Spektrometria mas

technika analityczna w chemii

Spektrometria mas (MS, z ang. mass

spectrometry) – technika analityczna
zaliczana do metod spektroskopowych,
której podstawą jest pomiar stosunku
masy do ładunku elektrycznego danego
jonu[1].

Pierwszy spektrometr mas został

zbudowany przez J.J. Thomsona w 1911
roku[2]. Współcześnie istnieje wiele
odmian tej techniki, z których każda ma
inne zastosowanie i wymaga stosowania
aparatów o innej konstrukcji. Wszystkie
te techniki są jednak oparte na jonizacji
cząsteczek lub atomów, a następnie
detekcji liczby jonów w funkcji ich
stosunku masy do ładunku (m/z). Wyniki
działania spektrometru mas są
przedstawiane w postaci tzw. widma
masowego[1].

Przykład widma masowego. Widmo masowe

mieszaniny peptydów wykonane przy pomocy
spektrometru mas ESI-Q-TOF (spektrometr
tandemowy z jonizacją typu electrospray i dwoma
analizatorami – kwadrupol i TOF). Oś
pozioma:stosunek masy (m) do ładunku (z) jonu. Oś
pionowa: liczba zliczeń danego jonu przez detektor

Spektrometria mas służy do:

identyfikacji związków chemicznych i

ich mieszanin[1],
ustalania struktury związków
chemicznych[3],
ustalania ich składu pierwiastkowego,
ustalania składu izotopowego
analizowanych substancji[4], co m.in.
umożliwia określenie ich źródła
pochodzenia
 precyzyjnego ustalania składu
złożonych mieszanin związków o
dużych masach molowych w
proteomice[5][6], metabolomice[7],
badaniach materiałowych i chemii
polimerów[8].

Budowa i działanie
spektrometru mas

Schemat ideowy zasady działania spektrometru

mas

Niezależnie od konstrukcji i
przeznaczenia, we wszystkich
spektrometrach mas występują
następujące elementy:

źródło jonów (jonizator) – urządzenie,

w którym następuje jonizacja
cząsteczek przy użyciu różnorodnych
technik, z których część prowadzi do
pękania wiązań chemicznych, na
skutek czego dochodzi do ich podziału
na mniejsze fragmenty. Inne techniki
powodują tylko naładowanie
cząsteczek bez ich fragmentacji[1],
analizator – w którym wcześniej
powstałe jony ulegają rozdziałowi na
podstawie stosunku ich masy do
ładunku[1].
 detektor – urządzenie „zliczające” jony
napływające z analizatora[1].

Działanie tradycyjnego spektrometru mas

opiera się na odchylaniu strumienia
jonów badanej substancji w polu
magnetycznym bądź elektrycznym,
dlatego analizowane cząsteczki muszą
mieć ładunek elektryczny. Wewnątrz
spektrometru mas panuje próżnia, dzięki
czemu ruch jonów nie jest zakłócany
przez zderzenia z cząsteczkami gazów i
określony jest przez oddziaływanie
cząstki z polem elektrycznym i
magnetycznym[1][2].

Pierwszym przedziałem spektrometru

mas jest źródło jonów. Urządzenie to
przeprowadza substancje analizowane w
spektrometrze w jony unoszące się w
próżni. Zjonizowane cząsteczki
przechodzą do dalszych przedziałów
spektrometru mas, gdzie formowana jest
wiązka jonów. Wiązka ta jest kierowana
do analizatora masy[1][2].

Analizator masy rozdziela jony ze

względu na stosunek ich masy do
ładunku. Jony kierowane są do detektora,
który zamienia w sposób ilościowy
sygnał w postaci prądu jonowego na
sygnał elektryczny, który jest
rejestrowany przez komputer w postaci
widma stosunku masy do ładunku
elektrycznego (nazywanego często
widmem masowym). W widmie takim na
osi poziomej odłożone są stosunki mas
do ładunków w thomsonach (1 Th = 1
dalton / liczba ładunków elementarnych
jonu), na osi pionowej intensywności
(liczba jonów zarejestrowanych przez
spektrometr)[1][2].

Określanie masy cząsteczek …

Ze stosunku masy do ładunku jonu

można zwykle wywnioskować, jaka była
masa cząsteczkowa analizowanego
związku chemicznego lub jego
fragmentu. Metody jonizacji w niektórych
spektrometrach mas są tak dobrane, aby
ładunek (z) był dla większości jonów
równy 1, a zatem przy interpretacji
widma można przyjąć, że m/z odpowiada
po prostu masie cząsteczkowej jonu.
Masa cząsteczkowa jednokrotnie
zjonizowanego jonu jest w przybliżeniu
równa masie cząsteczkowej
niezjonizowanej cząsteczki tylko wtedy,
gdy jonizacja jest dokonywana przez
dołączenie elektronu (ze względu na
bardzo małą masę elektronu). Jeśli do
cząsteczki dołączany jest proton, to
masa jonu jest większa od masy
substancji niezjonizowanej o masę
protonu (1,00727646688 Da)[9].

Masę badanego związku chemicznego

określa się, na podstawie miejsca
występowania w widmie sygnału
powstałego z jego
niepofragmentowanego jonu, przez
uwzględnienie masy cząstek
jonizujących, według wzoru:

gdzie:

– masa wyjściowej cząsteczki,

która ulegała jonizacji bez fragmentacji
– wartość odczytana widma
dla niepofragmentowanego jonu,
odpowiadająca stosunkowi masy
analizowanej cząsteczki w daltonach
do liczby ładunków elementarnych (z)
 które niósł z sobą jon, który
wygenerował analizowany sygnał;
– suma mas (w daltonach)
cząstek lub jonów, które nadały
ładunek poprzez przyłączenie się do
wyjściowej cząsteczki (masa protonu
– 1,00727646688 Da; masa elektronu
około 0,00054862 Da). Jeśli jonizacja
następuje na skutek oderwania cząstki
to jej masy nie odejmuje się a dodaje.

Jeżeli cząstką dołączaną lub odrywaną

jest elektron, jego masę można pominąć.

Przykładowo na przedstawionym wyżej

diagramie pik odpowiadający m/z =
435,776 Th może pochodzić od:
jonu posiadającego jeden ładunek
elementarny, powstałego przez
oderwanie elektronu z cząsteczki o
masie 435,776 Da (masa elektronu jest
pomijalnie mała),
jonu posiadającego jeden ładunek
elementarny wskutek przyłączenia
jednego protonu, powstałego z
cząsteczki o masie 435,776 − 1,007 =
434,769 Da,
jonu posiadającego dwa ładunki
elementarne, który powstał przez
oderwanie dwóch elektronów z
cząsteczki o masie 435,776 · 2 =
871,552 Da (masę dwóch elektronów
pominięto),
 jonu posiadającego dwa ładunki
elementarne wskutek oderwania
jednego elektronu i przyłączenia
jednego protonu, powstałego z
cząsteczki o masie 435,776 · 2 − 1,007
= 870,545 Da (masę elektronu
pominięto),
jonu posiadającego dwa ładunki
elementarne wskutek przyłączenia
dwóch protonów, powstałego z
cząsteczki o masie 435,776 · 2 − 1,007
· 2 = (435,776 − 1,007) · 2 = 869,538
Da.

Ustalenie dokładnej masy analizowanego

związku nie jest oczywiste nawet z
użyciem technik jonizacji
nieprowadzących do fragmentacji.
Znając warunki jonizacji oraz analizując
całe widmo można jednak w pokazanym
przykładzie odrzucić większość
przypuszczalnych źródeł sygnału
435,776. W warunkach jonizacji przez
elektrorozpylanie, która była
zastosowana do otrzymania
omawianego widma, powstanie jonu
posiadającego dwa ładunki elementarne
jest najbardziej prawdopodobne na
skutek oderwania jednego elektronu i
przyłączenia jednego protonu. W widmie
występuje też pik przy wartości 870,553
Th, który najprawdopodobniej pochodzi
od cząsteczki o masie 870,553 Da.
Prezentowany tu wywód dotyczy analizy
widma niewielkiej rozdzielczości, gdzie
nie jest możliwe rozróżnienie pików
izotopowych. Prezentowane widmo
zostało zarejestrowane z rozdzielczością
pozwalającą na rozróżnienie
poszczególnych pików obwiedni
izotopowej.

Obwiednia izotopowa peptydu o masie 859,5 Da

zarejestrowana spektrometrem Q-TOF. Pierwszy pik
to pik monoizotopowy. W piku tym występują tylko
atomy dominujących izotopów. W cząsteczkach
h ik d i j j d i
tworzących pik drugi występuje po jednym atomie
izotopu cięższego o 1 Da od izotopu dominującego.
W trzecim piku występują dwa takie atomy, a w
czwartym – trzy.

Obwiednia izotopowa …

Większość pierwiastków chemicznych

występujących w przyrodzie ma kilka
izotopów. Zwykle jeden izotop dominuje,
pozostałe występują w mniejszej ilości.
Różnice w masie cząsteczek
powodowane przez występowanie
izotopów są widoczne na widmach
masowych, co oznacza, że jeden związek
chemiczny lub jego fragment tworzy na
widmie kilka pików[2][9][10].
Wymiana jednego atomu izotopu
lżejszego na cięższy w cząsteczce
zmienia jej masę o różnicę między
masami tych izotopów. Gdy zatem
występują cząsteczki, które różnią się
tylko jednym izotopem, są one widoczne
w widmie w postaci dwóch pików. Gdy
uwzględnić dwa izotopy jednego atomu
lub izotopy dwóch atomów, w związku
chemicznym występować mogą już
cząsteczki o trzech różnych masach, co
prowadzi do trzech sygnałów w widmie
masowym. W przypadku dużych
cząsteczek, takich jak białka, możliwa
jest obserwacja nawet kilkudziesięciu
pików izotopowych. Charakterystyczny
wzór pików, albo kształt jednego piku
wypadkowego powstałego ze zlania
pików składowych, pochodzących od
różnych form związku chemicznego
zawierającego atomy różnych izotopów,
nazywa się obwiednią izotopową. Dla
określenia charakterystycznego wzoru
pików izotopowych używa się także
terminu rozkład izotopowy[9][2][10].

Wiedząc, jaka jest różnica pomiędzy

masami podstawowych izotopów
pierwiastków występujących w związku
chemicznym, można określić liczbę
ładunków elementarnych
poszczególnych jonów. Najczęściej
różnica masy pomiędzy kolejnymi
izotopami jednego pierwiastka wynosi 1
Da, zatem jeśli w widmie występują piki
przesunięte o 1 Th, sugeruje to, że
analizowany jon posiadał pojedynczy
ładunek elementarny. Jeśli przesunięcie
bliskich sobie pików izotopowych wynosi
0,5 Th to znaczy to, że cała seria
sygnałów w ramach tej obwiedni
pochodzi od jonów, które miały podwójny
ładunek elementarny[9][2][10].

Ogólnie, w ramach jednej obwiedni

ładunek jest w przybliżeniu równy
wielokrotności masy neutronu (ok. 1 Da),
a kolejne piki izotopowe są przesunięte o
m/z kolejnych izotopów (gdzie m jest
masą izotopu). Gdy w jednym obszarze
widma występują jednocześnie sygnały,
których przesunięcie wynosi 1 i 0,5 Th,
wskazuje to na fakt nałożenia się na
siebie dwóch lub więcej obwiedni
izotopowych, pochodzących od dwóch
lub więcej zestawów jonów o stosunku
mas 1 do 2. Takie sytuacje zdarzają się
szczególnie często w analizach
MALDI/TOF badających cząsteczki
znacznie różniące się masą z
niejednorodnych mieszanin
polimerów[10].

Gdy warunki jonizacji pozwalają na

tworzenie się jonów o dwóch różnych
ładunkach, powstających ze strukturalnie
jednakowych fragmentów cząsteczki, to
wówczas w widmie widoczne są dwie lub
więcej obwiednie izotopowe dla tych
fragmentów. Bardzo komplikuje to
analizę widma. Z tego względu wiele
technik jonizacji stara się zapobiegać
tego rodzaju sytuacji[9][10].

Większość związków organicznych, w

których dominują atomy węgla, stosuje
się do tej reguły i ułatwia rozpoznanie w
widmie jonów wielokrotnie
zjonizowanych. Wynika to z
występowania węgla 12C i 13C różniących
się masą o 1 Da. W przypadku gdy w
związku występują znaczne ilości
atomów pierwiastków posiadających
izotopy różniące się masą o 2 i więcej Da
(np.: chlor), wówczas analiza obwiedni
izotopowych bardzo się komplikuje. Na
podstawie charakterystycznej obwiedni
izotopowej można często wnioskować o
składzie pierwiastkowym badanego
związku chemicznego. Tego typu analizy
przeprowadza się zazwyczaj przy
pomocy specjalistycznych programów
komputerowych[10].

Rozdzielczość spektrometru mas. Linie niebieskie

ilustrują jak wyglądałoby widmo zmierzone przez
analizator o rozdzielczości nieskończenie wielkiej,
linie zielona i czerwona – widmo zmierzone przez
analizatory o rozdzielczości 200 i 2000 (wszystkie 3
przypadki dotyczą tej samej substancji).
Rozdzielczość spektrometru mas …

Rozdzielczość jest jednym z

najważniejszych parametrów
charakteryzujących spektrometr mas.
Miarą rozdzielczości spektrometru jest
zdolność do rozróżnienia dwóch jonów o
pewnej różnicy stosunku masy do liczby
ładunków elementarnych jonów (m/z).
Spektrometr o rozdzielczości 1000
umożliwia rozróżnienie dwóch
cząsteczek o m/z równym np. 1000 i
1001. Można przyjmować różne kryteria
określenia rozdzielczości. Najczęściej
uznaje się, że jeśli na widmie m/z dolina
pomiędzy sąsiadującymi pikami od
dwóch jonów jest głębsza niż 50%
wysokości niższego piku, to są one
rozróżnione[2][9].

Rozdzielczość nie jest zależna tylko od

konstrukcji analizatora masy. Na
rozdzielczość pomiaru wpływa wiele
czynników takich jak konstrukcja optyki
jonowej wprowadzającej jony do
analizatora, konstrukcja i ustawienia
źródła jonów (szczególnie w
spektrometrach ze źródłem MALDI),
wielu wypadkach ustawienia analizatora
np. w przypadku analizatorów FT-ICR i
Orbitrap rozdzielczość rośnie wraz z
wydłużaniem czasu pomiaru. Istotnym
elementem decydującym o
rozdzielczości pomiarów jest także
elektronika rejestrująca i przetwarzająca
sygnały docierające z detektora jonów[2].

Elektrorozpylacz w spektrometrze mas LTQ-FTICR.

Własność IBB PAN

Techniki jonizacji …

Istnieje wiele metod jonizacji cząsteczek

w spektrometrach mas. Do metod
najczęściej używanych należą:
Jonizacja elektronami (Electron
Ionisation, EI) – jonizacja przy pomocy
wiązki elektronów. Jonizacja odbywa
się w próżni. Metoda ta powoduje
zwykle fragmentację badanych
cząsteczek. EI charakteryzuje się
stosunkowo małą wydajnością –
poniżej 1% cząsteczek ulega
jonizacji[11]. Oprócz jonu
cząsteczkowego M+, obserwuje się
jony fragmentacyjne,
charakterystyczne dla struktury
cząsteczki. Głównym ograniczeniem
tej techniki jest konieczność
odparowania próbki. Nie nadaje się
ona do analizy związków polarnych,
nietrwałych termicznie i o dużych
masach cząsteczkowych[12].
Elektrorozpylanie (Electrospray, ESI) –
polegające na rozpylaniu pod
ciśnieniem atmosferycznym cieczy
zawierającej badaną substancję z igły,
do której przyłożono wysokie napięcie
(zwykle 1–5 kV). Jest to jedna z
łagodnych metod jonizacji – zwykle nie
powoduje fragmentacji badanych
cząsteczek. Metoda ta jest bardzo
często stosowana w badaniach nad
wielkocząsteczkowymi biopolimerami
takimi jak białka i oligonukleotydy[13].
Termorozpylanie (Termospray, TE) –
jonizacja przez podgrzanie (przy
pomocy prądu elektrycznego) roztworu
zawierającego sól i analizowaną
substancję wewnątrz stalowej kapilary.
Gorąca substancja jest rozpylana w
komorze próżniowej z prędkością
naddźwiękową[14][15].
Jonizacja chemiczna (Chemical
Ionisation, CI) – jony wytwarzane są na
skutek zderzeń cząsteczek badanego
związku chemicznego z jonami
pierwotnymi obecnymi w źródle jonów.
Jest to metoda niepowodująca
fragmentacji cząsteczek (łagodna
jonizacja). Jonizacja odbywa się
zwykle przy ciśnieniu rzędu 60 Pa[16].
Używane są gazy takie jak metan,
amoniak lub tlen[12].
Bombardowanie szybkimi atomami
(Fast-Atom Bombardment, FAB),
polegającą na bombardowaniu
cząsteczki obojętnymi atomami o
wysokiej energii (zwykle 17 lub 70 eV).
Cząsteczki mogą znajdować się w
fazie gazowej lub być rozpuszczone w
ciekłej, mało lotnej substancji
(matrycy) np. glicerolu[17][18].
Bombardowanie jonami
(spektrometria mas jonów wtórnych –
Secondary Ion Mass Spectrometry,
SIMS) Metoda ta początkowo była
stosowana do substancji
przewodzących prąd lub substancji
naniesionych na metalowe płytki.
Obecnie metodę SIMS stosuje się z
powodzeniem do substancji
nieprzewodzących prądu. Istnieje
odmiana techniki SIMS, w której
badana substancja jest rozpuszczona
w ciekłej matrycy (najczęściej
glicerolu). Technika ta jest nazywana
czasami LSIMS (Liquid Secondary Ion
Mass Spectrometry) lub FIB (Fast Ion
Bombardment)[19].
Desorpcja laserowa (Laser Desorption,
LD) – w której jonizacja następuje
przez naświetlanie próbki silnym
laserem, a zatem bombardującymi
cząstkami są wysokoenergetyczne
fotony[20].
Desorpcja laserowa z udziałem
matrycy (Matrix Assisted Laser
Desorption Ionisation, MALDI) – w
której stosuje się jonizację laserową,
ale z tak dobraną energią wiązki, aby
nie doprowadzać do fragmentacji
cząsteczek (łagodna metoda jonizacji),
lecz tylko do ich wybijania ze
specjalnie przygotowanej matrycy.
Matryca absorbuje energię lasera,
która jest później przekazywana do
analizowanych cząsteczek. Metoda ta
jest bardzo często stosowana w
badaniach nad biopolimerami i
polimerami syntetycznymi[21][22].
Plazma wzbudzona indukcyjnie
(Inductively Coupled Plasma, ICP) –
 jonizowana substancja jest
wprowadzana do plazmy płomienia
palnika znajdującego się w kwarcowej
rurze. Rura otoczona jest cewką, przez
którą przepływa prąd zmienny o
wysokiej częstotliwości. Plazma
ogrzewa się do temperatury rzędu
10000 K w wyniku wzbudzenia polem
magnetycznym wytworzonym przez
prąd płynący w cewce. Metoda nadaje
się doskonale do analizy pierwiastków
metalicznych[23][24].

Wiele metod jonizacji cząsteczek, takich

jak FAB, EI i LD, prowadzi do fragmentacji
cząsteczek chemicznych w trakcie
jonizacji, co powoduje, że różne
spektrometry mogą generować różne
widma dla tego samego związku
chemicznego. Fragmentacja cząsteczek
może pomagać w analizie, gdy badany
jest jeden związek chemiczny. Pomiar
masy takiego związku często nie
wystarcza do jego identyfikacji, na którą
pozwala analiza charakterystycznego
wzoru fragmentacji takiego związku. W
przypadku mieszanin wielu związków
chemicznych wtórne reakcje między
jonami pochodzącymi z różnych
związków uniemożliwiają praktycznie
analizę danych[25].

Typowym przykładem zastosowania

spektrometrii mas do analizy mieszanin
są badania proteomiczne, gdzie prawie
zawsze występują złożone mieszaniny
peptydów. Badania te są możliwe dzięki
stosowaniu łagodnych metod jonizacji
takich jak ESI i MALDI. Podczas
stosowania łagodnych metod jonizacji
tracona jest informacja o wzorze
fragmentacji cząsteczek. Problem ten
rozwiązuje zastosowanie tandemowych
spektrometrów mas[25][26].

Analizatory masy …

W spektrometrach mas stosowane są

różne typy analizatorów masy:

Analizator czasu przelotu (Time Of

Flight, TOF) – jony wprowadzane do
analizatora są przyspieszane przy
pomocy impulsów pola elektrycznego
(częstotliwość pulsów wynosi 10 do
50 kHz), następnie dryfują przez
komorę analizatora wolną od pola
elektrycznego[27]. Na końcu analizatora
znajduje się detektor jonów połączony
z urządzeniem rejestrującym czas od
impulsu przyspieszającego do
momentu uderzenia określonego jonu
w detektor. Pomiar m/z jest oparty na
fakcie, że czas przelotu zależy od
prędkości jonu, a prędkość uzyskana
przez jon w polu elektrycznym zależy
od jego masy. Obecnie stosuje się
często analizatory czasu przelotu ze
zwierciadłem elektrostatycznym, które
 zwiększa rozdzielczość aparatu, ale
zmniejsza zakres dopuszczalnych mas
cząsteczkowych. Analizatory TOF
charakteryzują się stosunkowo dużymi
rozdzielczościami rzędu
kilkudziesięciu tysięcy (do 100 000)
oraz dosyć dużą czułością. Są często
stosowane razem ze źródłami jonów
MALDI[1][2].

Schemat Spektrometru mas z analizatorem typu

sektor magnetyczny i źródłem jonów typu EI
Sektor magnetyczny (Magnetic sector)
– analizator ten wykorzystuje zjawisko
zmiany toru lotu jonów w polu
magnetycznym. Tor lotu jonów jest
zakrzywiany, promień toru zależy od
stosunku masy do ładunku (m/z) i
prędkości jonu, a także od parametrów
pola magnetycznego. Sektor
magnetyczny charakteryzuje się
stosunkowo małą rozdzielczością –
mniej niż 5000. Związane jest to
głównie z dużymi różnicami prędkości
cząsteczek wpadających do
urządzenia. Problem ten rozwiązuje
przez zastosowanie sektora
elektrycznego przed sektorem
magnetycznym, w którym cząsteczki
są rozpędzane tak, aby wszystkie
uzyskały zbliżoną prędkość, dzięki
czemu względne różnice ich prędkości
maleją. Stosuje się też separatory
prędkości[1].
Sektor elektryczny (Electric Sector) –
urządzenie to wykorzystuje zjawisko
zmiany toru lotu jonów w polu
elektrostatycznym, jest zbudowane z
dwóch równoległych, zakrzywionych
płyt, do których przyłożono potencjał
elektryczny. Jony o jednakowym
stosunku ładunku do energii
kinetycznej mają jednakowe tory lotu w
sektorze elektrycznym. Za sektorem
elektrycznym znajduje się szczelina,
przez którą przelatują tylko jony o
 określonej energii. Sektor elektryczny
jest stosowany przed sektorami
magnetycznymi w spektrometrach
mas o podwójnym ogniskowaniu[1].

Budowa kwadrupola

Kwadrupol (Quadrupole) – analizator

ten jest zbudowany z czterech
symetrycznie ułożonych równoległych
prętów. Działa jako filtr masy – w
jednym momencie przepuszcza tylko
jony o określonym stosunku masy do
ładunku (m/z). Dzieje się to dzięki
przykładaniu do prętów prądu
 zmiennego o określonej częstotliwości
i napięciu oraz napięcia stałego.
Kwadrupol można ustawić tak, aby
przepuszczał jony o szerokim lub
wąskim zakresie m/z. Jony
przechodzące przez kwadrupol mogą
być poddawane dalszej analizie[1][2].

Podwójna liniowa pułapka jonowa tandemowego

spektrometru mas Orbitrap Velos. Własność IBB,
PAN.

Pułapka jonowa (Ion Trap, IT) – jest

analizatorem pozwalającym na
przetrzymywanie jonów. Analizator ten
działa na zasadzie podobnej do
kwadrupola. Manipulując parametrami
prądu przyłączonego do elektrod,
można uwięzić w pułapce jony o
określonym stosunku masy do ładunku
(m/z) lub można uwięzić jony o
szerokim zakresie m/z. Pomiaru masy
dokonuje się przez uwięzienie w
pułapce jonów o szerokim zakresie
m/z i wyrzucanie z pułapki kolejnych
grup jonów o określonym m/z.
Wnętrze pułapki jonowej wypełnione
jest gazem obojętnym – helem pod
ciśnieniem rzędu 10−1 Pa. Jeżeli jony w
pułapce zostaną wzbudzone
(przyspieszone), zderzenia z atomami
helu spowodują fragmentację jonów.
Pułapki jonowe charakteryzują się
zwykle dość niewielką rozdzielczością
(kilka tysięcy) oraz bardzo dużą
czułością[28][29].
Liniowa pułapka jonowa (Linear Ion
Trap, Linear Trap Quadrupole, LTQ) –
jest zbudowana tak jak kwadrupol, z
czterech równoległych prętów. Na obu
końcach analizatora przykładany jest
potencjał elektryczny, który
uniemożliwia ucieczkę jonów z
analizatora. Pomiar masy odbywa się
przez wyrzucanie jonów o określonym
m/z z analizatora i detekcję. W
liniowych pułapkach jonowych stosuje
się często dwa detektory, co zwiększa
czułość. Liniowe pułapki jonowe
charakteryzują się bardzo dużą
czułością (większą niż zwykłe pułapki
jonowe) i stosunkowo niską
rozdzielczością (kilka tysięcy). W
liniowej pułapce jonowej jony można
przechowywać, poddawać
fragmentacji i mierzyć masy
fragmentów[30].
Analizator cyklotronowego rezonansu
jonów (Ion Cyclotron Resonance, ICR) –
analizator jest cyklotronem, jony
poruszają się po torach kołowych w
silnym polu magnetycznym i
zmiennym polu elektrycznym. W
cyklotronie przyspieszane są tylko te
jony, które zataczają okręgi z
częstotliwością taką samą, jaką ma
zmienne pole elektryczne, pozostałe
naprzemiennie przyspieszane i
hamowane. Przyspieszane jony
poruszają się po okręgach o coraz
większym promieniu, aż dotrą do
elektrod detekcyjnych. Widmo m/z jest
tworzone przez działanie na jony
polem elektrycznym o zmieniającej się
częstotliwości i rejestrację zmian
natężenia prądu w płytach
detekcyjnych albo przez zmianę
absorpcji fali elektromagnetycznej
wytwarzającej zmienne pole
elektryczne. W analizatorze panuje
bardzo wysoka próżnia – ciśnienie nie
większe niż 10−4 Pa, zwykle 10−6 Pa
lub mniejsze. Rozdzielczości
analizatorów cyklotronowych mogą
być bardzo duże, zwykle kilkaset
tysięcy, mogą dochodzić nawet do
miliona (przy m/z 500 Th); i szybko
zmniejszają się wraz ze wzrostem m/z
analizowanej cząsteczki[31].
Analizator cyklotronowego rezonansu
jonów z fourierowską transformacją
wyników (Fourier Transform Ion
Cyclotron Resonance, FT-ICR) –
analizator ten działa podobnie jak
analizator cyklotronowego rezonansu
jonowego, ale zastosowano w nim
inną, niż w ICR metodę przyspieszania
cząstek i zbierania danych. W
analizatorze oprócz płyt
przyspieszających, znajdują się też
płyty detekcyjne. W analizatorze FT-ICR
wzbudzanie przeprowadza się, tak że
nie dochodzi do selekcji jonów o
wybranym stosunku m/z, lecz
przyspieszane są jony w wybranym
zakresie stosunku masy do ładunku.
Ruch jonów w cyklotronie zależy od ich
stosunku masy do ładunku.
Poruszające się w cyklotronie ładunki
wzbudzają w płytach detektora sygnał
elektryczny, który jest rejestrowany.
Sygnał pochodzi od wszystkich jonów
poruszających się w cyklotronie, jest
zależnością natężenia pola
elektrycznego od czasu. Zależność ta
jest przekształcana matematycznie
przy pomocy transformacji Fouriera w
 zależność amplitudy od częstotliwości,
która odpowiada spektrum masy do
ładunku jonów. Analizatory FT-ICR są
znacznie szybsze niż analizatory ICR,
inne ich parametry (rozdzielczość,
czułość itp.) są podobne. W
przeciwieństwie do innych metod nie
niszczą rejestrowanych jonów, dzięki
czemu jony mogą być poddane dalszej
obróbce i detekcji w innych
warunkach[32]. Analizatory FT-ICR
wyparły obecnie z rynku analizatory
ICR[31][33].

Orbitrap – częściowy przekrój Zdjęcie zrobiono w

Orbitrap częściowy przekrój. Zdjęcie zrobiono w
zakładach produkujących spektrometry mas,
Thermo Scientific, Brema, Niemcy

Orbitrap – zbudowany jest z dwóch

elektrod zewnętrznych i jednej
elektrody wewnętrznej, pomiędzy
którymi poruszają się jony. Tak więc
analizator ten jest rodzajem pułapki
jonowej. Elektrody zewnętrzne mają
kształt zwężających się na jednym z
końców beczek. Elektrody te są
ustawione szerszymi końcami do
siebie. Wrzecionowata elektroda
wewnętrzna umieszczona jest w
środku urządzenia, jej oś symetrii
pokrywa się z osiami symetrii elektrod
zewnętrznych. Jony wprowadzone do
 analizatora poruszają się dookoła oraz
wzdłuż jego osi. Pomiar częstotliwości
oscylacji jonów wzdłuż osi analizatora
pozwala na obliczenie stosunku masy
do ładunku jonu. Orbitrap
charakteryzuje się dużą
rozdzielczością, która wzrasta wraz z
rozwojem konstrukcji analizatora
(obecnie do 240 000 przy pomiarze
jonu o stosunku masy do ładunku
około 400 Th)[34].

Detektory …
Puszka Faradaya

Schemat detektora. Kolejno występują, płytka

mikrokanalikowa, scyntylator i fotopowielacz.

Zadaniem detektora w spektrometrze

mas jest rejestracja jonów
przechodzących przez analizator.
Najprostszym i najstarszym detektorem
jonów jest płyta fotograficzna. Obecnie
płyty fotograficzne zostały zastąpione
detektorami przekazującymi informację
w postaci sygnałów elektrycznych.
Sygnały te są we współczesnych
spektrometrach mas przetwarzane do
postaci cyfrowej i dalej przechowywane i
analizowane z wykorzystaniem
komputerów. Można wyróżnić kilka
najczęściej stosowanych typów
detektorów[1][2]:

Puszka Faradaya – metalowa

cylindryczna komora z otworem, przez
który wlatują jony. Jony wpadające do
detektora trafiają na dno puszki i
oddają jej swój ładunek. Powstający w
ten sposób prąd jest mierzony.
Detektory te charakteryzują się małą
czułością[1].
Powielacz elektronowy – detektor
zbudowany jest z serii płytek,
przyłączone do coraz wyższego
napięcia. Jony po uderzeniu w
pierwszą płytkę (dynodę konwersyjną)
powodują emisję elektronów. Elektrony
te uderzają w kolejną płytkę (dynody)
powodując wybicie elektronów. Z
każdej kolejnej płytki detektora
wybijana jest coraz więcej elektronów
– sygnał jest wzmacniany. Elektrony
trafiają ostatecznie na anodę,
powodując przepływ prądu, który jest
mierzony. Jednemu rejestrowanemu
jonowi odpowiada impuls prądu. W
nowszych konstrukcjach powielaczy
elektronowych serię dynod zastępuje
się zakrzywioną zwężającą się rurą
(powielacz elektronowy o dynodzie
ciągłej). Elektrony uderzają
wielokrotnie w ściany rury, powodując
emisję kolejnych elektronów. Dzięki
kaskadowemu wzmocnieniu sygnału
powielacze elektronowe są
detektorami bardzo czułymi[1].
Detektor mikrokanalikowy – detektor
zbudowany z płytki z niewielkimi (4–25
μm) zakrzywionymi otworami.
Powierzchnia otworów pokryta jest
półprzewodnikiem mającym zdolność
emisji elektronów. Na stronie
wejściowej płytki utrzymywany jest
potencjał ujemny (napięcie rzędu 1 kV)
w stosunku do strony wyjściowej. Jony
wpadają do kanalików i zderzają się ze
ścianami otworów, powodując
kaskadową emisję elektronów,
podobnie jak w powielaczu
elektronowym. Za każdym z kanalików
znajduje się metalowa anoda
zbierająca elektrony. Prąd powstały w
ten sposób jest mierzony[1][2].
Detektor fotopowielaczowy –
składający się z dynody konwersyjnej,
ekranu fluorescencyjnego i
fotopowielacza. Jony wpadające do
detektora uderzają w dynodę
konwersyjną, powodując emisję
elektronów. Elektrony są kierowane na
ekran fluorescencyjny przy pomocy
pola elektrycznego. Po uderzeniu
elektronu w ekran emitowane są
fotony, które trafiają do
fotopowielacza. Fotopowielacz
wzmacnia sygnał, który potem jest
rejestrowany. Konstruuje się układy z
dwoma dynodami konwersyjnymi,
jedna dla jonów dodatnich druga dla
jonów ujemnych[2].
Detekcja w analizatorze
cyklotronowego rezonansu jonów
(ICR) oraz Analizator cyklotronowego
rezonansu jonów z fourierowską
transformacją wyników – analizatory
te są jednocześnie detektorami jonów,
 nie wymagają one instalacji
dodatkowych detektorów[2][31].

Komputery wewnątrz
spektrometru mas i wstępne …

przetwarzanie danych

Efektem działania współczesnych

spektrometrów mas, niezależnie od
zastosowanego analizatora czy
detektora, są dane w postaci cyfrowej[35].
Wytworzenie gotowych do analizy widm
stosunku masy do ładunku, na podstawie
zarejestrowanych sygnałów
elektrycznych wymaga zastosowania
różnorodnych algorytmów przetwarzania
danych. Sposób przetwarzania danych
jest zależny od zastosowanego
analizatora masy i detektora.
Przykładowo dane zarejestrowane przez
analizator czasu przelotu (TOF) zawierają
informacje o ilości jonów, które trafiły do
detektora w określonym czasie. Dane te
mogą zostać przeliczone na widmo
stosunku masy do ładunku przy
wykorzystaniu stworzonej wcześniej
krzywej kalibracyjnej urządzenia.
Znacznie kosztowniejsze obliczeniowo
jest przetwarzanie danych
rejestrowanych przez analizatory
wykorzystujące fourierowską
transformację wyników takie jak FT-ICR
czy Orbitrap. Analizatory te rejestrują
chwilowe natężenie pola elektrycznego
fali elektromagnetycznej, przebieg ten
jest przetwarzany na widmo
częstotliwości przy pomocy transformaty
Fouriera. Powstałe w ten sposób widmo
częstotliwości przeliczane jest na widmo
stosunku masy do ładunku. Ze względu
na dużą ilość rejestrowanych danych i
kosztowne obliczeniowo przetwarzanie
informacji, budowa spektrometrów mas
z furierowską transformacją wyników
stała się możliwa dzięki rozwojowi
informatyki[36].

Większość obecnie produkowanych

spektrometrów mas wyposażona jest we
wbudowane komputery służące do
sterowania pracą analizatorów oraz
wstępnego przetwarzania danych
wytwarzanych przez spektrometr mas.
Komputery wewnętrzne spektrometru
mas są połączone z komputerem na
zewnątrz spektrometru przy pomocy
sieci Ethernet, połączenia USB lub
specyficznej magistrali komunikacyjnej
opracowanej przez producenta
spektrometru. Komputer zainstalowany
na zewnątrz spektrometru pozwala
użytkownikowi na sterowanie
spektrometrem, zapisuje wstępnie
przetworzone dane nadające się do
analizy takie jak widma stosunku masy
do ładunku, chromatogramy (jeśli
spektrometr pracuje w połączeniu z
chromatografem) oraz informacje
diagnostyczne dotyczące pracy samego
spektrometru (temperatury podzespołów
spektrometru, napięcia elektryczne i
częstotliwości prądu poszczególnych
elementów źródła jonów, optyki jonowej,
analizatorów i detektorów itp.)[37].

Tandemowe spektrometry
mas

Wiele związków chemicznych może

charakteryzować się identyczną lub
zbliżoną masą. Dlatego też pomiar masy
cząsteczek często nie pozwala na
zidentyfikowanie badanej substancji.
Pomiar masy także nie dostarcza zbyt
wielu informacji na temat struktury
związku chemicznego. Fragmentacja
badanych cząsteczek i pomiar mas
fragmentów dostarcza dużo większej
ilości informacji o strukturze związku
chemicznego, co w wielu przypadkach
pozwala na jego wiarygodne
zidentyfikowanie. Fragmentacja
cząsteczek w źródle jonów spektrometru
mas pozwala na efektywne badanie
czystych związków chemicznych lub
prostych ich mieszanin. W trakcie analizy
mieszaniny cząsteczek
fragmentowanych w źródle jonów
spektrometru mas można wykryć wiele
pików odpowiadających masom
fragmentów pochodzących od różnych
związków chemicznych. Określenie od
którego z badanych związków
chemicznych pochodzą fragmenty,
których masy zostały zmierzone przez
spektrometr mas, jest trudne a często
wręcz niemożliwe. Problem ten
rozwiązuje zastosowanie tandemowych
spektrometrów mas. Spektrometry te
pozwalają na pomiar mas cząsteczek nie
poddanych fragmentacji (pomiar MS),
wyselekcjonowanie jonów o określonym
stosunku masy do ładunku, poddanie
wyselekcjonowanych jonów fragmentacji
wewnątrz spektrometru mas i pomiar
mas powstałych fragmentów (pomiar
MSMS). Spektrometry takie są
najczęściej wyposażone w źródła jonów
nie powodujące fragmentacji cząsteczek
takie, jak elektrorozpylacz czy MALDI.
Spektrometr tandemowy może się
składać z więcej niż jednego analizatora
masy wtedy pierwszy z analizatorów
może selekcjonować jony o określonym
stosunku masy do ładunku, jony te
kierowane są do komory kolizyjnej po
czym są poddawane pomiarowi w
drugim analizatorze masy. Przykładem
takiej konstrukcji jest połączenie
kwadrupola z analizatorem czasu
przelotu (Q-TOF). Niektóre tandemowe
spektrometry mas wyposażone w
analizatory takie, jak pułapka jonowa,
mogą selekcjonować jony, poddawać
fragmentacji i mierzyć masy tylko z
użyciem pojedynczego
analizatora[1][2][35].
Klasyczna technika
identyfikacji związków
chemicznych

Wysokorozdzielczy spektrometr mas Finnigan MAT

95 ze źródłem jonów EI/CI/FAB i analizatorem
magnetycznym i elektrycznym. Własność CBMiM
PAN

Klasyczna technika spektroskopii

masowej polega na umieszczaniu w
komorze jonizacyjnej czystych związków
chemicznych, które następnie ulegają
fragmentacji z użyciem techniki FAB lub
EI. Widma czystych związków
chemicznych otrzymywane techniką FAB
lub EI przy określonej energii
bombardujących cząstek prowadzą
zawsze do takiego samego obrazu
fragmentacji cząsteczki. Jednocześnie
niezwykle rzadko zdarza się, aby dwa
różne związki chemiczne fragmentowały
się w identyczny sposób. Widma
masowe mogą być zatem z
powodzeniem stosowane do identyfikacji
związków chemicznych, aczkolwiek nie
ze 100%-ową pewnością. Dzięki temu, że
określone grupy związków chemicznych
ulegają fragmentacji w określony sposób,
widma masowe umożliwiają też
określenie prawdopodobnej struktury
związków. Analizowanie widm
masowych pod tym kątem jest jednak
dość kłopotliwe i nie zawsze prowadzi do
jednoznacznych konkluzji. Spektroskopia
widm masowych jest stosowana jako
komplementarna do spektroskopii NMR i
spektroskopii IR metoda analizy przy
ustalaniu struktur związków
organicznych[38][39].

Połączenie spektrometrii
mas z chromatografią

Spektrometr GCMS (Trace 2000 / Automass III firmy

ThermoQuest) własność CBMiM PAN
 

Połączenie HPLC z tandemowym spektrometrem

mas ESI – LTQ – FT-ICR. Własność IBB PAN

W analizach mających na celu

identyfikację substancji zwykle ma się do
czynienia z mieszaninami związków
chemicznych. Identyfikacja wielu
związków chemicznych znajdujących się
w jednej próbce jest zwykle niemożliwa,
jeśli stosuje się tylko spektrometr mas.
Problem ten można rozwiązać, łącząc
spektrometrię mas z różnymi technikami
rozdziału substancji, zwykle z
chromatografią. Metodami najczęściej
stosowanymi w połączeniu ze
spektrometrią mas są chromatografia
gazowa (GC) i wysokosprawna
chromatografia cieczowa (HPLC).

W układzie takim wszystkie substancje

wychodzące z chromatografu kierowane
są do źródła jonów w spektrometrze
mas. Podczas analizy mieszanin, z
chromatografu wydostają się kolejne,
rozdzielone substancje. Spektrometr nie
analizuje całej mieszaniny w jednym
momencie, tylko kolejno poszczególne
związki chemiczne. Oprócz informacji o
masach i wzorze fragmentacji substancji
podawanych przez spektrometr mas
otrzymujemy informację o czasie retencji
związków na kolumnie chromatografu.

Podczas analiz można mieć do czynienia

z tak złożonymi mieszaninami, że w
jednym momencie z chromatografu
wychodzić będzie wiele związków
chemicznych. W takich sytuacjach
można użyć tandemowego spektrometru
mas połączonego z chromatografem. W
przypadku mniej złożonych mieszanin
można zamiast chromatografii
zastosować rozdział związków w
pierwszym analizatorze tandemowego
spektrometru mas[2].

Spektrometria mas bywa często łączona

z elektroforezą kapilarną, która nie jest
klasyfikowana jako metoda
chromatograficzna. Elektroforeza
kapilarna podobnie jak chromatografia
cieczowa służy do rozdziału substancji w
fazie ciekłej. Systemy, w których
połączono spektrometr z elektroforezą
kapilarną, służą zwykle do analizy białek i
kwasów nukleinowych[40].

Najczęściej stosowane konfiguracje

systemów chromatograficznych ze
spektrometrami mas:
Chromatografia gazowa i spektrometr
mas (GC-MS)
Chromatograf rozdziela analizowaną
próbkę na pojedyncze związki
chemiczne, które są kolejno kierowane
do spektrometru mas celem ich
jednoznacznej identyfikacji. Technika
ta określana skrótem GCMS jest
powszechnie stosowana w przemyśle
chemicznym i spożywczym, do analizy
zanieczyszczeń środowiska, w
badaniach biochemicznych,
toksykologii, w badaniu próbek moczu
i krwi sportowców w ramach testów
antydopingowych[41][42][43].
Chromatografia cieczowa i
spektrometr mas (LC-MS)
 Wysokociśnieniowe chromatografy
cieczowe (HPLC) są łączone ze
spektrometrami mas. Najczęściej
stosowanym w tym przypadku źródłem
jonów jest elektrorozpylacz (ESI). W
układach tych stosuje się często
spektrometry tandemowe ze względu
na dużą złożoność analizowanych
próbek. Systemy takie są zwykle
stosowane w badaniach
proteomicznych do identyfikacji białek
ze złożonych mieszanin, wykrywania
zanieczyszczeń środowiska oraz w
przemyśle spożywczym[26][44].

Spektrometry
kwadrupolowe
Spektrometry te mogą być wyposażone
w różne źródła jonów, najczęściej jest to:
FAB, EI lub ESI. Analizatory
kwadrupolowe charakteryzują się
stosunkowo małą rozdzielczością (rzędu
2000) i czułością. Mimo to doskonale
nadają się do wielu zastosowań.
Spektrometry takie nie wymagają do
pracy zbyt wysokiej próżni, a co za tym
idzie dużych i kosztownych systemów
pomp. Niewielkie rozmiary i
umiarkowana cena przyczyniły się do ich
popularności. Urządzenia takie są często
stosowane w laboratoriach chemicznych,
biochemicznych i analizy zanieczyszczeń
środowiska. Spektrometry tego typu są
powszechnie łączone z chromatografami
gazowymi i cieczowymi. Obecnie
produkowane są także przenośne
urządzenia tego typu (mieszczące się w
bagażniku samochodu). Urządzenia takie
są często sprzężone z chromatografami
gazowymi i mogą być stosowane do
wykrywania broni chemicznej,
zanieczyszczeń środowiska, narkotyków
itp.[45]

 
Spektrometr MALDI-TOF ze zwierciadłem jonowym.
Własność IBB PAN

MALDI-TOF
Jedną z częściej stosowanych
konfiguracji spektrometrów mas jest
połączenie źródła jonów MALDI i
analizatora TOF (MALDI-TOF). W
instrumentach tego typu stosuje się
analizatory TOF ze zwierciadłem
jonowym lub bez zwierciadła.
Instrumenty bez zwierciadła umożliwiają
detekcję mas cząsteczkowych do
kilkuset tysięcy daltonów.

Podstawową zaletą MALDI-TOF jest to,

że technika ta umożliwia bezpośrednią
detekcję składu populacji cząsteczek o
dużych masach cząsteczkowych, takich
jak mieszaniny białek czy polimerów
syntetycznych. Spektrometry te znajdują
także zastosowanie przy identyfikacji
białek w proteomice[22]. Są także coraz
powszechniej stosowane do oznaczania
średnich mas cząsteczkowych i
polidyspersji polimerów.

Analizatory ze zwierciadłem jonowym

charakteryzują się znacznie większą
rozdzielczością, niestety nie nadają się
do analizy bardzo dużych cząsteczek.
Oba typy spektrometrów dzięki
zastosowaniu źródła jonów typu MALDI
pozwalają na bardzo szybkie analizy[2].
Przeciętny spektrometr tego typu potrafi
przeanalizować ponad 100 próbek w
czasie godziny. Przygotowanie i
podawanie próbek do spektrometru tego
typu może łatwo zostać
zautomatyzowane. Dzięki łatwości
automatyzacji, niewielkim rozmiarom i
umiarkowanej cenie, spektrometry takie
nadają się do laboratoriów masowo
przetwarzających próbki (np. laboratoria
analityki medycznej).

Historia spektrometrii mas

Replika spektrometru Thomsona

Historia spektrometrii mas zaczęła się
od badań wielu uczonych nad
przewodzeniem prądu elektrycznego
przez gazy i towarzyszącemu mu
świeceniu. W 1886 roku Eugen Goldstein
odkrywa promieniowanie anodowe
(kanalikowe), a w 1898 Wilhelm Wien
zauważa, że promieniowanie odchylane
w silnym polu magnetycznym rozdziela
się na oddzielne wiązki[46]. Obserwował
on, że przeprowadzając wyładowanie w
gazie pod niskim ciśnieniem, za
otworkami w anodzie powstaje
świecenie za tymi otworkami. Badania
takie, prowadzone przez Joseph John
Thomson na Uniwersytecie w Cambridge,
doprowadziły do odkrycia elektronu w
1897 roku. Za te badania Thomson
otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie
fizyki w 1906 roku[47]. Wilhelm Wien w
1899 r. zademonstrował urządzenie
(separator Wiena), w którym jony
poruszały się w prostopadłych polach
elektrycznych i magnetycznych,
wydzielając jony o określonej prędkości,
były odchylane w samym w polu
magnetycznym rozdzielając się w
zależności od stosunku ładunek do
masy. Wien stwierdził, że stosunek
ładunek do masy zależy od rodzaju gazu
w rurze[46]. J.J. Thomson w 1911 roku
poprawił układ Wiena przez zmniejszenie
ciśnienia, tworząc spektrograf masowy.
Używając spektrografu masy, odkrył w
1913 roku izotopy neonu[48].

Na początku XX wieku Thomson

zaobserwował, że promieniowanie
katodowe (wiązka elektronów) może
zostać odchylone przez pole
elektrostatyczne. Urządzenie, w którym
zaobserwowano to zjawisko, jest
prekursorem spektrometru mas.
Thomson nie poprzestał na obserwacji
odchylenia wiązki elektronów i zaczął
badać odchylenia wiązek różnych jonów.
Badania te doprowadziły do powstania w
latach 1899–1911 pierwszego
spektrometru mas, nazwanego przez
Thomsona parabola spectrograph[2][47]. W
urządzeniu tym jony były poddawane
działaniu równoległych pól elektrycznego
i magnetycznego, co powodowało
odchylenie toru ich lotu. Jony o różnej
energii charakteryzowały się różnym
stopniem odchylenia w kierunku
równoległym do linii pola, a o różnym
pędzie – w kierunku prostopadłym.
Detektorem spektrometru Thomsona
była płyta fotograficzna lub ekran
fluorescencyjny. Jony o takim samym
stosunku m/z tworzyły na ekranie obraz
w postaci paraboli o określonym
parametrze; pojawienie się kilku parabol
o różnych parametrach było dowodem
istnienia izotopów[2][47][49].
Po I wojnie światowej współpracownik
Thomsona, Francis William Aston,
zbudował spektrometr mas o znacznie
większej rozdzielczości. Spektrometr ten
pozwolił na obserwację izotopów[2][47].
Za zbudowanie spektrometru mas i
odkrycie wielu niepromieniotwórczych
izotopów Astonowi przyznano Nagrodę
Nobla w dziedzinie chemii w 1922 roku.
W tym samym czasie Arthur Jeffrey
Dempster, podobnie jak Aston,
udoskonalił analizator magnetyczny[2][47].
Dempster opracował także stosowaną
do dziś metodę jonizacji substancji za
pomocą strumienia elektronów (źródło
jonów EI)[47].
Thomson, Aston i Dempster stworzyli
teoretyczne podstawy do rozwoju
spektrometrii mas. Dziś, ponad sto lat od
pierwszych doświadczeń Thomsona,
spektrometry mas są niezastąpionym
narzędziem w pracy fizyków, chemików,
biologów i lekarzy prowadzących
badania naukowe na Ziemi i w
przestrzeni kosmicznej[2][47]. Coraz
częściej spektrometry mas są stosowane
w przemyśle, wojsku, policji i innych
instytucjach.

Biologia molekularna jest jedną z

dziedzin intensywnie korzystających ze
spektrometrii mas. Analiza
wielkocząsteczkowych biopolimerów
takich jak białka i kwasy nukleinowe nie
byłaby możliwa bez wykorzystania
łagodnych metod jonizacji –
elektrorozpylania (ESI) i desorpcji
laserowej z udziałem matrycy (MALDI)[6].
W roku 2002 Szwedzka Akademia Nauk
przyznała Nagrodę Nobla w dziedzinie
chemii Johnowi Fennowi i Koichi Tanace
za zastosowanie metod łagodnej
jonizacji w badaniach
wielkocząsteczkowych biopolimerów.

Najważniejsze odkrycia w historii

spektrometrii mas
…

Kalendarium obejmuje ważniejsze

odkrycia i konstrukcje w dziedzinie
spektrometrii mas[50].
 Rok Odkrycie Nazwiska badaczy

Odkrycia naukowe prowadzące do zbudowania Joseph John

1899–1911
pierwszego spektrometru mas[6] Thomson

Widmo masowe tlenu, azotu, tlenku węgla, dwutlenku Joseph John

1912
węgla, chlorku karbonylu Thomson

Joseph John
1913 Odkrycie izotopów neonu: 20Ne i 22Ne
Thomson

Udoskonalenie sektora magnetycznego i opracowanie Arthur Jeffrey

1918
źródła jonów EI Dempster

Francis William
1919 Pomiar masy atomów
Aston

Francis William
1922 Pomiar defektu masy.
Aston

1930 Zastosowanie spektrometrii mas w chemii organicznej R. Conrad

Pokazanie równoważności masy i energii postulowanej

1932 K.T. Bainbridge
przez Alberta Einsteina

W.R. Smythe, L.H.

1934 Preparatywny rozdział jonów
Rumbaug, S.S. West

Consolidated
1942 Pierwszy sprzedany spektrometr mas
Energy Corporation

1946 Analizator czasu przelotu (TOF) William E. Stephens

J.A. Hipple, H.
1949 Analizator cyklotronowego rezonansu jonów (ICR) Sommer i H.A.
Thomas

Połączenie sektora magnetycznego i elektrycznego – E.G. Johnson i A.O.

1953
spektrometr o podwójnym ogniskowaniu[47] Nier

W. Paul i H.
1953 Kwadrupolowy analizator masy
Steinwedel

Połączenie spektrometru mas z chromatografem Roland S. Gohlke,

1958
gazowym (GC)[51] Fred W. McLafferty

K. Biemann, C.
Sekwencjonowanie peptydów przy pomocy spektrometru
1966 Cone, B.R. Webster i
mas
B.P. Arsenault

1966 Jonizacja Chemiczna (CI) B. Munson i F.H.

 Field

1968 Jonizacja przez Elektrorozpylanie (ESI) Malcom Dole

R.D. MacFarlane i
1974 Jonizacja w plazmie
D.F. Torgerson

Melvin B.
Analizator cyklotronowego rezonansu jonów z
1974 Comisarow i Alan G.
fourierowską transformacją wyników (FT-ICR)
Marshall

Tandemowy spektrometr mas z trzema kwadrupolami Richard A. Yost i

1978
(Triple Quadropole MS) Chris G. Enke

1980 Metoda jonizacji przez termorozpylanie M.L. Vestal

Metoda jonizacji przez bombardowanie szybkimi

1981 Michael Barber
atomami (FAB)

Opracowanie metody jonizacji przez desorpcję laserem Koichi Tanaka,

1983 przy udziale matrycy – MALDI (Nagroda Nobla z Chemii Michael Karas i
w 2002 roku – K. Tanaka) Franz Hillenkamp

Wykorzystanie elektrorozpylania (ESI) do analizy

Gall Lydia (ZSRR),
1984 biopolimerów (Nagroda Nobla z Chemii w 2002 roku – J.
John Fenn (USA)
Fenn)

1999 Orbitrap – zaprezentowano nowy analizator masy[52] Aleksandr Makarow

Przypisy
1. Mass Spectrometry. A textbook.
Berlin, Heidelberg: Springer Berlin
Heidelberg, 2011. DOI: 10.1007/978-
3-642-10711-5 . ISBN 978-3-642-
10711-5.
2. Gary. Siuzdak: Mass spectrometry
for biotechnolog. San Diego, Calif.:
Academic Press, 1996. ISBN 0-12-
647471-0.
3. M. Sharon. Biochemistry. Structural
MS pulls its weight. „Science”. 340
(6136), s. 1059–1060, 2013. DOI:
10.1126/science.1236303 . PMID:
23723227 .
4. M. Tanimizu, Y. Sohrin, T. Hirata.
Heavy element stable isotope ratios:
analytical approaches and
applications. „Anal Bioanal Chem”.
405 (9), s. 2771–2783, 2013. DOI:
10.1007/s00216-013-6728-1 . PMID:
23397089 .
5. R. Aebersold, M. Mann. Mass
spectrometry-based proteomics.
„Nature”. 422 (6928), s. 198–207,
2003. DOI: 10.1038/nature01511 .
PMID: 12634793 .
. T.C. Walther, M. Mann. Mass
spectrometry-based proteomics in
cell biology. „J Cell Biol”. 190 (4), s.
491–500, 2010. DOI:
10.1083/jcb.201004052 . PMID:
20733050 .
7. F. Di Girolamo, I. Lante, M. Muraca, L.
Putignani. The Role of Mass
Spectrometry in the Omics Era. „Curr
Org Chem”. 17 (23), s. 2891–2905,
2013. DOI:
10.2174/138527281788813111816
2725 . PMID: 24376367 .
. M.R. Paine, P.J. Barker, S.J. Blanksby.
Ambient ionisation mass
spectrometry for the characterisation
of polymers and polymer additives: a
review. „Anal Chim Acta”. 808, s. 70–
82, 2014. DOI:
10.1016/j.aca.2013.10.001 . PMID:
24370094 .
 9. Fred W. McLafferty, František.
Tureček: Interpretation of mass
spectr. Mill Valley, Calif.: University
Science Books, 1993. ISBN 0-
935702-25-3.
10. D. Valkenborg, I. Mertens, F. Lemière,
E. Witters i inni. The isotopic
distribution conundrum. „Mass
Spectrom Rev”. 31 (1), s. 96–109,
2012. DOI: 10.1002/mas.20339 .
PMID: 21590704 .
11. JURGEN H. GROSS, Peter Roepstorff:
Mass Spectrometry: A Textbook.
Springer. ISBN 978-3-642-10709-2.
12. Farmakopea Polska X, Polskie
Towarzystwo Farmaceutyczne,
Warszawa: Urząd Rejestracji
Produktów Leczniczych, Wyrobów
Medycznych i Produktów
Biobójczych, 2014, s. 4276,
ISBN 978-83-63724-47-4.
13. J.B. Fenn, M. Mann, C.K. Meng, S.F.
Wong i inni. Electrospray ionization
for mass spectrometry of large
biomolecules. „Science”. 246 (4926),
s. 64–71, 1989. DOI:
10.1126/science.2675315 . PMID:
2675315 .
14. G. Hambitzer, J. Heitbaum, I.
Stassen. Electrochemical
thermospray mass spectrometry
instrumentation for coupling
electrochemistry to mass
spectrometry. „Anal Chem”. 70 (5), s.
838–842, 1998. DOI:
10.1021/ac970753c . PMID:
21644615 .
15. M.L. Vestal, G.J. Fergusson.
Thermospray liquid
chromatograph/mass spectrometer
interface with direct electrical
heating of the capillary. „Anal Chem”.
57 (12), s. 2373–2378, 1985. DOI:
10.1021/ac00289a047 . PMID:
4061845 .
1 . M.S.B. Munson, F.H. Field. Chemical
Ionization Mass Spectrometry. I.
General Introduction. „J. Am. Chem.
Soc.”. 88 (12), s. 2621–2630, 1966.
DOI: 10.1021/ja00964a001 .
17. M.E. Hemling. Fast atom
bombardment mass spectrometry
and its application to the analysis of
some peptides and proteins. „Pharm
Res”. 4 (1), s. 5–15, 1987. DOI:
10.1023/A:1016465507903 . PMID:
3334162 .
1 . P.R. Das, B.N. Pramanik. Fast atom
bombardment mass spectrometric
characterization of peptides. „Mol
Biotechnol”. 9 (2), s. 141–154, 1998.
DOI: 10.1007/BF02760815 . PMID:
9658391 .
19. J.S. Fletcher, J.C. Vickerman.
Secondary ion mass spectrometry:
characterizing complex samples in
two and three dimensions. „Anal
Chem”. 85 (2), s. 610–639, 2013.
DOI: 10.1021/ac303088m . PMID:
23094968 .
20. R.J. Levis. Laser desorption and
ejection of biomolecules from the
condensed phase into the gas phase.
„Annu Rev Phys Chem”. 45, s. 483–
518, 1994. DOI:
10.1146/annurev.pc.45.100194.002
411 . PMID: 7811355 .
21. K. Tanaka. The origin of
macromolecule ionization by laser
irradiation (Nobel lecture). „Angew
Chem Int Ed Engl”. 42 (33), s. 3860–
3870, 2003. DOI:
10.1002/anie.200300585 . PMID:
12949860 .
22. P. Roepstorff. MALDI-TOF mass
spectrometry in protein chemistry.
„EXS”. 88, s. 81–97, 2000. PMID:
10803373 .
23. A.A. Ammann. Inductively coupled
plasma mass spectrometry (ICP
MS): a versatile tool. „J Mass
Spectrom”. 42 (4), s. 419–427, 2007.
DOI: 10.1002/jms.1206 . PMID:
17385793 .
24. R. Knochenmuss. Ion formation
mechanisms in UV-MALDI. „Analyst”.
131 (9), s. 966–986, 2006. DOI:
10.1039/b605646f . PMID:
17047796 .
25. L. Sleno, D.A. Volmer. Ion activation
methods for tandem mass
spectrometry. „J Mass Spectrom”. 39
(10), s. 1091–1112, 2004. DOI:
10.1002/jms.703 . PMID: 15481084 .
2 . G.L. Glish, D.J. Burinsky. Hybrid mass
spectrometers for tandem mass
spectrometry. „J Am Soc Mass
Spectrom”. 19 (2), s. 161–172, 2008.
DOI: 10.1016/j.jasms.2007.11.013 .
PMID: 18187337 .
27. James Barker (Ph D.), James Barker,
David J. Ando: Mass Spectrometry:
Analytical Chemistry by Open
Learning . John Wiley & Sons, 1999-
02-02, s. 82. ISBN 978-0-471-96762-
0. [dostęp 2016-04-24]. (ang.)
2 . F.L. Brancia. Recent developments in
ion-trap mass spectrometry and
related technologies. „Expert Rev
Proteomics”. 3 (1), s. 143–151, 2006.
DOI: 10.1586/14789450.3.1.143 .
PMID: 16445358 .
29. K.R. Jonscher, J.R. Yates. The
quadrupole ion trap mass
spectrometer--a small solution to a
big challenge. „Anal Biochem”. 244
(1), s. 1–15, 1997. DOI:
10.1006/abio.1996.9877 . PMID:
9025900 .
30. D.J. Douglas, A.J. Frank, D. Mao.
Linear ion traps in mass
spectrometry. „Mass Spectrom Rev”.
24 (1). s. 1–29. DOI:
10.1002/mas.20004 . PMID:
15389865 .
31. A.G. Marshall, C.L. Hendrickson, G.S.
Jackson. Fourier transform ion
cyclotron resonance mass
spectrometry: a primer. „Mass
Spectrom Rev”. 17 (1). s. 1–35. DOI:
10.1002/(SICI)1098-
2787(1998)17:1<1::AID-
MAS1>3.0.CO;2-K . PMID: 9768511 .
32. Nicole James: Fourier Transform Ion
Cyclotron – Mass Spectrometry .
2008. [dostęp 2014-03-24].
33. E.N. Nikolaev, Y.I. Kostyukevich, G.N.
Vladimirov. Fourier transform ion
cyclotron resonance (FT ICR) mass
spectrometry: Theory and
simulations. „Mass Spectrom Rev”, s.
– (preprint), 2014. DOI:
10.1002/mas.21422 . PMID:
24515872 .
34. R.A. Zubarev, A. Makarov. Orbitrap
mass spectrometry. „Anal Chem”. 85
(11), s. 5288–5296, 2013. DOI:
10.1021/ac4001223 . PMID:
23590404 .
35. J. Throck. Watson, O. David (Orrin
David) Sparkman: Introduction to
mass spectrometry. Instrumentation,
applications and strategies for data
interpretatio. Chichester, England ;
Hoboken, NJ: John Wiley Sons, 2007.
ISBN 978-0-470-51634-8.
3 . S. Dykes, S.A. Fancy, G.L. Perkins, F.S.
Pullen. The automation of a
commercial Fourier transform mass
spectrometer to provide a quick and
robust method for determining exact
mass for the synthetic chemist. „Eur
J Mass Spectrom (Chichester, Eng)”.
9 (2), s. 73–80, 2003. DOI:
10.1255/ejms.532 . PMID:
12748391 .
37. LTQ Orbitrap Velos™ Hardware
Manual. Wyd. A. Thermo Fisher
Scientific Inc., 2009. (ang.)
3 . Andrzej Cygański: Metody
spektroskopowe w chemii
analitycznej. s. 397. ISBN 978-83-
63623-18-0.
39. Metody instrumentalne w analizie
chemicznej. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007,
s. 345. ISBN 978-83-01-14210-0.
40. C.W. Klampfl. Review coupling of
capillary electrochromatography to
mass spectrometry. „J Chromatogr
A”. 1044 (1–2), s. 131–144, 2004.
DOI: 10.1016/j.chroma.2004.04.072 .
PMID: 15354433 .
41. K.K. Pasikanti, P.C. Ho, E.C. Chan.
Gas chromatography/mass
spectrometry in metabolic profiling
of biological fluids. „J Chromatogr B
Analyt Technol Biomed Life Sci”. 871
(2), s. 202–211, 2008. DOI:
10.1016/j.jchromb.2008.04.033 .
PMID: 18479983 .
42. P.M. Medeiros, B.R. Simoneit. Gas
chromatography coupled to mass
spectrometry for analyses of organic
compounds and biomarkers as
tracers for geological, environmental,
and forensic research. „J Sep Sci”. 30
(10), s. 1516–1536, 2007. DOI:
10.1002/jssc.200600399 . PMID:
17623433 .
43. J.W. Honour. Gas chromatography-
mass spectrometry. „Methods Mol
Biol”. 324, s. 53–74, 2006. DOI:
10.1385/1-59259-986-9:53 . PMID:
16761371 .
44. M. Rodriguez-Aller, R. Gurny, J.L.
Veuthey, D. Guillarme. Coupling ultra
high-pressure liquid chromatography
with mass spectrometry: constraints
and possible applications. „J
Chromatogr A”. 1292, s. 2–18, 2013.
DOI: 10.1016/j.chroma.2012.09.061 .
PMID: 23062879 .
45. E.R. Badman, . Graham Cooks R.
Miniature mass analyzers . „J Mass
Spectrom”. 35 (6), s. 659–671, 2000.
DOI: 10.1002/1096-
9888(200006)35:6<659::AID-
JMS5>3.0.CO;2-V . PMID:
10862117 .
4 . Wien, K. 100 years of ion beams:
Willy Wien’s canal rays . „Brazilian
Journal of Physics”. 29 (3), s. 401–
414, 1999. DOI: 10.1590/S0103-
97331999000300002 .
47. J. Griffiths. A brief history of mass
spectrometry. „Anal Chem”. 80 (15),
s. 5678–5683, 2008. DOI:
10.1021/ac8013065 . PMID:
18671338 .
4 . Rays of positive electricity . [dostęp
2014-03-21].
49. Hermann Haken, Hans Christoph
Wolf: Atomy i kwanty. Wprowadzenie
do współczesnej spektroskopii
atomowej. Warszawa: PWN, 1997, s.
50. ISBN 83-01-12135-1.
50. Gary Siuzdak: Mass Spectrometry:
Timeline - Abstracts and References
(ang.). W: A History of Mass
Spectrometry [on-line]. Scripps
Center for Metabolomics and Mass
Spectrometry [dostęp 2014-03-30].
[zarchiwizowane z tego adresu ].
51. R.S. Gohlke, F.W. McLafferty. Early
gas chromatography/mass
spectrometry. „J Am Soc Mass
Spectrom”. 4 (5), s. 367–371, 1993.
DOI: 10.1016/1044-0305(93)85001-
E . PMID: 24234933 .
52. A. Makarov. Electrostatic axially
harmonic orbital trapping: a high-
performance technique of mass
analysis. „Anal Chem”. 72 (6), s.
1156–1162, 2000. DOI:
10.1021/ac991131p . PMID:
10740853 .

Bibliografia
Gary Siuzdak: Mass spectrometry for
biotechnology. San Diego, Calif.:
Academic Press, 1996. ISBN 0-12-
647471-0.
E. Hoffmann, J. Chatette, V. Stroobant:
Spektrometria mas. tłum. L. Konopski.
Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-
Techniczne, 1998. ISBN 83-204-2291-
4.
Robert A.W. Johnstone, Malcolm Rose:
Spektrometria mas. Podręcznik dla
chemików i biochemików. tłum. Karol
Bal i Marek Daniewski. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
ISBN 83-01-13605-7.
Damien Bonne, Hélène Bonin, Adeline
Lamy, Orane Selaries, Géraldine Tosin,
Romuald Vhel: Mass Spectrometry
 (ang.). [dostęp 2014-04-11].
[zarchiwizowane z tego adresu (2007-
06-15)].

Linki zewnętrzne
International Mass Spectrometry Web
(ang.). i-mass.com. [zarchiwizowane z
tego adresu (2014-01-04)]. –
Rozbudowana strona poświęcona
spektrometrii mas i jej zastosowaniu.
Interaktywny Symulator spektrometru
mas (ang.).
Scripps Center for Mass Spectrometry
(ang.) – Strona jednego z laboratoriów
spektrometrii mas. Zawiera dużo
ciekawych artykułów.
Little Encyclopedia of Mass
Spectrometry (ang.) – Mała
Encyklopedia Spektrometrii Mas,
bogato ilustrowana i wzbogacona o
liczne odniesienia do materiałów
źródłowych.
Ion Source (ang.) – serwis
poświęcony spektrometrii mas.
http://www.chromacademy.com/lms/s
co156/Fundamental_LC-
MS_Orbitrap_Mass_Analyzers.pdf
Opis i porównanie metod spektrometrii
mas
Wykład o spektrometrii mas .
[zarchiwizowane z tego adresu ].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?
title=Spektrometria_mas&oldid=59568052”

Ostatnio zmodyfikowano 11 miesięcy temu przez użytkownika Paweł Ziemian BOT

Treść udostępniana na licencji CC BY-SA 3.0 ,

jeśli nie podano inaczej.