ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ –

ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ
PhD Μουσικολογίας, Παν/μιο Αθηνών
Λέκτορας, Τμ. Ιστορίας Αρχαιολογίας, Παν/μιο Ιωαννίνων

1α. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

VS
ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΔΗΜΟΤΙΚΗ
ΜΟΥΣΙΚΗ

ΜΟΥΣΙΚΗ
ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΑΣΤΙΚΟ- ΕΝΤΕΧΝΗ
ΛΑΪΚΗ (ΛΟΓΙΑ)
ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 2

 1β. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΔΥΙΣΜΟΣ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΔΙΠΟΛΑ

ΛΑΪΚΟ VS ΑΣΤΙΚΟ ΛΑΪΚΟ VS «ΈΝΤΕΧΝΟ» /ΛΟΓΙΟ

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΕ: ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΕ:

• ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ • ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

• ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ • ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ
• ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ • ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΕΣ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ/
ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 3

1γ. ΛΑΟΣ – ΛΑΪΚΟΣ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ
• ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ:
Λαός: Αδιαίρετο, αδιαβάθμητο σύνολο στις προ-αστικές/ προ-βιομηχανικές/ παραδοσιακές
κοινωνίες, με κοινή καταγωγή, που παράγει, μυείται στον και αναπαράγει τον δικό του λαϊκό
πολιτισμό, ο οποίος προέρχεται από το αγροτικό περιβάλλον.

• ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ:
Λαός: Σύνολο ανθρώπων με κοινή καταγωγή, ιστορία, αξίες, πολιτισμικά αγαθά, που κάποια
στιγμή συγκροτείται σε έθνος και αποκτά εθνική συνείδηση. Παράγει και αναπαράγει τον δικό
του λαϊκό/ «εθνικό» πολιτισμό.

• ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ:
Λαός: Οι κατώτερες οικονομικά, κοινωνικά και μορφωτικά τάξεις της κοινωνικής πυραμίδας, που
παράγουν και καταναλώνουν τον δικό τους λαϊκό πολιτισμό, χωρίς τη συμμετοχή στην παραγωγή
και κατανάλωση του ανώτερου/ λόγιου πολιτισμού της άρχουσας τάξης.

• ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ:
Λαός: Η εργατική τάξη της κοινωνικής πυραμίδας (προλεταριάτο), που παράγει και καταναλώνει
τον δικό της λαϊκό πολιτισμό, με σαφή επίγνωση της ταυτότητάς της και της μη συμμετοχής στην
παραγωγή και κατανάλωση του ανώτερου/ λόγιου πολιτισμού της άρχουσας τάξης.
4
Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
 2α. ΛΑΪΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΗΜΟΥΡΓΙΑ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

• προ-αστικές, προ-βιομηχανικές κοινωνίες

• παραδοσιακές/ εθνοτοπικές, συμβιωτικές κοινωνίες/ κοινότητες/ ομάδες
• περιορισμένη μόρφωση/ βιωματική εμπειρία/ λαϊκή παιδεία
• προφορικότητα
• συλλογικότητα/ ομαδικότητα
• συλλογικό «εγώ»/ συλλογική ταυτότητα
• ανωνυμία
• μη διεκδίκηση πνευματικής ιδιοκτησίας
• λειτουργικός χαρακτήρας
• παραδοσιακές νόρμες
• αίσθημα του «ανήκειν»
• αναπαραγωγή (τοπικών) λαϊκών ηθών, εθίμων, πρακτικών και συνηθειών (λαϊκό πολιτισμό)
• αυτοσχεδιασμός
• έλεγχος και κριτική από φορείς της παράδοσης της τοπικής κοινωνίας

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 5

2β. ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

• άρρηκτο τριφυές: μέλος-λόγος-όρχηση

• «λειτουργική»
• μονοφωνική
• τροπική
• αυτοσχεδιασμός
• πολυποίκιλη/ γεω-πολιτισμική περιοχή
• νησιωτική και στεριανή Ελλάδα
• αυτοσχέδια μουσικά όργανα
• ζυγιές και κομπανίες

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 6

 2γ. ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ
ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ
ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ
ΚΥΚΛΟΣ-
ΚΥΚΛΟΣ ΕΠΟΧΙΚΟΣ ΕΘΙΜΙΚΟΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ
ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ/
ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ
ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΒΙΟΣ

7
Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

3α. ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ

ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

Κατά Στίλπωνα Κυριακίδη:

Α. Κυρίως άσματα:
1. Εργατικά, 2. Εθιμικά & εορταστικά, 3. Παιδικά, 4. Της αγάπης, 5. Του γάμου, 6.
Της ξενιτιάς, 7. Μοιρολόγια, 8. Κλέφτικα, 9. Ιστορικά, 10. Σατιρικά, 11. Γνωμικά, 12.
Περιστατικά, 13. Θρησκευτικά.

Β. Διηγηματικά άσματα:
1. Ακριτικά, 2. Παραλογές, 3. Ρίμες

Γ. Δραματοποιημένα άσματα:
Δραματοποιημένα παιχνίδια και παραστάσεις που υποκαθιστούν το θέατρο. Υπόθεση
μέσα από αναγεννησιακά έπη και Θέατρο Σκιών.
 3β. ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ
ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

Κατά Δημήτριο Λουκάτο

1. Επικά
2. Λυρικά
3. Οικογενειακά
4. Θρησκευτικά
5. Εποχικά
6. Κοινωνικά
7. Γνωμικά
8. Παιδικά

3γ. ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ

ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

Κατά Νικόλαο Πολίτη (και Κ.Ε.Ε.Λ.)

1. Ακριτικά
2. Ιστορικά
3. Κλέφτικά
4. Παραλογές
5. Της αγάπης
6. Νυφιάτικα
7. Νανουρίσματα
8. Κάλαντα
9. Βαΐτικα
10. Της ξενιτιάς
11. Μοιρολόγια
12. Του κάτω κόσμου
13. Γνωμικά
14. Εργατικά
15. Περιγελαστικά
 4α. ΛΑΪΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

• άτυπη
• βιωματική
• αυθόρμητη
• μυητική
• δια βίου
• χωροχρονική
• χωρίς «δασκάλους»
• χωρίς ειδικές εγκαταστάσεις
• χωρίς τίτλους σπουδών
• χωρίς συγκεκριμένα γνωστικά
αντικείμενα

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 11

4β. ΓΕΝΙΚΗ (ΚΡΑΤΙΚΗ) ΠΑΙΔΕΙΑ

• επίσημη
• θεωρητική
• προκαθορισμένη
• γενικευμένη
• πεπερασμένη
• «τοπική»
• διαπιστευμένοι δάσκαλοι
• ειδικές εγκαταστάσεις
• με τίτλους σπουδών
• με συγκεκριμένα γνωστικά
αντικείμενα

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 12

 5α. ΕΙΔΗ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

• Α. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟΣ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: παραλλαγές

• Β. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΟΣ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: νέες μορφές παλαιών έργων

• Γ. ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΚΟΣ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: νέα έργα

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 13

5β. ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

α) ΠΑΘΗΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ: γνώση, διαφύλαξη, έλεγχος, διαμόρφωση,

επαναληπτικότητα

β) ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ: γνώση, εμπλουτισμός, παραλλαγές

γ) ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ: γνώση, έμπνευση, καινοτομία και προσαρμογή

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 14

 5γ. ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑ ΦΟΡΕΩΝ ΜΕ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ

ΠΑΘΗΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΑΝΑΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Δρ ΡΕΝΑΤΑ 15
ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ
ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

6α. ΓΕΩ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ

• ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ - ΧΕΡΣΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

- Δωδεκάνησα - Ρούμελη
- Κυκλάδες - Μοριάς
- Β. Αιγαίο - Ήπειρος,
- Κεντρικό Αιγαίο - Θεσσαλία
- Επτάνησα - Μακεδονία
- Κρήτη - Θράκη

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 16

 6β. ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ

Δωδεκάνησα, Κυκλάδες, Β. Αιγαίο, Κεντρικό Αιγαίο, Επτάνησα, Κρήτη

• δίσημοι, τετράσημοι ρυθμοί

• συρτός, μπάλος, σούστες
• δίστιχα
• ρίμες
• αντίστοιχη θεματολογία
• εύχαρες μουσικό ύφος
• ανάλαφροι χοροί
• ελαφρές ενδυμασίες

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 17

6γ. ΧΕΡΣΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Ρούμελη, Μοριάς, Ήπειρος, Θεσσαλία, Μακεδονία, Θράκη

• δίσημοι, τρίσημοι, τετράσημοι,

• συρτός, τσάμικος, συγκαθιστός
• τριημίστιχες στροφές
• όχι πάντα ρίμα
• αντίστοιχη θεματολογία
• βαρύ/ μελαγχολικό μουσικό ύφος
• βαριοί χοροί
• βαριές ενδυμασίες

Δρ ΡΕΝΑΤΑ 18
ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ
ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
 7α. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΖΥΓΙΕΣ ΣΤΗ ΣΤΕΡΙΑΝΗ ΕΛΛΑΔΑ

Ζουρνάς με νταούλι Άσκαυλος/ Γκάιντα ή φλογέρα με νταούλι

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 19

7β. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΖΥΓΙΕΣ ΣΤΗ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ

τσαμπούνα με νταούλι

βιολί με λαούτο λύρα με λαούτο

ή

20
Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
 7γ. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΟΜΠΑΝΙΑ ΣΤΗ ΣΤΕΡΙΑΝΗ ΕΛΛΑΔΑ

κλαρίνο (λαϊκό) βιολί λαούτο (λαϊκή) κιθάρα ντέφι τουμπερλέκι

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 21

7δ. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΟΜΠΑΝΙΑ ΣΤΗ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ

σαντούρι βιολί λαούτο ή (λαϊκή) κιθάρα τουμπερλέκι

Δρ ΡΕΝΑΤΑ ΔΑΛΙΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 22