Bingwit ng Pag-Asa
Sinasamantala ang liwanag na dulot ng
LUNTIANG
PAG-ASA
No Smoking
Campaign,
Pinaigting
Ni Alysson Josafat
UPANG MASAGIP ang mga mag-
aaral sa pagkalulong sa panini-
garilyo, pinaigting ng Pamib-
ian Integrated School ang No
Smoking Campaign sa pamu-
muno ni Gng. Mary Lou Elorde,
Guidance Counselor Designate,
kaisa ang Edukasyon sa Pagpa-
pakatao Club Officers, at mga
Barangay Councils ng Pamibian.
Katuwang sa pasusulong ng
kampanya kontra paninigarilyo
si Punong Barangay Dufin Ecla-
rino ng Brgy. Pamibian. Ipina-
batid niya sa mga nasasakupan
ang Ordinance No. 2008-02 s.
2008 na nagsasaad ukol sa pag-
babawal ng pagtitinda ng sigari-
lyo at alak o anumang inuming
nakalalasing sa mga menor de
edad sa buong baranggay.
Target ng programa na ma-
hikayat ang mga mag-aaral at
kabataan na makaiwas sa masa-
mang bisyo tulad ng paninig-
arilyo at pag-inom ng alak na
Sundan sa Pahina 2
PIS, MORIMC, Pinamunuan
ang Mangrove Planting Activity
Ni Maxene Shyrl Edolmo
P AMIBIAN, CANDELARIA, ZAMBALES -
Sa kabila ng malakas na buhos ng ulan, hindi
natinag ang mga mag-aaral at guro ng
Pamibian Integrated School (PIS) na makiisa
sa Mangrove Planting Program ng Mother
Rita Multi- Purpose Cooperative, Agosto 23.
Oplan Tinta,
Inilunsad Ng Uhay
Ni Ma. Karen Edañol
DAHIL SA MGA KARANGALANG na-
tanggap ng Ang Uhay, opisyal na pa-
hayagan ng mga mag-aaral sa Pamib-
ian Intregrated School (PIS) at upang
ibahagi ang kaalaman sa larangan ng
pamamamahayag, naglunsad ang
grupo ng ‘Oplan Tinta’ Mini Seminar
Workshop sa Campus Journalism sa
mga bagong sibol na mamamama-
hayag mula sa elementarya sa Dis-
trito ng Candelaria, Set. 28.
Sa kagustuhang maibahagi ng
mga manununulat ang kanilang mga
natutunan sa nasabing larangan,
naghatid ng tulong kaalaman ang
pamatnugutan. Ang tanging layunin
ng grupo ay makatulong sa mga
batang manunulat nang sa gayon ay
maging handa ang mga ito sa pagsa-
bak sa mga darating na kompetisyon.
Sundan sa Pahina 2
PANGKAPALIGIRANG KAMALAYAN
ang ambag ng bawat mag-aaral at
guro sa pagpapamalas ng
pagmamahal sa kalikasan.
(ROBERT ALLEN ELBANCOL)
Bukod pa rito, itinuro sa mga lu-
mahok sa seminar ang tamang pag-
uugali ng isang mamamahayag at
ang responsableng pamamahayag.
Kabilang sa mga dumalo ang mga
nagsipagwagi sa pandistritong palig-
sahan sa pamamahayag.
“Napakasarap sa pakiramdam na
nakatulong ka, naibahagi ang kaala-
man at talento, ang sayang makita
na may natutunan ang mga katulad
naming mamamahayag dahil sa mga
ibinahagi namin, ‘the love of cam-
pus journalism’ ika nga, pahayag ni
Ma. Karen Edañol, Punong Patnugot,
Ang Uhay.
Samantala, matatandaang nag-
sagawa rin ng ‘Return of Service’
seminar workshop ang grupo noong
Marso 26-27, 2017 sa mga mag-aaral
na elementarya sa PIS.
paglubog ng araw. Masisilayang nakaupo at
nakapalibot sa isang kwadradong sisidlan na
binubuo ng apat na mukha.
Kwento sa Likod
ng Rondalya
“Kung may pagkakataon para
balikan ang panahong iyon, uulit-
ulitin ko dahil iyon ang bumuo sa
aking pagkatao at naging pun-
dasyon ko kung ano ako ngayon,”
Amino Acid
Fertilizer,
Prinoseso
Upang matugunan ang
mandato sa
paggamit ng organ-
ikong pataba para sa
gulayan sa paaralan at
makatipid sa pagbili ng
commercial fertilizer,
isinulong ni Gng. Gina
A. Ebitner, Gulayan sa
Paaralan Coordinator,
ang pagproseso ng
amino acid fertilizer sa
Pamibian Integrated
School.
PIS, 6 Na Institusyon,
Nilagdaan Ang MOA
Ni Ma. Karen Edañol
BILANG PAGHAHANDA sa work
immersion na bahagi ng progra-
ma ng Senior High School, nil-
agdaan ng Pamibian Integrated
School ang ‘Memorandum of
Agreement’ (MOA) kasama ng
anim na piling institusyon ng
Candelaria kaugnay sa On- the-
Job Training ng mga mag-aaral sa
Grade 12.
Kabilang sa napili ang apat na
malalaking ‘beach resort’ ng Can-
delaria, Zambales tulad ng Dawal
Beach Resort at Istana Baylon Re-
sort sa Uacon, Candelaria, Potipot
Gateway at Isla de Potipot Hotel
and Beach Resort sa Sinabacan,
Candelaria, Candelaria Local
Government Unit (LGU) at Mother
Rita Multi-Purpose Cooperative
(MORIMC) sa Lauis, Candelaria.
Nakipagtulungan ang paaralan
sa pamunuan ng mga nasabing
institusyon upang magbigay ng
‘training’ sa mga mag-aaral ayon
sa kanilang tracks gaya ng Aca-
demic (Humanities and Social
Sciences, HUMSS) at Technical -KAPITBISIG para sa iisang layunin
Vocational Tracks (Housekeeping, ang pakikiisa ng mga guro sa
Food and Beverages, Tourism Promo- Senoir High School sa pormal na
tion Services, Tour Guiding Services). paglalagda ng MOA kaugnay sa
Itatalaga ang mga mag-aaral na nasa On- the- Job Training ng mga mag-
Housekeeping at Food and Beverages aaral sa Grade 12. (ALMIRA THEA
strands sa mga naturang ‘resorts’. Sa- ELAGO)
mantala, ang mga nasa Tourism Promo-
tion Services at Tour Guiding Services
ay magsasanay sa Candelaria LGU at na maihanda ang mga Grade 12 na mag-
MORIMC. aaral sa pagkuha ng kanilang National
Dagdag pa rito, layunin ng programa Certification.
PIS Reading Program, Ikinasa
Ni Ma. Karen Edañol upang mahasa ang kakayanan ng mga
mag-aaral sa larangan ng pagbasa at
“TO UPLIFT AND TO IMPROVE the stu- matukoy ang bilang ng mga mag-aaral
dents’ skills when it comes to reading”, na may kakulangan sa nasabing abili-
ito ang binigyang-diin ni Gng. Vivian dad.
Muyano, School Reading Coordinator, Ang gawain isang pagtugon sa DepEd
sa paghahanda sa Municipal Reading Order No. 14 at No. 2 s. 2018. Pinaigting
Assessment, Agosto 30. rin ng paaralan ang reading program
Bilang paghahanda Municipal Read- sa pamamagitan ng
ing Assessment, ikinasa ng paglulunsad ng
mga guro sa Language
Sundan sa
Department ng Pamib-
Pahina 2
ian Integrated School
ang school- basesd
reading assessment
PAG-ASA SA
PAGBASA ang
pundasyon ng
mga guro ng PIS
sa pagkakasa
ng school-
based Reading
Program. (RAY
DANIEL GOZA)

2 Mamamahayag
ng Uhay, Sasabak sa
‘Intensive Training’
Ni Maxene Shyrl Edolmo
SASABAK SA ISANG LINGGONG ‘inten-
sive training’ sina Ma. Karen Edañol at
Alysson Josafat matapos magwagi at
mapabilang sa ‘top 5’ sa kategoryang
Pagsulat ng Lathalain at Pagsulat ng
Balitang Agham at Teknolohiya sa naga-
nap na Divisions Schools Press Confer-
ence (DSPC) sa Gov. Manuel D. Barretto
National Highschool, San Felipe, Zam-
bales, Okt. 4.
Sa tulong ng kanilang gurong
tagapagsanay na si Gng. Genevieve
Cabaccang, naging posible kina Edañol
at Josafat na makamit ang karangalan
na bunga ng kanilang puspusang pag-
sasanay.
Samantala, nasungkit ni Abegail Ball-
esteros ang ikasampung pwesto sa Pag-
sulat ng Balitang Isports at ikapitong
puwesto si Jileann Cabaccang sa Pag-
wawasto at Pag-uulo ng Balita.
Sasailalim sa nasabing pagsasanay
sina Edañol at Josafat sa darating na
Nobyembre kung saan pipiliin ang tat-
long kakatawan sa Dibisyon ng Zam-
bales para sa Regional Schools Press
Conference (RSPC) na gaganapin sa
Tarlac City, Nobyembre 26-27.
Mga Mamamahayag
ng Ang Uhay,
Wagi sa MSPC
Ni Ma. Karen Edañol
KAMPEON SA MSPC!
Humakot ng parangal ang Ang
Uhay, opisyal na pahayagan sa Fili-
pino ng mga mag-aaral ng Pamib-
ian Integrated School (PIS) nang
masungkit ang panalo sa iba’t-
ibang kategorya sa naganap na
Municipal Schools Press Confer-
ence ng Distrito ng Candelaria na
idinaos sa Saint Vincent’s Academy
(SVA), Set. 11.
Nakamit nina Alysson Josafat,
Pagsulat ng Balitang Agham at
Teknolohiya, Abegail Ballesteros,
Pagsulat ng Balitang Isports, Danica
Delo Santos, Pagkuha ng Larawang
Pampahayagan at Jileann Cabac-
cang, Pagwawasto at Pag-uulo ng
Balita, ang unang puwesto.
Naiuwi naman ni Ma. Karen Eda-
ñol ang ikalawang puwesto para sa
Pagsulat ng Lathalain, at Harold Lin
sa Pagsulat ng Pangulong Tudling.
Pumangatlo rin si Danna Paula Mon
sa Pagsulat ng Kolum.
Kabilang din sa mga nagwagi
ang Online Publishing-Filipino na
nasungkit ang unang puwesto at
Collaborative and Desktop Pub-
lishing-Filipino na nakuha naman
ang ikalawang puwesto.
Dagdag pa rito, itinanghal na
‘Overall Champion’ ang nasabing
grupo ng mga mamamahayag dahil
sa mga natamong panalo.
Samantala, nilahukan ang pat-
impalak ng mga mag-aaral mula
sa mga paaralan ng Sekundarya
sa buong distrito kabilang na ang
Lauis National Highschool (LNHS),
Saint Vincent’s Academy (SVA),
Pamibian Integrated School (PIS),
Amado Barrera Educational Center
(ABEC), Candelaria School of Fish-
eries (CSF) at Uacon Integrated
School (UIS).
Ang mga nagwagi ay magiging
kinatawan ng Candelaria sa Divi-
sion Schools Press Conference
(DSPC) na gaganapin sa Gov. Ma-
nuel Barretto National High School,
San Felipe, Zambales, Okt. 4.
SERBISYONG MAY PUSO. Gng. Sonia D. Tejada,
Punungguro III, dedikasyon at pagmamahal sa
trabaho ang puhunan sa loob ng mahabang
panahong panunungkulan. (RAY DANIEL GOZA)
IWAS LEEK WEEK ang
tinugunan ni Nurse Gea
Marie Collado, Hygiene
Advocate, sa pagtuturo
ng Menstrual Health
Management sa mga
Pamibianian.
(RAY DANIEL GOZA)
PIS Project Researchers, Nakipagtagisan sa SIP
NAKIPAGTAGISAN sa Science Inves-
tigatory Project ang mga mag-aaral
na kinatawan ng Pamibian Integrat-
ed School sa District Science Fair
na idinaos sa Candelaria Central El-
ementary School noong Oktubre 3,
2019.
Nakamit nina Harold Lin, Audrey
Elorde sa Seniors:
Dapat Akma at Tama
Ni Harold Lin
UPANG MAKATUGON sa pangangailan-
gan ng lipunan sa tamang kursong da-
pat piliin. Ito ang ipinahiwatig ni Gng.
Mary Lou Elorde, Guidance Counselor
Designate, Pamibian Integrated School
(PIS), sa mga mag-aral sa ginanap na
Career Guidance Coaching and Orien-
tation sa paaralan noong Agosto 22.
Dinaluhan ng 156 mag-aaral mula
Grade 10 ang CGC na naglalayong
gabayan ang mga estudyante upang
makapaghanda at makasiguro na ang-
kop ang kukuning kurso at trabaho.
PIS.. Mula sa Pahina 1
Kabilang sa nakibahagi si Punong Ba-
rangay. Dufin Eclarino, at mga Barangay
Kagawad na sina Melvin Echon at Edgar
Ednalino.
Kaisa rin sa proyekto, ang mga ki-
natawan mula sa Community Environ-
ment and Natural Resources Office na
sina G. Jeffrey S. Limen at G. Jim Ray
Elevado.
Dinaluhan ng mahigit 10 mag-aaral
mula sa Grade 10 na taga- Pamibian,
Candelaria ang tree planting activity,
Punungguro Ng PIS,
Itinanghal na MOSH
MASUSING dinidiskubre ng mga PIS Millennial Scientists ang gamit ng prinosesong organikong pamuksa ng insekto.
(RAY DANIEL GOZA)
Arañas at Rajella Hazel Grace Ecle, Pro-
ject Researchers, ang unang pwesto sa
Physical Science Investigatory Project,
Group Category.
Gumawa ang grupo ng insect re-
pellent na gawa sa katas ng dahon ng
Eucalyptus at si Bb. Patricia Nicole Cua
ang nagsilbing gurong tagapagsanay.
Ani Elorde, napakaimportanteng
malaman ng bawat isa ang kursong nais
at siguradong akma ito sa gustong tra-
baho para sa hinaharap.
Dagdag pa niya, nararapat lamang na
planuhin nang mabuti ang kukuning ka-
rera, dapat ay naaayon ito hindi lamang
sa kaalaman kundi sa kakayanan ng mga
mag-aaral.
Samantala, ang pagsasagawa ng pro-
grama ay kaugnay ng pagdiriwang ng
Career Guidance Week alinsunod sa
DepEd Order (DO) No. 132, s. 2019 at
DepEd Order No. 25, s. 2013.
gayundin ang mga guro ng PIS na sina
G. Jojo Cornejo Jr., G. Randy Agueran at
G. Aldrin Edpalin.
Upang isulong ang kamalayang
pangkapaligiran at maipabatid sa mga
mag-aaral ang papel na ginagampanan
sa pagtulong sa pangangalaga sa ka-
likasan, isinagawa ang aktibidad.
Sa pamamagitan ng pagtatanim ng
bakawan, ipinamalas ng bawat isa ang
kamalayan ukol sa problemang pangka-
likasang kinakaharap ng lipunan.
Ni Ma. Karen Edañol
ITINANGHAL BILANG MOST Outstand-
ing School Head (MOSH), Integrated
Category, sa Sangay ng Zambales si
Gng. Sonia D. Tejada, Principal III ng
Pamibian Integrated School (PIS) sa
nakalipas na Schools Division Search
for Outstanding Teachers and School
Heads 2019.
Si Gng. Tejada ang isa sa mga kinata-
wan ng Distrito ng Candelaria at nan-
guna sa patimpalak. Ito’y sinalihan ng
mga kalahalok na mula sa iba’t ibang
distrito ng Zambales na galing sa pam-
PIS Hygiene Advocates,
Itinuro ang MHM
Ni Oadrae Jade Medina
ANG KALUSUGAN ay kayamanan, at ito
ay makakamtan sa pamamagitan ng ta-
mang pangangalaga ng katawan.
Alinsunod sa DepED (DO) No. 10 s.
2018, o Comprehensive Water, Sani-
tation, and Hygiene in School (WINS),
itinuro sa mga Pamibinians ang Men-
strual Hygiene Management sa pangun-
guna ni Nurse Gea Marie Collado, Nurse
III, Division Nurse ng Zambales, at Gng.
Marie Cris Estel, School Health and Nu-
Ni Harold Lin
Samantala, nasungkit naman nina
Gng. Glorina Brin ang unang pwesto sa
Best in Strategic Intervention Material,
Grade 7, at Bb. Vivian Felipe, Grade 11,
gayundin sina Gng. Angela Rose Ebue
na nakamit ang ikawalang pwesto at G.
Randy Agueran na naiuwi ang ikatolong
pwesto.
ISANG PAALALA. Hinihikayat ni Gng. Mary
Elorde, Guidance Counselor Designate, ang
mga mag-aaral sa Grade 10 na makapili ng
tamang kurso sa kolehiyo at maiwasan ang
jobmismatch.
No Smoking.. Mula sa Pahina 1
nagiging sanhi ng pakikipagbarkda at
humahantong sa kawalan ng interes sa
pag-aaral.
Bukod pa rito, ang proyekto ay paki-
kiisa ng paaralan at baranggay sa DepEd
Order No. 48 s.2018 o ang Policy and
Guidelines on Comprehensive Tobacco
Control.
Ayon kay Gng. Elorde, ang No Smok-
ing Campaign ay isa sa mga interbensi-
yon ng paaralan para maisalba sa du-
maraming bilang ng mga naninigarilyo.
publikong paaralan.
“Nagsimula ako noong October
11, nag ‘written exams’, ‘role play-
ing’, ‘final interview’ at ilang assess-
ments” ani Gng. Tejada na sumaila-
lim sa mga pagsubok na nakapaloob
sa pamantayan para sa nasabing
kategorya.
Dahil sa panalo niya sa pangsana-
gay na paligsahan, naging kwalipi-
kado si Tejada upang sumali sa pan-
grehiyon paligsahan na ginanap sa
San Fernando, Pampanga, Okt. 11.
trition Coordinator, Agosto 5.
Ipinaliwanag sa mga mag-aaral
ang mga dapat tandaan ukol sa
menstrual hygiene at kahalagahan
nito lalo na sa mga kababaihan.
Inisa-isa rin ni Collado ang mga
pamamaraan ng pagtatapon ng nag-
amit na sanitary napkins at itinuro
ang mga toilet etiquettes.
Isinulong ang MHW wrap cam-
paign upang mapataas ang kama-
layan ng mga mag-aaral sa tamang
pangangalaga ng katawan at kalu-
sugan.
Dagdag pa rito, nakamit din ni
Gng. Ellen Jane Tadena ang unang
pwesto sa Best in Action Reasearch.
Lalahok ang mga nagsipagwagi sa
Division Science Fair na gaganapin
sa Botolan South Central, Botolan,
Zambales, Okt.11
PIS Reading.. Mula sa Pahina 1
“Project Hope”, na kasalukuyang pina-
ghahandaan at pinag-aaralan ng mga
guro sa nasabing departamento upang
maisakatuparan sa susunod na taong
pampanuruan.
“Maganda ito para ma-enhance ang
reading capacity ng mga mag-aaral,”
saad pa ni Muyano. Bukod pa rito, hini-
kayat din ng mga guro ang lahat ng
mag-aaral na makiisa sa magaganap na
reading program upang mas mahasa sa
naturang larangan.
 Magsaysay Day,
Ginunita
Ni Almira Thea Elago
BILANG PAG-ALALA sa dating
Pangulong Ramon del Fierro
Magsaysay Sr., ginunita ng Pa-
mibian Integrated School (PIS)
ang kanyang kapanganakan sa
pangunguna ng Supreme Stu-
dent Government at Aralin Pan-
lipunan Club Officers, Agosto 31.
Sa pamamagitan ng pag-aalay
ng bulaklak sa harap ng kanyang
bantayog, inalala ng mga mag-
aaral ang yumaong pangulo at
muling kinilala ang naiambag
sa bansa. Bukod dito, nagbalik-
tanaw ang bawat isa sa hindi ma-
tatawarang panunungkulan ng
namayapang lider noong pana-
hong ng kanyang termino.
Isinagawa ang aktibidad bilang
pakikiisa sa pagdedeklara ng
pagdiriwang sa buong Zambales
ng kapangakan ng dating pinuno
na nakasaad sa Republic Act (RA)
No. 7792.
Hostallero,
Bagong guro
sa JHS
Ni Maxene Shyrl Edolmo
ISANG GURO ANG BAGONG kasapi sa
Junior High school (JHS) Faculty ng Pa-
mibian Integrated School (PIS).
Apat na taong nagturo sa Little An-
gel Study Center at isang taon sa Saint
Vincent’s Academy, nagmula sa Ya-
mot, Candelaria, pinunan ni G. Michael
Hostallero ang kakulangan ng guro sa
paaralan dulot ng pagtaas ng populasy-
on ng mag-aaral.
Tinugunan ng Division Office (DO)
ng Zambales, Human Resources (HR)
Department ang pangangailangan ng
paaralan at itinalaga si
Hostallero sa PIS.
Sa kasalukuyan,
ang PIS (Second-
ary Department)
ay binubuo ng
31 ‘faculty mem-
bers’.
HOSTALLERO
120 Pamibianians Handa Na Sa SK Election
Ni Alysson Josafat
NAKIBAHAGI ang 120 mag-aaral ng
Pamibian Integrated School sa isinaga-
wang voter’s registration sa pangun-
guna ni Gng. Reynaldo Castil, Election
Officer, Candelaria Municipal Commis-
sion on Election noong Set. 13.
Inanyayahan ang mga mag-aaral sa
Grade 9 hanggang Grade 12 na 15 taong
gulang pataas na magparehistro para sa
darating na eleksyon ng Sangguniang
Kabataan.
Katuwang sa pamamahala ng gawain
si Gng. Joey Caasi, gurong tagapayo ng
Supreme Student Government ng PIS.
“Hinihikayat namin ang mga mag-
aaral na magparehistro nang sa gayon
ay malaman nila ang kahalagahan ng
pagboto,” wika ni Caasi.
Kauna-Unahang
Family Day, Ipinagdiwang
Ni Ma. Karen Edañol
MISTULANG NAGING KARNABAL
ang Pamibian Integrated School
(PIS) nang ito ay nagdiwang sa un-
ang pagkakataon ng Family Day
noong Okt.12.
Sa pamamagitan ng
awitan,sayawan, tugtugan at mga
‘parlor games’, maligayang idinaos
Prinsesa Ng Kundiman ng PIS, Kampeon Sa Dibisyon
Ni Abegail Ballesteros
BOTOLAN SOUTH CENTRAL
SCHOOL - Namayagpag si Nikka Ella
Villaroxas, Grade 10- Shakespeare
ng Pamibian Integrated School (PIS),
nang masungkit ang kampeonato sa
Awiting Bayan Kundiman sa idinaos
na Pansangay na Paligsahan sa Kultu-
ra at Sining, Agosto 23.
Ipinamalas ni Villaroxas ang ka-
husayan sa nasabing larangan at
ibinida ang likhang komposisyon na
nilapatan ng sariling tono at titik.
Kaagapay niya si Gng. Dina Manzano
na nagsilbing gurong tagapagsanay
sa patimpalak.
Ang paligsahan sa nasabing kat-
egorya ay nilahukan ng 16 na kinata-
wan mula sa bawat distrito ng Zam-
bales.
Alinsunod sa Pansangay na Memo-
randum blg. 160, s. 2019, layunin ng
paligsahan na maisangkot ang mas
maraming bilang ng mga mag-aaral
sa paglikha ng mga awitin tungkol sa
Ayon pa sa kanya naging matagum-
pay at mabunga ang gawain dahil nag-
ing disiplinado ang mga mag-aaral at
maayos ang naging proseso ng pagr-
erehistro.
“Sa mas murang edad ay makakaboto
BOSES NG
KABATAAN
sa darating
nahalalan ang
nais ng mga
mga-aaral ng PIS
na nagparehistro
para sa eleksyon
ng Sangguniang
Kabataan. (RAY
DANIEL GOZA)
SUMAYAW, SUMUNOD. Pinag-isa ng walang humpay na tugtugan at sayawan ang mga magulang, guro’t mag-aaral sa
kauna-unahang pagdaraos ng Family Day. (RAY DANIEL GOZA)
ng mga guro, magulang at mag-aaral
ang Teacher and Family Get Together.
Naisakatuparan ang pagdiriwang sa
pamumuno ni FPTA Pres. Michael Ian
Molino katuwang ang mga FPTA offic-
ers at mga guro ng PIS.
Itinampok sa gawain ang Wellness
Dance Competition para sa mga mag-
aaral. Sa nasabing paligsahan, nasung-
kit ng Grade 10- Shakespeare ang titulo.
Hindi rin nagpahuli ang mga magu-
lang at mga guro na sinalubong ng
Sagisag Kultura ng Pilipinas.
Samantala, si Villar-
oxas ang kinatawan ng
Zambales na sasabak
sa Pangrehiyong Pal-
igsahan sa Kultura at
Sining na gaganapin
sa Regional Office III,
San Fernando, Pam-
panga, Set. 13.
na kami, mas maganda iyon dahil hindi
maipagkakait sa amin ang karapatang
bumoto, ang kailangan lang talaga ay
magparehistro kaya isang pagkakataon
ang gawaing ito,” ayon naman kay Jan-
ice Dela Raga, mag-aaral ng PIS.
dumagandong na hiyawan at malakas
na palakpakan sa Zumba Dance Com-
petition. Itinanghal na kampeon ang
mga magulang na kinatawan ng Grade
7.
Pagdating sa Photo Exhibit Contest,
hindi natibag ang mga mag-aaral at
nanguna sa patimpalak.
Dahil sa pagkakaisa ng mga mag-
aaral, guro at magulang, matagumpay
na natapos ang pagdiriwang.
GINTUANG TINIG ang sandata ni Nikka Ella
Villaroxas habang nagtatanghal sa Paligsahang
VILLAROXAS
Pangsangay ng Sagisag Kultura at Sining 2019.
Populasyon ng PIS, tumaas ng 1.85 %
Ni Alysson Josafat mga karangalang nakukuha ng PIS, na-
hihikayat ang mga magulang na mag-
NAITALA ANG 1.85 % na pagtaas ng paaral dito,” pahayag naman Gng. Sonia
populasyon ng mag-aaral sa Pamibian D. Tejada, Punungguro III.
Integrated School ngayong taong pam- Samantala, inaasahan ng pamunuan
panuruan 2019- 2020. na mas dadami pa ang magpapatala sa
Base sa enrolment data ng paaralan, susunod na taong pampanuruan.
1026 ang kabuuang bilang ng mag-
aaral noong nakaraang taon na ngayon
ay umaabot sa 1045. Hinggil sa nakalap
na datos, nagdagdagan ng 21 ang nag-
patala.
Ayon din kay Bb. Imee Hermogino,
School Registrar ng PIS, isa sa dahilan
ng paglobo ng bilang ng mga mag-
aaral ay ang pagdami ng populasyon ng
Grade 7 at Senior High School.
“Nangangahulugan lamang na mara- NAKASAAD SA BILANG ang dami
mi ang nagtitiwala sa paaralan kaya na- ng mga mag-aaral na nagpatala sa
man taun-taon dumarami ang bilang ng PIS. (DANICA DELOS SANTOS)
mga mag-aaral at dahil na rin siguro sa

Posas ng
Karunungan
ISANG MALAKING SAMPAL sa
mga kaguruan ang dalawang
panukalang batas na nagsusulong
sa “no homework policy” mula
Kindergarten hanggang Senoir
High school sa lahat ng pampubliko
at pribadong paaralan.
Samantala, nagdiriwang naman ang mga
mag-aaral sa biglaang paghahain nito sa-
pagkat mababawasan ang kanilang gawain
sa paaralan at magkakaroon ng mahabang
oras ng pagpapahinga at iba pang gawain.
Parte na ng pag-aaral ang pagkakaroon ng
takdang-aralin, ano kaya ang benepisyong
maihahatid kapag tuluyan na itong mawala?
Kamakailan nga ay isinulong sa Kamara
ang House Bill N0. 3611 na tuluyang nag-
babawal na magkaroon ng takdang aralin
araw-araw. Gayundin ang House Bill No,
3883 na naglalayong tuwing weekends lang
ipatutupad ang hindi pagbibigay ng takdang
aralin. Layon ng dalawang panukalang batas
na ipagbawal ang pagbibigay ng takdang-
aralin upang magkaroon ng sapat na oras
para makapagpahinga at makapagbonding
sa pamilya ang mga mag-aaral.
Nasiyahan ang lahat ng mga estudyante
at nag-aasam na maisabatas ang panukala.
Karamihan ay sumasang-ayon sapagkat mas
malaki ang nagugugol na oras sa eskwelahan
at marapat lamang umano na magkaroon ng
pahinga sa mga akademikong gawain.
Salungat naman ang mga guro sa inihaing
panukala. Ang pagbibigay ng takdang-aralin
ay isa sa mga paraan upang makahabol sa
mga naudlot na aralin. Takdang aralin na
kung susumahin, ito’y isang paraan ng mga
guro na naglalayong umusad sa susunod na
aralin at estratehiya para matutunan ng mga
bata ang itinuturo sa klase.
Subalit, taliwas ang nais ng ahensiya sa-
pagkat maging ang kagustuhan ng isang
guro na matututo ang mag-aaral ay ma-
tatabasan pa. Maging ang Kagawaran ng
Edukasyon ay masidhing itinutulak ang na
maipatupad ito. Mabibigyan ng pahinga ang
mga estudyante subalit nakasisiguro ba kaya
na hindi mababawasan ang interes sa pag-
aaral sakaling maipasa ang pagdinig sa pa-
nukala? Paano na kaya ang magiging sistema
ng edukasyon sa ating bansa? Matatamasa
pa kaya ang kalidad na edukasyong hina-
hangad ng pamunuan at ng mga kaguruan?
Nakapanlulumong isipin na tila hindi naii-
sip ng mga mambabatas ang importansiya ng
pagkakaroon ng takdang-aralin. Hindi ba’t
ito ay nagtuturo sa mga mag-aaral ng disipli-
na, responsibilidad at patuloy na pagkatuto.
Sa dami ng mga problemang kinakaharap ng
ating bansa, mas binibigyang pansin pa ang
bagay na makakapagdagdag ng balakid.
Sa kabilang dako, anuman ang maging
pasya at panig ng bawat isa, pihadong isa
lang ang mananaig. Maipasa man o hindi ang
panukalang ito, nasa ating mga mag-aaral na
rin kung mag-aaral nang mabuti at gagawa
ng mga paraan para mapanatili ang interes sa
pag-aaral. Nasa ating mga kamay na rin na-
kasalalay ang ating pagkatuto. Nakadepende
na sa isang mag-aaral kung maglalaan ng
panahon sa kanyang pag-aaral. Sana mau-
naawan din natin na hindi ito sapat na da-
hilan upang maisugal ang prinsipyo ng mga
guro. Dahil sa isang polisiya, mawawalan ng
dignidad at mabibilanggo.
Panahon na nga bang tanggalin at punitin
sa kwaderno ang takdang-aralin o patuloy pa
rin itong paiiralin.
Punong Patnugot: Ma. Karen Edañol
Pangalawang Patnugot: Charlene Quimson
Tagapamahala: Prynz Dee Elayda, Jileann Cabaccang
Patnugot sa Balita: Maxene Shyrl Edolmo
Patnugot sa Lathalain: Harold Lin
Patnugot sa Balitang Agham: Alysson Josafat
Patnugot sa Balitang Isports: Abegail Ballesteros
Tagaguhit: Nylfred Reyes
Tagakuha ng Larawan: Danica Delos Santos;
Ray Daniel Goza
Tagapangsiwa ng Sirkulasyon:
Almira Thea Elago; Jenn Leane Kayte Espinosa
Taga-Anyo: Ivan Ritz Ebal; Robert Allen Elbancol
Mga Taga-Ambag: Mitche Len Gaerlan; Clarifel Deah
Ballesteros; Jasmine Serilles; Danna Paula Mon; Vince
Ian Sabaldan; Jessa Mae Espinosa
Tagapayo: Gng. Genevieve M. Cabaccang T-II
Gng. Alma Elamparo T-II
Punong - Guro: Sonia D. Tejada
Nakapanlulumong isipin na tila hindi naiisip
ng mga mambabatas ang importansiya
ng pagkakaroon ng takdang - aralin. Hindi
ba’t ito ay nagtuturo sa mga mag-aaral
ng disiplina, responsibilidad at patuloy
na pagkatuto. Sa dami ng mga
problemang kinakaharap ng ating
bansa, mas binibigyang pansin pa
ang bagay na makakapagdagdag
ng balakid.
Patalimin ang Pangil ng Batas
NAKAPANLULUMONG isipin na
tila ang talim ng ngipin ng batas
sa ating bansa ay sadyang ma-
purol. Nakakaalarma ang muling
pagputok ng balita kaugnay sa
hazing na nangyari sa Philippine
Military Academy.
Hindi ito ang unang beses
na naganap ang usaping ito. Sa
ikatlong pagkakataon, muli na
namang nagising ang isyung ito.
Matatandaang ang pagkamatay
sa hazing ng UST law student na
si Horatio Castillo III ang nag-
bigay daan para magkaroon ng
batas na sasaklaw sa ganitong
kaso. Noong nakaraang taon,
nilagdaan ni Pangulong Duterte
ang Anti - Hazing Law o ang Re-
public Act of 11053. Nakapaloob
sa batas na ito na mahigpit na ip-
inagbabawal ang lahat ng klase
ng hazing at initiation rites, ma-
papisikal o sikolohikal.
Ngunit, kung tunay ngang
mabisa ang pagkakaroon ng
batas patungkol sa Anti- Hazing,
bakit muli na namang nabuksan
ang ganitong usapin? Umalin-
gawngaw nga ang balita tungkol
Solusyon O Pasakit
NAGSIMULA NANG UMARAY
ang mga magsasaka dahil sa
dumausdos na presyo ng pa-
lay at walang limitasyong pag-
aangkat ng bigas mula sa ibang
bansa.
Kamakailan ay pinirmihan na
Pangulong Duterte ang Rice
Tarrification Bill o Republic
Act 11203 na umaamyenda sa
Agricultural Tarrification Act.
Ito ang batas na nagtatanggal
sa walang tigil sa pag-aangkat
ng bigas mula sa ibang bansa
at hindi na ito kontrolado ng
National Food Authority (NFA).
Dahil dito, inaasahan ang pag-
papatuloy ng pagpasok ng im-
ported na bigas.
Ngunit ayon sa PSA, bum-
agsak ang presyo ng palay
nang sinimulang isabatas ang
rice tarrif. Nangangahulugan
lamang na ang pagbabago ng
polisiya hinggil sa pag-aangkat
ng bigas ay nakaapekto nang
malaki sa ating mga magsasa-
ka. Dagdag pa rito, naging mal-
iit ang kanilang kita sapagkat
bumagsak ang presyo ng palay
na labis na nilang ikinabahala.
Ang kakarampot nilang kita na
dapat sana ay madagdagan ay
Kalasag Ng Kabataan
NAG-UUMPISA SA LOOB ng ta-
hanan ang disiplina ng isang ka-
bataan. Sa mas yumayabong at
tumatayog na populasyon ng
Pilipinas na mahigit isandaang
milyon, ito ay kinabibilangan ng
limampung porsenyento ng ka-
bataan. Gaano nga ba kasugid
ang pagbabantay ng Department
of Social Welfare and Develop-
ment (DSWD) ang kapakanan ng
mga kabataan at may programa
Kung ating susuriin, mas maiging dagdagan
ang parusa sa mga gumagawa ng hazing.
Kailangan pang talasan ang talim ng ngipin
ng ating batas. Patunay na marami ang hindi
natatakot dahil bakas pa rin na may mga
nanamamatay dahil dito. Hihintayin pa bang
lumobo ang bilang ng mga biktima ng kaso?
sa pagkamatay ni Fourth Class
Cadet Darwin Dormitorio, isa na
namang biktima.
Inaakala ng marami na ang RA
11053 ang papipigil at magtitigil
sa bilang ng mga namamatay sa
hazing. Pasasaan pa ang pag-
papatupad nito kung tila yata
hindi epektibo at hindi pinang-
ingilagan ng mga walang takot
pumatay. Kaya nga’t hindi kata-
ka- taka na mayroon na namang
naidagdag sa bilang ng mga
namatay dahil dito.
Kung ating susuriin, mas
maiging dagdagan ang parusa
sa mga gumagawa ng hazing.
Sa aking pakiwari, ang bagong patakaran
ay naglalayong matulungan ang mga
mamayan nang sa gayon ay makabili ng
bigas na may kalidad. Ngunit, hindi agad
nakita ng pamahalaan ang posibleng
masamang dulot nito.
lalong nabawasan.
Samantalang, tinitiyak naman
ng ating pamahalaan na matu-
lungan ang ating mga kababay-
ang magsasaka. Ang pagbibigay
ng “package support program”
para madagdagan ang ani at
matumbasan ang murang im-
ported na bigas.
Kung ating susuriin, masakit
ang naging epekto ng rice tar-
rification law sa ating mga mag-
sasaka at tanging ang mga rice
trader ang kumikita. Sa patuloy
na pag-aangkat ng bigas, lalong
bumabagsak ang presyo ng pa-
lay. Naging mabilis ang epekto
ng pagpapatupad nito sa mga
magsasaka.
Sa isang banda, ipinatupad ito
ang Department of Education
na makakatulong upang maging
disiplinado ang isang mag-aaral?
Kung ating susuriin, marapat
lamang na umpisahan sa ta-
hanan ang pagtuturo ng tamang
asal. Kailangan kaagapay ang
mga magulang sa pagututuro na
maging produktibo ang kanilang
mga anak.
Ayon sa datos ng DSWD, 41
pursyento ng mga estudyante
Kailangan pang talasan ang
talim ng ngipin ng ating batas.
Patunay na marami ang hindi
natatakot dahil bakas pa rin na
may mga namamatay dahil dito.
Hihintayin pa bang lumobo ang
bilang ng mga biktima ng kaso?
Sa kabilang banda, napag-
pasyahan naman ng Korte Su-
prema na isama sa heinous crime
ang paglabag sa Anti- Hazing
Act. Dahil kung hindi kayang
bakuran ng RA 11053, mas ma-
giging mainam kung patawan
ng mas mabigat na parusa ang
Sundan sa Pahina 5
ng gobyerno upang matugu-
nan ang nangyaring pagtaas
ng bigas sa nakalipas na taon.
Sa aking pakiwari, ang
bagong patakaran ay nagla-
layong matulungan ang mga
mamayan nang sa gayon ay
makabili ng bigas na may ka-
lidad. Ngunit, hindi agad na-
kita ng pamahalaan ang posi-
bleng masamang dulot nito.
Pinaniniwalaan ko rin na
may mga programang isi-
nusulong ang gobyero para
maroteksyunan at matulun-
gan ang ating mga magsa-
saka. Bigyan lamang natin
sapat na panahon para mara-
mdaman ang benepisyong
dulot nito.
ang nagkakaroon ng kaso sa
paaralan dahil na rin sa iba’t
ibang salik.
Sa isang banda, dapat rin tu-
tukan ng DepEd ang mga mag-
aaral at gumawa ng hakbang sa
pagdidisiplina sa loob ng silid-
aralan.
Sa kabilang dako, hindi na-
man nagiging pabaya ang mga
Sundan sa Pahina 5
Bayad na Kalayaan
HINDI ANG SISTEMA ang masasabing bulok at bal-
uktot kundi ang nagpapalakad na siyang nagbaba-
hid ng dungis sa imahe nito. Sa pagputok ng mga
balita ukol sa Good Conduct Time Law (GTCA) o
Republic Act 10592 ay siya ring pag-alingasaw ng
GCTA for Sale. Totoo nga kayang nabibili ang ka-
layaan sa likod ng rehas na bakal? Naging sapat
ba ang aksyon ng pamahalaan upang bakuran ang
pagbebenta ng kalayaan sa loob ng selda?
Ang GTCA law ay naglalayong mabawasan ang
sentensiya ng isang bilanggo sa pamamagitang ng
pagpapakita ng “good behavior” at paglahok nito
sa mga reformation activity. Ngunit, naging kon-
trobersyal ang pagpapatupad ng batas matapos
maisiwalat ang ‘di umanong bentahan ng GTCA sa
loob ng Bureau of Corrections. Kaya naman todo
ang paghalungkat sa isyu ng Department of Jus-
tice sa BuCor dahil sa usapin ng paghingi ng lagay
kapalit ang maagang paglaya ng ilang mga piling
preso. Ito umano ang modus sa loob ng bilibid.
Kapalit ang malaking halaga ay ang pagproseso ng
GTCA.
Sa aking paniniwala, hindi batas at sistema ang
may problema bagkus ang mga nagpapalakad at
namumuno sa sistema. Nagkakaroon ng ganitong
transaksiyon dahil na rin sa mga taong nasa likod
ng ilegal na gawain. Kung hindi ito mawawaksi,
kalian pa? Hanggang sa tuluyan na nga bang mag-
ing taktak at tradisyon sa loob ng bilangguan ang
ganitong anumalya?
Sa aking paniniwala, hindi
batas at sistema ang may
problema bagkus ang
mga nagpapalakad at
namumuno sa sistema.
Nagkakaroon ng ganitong
transaksiyon dahil na rin sa
mga taong nasa likod ng
ilegal na gawain.
Kapag nagpatuloy ang ganitong kalakaran, iilan
lamang ang makikinabang ngunit, kung tuwid at
tama ang pagpapatupad at pagsasagawa ng pros-
eso, tiyak na makakamit ang hustisyang inaasam.
Kung mapapalaya ang mga nagkagawa ng karu-
mal-dumal na krimen, mas nakababahala ito sa
panig ng mga naging biktima. Para bang pinatay na
ang hustisya para sa mga kaanak ng biktima.
Sa aking palagay, mabuti rin ang pagbibigay ng
ikalawang pagkakataon sa mga nakagawa ng kri-
men iyon nga lamang dapat itong idaan sa malinis
at maayos na proseso.
Sa kabuuan, dapat ring mairepaso ang GTCA law
para hindi mailagay sa alanganin ang mga biktima
dahil nakasalalay dito hindi lamang ang kanilang
kaligtasan kundi pati na rin ang kanilang pamilya.
Huwag sanang hayaang abusuhin at samantala-
hin ang paggamit ng batas na ito.Nararapat na
halungkatin ang umalingasaw na kaganapan sa
BuCor upang matunton ang mga taong nasa likod
ng hungkag na gawain at sa gayoon ay tuluyan ng
sibakin.
Mahal na Patnugot,
Akin pong itinuturing na isang malaking
karangalan na mapahintulutan ang liham ng
iyong abang lingkod. Bagaman nalalapit na
ang ika- 10 taong anibersaryo ng pagkaka-
tatag ng Pamibian Integrated School, napa-
karaming magagandang kwento ng tagumpay
ang dito ay nabuo na sa aking opinyon ay lag-
pas pa sa gloryang dapat tamasahin sa isang
dekada.
Sa ilang taon kong pananatili dito sa
paaralang ito, nasaksihan ko kung gaano ang
pagsusumikap at sakripisyong ipinuhunan
ng mga guro at mag-aaral upang matamo
ang kasalukuyang estado nito. Hindi na-
man lingid sa kaalaman ng nakararami na
isa ang paaralang ito sa mga kasalukuyang
namamayagpag mapadistrito man o dibisyon.
Nais ko ring samantalahin ang pag-
kakataong ito upang bigyang pasasalamat di
lang ang pamunuan, mga guro, at mga mag-
aaral, kundi maging ang mga magulang at ng
komunidad sa kanilang suporta nang walang
pag- aatubili. Sila ay kabahagi sa lahat ng ka-
rangalan at pag -unlad na natatamo ng paara-
lan.
Kalakip ng aking paghanga at pasasalamat
sa mga nagpadakila ng Pamibian Integrated
School ay ang aking pakiusap na nawa’y patu-
loy ang walang hinawang suporta mula sa la-
hat ng aking nabanggit sapagkat batid naman
natin na ANG TUNAY NA TAGUMPAY AY NASA
PAGKAKAISA AT KOOPERASYON NAKASALA-
LAY.
Sa buong patnugutan, lubos din po ang ak-
ing pasasalamat sa makatotohanang pagsasa-
lamin ng mga kaganapan sa loob at labas ng
paaralan. Ang inyong lingkod ay naghahangad
din po ng patuloy ninyong pagtatagumpay.
Magandang araw po!
Lubos na gumagalang,
SAPIENS

Naghihingalong
Karunungan
SA PAGSALUBONG ng bagong
taong pampanuruan ay naging kap-
ana- panabik rin ang mga aktibidad
na magaganap sa loob ng paaralan.
Ngunit, kaakibat naman ng pagsa-
lubong ng pagpasok sa eskwelahan
ay ang madalas na suspensyon ng
klase dulot ng masamang panahon.
At hindi na nga lingid sa kaalaman ng la-
hat na ang pagsususpende ng klase ay labis
ipinagdiriwang at ikinatutuwa ng maraming
mag-aaral sapagkat hindi na naman madar-
agdagan ang gawaing nakaatang sa loob
ng silid- aralan. Subalit, hindi rin ba natin
naiisip na tila nagiging sanhi ito ng ng pag-
kaudlot upang tayo ay matuto. Sa halip kasi
na matapos na ang aralin at makausad na sa
panibagong gawain ay umaabot sa puntong
kailangang putulin ang talakayan at itigil ang
mga gawaing may kaugnayan sa ating pag-
aaral.
Tama lang na magsuspende ng klase
tuwing malakas ang buhos ng ulan
sapagkat kaligtasan ng bawat isa ang
pinag-uusapan. Nakakalungkot lang isipin
na magiging uhaw tayo sa kaalaman dahil
sa maling papanaw natin tuwing ito ay
inaanunsiyo.
Dagdag pa rito, ang mga ibang inihandang
programa at aktibidad ng Kagawaran ng
Edukasyon ay naaantala rin dahil sa kawalan
ng oras at masungit na lagay ng panahon,
ang masaklap pa rito, ipinagbubunyi ng mga
mag-aaral ang ganitong kalagayan. Nakalu-
lungkot lang isipin na mas nanaiisin pa ng
mga kabataan na maging uhaw sa kaalaman.
Hindi ba natin naiisip na tayo rin ang malulu-
gi sa bagay na ito?
Upang matugunan naman ng pamunuan
ang kakulangan sa oras at tamang bilang ng
araw na gugugulin sa paaralan, isang hak-
bang ang pagkakaroon ng make-up classes
sa araw ng Sabado. Marapat lamang ito, da-
tapwat ang nagiging pasakit sa mga guro
ay ang paghahabol sa aralin nang sa gayon
ay matugunan ang sapat na panahon para
matuto ang mga mag-aaral.
Tama lang na magsuspende ng klase tu-
wing malakas ang buhos ng ulan sapagkat
kaligtasan ng bawat isa ang pinag-uusapan.
Nakakalungkot lang isipin na magiging uhaw
tayo sa kaalaman dahil sa maling papanaw
natin tuwing ito ay inaanunsiyo.
Bukod sa naghahabol sa oras, naghahabol
din tayo ng mga kaalamang dapat nating
matutunan. Ang mga bagay na dapat sanang
mabatid, matalakay, mapag-aralan at matu-
tunan ay minsan hindi naisasakatuparan da-
hil nawawaglit na sa ating isipan ang kahala-
gahan ng pagpasok sa eskwelahan.
Patalimin.. Mula sa Pahina 4
lalabag dito.
Samantalang, binigyang linaw at inalam ng mga
nasa katungkulan ang nangyaring krimen sa PMA.
Bakit sa loob ng kanilang paaralan nagaganap ang
bayolenteng tradisyon? Hindi ba’t dapat disiplina
sa maayos na pamamaraan ang pinagyayabong sa
loob ng eskwelahang ito?
Isa pa, marapat lamang na dinggin ang hinaing
ng mga kaanak ng biktima. Dapat lamang na man-
agot ang lumabag at nagkasala.
Ang pagpapaigting ng batas ay naglalayong pro-
teksyunan ang karapatang pantao kaya nararapat
lang na siguruhin ang kabisahan ng pagpapatupad
nito. Buhol- buhol at kulang sa higpit ang ipinatut-
upad na batas kung kaya’t gumagaan ang parusa o
hindi sapat ang hustisya. Dagdagan ang pangil ng
batas at patalimin para sa ikabubuti hindi lamang
ng iisa kundi ng nakararami.
Kalasag.. Mula sa Pahina 4
kaguruan sa pagdidisiplina sa mga mag-aaral.
Marahil ay may mas malalim na dahilan kung bakit
nagtataglay kung minsan ng hindi kanais-nais na
pag-uugali ang isang mag-aaral.
Samantala, nakatutulong rin sa mga kabataan
ang mga aktibidad sa paarlan na naglalayong
mahasa ang kakayanan ng mga mag-aaral sa la-
rangang kanilang nais. Mahalagang paigtingin
ang edukasyon ngunit kinakailangang rin ng mga
kaguruan ang suporta ng mga magulang sa ka-
nilang mga anak.
Kabataan ang pag-asa ng bayan kaya’t dapat
lang na bigyang pansin ang kilos at pag-uugali ng
makabagong henerasyon. Sa tulong at suporta ng
mga magulang at kaguruan, isalba at proteksyu-
nan ang susunod na pag-asa ng ating bayan.
Mapagbalatkayong Salot
HINDI NA MATUTULDUKAN ang
suliranin sa ating bansa kung
pinangungunahan ito ng mga
taong dapat ay nangangasiwa.
Tila bombang sumabog ang
balita hinggil sa pagkakasang-
kot ng mga pulis at iba pang may
katungkulan sa pagreresiklo ng
ilegal na droga. Sadya nga ba ta-
lagang Narco State na ang Pilipi-
nas dahil sa kontribusyon ng
bansa sa distribusyon ng droga?
“Ninja cops”, ito ang bansag
ngayon sa mga pulis na kabi-
lang sa ilegal na gawaing may
kaugnayan sa droga. Hindi na
nga mapipigilan ang rehimeng
Duterte sa pagsisiwalat at pag-
sasapubliko ng pangalan ng mga
opisyales na nasa listahan nito.
Sa aking palagay, mas main-
am na ilantad at pangalanan
ang mga dawit sa pagreresiklo
ng droga at mga protektor nito
nang sa gayon ay matukoy at
pagbayarin sa lalong madaling
panahon. Bukod sa paglabag sa
batas at sa sinumpaang tungku-
lin, limpak-limpak na salapi ang
kinikita ng mga opisyales sa gi-
nagawang ilegal na kalakaran.
Samantala, hindi naman na
nagpapatumpik-tumpik pa ang
Pinahabang Termino
INAPRUBAHAN NA NG SENADO
sa second reading ang panu-
kala para sa pagpapaliban ng
halalan ng baranggay at Sang-
guniang Kabataan na orihinal
na nakatakda sa Mayo 2020 at
ililipat sa Disyembre 5, 2022.
Ano nga ba ang basehan ng
pagbabago sa tinakdang araw
ng halalan?
Sa period of amendment,
sinabi ni Senate Pro.Tempore
Ralph Recto na mas madali
umano para sa Commission on
Elections na isagawa ang elek-
syon isang taon bago at pag-
katapos ng pambansang ha-
lalan. Kinumpirma na nga ang
pagpapalit ng araw ng eleksyon
at nagpagkasunduan ng lahat.
Sa aking paniniwala, kara-
dapat- dapat lamang ang kar-
agdagang dalawang taong
panunungkulan ng mga miy-
embro ng Sangguniang Ka-
bataan sapagkat kung tutuusin
napakaikli ng panahon ng ka-
Sarbey ni Alysson
Josafat at Abegail
Ballesteros
Sa ginawang panayam ng mga
manunulat ng Ang Uhay, ibina-
hagi ng mga magulang, mag-
aaral, at mga guro ang kanilang
panig patungkol sa pagpapatu-
pad ng paaralan sa DepEd Order
no.83, s.2003 o ang mahigpit na
ipinagbabawal ang paggamit ng
cellular phones sa oras ng klase
(Prohibiting Students of Ele-
mentary and Secondary Schools
from using Cellular Phones dur-
ing Class Hours).
Sadyang hindi na nga magiging kataka-
taka kung magpahanggang ngayon ay
talamak pa rin sa ating bansa at hindi pa rin
matimbog ng kasalukuyang administrasyon
ang ugat sa paglipana ng ilegal na droga.
Sapagkat, sa mismong hanay ng mga
kapulisan at iba pang may katungkulan
sa lipunan ay nagmimistulang kalasag na
proteksyon sa mga baluktot na gawain.
pamahalaan para kumilos at may katungkulan sa lipunan
aksyunan ang nasabing isyu. ay nagmimistulang kalasag na
Gumagawa na ang kinauukulan proteksyon sa mga baluktot na
ng mga hakbang upang sugpuin gawain.
ang mga nakalista sa watchlist Marapat lamang na
ng Philippine Drug Enforcement maimbestigahan nang mabuti
Agency (PDEA). Ayon sa PDEA, para mapatawan ng mabigat
kasama sa listahan ang dala- na kaparusahan ang sinumang
wang opisyal na aktibo sa ser- mapapangalanan. Malaki ang
bisyo at siyam na nagretiro na sa maitutulong nito sa pagkilatis
pwesto. sa iba’t ibang may koneksyon
Sadyang hindi na nga magig- sa katiwalian sa gobyerno.
ing kataka-taka kung magpa- Bukod pa rito, mahuhubaran
hanggang ngayon ay talamak ng maskara ang mga kasangkot
pa rin sa ating bansa at hindi sa ganitong klaseng anomalya.
pa rin matimbog ng kasalukuy- Marapat lamang na patalsikin
ang administrasyon ang ugat sa pwesto ang tiwali at taksil
sa paglipana ng ilegal na droga.
Sapagkat, sa mismong hanay
ng mga kapulisan at iba pang
na iniluklok ng taumbayan. Sa
huli, tukuyin at sibakin ang tu-
nay na salot ng lipunan.
Sa kabilang banda, marami namang mga
kabataan at iba pang mamamayan na nais
lumaban at magkaroon ng katungkulan
sa lipunan. Ang pagdadagdag ng taon ng
termino ay magiging hadlang sa pagluluklok
sa tapat at magpagkakatiwalaang pinuno.
Magiging balakid rin ito kapag ang nakaupo
sa pwesto ay walang ginagawang aksyon
para sa nasasakupan.
nilang paninilbihan. Kulang ito walang ginagawang aksyon para
para makapagpatupad ng mga sa nasasakupan. Hahaba lamang
bagong programa at proyekto ang kanilang pagkakataon na
na nais maisakatuparan. gumawa ng katiwalian.
Sa kabilang banda, marami Palaisipan pa para sa atin ang
namang mga kabataan at iba pagdadagdag ng dalawang taon
pang mamamayan na nais luma- para sa termino ng mga opisy-
ban at magkaroon ng katungku- ales. Marahil may mga plano pa
lan sa lipunan. Ang pagdadagdag ang kasapi ng gobyerno na hindi
ng taon ng termino ay magiging malinaw na naibahagi sa pub-
hadlang sa pagluluklok sa tapat liko. Wala naman tayong dapat
at magpagkakatiwalaang pi- ipangamba kung ang nasa pwes-
nuno. Magiging balakid rin ito to ay isinasaalang-alang ang ika-
kapag ang nakaupo sa pwesto ay bubuti ng nakararami.
Paninindigan ng mga Mag-aaral, Guro at Mga Magulang:
Paggamit ng Cellular Phones sa Oras ng Klase, Dapat nga bang Ipagbawal?
Narito ang kanilang paninin-
digan: Pabor ako
para nakatutok ang mga estudyante
sa pag-aaral at hindi sa paggamit ng
OO mga gadgets.
Mas maganda dahil hindi na sila -Lanie Eclarino
maaabala. Nakapokus na sila sa Magulang, 10- Twain
kanilang leksyon at doon na na-
katuon ang kanilang atensiyon. Isa
pa mababawasan ang hilig ng mga Sumang-ayon ako,
estudyante sa paglalaro ng mobile kasi na-didistract iyong atensyon ng
games tulad ng ML, at facebook. mga bata, nasa cellphone at wala sa
-Jean Ebal lesson ang atensyon.
Magulang, 10-Shakespeare -Aileen Elbancol
Magulang, 12- HUMSS
Pantay na Estado
NAGING MAUGONG ang panawagan ng il-
ang sektor na isabatas ang panakulang mag-
proprotekta sa mga lesbian, gay, bisexual,
transgender o LGBT. Isinasaad sa panukala na
mapapatawan ng parusa ang magpapakita ng
diskrimisyon sa nasabing miyembro ng lipu-
nan.
Ang pagkakahuli sa isang transwoman sa
isang mall sa Quezon City na nais gumamit
ng palikuran ng mga babae kahit may anti-
discrimination ang nagbunsod upang maisa-
batas ang panukala.
Subalit sa pagkakatong ito, binasura na ng
kamara ang “sexual orientation” at “gender
identity or expression” Bill (SOGIE).
Naging mainit ang usapin ukol dito sapag-
kat humihingi ng pantay na pagtingin ang
Sa paniniwala ko, ang
pagkakaroon ng respeto sa
sarili ang susi sa usaping
ito. Kung marunong kang
irespeto ang sarili mo at
alam mong tanggapin
ang iyong pagkatao
matatanggap ka rin ng
lipunang ginagalawan mo.
mga kabilang sa mundo ng lgbt. Ngunit ang
paggiit sa naturang panukala, hindi naipasa.
Kaugnay rin ng usaping ito ang pagbabas-
ura sa legalisasyon ng same sex marriage sa
ating bansa. Magiging salungat sa patakaran
ng simbahan kung ito ay maaprubahan. Batay
sa sarbey ng Social Weather Stations (SWS),
61% mamamayang Pilipino ay hindi rin pabor
dito at maging sa senado ay walang bumoto.
Sa pangrelihiyong panig, nanguna ang simba-
hang Katoliko sa pagtutol dito sapagkat iba
ang nakagisnang tradisyon at nararapat sun-
din ang nilalaman ng bibliya.
Batid naman natin tanggap sa lipunan ang
pagkakaroon ng iba’t ibang gender identity
tulad ng gay, lesbian, bisexual at transgender.
Sa paniniwala ko, ang pagkakaroon ng re-
speto sa sarili ang susi sa usaping ito. Kung
marunong kang irespeto ang sarili mo at alam
mong tanggapin ang iyong pagkatao mata-
tanggap ka rin ng lipunang ginagalawan mo.
Sa ating mundong ginagalawan, respeto at
pagtanggap rin ang kinakailangan. Kaabit
rin ng pagkakaroon ng kalayaan ay ang na-
kaatang na responsibilidad gayundin ang
pagsasaalang-alang na may limitasyon ang
lahat.
Pwersa Ng Tinta
MABISANG MANUNULAT tungo sa mayabong na
komunidad. Sa mas maunlad at paglaganap ng
globalisasyon ay kalakip naman ng pakikipagsa-
bayan ng mga kabataan. Isa na nga rito ang pa-
kikipagsabayan ng mga mag-aaral sa larangan ng
pamamahayag. Ngunit, ano nga ba ang pwersa ng
dyurnalismo sa pagpapaunlad at pagbabago sa ko-
munidad? Kakayanin ba ng mahigit sampung mi-
lyong mag-aaral na mamamahayag ang papel na
kanilang gagampanan sa ating bayan?
Malaki ang naging ambag sa atin ng dyurnalismo
lalo na sa mga kabataan. Hindi lamang kakayanan
sa pagsulat ang hinuhubog kundi pati na rin ang
pag-uugali. Ang sikolohikal at sosyolohikal na as-
peto ang nililinang ng nasabing larangan.
Dagdag pa rito, natututunan din ng mga ka-
bataang mag-aaral na mamuhay sa realidad at ip-
alaganap ang katotohanan.
Bukod pa rito, karamihan sa mga mag-aaral na
mamamahayag ay nagiging paraan ang pagsulat
para makialam sa nangyayari sa lipunan at mag-
ing mapagmatiyag sa mga isyung kinakaharap ng
komunidad.
Sa aking paglagay, nagkakaroon ang kabataan
ng kamalayan sa tamang pamamaraan ng pamama-
hayag. Naisasabuhay at nagiging mapanuri ang
bawat isa sa paggamit ng kalayaan sa pamama-
hayag. Diyurnalismo ang nagsisilbing instrumento
upang hubugin ang pagkatao ng isang mag-aaral
at kabataan. Hindi lamang ito isang larangan na
lumilinang sa talino at husay ng isang manunulat
bagkus ito rin ay isang daan upang linangin ang
pangkalahatang aspeto ng isang mag-aaral.
Pabor na Pabor
dahil kung titignan natin malaki ang hatak ng online
games sa mga mag-aaral. Mas pinaglalaanan ng aten-
syon ang paglalaro ng ML, kaya naman bumababa ang
interes sa pag-aaral, nawawala rin ang focus sa mga
gawain sa loob ng silid-aralan. Minsan nagiging paraan
din ito para makapanood ng di kaaya-ayang panoorin
at nakakabasa ng mga babasahing hindi akma sa kanila.
-Mary Lou Elorde
Guidance Counselor Designate,
Pamibian Integrated School

Nina Abegail Ballesteros at Harold Lin
Kulubot na balat at mga puting buhok, isang patunay na
lampas na sa kalendaryo ang tagal ng panahon ng kan-
yang pagluluto ng paboritong pasalubong ng mga suking
kababayan at maging ng mga balikbayan.
M atamis, malinamnam, malasa at
yari sa gatas ng baka. Walang pinag-
kaiba sa mga pastilyas na inilalako
sa mga pamilihan. Pero ano nga ba
ang sikreto ng panghimagas na bin-
abalik- balikan at pinagkakaguluhan.
Aling Florenciana “Floring” Ele-
fane, 83 gulang at tubong Malabon,
Candelaria, Zambales na sa kabila ng
katandaan, walang pagod at matiya-
gang gumagawa ng pastilyas.
“Itinuro sa akin ng aking tiyahin
ang paggawa ng pastilyas. Taong
1987 noong nagsimula ako sa paglu-
luto nito. Ito rin ang pinagkakakitaan
ko mula noong yumao ang aking
asawa at naitaguyod ko ang aking
mga anak,” buong pagmamalaking
pagpapahayag ni Lola Floring.
“Kung hindi ako gagawa, walang
kakainin ang pamilya ko. Naging li-
bangan ko na rin at napamahal na
rin ako sa gawaing ito,” wika ng ma-
tanda ng aming tanungin kung bakit
sa kabila ng kanyang edad ay patuloy
pa ring kumakayod.
Kahit matagal ang proseso ng
pagluluto ay hindi alintana ng ma-
tanda ang hirap nito. “Pinaghihira-
pan ko ang paggawa hanggang sa
pagbabalot,” aniya walang sikretong
sangkap ang pastilyas na kanyang
ginagawa. Pero para sa amin, ang
pinakamahiwagang inilahok niya sa
kanyang malinamnam na pastilyas
ay pagmamahal at pagtitiyaga. At ito
ang pinakamahalaga sa lahat, ang
pagmamahal at pagpapahalaga sa
trabahong iyong ginagawa. Ito ang
kanyang sikreto na kailan-
man ay di matutuba-
san ng anumang
pampalasang
sangkap.
“Ano ba ang mayroon sa lugar na
iyan? Kainan ba iyan o tambayan
lang?” Sa isang kanto sa Poblacion,
Candelaria, Zambales, isang atrak-
siyon ang tiyak na mapapaisip ka
kung ano ang kakaiba sapagkat
Good Old Days ang pangalan
niya? Sa una’y hindi pa-
pansinin ngunit kapag
MASAGANANG HULI ang asam ng mga
batang umaasa sa biyaya ng dagat.
PAGMAMAHAL. Ito
ang sikretong
sangkap sa
paggawa ng
pastilyas ni Lola
Floring, tubong
Malabon, Candelaria,
Zambales.
(RAY DANIEL GOZA)
Aling Florenciana
83
“Floring” Elefane
gulang
Sa kabila ng katandaan,
walang pagod at matiyagang
gumagawa ng pastilyas. Ni Harold Lin
1987
Sinasamantala ang liwanag na dulot ng paglubog ng araw. Masisilayang nakaupo at nakapalibot sa isang
noong nagsimula siya sa kwadradong sisidlan na binubuo ng apat na mukha. Mga batang nakaranas ng hindi birong dagok ng
pagluluto nito. buhay. Kailangang magbanat ng buto para makatulong sa pamilya at may pambaon sa eskwelahan. Si-
“Ito ang pinagkakakitaan nasamantala ang pagkakataon, hindi lamang para maitawid ang pang-araw- araw na pangangailangan
ko mula noong yumao ang kundi nakasalalay rin ang edukasyong kanilang inaasam. Hindi alintana ang pagod at mulat na mulat
aking asawa at naitaguyod ang mga mata sa nakagawiang tungkulin. Ito ang kanilang paraan ng pakikibaka at nagbibigay sa kanila
ko ang aking mga anak”
ng pag-asa.
“K
itang”, ito ang paraan ng
pangingisda sa Uacon, Candelar-
ia, Zambales. Isang kwadradong
lagayan ng tansi (nylon) na may
taga (hook) na binubuo ng apat
na mukha. Bawat gilid ay may 800
taga na sa kabuuan ay umaabot
sa 3,000 piraso. Bawat isang
mukha ay pinapainan ng mal-
iliit na isda o minsan naman ay
hipon na umaabot sa dalawang
oras ang paglalagay. Sa salitang
Ilocano “Kit’tang” ang tawag na
nangangahulugang pangangalay
o pangangawit. Matinding ngalay
kasi ang mararamdaman ng si-
numang maglalagay ng pain
at ito ang nararanasan ng
ilang mga bata na nakiki-
upa para kumita. Kaiba
sa ibang mga bata,
hindi paglalaro ang
inuuna, kailangang
magtrabaho upang
kumita ng pera.
“Nakikiupa po
Nina Ma. Karen Edañol
at Abegail Ballesteros
pinasakuan ay tiyak na
babalik- ba-
likan mo rin.
Php. 50.00
ako na maglagay ng pain para may
pambaon ako.”, pahayag nu Jimboy,
13 taong gulang, nananatiling positibo
ang pananaw ng bata. Hindi nati- ang upa kapag magpapain ka,
tinag at hindi sagabal ang katayuan
800
sa buhay. Ang malansang isda na piraso po ng taga ang
iyong kailangang lag-
inaayawan ng iba ay kayamanang Nakikiupa po ako
pumupuno sa kanilang pakikibaka yan ng pain, katumbas
na maglagay ng po ng isang mukha ng
hindi lang para maitawid ang isang
buong araw kundi nagdudulot ng pain para may kwadradong kitangan.
pag-asang maabot ang kaniyang pambaon ako. Madalas po
2 oras
pangarap.
“Php 50.00 ang upa kapag mag-
papain ka, 800 piraso po ng taga ang
iyong kailangang lagyan ng pain, po ang iginugugol bago kami matapos.”,
katumbas po ng isang mukha ng - Jimboy
kwadradong kitangan. Madalas po 13 taong gulang - Jomar
dalawang oras po ang iginugugol 11 taong gulang
bago kami matapos.”, paliwanag ni
Jomar, 11, na buong pagtitiis at hindi
iniinda ang pagpapagal. bagay na mayroon ako. ama ang nagkikitang at gum-
Para bang may kung anong bagay “Panggastos, ibinibigay kay Nanay agamit ng mga tagang kanilang
na tumimo sa aking puso. Animo’y para pambili ng bigas.”, pagbabahagi pinainan at sinisikap na damayan
naging sampal sa akin ang mga pa niya sa akin. Ngunit sa kabila ng
binitiwang salita ng mga bata. Napag- lahat, sinisikap rin ng kanilang ama Sundan sa Pahina 8
tanto ko na napakaswerte ko sa mga na magpalaot. Minsan pa nga’y ang
“P retend it’s the 90’s, no wifi, sit, talk
and play to each other”, ika nga, kay
gal ang pagod at mawawala ang
pagkabagot. Sungka, scrabble, chess,
sarap balikan ng nakaraan, walang uno cards, snake and ladder, jenga Walang cellphone,
anumang teknolohiya na magiging ay ilan sa mga larong kinaaaliwan walang gadgets
hadlang sa pakikisalamuha sa ka- at binabalikan sa lugar na ito. Naging ang
pwa. Ito ang naging inspirasyon ni Bb.
Joanne Dumlao, may- ari ng Good
Old Days, tambayang kinagigiliwan
Sundan sa Pahina 8
tanging
ngayon ng mga kabataang estudy-
ante, magbabarkada at maging ng gagawin
buong pamilya.
Aminado tayo na natabunan na ng mga
ng iba’t- ibang gadgets at mga nag- namamasyal dito
sisilabasang teknolohiya ang dating ay
to create
simpleng mga paraan para gumimik
ang barkada at magkaroon ng oras
sa pamilya. Ngunit sa tambayan at
kainang ito, maaari kang bumuo ng
magagandang alaala.
memories
“Walang cellphone, walang habang nakatambay
gadgets ang tanging gagawin ng dito.
mga namamasyal dito ay “to cre-
ate memories” habang nakatambay
BALIKTANAW. Mga larong
dito.”, pahayag ng binibini.
Malakas ang hatak nito sa mga hindi pagsasawaan,
namamasyal at nagtatambay dahil binabalik-balikan at bahagi
may mga pampalipas oras na liban ng buhay pagkabata. -Bb. Joanne Dumlao
may- ari ng Good Old Days
sa nakakaaliw ay tiyak na matatang-

Kwento sa Likod ng
Ni Ma. Karen Edañol
“Kung may pagkakataon para balikan ang panahong iyon, uulit-ulitin
ko dahil iyon ang bumuo sa aking pagkatao at naging pundasyon
ko kung ano ako ngayon”, pahayag ni G. Michael B. Hostallero,
ang aming bagong guro. Ngunit lingid sa kaalaman ng iba ang
kanyang karanasan at kakayanan. Ano nga ba ang bumuo sa
kanyang pagkatao at karansang nagpatatag sa kanya nang
totoo?
“R ondalla” o rondalya sa wikang Tagalog.
Pamilyar ka ba rito? Marahil ay hindi sapagkat
bihira nang naririnig ng mga kabataang tu-
lad ko ang salitang ito. Ang rondalya ay isang
pangkat ng mga instrumentong may kwer-
das. Kinabibilangan ng mga instrumentong
may tono at maaaring pansaliw sa pag-awit.
Pero ano ang kaugnayan nito sa buhay ng
isang gurong katulad ni Sir Mike?
Taong 1993 nabuo ang Mother Rita Com-
munity Center Rondalla Group sa Yamot, Can-
delaria, Zambales sa pangunguna ni
Sr. Cecil Maceren. Isang grupo
ng mga manunugtog ng
rondalla na binubuo ng
tatlong instrument tulad
ng bandurya, oktabina at
gitara kung saan kabilang si
Sir Mike. Hindi lamang sim-
pleng pagtugtog ang dahilan
kung bakit nabuo ang
Ni Ma. Karen Edañol
Pangalan pa lang, pihadong
mag-aalangan kang kainin
ito at lalo’t hindi pa alam ang
lasa. Ngunit sa oras na matik-
man mo ang kakaibang sarap
nito, walang duda, siguradong
hahanap-hanapin mo.
B alisara, isang uri ng halaan na kada-
lasang makukuha sa tubig tabang. Ito ay
nababalutan ng kulay kayumanggi o kaya
naman ay itim na kabibe na hugis bilohaba.
Kalimitan itong iniluluto sa pamamagi-
tan ng paggigisa sa luya at sinasabawan
na katulad ng tinola, sinamahan ng asin
at iba pang pampalasa. Iniluluto rin ito sa
pamamagitan ng pagpapakulo ng tubig na
may sibuyas, bawang at luya. Siguradong
Taong
1993
nabuo ang Mother
Rita Community
Center Rondalla
Group sa
Yamot,
grupo. Sa am-
ing pakikipanayam sa kanya
Candelaria,
ay may mas malalim pa
Zambales.
palang dahilan.
“For scholarship pro-
gram, para sa aming mga
evacuees at mga survivors
ng pagputok ng Mt. Pina-
tubo. Ito ang dahilan bakit
nabuo ang MRCC.”, pahayag
ng ginoo. Gayun na lang ang
aming pagkagulat sa kanyang
sinabi. Hindi naman na bago sa pan-
dinig natin ang mga istoryang kumukurot
sa puso. Pero hindi namin maiwasang
mamangha sapagkat sa kabila ng hirap na
naranasan niya at nasa edad ng sampung
taon pa lang noon ay natutunang maging
matatag at patuloy na lumaban sa hamon
ng buhay. Sa loob ng walong taong pagtug-
tog, ang grupong itong ang naging sandi-
gan niya para makatapos ng pag-aaral at
maraming bagay ang natutunan.
“Naalala ko pa nga umaabot kami ng
ala-una ng madaling araw sa pag-een-
sayo. Iyong mga daliri namin nagpapaltos,
kapag makalyo na, ibig sabihin sanay na
kami. Kailangan matiyaga ka, sabi ko sa
aking sarili hindi lang ako ang makikina-
bang dito kundi maraming mga survivors
KWERDAS ang kaagapay sa na katulad ko ang umaasa sa aming pag-
pagbuo ng mga pangarap tugtog. “, pahayag ni Sir habang masayang
ng mga kasapi ng Mother binabalikan ang nakaraan.
Rita Cooperative Center “Nasubukan na naming tumugtog sa
Rondalla Group.
(RAY DANIEL GOZA) Sundan sa Pahina 8
pleksiyon ang pagkaing ito na ang pagtiti-
yaga ay may katumbas na ginhawa. Ang
lasa nito ay nagsisilbing pagganyak para
sa mga titikim na halukayin pa ang hiwaga
nito.
Isang pangkaraniwang pagkain sa
iba ngunit isang biyaya para sa mga
mamamayan ng Candelaria. Patunay la-
hindi na problema ang ulam na ihahain sa mang ang balisara na kahit maliit sa ating
mesa. paningin ay malaki naman ang naiaambag
Bukod sa bubusog ito sa kumakalam na na pakinabang at sumasalamin sa pag-
kakakilanlan ng mga Candelarian.
sikmura, biyaya rin ito ng kalikasan para sa
mga Candelarian lalo na tuwing tag-ulan.
Hindi lang nagsisilbing pang-ulam kundi
pinagkukunan ng pangkabu-
hayan at pinagkakakitaan ng
mga mamamayan. Ma-
bibili ito sa halagang Php
10.00 hanggang Php
20.00 isang gatang.
Sa tuwing tag-ulan
sagana ang bayan sa
balisara dahil ito ang
panahong kung saan
malalaki na ang mga
kabibe.
Dahil sa kakaibang sarap
at linamnam nito, ang balisara
ay unti- unti na ring nakikilala. Sa
bawat subo ay nanunuot sa panlasa
ng mga tumitikim. Nagsisilbing re-
Ni Ma. Karen Edañol
Mula sa mga makalumang
kasangkapan, sa mga
naggagandahang kasuotan at
mga nakagisnang kaugalian. Sa
mga kwentong bayan at mga
establisyementong na napaglipasan SALAMIN NG KULTURA.
na ng panahon ngunit nanatili pa rin Iniingatan at ipinagmamalaking
yaman sa bayan ng Candelaria
ang tibay at kagandahan, at
na bahagi ng kasaysayan.
naging tatak ng kasaysayan na
regalo sa kasalukuyan.
“P
“ ast is past. Masakit balikan ang na-
karaan” wika ng mga millenials ngayon ngu-
nit lingid sa kaalaman ng lahat, may mga na-
katagong hiwaga ang nakaraan.
“Cultural Heritage Capital of Zambales”,
ito ang bansag sa ating pinagmamalaking
bayan, ang Candelaria, Zambales. Ang bay-
ang may pinakamaraming “Cultural Artifacts”
ayon sa tala ng Local Goverment Units Tour-
ism Division.
Isa sa patunay nito ay ang lumang bahay
ng mga Eliazo na matatagpuan sa sentrong
bahagi ng bayan ng Candelaria. Isa ito sa
pinakamatandang establisyemento sa bay- pati na rin ang halaga nito sa mga residente
an ayon sa National Cultural Heritage Act ng ng Candelaria.
2009.Itinayo ito taong 1949 at minana ng iba’t Bukod dito ay kilala rin ang “ancestral
ibang henerasyon hanggang sa kasalukuyan. house” na pinaglalakan ng imahe ng Hes-
Buong ingat itong inaalagaan hindi lamang ukristo na matatagpuan rin sa Poblacion,
para mapanatili ang kanyang ganda kundi Candelaria. Tinawag itong bahay ni Hesukristo
Sundan sa Pahina 8
ISANG PAMANA. Mga bahay
na sagisag ng tradisyon at
pagkakakilanlan ng lahing
pinagmulan. (RAY DANIEL
GOZA)
Ni Ma. Karen Edañol at talaga namang masasara-
pan ka kapag iyong natikman.
Isa nga rito ang bagoong na
Mabibili sa tindahan ng na-
terong. May katas na pulang-
kadelata o madalas ay naka- pula at dinarayo ng mga tu-
bote at minsan naman ay na- rista. Nabibigay- buhay sa
kapalanggana at matatagpuan mga lutong bahay tulad
ng paboritong pinak-
sa palengke. Sawsawan, ulam o
bet. Mainam din itong
sahog, mainam na pampalasa sa katambal ng nilagang
pinakbet at saktong katambal ng talbos ng kamote, okra
hilaw na mangga. at inihaw na isda. Para
mas ganado sa pag-
“I nasin” sa Zambal o mas kila-
la sa tawag na bagoong sa Taga-
kain samahan mo rin
ito ng kamatis o kala-
mansi at siling nagbibi-
log. Sawsawang gawa sa binu-
rong maliliit na isda o hipon at
isa sa mga pinagmamalaking
gay anghang.
Sundan sa Pahina 8
produkto ng Candelaria na hin-
di nawawala sa hapagkainan ng
mga Candelarian. Ang paraan ng
pagbuburo at pag-iimbak nito ay sa
pamamagitan ng manu- manong pa-
ghahalo ng asin at isda.
May iba’t ibang bersyon ng bagoong ang
matatagpuan sa Uacon, Candelaria, Zambales
 Ni Ma. Karen Edañol
Letra, salita at parirala, iyan
ang dumadaloy sa aking ugat.
Tula at iba’t ibang kuwento ang
nagsilbing gamot sa paghilom
ng mga sugat .Mga bantas ang
bumubuhay sa aking dugo,
samakatuwid, literatura ang
nagpapatibok sa aking puso.
M ahigit anim na taon na ang nakalili-
pas magmula pasukin ko ang mundo ng
diyurnalismo na tanging pluma at papel
lamang ang bitbit na sandata. Sinisid ang
kalaliman ng bawat salita at nilangoy ang
hiwaga ng bawat kuwento na nabuo. Sa
tuwing binabalikan ko ang simula ng bi-
yaheng na ito, hindi ito naging madali.
Malimit ko pangmarinig noon ang mga
pagdududa sa aking kakayanan. “Hindi ka
mananalo”, “sigurado ka bang ikaw ang
Ni Ma. Karen Edañol
Perpektong lugar para sa mga nais magmuni-muni at masi-
layan ang kakaibang gandang hatid ng tanawing ito, o dili kaya
ay nais makalanghap ng sariwang hangin at madama ang lamig
na nagmumula sa malinaw nitong tubig. Animo’y isang larawan
ng paraisong nanaising masilayan ng sinuman at nagbibigay ng
halina sa bawat makakakita.
N aging tanyag dahil sa natatangi nitong
linis at ganda, hinirang bilang pinakama-
linis na anyong tubig sa buong Gitnang
Luzon at ipinagmamalaki ng buong Can-
delaria, ito ang Lawa ng Uacon. May lawak
itong 112 hektarya na napalilibutan ng
bundok at mga bakawan dahilan upang
magpatingkad sa luntiang kulay ng lawa.
Ang malamig, malinis at sariwa nitong
tubig na nagmumula sa kabundukan ay
nakakatawag- pansin sa mga nagdaraan
at hindi mapigilang mamangha sa taglay
nitong kagandahan. Lahat ay napatiti-
gil na wari bang may kakaibang gayuma
ang alindog ng tanawin.Kaya naman hindi
nakapagtatakang naging pasyalan na ito
ng maraming turista mula sa iba’t ibang
bayan at probinsiya.
Ang malasalamin na tubig ng lawa na
ito ay mas lalo pang kinilala at dinarayo
dahil sa aktibidad na maaaring gawin
Bingwit.. Mula sa Pahina 6
ang mga anak. Bawat hampas ng alon sa ka-
nilang bangka ay nagpapaalala na kailangang
magsumikap at kumita. Isang paraan din
upang maibsan ang paghihirap ng mga bata
ay ang paglalako ng kanilang ina sa mga hul-
ing isda. Sa bawat paglaot ay may tagumpay
na nababalot. May mga bibig na umaasa at
may mga sikmurang kumakalam na kailan-
Sariwain.. Mula sa Pahina 6
matunog at patok hindi lamang sa mga taga-
Candelaria ngunit maging sa mga karatig
bayan.
Nakakaagaw- pansin din ang kanilang
mga pagkaing inihahain sapagkat para kang
bumalik sa dekada 90. Bukod sa kakaiba ang
mga pangalan ay swak na swak sa panlasa
at sa bulsa dahil sa halaga Php 50 ay mabu-
busog ka na.
“Kung gustong magrelax o kaya’y ma-
masyal kasama ang taong minamahal,
kaibigan o pamilya, sakto ang lugar na ito.
Hindi gagastos nang malaki at makakabuo ng
nagsulat nito?”ang mga salitang iyan ang
paulit-ulit nilang binabato na minsan ding
nagpapahina sa aking pagkatao. Ngunit may
isang anghel na dumating, tila ipinadala ng
Diyos upang buhayin ang natutulog ko nang
interes sa pagsusulat. Pinilit niya ako na ituloy
ang nasimulan at ipinaramdam ang tiwala at
paniniwala.
Sa unang sabak ko para sa kompetisyon,
samut-saring emosyon ang aking baon.
Takot, kaba, nagsama-sama ang mga paki-
ramdam at ang iba’y hindi ko kilala. Kumaka-
bog sa aking dibdib nang magsimula na ang
patimpalak at nakita ko ang mga katunggali
mula sa iba’t ibang paaralan na pare-pare-
hong determinado na makasungkit ng pana-
lo.Ngunit gaya ng laging itinuturo sa akin ,hindi
ako nagpatalo.
Dinama ko ang bawat letra na aking isinu-
sulat .Binigyang-buhay ang mga pangungu-
sap. Ang mga hindi magagandang salita na
noo’y ibinabato sa akin ang nagsilbing pun-
dasyon sa aking mga kuwento.
Hindi nga ako nagkamali isang mabisang
susi para sa tagumpay ang paniniwala sa
katulad ng libreng kayak na isang nata-
tanging karanasan na siguradong hindi
malilimutan. Sa silangang bahagi naman
nito matatagpuan ang Pantalan kung saan
masisilayan ang mga bakawan at isang
natatagong paraiso sa gilid ng katubigan.
Sa lugar na ito maaaring matanaw ang
mga ibong nagliliparan.
Tunay ngang hindi lamang ang mga
nagtataasang gusali at establisyemento
ang patunay sa kaunlaran ng isang bayan
kundi pati na rin ang mga natural nitong
kayamanan. Masasabing ang Candelaria
ay kabilang sa mga maliliit na bayan ngunit
hindi pinagkaitan ng mga natural na kay-
amanan. Nagsisilbing paalala na ang mga
Candelarian ay maswerte sa mga yamang
nagmumula sa kalikasan, mga yamang
dapat saliksikin, halughugin, linangin, inga-
tan at mahalin.
gang matugunan.
Nakakatuwang isipin na para sa mga
batang katulad nila ito lamang ay pangkara-
niwang istorya. Pero sa mga makakarinig at
makakabasa, ito ay isang kwentong pambi-
hira. Kwentong magtuturo ng aral at magpa-
pamulat sa bawat isa na ang mga batang ito
ay nagtataglay ng nakamamangha at positi-
bong pananaw sa buhay. Na kahit sila ay bata,
may mga bagay na pwedeng maiambag at
magawa.
masayang alaala, malalaman at mapagta-
tanto mo sa lugar na ito ang kahalagahan ng
pakikisalamuha sa ibang tao at kahalagahan
ng oras kasama sila.”, dagdag pa ng binibini.
Sa isang samahan, hindi mawawala ang
kwentuhan at tawanan. Ngunit ngayon tila
unti- unti nang natatabunan dahil mas ma-
haba ang oras na ginugugol natin sa pag-
gamit ng mga gadgets at social media. Min-
san, kinakailangan natin ng isang lugar kung
saan maari nating balikan ang nakaraan.
Isang lugar na maari nating tambayan at
sasamahan kang balikan ang ganda ng na-
karaan at pansamantalang kalimutan at iwan
ang tunay na mundo ng kasalukuyan.
sariling kakayanan. Itinanghal ako sa unang
pwesto para sa araw na iyon at isa sa naging
kinatuwaan ng aming bayan para sa panla-
lawigang patimpalak kung saan din naman
ako itinanghal sa unang puwesto.Nagpatuloy-
tuloy ang biyaya nang umabot ako sa pamban-
sang patimpalak at na nagbigay kasiyahan sa
aking paaralan at mga magulang.
Nagbago ang ihip ng hangin,ang dating mga
tao na paulit-ulit akong ibinababa ay nagpahi-
watig ng kanilang saya sa aking pagkapanalo.
Matapos nito, nagpasiya ako na ituloy ang ak-
ing paglalakbay upang mahasa pa ang aking
kakayahan.
Sabi ng iba, malalaman mo raw na para sa
iyo ang isang bagay sa oras na nahirapan ka
na at ito ang naging prinsipyo ko. Ang labang
iyon ay itutuloy ko sa tulong ng aking sariling
pagmamahal sa larangang ito, at siguro, siguro
balang-araw ay magbubunga na ang labang
ito. Laban na itutuloy at hindi pagsasawaan. La-
ban na kahit minsan ay nadadapa ay patuloy
na babangon at lalaban. Dahil nananiniwala
ako na ang pinakamakapangyarihang sandata
na mayroon ako ay ang pluma na may puso.
Ni Abegail Ballesteros
at Ma. Karen Edañol
Sa edad na pito ay naawalan
na ng pagkakataong masilayan
ang ganda ng mundo. Ngunit
hindi hadlang ang pagkabulag
para mamuhay ng tulad ng
isang normal na tao. Sa halip
na panghinaan ng loob, ang
kanyang katayuan ang
nagsibling inspirasyon para
ipagpapatuloy ang hamon ng
buhay.
I
sang pagganyak para sa amin
ang pagkakataong siya ay
makapanayam. Ang kanyang
pananaw ang nagturo at
nagpamulat sa bawat isa na
kailangang maging matatag
sa lahat ng mga pagsubok
na dumarating buhay.
“Kapag may kapansan-
an, hindi naman ito kawalan.
Isang sense lang ang nawa-
la, marami pang senses.
Walang wala sa iyo.
Inasin.. Mula sa Pahina 7
Isa ring masarap na bersyon ng bagoong ay
ang “bagoong na padas”. Tiyak na matatakam
ka at tutulo ang laway kapag ipinares sa hitik
na bunga ng mangga. Perpektong kasama ng
bagoong na padas ang kalamansi. Pwede na
ring iulam lalo na kapag tag-ulan.
Sa halagang Php 100.00 hanggang Php
150.00 kada 1.5 litro mabibili ang mga produk-
Kwento.. Mula sa Pahina 7
Malacañang. Tuwing Disyembre hanggang
Enero, ito na iyong buwan na inaabangan ko
noon dahil luluwas na kami ng Maynila para
mangaroling. Umaabot ng Php100.00 iyong
kinikita ng aming grupo.”, buong pagmamala-
ki ng ginoo.
“Disiplina, Commitment and everything
follows. Kapag mayroon ka nito, mahal mo
ang ginagawa mo,kapag may displina ka sa
sarili siguradong magtatagumpay ka. Mag-
blobloom ka kung saan ka itinanim. Tungkol
ito sa mga karanasan mo kung paano ka ma-
Kung may pisikal na kakulangan sa iyo, pisi-
kal lang iyon. Kumpleto pa naman ang pag-
iisip mo, at katulad ka pa rin ng ibang tao,” sa
kanyang mga pahayag mababakas ang lakas
ng loob anuman ang mangyari patuloy pa
rin ang laban sa buhay. Kahanga-hangang
isipin na sa kabila kanyang kapansanan na-
nanatiling matatag. Ang kapansanan ay hindi
hadlang para magawa ng isang tao ang anu-
mang bagay na mabuti para sa kanyang sarili
at sa ibang tao.
“Huwag mawalan ng pag-asa kahit may
kapansanan. Minsan nga nalilimutan kong
bulag ako kasi nagagawa ko ang ginagawa ng
mga normal na tao. Huwag mahiya, kailan-
gan ipakita mo at ilabas ang kakayanang
mayroon ka,” tulad ng iba, nakakagawa siya
ng mga bagay na ginagawa ng walang ka-
pansanan. Nakapagluto, gumagawa
ng gawaing bahay at iba pang
ginagawa sa pang-araw- araw
na pamumuhay. Sa katunayan
ang kanyang ginituang tinig
ang talentong nilinang dahil
ito ang kanyang naging hilig
at iba’t ibang parangal ang
nakamit. At kamakailan lang
ay itinanghal siyang kampeon
sa Dinamulag Festival PWD
Got Talent. Tumugtog ng gitara,
keyboard, drums at pagtuturo ng
voice lesson ang iba pa niyang
kakayanan.
tong ito. Kadalasang binibili ng mga turista
bilang pasalubong o di kaya’y inaangkat din
at dinadala pangregalo sa mga kamag-anak
sa ibang bansa.
Kakaiba man ang amoy na dulot ng
bagoong, hindi pa rin natin maikakaila na hin-
di kumpleto ang hapagkainan kapag walang
sawsawang nagbibigay buhay sa ating pan-
lasa at isang sawsawang repleksiyon ng ating
pagiging isang masa.
bubuo bilang tao.”, mga katagang kumintal
sa aming mga puso at isipan at nagbigay ng
aral sa amin bilang mga mag-aaral.
Ang karanasan ng isang tao ang nagpa-
patagtag at nagpapatibay sa kanya. Katulad
ni Sir Mike, hindi lamang pagkatuto sa pag-
tugtog ng oktabina ang naging mahalaga,
bagkus ito ang nagturo sa kanya para mag-
ing buo at hindi kailangang sumuko. Tulad
ng mga kwerdas ng instrumentong ka-
nilang tinutugtog, kahit may pagkakataong
napuputol ay maari pa ring palitan. Patuloy
na nagbibigay -aliw at kay sarap pakinggan
kapag tinutugtog ng may pagmamahal.
“Ang kailangan ng mga katulad namin
ay hindi awa kundi pang-unawa. Kahit may
kakulangan, may kakayanan at kailanman
ang kakulangang ito ay hindi magiging had-
lang,” sa kabila ng kanyang kondisyon ti-
wala sa sarili ang nagingibabaw. Nagsisilbing
ehemplo hindi lamang sa mga katulad niya
pero pati na rin sa iba.
Madalas marami tayong mga bagay na
inirereklamo. Hindi nakokontento at nagha-
hangad ng mga bagay na higit pa kahit alam
naman nating pinagpala tayo. Hindi natin nai-
isip na may ibang tao na kahit kapos o may
kakulangan ay nananatiling mapagpasala-
mat.
Si Jonard Silvestre, 36, tubong Uacon, Can-
delaria, anak nina G. at Gng. Jose Silvestre,
ay isang persona na nagpapamalas ng ka-
tatagan ng loob, pagtanggap sa mga bagay na
ipinagkaloob sa kanya at hindi nalilimutang
magpasalamat at makontento sa kung ano
ang katayuan niya. Higit sa lahat, paniniwala
sa kanyang sariling kakayanan, pagmamahal
ng kanyang mga magulang at pananalig sa
Poong Maykapal ang naging pananggalang
at puhunan upang mamuhay ng normal at
harapin ang hamon ng buhay.
“Ituring mong ako ay ikaw rin. Ipahayag
sa mundo na limutin ang itong kapansanan
ko”, ito ang paborito niyang kanta. Mga lirikong
nagpapaalala at nagbibigay ng katatagan sa
kanya. Katatagan na kanyang naging sandi-
gan sa kabila ng kanyang kalagayan.
Bakas.. Mula sa Pahina 7
dahil dito namamalagi ang rebulto ni Kris-
to na inilalabas sa mga mahahalagang
okasyon tulad ng prusisyon tuwing mahal
na araw. Kabilang rin dito ang dalawang lu-
mang bahay na nakatirik din sa sentro ng
bayan.
Sa kabila ng modernisasyon, masasa-
bing may mga Candelarians pa rin ang
nagpapahalaga sa pamana ng kaysasayan.
Sa halip na baguhin ang bakas ng nakaraan
ay pinapanatili pa rin at iniingatan bilang
pagrespeto at pag-alala sa mga ninuno.
Hindi lamang ito ang nararapat na dalhin
sa kasalukuyan kundi pati na rin ang iba’t
ibang kaugalian mula pa sa ating mga la-
hing pinagmulan.
Ang pamana ng nakaraan ay ang pag-
kakakilanlan ng ating lahi. Lahat ng ito ay
nararapat lamang ipagmalaki at patuloy na
pagyabungin. Patunay ang mga yamang ito
na hindi lahat ng nakaraan ay masakit ba-
likan. Ito ang mga bagay na nagpapaalala
sa atin na may mga bagay pinapahalaga-
han kahit bahagi na ng nakaraan na siyang
magiging regalo sa kasalukuyan at kinabu-
kasan.
 TAMANG PAGPOPORMULA ang sinisiguro
ni Bb. Patricia Nicole Cua, guro sa Agham
at Teknolohiya, upang maging epektibo
ang pagproproseso ng fish amino acid
fertilizer para sa gulayan sa paaralan.
(RAY DANIEL GOZA)

Amino Acid Fertilizer,

Prinoseso
Ni Alysson Josafat
UPANG MATUGUNAN ang mandato
sa paggamit ng organikong pa-
taba para sa gulayan sa paaralan at
makatipid sa pagbili ng commercial
fertilizer, isinulong ni Gng. Gina A.
Ebitner, Gulayan sa Paaralan Coor-
dinator, ang pagproseso ng amino
acid fertilizer sa Pamibian Integrated
School.
“Mas matipid, mas madaling ip-
roseso at mas madaling hanapin ang
mga sangkap,” wika ni Ebitner.
Aniya malaki ang tulong nito bilang
organikong pamuksa ng insekto at pa-
taba dahil pangmatagalan ang epekto
nito hindi gaya ng commercial ferti-
lizer.
“Molasses o brown sugar at bituka
ng isda ang mga pangunahing sangkap
sa pag-foformulate nito at sa loob la-
mang ng isang buwan pwede na itong
gamitin,” dagdag pa ni Ebitner.
Ayon pa sa ginang sinuguro nilang
100% natural ang prinosesong produk-
to at ito ay epektibo dahil sa tamang
sukat ng pagpopormula.
“Sa paraan naman ng paggamit,
isang kutsara lang ng amino acid ferti-
lizer ang ihahalo sa isang litrong tubig,
kaya hindi magastos dahil marami ng
halaman ang pwedeng paggamitan
nito,” paliwanag niya.
Samantala, katuwang ni Gng. Ebit-
ner sa pagproseso ang mga guro sa
asignaturang Agham na sina Bb. Pa-
tricia Nicole Cua at Gng. Angela Rose
Ebue.

‘Health and Nutrition Coor’ sa Pamibianians: Banta ng

Proteksyunan ang kalusugan sa tulong ng ‘WINS’ Pagbabalik
“PREVENTION IS BETTER THAN CURE.”
TANGGAL ANG MIKROBYO. Palagihang Labis ang panghihikayat ng Kaga-
paghuhugas ng kamay ang itinuturo sa waran ng Kalusugan sa mga magulang,
mga mag-aaral ng PIS upang makaiwas manggagawang pangkalusugan at lokal
sa sakit. (RAY DANIEL GOZA) na pamahalaan na suportahan at maki-
isa sa synchronized polio vaccination.
Polio o poliomyelitis kung tawagin,
isang nakahahawang sakit na mabi-
lis kumalat na nagdudulot ng pagka-
paralisa at nakamamatay. Isang virus na

Haydroponikong maaring makaapekto sa utak ng tao at

Paghahalaman,
Isinulong Sa PIS
Ni Alysson Josafat
BILANG TUGON SA KAKULANGAN ng
lupang pagtataniman, isinulong ang
haydroponikong paghahalaman sa
Pamibian Integrated School sa pa-
mumuno ni Gng. Gina A. Ebitner, Gu-
layan sa Paaralan Coordinator.
“Ang haydrophonikong pagha-
halaman ay isang alternatibong
pamamaraan ng pagtatanim sa tubig
at paraan ng pagpapalago ng mga
halaman na hindi na nangangailan-
gan ng lupa,” paliwanag ni Ebitner.
Bukod sa kakulangan sa espasyo
ng pagtataniman, ginawa ito dahil
ang paaralan ay nasa mababang
lugar at madaling bahain kaya na-
man ito ang isa sa mga solusyong
naisipan ng pamunuan ayon pa sa
ginang.
Dagdag pa niya, kasama rin sa
haydroponikong paghahalaman ang
pagsasagawa ng ‘hydrophonic prop-
agation’ na isang paaraan ng pagpa-
patubo ng halaman tulad ng bawang.
Ani ni Ebitner, ang pagkakaroon
ang ‘hydrophonic gardening’ ay kabi-
lang rin sa pamantayang kinakailan-
gan para sa ebalwasyon at maigting
na pagpapatupad ng Gulayan sa
Paaralan Project sa mga eskwelahan.
SUBUKAN NANG MAPATUNAYAN.
Tinutuklas ng mga SIP Researchers
ang bisa ng pesticide na nilikha mula
sa katas ng dahon ng Eucalyptus.
(RAY DANIEL GOZA)
Ni Ma. Karen Edañol
“CLEAN HANDS A RECIPE FOR
HEALTH”.
Ito ang ipinabatid ni Gng. Marie
Cris Estel, School Health and Nutri-
tion Coordinator, Pamibian Integrated
School, bilang paalala sa mga guro’t
mag-aaral sa kahalagahan ng pa-
Pamibianians lumikha ng ‘pesticide’ yari sa Eucalyptus
Ni Harold Lin
DAHIL SA MATAGUMPAY na pananalik-
sik na isinagawa ng mga guro sa depar-
tamento ng Agham, lumikha ang grupo
ng ‘pesticide’ na yari sa katas dahon ng
eucalyptus.
Lumabas sa kanilang isinagawang
pag-aaral na ito ay mabisa at epektib-
ong pantaboy at pamuksa ng insekto
dahil kakaibang amoy na nagmumula
sa dahon.
Ayon kay Bb. Patricia Nicole Cua,
Science Coordinator, ang pananaliksik
ay ginawa upang masolusyunan ang
pagkalat ng peste at insektong naninira
sa gulayan ng paaralan. Sa nakaraang
investigatory project napatunayang
mabisa ang katas ng dahon ng eucalyp-
tus na nangangahulugang maaari ring
gawing pesticide.
“Para mas maging epektibo pa, nagh-
alo rin kami ng iba pang mga ‘substanc-
es’ gaya ng tubig at isopropyl alcohol,”
ani ni Cua.
ghuhugas ng kamay.
Matatandaang nakiisa ang paara-
lan sa Global Handwashing Day kung
saan itinuro sa mga Pamibianians ang
tamang ‘handwashing routine’.
Pinaalala rin ni Estel sa mga mag-
aaral ang palagiang paghuhugas ng
kamay para makaiwas sa mga nakaha-
hawa at malalang sakit.
“Ang pinalawak na Water, Sanitation
Samantala, ang nabuong produk-
to ang naging entry ng paaralan para
sa Division Science Fair na ginanap
sa Botolan South Central, Okt. 11.
iba pang bahagi ng katawan.
Matapos ang 19 na taon muling na-
numbalik at naging banta sa kalusugan.
Walang lunas at ang tanging paraan
upang mapigilan at maiwasan ay sa
pamamagitan ng pagbibigay ng polio
vaccines.
Ngunit, sa kabila ng pag-uudyok ng
Kagawaran ng Kalusugan ay tila bingi
pa rin ang taumbayan. Hindi pa rin kum-
bensido ang ilan sa pagpapabakuna.
Marahil ay ngangamba pa rin dahil sa
nangyaring usapin ukol sa dengvaxia.
Subalit, nasa ating
and Hygiene in Schools na nilahukan ng
mga guro’t mag-aaral ay isang paraan mga kamay rin
ng paaralan upang proteksyunan ang ang kasagutan,
kalusugan ng bawat isa,” ayon kay Estel. tamang
Dagdag pa rito, pinaigting ang pag-
pangangalaga
papatupad ng WINS sapagkat ang nasa-
bing paaralan ang tanging nakakuha ng sa katawan at
‘three stars’ sa ginanap na pandistritong kalusugan ang
ebalwasyon para sa Best WINS Imple- ugaliin. Kalinisan
menter at uusad sa pandibisyong lebel.
sa kapaligiran ay
panatilihin.
Pero siguro naman ay hindi ito tulad sa
nakaraang nangyari sapagkat dumaan
naman sa masusing pag-aaral ang ga-
mot kontra polio.
Sa aking palagay, gumagawa naman
ng lunas ang kagawaran para maiwasan
ang pagkalat ng sakit. Kailangan lang
ng wastong impormasyon at sapat na
kaalaman ng publiko patungkol sa im-
munization campaign na isinasagawa.
Sa kabilang banda, ang pinakama-
bisang lunas sa sakit na ito ay ‘proper
hygiene at sanitation’. Ayon sa isang
pananaliksik, isa sa mga sanhi ng panu-
numbalik ng sakit na ito ay kalungan sa
palikuran ng maraming Pilipino. Bukod
dito, ang sapat na kaalaman sa personal
hygiene ay kailangan rin nang sa gayon
hindi lang isang sakit ang maiiwasan.
Walang gamot sa ganitong uri ng kar-
amdaman, pero maari itong maiwasan.
Isa na nga rito ay ang pagbabakuna.
Subalit, nasa ating mga kamay rin
ang kasagutan, tamang pangangalaga
sa katawan at kalusugan ang ugaliin.
Kalinisan sa kapaligiran ay panatilihin.
Higit sa lahat, ibayong pag-iingat ang
kinakailangan. Laging tandaan ligtas
ang may alam.

Pag-ahon sa Madilim
na Mundo
HINDI NA LINGID sa ating kaalaman ang usapin tungkol
lumalalang dami ng mga kabataan na nakararanas ng
depresyon.
Ayon sa World Health Organiza-
tion, ito ay resulta ng iba’t ibang
sanhi tulad pagtrato ng ibang tao,
stress o pagkabalisa at pisikal na
salik. Bahagi kasi ng ‘adolescent pe-
riod’ ng isang indibidwal ang mga
pagbabagong nagaganap hindi
lamang sa aspetong pisikal kundi
maging sa mental at emosyunal na
nagdudulot ng ‘stress’ sa mga ka-
bataan.
Nakakaalarma ang ganitong us-
apin at nangangailangan ng aksyon
dahil base sa tala ng WHO, umaabot
sa 3,000 tao ang namamatay dahil
sa pagpapatiwakal o pagbibigti at
isa kada 40 segundo ang biktima
nito. Bukod pa rito, naitala rin na
ang pag-susuicide ang pangalawa
sa pinakamataas ng sanhi ng pag-
kamatay ng mga kabataang nasa
edad 15 hanggang 29.
Dahil sa pagtaas ng bilang ng
mga kabataang nagpapakamatay
at nagtatangkang magpakamatay
dulot ng depresyon, ito ay naging
isang hamon sa Kagawaran ng Edu-
kasyon.
Alinsunod sa DepEd Memoran-
dum No. 132 s. 2019, nagsagawa
ang mga pampublikong paaralan
sa elementarya at sekundarya ng
mga aktibidad kaugnay sa pagdiri-
wang ng Mental Health Day, Okt. 10.
Ang pagdiriwang ng World Mental
Health Day ay nakatuon sa ‘mental
health awareness’ at ‘suicide pre-
75% Mag-aaral, Nakinabang
sa MRTD Vaccine
Ni Ma. Karen Edañol
NAKINABANG ANG 75% mag-aaral
sa Grade 7 ng Pamibian Integrat-
ed School sa libreng bakuna la-
ban sa measles, rubella, tetanus at
diphtheria(MRTD) na ipinamahagi ng
Candelaria Rural Health Unit, Agosto
22.
Sa 229 na mag-aaral 170 ang
naitalang nagpabakuna.
Ang pagbibigay ng libreng bakuna
ng Kagawaran ng Kalusugan ay ba-
hagi ng kanilang programang ‘Balik
Eskwela, Balik Bakuna Project’ upang
masiguro ang kaligtasan ng mga
mag-aaral sa malala at nakamamatay
na nasabing sakit,
Ligtas, epektibo at bago ang mga
gamot na ibinakuna sa mga mag-
aaral at aprubado ng World Health
Organization (WHO) ayon kay Gng.
Marie Cris Estel, PIS School Health
and Nutrition Coordinator.
vention’.
Bilang pagsunod sa Republic Act
(RA) No. 11036, o Mental Health Act,
nagsulong ang Kagawaran ng Edu-
kasyon ng mga polisiya ukol sa dito
at maigiting na ipinapatupad sa mga
paaralan.
Dagdag pa rito, itinuturo rin sa
mga mag-aaral at mga guro ang
‘stress management’ sa pamamagitan
ng pagsasama nito sa kurikulum at
pagbibigay ng mga forum at seminar
bilang mekanismo sa wastong pan-
gangasiwa sa iba’t isang uri ng pag-
kabalisa.
Sa ganitong pamamaraan, maaring
maiwasan ang depresyon. At isa ang
kagawaran sa kaagapay upang malu-
tas ang problemang ito.
Ang pagkabalisa o stress ay isang
bantang pisikal. Isang pangyayaring
may tensyong nakakalarma na nag-
dudulot ng pagkapagod, pagiging
iritable at kung hindi mapapangasi-
waan nang tama ay nagdudulot ng
kamatayan.
Bilang mga kabataan, hindi natin
kailangang husgahan ang mga taong
nakararanas nito. Sa halip, unawain at
tulungan silang maiahon sa madilim
nilang mundo. Maging elemento tayo
sa pagsagip sa depresyon ng mga
kapwa natin mag-aaral. Hindi awa
kundi pag-unawa ang kailangang ip-
adama nang sa gayon ay malagpasan
at maresolba ng isang biktima ang
depresyong kinakaharap niya.
PROTEKTADO
sa measles,
rubella, tetanus
at diphtheria
ang mag-aaral
sa Grade 7 na
nakinabang sa
libreng MRTD
Vaccine.
(RAY DANIEL
GOZA)
Samantala, sa ginananap na ory-
entasyon bago ang pagbabakuna,
hinikayat naman ng mga nars ng
RHU ang mga magulang na makiisa
sa programa at ipinabatid din ang ka-
halagahan nito
“Nakatutuwa dahil kung ikukump-
ara noong nakaraang taon, mas tu-
maas ang bilang ng mga nagpaba-
kuna ngayon. Marahil ay naunawaan
ng mga magulang ang pakinabang
nito lalo na sa kanilang mga anak.
Makasisigurong protektado sa natur-
ang sakit ang mga mag-aaral dahil sa
MRTD vaccine at ito nga ang layunin
ng pagsasagawa ng school- based
immunization campaign,” paliwanag
ni Estel.
Dagdag pa niya, isinasagawa ito
taun- taon bilang pagsuporta at pa-
kiisa ng Kagawaran ng Edukasyon sa
mga programa at proyekto ng Kaga-
waran ng Kalusugan, gayundin ng
Kagawaran ng Interyor at Pamaha-
laang Lokal.
ORGANIKONG
PAMAMARAAN
ang pagpapakete
ng mga
sangkap sa
paggawa ng
subtraits sa
mushroom
production.
(RAY DANIEL
GOZA)
Pleurotus Ostreatus,
Organikong Pinatutubo
Ni Ma. Karen Edañol at Prynz Dee Elayda
“GUSTO KO ORGANIKO.” Ito ang pa-
nanaw ni G. Mike Gallego sa kanilang
substrait mushroom production sa
Taposo, Candelaria, Zambales.
“Mas pinili namin organikong
pamamaraan ng pagpapatubo ng kab-
ute dahil mas mabuti ito sa kalusugan
at mas ligtas kainin dahil walang halong
kemikal,” pahayag ni G. Gallego
Bukod sa natural ang pagapatubo
nito, sinisiguro rin ni G. Gallego at ng
kanyang asawa na malinis at tama ang
proseso sa pagtatanim.
Ayon sa kanya, hindi tutubo ang gani-
tong uri ng kabute kapag may ‘bacteria’
ang ‘substrait’ dahil maselan ito.
Pleorotus Ostreatus o mas kilala sa
PIS, Umaksiyon Laban
sa Malnutrisyon
Ni Prynz Dee Elayda
ARAW- ARAW PASKO, pananghalian mo
sagot ko. Ito ang adhikain ng Pamibian
Integrated School (PIS) sa pangunguna
ng School Health and Nutrition Coordi-
nator na si Gng. Marie Cris Estel, upang
matugunan ang problema sa mal-
nutirsyon sa ilang mag-aaral.
Base sa baseline report ng Health
and Nutrition Services ng kasalukuyang
taong pampanuruan, 20 mag-aaral ang
naitalang kabilang sa nangangailangan
ng suplemental na nutrisyon.
Ang nasabing mag-aaral ay mabibi-
yayaan ng pananghalian sa loob ng 120
araw.
“Bukod sa kagustuhan na mabig-
Eskwela Ban Sa Sigarilyo, Pinaigting
Ni Ma. Karen Edañol
BILANG PAGTALIMA sa DepEd Order
(DO) No. 48, s. 2018 na naglalaman mga
polisiya ukol sa Comprehensive To-
bacco Control, pinaigting ng Pamibian
Integrated School (PIS) ang kampanya
kontra sa paninigarilyo sa pamumuno ni
Gng. Mary Lou Elorde, Guidance Coun-
selor Designate.
Pinalawak ng paaralan ang pagpapa-
tupad ng polisiya upang makiisa sa Na-
tionwide Smoking Ban.
Nakipag-ugnayan si Elorde sa mga
may-ari ng tindahan sa paligid ng paara-
lan para ipagbawal ang pagtitinda ng
sigarilyo sa mga mag-aaral. Nagkaroon
din ng kasunduan sa pagitan ng dala-
wang panig nang sa gayon ay maipa-
batid sa publiko ang proyekto.
Samantala, nagpaskil rin ng mga
karatula at mga “campaign materi-
als” na mahigpit na ipinagbabawal ang
paninigarilyo sa loob at labas ng paara-
lan sa layong 100 metro.
Ani Elorde maigting na ipinatutupad
tawag na ‘Oyster Mushroom’ ay isa sa
mga kabuteng maaring kainin at ma-
tatagpuan sa iba’t ibang parte ng at-
ing bansa at nang kinilala sa bansang
Germany Ikalawang Digmaang Pan-
daigdig.
Hindi rin ito pwedeng ma- ‘expose’
sa sikat ng araw ang kaya naman may
sarili ito ‘fruiting house’.
Sa pamamagitan pagpapakete ng
pinagsama-samang tuyong dahon ng
saging, dayami at kusot ay ang pros-
eso sa paggawan ng subtrait o fruiting
bag. Inululubog ito sa isang malaking
drum para pakuluan sa loob ng 6-8
oras nang sa gayun ay maalis ang mga
bakterya. Matapos palamigin ay lalag-
yan nan g binhi.
“Gumagamit kami ng denatured al-
yan- lunas ang problema sa malnu-
trisyon, hangad din na mabigyan ng
interbensiyon ang kawalan ng baon
sa panaghalian lalo na ang mga may
kalayuan ang tirahan na minsan ang
nagiging sanhi ng pagliban sa klase
tuwing hapon,” pahayag ni Estel.
Dagdag pa niya, nabuo ang kon-
septong ito dahil lumabas sa anecdo-
tal records ng mga gurong tagapayo
na ang mga mag-aaral na walang
baon sa tanghali at mamalayo ang
inuuwian ang madalas na lumiliban
sa hapon.
Samantala, katuwang ni Gng. Estel
sa pagpapatupad ng programa ang
mga kapwa guro sa TLE at mga gu-
rong-tagapayo ng paaralan. ni Estel
ang kampanya upang mapataas ang
pampublikong kamalayan ng mga es-
tudyante sa mas pinalawak na eskwela
ban sa sigarilyo.
“Mas pinaigting ng ating paaralan
ang pagpapatupad dahil matutulungan
natin ang mga mag-aaral na makaiwas
sa paninigarilyo, kung mapapansin kasi
natin tumataas na ang bilang ng mga
kabataang may ganitong bisyo,” pahay-
ag ni Elorde.
LABAN SA NAKAMAMATAY NA
USOK ang ipinababatid ng paaralan
sa malawakang kampanya kontra
paninigarilyo sa pakikipagtulungan
sa mga may-ari ng tindahan.
(RAY DANIEL GOZA)
cohol para mag-disinfect at bago kami
maglagay ng binhi naliligo muna kami.
Hindi kasi mabubuhay ang mushroom
kapag may ‘bacteria’,” dagdag ng ginoo.
Sa loob ng 45 na araw hanggang 1
buwan ang aabutin bago makapag-ani.
“Iron, Potassium, Calcium, Phos-
phorus at iba pang mga bitamina ang
makukuha sa oyster mushroom kaya
marami rin ang namimili, hindi lang
iyon, dahil bukod sa maganda ito sa
kalusugan ay ‘environment- friendly’
din,” paliwanag pa niya.
Ang paaran ng pagtatanim ng mag-
asawa ay hindi lamang para kumita
ng pera kundi isang patunay na may
maiaambag tayo para sa pagprepreser-
ba ng ating kalikasan kahit sa simpleng
paraan.
876 Mag-aaral,
Tumugon
sa libreng purga
Ni Abegail Ballesteros
KAUGNAY SA KAMPANYA ng Ka-
gawaran ng Kalusugan kontra bu-
late, 876 mag-aaral ng Pamibian
Integrated School ang tumugon
sa libreng purga sa pagdiriwang
ng National Deworming Month sa
pangunguna ng Municipal Health
Office, Rural Health Unit at Baran-
gay Health Workers, Hulyo 24.
Tinatayang nasa 85% mag-aaral
mula Kinder hanggang Grade 12
ang sumailalim sa pagpurga.
“Napakaimportanteng kumain at
may laman ang tiyan bago purga-
hin. Kumain muna isang oras bago
uminom ng gamot pampurga” ani
Samantala, nauna namang nag-
bigay ng paalala ang RHU sa pre-
cautionary measures sa pag-inom
ng pampurga sa bulate sa tiyan at
pinaliwanag rin ng mga nars ang
mga benepisyo ng pagpupurga.
“Albendazole ang gamot na pam-
purgang ibinibigay sa mga mag-
aaral dahil mas maraming klase ng
bulate ang kaya nitong alisin tulad
ng hookworm, ascaris at trichuria-
sis. Bukod dito, may mga content
ang gamot tulad ng ‘antihistamine’
kaya hindi nakaka-allergy, antiviral,
antitumor at wide spectrum, ibig
sabihin makakatulong ito para hind
maging eratic ang mga bulate,” pal-
iwanag pa ng ginang.
Aniya hindi lang mga estudyante
ang kabilang dito gayundin ang ko-
munidad na dapat ay suportahan
ang programa kaya naman nagsa-
gawa rin ang paaralan ng aware-
ness campaign ukol dito.
Layon din ng programa na malu-
tas ang tumataas na bilang ng mga
mag-aaral na apektado ng bulate
sa tiyan na nagdudulot ng malnu-
trsiyon, anemia, panghihina, pag-
kawala ng ganang kumain at pag-
kakaroon ng mababang IQ.
 MATINDING
PIS Lady Warriors, Naghari Ni Abegail Ballesteros
Candelarian.. Mula sa Pahina 12
SAGUPAAN. Ito
ang namagitan NAGHARI ANG PAMIBIAN In- pinakawalan ni Michelle Ambuy- buyoc ang error ng kalaban at gan ng dragon boat, iisa lang ang puso
sa Lady tegrated School (PIS) Warriors oc ng PIS. Mahigpit na depensa sinunggaban ang bola kasabay namin, lahat gustong manalo, lahat
Warriors at matapos sibakin ang Saint Vin- at opensa ang taglay ng bawat ng pagbibitaw ng tres. nagkakaisa.
Cardinal cent’s Academy (SVA) sa 3x 3 manlalaro na sinisiguradong Sa nalalabing segundo nag-
Dribblers sa Women’s Basketball Champion- hindi maaagawan ng bola. ing kayod marino ang SVA ngu- ANG UHAY: Paano po ninyo maila-
3x3 Women’s ship Tournament sa idinaos na Sa kalagitnaan ng kwarter, nit hindi na nakagawang maka- larawan ang inyong koponan?
Basketball District Athletic Meet sa Lauis nagpaulan ng sunud-sunod na habol pa. SIR JHAY- AR: Dito sa Macau, isa ang
Championship Covered Court,Set. 7. dos si Kathleen Tala, manlalaro Nang mahawakan ni Tala ang SJM TEAM sa kinakatakutan ng bawat
Tournament. Dahil sa matinding determi- ng PIS. Matinding pagbabantay bola, hindi na pinalagpas ang team ng dragon boat. Ang bawat player
(DANICA DELOS nasyong ipinamalas ng Warriors, ang ginawang SVA para bakuran pagkakataon at nagpakawala ng SJM ay disiplinado, bawat isa may
SANTOS) binitbit ng koponan ang kampe- ang bola at makakuha ng re- ng three-points shoot dahilan respeto sa kapwa paddlers. Iisa ang am-
onato, 12-8 bound upang makaiskor sa nal- upang tuluyan ng tuldukan ang ing hangarin, ang maging champion sa
Sa pagsisimula ng bakba- alabing oras. laban. bawat laban.
kan, isang mainit na tres ang Muling sinamantala ni Am-
ANG UHAY: Ano po ang mga isinasaal-
ang- alang ng inyong grupo para mana-
lo sa bawat laban?

PIS Warriors, Nagapi SIR JHAY-AR: Sa training pa lang da-

pat may disiplina sa sarili lalo na kapag

ang SVA Cardinals bago ka sumakay ng bangka. Dapat

DISKARTE ang taktika ni John Lloyd
Gallardo, manlalaro ng PIS, sa pagkamit
ng kampeonato. (RAY DANIEL GOZA)
Ni Abegail Ballesteros
NANAIG ANG PAMIBIAN Integrated
School (PIS) Warriors kontra Saint
Vincent’s Academy (SVA) Cardinals
nang masungkit ang kampeoanato
sa iskor na 21-25, 25-23, 25-10 sa
Men’s Volleyball Finals District Ath-
letic Meet, Set. 9.
Sa unang set, naging mahigpit
ang depensa at opensa ng Cardinals
dahilan upang umarangkada ang
koponan. Nagpakalat ng maraming
errors ang Warriors at sinamantala
ng Cardinals na sinabayan pa ng bu-
mubulusok na spayk, 21-25
Nanguna naman ang Warriors sa
ikalawang set ngunit hindi humabol
ang Cardinals at nagpakawala ng kil
at pleysing para maitabla ang laban.
Pero matapos ito, tinuldukan ng
kondisyon lagi ang katawan mo, hindi
basta lakas ang ibinibgay, dapat naka-
A form ang katawan at kamay, tamang
Cardinals ang laban at namayani sa
timing, recovery at sabay- sabay sa
ikalawang set, 25-23.
transition.
Naging kapana-panabik ang
tunggalian sa ikatlong set, kapwa
ANG UHAY: Ano po ang pakiramdam
nagpakitang gilas ang magkabilang
ninyo noong kayo ay nanalo?
koponan. Sa kalagitnaan ng laro,
SIR JHAY-AR: Napakasarap sa paki-
tinambakan ng Warriors ang Cardi-
ramdam ang manalo lalo na pag so-
nals. Sinubukang bumawi ng grupo
brang dikit ang laban. Tutulo na lang
subalit tuluyan ng ipinalasap ang ka-
ang luha mo dahil sa saya. Dahil lahat ng
biguan, 25-10.
sakit, hirap, pagod at sakripisyo sa train-
Samantala, pinangunahan ni Mi-
ing ay nagkaroon ng magandang re-
chael Florenz Molino ang Warriors
sulta. Napakasarap sa pakiramdam ang
at nagtala 18 puntos mula sa 11
magkaroon ka ng medalya. Balang araw
spayk, 4 na block at 3 service ace
maipakita at maibahagi ko ang aking
habang nag-ambag si Robert Allen
kwento sa aking anak at apo at sa mga
Elbancol ng 15 puntos at 11 kay Jeff
kabataan, na isa akong atleta noong
Ecle.
araw. Ito marahil ang magbibigay ng la-
Makikipagsagupaan ang Warriors
kas ng loob sa kanila para tuluran ako.
sa darating na Zonal Athletic Meet
na gaganapin sa Candelaria Town
ANG UHAY: Ano po ang maipapayo
Plaza. Set 26-27.
ninyo sa mga atletang gustong maging
kagaya ninyo?
SIR JHAY-AR: Sa mga atletang kagaya

Candelaria Table Netter, ko, huwag tayong matakot o pang-

hinaan ng loob. Lagi natin tatandaan

Umani ng Ginto nagsisimula sa wala at mahina ang la-

Ni Abegail Ballesteros
UMANI NG GINTO ang manlalaro ng
Pamibian Integrated School (PIS) na
si John Lloyd Gallardo sa Men’s Table
Tennis Single Championship Tourna-
ment sa ginanap Zonal Athletic Meet sa
Candelaria Central Elementary School,
Okt. 27.
Sa iskor na 11-9, 11-9, 11-5, nakamit
ng manlalaro ang kampeonato sa Sin-
gle A men’s category. Dinaig ni Gallardo
ang mga manlalaro ng Masinloc at Can-
delaria.
Sa pagkakataong ito, nagpamalas
hat. Umpisahn natin sa sarili natin, sa
attitude, disiplina sa sarili. Dahil kahit
ng husay at diskarte ang manlalaro at anong galing mo kung hindi natin kay-
nilampaso ang mga katunggali. Gamit ang disiplinahin ang sarili natin wala
ang natutunan sa pagsasanay, ibinuhos tayong mararating. Ibgay natin ang
ni Gallardo ang buong lakas. puso at sarili natin sa kung anumang
Humahagupit na forehand at back- sports ang gusto natin. Kaht mahirap,
chop ang naging taktika sa pagahis sa tiis lang lagi natin isipin walang lumala-
kalaban. kas o gumagaling sa taong madaling
“Sobrang saya kasi unang pag- sumuko.
kakataon kong makasama sa Provincial
Meet, nagpapasalamat po ako sa lahat
ng sumuporta sa aking laban,” wika ng Ebue.. Mula sa Pahina 12
atleta.
KAYOD MARINO ang ipinalalasap ng PIS kontra SVA sa kanilang bakbakan para
Muling susubukin ang husay ni Gal-
masungkit ang titulong inaasam sa Men’s Volleyball Championship Game, pambato ng kabilang distrito.
lardo sa Provincial Athletic Meet, sa Iba,
District Meet, Set. 7. (RAY DANIEL GOZA) Muling sasabak sa masusing pagsasa-
Zambales, Okt. 23-25. nay si Ebue para sa nakatakdang laban
sa darating na Provincial Athletic Meet
na gaganapin sa Iba, Zambales sa Okt.
23-25.

PIS Sepak Girls, Umarangkada

Ni Prynz Dee Elayda
MULING BUMIRA ang Pamibian Inte-
grated School kontra Saint Vincent’s
Academy (SVA) sa Women’s Sepak
Takraw Championship Game sa ginanap
na District Athletic Meet sa Libetador,
Candelaria, Zambales noong Setyem-
bre 7.
Malalakas na head bat at malasipang-
kabayong lakas ang pinakawalang sipa
ang naging taktika ng PIS para tapusin
ang hangarin ng SVA na manalo.
Naging mahigpit ang depensa nina
Endiolina Pico, Mary Love Empestan at
Michelle Ambuyoc dahilan upang ang-
kinin ang unang set, 21-15.
Sa ikalawang set, sinubukang
umiskor ng SVA subalit sunud -sunod PIS Power.. Mula sa Pahina 12
ang service error ng koponan. Sunud-
bycicle kicks at tuluyang niyakap ng un-
sunod rin ang pinakawalang head bat
ang regu ng Warroirs ang panalo, 21-18.
ni Pico na hindi na nagawang saluhin
Habang tumatagal, naging kapana-
ng katunggali. Hindi na nakahabol ang
panabik ang tunggalian sa pagitan ng
SVA kahit pilit na inilalapit ng koponan
dalawang koponan, kapwa malapader
ang iskor at kinapos silang isalba ang
na depensa ang ipinamalas ng magka-
naturang set, 21-11.
bilang panig. Hiyawaan ng manonood
Sa diskarte ng regu, muling lum-
ang bumalot sa buong court. Naging
amang ang grupo at umarangkada sa
mahigpit ang palitan ng bola ngunit sa
kampeonato.
pagkakataong ito, nagbago ang ihip ng
“Nakakatuwa dahil sa pangalawang
hangin. Nagpakalat ng maraming error
pagkakataon nadepensahan nila ang
ang Warriors at nalamangan ng Sharks.
titulo, naniniwala ako na dininig ni
Bigong naipanalo ng Warriors ang ikala-
Lord ang prayers namin, at dahil sa
wang regu at natapos sa iskor na 16-21.
teamwork at disiplina ng manlalaro
Lalong naging mainit ang huling ba-
kaya rin siguro sila nanalo,” buong DINASTIYA. Determinasyon ang taglay ng PIS Sepak Girls na nadepensahan hagi ng sagupaan at bakas sa mukha ng
kagalakang pahayag ni Bb. Clarence ang korona sa kampeonato. bawat manlalaro ang determinasyong
Maquio, tagapagsanay.
lumaban. Hindi pa rin natinag ang
Warriors at hindi na binigyan ng pag-
kakataon ang Shark na maagaw ang
titulo. Bumubulusok na head bat at by-

Candelaria Sack Racers, cicle kicks ang naging kumbinasyon ni

Ajian Ejanda, team captain ng ikatlong

Ibinulsa ang Kampeonato regu. Namayani ang Warriors at tuluy-

ang pinabagsak ang Sharks, 21-19.

Ni Abegail Ballesteros Audrey Mae Arañas at Analyn Lacabe.

SUMABAK SA TRADISYUNAL na
larong Pilipino na habulang sako
(sack race) ang 10 manlalaro ng
Distrito ng Candelaria at inuwi ang
kampeonato sa Zonal Athlectic Meet
sa Dampay, Candelaria, Zambales
noong Set. 27.
Kabilang sa mga kinatawan ng
distrito sina Chris KJ Lloyd Reyes,
Ryan Reyes, Vincent Ebal, Kenneth
Ebitner, Melgar Espiritu Jean Bea
Ebal, Janna Recto, Janneth Ebilane,
Ang mga nasabing manlalaro ay
mga mag-aaral ng Pamibian Integrat-
ed School at nasa ilalim ng pagsasa-
nay ni G. Randy Agueran.
Samantala, labis ang tuwa ni Aguer-
an sa tagumpay ng kanyang grupo sa-
pagkat ito ang unang pagkakataon na
sumali at hindi niya inaasahang ma-
nanalo ang mga ito.
Dahil sa pagkapanalo, ang mga
manlalaro ay pasok sa Provincial Ath-
letic Meet na gaganapin sa Iba, Zam-
bales, Okt. 23-25.
PIS Sprint.. Mula sa Pahina 12
laging ibinubuhos ang buong lakas at
pwersa para manguna sa laban.
Samantala, labis ang tuwa ng kan-
yang tagapagsanay na si G. Aldrin Ed-
palin sapagkat muli na namang pinatu-
nayan ng manlalaro ang kayang husay
sa nasabing larangan.
Sasailaim si Echipare sa matinding
pagsasanay at nakatakdang lumaban sa
HANDA, TAKBO, ang sigaw ng mga atleta ng Candelaria sa habulang sako Provincial Athletic Meet na gaganapin
at inuwi ang gintong medalyang naipanalo sa Zonal Athletic Meet, Set. 27. sa Zambales Sports Complex, Iba, Zam-
(DANICA DELOS SANTOS) bales, Okt. 23- 25.
 Pis Lady Warriors,
Naghari
Naghari ang Pamibian Integrated School (PIS) Warriors
matapos sibakin ang Saint Vincent’s Academy (SVA)
sa 3x 3 Women’s Basketball Championship Tourna-
ment sa idinaos na District Athletic Meet sa Lauis
Covered Court,Set. 7.
PIS Dance Duo, Nagwagi
ng Bronze sa Dance Sport
Ni Prynz Dee Elayda
UMARIBA AT NAKIPAGSABAYAN
ang Pamibian Integrated School
(PIS) nang humataw sa Dance
Sport Competition sa District
Athletic Meet na idinaos sa Can-
delaria Covered Court, Setyem-
bre 6-7.
Hindi man nasungkit ang
kampeonato, ibinulsa naman ng
tambalang Genesis Manila at An-
gelo Llames ang ikatlong pwesto
PIS Sprint Queen, Pasok
sa Provincial Meet
Ni Charlene Quimson
UUSAD SA PROVINCIAL Ath-
letic Meet ang pambato at ti-
naguriang ‘Sprint Queen” ng
Pamibian Integrated School
(PIS) na si Willyn Echipare
sa 800m dash sa ginanap na
Zonal Athletic Meet sa Damp-
ay, Candelaria, Zambales,
Setyembre 27.
Pinulbos ni Echipare ang li-
mang katunggali mula sa Dis-
trito ng Masinloc at Sta. Cruz.
Kakaibang bilis at lakas
WALANG URUNGAN.
Malakidlat na bilis
ang taglay ni Willyn
Echipare, tinaguriang
Sprint Queen ng PIS,
nang pakainin ng
alikabok ang mga
kalabang Distrito sa
Zonal Athletic Meet,
Set. 27. (DANICA
DELOS SANTOS)
HATAW NA.
Bumira ang PIS
Dance Duo na si
Genesis Manila
at Angelo Llames
para sa ikatlong
pwesto sa Dance
Sport
Competition.
(RAY DANIEL
GOZA)
sa standard category na binu-
buo ng Waltz, Quickstep at
Tango.
Bumira rin sa dance floor
sina Kurt Kevin Ecalne at
Sundrea Elhyze Alforque na
pang-apat sa Latin category
na binubuo naman ng Samba,
Cha-cha, Rumba at Jive.
Sa ikalawang pakakataon,
nanatili sa kamay ng Lauis Na-
tional High School (LNHS) ang
kampeonato.
ng stamina ang ipinamalas ni
Echipare nang makopo nito
ang gintong medalya na tumi-
kada ng 53 segundo.
Bumubulusok at malak-
idlat na takbo ang ipinakita
ni Echipare dahilan upang
magapi ang mga katunggali
at matagumpay na naabot ang
finish line.
Ayon kay Echipare, hindi ito
ang unang pagkakataon na su-
mabak siya sa laro kaya naman
Sundan sa Pahina 11
MISA
PUSONG PALABAN
PIS Power Regu,
Namayani
Ni Charlene Quimson
DAHIL SA LALONG MAGALING
na paglalaro, muling namayani
sa ikalimang pagkakataon ang
Pamibian Integrated School (PIS)
Warriors at namintana ang mala-
pader na depensa laban sa Can-
delaria School of Fisheries (CSF)
Sharks sa Men’s Sepak Takraw
Championship Game sa ginanap
na District Athletic Meet sa Lib-
ertadator Candelaria, Zambales
MADIRIGMANG TINIG ang depensang ipinamamalas ni
Carl Vincent Ebue, atleta ng PIS, sa pakikipagbakbakan sa Men’s
Arnis Feather Weight Division. (RAY DANIEL GOZA)
DUGONG
ATLETA
(Panayam kay Sir Jhay-Ar Misa, miyembro ng Macau Dragon Boat Team,
K amakailan lang ay
nasungkit ng Socieded
de Jogos de Macao
(SJM) Team ang
kampeonato at
namayagpag sa
Macao International
Race. Marahil ay lingid
sa ating kaalaman na
isang Candelarian ang
miyembro ng koponan
na minsang nakabilang
sa Philippine Team na
sumabak sa World Cup
2014.
Set. 7.
Tinuldukan ng Warriors Power
Regu ang laro sa pamamagitan
ng pagpapaulan ng bumulusok
na power services at nakakalu-
lang heat bat laban sa Sharks,
21-18, 21-19.
Nagpamalas ng determina-
tion at tapang si John Michael
Ordillas ng PIS na nagpakawala
bumubulusok na service aces at
Sundan sa Pahina 11
Candelarian sa Likod
ng Tagumpay ng SJM Team
tubong Uacon, Candelaria Zambales)
Ni Ma. Karen Edañol
Habang ipinagdiwang ng sinubukan kung mag- tryout.
(SJM) Team ang kantayagan sa
Macao International Dragon
Boat Race, halina’t kilalanin
Niyakap ko ang pagkakataon
na mapasama ako sa team
kaht tapos na ang training
natin ang isa sa mga atletang pumupunta pa rin ako ng gym
kabilang sa tagumpay ng kopo-
nan, G. Arsenio “Jhay-ar” Alvarez
hanggang matanggap ako at
nagsimula ako noong August
Misa Jr., tubong Uacon, Cande-
laria, Zambales.
Nagkaroon ng pagkakataon
2017.
ANG UHAY: Nabalitaan po
ang aming patnugutan na maka- namin iyong pagkapanalo
panayam ang ating kababayan, sa International Competi-
ito ang naging daloy ng mabun- ton noong Hunyo 2, 2019 at
gang pakikipanayam namin. Okt. 6, 2019, sa palagay po
ninyo,bakit nanalo ang in-
ANG UHAY: Paano po kayo yong koponan?
napabilang sa grupo? SIR JHAY-AR: Naging
SIR JHAY-AR: Noong una na- maganda iyong resulta ng
nonood lang ako ng training, bawat laro namin dahil buong
dragon boat player din kasi ang team nagkakaisa. Sa laran-
kuya ko sa Macau kung kami
nagtratrabaho, hanggang sa Sundan sa Pahina 11
NAGHAHARING KOPONAN. Hindi matibag ang pamamayagpag
ng PIS Power Regu dahil sa magandang kumbenasiyon ng head
bats at bycicle kicks ng mga manlalaro sa Men’s Sepak Takraw
Championship Game, District Athletic Meet, Set. 7.
(RAY DANIEL GOZA)
Ebue, Papalo sa
Provincial Meet
Ni Vince Ian Sabaldan umabot lamang sa dalawang set,
5-3, 5-2.
INANGKIN NI CARL Vincent Ebue Dahil sa pinaulang mabibilis
ng Candelaria District ang gin- at malalakas na palong ipina-
tong medalya matapos masung- tikim sa kalaban, naiuwi niya ang
kit ang titulo at pataubin ang tagumpay. Hindi na nagawang
arnisador ng Masinloc District umatake at makabawi ang ka-
sa kanilang sagupaan sa Men’s tunggali.
Arnis Championship Tourna- Sa kanyang mandirigmang
ment sa idinaos na Zonal Ath- tindig, ipinamalas niya ang ta-
letic Meet, Set. 27. pang upang pabagsakin ang
Binuwag ni Ebue ang matin-
ding depensa ng kasagupa at Sundan sa Pahina 11