PATOFIZIOLOGIJA ENDOKRINIH

ŽLIJEZDA
 ENDOKRINOPATIJE

*podjela prema lokalitetu: *prema patogenezi, izazvane:

-glandularne -ektopičnim lučenjem hormona
-ekstraglandularne -jatrogeno (hormonska terapija)

*podjela prema patogenezi:

-poremećaj lučenja hormona
-poremećaj prenosa hormona
-poremećaj mehanizma djelovanja hormona
-poremećaj u metabolizmu i lučenju hormona

 Poremećaj u hipotalamo-hipofiznom sistemu

Tercijarna endokrinopatija
Sekundarna endokrinopatija

Primarna endokrinopatija
*podjela prema stepenu ispoljavanja poremećaja:
-latentne
-manifestne

*podjela na osnovu broja hormona koje obuhvata poremećaj:

-parcijalne endokrinopatije (monotropni, politropni poremećaji)
-kompletne endokrinopatije

 HIPOFIZA

Hipotalamus luči hormone i faktore koji svojim

djelovanjem utiču na hipofizu i njeno lučenje i
pravilno funkcionisanje

To su hormoni hipotalamo-hipofiznog sistema:

-GHRH
-SRIF
-PIF
-TRH
-CRH
-GnRH

 Poremećaji lučenja hipofize

prema lokalizaciji prema funkcionalnom stanju prema nivou poremećaja

1. Adenohipofizni 1. Hiperfunkcija 1. Primarni

1. Neurohipofizni 1. Hipofunkcija 1. Sekundarni

(afunkcija)
1. Srednjeg režnja
hipofize

 Poremećaji funkcije adenohipofize:

-hiperpituitarizam
-hipopituitarizam

Poremećaj funkcije neurohipofize:

-smanjeno lučenje ADH (diabetes insipidus)
-pojačano lučenje ADH (Schwartz-Bartterov sindrom)
🡪
🡪

 Hiperpituitarizam

I) pojačano lučenje jednog hormona

- GH (gigantizam, akromegalija)
- hiperprolaktinemija (hipogonadizam, galaktoreja)
- TSH (sekundarna hipertireoza)
- ACTH (morbus Cushing)
- LH

II) pojačano lučenje više hormona

Hipopituitarizam

• Smanjeno lučenje hormona hipofize

• Primarni hipopituitarizam - genske bolesti, tumori, infekcije, hirurški zahvati,
traume i vaskularni poremećaji
• Sekundarni hipopituitarizam - poremećaj na nivou hipotalamusa
-tumor, trauma, infekcija, sarkoidoza

I) Nedostatak jednog hormona

- GH (hipofizna nanosomija)
- prolaktina (hipoprolaktinemija)
- ACHT (morbus Addisoni)
- TSH ( sekundarna hipotireoza)
- FSH, LH ( sekundarni hipogonadizam)

II) Nedostatak dva ili više hormona

- prolaktina
- LH i FSH

III) Nedostatak svih hormona

- Simmondsova kahesija
- Sheehanov sindrom

 Hormon rasta

• Pod uticajem GHRH i i somatostatina

• Stimulativno dejstvo peptida grelina

Stimulacija Inhibicija

Hipoglikemija
Hiperglikemija
Gladovanje
Kortizol
Stres
Gojaznost
Hirurški zahvati
Oslobađanje mliječne
Fizički napor
kiseline

 Povećano lučenje hormona rasta

❖ posljedica adenoma somatotropnih ćelija adenohipofize (95%)

❖ tumori hipotalamusa i ektopična sekrecija od strane

neendokrinih tumora (karcinom prostate, nadbubrega)

● glavobolje
❖ Tumor rastom vrši pritisak
● poremećaj sna na okolne strukture
● diplopije
● ispadi iz vidnog polja po tipu
bitemporalne hemianopsije
● poremećaji apetita
❖simptomi ● poremećaji tjelesne temperature

 Gigantizam
● kod mladih osoba kod kojih
epifizne pukotine nisu
zatvorene
● proporcionalni rast u visinu
većim od 20cm

 Akromegalija
● kod odraslih osoba kod
kojih su epifizne pukotine
zatvorene
● Periostalni rast i zadebljanje
kostiju, rast akralnih
dijelova tijela, mekih tkiva i
hrskavica
● Uvećano srce i ateroskleroza
doprinose skraćenju
životnog vijeka

 Smanjeno lučenje hormona rasta

Kod djece (nanosomia pituitaria)

● agenezija ili tumor hipofize (nedostaju

somatotropne ćelije i prisutna visoka koncentracija
GHRH)

● idiopatski oblik karakteriše nedostatak GHRH uz

normalne somatotropne ćelije

● kongenitalni nedostatak karakteriše normalna

dužina na rođenju; tokom 1 ili 2 godine dijete
zaostaje u razvoju

 Smanjeno lučenje hormona rasta

Kod odraslih
• posljedica tumora hipofize i smanjenje mišićne mase i snage
njihovog liječenja
centralna gojaznost

• fiziološko smanjenje GH- insulinska rezistencija

somatopauza
povišen LDL holesterol
• Manifestacije:
povećana koncentracija fibrinogena

poremećaji pažnje i memorije


• Sekreciju reguliše hipotalamus
lučenjem PRF i PIF (dopamin)
• Inhibicija oslobađanja
prolaktina se ostvaruje
njegovim reagovanjem sa
hipofiznim D2 receptorima
Prolaktin
• Fiziološka uloga prolaktina:
- u trudnoći
- otpočinje i održava laktaciju
- utiče na rast i razvoj
- izaziva hiperinzulinemiju
- psihijatrijski poremećaji
(anksioznost, depresija)

 Hiperprolaktinemija

❖ Etiološki faktori:
❖ Patogenetski mehanizmi nastanka
-fiziološka stanja (trudnoća,
-autonomno stvaranje prolaktina
dojenje, stres, san)
(tumori hipofize)
-uticaj lijekova: antagonisti
dopaminskih receptora, agensi koji
smanjuju nivo dopamina, estrogen, - smanjen nivo dopamina ili
opijati inhibitorni uticaj dopamina
-patološka stanja (tumori
hipofize, primarni hipotireoidizam, -smanjeno uklanjanje prolaktina
hronična bubrežna insuficijencija, iz cirkulacije
ciroza jetre)

Hiperprolaktinemija kod žena Hiperprolaktinemija kod muškaraca

• praćena galaktorejom ili • pad FSH i LH odgovoran za sniženu

hipogonadizmom (amenoreja, koncentraciju testosterona i
oligomenoreja, anovulatorni smanjenje spermatogeneze
ciklusi)

• hipogonadizam posljedica
oslobađanja LHRH što dovodi do
smanjenja LH i FSH

HIPOPROLAKTINEMIJA
HORMONI NEUROHIPOFIZE
VAZOPRESIN (ADH)
 DIBATES INSIPIDUS

Centralni (neurogeni) Perigerni (nefrogeni)

• Primarni i metastatski tumori • Liječenjem (litijumom,

hlorpromazinom,antagonistima morfina,
• Traume alkoholom...)

• Hirurški zahvati • Elekrolitičkim poremećajima

(hipokalijemijom, hronična hiperkalcijemija)
• Vaskularni poremećaji

Schwartz- Bartterov sindrom

• Sindrom neadekvatne sekrecije ADH
• Simptomi (slabost, zamor, mučnina, anoreksija, otežano disanje, edem mozga,
generalizovani grčevi, koma...)

OKSITOCIN
POREMEĆAJ FUNKCIJE ŠTITASTE ŽLIJEZDE
Sinteza tiroidnih hormona
Metabolizam hormona
Regulacija sekrecije hormona štitne žlijezde
Efekti tireoidnih
hormona
 Procjenjivanje
funkcije štitne
žlijezde

FT4

TSH
FT3
• T3
• T4

Tireotoksikoza&
hipertireoidizam
Tip tireotoksikoze Patogenski mehanizam

Tireotoksikoza u sklopu hipertireoidizma

Proizvodnja abnormalnog tireoidnog stimulatora TSH receptor – stimulišuća At

(Graves – Bazedovljeva bol.)
Autoimuna tireoidna hipersekrecija

Toksični adenom Benigni tumor

Toksična polinodozna struma Fokusi funkcionalno autonomnog tkiva

Tireotoksikoza koja nije u sklopu hipertireoidizma

Inflamatorne bolesti

Bezbolni (njemi) tireoiditis Oslobađanje skladištenih hormona

Subakutni tireoiditis Oslobađanje skladištenih hormona

Ekstratireoidni izvori hormona Ektopična sekrecija, hormoni

Tabela: Najčešći uzroci i patogenetski mehanizmi tireotoksikoze

 Povećana
potrošnja
energije
Tahikardija i palpitacije
HIPERG
Ubrzanan frekvencija i minutni volumen

LIKEMI
JA Topla i vlažna koža
Potrošnj TOPLjE
Upotreb Vazodilatacija i ubrzana periferna cirkulacija
Unos a Lipoliza NjE
a
hrane kiseonik Sinteza i masti MASNO
glukoze
a Razgradnja G TK.Tremor, mišična
proteina slabost,miopatija
I
MIŠIĆN
E MASE

• Gubitak libida i potencije

• Pojava ginekomastije

 Tireotoksična kriza oluja

Goznica ( >39 °C)

Tahikardija
Mučnina, povraćanje,
dijareja, žutica
Hiperiritabilnost,
anksioznost, konfuzija,
koma
Smrtnost 10 – 75%
 Morbus Graves Basedow

Difuzna struma sa hipertireoidizmom

• najčešći oblik hipertiroidizma

Oftalmopatija (egzoftalmus)

• hronična autoimuna bolest

Dermopatija (pretibijalni edem)

T3, T4 TSH

TSHR-Ab
TG-Ab, TPO-Ab
NIS-Ab

 Nodozna toksična struma

• drugi po učestalosti uzrok hipertireoidizma

• može se ispoljiti kao multinodozna toksična struma i

toksični adenom

 Hipotireoidizam
Nastaje zbog nedostatka T3 i T4 u organizmu.

Primarni Sekundarni i Prolazni

• ↑ TSH • Destrukci tercijarni • Bezbolni
• sa strumom ili ja štitne • Oboljenja tireoditis
bez (kretenizam hipofize
ž. • Subakutni
ili juvenilni
• Nedostat • Oboljenja tireoiditis
hipotiroidizam)
ak jodida hipotalam
• Infiltrati usa
vne
↓ TSH ↓TRH = ↓ TSH, T3,
bolesti
Štitna žlijezda normalna T4
štitne ž.

 • bradikardija
• ↓ snaga kontrakcije

• kosa suha, kruta,

podložna lomljenju
• otečeno lice, hladna,
ispucala, perutava koža

• opstipacija
• usporena peristaltika

• gubitak
menstruacije
• Žuta prebojenost kože – uloga TH u pretvaranju
• anovulatorni ciklusi
karotena u vitamin A
• smanjenje produkcije • Hiperprolaktinemija sa galaktorejom
eritrocita • Kod muškaraca: infertilitet i ginekomastija
• normocitna, normohromna

Miksedem

Subklinički
hipotireoidizam
-Normalne vrijednosti TH, ali povećanje TSH

- Neuropsihijatrijske abnormalnosti i “sindrom

nezadovoljne domaćice”

 Struma
U odnosu na zahvaćenost lobusa Jednostrana
U odnosu na funkcionalno stanje
Dvostrana

Razlikujemo:
1. Struma diffusa hipotireoidna eutireoidna hipertireoidna
2. Struma nodosa
3. Struma polynodosa •Endemska:
• Hashimoto manjak joda u vodi • Bazedovljeva
tireoiditis i hrani bolest
• sporadični • Sporadična
kretenizam • Strumogeni
faktori: kupus,
kelj i soja;
propiltiouracil,
metamizol,
sulfonilureja,
litijum

 POREMEĆAJI FUNKCIJE PARATIREOIDNE

ŽLIJEZDE
• Razlikujemo 4 paratireoidne žlijezde (2 gornje i 2 donje)
• Osnovni nosioci funkcija žlijezda-GLAVNE ĆELIJE u kojima se stvara
PARATHORMON (PTH)
• INTAKTNI PARATHORMON (I-PTH) sa 84 aminokiseline nastaje proteolizom
prethodnika sa 115 aminokiselinskih dijelova.

HIPERPARATIREOIDIZAM
1. PRIMARNI HIPERPARATIREOIDIZAM

2.SEKUNDARNI HIPERPARATIREOIDIZAM

3.TERCIJARNI HIPERPARATIREOIDIZAM

4.PSEUDOHIPERPARATIREOIDIZAM
 PRIMARNI HIPERPARATIREOIDIZAM
➢ Uzrok povećanja mase ćelija paratireoidnih žlijezda može biti:
➢ adenom jedne paratireoidne žlijezde (90%)
➢ hiperplazija svih ili pojedinih paratireoidnih žlijezda (10%)
➢ karcinom (1%)
➢ multipla endokrina adenomatoza- MEA (>1%)

➢ Ovaj poremećaj se karakteriše:

➢ Velikom sekrecijom PTH;
➢ Hiperkalcemijom;
➢ Kalciurijom;
➢ Hipofosfatemijom

SEKUNDARNI HIPERPARATIREOIDIZAM

➢ Paratireoidne žlijezde izložene hipokalcemiji postaju hiperplastične i

hipertrofične, a količina oslobođenog PTH je nekoliko desetina puta
veća u odnosu na zdrave osobe.
 TERCIJARNI HIPERPARATIREOIDIZAM
➢ Glavne karakteristike ovog poremećaja:
➢ Autonomno lučenje PTH;
➢ Hiperkalcemija;
➢ Kalciurija;
➢ Hipofosfatemija

 PSEUDOHIPERPARATIREOIDIZAM

➢ Poremećaj koji se odlikuje porastom kalcijuma u krvi kao posljedica

ektopičnog lučenja PTH iz ćelija malignih tumora neendokrinog
porijekla (bubrezi, pluća, jetra..) koji nisu metastazirali u kosti.
HIPOPARATIREOIDIZAM
1.PRIMARNI HIPOPARATIREOIDIZAM

2.SEKUNDARNI HIPOPARATIREOIDIZAM

3.PSEUDOHIPOPARATIREOIDIZAM
PRIMARNI HIPOPARATIREOIDIZAM
➢ Bolest nastaje kao posljedica:
➢ Neželjenog oštećenja paratireoidnih žlijezda
➢ Davanja radioaktivnog joda
➢ Zračenja tumora na vratu

SEKUNDARNI HIPOPARATIREOIDIZAM
➢Struktura paratireoidnih žlijezda je očuvana

➢Stvaranje i oslobađanja PTH sputano trajnom HIPERKALCEMIJOM

PSEUDOHIPOPARATIREOIDIZAM
➢Patofiziološki poremećaj u kome dovoljne količine PTH ne ostavljaju
uticaj na ciljana tkiva.

➢Razvoj rezistencije na PTH

➢Izostajanje generisanja cAMP i G proteina, što vodi ka trajnoj
HIPOKALCEMIJI.

Nadbubrežna žlijezda
Hipersekrecija kore nadbubrega
ACTH zavisni

Glukokortikoidi

Endogeni

Kušingov sindrom
ACTH nezavisni

Egzogeni-jatrogeni
 Vratna grba

Centripetalna pretilost

Lipoliza
Kortizol ?
Akumulacija
Konc. MK u plazmi
 ACTH zavisni

Prekomjerna količina ACTH

Povećano
lučenje Hiperpigmentacija
ostalih Nema povratne sprege kože
hormona

ACTH sekretujući tumori

ACTH nezavisni Povratna sprega funckionise za
ACTH- nizak nivo ACTH

Sekretuje se samo kortizol

Nema hiperpigmentacije,
hiperaldosteronizma, Primarni tumori
povećanja androgenih nadbubrežne žlijezde
hormona

 Kušing
• Karakteristično
nagomilavanje masti
• Smanjenje
imunoreaktivnosti i
antiinflamatorni efekat
• Metabolizam Ca =
smanjena apsorpcija u
GIT-u + smanjen prelazak
Ca u ćelije
• Psihički i emocionalni
poremećaji

 Nelsonov sindrom
Povećano lučenje ACTH i nedostatak kortizola

• Hiperpigmentacija
kože i sluzokože
• Hipofizni tumor
• Visoka količina
ACTH u krvi

 Hiperaldosteronizam
Konov sindrom – primarni
• Posljedica benignog ili malignog tumora ili hiperplazije kore
nadbubrega, rjeđe genetski
• Rezultat je hiperaldosteronizam
Zadržavanje vode HIPERTENZIJA
Zadržavanje Na
Smanjen MIŠIĆNA SLABOST
potencijal PARESTEZIJA
Aldosteron Sekrecija K PAREZA
membrana ćelija
TETANIJA

Zadržavanje HCO3 Alkaloza HIPERTENZIJA



 Hiperaldosteronizam
sekundarni
Fiziološki:
• Trudnoća
• Luteinska faza menstrualnog ciklusa
Patološki:
• Ekscesivna sekrecija renina (uzrokuje
ga sve što hronično smanjuje krvni
pritisak)

Androgenitalni sindrom i aldosterni virilizam

kongenitalno
Povećana sekrecija
hiperplazija aldosterona
tumor kore
nadbubrega

Hipersekrecija defeminizacija i
androgena kod maskulinizacija
žena

 Kongenitalna adrenalna hiperplazija i

Adrenokortikalna hiposekrecija
Nema
nedostaje 1 Nedostatak negativne Povišen
ili više enzima kortizola sprege na aldosteron
proizvodnju
aldosterona
Primarna (kora
nadbubrega) Akutna
Sekundarna Adrenokortikalna
(hipofiza) hiposekrecija
Hronična
Hipotalamus–
hipofiza nivo
 Adisonova bolest
Destrukcija kore
nadbubrega Hiperpigmentacija
(autoimuno, Nedostatak Umor
infekcija, tumor, Malaksalost
mineralkortikoida,
infarkt) Gubitak apetita
glikokortikoida,
androgena Gubitak tjelesne
Supresorni ljekovi težine

• Adisonska kriza – akurna insuficijencija kore nadbubrega usljed

pojave stresa (groznica, mučnina, povraćanje, hiponatrijemija,
hiperkalijemija, hipotenzija, dehidratacija i cirkulacijski šok)

 Sekundarna hipofunkcija kore

nadbubrega
Kora
Tumor Prestanak nadbubrega Hiponatrijemija
hipotalamusa lučenja ne luči Ali je kalijum
i hipofize ACTH hormone i normalan
kora atrofira

• Prestanak lučenja ACTH se ne vidi odmah zbog postojanja

rezervi tog hormona, posljedice se javljaju tek kad se te
rezerve iscrpe
• Bolest može nastati i kao posljedica dugoročne terapije
hormonima nadbubrega

 Medula nadbubrega
• Hipersekrecija je najcešće posljedica feohromacitoma (benignog
tumora)
• Hiposekrecija i potpuno uklanjanje nama posljedica po organizam ako
simpatikus dobro radi Jake glavobolje
Iregularno Teško disanje
oslobađanje Tahikardija
Feohromacitom
kateholamina Anksioznost
(benigni tumor
Hipertenzija
kateholamin-
sekretujućih Antiinsulinski Hiperglikemija
ćelija) efekat Pojačana lipoliza
kateholamina Smanjena količina
MK u plazmi

Poremećaji funkcije jajnika

Hipofunkcija Hiperfunkcija

PRIMARNA SEKUNDARNA TERCIJARNA

 Porast konc. gonadotropina
Hipofunkcija jajnika u plazmi

Primarna hipofunkcija
 Hipofunkcija jajnika Snižena konc. FSH i LH

Sekundarna hipofunkcija
 Hipofunkcija jajnika

Tercijarna hipofunkcija
Prestaje lučenje gonadotropnih oslobađajućih
hormona

GnRH = LH, FSH = estrogen = Atrofija endometrijuma

 Hiperfunkcija jajnika

Primarna hiperfunkcija Tumori koji luče estrogene

Posljedica:

U plazmi
ESTROGEN

GONADOTROPINI

Pseudopubertas praecox
Hiperfunkcija jajnika

Sekundarna hiperfunkcija

Pubertas praecox vera

Pojačano lučenje androgena

Defeminizacija

Povišena konc. testosterona

Virilizacija kod žena

Hiperfunkcija jajnika

Tercijarna hiperfunkcija Pojačano lučenje GHRH

Pubertas praecox vera

Poremećaji testisa

Hipogonadizam Hipergonadizam

PRIMARNI SEKUNDARNI TERCIJARNI

Hipogonadizam

Primarni hipogonadizam:
●Urođeni (Klinefelterov sindrom, kriptorhizam, kongenitalna anorhija...)
●Stečeni (torzija, trauma, orhitis, dijabetes, zračenje, lijekovi...)

Klinefelterov sindrom Kriptorhizam Torzija testisa

Hipogonadizam

U primarni hipohonadizam takođe spadaju :

Yourigov sindrom (opstruktivna azospermija)
●

Cistična fibroza
●

Sindrom Sertolijevih ćelija (aplazija germinativnog epitela – azospermija, povišen FSH)

●

Sindrom testikularne feminizacije (povišen testosteron i LH)

●
Hipogonadizam

Sekundarni hipogonadizam

Poremećaj spermatogeneze
i lučenja androgena
Hipogonadizam

Nedostatak gonadotropina prije puberteta : izostajanje puberteta

Nedostatak gonadotropina poslije puberteta: postepeno se gube
primarne i sekundarne polne karakteristike
Parcijalni porenećaji: nedostatak LH uz normalno lučenje FSH -
posljedica je smanjenje libida, evnuhoidan izgled uz očuvanu
spermatogenezu
 Hipogonadizam

Tercijarni hipogonadizam

Kallmanov sindrom – kongenitalni poremećaj razvoja hipotalamusa

● Simptomi: Hiposmija/anosmija, normalan izgled tijela
Hipergonadizam
Hipergonadizam predstavlja pojačano lučenje polnih hormona
Kod djece se ispoljava kao pravi ili lažni prijevremeni pubertet
●

●Hipergonadizam kod odraslih je posljedica sekretorne aktivnosti malignih tumora testisa koji mogu da
luče:
androgene, estrogene ili horionski gonadotropin
●
Hipergonadizam

Primarni hipergonadizam

Izaziva prijevremeni lažni pubertet

Adrenogenitalni sindrom
Hipergonadizam

Sekundarna hipergonadizam

Povećano lučenje gonadotropina

zbog poremećaja na nivou
hipofize

Pubertas praecox vera

 Povećano lučenje
Hpergonadizam gonadotropnih oslobađajućih
hormona

Tercijarni hipergonadizam Prijevremeno sazrijevanje

testisa

Spermatogeneza
Hvala na pažnji!