T Ạ P CHÍ K H O A H Ọ C No 6 - 1991

T R Ậ T T ự T Ừ T R O N G T I Ế N G VIỆT

VÀ VIỆC DẠY T H Ự C H À N H

C H O H Ọ C S IN H N Ư Ớ C N G O À I

ĐẶNG VẢN ĐẠM

1. L à t t h ứ t i ế n g t h u ộ c loại hình ngỏn n gử d ơ n l ậ p , t i ế n g viột k h ô n g cỏ c á c hộ b i ế n

linh t h i á ỉ c ủ a t ừ đ ề b i ề u thị các q u a n hệ n g ữ p h á p của các từ , n h ỏ m từ . T i ế n g Vỉột s ử
trật (ự t ừ . h ư t ừ ( t ừ cô n g cụ - mots outils) và n g ữ diộu ( q u ã n g ngắt, s ự n h ă n
. .) liàm c ác p h ư ơ n g t h ứ c n gử p h á p bièu thỉ cá c q u a n h ộ %liên h$ n g ữ p h á p
các t ừ M n h ỏ m t ừ . . .

2. T r o n g p h ạ m vỉ bài này, ch ú n g lôi chỉ đề cậ p đ ế n vấ n đề t r ậ t t ự t ừ t r o n g câ u

Việt v/à vâệc d ạ y h ọ c cho n g ư ờ i n ư ớ c ngoàỉ.

3.1. T r r ư ớ c na y c h ú n g ta t h ư ờ n g q u an niệm rằ n g Irậc l ự t ừ t r o n g c ác ngôn n g ử b i ế n

( n h ư t t i ế n ^ N g a c h ầ n g hạn) thì t ự d o, còn t r ậ t tự lừ t r o n g cốc ngôn n g ử k h ô n g b i ế n
( ti ế n g V ỉ ệ t c h ẳ n g hự n ) thì k h ô n g t ự d o. Sự t h ự c k h ô n g h o à n ( o à n J a n gi à n n h ư
Trong các n g ô n n g ử bẳến hình c ũ ng n h ư t r o n g các ngôn n g ử k h ỏn g b iế n h ìn h, t r ậ t t ự
5n luAin p h ả i g á n h vác 2 c h ứ c náng:

a/ C h ứ r c n â n g t r ê n b ì n h diệ n n g ử pháp: Bièu (hi q u a n hộ n g ử p h á p ( c á c c h ứ c n ă n g cú

) g iử a các từ, n h ỏ m l ừ ỉrooR câu .

ì>/ ChứiX n ăng tr ô n b i n h diện g ỉa o tiếp: BỈÈU (hi s ự p h â n chia t h à n h p h â n tụi t í n h ( cá i

ẫt, cáii m<đri, h ạ t n h â n (hay tr ọ n g (âm) của th ô n g b á o ( t h ỏ n g tỉn) t r o n g c â u ( p h á t
) «*'.
5.2. T r r o n g 2 c h ứ c n ă n g t r ê n (a , b ) c h ứ c n ă n g t h ứ hai (b ) luôn luôn g iử val t r ờ q u a n
hcrn ccả V à c ố k h ả n ă n g c h ỉ p h ố i . Vì v ậ y ( r o n g h o ạ t đ ộ n g n ỏ l n ă n g ( n ố i h o ặ c v i ế t )
ự t ừ t u ế n g Việt k lì ỏ n g hoàn (oàn c ố định.

So sánlh:

r - C h iố u <;.) b i ế t (.) ti ến g Ph áp .
( Q Đ N D 90936-1991 lr.6)
V - C h i u ố i , xẠi, c h è , canh , c h áu (1ỄU k hô ng th í ch lẩm.
( N C .T T , II. tr.60)
V- Phừi k í o m ặ t trt íng lằ n h ữ a g hoa văn đ ư ợ c khắc h ọ a tinh xảo.
( Q Đ N D 6692-1979. tr.2)

35
 C h ú n g ta đ ỉ u t h í y rô là tro n g t l í n g V l ộ l c ố 3 trưiVng h ợ p v ĩ trật tự c ủ a c , V , b ( d
ngữ, vị ngữ, bò ngữ): l ’-C-V-b, 2’-b/C-V, 3’ V -(b )/t\
3*3. V í n d ì đặt ra là khl nào, trong d lỉu klÇn nào, (rật tự của cấc thànah phân <
p h á p ( c tv.b) cố t h ỉ và c ỉ n thay đồi n h ư tr ê n ?

Phân (ích ngữ liệu, chúng tôi thấy rầng khả năng thay đồi (rật tự cốc t h àn h phần ị
p h á p c ủ a c â u tiế n g V iộ t cố liê n q u a n d í n cá c nh ân tổ sau:

17 Sự cổ mặt của hư từ, ngữ điộu (quâng ngát, n h ì n giọng. . .) ờ vị trí cú pháp oi
đổ.

27 Đặc trưng của các đơn v| từ vựng ở các vỊ trí cú pháp (lỗi giản hay phức tệ
t h ự c t ừ h a y h ư l ừ V. V. . . )

3 7 P h á t ngôn (câu) nằm ờ v| trí nào, đ ặc blột v| tr í đ ă u đoạn văn h a y đ o ạ n d

th o ạ i ?

4 7 T ìn h h u ố n g g ia o tiỂp, ng ữ c ả n h (h a y vân c ả n h ).

3.3.1. Q u a k hả o sốt n gử liệu, ch ú n g tôi cố một sổ n h ậ n xét sau:

aJ C á c p h á t ngôn cỏ d ạ n g C- V - b ( c h ú n g tôi gọi dâ y là d ạ n g đ I ĩ n h ì n h ) i h ư ở i

cố kh ả n ă n g đ ứ n g ồ đ ầ u đ o ạn văn (hay đ o ạ n đổỉ t h o ạ i ) đ ỏ n g t h ờ i có kh ả n ă n g đ ứ n g tn(
m ìn h n h ư một thông b áo đ ộ c lộp. C h ẳ n g hạn:

- T ô l ăn c ơ m ^

- Viên y sĩ nghe tim ^

( N C .T T , II. tr. 95)
Tuy thế, chi cần thay các "tôi", "viên y si" bầng đại từ "nỏ" ta st c ố các phát ngô#:

- N ố ăn c ơ m ^

- N ố nghe tim <2^

C á c p h á ỉ ngôn d ạ n g ^ k h ôn g còn khả năng tồ n tại n h ư một t h ò n g b ố o đ ộ c l | |

k h ổ n g còn k hả năng đ ứ n g d ỉ u đ o ạ n văn (hay đ o ạ n đối th o a i) n h ư các p h á t ngỏn d ạ n g (1
nữa.

T h à n h ph ần từ v ự n g tro n g c á c vi t r í cú p h á p g ỉử v a i (r ò khòn g n h ỏ tro n g sự h à a

c h ứ c củ a một phải ngôn ( c â u ) cụ thề: Pháỉ ngỏn cố ( h ỉ là phát ngôn đ ộ c l ậ p (dứn
đ ộ c lậ p hay đ ứ n g đău đ o ạ n v ầ n , đ o ạ n đ ổ i t h o ạ i) c ố thfc là phá! ng ổn p h ụ t h u ộ
(k h ô n g thỄ đ ứ n g đău đ o ạ n văn, đ o ạ n đ ố i th o ại hay đ ứ n g đ ộ c lậ p ). T h ự c lế này c h o t h í
viộc luyện t ậ p mảu câ u C - V - b chl b ằ n g bài t ậ p t h a y t h Ể sẽ dản đỂn n h ử n g kh uy ết t|
n à o đ ố c h o học &inh ( k h ả n ăn g c h u y ỉ n di củ a kỹ nảng . . .)

b/ Các phát ngôn cố dạng b/C-V luôn luôn là phát ngôn phụ thuộc. Chúng chi đượ
s ử d ụ n g và căn sử d ụ n g khi nà o đố i l ư ợ n g ( k h á c h t h ì ) là cái đả biết, đâ đurực nốl đ ế n , c
n g ư ờ i n ố i lẳ n n g ư ờ i nghe ( n g ư ờ i đ ọ c ) đ ề u đả b i í t v ỉ đ ổ i ỉư ợ n g này. T r o n g hoạt đ ộ n g út
n ă n g ( v l í t , nốl) khi t h à n h p h ầ n ( b ) đ ư ợ c đ ặ t lên đ â u cả u ( p h á t ngltn), n g ư ờ i ta p h ả i SI
dụng hoặc hư từ hoặc ngử dỉộu hoặc đồng thời cả hai p h ươn g thức ngữ pháp ni)

36
inh:

TAI íâ n c <rm

- c<rmi ihì tf>l k h ỏn g án.

-O u H i ỉ n L.ưirng, q u â n P h á p phải bác hal lân.

(NT. Ký. t r . V l )
c7 C ácc p h á t ngỏn c ỏ d a n g V ' ( b ) / c cùng khftng i h t là phãl ngỏn đ ộ c lập. C h ủ n g
; dùng k h i h ạt nh â n ( t r ọ n g t â m ) ihAng h áo nằ m (V c còn V ( h o ặ c V-b) là cái d â bẳét
ỉỏ n h ậ m bi í t , k h ỏ n g glừ val t r ò qu a n trọ ng (ro ng thỏn g báo. C hả ng hận:

S i n h ra c á i m ậ t tôi là g i à t
( N C T T , II. tr. 20)
Cùng* (ti v ớ i ba chu con cháu cố cd bốn chú dỏ tì quđn nữ a .
( O Đ N D 6580-1979. Tr. 2)
Trong h o at đ ộ n g nỏl năng (nói, v l í l ) n g ư ời ỉa t h ư ở n g d ù n g cá c t r ợ từ Mà', ‘cỏ*,
h lò’, v chi c ố \ ... đẽ ngân cách vị ngử (hay vị ngử-hf) n gừ ) là cál (iầ hỉỄl ( đ á d ư ự c nỏỉ
v<Vi chhủ mgử là cái c h ư a hỉCl, cái cần th ò ng báo hay mlôu tả dài dỏ ng , chỉ liổl. T h í

D ự b ìu ồ i t l ể p cỏ các đ ồn g chí H O D , ủy viôn T Ư ĐAng, hí t h ư t h ử nhái T t r D o à n ,

TH, phhỏ l rmVng ban dtNi ngoul T ư Dảng.
( T P 11-1991, tr . l )
• NỒI b>ật I r o n g v i mặt non tré là c h ỉ í c mủi dọ c dừa» một bộ lóc dài và nộng.
( N í ì M C H ’DCNL* lr .I I)
ị. N h ử r n g d i e u trì nh bày tr ô n ch o thẩy: Mặc dù d ^ n g C - V - b là dîjng (t i ỉ n h ỉ n h
chúng ta khrtng (hề khỏng dạy cho ngưíVi hục các dạng cỏn I^IỈ (b/C-V. V - ( b ) / C ) vl
l i í n g ỉ í a o t iốp k hỏ ng I0 4 Ì t r ừ cá c tình hurtng.

1.1. Doling C - V - b là dijng qu e n thuộc. ĐtS là b i ế n I h Ễ điCn h ì n h của kiều c â u

ngữ đ (ộ ng từ V(VI chu cảnh (rtl ưu là /S-V ()/ (chủ Ihề, hành dộng, Ir^ng tháẳ hay quá
đoíl I ư / ự n g ) . Blổn ( h t này ihưiVng đ ư ợ c các Các giả sách giáo k h o a coi là c â u mâu và
đ ư a v / à o mụi giáo Irỉnh c ơ *<Y. Các diịng cAn lai (b /C-V*(.), V « ( b ) / c .) đ ư ợ c coi là
ỉín th ĩỉ k h A n g (t I ỉ n h ì n h của k ỉ t u c â u / S - V - O / n ó i riC ng và c ủ a k l C u CÛU v ị

Ạng t ờ r n ó i c h u n g .

ĩùy thc eo c ách xử lý gi á o học p h á p của l ừ n g Các giá và vùn bản d ư ợ c sử d ụ n g làm bàl
>ỉín th ễ í ( 2 ) v à (3) c<s chỉ xuát hiộn (V giáo (rình nâm t h ứ haỉ hoặc các nflm sau. V iệc
Ay IiYmn tfl.ikm lí nh linh hoai tr o n g d ố lt h o ạ ỉ của học sinh n ư ớ c ngoài vỉ b ẳ í n i h ỉ (2 )
V (.) / t h i r ở n g đ ư ợ c sử d ụ n g khi cả ng ườ i nối lăn ngưiVi nghe đ ỉ u d ả biế t ( h o ặ c đ ả
!*n) VỄ đ(M t ư t r n g của hành động . Bỉốn t h ỉ (3) / V - ( b ) - C / íl xuăl hiộn t r o n g drti thoijl
a thưtVyng g ậ p t r o n g các bàl l ư ờ n g thuật (tr ốn đài, t r ô n há o) . S ự váng mặt bỉến t h ỉ
ong gỉlÃo l i i n h Cịĩ sởr sỏ làm cho học sinh lúng (úng khl đọc h á o h o ặ c nghe đài.
I ịHiế khì«1c p h ụ c k hu yế t (ộí đó cho học sinh b ăng cá ch s ử d ụ ng hài t ậ p h I í n đ ftl
Ac bàM l ậ p n*^y k h ỏ n g hC gày p h i ỉ n toái ch o n g ư ờ i học dAng lhiVi còn làm c h o ngưíVl
Im c h á U n ^ a y ( ừ đ ì u các biến t h í của k i ỉ u câu C-V-b.

37
 4.2. V ấn đ ỉ đ ạ t ra q u a n t r ọ n g h ơ n là dạy sao đ? học sinh cỏ đ ư ợ c các kỹ n đng
kỹ X ả o c ỏ k h ả n ăn g c h u y ỉ n đ ỉ đòi vtfri các hỉộn t ư ự n g n gử p h á p nỏu trCn. (V dày
c ỉ n c h ú ý đ í n mộ t nguyên tác q u a n tr ọ n g là dạy n h ư t h í nầo d t n g ư ờ i h ọ c nám châ»
đ ư ợ c c á c hiộn t ư ự n g ngử p h á p t r o n g sự h à n h c h ứ c c ủ a chú ng . T ừ n g u y ẽ n lác nà'
c h ủ n g ta th ấ y d ư ợ c hưíVng sử d ụn g loại hình bài tập. C h ú n g tôi đ ả sử d ụ n g hài t ậ p nố
n a n g và bàl t ậ p nỏẳ năng quy ư ớ c ^ d ỉ luyộn lậ p ch o sinh vỉCn khỉ d ạy h ọ c bi ố n i h ỉ b/c -1
nỏl r l ô n g và cả 3 bi ến (hề nối chung. T r o n g các bài tậ p này, c h ú n g tòi lu ỏn t ạ o ra tin!
h u ố n g nốl n a n g ( h ỏ l đ á p , bày tố ý kiến, l ư ở n g t h u ậ t t miCu lả. . .) t r o n g dỏ n g ư ờ i học phi
s ử đ ụ n g c ác p h á t ngốn (1) -C - V - b , (2) b/C -V (.), (3) V - ( b ) / C .

4.3. N h ư vậy, tr ẽ n bìn h điện gằao t i ỉ p , bình diộn biẽu thi p h â n chia ( h à n h p h ầ n thự<
tại t í n h c ủ a c â u , ch ủ n g tôi tháy trậ t tự lừ (t r ật tự t h à n h p h ă n c â u ) ti ến g Viội k h ổ n g c l
đ i n h . M ọ i s ự ỉh a y đồi trậỉ tự (hành p hầ n câu ( ir ậ t t ự l ừ ) đ ẽ u cỏ liên q u a n đ ò n mục <ỉấcl
và tì n h h u ố n g nối năng. C o n đ ư ờ n g tiết kiệm (h ời gỉan mộ t c ác h cỏ hỉộu q u ả là nga'
( r o n g g ỉá o t r ì n h c ơ sử, học sinh đả đ ư ợ c luyện tậ p và làm q u e n với s ự b i í n đ ồ i (rật (ự tỉ
nftu trổ n.

CHÚ THÍCH

(1Ị d a n n o e , n o v o e , t e m a , r e m a , v . v . . . ơ ồ , t h u y ẽ t .

[2] R l c h e v ư e upraỊnhenhle, u x lo v n ư e r i c h e v ư e up ra Ịn hen hie