YUNIT I

DALUMAT-SALITA:
MGA SALITA
NG
TAON/SAWIKAAN
MGA LAYUNIN
•Maipaliwanag ang kahalagahan ng wikang
Filipino sa pagdadalumat o pagteteorya.

•Mapalalim ang pagpapahalaga sa sariling

teorya ng mga Pilipino sa iba’t ibang larangan.

•Makapag-ambag sa pagtataguyod ng wikang

Filipino bilang daluyan ng makabuluhan at
mataas na antas ng diskurso na akma at
nakaugat sa lapunang Pilipino, bilang wika ng
pananaliksik na nakaayon sa pangangailangan
ng komunidad at bansa.
BABASAHIN
Sa simpleng pagpapahayag, ang
pagdadalumat ay tumutukoy sa pagteteorya at
pagbubuo ng mga konsepto o kaisipan na
mailalapat sa pagsusuri ng mga bagay-bagay
sa lipunan. Taliwas sa akala ng mga
nagdududa pa sa bisa at kakayahan ng wikang
Filipino, kayang-kaya na ng wikang pambansa
na maging behikulo ng pagteteorya. Binigyang-
diin ni Dr. Rhoderick Nuncio ang bisa ng mga
salita sa sariling wika sa pagteteorya:
“Tinatawag na dalumat-salita ang paggamit ng
wika sa mataas na antas ng pagteteorya
batay sa masusi, masino, kritikal, at analitikal na
paggamit ng mga salitang kumakatawan ng
mga ideya at kaalamang nagiging konsepto sa
malalimang pag-uuri’t paggamit nito.
Tinitingnan sa paraang ito ang ugnayan ng
salitang ugat at ang baryasyon ng mga
pagbabanghay na salita na nagluluwal ng
sanga-sangang kahulugan.” Tinutukoy ni Nuncio
“...ang ilang paraan ng pagdadalumat-salita ng
ilang kritiko, teorista, at palaisip sa iba’t ibang
disiplina:
1. Pag-imbento/pagkatha ng mga bbagong
salita/konsepto: Pilipinolohiya ni Covar,
Pantayong Pananaw ni Zeus Salazar,
Pamathalaan ni Consolacion Alaras, Sarilaysay
ni Rosario Torres-Yu. S
2. Pagsasalin at pagdagdag ng kahulugan:
kritika, anda, at gahum ni Isagani R. Cruz, loob
at labas;
3. Pag-aangkop/rekontekstuwalisasyon:
Sikolohiyang Pilipino ni Virgilio Enriquez,
kasaysayan bilang “salaysay na may saysay”
PAGSIPAT SA MGA AWITIN BILANG
PANIMULANG PAGDADALUMAT
Ang awiting “Loob” ni Jess Santiago (2008),
isang musikero at kompositor ng mga awiting
may kamalayang panlipunan, ay isang
magandang halimbawa ng matalinong
pagdalumat sa salitang “Loob” na maituturing
na mahalaga sa kulturang Pilipino. Nagsimula
ang awitin sa mga pangugusap na “Wika nati’y
simpleng simple/Pero ubod ng lalim/Para sa hindi
Pinoy/Napakahirap sisirin.” Pagkatapos nito ay
iniisa isa na ng awit ang napakaramng salita,
parirala, at konsepto.
 MGA KAUGNAY NG SALITANG
“LOOB” GAYA NG SUMUSUNOD:
•Looban – sulok ng pook
•Nanloloob – magnanakaw
•Dalawang-loob – alinlangan
•Sama ng loob – hinanakit
•Pagbabalik-loob – pagsisisi
•Kapalagayang-loob – kabarkada
•Katapatang-loob – kaibigan
•Kulo’y nasa loob – nagtitimpi
•Niloloob – isip at damdamin
•Masasamang-loob – mandurugas
•Lakas ng loob – katapangan
•Mahina ang loob – natatakot
Bukod sa awiting “Loob” (2008) ay maaari ding
magamit sa pagdadalumat ang sumusunod na
mga awitin:
•“Tuldok” ng ASIN – pilosopikal na pagdalumat sa
puno’t dulo ng buhay at pag-iral o existence,
gamit ang konsepto ng tuldok.
•“Batingaw ng ASIN – pagdalumat sa konsepto ng
karapatang pantao sa kontekstong Pilipino.
•“Laging Ikaw” ni Jess Santiago – pagdalumat sa
mga salita/konseptong Pilipino na magkakaugnay,
magkakapares, at magkakasalungat.
•“Pananagutan” ni Eduardo Pardo Hontiveros, S.J.
– pagdalumat sa konsepto ng panlipunang
pananagutan o responsibilidad ng tao sa kanyang
kapwa at bansa.
•“Tayo’y Mga Pinoy” ni Heber Bartolome /
Banyuhay – pagdalumat sa kolonyal na
mentalidad ng mga Pilipino.
•“Holdap” ni Gary Granada – pagdalumat sa
konsepto ng krimen malalaki at dambaluhang
krimen.
•“Mamamayan ang Mamamayani” ni Gary
Granada – pagdalumat sa konsepto ng
pagtutulungan, bayanihan ng mga mamamayan
para sa pag-unlad ng pamayanan, bilang
manipestasyon ng People Power at
kapangyarihan ng mga mamamayan.
•“Mabuting Pilipino” ni Noel Cabangon –
pagdalumat sa mas malalim na kahulugan ng
nasyonalismo, lagpas sa nasyonalismong barong
Tagalog o nasyonalismong pang-Buwan ng Wika
Lamang.
•“Kayod Kabayo, Kayod Barya” ni Noel Cabangon
– pagdalumat sa pang araw-araw ng buhay ng
isang ordinaryong Pilipino.
•“Pitong Gatang” ni Fred Panopio – pagdalumat
sa kultura ng umpukan at tsismis sa Pilipinas.
•“Karaniwang Tao” ni Joey Ayala – pagdalumat sa
ugnayan ng mga suliraning ekonomika ng mga
ordinaryong tao, at pagkawasak ng kalikasan.
•“Pinggan” ni Pol Galang – pagdalumat sa
konsepto ng pagkakaibigan o relasyon ng mga
bansa at soberanya.
•“Kapayapaan hatid ng Katarungan” ng Sinaglahi
– pagdalumat sa iba’t ibang konsepto ng
katarungan at kapayapaan.
AMBAG NG SAWIKAAN SA PAGDADALUMAT
Sa mas malawak na larangan, makubuluhang
ambag sa pagdadalumat-salita ang proyektong
kumperensyang Sawikaan: Mga Salita ng taon ng
Filipinas Institute of Translacion. Detalyadong tinatalakay
sa aritukulong Tanong – Sagot Ukol sa Sawikaan: Pagpili
sa Salita ng tao na inilathala ng Komisyon sa Wikang
Filipino (KWF) (2016) ang pinagmulan at direksyon ng
Sawikaan. Nagsimula ito noong 2004 at sinundan noong
2005, 2006, 2007, 2010, 2012, 2014, at 2016. Itinanghal na
Salita ng Taon ang “canvass” noong 2004, “huweteng”
noong 2005, “lobat” noong 2006, miskol” noong 2007,
“jejemon” noong 2010, “wangwang” noong 2012, at
“selfie” noong 2014, at nitong huling Sawikaan 2016,
“fotobam” na ipinagtanggol ni Michael Charleston
“Xiao” Chua, isang historyador at propesor mula sa
Departamento ng Kasaysayan ng De La Salle
University-Manila. Ang ikalawa at ikatlong puwesto ay
tinanggap ng mga salitang “hugot” ni Junilo Espiritu at
“milenyal” ni Jayson Petras. Kabilang sa iba ang Salita
ng Taon ang “bully,” “foundling,” “lumad,” “meme,”
“netizen,” “tukod,” at “viral,”” Idinidagdag pa ng
nasabing artikulo na “...ang lahat ng itinampok sa
kumperensiya ng Sawikaan ay mga Salita ng Taon
dahil naging laman ito ng diskurso ng lipunang Filipino
sa nakalipas na dalawang taon dahil sa mga
kontrobersiya at mahahalagang usapin sa politika,
teknolohiya, trapiko, kultura, sosyolohiya, kulturang
popular, at iba pa...nais ng Sawikaan na mamulat ang
madla sa mahahalagang isyu sa lipunan na
kinakailangan ng pagkilos na binubuksan ng mga
salitang natatampok sa Sawikaan.”
 Sa nasabi ring artikulo, tinukoy ang mga
katangian ng mga salitang karaniwang napipili sa
Sawikaan: “1) bagong imbento; 2) bagong hiram mula
sa katutubo o banyagang wika; 3) luma ngunit may
bagong kahuluguhan, at; 4) patay sa salitang muling
binuhay,,” Sa ganitong diwa, nakapag-aambag ang
Sawikaan ng pagpapalwak ng bokabularyo ng wikang
Filipino, at pagpapalawak din ng kakayahan ng
wikang pambansa na maging mabisa sa diskursong
panlipunan sa iba’t ibang larangan. Sa
pangkalahatan, narito ang pamantayan ng FOT sa
pagpili ng Salita ng Taon.
1. Kabuluhan ng salita sa buhay nating mga Filipino
at/o pagsalamin nito ng katotohanan o bagong
pangyayari sa aitng lipunan;

2. Lawak at lalim ng saliksik sa salita, gayundin ang

retorika o ganda ng paliwanag, at paraan ng
pagkumbinsi sa mga tagapakinig; at

3. Paraan ng presentasyon. Mababasa sa mga kahon

sa ibaba ang sipi mula sa paliwanag sa artikulo ng
KWF hinggil sa mga mamayaning salita sa Sawikaan
mula 2004.