Thứ Tư, 6/10/2021 10:37'(GMT+7)

Bệnh tâm căn hysteria ở giới trẻ (phần 1)

Hysteria là một chứng bệnh về rối loạn tâm thần kinh đã xuất hiện từ rất lâu. Đặc biệt là bệnh có thể
xuất hiện tập thể khiến rất nhiều người cảm thấy hoang mang, lo lắng.

Hysteria hay còn được gọi là chứng rối loạn tâm thần phân ly. Tần suất bệnh gặp
ở phụ nữ thường nhiều hơn nam giới khoảng 10 lần. Lý do bởi nữ giới có hệ thần
kinh nhạy cảm, nhân cách yếu, thiếu sự chịu đựng thường dễ mắc bệnh. Đôi khi,
bệnh cũng xuất hiện ở trẻ em được nuông chiều quá mức.

Biểu hiện nổi bật nhất của bệnh là cơn hysteria với các triệu chứng như: thở
nhanh, ngất xỉu. Đôi lúc, hysteria chỉ là những rối loạn về vận động, cảm xúc,
giác quan hay dị cảm... Cơn hysteria xuất hiện khi hệ thần kinh cao cấp bị kích
thích quá độ, làm mất sự điều chỉnh bình thường của hệ vỏ não cao cấp. Cơn
khởi phát sau sang chấn tâm thần kinh, lo sợ, tức giận...

Ảnh minh họa

Triệu chứng bệnh lý

Triệu chứng lâm sàng của bệnh tâm căn hysteria rất đa dạng nhưng chúng có hai
tính chất chung là xuất hiện có liên quan trực tiếp với chấn thương tâm thần, có
phần giống nhưng có phần khác với các triệu chứng của các bệnh thực thể. Bệnh
lý được thể hiện bằng các cơn hysteria, rối loạn vận động, rối loạn cảm giác, rối
loạn giác quan và rối loạn tâm thần.

Cơn hysteria:  biểu

hiện bằng cơn co giật hysteria hay cơn vật vã hysteria, chúng
xảy ra do tác động trực tiếp của các yếu tố chấn thương tâm lý hoặc xảy ra trong
tình huống giống tình huống đã xảy ra cơn hysteria đầu tiên. Cơn co giật có tính
chất đa dạng, không định hình như trong cơn động kinh. Cơn thể hiện bằng
nhiều động tác không tự ý và lộn xộn như: vùng vẫy chân tay, đập chân tay
xuống sàn hay giường, uốn cong người, gào thét; có trường hợp người bệnh giật
xé quần áo, rứt tóc, tự cào cấu, lăn khắp sàn nhà… Trong cơn hysteria, ý thức
không rối loạn hoàn toàn, thường bị thu hẹp, nét mặt không tím tái, đồng tử còn
phản xạ với ánh sáng; người bệnh không bao giờ cắn lưỡi, tiểu tiện dầm hoặc đại
tiện đùn và vẫn còn khả năng phản ứng với thái độ của người ở chung quanh.
Trong trường hợp này có thể dùng lời nói để điều khiển một số vận động của
bệnh nhân, dùng kích thích mạnh như châm kim, dùng mệnh lệnh hoặc ám thị
làm cơn mất hoàn toàn hoặc tạm thời. Cơn hysteria thường kéo dài khoảng 15 -
20 phút, có khi hàng giờ; cơn có thời gian càng kéo dài khi người bệnh càng được
người khác chú ý và quan tâm. Đặc điểm cơn hysteria chỉ xuất hiện khi có người
ở chung quanh, không bao giờ xuất hiện khi người bệnh ở một mình hoặc đang
ngủ. Bệnh nhân có thể biết trước mình sắp lên cơn nên biết tìm chỗ để ngã hoặc
nằm, vì vậy không bao giờ bị ngã gây chấn thương; khi hết cơn người bệnh có thể
tỉnh táo ngay. Thực tế cần lưu ý chẩn đoán phân biệt cơn hysteria với cơn động
kinh thật để tránh nhầm lẫn. Trong cơn kích động cảm xúc hysteria, người bệnh
cười, khóc, cảm xúc hỗn độn, nói linh tinh, vùng chạy, leo trèo, gào thét, đôi khi
kèm theo cơn co giật; ý thức bệnh nhân không bị rối loạn nặng, chịu ám thị ở
chung quanh và cơn có thể kéo dài nhiều ngày. Trong cơn ngất lịm, người bệnh
cảm thấy người mềm yếu dần, từ từ ngã ra, nằm thiêm thiếp, mắt chơm chớp;
cơn có thể kéo dài từ 15 phút đến 1 giờ. Trong cơn ngủ thường hiếm gặp hơn,
người bệnh lên cơn giật nhẹ rồi nằm yên, ngủ một thời gian dài từ 1 - 2 ngày,
vạch mí mắt để xem thấy nhãn cầu vẫn đưa qua đưa lại; trong khi ngủ bệnh
nhân thỉnh thoảng thở dài, thổn thức, khóc lóc.

Rối loạn vận động:  người

bệnh biểu hiện nhiều loại vận động khác nhau như: lắc
đầu, gật đầu, nháy mắt, múa giật, múa vờn... Thường gặp nhất là trạng thái run
nhưng tính chất run không đồng đều và không có hệ thống; có thể run một phần
cơ thể hay run cả người, khi không chú ý thì run giảm nhưng lúc chú ý thì run
tăng. Có thể gặp chứng liệt hysteria với tình trạng liệt nặng hoặc liệt nhẹ, liệt
mềm hay liệt cứng, liệt một hoặc hai chi hay cả tứ chi.

Chứng liệt hysteria có những đặc điểm khác biệt tình trạng liệt do nguyên nhân
thực thể là trương lực cơ không thay đổi, không có phản xạ bệnh lý, không có
hiện tượng teo cơ, không giật sợi cơ, tính kích thích điện không thay đổi. Liệt
hysteria thường thấy dưới hình thức liệt nửa người, liệt hạn chế ở chân và tay,
không lan tới các dây thần kinh sọ não, không có dấu hiệu của tổn thương bó
pháp thần kinh; không có động tác đồng vận, phản xạ tự vệ, rối loạn cơ tròn...
Người bệnh đi lết giống người đi không muốn cử động một chân. Trong chứng
liệt nửa người thường kèm theo mất cảm giác nửa người cùng bên, khu vực mất
cảm giác này thường lan đến đúng đường giữa và mất cảm giác nông lẫn cảm
giác sâu. Nếu bệnh nhân có chấn thương sọ não mà có chứng liệt hysteria nửa
người thì chứng liệt này xảy ra cùng bên với chấn thương và người bệnh không
hiểu mối liên hệ chéo của giải phẫu thần kinh. Đồng thời cũng có thể gặp trạng
thái mất đứng, mất đi; người bệnh không thể đứng được và đi được; khi nằm trên
giường vẫn cử động chân tay. Ngoài ra có thể bị rối loạn phát âm với nhiều hình
thức như khó nói, nói lắp, không nói được... nhưng cơ quan phát âm như dây
thanh âm, hầu, họng, lưỡi vẫn bình thường.

Rối loạn cảm giác:  bệnh nhân thường bị mất hoặc giảm cảm giác đau, bản thân
người bệnh không bao giờ nói đến hiện tượng này mà chỉ được phát hiện khi đi
khám bệnh. Chứng mất cảm giác hysteria khác với tình trạng mất cảm giác thực
thể, vùng mất cảm giác không theo đúng khu vực phân phối của rễ và dây thần
kinh cảm giác. Bệnh lý thường gặp dưới dạng mất cảm giác “bít tất tay”, “bít tất
chân” ở nửa người, có khi lan sang bên kia đường giữa. Giới hạn vùng mất cảm
giác rất rõ, vùng mất cảm giác hoàn toàn tiếp giáp ngay vời vùng còn nguyên
cảm giác; đôi khi khám lại thì vùng mất cảm giác có thể di chuyển vị trí. Trong
vùng mất cảm giác do bệnh hysteria không bao giờ thấy triệu chứng bỏng như
thường thấy trong bệnh rỗng tủy sống. Tình trạng mất cảm giác sâu không kèm
theo các rối loạn phối hợp vận động. Cảm giác đau của bệnh hysteria khu trú rất
khác nhau và có thể biểu hiện giống như đau trong viêm ruột thừa, đau dạ dày,
đau vùng tim, đau cột sống, đau cơ, đau dây thần kinh hông...

Rối loạn giác quan:  bệnh

hysteria có thể gây nên tình trạng mù mắt và mù xảy ra
hoàn toàn đột ngột nhưng khi khám đáy mắt vẫn thấy bình thường, phản xạ của
đồng tử mắt với ánh sáng còn tốt. Mắt vẫn linh hoạt hướng về phía người đến nói
chuyện và có thể khỏi nhanh chóng dưới tác dụng của ám thị. Ngoài ra cũng có
thể còn gặp chứng lưỡng thị hoặc đa thị do bệnh hysteria. Đồng thời điếc do bệnh
hysteria hay gặp trong thời kỳ chiến tranh sau chấn động não do sức ép của bom
đạn và thường điếc ở cả hai bên tai, tuy đã mất thính lực nhưng vẫn còn phản xạ
ở tai, chớp mắt khi có tiếng động mạnh, thu hẹp đồng tử khi có kích thích tiếng
động; kiểm tra điện não đồ thấy có biến đổi khi có tiếng động kích thích. Ngoài ra
tình trạng mất vị giác và khứu giác do bệnh hysteria cũng thường gặp. Các rối
loạn ngôn ngữ như chứng lặng thinh với tình trạng câm hoàn toàn khác với đa số
các trường hợp mất vận động ngôn ngữ, trường hợp này ít nhiều còn di tích của
ngôn ngữ. Người mắc chứng lặng thinh do bệnh hysteria có thể chỉ vào môi mình
để ra hiệu là không nói được và thường dùng bút để viết diễn tả những yêu cầu
của mình. Trong chứng mất tiếng do bệnh hysteria, người bệnh không nói được
to, chỉ nói thầm nhưng có thể ho thành tiếng. Trong chứng nói lắp do bệnh, bệnh
nhân không nói đứt quãng mà chỉ nói chậm và lặp lại nhiều lần những phụ âm
đầu như “tt tôi, đ đi”; người nói lắp do cơ quan phát âm bị co thắt và thường
không thấy ngượng vì thiếu sót ngôn ngữ của mình; việc điều trị chứng nói lắp
bằng cách sử dụng liệu pháp tâm lý sẽ khỏi, còn chứng nói lắp do nguyên nhân
khác thì phải chữa bệnh lâu dài ở khoa tập nói. Một vấn đề cũng cần lưu ý là các
rối loạn thần kinh thực vật nội tạng được biểu hiện bằng rất nhiều triệu chứng
khác nhau như: cơn lạnh run, cơn nóng bừng, cơn đau vùng ngực, đau bụng,
nhức đầu, chóng mặt...; thường gặp nhất là trường hợp co thắt thực quản và cơ
hoành, nôn do co thắt môn vị, “hòn” hysteria do co thắt từ ruột lên dần đến thực
quản làm cho người bệnh cảm thấy có cục gì đó ở trong bụng lăn tới họng; những
triệu chứng này đều thay đổi nhanh chóng dưới tác dụng của ám thị.

Rối loạn tâm thần:  người

bệnh thường có biểu hiện tình trạng quên, trốn nhà, rối
loạn cảm xúc và rối loạn tư duy. Quên là một trạng thái thông thường của bệnh,
người bệnh không nhớ các sự kiện quan trọng gần đây không phải do tổn thương
thực thể, có thể quên từng phần hoặc hoàn toàn các sự kiện sang chấn tâm lý;
chứng quên thường thay đổi từng ngày và đối với những người tiếp xúc khác
nhau, khi tỉnh người bệnh không thể nhớ lại được; tình trạng quên thường không
kéo dài và sẽ hồi phục được hoàn toàn. Trốn nhà là tình trạng người bệnh bỏ nhà
hoặc nơi làm việc để ra đi có mục đích mà vẫn duy trì sinh hoạt cá nhân và tiếp
xúc bình thường trong xã hội như mua vé tàu xe, hỏi điều chỉ dẫn...; việc trốn để
thực hiện chuyến đi có tổ chức, có thể đến những nơi trước đã biết và có ý nghĩa
về mặt cảm xúc; thường chỉ đi trong vài ngày hoặc đôi khi có thể trong một thời
gian dài và tình trạng trốn nhà thường đi kèm với tình trạng quên. Rối loạn cảm
xúc là tình trạng người bệnh có biểu hiện dễ bị xúc động, cảm xúc không ổn
định, rất nhạy cảm với các kích thích, dễ lây cảm xúc của người khác, cảm giác và
tri giác rất nhạy cảm, đặc biệt đối với các kích thích giác quan; có thể xuất hiện
ảo giác, nhất là ảo thị mang hình ảnh rực rỡ và phản ánh tình huống chấn
thương. Rối loạn tư duy chủ yếu là tư duy cụ thể và hình tượng, các quá trình
phân tích, tổng hợp, phán đoán đều nông cạn; nội dung câu chuyện thường nói
về bản thân mình, trình bày bệnh tật để khêu gợi sự chú ý của người khác, lời nói
lên bổng xuống trầm, thường kèm theo điệu bộ có kịch tính, trí tưởng tượng
phong phú và hay cố bịa chuyện hấp dẫn và ly kỳ; có hành vi, tác phong giàu
kịch tính, thích phô trương, nhiều hành vi tự phát, có khi do bản năng chi phối.

Qua những triệu chứng bệnh lý đã nêu trên, việc chẩn đoán xác định bệnh cần
dựa vào các đặc điểm như: người có nhân cách yếu và loại hình thần kinh nghệ sĩ
yếu, có chấn thương tâm thần hay hoàn cảnh xung đột gây bệnh, triệu chứng
xuất hiện đột ngột và tăng lên mức tối đa ngay sau khi bị chấn thương, không có
quá trình tiến triển theo quy luật thông thường của một bệnh; triệu chứng xuất
hiện đơn độc, không có các triệu chứng khác kèm theo để trở thành một hội
chứng nhất định; các triệu chứng thần kinh không phù hợp với giải phẫu định
khu và không có tổn thương thực thể kèm theo; đặc biệt việc điều trị bằng tâm lý
bệnh sẽ khỏi một cách nhanh chóng.

Lan Uyển (t/h)

Tags: