THUỐC HÓA ĐỜM, CHỈ KHÁI,

BÌNH SUYỄN
 ĐỜM LÀ GÌ?
Chất dịch nhớt và dính , tạo ra trong quá trình hoạt động
của lục phủ, ngũ tạng ngưng đọng lại thành đờm.
Đờm ở phế gây bệnh cho phế
Đờm liên quan đến ho suyễn
Đờm đọng lại ở các phế khí quản làm cho:
Không khí lưu thông khó khăn gây khó thở
Môi trường tốt cho vi khuẩn
Kích thích niêm mạc gây ho
Kích thích cơ trơn phế khí quản gây co thắt, suyễn
 THUOÁC HOÙA ÑÔØM

Tác dụng chung:

Trừ đờm, chữa ho

Chữa kinh giật, hôn mê, trúng phong

Thông khiếu

Lao hạch ở cổ, nách, bẹn

Quy kinh: PHẾ

 PHAÂN LOAÏI

Thuốc ôn hóa đờm hàn Thuốc thanh nhiệt hóa đờm

Cay, ấm, nóng, ôn táo Ngọt, hàn, lương

Chữa chứng đờm hàn Chữa chứng đờm nhiệt

Đờm lỏng trong, dễ khạt, tay Ho có đờm đặc, vàng, mùi hôi

chân lạnh, đại tiện lỏng. Gồm các vị: Mạch môn, Thiên

Gồm các vị: Bán hạ, Bạch giới môn…

tử, Cát cánh….

 THUỐC CHỈ KHÁI

Tác dụng chung:

Cắt giảm cơn ho

Trừ hen suyễn khó thở, trừ đờm

Thanh phế, nhuận phế, phế khí giáng nghịch

Quy kinh: PHẾ

 PHAÂN LOAÏI

Thuốc ôn phế chỉ khái Thuốc thanh phế chỉ khái

Tính ôn Tính hàn, lương

Trị ho do hàn Trị ho do nhiệt

Ho ra đờm lỏng, mặt hơi phù, sợ Ho do nhiệt tà, đờm dính, viêm

gió, rêu lưỡi trắng trơn, tự hãn họng, viêm phế quản cấp, viêm phổi

Gồm các vị: Hạnh nhân, Bách bộ, Điên giản, lao lâm ba kết, sưng

Tử uyển, Khoản đông hoa…. tuyến giáp

Gồm các vị: Tang bì, La bạc tử,

Bạch quả, Tiền hồ…

 CÔNG NĂNG, CHỦ TRỊ

• Theo YHCT:

- Ôn phế, nhuận phế

- Chỉ khái, trừ đờm

• Theo YH hiện đại:

- Giảm sự hưng phấn trung khu thần kinh

- Giảm sức căng bề mặt → đờm loãng

- Kháng khuẩn, sát trừng → chống viêm nhiễm

THUOÁC THANH NHIEÄT HOÙA ÑÔØM
 QUA LÂU NHÂN
Trichosanthes sp., Curcubitaceae

Tên khác: Qua lâu thực,

Dược qua
BPD: hạt
TV: ngọt, đắng, hàn
QK: Phế, Vị, Đại trường
TPHH: dầu béo, saponin
 QUA LÂU NHÂN
Trichosanthes sp., Curcubitaceae

CT: trị ho do viêm phế quản,

viêm phổi, viêm thanh quản,
họng sưng đau. Ngực đầy
trướng, buồn bực do đờm
nhiệt. Nhuận trường thông
tiện, viêm hạch, bướu cổ
LD: 12-16 g/ngày
KK: Tỳ vị hư. Phản Ô đầu
 MAÏCH MOÂN
Ophiopogon japonicus (L.f) Ker. Gawl.
Convallariaceae
Tên khác: Mạch môn đông,
Mạch đông, Tóc tiên, Lan tiên
BPD: rễ củ
TV: ngọt, đắng, hàn
QK: Phế, Tâm, Vị
TPHH: chất nhày, đường
 MAÏCH MOÂN
Ophiopogon japonicus (L.f) Ker. Gawl.
Convallariaceae
CT: ho do nhieät taùo, ho
khaïc ra maùu, ho lao.
Chöõa taùo boùn, khaùt
nöôùc, soát cao maát taân
dòch. Chaûy maùu cam,
khaùi huyeát. Tieåu gaét, tieåu
buoát
LD: 6 - 20g/ ng
KK: tyø vò hö haøn, ăn uống
khó tiêu, tiêu chảy
 THIEÂN MOÂN
Asparagus cochinchinensis (Lour.) Merr.
Liliaceae

Tên khác: Thiên đông, Minh

thiên đông, Dây tóc tiên
BPD: rễ củ
TV: ngọt, đắng, hàn
QK: Phế, Thận
TPHH: acid amin, chất nhày,
tinh bột, đường
 THIEÂN MOÂN
Asparagus cochinchinensis (Lour.) Merr.
Liliaceae

CT: Chöõa pheá aâm suy nhöôïc

gaây ho laâu, ho khan, ho coù
ñôømkhoù khaïc, ho gaø. Duøng
cho ngöôøi môùi oám daäy taân
dòch hao toån. Nhuaän traøng

LD: 4 - 12g/ ng

KK: tyø vò hö haøn

THUOÁC OÂN HOÙA ÑÔØM HAØN
 BAÏCH GIÔÙI TÖÛ
Brassica alba Boiss. Brassicaceae

Tên khác: Hồ giới, Thục giới

BPD: hạt
TV: cay, ấm
QK: Phế
TPHH: chất nhầy, glycosid,
alkaloid
 BAÏCH GIÔÙI TÖÛ
Brassica alba Boiss. Brassicaceae
CT: chữa ho do đờm hàn,
nhiều đờm loãng, ngực đau
trướng, khí trệ, đau nhức
khớp, nhọt bọc, viêm hạch
lâm ba.

LD: 4 - 8g/ ngày

KK: ho khan do phế hư, khí

hư có nhiệt
 TẠO GIÁC
Gledischia autralis Hemsl., Fabaceae

Tên khác: Bồ kếp, Chùm kết,

Tạo giác, Trư nha tạo giác,
BPD: quả
TV: cay, mặn, ôn, hơi độc
QK: Phế, Đại trường
TPHH: saponin, flavonoid
 TẠO GIÁC
Gledischia autralis Hemsl., Fabaceae

CT: trúng phong cấm khẩu, đờm

tắc, họng sưng, thông tia sữa,
đẩy thai chết lưu, gây trung tiện,
mụn nhọt
LD: 1 -1,5 g/ngày dạng hoàn, tán
KK: Người hư nhược, có thai, thổ
huyết, khái huyết.
Không phải tà thực, thể thực
 BAÙN HAÏ
Typhonium trilobatum Schott. Araceae

Tên khác: Bán hạ nam, Chóc

chuột, Củ chóc
BPD: thân reãû qua cheá bieán
TV: cay, ấm, có độc
QK: Phế, Tỳ Vị
TPHH: tinh bột, nhày, chất
ngứa, alkaloid, acid amin
 BAÙN HAÏ
Typhonium trilobatum Schott. Araceae

CT: Chöõa ho nhieàu ñôøm,

vieâm khí quaûn maõn keøm maát
nguû. Chöõa noân möûa
Bán hạ tươi: tiêu phù, giảm
đau, giải độc
LD: 4 - 12g/ ng
KK: Phaûn OÂ ñaàu, Thaûo oâ.
Coù thai duøng thaän troïng, taùo
nhieät, aâm huyeát hö, taân dòch
keùm.
 CAÙT CAÙNH
Platycodon grandiflorum A.DC. Campanulaceae

Tên khác: Khổ cát cánh,

Phòng đồ, Cánh thảo, Mộc
tiện, Ngọc cát cánh
BPD: rễ
TV: đắng, cay, ấm
QK: Phế
TPHH: saponin, đường,
chất béo
 CAÙT CAÙNH
Platycodon grandiflorum A.DC. Campanulaceae

CT: Ho nhieàu ñôøm khoù

khaïc, vieâm hoïng, vieâm
amidan, chöõa caûm phong
haøn
Phế ung, phế có mủ, tiêu
trừ khí tích trong ruột
LD: 4 - 12g/ ng
KK: aâm hö hoûa vöôïng, ho
laâu ngaøy, ho laâu naêm
Löu yù: duøng löôïng lôùn coù
theå gaây noân
THUỐC ÔN PHẾ CHỈ KHÁI
 KHOÛAN ÑOÂNG HOA
Tussilago farfara L. Asteraceae

BPD: hoa

CT: trò ho ra maùu, ho laâu

ngaøy, suyeãn, vieâm phoåi

maõn, lao.

LD: 6 - 12g/ ng

KK: phế nhiệt

 TÖÛ UYEÅN
Aster tataricus L. Asteraceae

BPD: reã
CT: Chöõa ho do phong
haøn, ho nhieàu ñôøm,
vieâm khí quaûn caáp vaø
maõn, hen suyeãn, aùp xe
phoåi.
LD: 6 - 12g/ ng
KK: aâm hö
Khoâng duøng ñoäc vò
 HẠNH NHÂN
Prunnus armeniaca L. Rosaceae

Tên khác: Sơn hạnh, Mơ,

Hạnh
BPD: nhân hạt
TV: đắng, bình
QK: Phế
TPHH: chất béo, emusin,
amigdalin, acid cyanhydric
 HẠNH NHÂN
Prunnus armeniaca L. Rosaceae

CT: Thông phế bình suyễn,

ho do phong, suyễn do phế
nhiệt, viêm phế quản.
Táo bón do nhiệt hoặc thiếu
tân dịch.
LD: 4 - 12g/ ng
KK: tiêu chảy, hư nhược,
không nhiễm tà khí.
 BÁCH BỘ
Stemona tuberosa Lour., Stemonaceae

Tên khác: Dây đẹt ác, Dây

ba mươi, Rận trâu
BPD: rễ
TV: ngọt , đắng, bình
QK: Phế
TPHH: alkaloid, glucid, lipid,
protid, acid hữu cơ
 BÁCH BỘ
Stemona tuberosa Lour., Stemonaceae

CT: Ho, ngạt mũi, tức ngực

Viêm phế quản, ho gà, lao
hạch, viêm họng
Viêm đại tràng mãn tính
Trị giun đũa, giun kim
LD: 4 - 24g/ ng
KK: tỳ vị hư yếu, tiêu chảy
 HÚNG CHANH
Coleus amboinicus Lour., Lamiaceae

Tên khác: Tần dày lá, Rau

tần, Rau thơm lông
BPD: lá và cành non
TV: cay, chua, mùi thơm, ôn
QK: Phế, Can
TPHH: colein, tinh dầu
 HÚNG CHANH
Coleus amboinicus Lour., Lamiaceae

CT: Trị ho, viêm họng

Trị sốt cao, không ra mồ hôi,
tiêu độc
LD: 10 - 16g/ ng
THUỐC THANH PHẾ CHỈ KHÁI
 TYØ BAØ DIEÄP
Eriobotrya japonica Lindl. Rosaceae

BPD: laù

CT: trò ho do ngoïai caûm

phong nhieät, trò vò nhieät gaây
noân.

LD: 8 - 16g/ ng

KK: Vò haøn, ho haøn

THUỐC BÌNH SUYỄN
 ÑÒA LONG
Pheretima astatica Megascolesidae

BPD: toøan thaân

TV: mặn, hàn
QK: Can, Tỳ, Vị, Thận
CT: trò hen suyeãn, trò co
giaät do soát cao, trò phong
thaáp, lôïi tieåu, trò cao huyeát
aùp.
LD: 6 - 12g/ ng
KK: Hö haøn
 TOÂ TÖÛ
Perilla ocymoides L. Lamiacea

Tên khác: É tía, Xích tô, Tử tô

BPD: Quả chín

TV: cay, ấm

QK: Phế
 TOÂ TÖÛ
Perilla ocymoides L. Lamiacea

CT: Tiêu đờm, khí nghịch, ho

suyễn, nhuận trường,

L D: 3 - 6g/ ngày

KK: tieâu chaûy, kieát lî

 LA BAËÏC TÖÛ = LAI PHUÏC TÖÛ
Raphanus sativus L. Brassicaceae

Tên khác: Tử hoa tòng, Thổ tô

tử, Sơn tùng tử

BPD: hạt cây Cải củ

TV: cay, ngọt

QK: Phe, Ty, Vi

TPHH: tinh dầu, alkaloid,

glycosid, dầu béo
 LA BAËÏC TÖÛ = LAI PHUÏC TÖÛ
Raphanus sativus L. Brassicaceae

CT: trò hen suyeãn do haøn,

vieâm pheá quaûn maõn

Trò keùm tieâu, aên nhieàu thòt

Ñaåy thai cheát löu

LD: 6 - 12g/ ng

Duøng soáng tieâu ñôøm, tieâu thöïc

thì duøng sao.
 MA HOÀNG
-Teân: Ephedra sinica Ephedraceae
-BPD: Toaøn thaân
-TVQK: cay, đắng, ấm →phế, bàng quang
-TPHH : ancaloit ephedrin, Tinh dầu
-TDDL:
→Làm ra mồ hôi, hạ sốt
→Giaûi cảm hàn
→Thông khí bình suyễn
→Lợi niệu tiêu phù
--CD :
→Chöõa hen suyeãn
→Chöõa cảm sốt, rét run, đau đầu, ngạt mũi
→Chöõa viêm phế quản mãn tính
→Chöõa viêm thận cấp
-LD : 3- 6g/ngaøy, saáy khoâ, saéc uoáng
-KK : người dương hư, biểu hư, ra nhiều
mồ hôi
Ma hòang
Ma hòang
Ma hòang
 CÀ ĐỘC DƯỢC
-Teân: Datura metel Solanaceae
-BPD: Hoa, lá (độc bảng A)
-TVQK: cay, ấm →phế, vị
-TPHH : ancaloit atropin, scopolamin
-TDDL:
→Bình suyễn
→Trừ phong
→Tiêu viêm chỉ thống
→Sát trùng
--CD :
→Chöõa hen khí quản do lạnh
→Chöõa đau dạ dày, đau khớp
→Chöõa rắn cắn
→Chöõa viêm thận cấp
-LD : 0,25g/lần, 1g/24giờ, saáy khoâ, saéc
uoáng hoặc dạng bột lá
-KK : không dùng cho trẻ em
Cà độc dược
Cà độc dược
Cà độc dược
Cà độc dược
 BAÏCH QUAÛ
-Teân: Ginkgo biloba - Ginkgoaceae
-BPD: Haït giaø phôi saáy khoâ
-TVQK: ngoït, ñaéng, saùp, bình, coù ñoäc
→pheá vò
-TPHH : chaát coù tính acid
-TDDL:
→ÖÙc cheá sinh tröôûng tröïc khuaån lao
→ÖÙc cheá caùc loaïi naám da
-CN : bình suyeãn hoùa ñôøm, thu saùp chæ
ñôùi
-CD :
→Chöõa hen suyeãn, ho
→Chöõa khí hö baïch ñôùi
→Chöõa tieåu ñuïc, tieåu nhieàu

-LD : 6-12g/ngaøy
Chuù yù : khi duøng chöõa ho ñôøm do ngoaïi
caûm neân phoái hôïp thuoác giaûi bieåu
Baïch quaû
Baïch quaû
PHÂN LOẠI PHƯƠNG THUỐC HÓA ĐÀM
• Táo thấp hóa đàm: Dùng để điều trị những trường hợp
rối loạn công năng của Tỳ Vị sinh ra đàm.
• Thanh nhiệt nhuận táo hóa đàm: Dùng để điều trị
những hợp nhiệt tà hay táo tà từ bên ngoài xâm nhập vào
làm tổn thương Phế sinh nhiệt đàm.
• Khu hàn hóa đàm: Dùng để điều trị những trường hợp
Tỳ Thận dương hư sinh hàn đàm hay Phế hàn lưu ẩm
• Trị phong hóa đàm: Dùng để điều trị các trường hợp
phong đàm do ngoại nhân hoặc do Tỳ hư
 TÁO THẤP HÓA ĐÀM
• Dùng để điều trị những trường hợp rối loạn công năng
vận hóa của Tỳ Vị sinh ra đàm.
• Thường dùng để điều trị những bệnh lý thuộc hệ hô
hấp, hệ tiêu hóa.
• Các bài thuốc thường dùng: Nhị trần thang.
 TÁO THẤP HÓA ĐÀM
NHỊ TRẦN THANG

• Thành phần bài thuốc: Bán hạ chế 08g

Trần bì 08g
Phục linh 10g
Chích thảo 06g
 TÁO THẤP HÓA ĐÀM
NHỊ TRẦN THANG
• Cách dùng: Sắc với 1 chén nước cùng với Sinh
khương, Ô mai
• Công dụng: Táo thấp hóa đàm, lý khí hòa trung
• Phân tích bài thuốc: Bán hạ có tác dụng táo thấp hóa
đàm, giáng nghịch cầm nôn là Quân. Bạch linh kiện tỳ,
lợi thấp là Thần. Trần bì lý khí, hóa đàm là Tá. Cam
thảo hòa trung kiện Tỳ là Sứ.
 TÁO THẤP HÓA ĐÀM
NHỊ TRẦN THANG
• Ứng dụng lâm sàng:
- YHCT: Các chứng đàm ẩm gây ho nhiều đàm, váng
đầu, hồi hộp, đầy chướng bụng, nôn mửa.
- YHHĐ: Rối loạn tiêu hóa, viêm phế quản mạn tính…