Araling Panlipunan 9.
Ikatlong EKONOMIYA
Markahan Reviewer by Vhyne Kervin
Repato
Aralin 10: Pambansang Ekonomiya:
Paikot na daloy ng ekonomiya
Ekonomiks - isang pag-aaral na nakatuon sa
pinakamahusay na paggamit ng pinagkukunang-
yaman sa kabila ng walang katapusang
kagustuhan at pangangailangan ng tao.
Mayroong dalawang dibisyon ang Ekonomiya:
Maykroekonomiks at Makroekonomiks.
Makroekonomiks - Tumitingin sa kabuuang
ekonomiya ng isang bansa. Sinusuri nito ang
pambansang ekonomiya. Pangunahing layunin
ng pag-aaral ng pambansang ekonomiya ang
malaman kung may paglago sa ekonomiya
(economic growth) ng bansa.
Pambansang Ekonomiya - Tumutukoy sa lagay
ng ekonomiya ng isang bansa. Ito ang pag-aaral
kung natutugunan ba ng mga mamamayan ang
kanilang mga pangangailangan.
Economic Model
- Representasyon ng isang konsepto. Ito ang
nagbibigay ng konteksto sa pagsusuri ng
pambansang ekonomiya sa makroekonomiks.
- Ipinakikita ang ugnayan ng sambahayan,
bahakalakal, at pamahalaan sa tulong ng
iba’t ibang pamilihan.
- Ito ang naglalarawan ng interdependence ng
lahat ng sektor ng isang ekonomiya.
- Payak na paglalarawan ng buong ekonomiya
na nakapaloob sa Tableau Economique ni
Francois Quesnay.
MGA AKTOR SA PAIKOT NA DALOY NG
Sambahayan - May-ari ng salik ng produksyon
(LMKE) at gumagamit ng kalakal at serbisyo,
ito ang sektor ng ekonomiya na kinabibilangan
ng mga pamilya o ng tao na kumikita ng pera.
Bahay-kalakal - Mga taga-proseso ng hilaw na
materyal at taga likha ng mga yaring produkto at
serbisyo.
Pamahalaan - Gampanin nito na pangalagaan at
panatilihin ang katahimikan sa bansa at
pagpapatatag ng ekonomiya, kasama na ang
pangungulekta ng buwis at pagkakaloob ng
serbisyo at produktong pampubliko.
Institusyong Pinansyal - Tumatanggap ng ipon
o tagapagtago ng labis na salapi ng sambahayan
o bahay-kalakal at nagpapautang ng pondo.
Ang 5 Modelo ng Ekonomiya
Unang Modelo: Payak na Ekonomiya
• Naglalarawan ng simpleng ekonomiya.
• Sambahayan at bahaykalakal ang pangunahing
aktor sa modelong ito. Ang dalawang aktor ay
iisa sa ekonomiya.
Ikalawang Modelo: Sistema ng Pamilihan
• Ang sambahayan at bahay-kalakal ang
pangunahing aktor ngunit magkaiba na ang
kanilang gampanin sa ekonomiya
• Ipinakikita na ang mga bahay-kalakal ay
kumikita at nakikinabang sa mga salik na
nagmumula sa sambahayan upang paglikha ng
maraming produkto o serbisyo na siya namang
makapagbibigay ng oportunidad ng trabaho sa
sambahayan upang kumita at matugunan ang
pangangailangan.
Ikatlong Modelo: Pag-iimpok at
Pamumuhunan
• Sa modelong ito, ang sambahayan at bahay-
kalakal ay nagsisimulang isaalang-alang ang Pambansang Kita
hinaharap kung kaya’t natututo silang mag - Ang kabuoang kitang pinansyal ng lahat ng
impok at mamuhunan. sektor na nasasakupan ng isang bansa o estado
• ang pamilihang pampinansyal karagdagang
institusyon na makatutulong upang mahikayat - Malalaman kung may narating na pagsulong at
ang mga prosyuser na lumikha ng produkto at pag-unlad ang isang bansa sa pamamagitan ng
serbisyo na magiging dahilan ng pagdaragdag ng pagsusuri sa economic performance.
kita ng sambahayan at mas mapauunlad pa ang
pamumuhay dahil sa pamumuhunan para sa
inobasyon ng Negosyo.
Leading Economic Indicators:
• Number of New Businesses
Ikaapat na Modelo: Ang Pamahalaan
• Terms of Trade Index
• Ang pamahalaan ay kalahok sa sistema ng
• Consumer Price Index
pamilihan na magiging dahilan ng pagkakaroon
• Hotel Occupancy Rate
ng karagdagang gawain sa bahay-kalakal at
• Whole Sale Price Index
sambahayan.
• Foreign Exchange Rate
• Visitors arrivals
• Importanteng siguraduhin ng pamahalaan na
hindi makababawas sa produktibidad ng
sambahayan at bahaykalakal ang pagbabayad
- Madalas ginagamit sa pagsukat ng kalagayan
nito ng buwis. Sa kabilang banda, hindi rin dapat
ng ekonomiya ng bansa ay
maging palaasa ang mga tao at negosyante sa
ang kabuoang Pambansang Kita o Gross
tulong na ibinibigay ng pamahalaan.
National Income (GNI)
Ikalimang Modelo: Panlabas na Sektor
National Income Accounting - Tinatawag na
• Ang panlabas na sekto ay nagbubukas ng
paraan ng Pagsukat ng Pambansang kita sa
oportunidad para sa bahay-kalakal at
pamamagitan ng GNI.
sambahayan sa pamamagitan ng pakikipag-
ugnayan sa iba’t ibang bansa.
Kahalagahan ng Pagsukat ng
• Ang pakikipag-ugnayan ng sambahayan, Pambansang Kita
bahay-kalakal at pamahalaan sa panlabas na
sektor ay mahalaga sapagkat nakapagdudulot ito * Nakapagbibigay ng ideya tungkol sa antas ng
ng kontribusyon sa pag-unlad ng ating produksyon ng ekonomiya sa isang partikular na
ekonomiya. Gaya ng: taon at maipaliwanag kung bakit ganito kalaki o
kababa ang produksyon ng bansa.
• Dagdag suplay sa mga produkto sa ating
pamilihan * Sa paghahambing ng pambansang kita sa loob
•Nakatutulong sa pagpapanatili ng ekwilibriyo ng ilang taon, masusubaybayan ang direksyon na
sa ekonomiya. tinatahak ng ekonomiya at malalaman kung may
• Nakapagbibigay ng oportunidad sa mga nagaganap na pagunlad o pagbaba sa kabuoang
manggagawang Pilipino tulad ng mga trabaho produksyon ng bansa.

* Ang nakalap na impormasyon mula sa

Aralin 11: Pambansang Ekonomiya at pambansang kita ang magiging gabay ng mga
Pambansang kita nagpaplano sa ekonomiya upang bumuo ng mga
patakaran at polisiya na makapagpapabuti sa
pamumuhay ng mga mamamayan at
makapagpapataas ng economic performance ng
bansa.
* Kung walang sistematikong paraan sa pagkuha
ngPambasang Kita, haka-haka lamang ang
magiging basehan na walang matibay na
batayan. Kung gayon, ang mga datos ay hindi
kapani-paniwala.
Gross National Income (Gross National
Product) - Kabuoang pampamilihang halaga ng
mga produkto at serbisyo na nagawa ng mga
mamamayan ng isang bansa sa isang takdang
panahon
- Kalimitang simusukat sa bawat Quarter o sa
loob ng isan taon.
Gross domestic product-
- Tumutukoy sa kabuoang produksyon ng mga
produkto at serbisyo na ginawa sa loob ng bansa
sa loob ng isang taon.
- Ang GNI ay sinusukat gamit ang salapi ng
isang bansa. Para sa paghahambing, ginagamit
na pamantayan ang dolyar ng U.S. Ang halaga
ng tapos na produkto at serbisyo lamang ang
isinasama sa pagkwenta ng GNI.
Tatlong Paraan ng Pagsukat ng Gross
National Income
1. Batay sa Paggasta (Expenditure Approach)
2. Batay sa Kita ( Income Approach)
3. Batay sa Pinagmulang Industriya (Industrial
Approach)
Aralin 12 Ugnayan ng Kita,
Pagkonsumo at Pag-iimpok
Kita – Ayon sa The General Theory of
Employment, Interest and Money ni John
Maynard Keynes. Kapag ang kita ay tumataas,
ang pagkonsumo ay kasabay din na tumataas.
Note:
- May mga tao nakapag nakahawak ng pera ay
magiisip kung paano ito palalaguin.
- Mayroon naman na kung tawagin at mga
Impulsive Buyer.
Pera/Salapi- Ginagamit sa pagbili ng mga
bagay na kinakailangan upang mapunan ang
pangangailangan at kagustuhan ng tao.
Kita - Ang kinitang pera katulad ng
pinagkukunang yaman ay maaring maubos kaya
naman kailangang ng matalinong pag-iisip
upang mapakinabangan ng wasto at walang
masayang.
Savings o Ipon - Paraan ng pagpapaliban ng
paggastos ; Kita na hindi ginamit sa
pagkonsumo
Note: Makabubuti kung ilalagak ang salapi sa
matatag na bangko o iba pang financial
intermediaries upang muling bumalik sa
pamilihan ang salaping inimpok.
Ang savings o ipon ay maaring
gamitin sa:
* Pagnenegosyo
* Pagbili ng Financial Assets
* Itago sa isang matatag na bangko
Note!
Average Propensity to Consume - Tumutukoy
sa kung magkano sa bawat piso na kita ang
ilalaan sa pagkonsumo.
Average Propensity to Save - Tumutukoy sa
kung magkano sa bawat piso na kita ang ilalaan
sa pagiimpok
Marginal Propensity to Consume - Tumutukoy
sa kung magkano ang nadaragdag sa ilalaan sa
pagkonsumo sa bawat pisong nadaragdag sa
kita.
Marginal Propensity to Save - Tumutukoy sa
kung magkano ang nadaragdag sa ilalaan sa pag
iimpok sa bawat pisong nadaragdag sa kita.
Aralin 13: Implasyon
Implasyon - Ito ang pagkalahatang pagtaas ng
presyo ng isang kalakal o serbisyo.
- Ito ay may negatibong epekto sa PPP (peso
purchasing power ) kakayahan ng piso na bumili
ng kalakal.
Demand Pull Inflation - Nagaganap kapag
nagkaroon ng pagtaas sa paggastos ang mga
sektor ng ekonomiya at hindi nasabayan ng
pagtaas ng produksyon.
Cost Push Inflation - Nagaganap ito kapag
nagkaroong pagtaas ng gastusin sa produksyon
ngunit walang paglaki sa kabuuang suplay.
Pagsukat ng inflation
PRICE INDEX
➢Mekanismo upang masukat ang laki ng
pagbabago sa presyo.
Consumer Price Index - Sumusukat sa
pagbabago ng mga presyo ng mga produkto at
serbisyong ginagamit ng mga konsyumers.
- Ang Pangunahing batayan sa pagkompyut ng
CPI ay ang presyo at dami ng produktong
kinokonsumo ng bawat pamilya sa loob ng isang
buwan.
Araling Panlipunan Lesson 14
Patakarang Piskal
“Ang pamahalaan ay may malaking papel na
ginagampanan upang mapanatili ang kaayusan
ng ekonomiya.” - John Maynard Keynes kung nasa bingit ng pagtaas
(1935) ng pangkalahatang presyo sa
ekonomiya.
Upang masiguro na matatag ang ekonomiya ng
isang bansa kinakailangan ng pakikialam ng - Pagbabawas ng mga gastos ng Pamahalaan.
pamahalaan sa galaw ng ekonomiya. Isa sa mga Ginagawa upang pababain ang produksyon.
interbensyong ito ay ang tinawatag na
Patakarang Pisikal. - Pinapataas ang buwis upang mapipilitan ang
mamamayan na magbawas
Patakarang Piskal ng mga gastusin sa
- Tumutukoy sa kilos ng pamahalaan patungkol pagkonsumo
sa paggasta at pagbubuwis. Ayon sa aklat na
Case, Fair, at Oster (2012). WORD TO REMEMBER!
Overheated economy – Mayroong mataas na
- Tumutukoy sa paggamit ng pamaahalaan sa pangkalahatang output at employment.
pagbubuwis at paggasta upang mabago ang
galaw ng ekonomiya. Ayon kina Balitao et. al PINAGMUMULAN NG KITA NG
(2004). PAMAHALAAN
• Ang pamahalaan ay
- Ito ay Polisiya ng pagbabadyet ng pamahalaan. nakalilikom ng salapi sa
pamamagitan ng:
URI NG PATAKARANG • Buwis
• interes
PISKAL (EXPANSIONARY at CONTRACTIONARY) • Tulong pinansyal
- Upang mapangasiwaan ang paggamit ng pondo • kita mula sa mga GOCCs
nito bilang pangangalaga sa ekonomiya ng
bansa. Revenue - Tinatanggap na kita ng pamahalaan.

Buwis - Pinakamalaking pinagkukunan ng

EXPANSIONARY Fiscal Policy pondo ng pamahalaan. Tumutukoy sa sapilitang
- Ginagawa upang mapasigla ang matamlay na kontribusyon na kinokolekta mula sa
ekonomiya mamamayan

- Gumagastos ang pamahalaan para sa mga

proyektong pampamahalaan na
magreresulta sa maraming trabaho at mataas na
kita. Ang paggastos ng pamahalaan ay
magdudulot ng
malaking paggasta sa buong ekonomiya kung
kaya’t
maasahan ang mas malaking kabuoang kita para
sa bansa

- Maari ring gawin ang

pagpapababa ng buwis upang Mga uri ng Buwis
mahikayat ang mga pribadong - Buwis ayon sa Layunin
sector na mapataas ang kanilang - Buwis ayon sa kung sino ang apektado
produksyon. - Buwis ayon sa Porsyentong ipinapataw

Contractionary Fiscal Policy

- Ipinatutupad ng pamahalaan Buwis Ayon sa Layunin
Uri Kahulugan Halimbawa PROPORYONAL Pare-pareho ang
Para Kumita Ipinapataw Sales Tax, porsyentong
upang Income ipinapataw ano
makalikom ng Tax man ang estado sa
pondo Sales buhay
tax, Income PROGRESIBO Tumataas ang
para magamit halaga ng buwis na
sa operasyon binabayaran
nito habang tumataas
Para Ipinapataw ng Excise Tax, ang kita ng
Magregularisa mabawasan Sin Tax mamamayan o
ang kalabisan korporasyon
ng isang REGRESIBO Bumababa ang
Negosyo antas ng buwis
Para Ipinapataw ng Taripa kasabay ng
magsilbing mapangalagaan paglaki ng kita
proteksyon ang interes ng
sector na
kailangan ng PAMBANSANG BUDGET
proteksyon sa – Ipinapakita kung magkano ang inilalaang
pamahalaan pondo ng pamahalaan sa bawat sektor ng
laban sa ekonomiya.
dayuhang
kompetisyon - Kapag pantay ang revenue(Kita) at gastos sa
isang taon,
masasabing BALANSE ANG BADYET.

Buwis ayon sa kung sino ang - Kung mataas ang gastos ng pamahalaan kaysa
apektado sa pondo
nito masasabing may BUDGET DEFICIT.
Uri Kahulugan Halimbawa
Tuwiran Tuwirang Witholding
- Kapag maliit ang paggastos ng pamahalaan
ipinapataw sa Tax
kaysa pondo ng
mga
pamahalaan masasabing may BUDGET
indibidwal
SURPLUS.
Di Tuwiran Pinapataw sa Value-added
kalakal at Tax
paglilingkod
kaya di-
tuwirang
ipinapataw sa
indibidwal
Witholding
Tax

Buwis ayon sa porsyentong

ipinapataw
Uri Kahulugan