Rehiyonal

1
UNANG YUNIT
FLWR 101 – Wikang Rehiyonal 1 (Wikang Pangasinan) Modyul I

Modyul I
2
Sa mga mag-aaral at guro na gagamit ng modyul na ito:
Panunot: Sayan ayan aral ed kapilitan ya mangusar tayo ni ya salitan Pangasinan,

Filipino ta Ingles pian mas lalon natalusan na balang sinansakey so gabay dan
ibabaga so panaralan ed sayan sabjek.
Paalala: Ang pag-aaral na ito ay gagamit pa rin ng wikang Pangasinan, Filipino at Ingles
upang mas lalong maintidihan ng bawat isa ang mga pinag-aaral sa asignatura.
Reminder: This study used languages such as Pangasinan, Filipino and Englhish so that
each one should fully understand the contents of the subject matter.

Modyul I
3
MODYUL I
PANIMULANG PAG-AARAL
SA LALAWIGAN NG PANGASINAN
Aralin 1 Ang Lalawigan ng Pangasinan
Aralin 2 Ang Yaman ng Lalawigan ng
Pangasinan
Aralin 3 Ang Wikang Pangasinan/Say Salitan

Pangasinan

Modyul I
4
MODYUL I
PANIMULANG PAG-AARAL SA LALAWIGAN NG PANGASINAN
INTRODUKSIYON
Matitinding pagsubok ang pinagdaanan ng ating mga ninuno sa pkikipaglaban sa

mg nanakop sa ating bansa at mga lalawigan makamit lamang ang inaasam-asam na
kalayaan. Bagamat marami ang nagbuwis ng buhay ay hindi maikakailala na nang dahil
sa kanila ay utang natin ang tinatamasa nating kapayapaan sa kasalukuyan.
Mayaman din ang Lalawigan ng Pangasinan. Iba’t ibang mga pananim ang dito’y
matatagpuan at pag-aalaga ng mga hayop na siyang pinagkakakitaan ng mga
mamamaniyan nito. Ang Lalawigan ng Pangasinan ay isa sa mga mayor na
nagpoprodyus ng elektrisidad sa buong bansa.
Katulad ng Wikang Filipino, ang wikang rehiyonal na Pangasinan ay may sariling

alpabeto.
Sa modyul na ito ay tatalakayin ang tungkol sa Ang Lalawigan ng Pangasinan,

Ang Yaman ng Lalawigan ng Pangasinan at Ang Wikang Pangasinan/Say Salitan
Pangasinan.
MGA LAYUNIN
Pagkatapos na pag-aralan at talakayin ang modyul, ang mga mag-aaral ay
inaasahang matamo ang mga sumusunod na kasanayan:
1. Nagkakaroon nang sapat at malawak na kaalaman hinggil sa makasaysayang

lugar ng Lalawigan ng Pangasinan.
2. Nakikilala ang Lalalwigan ng Pangasinan batay sa natatanging yaman nito at
wikang sarili.
3. Nababatid ang alpabetong Pangasinan at ang kanyang sariling identidad.
4. Nakapagbibigay ng mga halimbawa ng mga salitang ginagamitan ng mga panlapi
sa wikang Pangasinan.

Modyul I
5
Aralin 1
ANG LALAWIGAN NG PANGASINAN
Mga Layunin:
1. Nalalaman ang kasaysayan ng Lalawigan ng Pangasinan.

2. Napahahalagahan ang mga pangyayaring nagpagpalaya sa Lalawigan ng
Pangasinan at sa mamamayan nito laban sa pananakop ng mga dayuhan.
3. Nagkakaroon ng kamalayaan kung paano naimapa ang Lalawigan ng
Pangasinan noong sinaunang panahon.
4. Nakapagbibigay ng kabatiran hinggil sa kasaysayan ng pinanggalingan ng
pangalan ng lalawigan ng Pangasinan.
5. Nabibigyan ng papuri at pagpapahalaga ang mga bayaning nakipaglaban
para sa kalayaan ng Lalawigan ng Pangasinan.
Ang Pangasinan ay isang lalawigan ng Pilipinas sa rehiyon ng Ilokos.

Matatagpuan ang lalawigan sa kanlurang bahagi ng pulo ng Luzon sa may Golpo ng
Lingayen at Timog Dagat Tsina. Ito ay may kabuuang sukat na 5,451.01 square
kilometres (2,104.65 sq mi). Ayon sa senso noong 2010, ang populasyon ay nasa
2,779,862. Ang mga mamamayan ng Pangasinan ay tinatawag na Pangasinan o sa
Kinastilang Pangasinense, o sa payak na taga-Pangasinan. Ikatlong pinakamataong
lalawigan ang Pangasinan sa buong Pilipinas. Pangasinan ang pangalawang lalawigan
ng mga mamamayan, at ang pangunahing wikang sinasalita sa lalawigan. Tinatayang
nasa 1.5 milyong ang mga katutubong Pangasinanense. Isa ang wikang Pangasinan sa
mga opisyal na kinikilalang wikang rehiyonal sa Pilipinas. Sinasalita ang Pangasinan
bilang ikalawang wika ng mga etnikong minorya sa Pangasinan. Ang pinakakilalang
pangkat etnikong minorya sa Pangasinan ay ang mga Iloko, Bolinao at mga Tagalog.
Nakahimlay ang lalawigan ng Pangasinan sa hilagang-kanluran ng Pilipinas.

Pinalilibutan ng dagat Tsina sa hilaga, La Union sa hilagang silangan, Zambales sa
timog-kanluran, Nueva Ecija sa silangan at Tarlac sa timog-silangan.
Ang lalawigan ng Pangasinan ay nahahati sa 44 bayan, 4 na lungsod, at 1,364 na

mga barangay. May anim na distritong pangkinatawan ang lalawigan ng Pangasinan.
May apat na Lungsod ang Pangasinan: Lungsod ng Alaminos, Lungsod ng
Urdaneta, Lungsod ng Dagupan at Lungsod ng San Carlos.
Binubuo naman ito ng apatnapu’t apat na bayan: Agno, Aguilar, Alcala, Anda,
Asingan, Balungao, Bani, Basista, Bautista, Bayambang, Binalonan, Binmaley, Bolinao,
Bugallon, Burgos, Calasiao, Dasol, Infanta, Labrador, Laoac, Lingayen (Kapital ng
Lalawigan ng Pangasinan), Mabini, Malasiqui, Manaoag, Mangaldan, Mangatarem,
Mapandan, Natividad, Pozorrubio, Rosales, San Fabian, San Jacinto, San Manuel, San
Nicolas, San Quintin, Santa Barbara, Santa Maria, Santo Tomas, Sison, Sual, Tayug,
Umingan, Urdaneta, Urbiztondo at Villasis,
Ayon sa senso noong 2000, 47 bahagdan ng populasyon ay mga Totoon

Pangasinan at 44 na bahagdan ay mga Iloko.
Ang Kasaysayan ng Lalawigan ng Pangasinan
Mahaba ang kasaysayan ng Pangasinan kung ihahambing sa ibang grupong etniko

sa Pilipinas. Noong ika-10 siglo, bumisita ang mga pinuno ng Pangasinan sa Tsina. Bago
nila narating ang Tsina noong mga panahon na iyon ay may komersiyo ng nagaganap sa

Modyul I
6
pagitan ng Pangasinan, Tsina at Hapon. Dahil sa tala na ito, isa ang Pangasinan sa may
pinakamatandang kultura sa buong bansa.
Sinasabing sa lalawigan ng Pangasinan nanggaling ang mga magigiting na

mandirigma sa bahagi ng Hilangang Luzon. Sina Juan dela Cruz Palaris o Pantaleon
Perez at Prinsesa Urduja ang mga kilalang manananggol ng lugar laban sa mga
dayuhang mananakop.
Bago pa dumating ang mga Kastila sa Pilipinas ay may sistema na ng pagsulat

ang mga Pangasinense. Isa itong uri ng alibata ngunit kaiba nang kaunti sa alibata ng
mga taga-Java Indonesia at mga Tagalog.
Sinimulan lamang ang paggamit ng alpabetong Latin nang dumating ang mga
Kastila sa Pangasinan. Ngayon, ang alpabetong Latin na ang ginagamit ng mga tao sa
Pangasinan.
Ang Pangasinan ay isa sa mga lalawigan sa Pilipinas na may sinaunang politikal

at administratibong yunit. Opisyal itong sinakop ni Marshall Martin de Goite noong
1571. Noong Abril 5, 1572 ang lalawigan ay ginawang encomienda ng mga Kastila upang
tumanggap ng mga alintuntunin sa pananampalatayang Katoliko, nangangahulugan na
binuo ang Pangasinan ng iisang pamahalaan bago ang Spanish Cortez. Walong taon ang
lumpas, noong 1580, binuo ang politikal yunit nito sa ilalim ng alcalde mayor kung
saan noong panahon na iyon ang kanyang kapangyarihan bilang pangulo ng probinsiya o
provincial government na may katungkulan bilang hudisyal ay nagpapahiwatig na
maging probinsiya ang Pangasinan. Upang alalahanin ang araw na naging encomienda
at ang taon ng pagiging probinsiya ng Pangasinan, ipinagdiriwang ang Abril 5, 1580
bilang opisyal na araw ng pagkakatatag ng probinsya ng Pangasinan. Noong panahon na
yaon, kasama sa nasasakupan ng lalawigan ng Pangasinan ang Lalawigan ng Zambales
at ilang bahagi ng Tarlac at La Union. Nabawasan pang lalo ang teritoryo ng lalawigan
noong 1875 nang magsama-sama ang Paniqui at ilang bayan sa katimugang bahagi ng
Tarlac.
Mahahalagang Kaganapan at Panahon
Ang Pangasinan ay lalawigan ng matatapang na tao at mapagmahal sa kanilang

bayan. Isa sa pinakamalaking probinsiya sa bansa na biniyayaan ng magaganda at
sagana sa likas na yaman. Naging sentro rin ng kalakalan noong panahon ng Kastila.
Dahil dito ay ginawa ang pinakaunang daanan ng tren at isa sa mga iilang daungan ng
“Galleon Trade.”
Noong sinaunang panahon (2,000 B.C.), may mga relikya at pintura na

natagpuan sa mga kweba ng bayan ng Sual. Ang mga Malayo-Polinesian na mula sa
pangkat ng ang Austronesian ay dumating sa Pangasinan sakay ng Bangka at sila ay
bumuo ng isang lipunan sa may Gulpo ng Lingayen. Itinuro nila ang kanilang kagalingan
sa paggawa ng asin sa mga katutubo ng lalawigan. Ang kanilang bagong tahanan ay
tinawag nilang Pangasinan na nangangahulugang “lugar kung saan ginagawa ang
asin.” Ito ang tawag sa mga lugar na malapit sa dagat subalit “Caboloan” naman ang
itinawag nila sa may kalupaan sapagkat tumutubo rito ang isang uri ng halaman na
tinatawag na “bolo”. Ang mga naninirahan sa Pangasinan ay nakipagkala-kalan sa
India, Tsina at Hapon sa mga unang ika-8 siglo A.D.
Natuklasan ni Juan de Salcedo ang Pangasinan noong 1572 habang binabaybay

niya ang hilagang Luzon. Iniutos ng kanyang lolo na si Gobernador Heneral Miguel
Lopez de Legazpi na ayusin ang kaguluhan sa parte ng bansa. Tuluyang sinakop ng
Espanya ang Pangasinan nong Abril 5, 1572 bilang isang encomienda. Isang pareng
mananalaysay, si Padre Juan Fernando, tinagurian niya si Juan de Salcedo bilang
“unang nakatuklas ng Pangasinan.”

Modyul I
7
Noong taong 1574-1575, isang rebeldeng Tsino na nagngangalang Limahong ay

matagal nang tinutugis ng mga Espanyol ang napadpad sa Pangasinan. Nagtayo siya ng
kanyang kaharian sa bayan ng Lingayen. Ang kanyang grupo ay binubuo ng mga
kalalakihan, kababaihan at kabataan. Pinuwersa niya ang mga katutubo na bigyan siya
ng probisyon at pagsilbihan siya kasama ng kanyang mga grupo. Natuklasan ni Salcedo
ang pangkat ni Limahong sa Lingayen kaya nagkaroon ng digmaan sa pagitan ng
dalawang pangkat. Pagkatapos ng mahaba at madugong bakbakan, napaligiran ng mga
Kastila ang pwersa ni Limahong. Lingid sa kaalaman ng mga Kastila, gumawa pala sila
ng isang lagusan ng tubig sa may karagatang Tsina noong 1575 at doon siya dumaan at
tumakas. Maraming mga tsino na mga kasama ni Limahong ang naiwan sa Pangasinan
at dito na sila tumira kasam ng kanilang mga pamilya.
Ang Pangasinan ay ginawang alcaldia mayor noong 1580 ni Gobernador Heneral

Gonzalo Ronquillo de Peñalosa. Ang unang alcalde mayor ay si Don Pedro Manrique.
Sa panahong ito (1611), napakalawak pa ang teritoryo ng Pangasinan. Ang

tawag sa “coastal villages” na naging gawaan ng asin ay “panag-asinan” at ang nasa
loob naman ng lalawigan ay tinawag na “caboloan”. Ang mga hangganan nito ay mula
sa San Juan (ngayon ay bahagi na ng La Union) sa may hilaga, sa may paanan ng mga
bundok ng Cordillera at Caraballo sa bahaging hilagang-silangan at silangan, Paniqui sa
may timog, sa kasalukuyang bayan ng Sual sa kanluran at ang kasalukuyang lalawigan
ng Zambales.
Noong 1660 (Malong Revolt), si Andres Malong ng Binalatongan ay namuno sa

mga libu-libong kawal para maghimagsik laban sa mga Kastila. Tinawag niya ang
kanyang sarili bilang “Ari”. Naideklara ni Malong na malaya na ang Pangasinan, subalit
wala pang isang buwan ay nakuha muli ng pwersa nga Kastila ang lalawigan.
1762 (Palaris Revolt), si Juan dela Cruz Palaris (Pantaleon Perez) na taga-
Binalatongan din ay namuno sa kanyang mga tauhan na magreklamo sa mga Espanyol
tungkol sa binabayaran nilang buwis. Dahilan sa pagkakatalo ng mga Kastila laban sa
mga Britano at pagkakasakop sa Maynila, ay mas lalong umigting ang pagnanasa ng
kampo ni Palaris na maitaboy ang mga Kastila sa Lingayen. Nagtagumpay si Palaris na
gawing malaya ang Pangasinan sa loob ng dalawang taon. Nang mahuli si Juan dela
Cruz Palaris, nagwaging muli ang mga Kastila at ginawang San Carlos ang pangalan ng
Binalatongan bilang pagkilala sa kasalukuyang hari ng Espanya na si Haring Carlos III.
Itinayo ang Casa Real sa Lingayen noong 1840 bilang opisina ng alcalde mayor.
Ang alcalde mayor ay tumatayong parang gobernador sa kasalukuyan. Ang
stablishimento ay pagdarausan ng mga makasayasayan kaganapan sa Pangasinan at
ginamit bilang “Juzgado” sa katagalan.
Taong 1855 nang buksan ng pamahalaang Espanya ang Sual bilang opisyal na
daungan para sa kalakalan at pagawaan din ng barko kasama ang Labrador, Lingayen
at Dagupan. Ang bigas ay inaangkat sa Tsina at Macao mula sa ginawang daungan.
Noong Disyembre 27, 1897, sinamahan ng Gobernador Heneral ng Espanya na

si Primo de Rivera si Heneral Emilio Aguinaldo para sumakay sa tren papuntang
Dagupan at ipasakay sa barkong S.S Uranus sa Sual upang ipatapon si Aguinaldo sa
Singapore dahil sa pakikiisa nito sa “Pact of Biak-na-Bato”
Dahil sa matagumpay na pakikipaglaban ng mga lokal na katipunero na binuo ni

Heneral Francisco Makabulos ng Gitnang Luzon, muling nakamit ng Pangasinan ang
kalayaan nito noong Hulyo 22, 1898. Sa pamumuno ni Don Daniel Maramba ng Sta.
Barbara, Vicente del Prado ng San Jacinto, Juan Quesada at Eliseo Arzadon ng
Dagupan ay tinalo nila ang huling pwersa ng mga Kastila sa isang makasaysayang
digmaan sa lunsod ng Dagupan.
Pebrero 5, 1899, isang araw pagkatapos ng panimulang digmaan ng Pilipinas at

Amerika, iniutos ni Pagulong Emilio Aguinaldo kay Pangasinan Gobernor Quesada na
ilipat ang Provincial Capital sa San Carlos upang mailayo sa bantang pananalakay ng

Modyul I
8
mga Amerikano na maaaring manggaling sa Gulpo ng Lingayen. Ang San Carlos ay

nagsilbing kapital ng lalawigan mula sa araw na iyon hanggang sa muling pagbagsak
nito noong Nobyembre sa kaparehas ding taon.
Agosto 1899 naman nang isulat ni Jose Palma ang isang tula na naging liriko ng
ating Pambansang Awit sa bayan ng Bautista na noon ay isa pa lamang baryo ng bayan
ng Bayambang. Si Palma ay kasapi ng rebolusyong pahayagan na La Independencia.
Isinulat ang nasabing tula sa bahay ni Doña Romana G. vda de Favis. Ang bahay ng
doña ay nagsilbing “Malacañang” ng republika Aguinaldo hanggang Nobyemre 1899.
Kalaunan ay nilapatan ito ng liriko ni Julian Felipe at nilagyan ng pamagat na “La
Macha Nacional Filipina”. Ang tula ay isinalin sa wikang Kastila, Ingles at Tagalog na
may pamagat namang Lupang Hinirang. Ang bayan ng Bautista ay tinaguriang
“Tahanan ng Pambansang Awit ng Pilipinas.”
Sa panimula ng Nobyembre 1899, ang digmaang Pilipinas laban sa Amerika ay

nakaabot na sa Pangasinan. Inilipat pansamantala ang kapital ng Pilipinas sa
Bayambang ni Hen. Emilio Aguinaldo na noon ay kasalukuyang Pangulo ng Pilipinas.
Dito pinag-usapan ang kanyang konseho ng pamahalaan na buwagin na ang hukbo ng
Pilipinas at gawing gerilya ang pakikipagdigmaan laban sa mga pwersa ng Amerikano.
Nobyebre 20, 1899, sina Heneral Douglas MacArthur at Heneral Lawton at

matagumpay na nakipag-ugnayan kay Heneral Wheaton ng Dagupan. Dahil dito, ay
tuluyan ng napasakamay ng Amerika ang lalawigan. Hindi naglaon, nilagyan na ng mga
sundalong administrador ang Lalawigan ng Pangasinan.
Noong Pebrero 16. 1899, binuo ng Taft Commission ang Pangasinan bilang sibil
na lalawigan sa isang pagtitipon na ginanap sa Dagupan. Hinirang si Don Perfecto
Sison bilang Gobernador ng Lingayen at ibinalik sa Lingayen ang karangalan bilang
sentro ng lalawigan dahil sa bayan na ito nakatayo ang Casa Real. Ang abogadong si
Taft at kanyang mga komisyoner ay binigyan ng marangyang piging sa Casa Real.
Ang unang pampublikong sekondaryang paaralan ay itinayo rin sa Lingayen

noong Setyembre 1902 kung saan ang ilang sa mga unang guro dito ay mga US
‘Thomasites’. Ang Akademikong Hayskul sa Pangasinan (Pangasinan Academic High
School) ang kauna-unahang paaralan sa Pangasinan hanggang noong 1946. Ngayon ay
pinangalanang Pambangsang Mataas na Paaralan ng Pangasinan (Pangasinan National
High School) na nakapgprodyus ng napakaraming matatagumpay na persolidad sa
lalawigan.
Si Gobernador Daniel Maramba na nagpagawa ng bagong kapitolyo ng

lalawigan ay siya ring nanguna sa pagpapasinaya ng nasabing gusali noong Pebrero 10-
19, 1919. Dinisenyo ang kapitolyo na pang-agrikultural at industrial na pagtatanghal,
karnibal, mga parada at mararangyang cononation ball na may reyna at ang kanyang
korte. Ang amerikanong si Ralph Doane ang nagdisenyo ng neo-klasikal na gusali.
Noong Disyembre 12, 1941 ay naging madugo ang labanan sa Pangasinan noong
Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Nang umatras ang mga Amerikanong sundalo kasama
ang mga kawal na Pilipino papuntang Bataan, ang mga Hapones naman ang sumunod
na naghari sa lalawigan. Inilipat na muli ang Provincial Capitol sa Dagupan ng mga
opisyales ng Japanese-sponsored national government.
Enero 20, 1942, isang pangangailangan na makipagtulungan ang mga

Pangasinense sa pwersa ng mga Hapones, si Dr. Santiago Estrada na maagang nilisan
ang tanggapan ng lalawigan sa Tayug at ipinapatuloy ang posisyon ng gobernador ay
kinilala ang provincial government upang makatulong sa pagpapanumbalik ng
kapayapaan at kaayusan at makapagtrabaho para sa kapakanan ng mamamayan. Pinili
ang Dagupan bilang kapital ng lalawigan ng bagong Japanese-sponsored national
government.
Enero 9-13, 1945, dumating ang mga “Allied Forces” kasama ang United States
Sixth Army sa ilalim ng pamumuno ni Hen. Walter Krueger at dumaong sila nang
walang pag-aalinlangan sa mga dagat ng Lingayen, Binmaley, Dagupan, Mangaldan at

Modyul I
9
San Fabian kung saan ay naapektuhan ang pagpapalaya ng Pangasinan. sa Pangasinan.

Tinulungan nila ang mga beteranong Pangasinense para palayain ang Luzon sa kamay
ng mga Hapones. Pagkatapos ng apat na araw, dumaong si Hen. Douglas MacArthur sa
Lingayen. Pagkatapos ay bumalik siya at dumaong din sa Dagupan.
Pebrero 1945, muling itinayo ng mga Amerikano sa pamamagitan ng Philippine

Civil Affairs Unit (PCAU) ang pamahalaang panlalawigan. Hinirang si Sofronio Quimson
bilang Gobernador habang inaayos ang sigalot sa pagiging kapital ng lalawigan ang
Dagupan.
Ang Provincial Capitol ay naibalik sa Lingayen noong Hunyo 1945.
Sa pamamagitan ng Philippine Rehabilitation Act, ang pamahalaang Amerikano

ay tinulungan ang pamahalaang panlalawigan ng Pangasinan sa pamumuno ni
Gobernador Enrique Braganza sa pagsasaayos ng mga nasirang gusali kasama ang
gusali ng Kapitolyo noong 1946.
Pinangunahan naman ni Gobernador Juan de Guzman ang pagtatayo ng

Governor’s Official Residence at ng Guest House noong 1953. Tinawag ito na Princess
Urduja Palace. Si Prinsesa Urduja ay isang maalamat na prinsesang amasona noong ika-
14 na siglo. (Tandaan na sa isang pambansang pagpupulong na ginanap noong mga
taong 1990, ang mga iskolar at akademesiyans ay nagbigay ng kongklusyon na ang
kaharian kung saan nanungkulan si Prinsesa Urduja ay hindi sa Pangasinan o kahit sa
alinmang lugar sa Pilipinas kundi sa bahaging lugar ng Indo-Tsina).
Hunyo 30, 1992, isang Pangasinense si Fidel Valdez Ramos ay naging Pangulo
ng Pilipinas. Itinayo ni Pangulong Ramos ang dalawang malalaking power plant sa
Pilipinas, ang Sual Power Plant, ang pinakamalaking Coal-Fired Power Plant sa bansa
at ang pagtatapos niya sa pagpapagawa ng San Roque Multipurpose Project upang
magbigay ng kuryente, ang pinakamalaking Hydro Electric Power Plant sa southeast
Asia. Sinimulang itinayo ito ni Marcos noong kanyang panahon ng panunungkulan bilang
Pangulo rin ng Pilipinas bago si dating pangulong Cory Aquino.
Taong 1998, ang San Roque Multipurpose Project o SRMP sa San Manuel at
San Nicolas ay itinayo upang matugunan ang pangangailangan sa kakulangan ng suplay
ng kuryente ng ikatlong pinakamalaking ilog sa buong bansa, ang Agno River na
nagbibigay ng malaking pakinabang sa napakaraming komunidad sa buong Luzon.
Pinapatakbo at pinapatiling maayos ang paggamit dito upang makontrol ang baha,
irigasyon, suplay ng kuryente at mapaunlad ang kalidad ng tubig.
Noong taong 1999 naman ay sinimulan na rin patakbuhin ang Sual Power Plant
sa Sual, Pangasinan, Ang Pangasinan bilang host province, ang may pinakamalaki at
pinakaepektibong coal-fired power plant sa buong Pilipinas na siniserbisyuhan ang
kabuuan ng Luzon na may generating capacity na 1, 218 MW. Ang kompanya ay may
Energy Conversion Agreement sa National Power Corporation na may 25-year built-
operate-transfer scheme (BOT).
Naging tampok ang lalawigan ng Pangasinan noong 2009 sa kasagsagan ng

bagyong Pepeng na nanalasa sa Hilagang Luzon. Ang epipenomenal na pagbaha dulot
ng matinding pag-ulan na gumiba ng ilang dike at nagpakawala ng di matawarang tubig
mula sa higanteng San Roque Dam ay nakapagbigay kaalaman sa papel ng Agno River
bilang pangunahing daanan ng tubig-ulan mula sa libis ng Mt. Data sa Cordillera.
Mahalaga ang Agno River sa materyal na kasaysayan ng Pangasinan. Ito ang nagsilbing
nexus ng matandang dikotomiya ng baybay-alog – ang kostal na ‘Panag-asinan’ at ang
interyor na ‘Caboloan’.
Nagsimula ang masigabong pagbabago sa lalawigan ng Pangasinan noong

pagpasok ng liderato ni Gobernor Amado T. Espino Jr. gumanda ang pamumuhay ng
mga naninirahan sa Pangasinan. Itinayo ang mga pampamahalaang gusali, mga parke,
ospital at mga tanggapan ng satellite. Ang intensibong rehabilitasyon at pagsasaayos
ng gusali ng kapitolyo ay umani ng pambansang katanyagan, at nakuha ang titulong

Modyul I
10
“Best Provincial Capitol in the Philippines” pagkatapos ang pagkukumpuni rito noong
2008. Bilang pagpapatuloy sa renobasyon ng pisikal na kalagayan ng mga
imprastraktura ng lalawigan, ang pagpapaunlad naman sa pinagkukunang pantao ay
ipinatupad sa pamamagitan ng mga programa na nagresulta ng muling pagbangon sa
dignidad, respeto sa sarili at propesyunalismo ng mga empleyado ng pamahalaang
panlalawigan. Pagkatapos ng isang mahaba at seryosong pananaliksik ng isang grupo na
binuo ni Gob. Espino Jr., napag-alaman ang kapanganakan ng probinsiya noong Abril 5,
1580. Sa kauna-unahang pagkakataon ipinadiwang ang tunay na Foundng Day ng
Pangasinan noong abril 5, 2010 sa Sison Auditorium. Sa pagtitipong iot inilunsad ang “I
Love Pangasinan” movement.
Ang pagkakaisa at mga ginituang simulain ng ating mga magigiting na bayani at

taong bayan ng Pangasinan ay ipinagpapatuloy ng liderato ngayon para maiskatuparan
ang mga mithiin ng isang lalawigang may pagkakaisa at kalayaan.
Listahan ng mga Naging Gobernador ng Pangasinan

Pagkakasunod-
Pangalan Taon sa Tanggapan
sunod
1 Perfecto Sison Pebrero 16, 1901–Pebrero 2, 1902
2 Macario Favilla Marso 2, 1902–Marso 4, 1906
3 Isabelo Artacho Marso 5, 1906–Marso 1, 1908
4 Antonio Sison Marso 2, 1908–Disyembre 31, 1909
5 Juan Alvear Enero 1, 1910–Nobyembre 26, 1912
6 Aquilino Calvo Nobyembre 27, 1912–Oktubre 15, 1916
7 Daniel Maramba Oktubre 16, 1916– Oktubre 15, 1922
8 Teofilo Sison Oktubre 16, 1922–Hunyo 25, 1928
9 Pedro Quintans July 19, 1928– Oktubre 15, 1928
10 Bernabe B. Aquino Oktubre 16, 1928– Oktubre 15, 1931
11 Servillano dela Cruz Oktubre 16, 1931– Oktubre 16, 1940
12 Santiago Estrada 1941–1944
13 Sofronio C. Quimson 1945–1946
14 Enrique Braganza 1946–1951
15 Juan de G. Rodriguez 1952–1953
16 Conrado F. Estrella 1954–1963
17 Francisco Q. Duque 1964–1967
18 Tito B. Primicias 1968–1971
19 Vicente D. Millora Setyembre 16–30, 1971
20 Aguedo F. Agbayani 1972–Enero 2, 1976; Hunyo 17, 1978-1986
21 Agerico S. Rosario Enero 3, 1976–Hunyo 16, 1978 (OIC)
Demetrio G.
22 Abril 4–Nobyembre 21, 1986
Demetria
23 Rafael M. Colet Nobyembre 22, 1986 (Acting)
24 Jose F.S. Bengson Disyembre1987 (OIC)
25 Rafael M. Colet 1988–Hunyo 30, 1992
26 Aguedo F. Agbayani Hulyo 1, 1992– Hunyo 30, 1995
27 Oscar M. Orbos Hulyo 1, 1995– Hunyo 30, 1998
28 Victor E. Agbayani Hulyo 1, 1998– Hunyo 30, 2007

Modyul I
11
29 Amado T. Espino Jr. Hulyo 1, 2007 - June 30, 2016

30 Amado Espino III Hulyo 1, 2016 – Kasalukuyan
Pagmamapa sa Lalawigan ng Pangasinan
Unang naimapa ang lalawigan ng Pangasinan ng mga Kastilang relihiyoso. Ang

mga Agustinong misyonero na dumaong sa kostal na bayan ng Bolinao at hindi
nakapasok sa interyor na pamayanan dahil sa mabangis na mga katutubo rito ang
siyang nagbigay ng ngalan sa buong kalupaan bilang Pangasinan. Ito ang nagbura sa
matandang katawagan sa mga interyor na pamayanan bilang Caboloan. Ito rin ang
nagbura sa dikotomiya ng matatandang pamayanang nasa kostal at interyor (baybay-
alog) na matagal nang may matalik na ugnayang pangkalakalan. Ang Pangasinan noon
ay Panag-asinan, yaong mga kostal na komunidad kung saan ginagawa ang ‘asin’.
Samantala, ang Caboloan ay kakikitaan ng maraming ‘bolo’ (isang uri ng kawayan) at
malapit mismo sa ilog Agno. Mahalaga ang pagtalakay sa ilog Agno bilang siyang nexus
ng mga pamayanang nasa kostal at nasa interyor, at maging ng mga pamayanan sa
Tarlac at Pampanga. Ang ilog Agno rin ang dahilan ng matabang lupain ng kabukiran sa
lalawigan at siyang nag-udyok sa mga Iluko na manirahan dito bilang mga magsasaka at
mangangalakal. Ang materyal na kahalagahan ng ilog Agno ay kasabay na tatalakayin
sa konteksto ng kasalukyang panahon lalo na ang kamakailang epipenomenal na
pagbaha sa lalawigan dulot ng bagyong si Pepeng. Sa pagmamapa ng nasyon-estado sa
pamagitan ng aparato nito, ang Pangasinan ay isang “Ilocanized province of the
North”. Ang malawakang migrasyong Iloko sa lalawigan ay naging salik sa pagkabaon ng
kasaysayan at karanasan ng mga katutubong Pangasinan na babanggitin dito bilang mga
anacbanua. Subalit naging dinamiko ang ugnayan ng mga Pangasinan at Iloko pag-usad
ng panahon. Ang mga Ilokong cailian/es ay magiging bahagi ng populasyon ng bayan at
papasok din sa larangan ng lokal na pulitika sa siglo-20. Bibigyang diin ng artikulo ang
etnokultural na pagmamapa ng lalawigan lampas sa usapin ng teritoryalidad at
pagmumuhon. Titignan ang konfigurasyon ng Pangasinan mula sa Pangasinan-Caboloan
patungo sa kasalukuyang gahum kaugnay ng CAMADA urban planning project. Bibigyang
pribilehiyo ang artikulasyon at tinig ng mga tagarito at maging ng mga tagalabas bukod
sa mga dokumento at mapa ng mga kolonisador at nasyon-estado sa layuning
maunawaan kung paano naimapa ang buong lalawigan ng Pangasinan sa pagdaan ng
dantaon.
Dikotomiya ng Kostal-Interyor
Sa panahong pre-hispaniko, ang Pangasinan ay tumukoy lamang sa mga

komunidad-kostal (coastal communities) na malapit sa dagat Tsina. Samantala, ang
mga komunidad-interyor (interior communities) ay tinawag namang Caboloan.
Parehong toponymic term o place names tulad ng maraming bayan o lalawigan sa
Pilipinas na nagtatakda ng pook, ang Panag-asinan (mula sa salitang-ugat na ‘asin’ at
unlaping ‘panag’; sa Tagalog, ito’y ang unlaping ‘pang’ kaya’t magiging Pangasinan at
hulaping ‘an’), ay lugar kung saan matatagpuan ang ‘asin’.
Ang Caboloan ay mula naman sa salitang-ugat na ‘bolo’ na isang uri ng matibay
na kawayan. Ang siyentipikong pangalan ng ‘bolo’ ay gigantochloa levis na ginagamit
sa pagtatayo ng bahay, paghahabi ng mga basket at iba pang gamit pambahay. Sa
unlaping ‘ca-’ at hulaping ‘an’, na nagtatakda uli ng pook, ang Caboloan ay lugar kung
saan matatagpuan ang maraming ‘bolo’.
Ang matandang pangalan na Caboloan ay naglaho sa memorya ng mga residente

nang unang sakupin ng mga Kastilang Agustino ang mga komunidad-kostal at saka
ituring ang buong lupain bilang Pangasinan. Kasabay na rin nang unti-unting paglaho ng
‘bolo’ dahil sa walang patumanggang pangangahoy, ang paglaho ng katawagang
Caboloan.
Sa introduksyon ng aklat ni Restituto Basa tungkol sa kasaysayan ng Dagupan,

sinabi niya:

Modyul I
12
In the beginning, there were two domains: Caboloan and Pangasinan; there
were two rulers: Kasikis and Kasilag (Basa, 1997, p. 1)
Ayon kay Basa, ang Caboloan ay tinawag din ng mga ninuno na ‘luyag ed dapit-
ilog’ na ang literal na kahulugan ay ‘lugar na may ilog’. Samantala, ang Pangasinan ay
tinawag na ‘luyag ed dapit-baybay’ na ang ibig sabihin ay ‘lugar sa may dalampasigan’.
Dahil ang Caboloan na tabi ng ilog Agno ay timog ng Pangasinan, ang ‘dapit-ilog’ ay
nagkaroon ng kahulugang ‘timog’. Gayundin, dahil ang Pangasinan ay sa dalampasigan
ng dagat Tsina at hilaga ng Caboloan, ang ‘dapitbaybay’ ay nangahulugang ‘hilaga’.
Pagdating di-umano ng mga Kastilang Agustino, natagpuan nila ang luyag na

Pangasinan na pinaghaharian ni Rajah Kasilag at ang Luyag na Caboloan ni Rajah
Kasikis (Basa, 1997).
Unang naitala ang salitang Caboloan sa Arte de la Lengua Pangasinan o

Caboloan, isang aklat sa gramar na sinulat ni Fr. Mariano Pellicer noong 1840. Ito ay
ibinatay ni Pellicer sa isa pang aklat sa gramar ng wikang Pangasinan na sinulat ng
circa-1690 ngunit wala na sa panahon ng pari noong siya’y kura paroko ng Lingayen. Sa
unang tomo ng Biblioteca Idiomatica Oriental na sinulat ni Wenceslao Retana at
lumabas noong 1906, ang Pangasinan ay sinonimo ng Caboloan.
Sa Census ng 1918, lumabas din ang Caboloan bilang isang kaharian. Binanggit
din ang isang haring Kasikis na naghari rito at ang lugar na Sapan Palapar bilang ang
sentro ng kaharian ng Caboloan. Isinaad din ng census na ang Sapan Palapar ay ang
bayan ng Binalatongan na siya ngayong syudad ng San Carlos (Census, 1918).
Ang ibig sabihin ng sapan palapar ay ‘ilog na malapad’. Ang tinutukoy talaga
nito ay ang malapad na ilog Agno mula sa bunganga ng Lingayen. Ang San Carlos na
dating Binalatongan ay itinuring na maunlad na estadong etniko na matatagpuan
mismo sa tabi ng malapad na ilog Agno. Ang ilog na ito ang naging ruta ng mga
Kastilang Dominikano nang sila’y dumating sa Binalatongan noong 1587 mula sa
Canaren lake ng Tarlac. Naging matagumpay ang mga Dominikano sa pananakop ng
mga mababangis na katutubo sa interyor gamit ang ruta ng ilog kaysa sa mga Agustino
gamit ang ruta ng baybaying-dagat. Ang bangis at tapang ng mga katutubo ay
nailarawan sa akawnt ni Diego Aduarte na naitala sa Blair at Robertson (1905).
Ang kaharian ng Caboloan at ang hari nitong Kasikis ay lumitaw din sa

disertasyon ni Baldomero Pulido, History of Pangasinan, na isinumite noong 1936 sa
Unibersidad ng Santo Tomas. Sa Sipi Awaray Baley na Lingayen (Maikling Kasaysayan ng
Lingayen) na sinulat ng konsehal na si Santiago S. Velasquez noong 1957, lumitaw din
ang Luyag na Caboloan at ang hari nitong Kasikis. Naisulat din ito ni Jose Ag. Munoz sa
kanyang ginawang kasaysayan ng Binalatongan (Munoz, 1990). Sa nobela naman ni
Evaristo Marcelino na pinamagatang Princess Urduja: The Amazon Warrior of the
North, binuhay niya si Kasikis bilang isang Prinsipe ng Mabalbalino. Ang Mabalbalino
ngayon ay isang baryo ng San Carlos.
Ang haring Kasilag ay lumitaw naman sa aklat ng lokal na antropologo na si

Antonio del Castillo. Sinabi niya na ang haring ito ang minsa’y naging lider ng Luyag na
Pangasinan o Caboloan (Del Castillo, 1986).
Para kay Basa, ang kaharian ni haring Kasilag ng Luyag na Pangasinan ay

matatagpuan sa poblacion oeste ng Dagupan dahil ito ang sangandaan ng dalawang
sistema ng ilog at kung gayo’y matao bilang sentro ng komersyo (Basa, 1997). Ayon
naman sa mga matatanda ng Lingayen, San Carlos at Dagupan na maituturing na mga
culture bearers, ang kaharian ni haring Kasilag ay matatagpuan malapit sa ilog Agno,
sa gitna ng ngayo’y San Carlos, at Mangatarem. Ang Mangatarem ay dating bahagi ng
Binalatongan hanggang humiwalay ito bilang visita noong Pebrero 20, 1826 (Cortes,
1990).
Mga Ilang Kinikilalang Produkto, Kaugalian at Pamumuhay sa Pangasinan

Modyul I
13
Maraming produkto ang nanggaling sa kultura ng Pangasinan na simbolo ng

Pilipinas. Ang Sayaw ed Tapew na Bangko o kaya’y ng pagkain na bagoong, ang mga ito
ay nagmula sa Pangasinan. Ang Sayaw sa Aplaya, Siwasiw at iba pang ga sayaw at
sining ay ambag ng Pangasinan sa buong bansa.
Inakala ng karamihan, ang ilan sa mga produkto ng Pangasinan ay nanggagaling

sa ibang lugar. Ang kawayan na bahay o mas kilala sa tawag na bahay-kubo ay gawa sa
lunsod ng San Carlos, ang mga masasarap na tuyo na gawa sa Sual at San Fabian, ang
walang katulad na bagoong ng Lingayen, at ang mga walis tambo na inaakalang gawa
sa Baguio ay sa bayan ng Sto. Tomas at Alcala ginagawa.
Sa Basista, Pangasinan din nanggaling ang mga mahuhusay na musikero at

orkestra. Ang mga kaing-kaing na mangga at iba pang “bamboo-based handicrafts” ay
sa Pangasinan ginagawa. Ipinagmamalaki rin ng lalawigan ang pinakamasasarap na
bangus ng Dagupan, ang matatamis na mangga ng San Carlos at masarap na puto ng
Calasiao.
Ang Pangasinan ay may ibat’t ibang kaugalian at pamumuhay. Tulad na lamang

sa Bolinao, Pangasinan, ang sinaunang pamumuhay ng mga tao rito ay ang pangingisda.
Hindi ito maikakaila sapagkat napapaligiran ito ng mga anyong tubig tulad ng mga
dagat, ilog atbp. Ganoon din sa bayan ng Agno at Lingayen. Bawat lugar ay may
ipinagdiriwang tuwing piyesta. Noong una pa lamang ay pangingisda na ang
ikinabubuhay ng mga taong malapit sa mga baybayin at maging sa ngayon ay
pangingisda pa rin at dahil sa pagiging modernisado natin ngayon ay nakakagawa na rin
sila ng mga porselas na gawa sa kabibi at iba pang palamuti na may ibat’ ibang disenyo
na maaaring gawing dekorasyon sa bahay. Sa bayan naman ng Bani, karaniwang
ipinagdiriwang dito ang bibingka festival at pakwan festival. Noong una ang kanilang
dinaraos ay ang bibingka festival kung saan makikita ang pagtatagisan ng galing sa
pagsasayaw ng iba’t ibang kalahok na mula rin sa bayang ito. Maraming makukulay at
nagsisigandahang kasuotan ang gamit ng bawat kalahok sa paligsahan na animo’y
kasuotan pa ng matatanda noong nakaraan. Nung nakaraang taon (2017) nama’y
ipinagdiriwang rin ang pakwan festival kung saan gumagamit pa ang ibang kalahok ng
pakwan bilang kagamitan sa pagpapaganda ng presentasyon. Kilala ang bayan ng Bani
sa prutas na pakwan. Ang mga pakwan na ito’y malalaki, matatamis, pabilog ang
hugis, at mabigat. Sa barangay ng Banog sinasabing may maraming plantasyon ng
pakwan. Pangunahing ikanabubuhay ng mga tao sa bayan ng Bani ay ang agrikultura.
Malapit ito sa mga kapatagan at kabundukan. Karaniwang produkto na itinatanim rito
ay ang palay, mais, pakwan, manga at tubo. Maraming mamamayan ang lubos na
umaasa sa mga kapaligiran. Sila’y nagtatanim ng ibat’t ibang klase ng gulay tulad ng
ampalaya, kalabasa, talong, okra, sitaw at iba pa na itinitinda nila sa mga palengke
upang may pantustos sa mga pangangailangan nila sa araw-araw. Sinasabing noong
unang panahon, ang bawat pananim ay hitik na hitik sa mga bunga na sa ngayon ay di
na gaano dahil sa papalit-palit ng klima na epekto ng Global Warming. Marami rin ang
mga nag-uuling sa kabundukan kaya’t kapag may malakas na bagyo o matagalang pag-
ulan ay may mga bayang nalulubog sa b ha tulad ng San Jose at Arwas. Sa paraan
naman ng pananamit sa bayang ito makikita ang pagkakonserbatibo ng mga matatanda
noong una. Sa mga babae ang mga kasuotan ay bestida, kimono at pandiling. Hindi sila
nagsusuot ng mga patalon sapagkat ito’y panlalaki. Sa mga lalaki naman ay mga damit
na may mahahabang manggas na kung minsan ay ginagamit nila sa mga okasyon.

Modyul I
14
Aralin 2
ANG YAMAN NG LALAWIGAN NG PANGASINAN
Mga Layunin:
1. Nababatid ang mga natatanging yaman ng lalawigan ng Pangasinan.

2. Nagkakaroon ng kamalayan sa panitikan at literatura ng Lalawigan ng
Pangasinan.
3. Napahahalagahan ang tradisyon, kultura, pamahiin at pananampalataya ng
mga mamamayan ng Pangasinan.
4. Nakikilala ang iba’t ibang produkto na gawa sa Lalawigan ng Pangasinan.
5. Nakapaglalahad ng mga paniniwala at pamahiin na naoobserbahan sa
barangay na kinabibilangan.
Panitikan o Literatura ng Pangasinan
Pangasinan ang gamit na wika ng mga naninirahan sa gitnang bahagi ng

Pangasinan. Ilokano ang pangunahing wika sa pinakamalaking bahagi ng lalawigan. May
sariling wika ang parte ng Bolinao. Caboloan ito ay mula sa salitang-ugat na ‘bolo’ na
isang uri ng matibay na kawayan, ginagamit sa pagtatayo ng bahay, paghahabi ng mga
basket at iba pang gamit pambahay.
Aligando o mula sa pangalang Aguinaldo (Kastila), pinakamahabang katutubong

awit na may 565 na linya. Pinaka-orihinal na awit pamamasko. Inaawit ng may
dalawang (2) boses sa saliw ng musika ng gitara. Cenaculo ito ay itinatanghal ng isang
grupo sa Malindog, Binmaley tuwing Mahal na Araw. Anlong (tula) at tongtong
(kwentong patula), nagsimula noong panahon ng Amerikano ngunit nawala ang
pabigkas nitong tradisyon.
1. Cansionan
Ito ay paligsahan sa pag-awit tuwing may kapistahan. (Sabino,2014)
2. Cancionan (Pangasinan)
Ito ay debate sa musika at panulaan. Ang Cancionan ay nilalapatan ng

tama at wastong himig sa isang pagtatanghal. Hindi ito laging inaawit. Ang
lumang cancionan ng Pangasinan at binubuo ng iba’t ibang bahagi:
a. Pansantabi – sa simulang bahagi ay ang pagtanggap at pati ng mga
‘cancionista’; ang pasasalaat sa isponsor/tagapagtaguyod at ang walang
hanggang pasasalamat sa Dakilang Lumikha.
b. Pangangarapan – nais malaman ng kababaihan/ babae ang kalagayan sa

buhay/tirahan at mga gawain ng lalaki.

Modyul I
15
c. Pangkabataan – ang lalaki ay magsisimulang maningalang pugad, ang mga

babae ay magbibigay ng mga tanong tungkol sa Banal na Kasulatan at ang
lalaki ay papatawan din ng mahihirap na gawain.
d. Cupido – sisikapin ng lalaki na makuha ang matamis na oo (pag-ibig) ng

babae sa pamamagitan ng pagtugtog ng instrumentong pang-musika at
gayundin sa pagsasalita.
e. Balitang – ito ang huling bahagi na kung saan ay maaaring atasan ang lalaki
na umakyat at sumalo sa kanya sa tanghalan, palatandaan ng pagtanggap o
kaya naman ay hayaang manatili na lang sa ibaba na tanda ng pagtanggi.
Mayaman din ang Pangasinan sa Uliran (alamat), Diparan (maxims), Pabitla o

bonikew (bugtong), Gozos (mga novenang awitin), at Pabasa (pagbasa sa pasyon).
Pasintabi (maikling kwento) isang maikling panimulang awitin bago simulan ang isang
pagtatanghal.
Tradisyon ng Pangasinan
Ang Pangasinan ay may ibat’t ibang kaugalian at pamumuhay. Tulad na lamang

sa Bolinao, Pangasinan, ang sinaunang pamumuhay ng mga tao rito ay ang pangingisda.
Hindi ito maikakaila sapagkat napapaligiran ito ng mga anyong tubig tulad ng mga
dagat, ilog atbp. Ganoon din sa bayan ng Agno at Lingayen. Bawat lugar ay may
ipinagdiriwang tuwing piyesta. Noong una pa lamang ay pangingisda na ang
ikinabubuhay ng mga taong malapit sa mga baybayin at maging sa ngayon ay
pangingisda parin at dahil sa pagiging modernisado natin ngayon ay nakakagawa na rin
sila ng mga porselas na gawa sa kabibi at iba pang palamuti na may ibat’t-ibang
disenyo na maaaring gawing dekorasyon sa bahay. Sa bayan naman ng Bani,
karaniwang ipinagdiriwang dito ang bibingka festival at pakwan festival. Noong una
ang kanilang dinaraos ay ang bibingka festival kung saan makikita ang pagtatagisan ng
galing sa pagsasayaw ng iba’t-ibang kalahok na mula rin sa bayang ito. Maraming
makukulay at nagsisigandahang kasuotan ang gamit ng bawat kalahok sa paligsahan na
animo’y kasuotan pa ng matatanda noong nakaraan. Nung nakaraang taon nama’y
ipinagdiriwang rin ang pakwang festival kung saan gumagamit pa ang ibang kalahok ng
pakwan bilang kagamitan sa pagpapaganda ng presentasyon. Kilala ang bayan ng Bani
sa prutas ng pakwan. Ang mga pakwan na ito’y malalaki, matatamis, pabilog ang hugis,
at mabigat. Sa barangay ng Banog sinasabing may maraming plantasyon ng pakwan.
Pangunahing ikanabubuhay ng mga tao sa bayan ng Bani ay ang agrikultura. Malapit ito
sa mga kapatagan at kabundukan. Karaniwang produkto na itinatanim rito ay ang
palay, mais, pakwan, manga at tubo. Maraming mamamayan ang lubos na umaasa sa
mga kapaligiran. Sila’y nagtatanim ng ibat’t-ibang klase ng gulay tulad ng ampalaya,
kalabasa, talong, okra, sitaw at iba pa na itinitinda nila sa mga palengke upang may
pantustos sa mga pangangailangan jila sa araw-araw. Sinasabing noong unang panahon,
ang bawat pananim ay hitik na hitik sa mga bunga na sa ngayon ay di na gaano dahil sa
papalit-palit ng klima epekto ng Global Warming. Marami rin ang mga nag-uuling sa
kabundukan kaya’t kapag may malakas na bagyo o matagalang pag-ulan ay may mga
baying nalulubog sa baha tulad ng San Jose at Arwas.
Pananamit
Sa paraan naman ng pananamit sa bayang ito makikita ang pagkakonserbatibo

ng mga matatanda noong una. Sa mga babae ang mga kasuotan ay bestida, kimono at
pandiling. Hindi sila nagsusuot ng mga patalon sapagkat ito’y panlalaki. Sa mga lalaki
naman ay mga damit na may mahahabang manggas na kung minsan ay ginagamit nila
pagsasaka, sando, at hindi kapit na pantalon o barong tagalog. Simple lamang noon
ang kanilang pananamit. Sa kasalukuyan naman dahil sa pagiging modernisado ng ating
bansa, iilan na lamang ang nagsusuot ng mga nabanggit. Karamihan na ngayon ay
sunod sa uso, tulad ng pananamit ng maiiksing palda, kapit na pantalong at iba pa na
kasuotan lalo na kung imported o galing sa ibang bansa.

Modyul I
16
Panliligaw
Sa panliligaw naman, noong una ang mga lalaki ay nakasuot ng medyo pormal
na kasuotan kapag manghaharana sa isang dalaga. Hindi biro noon ang panliligaw. May
iba pa na kailangang magsibak ng kahoy, mag-igib o magsalok ng tubig at magluto.
Dahil sa pamamagitan nito masasabing seryoso ang isang binate sa panliligaw sa isang
dalaga. Noon ding una kapag nahawakan ng isang binate ang kamay ng dalaga,
kailangan niya itong pakasalan. Ngayon naman sa kasalukuyan, ang panliligaw ay di na
gaanong mahirap, wala ng ganoong romansa. Mas madali ng maging magkarelasyon ang
isang binate at dalaga sa pamamagitan ng panliligaw lamang sa text o kaya pagsusulat
ng liham. Sa kabilang dako naman, masasabing mas maagap o mas masipag ang mga
tao noon kaysa ngayon. Ito ay dahil sa ang mga tao ay tamad na dahil sa epekto ng
modernong teknolohiya kung saan lubos silang umaasa kaya’t hindi na gaanong
nagagamit ang mga katawan sa pagbibilad sa sikat ng araw tuwing anihan at iba pang
trabaho sa bukid. Dahil rito sinasabing mas malakas ang mga tao noon at mas mahaba
ang buhay dahil sa pagiging maagap at pag-asa sa modernong teknolohiya.
Mga Kaugalian ng Pangasinan
1. Mga Kaugalian sa Pag-aasawa
a. Kasunduan sa Pag-aasawa – ang mga magulang ay nakikipagsundo para sa

paglalagay sa tahimik ng kanilang anak. Ito ay ginagawa sa lalawigan ng
Tarlac; sa Natividad, Pangasinan. Kung minsan ay nagkakaroon ng
matandaan (mga magulang ang nagkakasundo) kapag hindi tiyakang
nagkaibigan ang dalaga at binata.
b. Panunuyo – sa Binmaley, Pangasinan ay ginagawa ito na kung saan ang

lalaki ay nagkakaloob ng paglilingkod sa kanyang nililiyag.
c. Pagkatapos Ng Kasal – inihahatid ng banda ang bagong kasal bilang

pagbugaw/pagtaboy sa masamang pangitain sa kanilang magiging buhay.
Ginagawa din ito ang Pidid, Ilocos Norte.
d. Regalo sa Magandang Kapalaran – Karaniwang kaugalian ito sa Ilocos Sur

na particular na sa Cabugao. Bago ang kasalan, ang puso ng isang baka o
kaya’y kalabaw o dili kaya’y baboy ay inihahatid sa bahay ng mga babaeng
ikakasal. Ang mga sinaunang tao noon ay naniniwala na ang paghahandog
ng puso ng isang hayop ay sagisag ng pag-ibig at katapatan ng lalaki sa
kanyang magiging kabiyak.
2. Mga Kaugalian sa Burol
a. Ang bigas o asin ay isinasabog sa iba’t ibang panig ng bahay upang ang
masasamang ispiritu ay lumayo. Ginagawa ito sa Pangasinan at isang
lugar sa Bauang, La Union.
b. Sa Paoay, Ilocos Norte nagsisiga sila (namatayan) sa harap ng bahay ng

yumao mula sa araw ng pagkamatay hanggang sa paghahatid sa huling
hantungan, karamihan sa mga Pangasinense ay ginagawa ang
kaugaliang ito.
3. Mga Kaugalian sa Panganganak
Sa Mapandan, Pangasinan, ang hilot ay hindi sinusundo sa kanilang

bahay. Ipinupukpok lamang ng isang ama ang pambayo sa giling ng lusong upang
makalikha ng ingay na siyang pantawag sa hilot. Ang pamamaraang ito ay hindi
lamang nakapagpapagaan ng hirap sa pagsundo sa hilot manapa’y
nakakapagtaboy ng mga malignong pag-aabang sa pagluwal ng sanggol.

Modyul I
17
Samantala, upang mapadali ang panganganak ang mga asawang lalaki sa

ilang baryo ng Binmaley, Pangasinan ay nag-aasal unggoy kapag nahihirapan ang
kanilang asawa sa panganganak, inuutusan siya ng hilot na gumapang pababa ng
hagdanan na nauuna ang ulo. Sa ibang lugar naman, binibigyan ng hilaw na itlog
ang manganganak. Ito’y sa paniniwalang mapapadulas nito ang paglabas ng
bata. Pinaniniwalaan din sa maraming bahagi ng bansa na nagagabayan ang
kinabukasan ng isang bata sa pamamagitan ng pagsasama ng lapis at iba pang
kagamitan sa pag-aaral sa pagbabaon ng ama sa inuman ng kanyang anak.
Sa halos buong bahagi ng Pangasinan, bago dumanas ang bata sa kauna-

unahan niyang pagsusuot ng damit, inilalagay siya sa isang malaking bilog na
basket saka pinupukpok ang magkabilang gilid. Ang paniniwalang ito ayon sa
kanila ay nakakapagpatapang at nakakapagpatatag ng desisyon ng isang bata na
paglaon ay bagay na maging isang sundalo.
Ang karera sa pintuan, tulad ng mga Tagalog, Ilocano, ang mga taga-
Pangasinan ay naniniwala din sa ganitong kaugalian. Pagkatapos na pagkatapos
ng seremonya ng binyag, kaagad-agad na tinatakbo ng Ninong o Ninang ang
bata patungong pintuan ng simbahan sa paniniwalang ang unang makarating ay
magiging malusog, yayaman at hahaba ang buhay o dili kaya’y magiging
mahusay na pinuno ng mga kalalakihan.
Sa San Quintin, Pangasinan kakaiba sa ibang lugar ay gumagamit sila ng

itlog sa ikalawang pagbibinyag sa bata. Ang mga kapit-bahay ay kanilang
aanyayahan sa seremonya at bawat isa’y pinag-iisip ng ipapangalan sa
bibinyagan. Bawat isa ay papadyak sa ibabaw ng mesang kinalalagyan ng itlog
sa pagkakaalog nito susundin ang naisip niyang pangalan para sa bibinyagan
tuloy siya na ring maging bagong Ninong o Ninang.
Kultura ng Pangasinan
Pangasinan: Say kultura na Pangasinan so karaklan a laok na Malayo-Polynesian,

Kastila, tan American, a alaokan met na Hindu, tan Insik. Natan, say Pangasinan so
maslak a westernized la.
Filipino: Ang kultura ng Pangasinan ay karamihan may halo ng Malayo-Polynesian,

Kastila at Amerika, nahaluan din ng Hindu at Intsik. Sa ngayon ang Pangasinan ay halos
westernized na.
Pangasinan: Totoo
Saray totoo ed Pangasinan et tatawagen na Pangasinan, Pangasinense, o taga

Pangasinan. Saray arom a totoo ed Pangasinan et saray Ilocano, Bolinao, tan Tagalog.
Saray Pangasinan so Malay o Malayan, singa saray arom a totoo ed kapuloan na

kapuloan Malay o Malay Archipelago. Saray totoo ed Pangasinan so mikanayon ed saray
Polynesian ed kapuloan na dayat Pacific, saray totoo a Formosan ed Taiwan, saray
Cham ed Vietnam tan Kampuchea, saray Malagasy ed Madagascar, tan nayarin walay
arawin pikanayon da ed saray Ainu ed Japan.
Saray kabkabat a totoon nanlapu ed Pangasinan, si Pangulo Gloria Macapagal-

Arroyo; datin Pangulo Fidel V. Ramos; Speaker Jose de Venecia, Jr.; tan si Fernando
Poe, Jr.

Modyul I
18
Filipino: Ang mga tao
Ang mga tao sa Pangsinan ay tinatawag na Pangsinense, o taga Pangsinan. Ang

ibang tao rito ay ang mga Ilocano, Bolinao at Tagalog. Ang mga Pangsinense ay mga
Malay o Malayan, kagaya ng mga tao sa kapuloan na kapuloan Malay o Malay
Archipelago. Ang mga tao sa Pangsinan ay kamag-anak ng mga Polynesian sa kapuloan
ng Dagat ng Pacific, ang mga tao sa Formosan sa Taiwan, ang mga Cham sa Vietnam at
sa Kampuchea, ang mga Malagasy sa Madagascar, at ang maaaring malayong kamag-
anak ng mga Ainu sa Japan. Ito ang mga taong kilala na galing sa Pangasinan: Dating
Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo, dating Pangulo Fidel V. Ramos, Speaker Jose de
Venecia Jr., at si Fernando Poe Jr.
Pangasinan: Salita
Say salitan Pangasinan so sakey a sanga na salitan Malayo-Polynesian a sanga na

salitan Austronesian. Say salitan Pangasinan so asingger a kanayon na salitan Ibaloi ed
luyag na Benguet tan baley na Baguio. Saray salitan Pangasinic:
 Pangasinan
 Ibaloi
 Karao
 I-wak
 Kalanguya
 Keley-I
 Kallahan
 Kayapa
 Tinoc
Saraya so arom a salitan Pangasinic so salita ed luyag na Benguet, Nueva Ecija,

Nueva Vizcaya, tan Ifugao. Say salitan Pangasinan so sakey a
salitan agglutinative (nanpepeket). Nayarin say salitan Pangasinan so walay pikanayon
to ed salitan Sumerian, amay salita nen saman ed dalin na Sumer ed Mesopotamia,
natan diman ed Iraq.
Filipino: Mga Salita
Ang Pangsinan ang isa sa mga sanga ng mga salita sa Malayo Polynesian at Sanga
ng mga salita sa Austronesian. Ang salitang Pangsinan ay malapit na
magkaugnay/kamag-anak sa salitang Ibaloy sa lalawigan ng Benguet at bayan ng
Baguio. Narito ang mga salitang Pangasinic:
- Pangasinan
- Ibaloi
- Karao
- I-wak
- Kalanguya
- Keley-I
- Kallahan
- Kayapa
- Tinoc
Ito ang iba pang salita ng Pangasinic na sinasalita sa lalawigan ng Benguet,
Nueva Ecija, Nueva Vizcaya, at Ifugao. Ang salita rin ng Pangasinan ay isa sa
agglutinative (magkakasama). Maaring ang salitang Pangasinan ay may malapit na
kamag-anak ng Sumerian, ang salita noon na galing sa Sumer ng Mesopotamia, na
ngayon ay Iraq.
Pangasinan: Diad sayan panaon dakel laray balon lesa no say pantongtongan
ed say KULTURA, TRADISYON, KAGAGAWA, PANANALITA tan arom nira. No undadawag
so teknolohiya, nannaarumay kaKabatan, balet kalkalnan nalilingwanan iray uldar a
kultura nagkalalo ed luyag tayon Pangasinan. Kaluyagan, abuluyan yo ak pa kumon a

Modyul I
19
mangiter na daiset a kakabatan makalanor ed say kultura na luyag tayon Pangasinan.

Itdan yo pay daiset a bekta iyay litrato ya akabolikew ed sayay egpang tayo. Insan say
say tepet ko, antoy nibaga yo ed saya. Nayarin say ebat, UGUGAW A UNSASAYAW.
Makaliket met ed satan ya ebat ta sakey ak ed saratan a ugugaw ya walad lanor a
sayaksak na sayaw. Balet no kadwaan koy tepet ko no ANTON KLASE SAYAW ITAN TAN
NANLAPUAN TO TAN A SAYAW, nayarin say ebat yo AGKO ANTA. Angangko no say
mangebat et saray walad katakkenan nayarin amta ra, balet no sikayo ran walad balon
simit, agyo ni angangko naasul iyan kakabatan. Say ngaran to yan sayaw amay
tatawagen day TUPAAN. Sikato ya so perpremero tan sangkauldaran a sayaw daray
Pangasinense. Nanlapo ed salitan TUPA ya say gabay ton ibaga balnaan na dwaran
matatakken a NIYOG. Nen saman, say tupaan so uldar a galaw daray Pangasinense
makalanor ed karakel na tanaman a niyog ed luyag tayo. Saray uldar ya lalakin
Pangasinense so manpupustaan ira ed sayan galaw balet saray bibii unsasayaw ira na
Tupaan tan wala met iray bibiin manluluto na bukarilyo o dino bukayo. Nasumpal so
sayaw tan amay pustaay Tupaan insan ira mandaragop a mangan imay inluto a kaiba
toy ramidad a niluto. Say bolang so unkukumadwa labat a debersyon ed luyag tayo, say
uldar amay TUPAAN. Nen sinmarsar iray Espanyol ed Luyag tayon Pangasinan, Sikato
yay sinayaw na aray bibii a pakanengnengan na respeto ed kinen galang galang a
prensesa na Pangasinan, andi gapoy arom no agsi Prensesa Urduja. Balet, maermenak
lawas no akin et ayan sakey a simplen kultura na aray Pangasinense ed ngalngali lan
napurak ed luyag tayo. Kumon amin ya karaanan a kultura, tradisyon, maong a
kagagawa, tan madalaton pananalita ed luiyag tayon Pangasinan so aga lawas liktaran
na balang sinansakey. Sikayo ran atateng, tan ateng daray atateng tayo, agyo pa
kumon ikibot so puso tan kakabatan yo a ibangat iray walad balon simit no panoy
dalinak na arayan kultura tan walna a sakey a Pangasinnense. Uy la kumon et saraya so
ag napurak, ta sakey yan makalegsay na duknal na laman tan nibagan say Luyag tayo
et wala met so kulturan a nayarin ipakana tayo ed saray undaragop a totoon
manlalapud nankasikasikmat a bansa.
Filipino: Sa panahong ito marami ng bago kung ang pag-uusapan ay ang

KULTURA, TRADISYON, KAUGALIAN, WIKA at iba pa. Habang lumalaganap ang
teknolohiya, nadadagdagan ang kaalaman, pero unti unti ng nakakalimutan ang mga
makalumang kultura lalo na sa ating probinsya na Pangasinan. Kababayan, hayaan niyo
sana akong magbigay ng kaunting kaalaman patungkol sa kultura ng ating probinsya na
Pangasinan. Bigyan niyo sana ng kaunting pansin itong larawan na ayun sa kasaysayan
nating ito. At ang tanong ko, anong masasabi niyo dito? Maaaring ang sagot niyo, 'mga
batang sumasayaw' nakakatuwa din sa ganyang sagot sapagkat isa ako sa mga batang
yan na nasa pagsasanay ng sayaw. Pero gawin kong dalawa ang tanong ko ANONG
KLASENG SAYAW IYAN AT SAAN GALING ANG SAYAW NA YAN? Maaaring ang sagot niyo
ay HINDI KO ALAM. Siguro kapag ang sasagot ay mga nasa may edad maaaring alam
nila, pero kapag kayong mga nasa bagong henerasyon hindi niyo pa siguro masyadong
alam itong mga ganito. Ang pangalan nitong sayaw na ito ay yung tinatawag nilang
TUPAAN. Ito ang pinakauna at pinakamatandang sayaw ng mga Pangasinense. Nagmula
sa salitang TUPA na ibig sabihin ay 'balnaan' ng dalawang matandang NIYOG. Noon, ang
Tupaan ang sikat na laro ng mga Pangasinense na dahil sa dami ng tanim na niyog sa
ating probinsya. Ang mga lalaking Pangasinense ang nagpupustahan sa palarong ito
pero ang mga babae ay sumasayaw sila ng Tupaan at mayroon ding mga babaeng
nagluluto ng bukarilyo o kaya ay bukayo. Pagkatapos ng sayaw at pusatahan ng Tupaan
sama sama sila para kumain, kasama rito ang malagkit na kanin. Ang Sabong ang
pangalawa lamang na nakasanayang gawin sa ating probinsya ang madalas talaga ay
yung TUPAAN. Noong dumaong ang mga Espanyol sa probinsya ng Pangasinan, ito ang
sinayaw ng mga babae na pakakitaan ng respeto sa kagalang galang na prinsesa ng
Pangasinan na walang iba kundi si Prinsesa Urduja. Pero nalulungkot ako kung bakit
itong isang simpleng kultura ng mga Pangasinan ay halos maglaho na sa ating
probinsya. Sana lahat ng lumang kultura, tradisyon, mabuting kaugalian at sariling
wika sa Pangasinan na ating probinsya ay wag sanang kalimutan ng bawat isa. Kayong
mga magulang at magulang ng mga magulang natin, wag niyo sanang baguhin ang puso
at pagkakakilanlan niyo na turuan ang mga nasa bagong henerasyon kung panong
ipagpatuloy ang mga kulturang ito at mayroong isang Pangasinense. Ganito nalang
sana, at ito ang mga hindi magbago dahil isa itong masasabing nating ang probinsya

Modyul I
20
natin ay mayroong ding kultura na maaaring makipagsabayan sa mga taong mananakop

na nagmumula sa maimpluwensiyang bansa.
Pamahiin at Paniniwala ng Pangasinan
Ayon kay Mariel (2018), Ang pamahiin o superstition ay isang paniniwala o

kasanayan na kadalasang hindi batay sa dahilan at walang pang-agham o siyentipikong
katotohanan. Gayunpaman, ang mga pamahiin ng mg matatandan ay nagagawang
impluwensiyahan ang pag-uugali ng mga Pilipino sa iba’t ibang paraan. Samantala, ang
paniniwala ay ang saloobin ng isang bagay na totoo. Ang mga paniniwala ay magkaiba
sa katotohanan, totoo lang ang mga paniniwala para sa atin bilang mga indibidwal. Ang
mga paniniwala ay nagmula sa iyong sariling pagmamasid, karanasan, pangangatwiran,
o mula sa iyong pagbabasa o pakikinig sa paniniwala o turo ng ibang tao. Ito ay
karaniwang tinatawag na pilosopiya ng buhay o relihiyon. May mga paniniwala na totoo
at hindi totoo. Mahalaga na suriin ang iyong mga paniniwala upang matiyak kung ito ay
makatutulong sa ating buhay. Mahalaga rin na malaman ang pinagmulan ng iyong mga
paniniwala at kung bakit hawak mo ang iyong mga paniniwala. (Learvy,2016).
Mga Pamahiin
Pamahiin Sa Bagong Taon
1. Sa eksaktong alas dose ng bagong taon ay lumundag ng tatlong beses para

tumangkad.
2. Tiyaking puno ang lalagyan ng bigas at asin sa paglipat ng bagong taon

upang maging masagana ang darating na taon.
3. Magpaputok ng malakas sa bagong taon upang itaboy ang malas.
Pamahiin sa Bahay
1. Bawal kumanta sa harap ng kalan dahil may posibilidad na hindi ka

makakapag-asawa.
2. Bawal magwalis sa gabi at itapon sa labas dahil lalabas ang swerte.
Pamahiin sa Kasal
1. Ang makasalo ng bulaklak na inihagis ng babaeng ikinasal ay susunod na

mag-aasawa.
2. Kailangang apakan ng babaeng ikinakasal ang paa ng lalaki habang papunta

sa altar upang siya ang maging dominante sa kanilang pagsasama.
3. Kapag naunang tumayo ang babaeng ikinasal mula sa pagkakaluhod sa

seremonya ng kasal ay magiging dominante ito kabaliktaran naman kapag
ang lalaki ang nauna.
4. Kapag ayaw magsindi ang kandila ng sinuman sa ikinakasal, malamang na

hindi matagumpay ang pagsasama ng dalawa.
Pamahiin sa Buntis

Modyul I
21
1. Ang isang punong kahoy na maraming bunga ay malalanta at titigil sa

pumumunga kapag ang bunga nito ay napaglihian ng isang buntis. Kailangan
ihian ng kanyang asawa ang puno upang bumalik ito sa dating sigla.
2. Ang babaeng buntis na mahilig kumain ng kambal na saging ay mag-aanak

ng kambal na sanggol.
3. Bawal tumambay sa pintuan ang bisita ng buntis. Sa halip ay agad na

pumasok sa loob ng bahay ang bisita upang hindi mahirapang manganak ang
buntis.
Pamahiin Kapag May Namatay
1. Bawal humiram ng damit sa pamilyang namatayan dahil baka sumunod ang

kaluluwa sa iyo.
2. Kapag galing ka sa patay huwag munang kaagad papasok sa bahay ninyo,

magpalipas muna ng ilang minuto sa labas ng bahay upang hindi sumunod na
pumasok ang kaluluwa ng namatay.
3. Magpalit kaagad ng damit kapag galing sa burol o pakikipaglibing.
4. Masama ang magdala ng pagkaing nanggaling sa bahay na mayroong

nakaburol sapagkat mamatayan rin ang isang kasambahay.
5. Masamang magpaalam sa pamilya ng namatayan, kapag aalis o uuwi na sa

bahay ninyo wag ng magpapaalam.
6. Ang kabaong ay dapat na gawin sa tamang sukat ng namatay kung hindi ang
isang kasapi ng pamilya ng namatay ay mamamatay sa loob ng mabilis na
panahon.
7. Sa libing, kailangang ihakbang ang mga bata sa ibabaw ng hukay ng yumao

upang huwag itong balikan ng kaluluwa ng taong namatay.
8. Kapag nanaginip na nalalagas ang ngipin ay may kamag-anak na

mamamatay.
9. Kailangang gumising kapag may dumaang karo ng patay dahil baka isama ng
namatay. Huwag matutulog na paharap sa pinto dahil hihilain ni kamatayan.
10. Hindi dapat magwalis kapag may patay sa bahay.
Ayon kay Nicole (2010), “Pumunta kami sa Pangasinan kasi namatay ang Lola sa
tuhod ni Neil, si apong. Ang dami nilang pamahiin from burol hanggang libing, ang iba
alam ko, ang iba naman taliwas sa alam ko at ang iba naman, doon ko lang nakita.”
Una, ang pagtatali ng puting tela sa ulo ng pamilya ng namatayan. Noong dumating
kami, ang naisip ko may sakit si Inang (sorry naman, hindi ko talaga ito alam.), Lola ni
neiL, wala naman pala, ganun daw talaga iyon.
Pangalawa, sa araw ng libing, anak at kamag-anak ang nagbuhat ng kabaong. Ang

pagkakaalam ko, bawal ang kamag-anak magbuhat ng kabaong.
Pangatlo, pagkatapos ng libing, may isang planggana ng tubig na may mga dahon ang
pinapahid sa ulo ng mga nagsipaglibing. Buong ulo pinapahiran tapos may palo sa noo.
Ang pagkakaalam ko naman dito, hugas lang ng kamay.
Pang-apat, sa ika-sampung araw, naggugulgol ang mga kamag-anak. Ang paggulgol ay

ang pagligo sa ilog. Hindi ko ito alam. Meron pa silang ginawa bago maligo sa ilog.

Modyul I
22
Nagsiga ng damo tapos iyong abo, nilagay sa tubig tapos nagkatay ng manok at iyong
dugo hinalo sa tubig na may abo. Tapos ito ang nilagay sa ulo ng mga anak ng namatay
bago maligo sa ilog.
Panglima, pagpunta sa ilog at pagbalik sa bahay, dapat nakapila.
Pang-anim, dapat kumain ng saging pagkatapos ng gulgol.
Iba Pang Pamahiin:
1. Bawal maggupit ng kuko sa gabi- upang hindi malasin.
2. “Friday the 13th” - mag-ingat sa araw na iyon sapagkat may maaaring mangyari
sa iyong masama.
3. Pagising ng alas tres ng madaling araw - maaaring may dumalaw sainyo.

Paggising ng mga ispiritu.
4. Kapag may nakitakang taong pugot ang ulo - maaari siyang mamatay (pwede
itong mapigilan basta ibaon lang ang kanyang damit sa lupa).
Mga Paniniwala
Ang UGAW - mula sa sinaunang paniniwala at pamahiin ng mga taga

Pangasinan, mga maliliit na nilalang na nagnanakaw ng bigas sa mga kamalig at
pamamahay ng mga tao. Mukha daw silang mga maaamong manyika at sinusundan nila
ang mga tao na may tinatagong bigas. Mabilis silang kumilos kaya't pinapayuhan ang
mga tao noon na huwag iiwanang nakabukas ang kanilang mga sisidlan ng bigas.
SA KUSINA
1. Bawal kumanta sa harap ng kalan - may masamang mangyayari.
2. Bawal kumanta sa hapag-kainan - simbolo ng hindi pagrespeto.
3. Bawal paglaruan ang apoy - maaaring lumabo ang mata.
4. Hindi dapat makabasag ng pinggan sa araw ng okasyon - ito ay simbolo ng

kamalasan.
SA KASAL
1. Bawal isukat ang damit pangkasal- Maaaring hindi matuloy ang kasal.
2. Bawal magkita ang mag kapareha bago ang araw ng kasal - maaaring mamatay
ang isa sa kanila.
3. Dapat unahan ng babae ang lalake na lumabas ng simbahan - upang hindi siya
maliitin.
4. Kapag umulan sa araw ng kasal - simbolo ng swerte.
KAPAG MAY SUMAKABILANG-BUHAY
1. Bawal matulog sa tabing kabaong - maaaring hindi mo mapipigilan ang

paggalaw ng ulo mo.

Modyul I
23
2. Bawal mag kamot ng ulo - maaaring magkaroon ng kuto. Pag suutin ng pulang
damit ang mga bata.
3. Pagtawid ng mga bata sa kabaong - upang hindi sila guluhin ng namayapa.
4. Dapat putulin ang kwintas nanakakabit sa namayapa - upang hindi na siya

masundan.
5. Bawal magwalis sa araw ng burol - bilang respeto
6. Bawal matuluan ng luha ang kabaong - upang hindi siya mahirapan sapag-akyat
sa langit.
Mga Pangunahing Produkto at Ikinabubuhay ng mga Taga-Pangasinan
Pangunahing produkto ng pangasinan ay ang sumusunod; ang pinakamataas na

antas ng produkto ay ang palay na mayroong 35%, pangalawa asin 25%, produksyon ng
bangus 20%, pangatlo 15% naman ay ang bagoong at ang huli ay puto calasiao 5%.
Narito ang dalawang pangunahing produkto na matatagpuan sa Pangasinan.
1. Asin
Ang asin ay isang mineral na

pangunahing binubuo ng sodium
chloride. Ito ay napakahalaga
para sa mga hayop sa maliliit na
dami, ngunit ito ay mapanganib
sa mga hayop at halaman kung
labis. Ang lasa ng asin, o
maalat, ay isa sa mga
pangunahing panlasa. Ito ang
dahilan na ang asin ang isa sa
mga pinakaluma at
karaniwangpampalasa ng
pagkain. Ang pagbuburo (salting) ay isang mahalagang paraan ng pag-
iimbak ng pagkain.
Ang asin para sa pagkain ng tao ay ginagawa sa iba’t-ibang paraan: hindi

repinadong asin (tulad ng dagat-asin), repinadong asin, at iodized salt. Ito ay
isang mala-kristal na solid, puti, mamutlang kulay-rosas o abo ang kulay,
normal na nakuha mula sa tubig dagat o deposito sa bato. Ang nakakaing rock
salt ay maaaring bahagyang kulay-abo dahil sa nilalaman na mineral.
Ang mga ion na kloruro (Aleman: Chlorid, Kastila: cloruro, Ingles:

chloride) at sosa (Aleman: Natrium, Kastila: sodio, Ingles: sodium), ang

Modyul I
24
dalawang pangunahing mga bahagi ng asin, ay kailangan ng lahat ng mga

kilalang nilalang sa maliit na dami. Ang asin ay kasangkot sa pangangasiwa ng
tubig (balanse ng pluido) ng katawan. Gayunman, ang labis na asin ay
nagdaragdag ng panganib sa kalusugan, kabilang ang mataas na presyon ng
dugo. Dahil dito, ipinapayo ang mga awtoridad sa kalusugan may pinapayong
mga limitasyon ng pandiyeta sosa.
Gumagawa ang mga taga-

Pangasinan ng asin dahil sa mga bayan na
malapit sa baybayin at itoay prinoproseso
nila at binebenta nila upang
pagkakitaan.Bagoong
Ang bagoong ay kilalang
pampalasang ginagamit sa mga pagkaing
Pilipino. Ito ay gawa sa maliit na isda
tulad ng dilis, na nilinis at ibinuro sa asin,
na maaaring tumagal mula ilang linggo
hanggang ilang buwan.
Ang bagoong ay karaniwang kulay kape, ngunit maaari din naman itong
lagyan ng ibang pampakulay.
Nakasalalay sa pagkasariwa ng
isda ang magandang uri ng
bagoong. Pagkatapos iburo ang
isda sa asin ay magiging bagoong
na ito ngunit mayroong manipis
na likidong makikita sa ibabaw
nito, at tinatawag itong patis.
Ang patis ay ginagamit rin bilang
sangkap sa pampalasa ng ibang
pagkain. Magkapareho ang lasa
at amoy ng patis at bagoong at
maaaring gamitin ang isa bilang panghalili sa isa pa sa pagluluto. Karaniwang
ipinagbibili ang bagoong na nakalagay sa mga bote, ngunit sa ilang probinsya ay
ipinagbibili ito ng nakalagay sa mga banga. Mayroong bagoong na mayroong
kalabnawan ang texture at mayroon din namang mga klase ng bagoong na
mayroong butil ng binurong isda, kasama ng sabaw.
Karaniwang ginagamit ang bagoong na panghalili sa asin o di kaya naman

ay sa toyo bilang pampalasa ng pagkain. Madalas gamitin ng mga Pilipino ang
sangkap na ito sa iba’t ibang putaheng Pilipino. May iba’t ibang parte ng bansa
kung saan mayroong mga putaheng kasama ang bagoong bilang pangunahing
sangkap. Ilan sa mga tradisyonal at kilalag putaheng ginagamitan ng bagong ay
ang pinakbet, inabraw at kinilat. Kilala rin bilang sawsawan ng hilaw na mangga
at singkamas ang bagoong.
Pagawaan ng Bagoong
Ang mga taga-Pangasinan
ay magaling gumawa ng
bagoong kaya ginagawa nilang
hanap-buhay ito at marami
ring ibang bayan sa Pangasinan
ay gumagawa ng bagoong pero
ang pinakasikat gumawa ng
bagoong ay ang Lingayen.
(Cruz et.al.,2016)
Mga Produkto sa Rehiyon 1

Modyul I
25
Pagsasaka ang isa sa pangunahing hanapbuhay sa Rehiyon. Ang Bawang, tabako,

palay, mais, bulak, tubo, at mangga ang mga pangunaheng prudokto rito. Pangisdaan
ng bangus, hito, dilag, hipon, at alimasag sa bahagi ng South China Sea na malapit sa
Pangasinan ay kabilang dito. Magaling din ang mga Pangasinense sa paggawa ng
palayok, paghahabi, paggawa ng mga daing na isda at hipon, mga gamit pambahay
tulad ng paso, walis at gamit na gawa sa kawayan at paggawa ng asin
llan din sa mga produkto ng Rehiyon 1 ay buko, palay, mais, kamatis, mangga,
saging, bulak, bawang, tabako, pagkaing-dagat at tubo. Sa Pangasinan, tabako, bigas,
prutas, bigas, rootcrops at niyog ang mga pinakakilala.
1. Daing - Isa sa mga ikinabubuhay ng mga taga rito ay ang daing.

2. Palayan - Dahil mayaman at mataba ang kanilang lupa isa sa mga ikinabubuhay
nila ay ang pagsasaka.
3. Pala-isdaan - Ipinagmamalaki din nila ang kanilang bangus dahil sa sila ang may
pinakamarami at pinakamalinamnam na bangus.
4. Bamboo Crafts – isang uri ng hanap buhay kung saan ang pangunahing materyal
ay ang kawayan.
5. Gulayan – dahil mataba ang kanilang lupa marami rin silang aning mga gulay
tulad ng talong, ampalaya at iba pa.
6. Paggawa ng kakanin gaya na lamang ang Puto Calasiao, tupig,
7. Ang pangunahing hanapbuhay nila ay ang pangingisda dahil sila ay nasa tabing-
dagat.
8. Pinagkakakitaan din nila ang Saltfarm o Asinan. Ang halimbawa nito ay ang
Asinan sa Dasol, Pangasinan.
Say munisipalidad ya Bugallon ay datin tatawagin ya "Salasa". atuklasan da ya

nen Enero 24, 1719. Sayan lugar et inngaran ed datin bayani ya si Major Jose Torres.
Say Bugallon kabilang ed kumadua ya klase ya baley ed luyag na Pangasinan. Onong ed
Mayo 1, 2010 sensus, walay populasyon to ya ya inmabot ed 64,253 ya totoo, walay 24
barangay ed interon Bugallon ya walay sukat ton 16,652 ektarya. Saray Produkto da
dya et Bilas, Mangga, Tuka, sawali tan Lumboy wine. Eray marakrakip tan makapa
interesado ya pasyalan ed Bugallon, Shrine of the Our Lady of Lourdes/Salasa Chruch
(1720), Busay Waterfalls, Mt. Zion Pilgrim’s Site, Biak-na-Bato Falls at Gen. Torres
Bugallon Park, gaganapin da so pista da no Nobyembre 29 - 30.
Ang Lungsod ng Dagupan (Pangasinan: Lunsod na Dagupan, Ilokano: Ciudad ti

Dagupan) ay isang ika-isang klase ng lungsod sa Pilipinas. Ito ay isang independiyenteng
bahaging look ng lalawigan ng Pangasinan. Batay sa sensus ng 2000, ang Lungsod ng
Dagupan ay may populasyon ng 130,328 mga tao sa 25,921 kabahayan. Nakalagak sa
Gulpo ng Lingayen sa pulo ng Luzon, ang Dagupan ay ang pangunahing daungan at
pangkalakalan (commercial) at sentrong pang-pananalapi ng Hilagang Luzon; isang
masiglang pakikipagkalakan ang nagaganap para sa mga produktong tubo, mais, bigas,
kopra, asin, at mga inuming alak na gawa mula sa palmang nipa. Kilala ang lungsod
bilang ulung-bayang pamilihan ng mga bangus sa Pilipinas dahil sa kasaganahan ng
sariwang bangus. Hinango ang pangalan ng lungsod mula sa salitangpandaragupan ayon
sa katutubong wika ng Pangasinan, na nangangahulugang ‘pook ng pagtitipon’ dahil
ang look ay isang sentrong pamilihan ng rehiyon sa loob ng maraming mga dantaon.
Ang pinakamahabang barbekyu na may sukat na 1,007.56 metro (3,305.64

talampakan) —ginawa ito ng mga mamamayan ng Lungsod ng Dagupan noong 3 Mayo
2003 bilang bahagi sa Pista ng Bangus ng lungsod.
Ang probinsya ng Pangasinan ay kilalang pasyalan ng mga turista dahil sa bilang

ng naggagandahang dagat na matatagpuan sa Bolinao, Anda at Dasol. Dito rin makikita
ang sikat na Hundred Islands na pinagmamalaki ng bayan ng Alaminos. Dahil
napapalibutan ito ng karagatan, ang pangunahing produkto dito ay ang "asin" na kung
saan hinango ang pangalan nitong "Pangasinan" na nangangahulugan ng "lugar ng asin"
o"pagawaan ng asin." Ito rin ang parehong dahilan kung bakit malilinamnam ang mga
pagkain dito, kaya ng magawi kami dito, hindi namin pinalagpas masubukan ang ilan sa
pinagmamalaking putahe ng mga Pangasinense.

Modyul I
26
Gawing mas kumpleto ang pamamasyal sa Dagupan at Calasiao sa pamamagitan

ng nakakabusog na foodtrip. Habang naglalakbay, samahan ito ng pagtikim sa iba't
ibang pagkain na matatagpuan dito. Hindi mo na rin kailangang tumungo pa sa mga
restaurants at gumastos ng mahal dahil sa mismong daan ay maari mo na silang
makita. Ang mga sumusunod na pagkain ang talaga namang kukumpleto sa inyong
pamamasyal sa Pangasinan:
1. Kaleskes
Ang kaleskes ay isang pagkain Pangasinense na nangangahulugan ng

"bituka" na siyang pangunahing sangkap nito. Ang sabaw na putaheng ito ay
sinamahan pa ng iba't ibang lamang-loob ng baka tulad ng pale, goto at bato.
Maikukumpara ang lasa nito sa hindi mapait na bersyon ng pagkaing "papaitan"
ngunit masmayaman ang sabaw nito dahil hinaluan ito ng dugo.
Makikita ang mga nakahelerang kainan o kung tawagin nila ay "Kaleskesan" sa
mga kalsada sa Calasiao ngunit ilan sa mga tinutungo ay matatagpuan sa Galvan
Street sa Dagupan City. Nagkakahalagang 45-50 pesos ang bawat mangko nito
na maaring samahan ng kanin.
2. Pigar-pigar
Ang Pigar-pigar ay isa sa sikat na pagkain sa Galvan Street sa Dagupan

City. Ito ay karneng baka na hiniwa-hiwa sa maliliit na piraso at pinirito na may
kasamang gulay. Ang Pigar-pigar ay salitang Pangasinense na nangangahulugan
ng "binalibaliktad" dahil sa pamamaraan ng pagluluto nito. Kadalasan na
ginagawang ulam ito ngunit mastaniyag ito bilang perpektong pulutan kasama
ang beer.
Kinikilo ang bentahan ng pagkain na ito. Mula sa 80-100 pesos ang

presyo ng 1/4 kilo nito na pwedeng haluan ng gulay tulad ng cabbage o
cauliflower at sibuyas. Iba't ibang bersyon pa rin ang maaring matikman na
dumidepende sa restaurant na nagluluto nito.
2. Bangus and hito
At syempre hindi maalis sa listahan ang malinamnam na Bangus

Dagupan. Iba't ibang uri ng pagluto ang matitikman ngunit sa Rudy-Jing Eatery
sa kahabaan ng Nansangaan Road sa Binmaley (kung kayo ay magagawi) ay
maskilala ang inihaw na bangus dahil maliban sa presko ito ay talaga namang
malinamnam ito. At maliban sa bangus, ang inihaw na hito ang pinipilahan ng
marami. Maslalo itong pinasarap dahil sa sawsawang bagoong na nilagyan ng
kalamansi at sili. Umaabot ng mula 150-180 ang bawat isang piraso ng hito at
bangus depende sa laki nito.
Tuwing Abril ay idinaraos sa Dagupan ang Bangus Festival kung saan
masasaksihan ang iba't ibang putahe na ibinibida ang isdang bangus.
3. Putong Calasiao
Sino ba naman ang hindi nakakaalam sa putong ito dahil basta bayan ng
Calasiao ang pag-uusapan, ito ang unang sasagi sa iyong isipan. Ang Puto
Calasiao ay pagkaing mula sa giniling na bigas at binuburo ng ilang araw bago
ito lutuin at maging isang masarap na puto. Ang maliliit na bilog na pagkaing ito
ay may iba't ibang flavors tulad ng cheese, ube, pandan at maging strawberry.
Kadalasang kinikilo ito kapagbinibenta at nagkakahalaga ng mula 80-100

per kilo at atatatagpuan ang nagkukumpulang tindahan nito sa Pamilihang
Bayan ng Calasiao. Kung pasalubong ang hanap, siguradong swak na swak ito.
4. Rice cakes and delicacies

Modyul I
27
Maliban sa Puto Calasiao, ilan pa sa mga kakanin at lokal na pagkain ang

inyong dapat matikman sa Pangasinan ay matatagpuan sa pamilihang bayan o
palengke rito. Isa sa sikat na kakanin dito ay ang "Inkaldit/Patupat" o isang uri
ng minatamis na lagkitan na niluto sa gata at binalot sa dahon ng niyog na
nilala. Maihahambing ang lasa nito sa biko at ang kanyang itsura sa 'puso' sa
Bisaya.
Sa iba pang bahagi rin ng Pangasinan ay kilala ang tupeg, bitso-bitso,

binungey at marami pang iba. Ito rin ay perpektong ideya na regalo o
pasalubong para sa mga kaibigan.
5. Seafood
At syempre, papahuli ba ang Pangasinan pagdating sa mga pagkaing-

dagat? Maarami ang mga kilalang restaurant sa Dagupan dahil sa sari-saring
seafood na inaahin dito. Isa dito ang Matutina's Seafood's House and Restaurant.
Ngunit kung kulang ang budget o kaya nagtitipid, dumayo lamang sa Tondaligan
Beach sa Bonuan dahil marami rito ang mga naglalako ng iba't ibang uri ng
seafood sa sobrang babang presyo, mula sa 100-200 ay maari ka na makabili ng
ilang plato ng hipon at alimango na nilalako ng mga mangingisda rito
Nananatili pa rin ang bayan ng Bayambang, Pangasinan na numero uno sa pag-

po-prodyus ng sibuyas sa buong rehiyon uno. Ito ang kinumpirma ni Bayambang Mayor
Ricardo Camacho sa panayam ng sa sonshine radio. Ayon kay Camacho, nais ng lokal na
pamahalaan na palawakin ang pangkabuhayan ng kanyang mga kababayan na
nagtatanim ng sibuyas. Sa katunayan aniya, hindi lamang ang anim na barangays na
tampok ang kauna-unahang Sibuyas Festival na mayroong tanim ng nabanggit na
produkto kundi mayroon pang ibang barangays. Dagdag pa ni Mayor Camacho na kahit
naramdaman ng ilang magsasaka ang pagbaba ang presyo ng sibuyas ay hindi tumitigil
ang lokal na pamahalaan para bigyang ayuda ang mga ito.
Bawat bayan ay may kanya-kanyang at natatanging produktong ipinagmamalaki

at ikinabubuhay na kung saan nakakapagbigay ng sapat na suplay at natutugunan ang
pangangailangan sa buong Pangasinan maging sa ibang lugar at ibang bansa. Narito ang
sumusunod:
1. AGNO (Bigas at kawayan)

2. AGUILAR (palay, mais, mga gulay, taho, mangga, deremen, suman at luffa)
3. LUNGSOD NG ALAMINOS (noodles (bijon), asin deboned/processed bangus at
processed meat)
4. ALCALA (tabako, mais, paghahayupan at pagmamanukan, woodcraft at
paggawa ng kandila)
5. ANDA (asin, sukang gawa sap alma at mangga, pukyutan at mga produktong
buri)
6. ASINGAN (palay, mga gulay at paghahabi ng tela)
7. BALUNGAO (palay, mais, paghahayupan at pagmamanukan)
8. BANI (mga produktong akwakultyur, asin, pakwan, palay at dilaw na mais)
9. BASISTA (tali at mais, cottage)
10. BAUTISTA (palay, mais, tabako, sibuyas, ampalaya, sitaw, pakwan, at rock
melon, paggawa ng walis, buro (kanin at isda)
11. BAYAMBANG (yellow corn, sibuyas, burong isda at rice crackers)
12. BINALONAN (tubo, palay, feeds, kornik, basi/tuba, mga halamang ornamental
at paggawa ng mga paso)
13. BINMALEY (pangingisda, paggawa ng mga muebles, paggawa ng mga banga,
rubber-by-products making, fish processing, paggawa ng bagoong, produksyon
ng lime, produksyon ng noodles
14. BOLINAO (PANGUNAHING PINAGKUKUNAN NG KABUHAYAN) (pagsasaka,
pangingisada na siyang pangunahing taga-angkat sa Navotas at Malabon
paggawa ng cottage, paggawa ng asin, tali, shellcraft, bagoong, paghahabi ng
buri, pagdadaing, pag-uuling at pagkakawayan at woodcrafts

Modyul I
28
15. BUGALLON (palay, manga, pagsasaayos ng mga antigong bahay, mga sukang
gawa sa prutas, sawali at alak na suha)
16. BURGOS (palay, kawayan, uling, niyog at isda)
17. CALASIAO (palay, mais, mga gulay, saging at mangga, sombrero, paghahabi ng
basket at basahan, pagpapanday, pggawa ng mga kakanin, bukayo at ang
pamosong puto Calasiao)
18. LUNGSOD NG DAGUPAN (agrikultural, paghahayupan at pagmamanukan,
pangingisda at mga pinagkukunang akwatiko)
19. DASOL (asin, palay, suka at alak na gawa sa mga prutas)
20. NFANTA (pagsasaka, pangingisda at paggawa ng asin)
21. LABRADOR (walis-tambo at sawali)
22. LAOAC (sukang gawa sa tubo at palma, alak at sukang gawa sa mga prutas)
23. LINGAYEN (bangus at akwakultur, bagoong/patis, suka na gawa sa nipa, atip
na gawa sa nipa (pinaor), muebles, coconut midribs at buri crafts, palay)
24. MABINI (mangga, kasuy, gulay, pagmamanukan, basket at sawali)
25. MALASIQUI (palay, mais, gulay at mangga)
26. MANAOAG (palay, mangga, mga kagamitang basket na gawa sa buri at rattan,
kandila)
27. MANGALDAN (naprosesong karne, kakanin, bagoong/patis at baka)
28. MANGATAREM (tupig, akwakultyur, naturang na pinagkukunang mineral, mga
produkto mula sa gubat at proyektong mini-hydroelectric)
29. MAPANDAN (tubo)
30. NATIVIDAD (agricultural, pagjhahayupan at pagmamanukan, kiskisan, hollow
blocks manufacturing, muebles at produksyon ng tubig-mineral)
31. POZORRUBIO (palay, tubo, tabako, mangga, gulay, legumes, niyog, mais at
bulak, produktong kawayan at rattan na pang-eksport, espada, kutsilyo, itak
at iba pang mga produkto na gawa sa metal, buhangin at bato, mga gawang
balat (leather), gold panning, fresh water fishponds, paghahayupan at
bakahan)
32. ROSALES (gulay, palay, kabute, akwakultyur at pagmamanukan)
33. LUNGSOD NG SAN CARLOS (palay, mais, root crops, gulay at mga halamang
namumunga, handicraft, paggawa ng banga, pagmamangga at livestock
trading, tomato paste, cassava cake, kawayan, basahan, muebles at kakanin)
34. SAN FABIAN (commercial crops, hatchery (chicks, aqua), akwakultyur,
paghahayupan at pagmamanukan at paggawa ng asin)
35. SAN JACINTO (agrikultura, konstruksyon, pagmamanukan, dressing plant,
sand and gravel crushing plant, asphalt batching, planta, poultry contract
grower, small-scale handicraft at paggawa ng tali, palay, mais at tabako)
36. SAN MANUEL (produksyong agrikultural, paghahayupan at pagmamanukan at
power generation)
37. SAN NICOLAS (palay, tisa, putik, tiles at pagawaan ng mga banga)
38. SAN QUINTIN (palay, sibuyas, mais at mga gulay)
39. SANTA MARIA (agrikultural, paghahayupan at pagmamanukan at concrete
aggregates)
40. SANTO TOMAS (palay, yellow corn, niyog, tabako, paghahayupan at
pagmamanukan)
41. SISON (inukit na mga kahoy na muebles, gulay)
42. STA. BARBARA (palay, rice, yellow corn, gulay (okra, kalabasa, sitaw, talong,
kamatis at), mangga at pangingisda, Nata de Coco, deboned, marinated,
smoked fish, kakanin, papaya pickles, malunggay noodles, red bricks, hollow
blocks, handicrafts, mga muebles na gawa sa kawayan at ratan)
43. SUAL (daing, mangga, Sual power plant)
44. TAYUG (commercial crops, paghahayupan at pagmamanukan)
45. UMINGAN (concrete aggregates, commercial crops, sash factory, piggery, rice
mill, palay, mais, gulay (kalabasa, ampalay, sili, bawang, sibuyas,
kamatis,,mungbean, talong, okra), mangga, root crops (kamoteng kahoy at
kamote), paghahayupan at pagmamanukan(kalabaw, baka, baboy, kambing,
manok, pato, pabo at ganso)
46. URBIZTONDO PRODUCTS: rice, yellow corn, bamboo-based home furnishings
47. LUNGSOD NG URDANETA (palay, gulay at noodles)

Modyul I
29
48. VILLASIS (palay, gulay, sukang gawa sa tubo, feeds, mais at kamoteng kahoy,
paghahayupan at pagmamanaukan.
KASAYSAYAN NG MGA FESTIVAL SA LALAWIGAN NG PANGASINAN
Street dancing, isinagawa sa Manaoag bilang hudyat sa pagsisimula ng

Galicayo Festival. Pormal nang binuksan ang Galicayo Festival sa bayan ng Manaoag,
Pangasinan. Isinagawa ang street dance na nilahukan ng mga estudyante mula sa iba’t
ibang paaralan sa Pangasinan. Lahat ng mga kalahok ay nagsuot ng kanilang
makukulay na damit. Ayon kay Rafael Saygo, organizer ng street dance nagtulong-
tulong ang lokal na pamahalaan, iba’t ibang sektor at provincial government para
maisakatuparan ang aktibidad. Ang Galicayo Festival ay ipinagdiriwang mula
November 30 hanggang sa unang linggo ng Disyembre. Nakasaad sa wikifilipino na ang
salitang Galicayo ay nangangahulugang halika o lumapit ka samantalang ang Manaoag
naman ay tawagin. Ang Galicayo Festival ay isang pagdiriwang ng pananampalataya,
kultura at sining ng mga taga-Manaoag.
Patupat Festival of Pozorrubio Pangasinan January 24, 2012 Pangasinenses

Biggest Patupat, how to Cook Patupat, how to cook patupat wrapper, how to make
Patupat, pakasiat, panocha, Patupat Festival 2012, Patupat Festival of Pangasinan,
Patupat Festival of Pozorrubio 2012, Patupat Festival of Pozorrubio Pangasinan,
Pozorrubio Pangasinan, Pozorrubio Pangasinan Town Fiesta, Pyramid Patupat of
Pozorrubio Pangasinan, Smallest Patupat. The Pozorrubio Pangasinan celebrated its
annual fiesta and this year, it is highlighted with their famous product which is the
“Patupat” – a native delicacy made from sticky rice and wrapped in coconut leaves. It
is cooked in boiling sugarcane-juice. It is served with melted panocha or pakasiat.
And because their town is known for making patupat, they named their yearly
fiesta as “Patupat Festival “. Like other festivities in town, they also celebrated it
with full of enjoyable activities, dancing, singing and lots of competition. To show
the unity of the people of Pozorrubio, they prepare the three hundred meters (300m)
long table filled with Patupat and they eat together. Another part of the celebration
is the eating patupat contest. The main goal of this contest is: all the contestants
will race to eat one patupat and after eating, the contestant must whistle and that is
the sign that he/she already done. The fastest contestant to finish eating patupat
will win.
They also presented their Pyramid Patupat. It is composed of 12 Patupats with

different sizes from bigger to smaller. And they formed it like a pyramid. The biggest
size of patupat that they made was 10x bigger than the usual size of patupat sold in
the market and the smaller patupat was smaller than the size of a candy. Pozorrubio
Pangasinan will continue to celebrate this annual fiesta “Patupat Festival” because
they wanted to be recognized as the number one producers of most delicious patupat
in the country. She produces in a day in her shop in front of her house in the village
of Umangan. —RAY ZAMBRANO
MANGATAREM, TUPIG FESTIVAL Pangasinan. At dawn, this town’s oldest and

most prolific “tupig” maker, Patrocenio de Guzman, is already preparing the
ingredients she needs for the hundreds of tupig she will cook for the day. SheShe
would sit on a plastic stool beside a pile of newly opened coconuts and strip off their
white meat with an improvised shredder. Then she would transfer the coconut strips
into a large metal basin and mix these with other ingredients.
San Fabian holds lst Umaani Festival. San Fabian is the town’s that the “Ist
Umaani Trade Fair” showcasing the biggest, heaviest and longest agricultural and
industrial products as part of this year’s San Fabian town fiesta and the Darayat
Festival was opened to the public on January 15. The nine-day event (ending on
January 23), is an agri-industrial tourism exhibit and trade fair that features local
delicacies, handicrafts, traditional housewares, plant ornaments, famous recipes and
other agricultural products. “Umaani” in the Ilocano language refers to farmers.

Modyul I
30
“This fair will help the farmers and fishermen expand their markets, innovate and
improve their own products,” said municipal councilor Melody Rapallo, who is
heading the fair, along with Councilor Fina Ibasan and Alex Magliba. On the last day
of the fair, the “Best Booth”, the Best Booth Design” and the “Best Product” will be
chosen.
Sta. Maria. The municipal council here passed an ordinance declaring Feb. 14-
22, 2018 and every year thereafter as Mushroom Festival. Councilor Rolando dela
Peña, author of the ordinance, said Sta. Maria, being an agriculture-based
community, intends to promote and introduce mushroom as its “One Town One
Product (OTOP)” in a festive celebration. On Feb. 18, the municipal government will
give one kilo of mushroom to each group of participants from different schools for
the cookfest to showcase how to enjoy this produce either as appetizer, main dish or
dessert like a mushroom ice cream. In an interview, Municipal Agriculturist Reynaldo
Segui Jr, said mushroom production here is boosted by the presence of the Mushroom
Research and Development Center of the Pangasinan State University, which has a
campus in the town.
The town local government also produces year-round mushroom spawns and
given to barangays placed in fruiting bags free of charge. He said when harvested, a
kilo of edible mushrooms commands a farm gate price of P150 to P200 each.
Beneficiaries of 4Ps (Pantawid Pamilyang Pilipino Program) were earlier tapped by
the town government with financial assistance from the Department of Labor and
Employment for mushroom production. Although this momentarily stopped, other
farmers and their wives are also into mushroom production in their backyards for
additional source of income, he said. “Our mushrooms here are purely organic,” he
added. Their production is continuous and harvest is every five to seven days every
week, However, the volume is good only for townsfolk’s consumption in their 23
barangays, he said. Interested groups, individuals or LGUs buy their mushroom
spawns and fruiting bags here.
The Sison Town Fiesta is the “ANG LOLA KONG REYNA” popularity contest
where four beautiful grandmas are vying for the crown. Mrs. Irene M. Florendo
represents Sisonians in the United States of America, Mrs. Tessie C. Alboukharey
represents the United Kingdom, Mrs. Maura B. Garcia represents Hong-Kong and
Macau and last but not the least, the current holder of the yellow jersey as they say,
is the local contender, Mrs. Felicidad E. Burgonio.
Infanta Patronal fiesta. The barangay fiesta is traditionally celebrated

during the first friday and saturday of May. The patronal fiesta (San Isidro) is
celebrated annually on the 15th day of May.
ROSALES - Imagine a plate, eight feet in diameter, loaded with flavored rice
and TINAPA FIESTIVAL, topped with salted eggs and hot ‘tinapa.’ This was the latest
product showcased by the local government unit of Rosales right inside the SM City
Mall. Smoked fish or more popularly known as ‘tinapa’ is the One Town, One Product
(OTOP) of Rosales, thus the concept of a Tinapa Festival that started four years ago.
And what better way to stage a Tinapa Festival than cooking a giant version and
feeding it to the people!
The municipality of Asingan will showcase once again native rice delicacies on
April 28 in its 8th Kankanen Festival. "Kankanen” is a Pangasinan word which means
native rice delicacies or sweet products made of sticky rice such as "biko" and
"suman". Asingan public information officer Romel Aguilar, in an interview Friday,
said the 21 barangays of the town will present their respective recipes of kankanen,
which will be eaten by the viewing public after the judging of the best recipe. “We
hope to make an entry to Guinness (World Records) next year on our next Kankanen
festival,” Aguilar said. ResidentsResidents of Asingan are mostly into agriculture,
especially rice planting. The finale of the town’s Kankanen Festival, which started on
April 22, would also feature stunts of Philippines Motocross champion Bornok
Mangosong and his team.

Modyul I
31
Urdaneta City celebrates Dumayo Festival annually March 18–March 31:

Basbas ng Pag-iisang Dibdib (free mass wedding), bloodletting activity, tree planting
for environment preservation, jobs fair and fun run for a cause. The city celebrates
fiesta every month of December. This is in remembrance of the city patron, Our Lady
of the Immaculate Conception. Festivities are held 1–8 December. Activities include a
parade, drum and lyre competition, teachers' night, balikbayan night, ABC-SK night,
ballroom, Miss Urdaneta City coronation night and many more events. A carnival is
put up every December as a part of the event. In the 2012 yearly City Fiesta
celebration (December 1–15), Fifth District Representative Kimi S. Cojuangco formally
(December 1) opened the agro-industrial fair where “bahay kubo” booths of the city's
barangays showcased their products at the Urdaneta City Cultural and Sports
Complex. Cojuangco was assisted by Manila Economic and Cultural Office Chair
Amadeo R. Perez Jr., Mayor Amadeo Gregorio “Bobom” Perez IV and members of the
Sangguniang Bayan led by Vice Mayor Onofre C. Gorospe.
‘Paraw’ pride sails in Alaminos. “Paraw,” the indigenous monosail fishing

vessels of Alaminos City and its neighboring coastal towns, sail at the Lucap Bay
during the launching of Paraw Festival on March 28. —YOLANDA SOTELO ALAMINOS
CITY—On a dark, starless night, the wind blows on Lucap Bay, sending small boats
called “paraw” to sway with the waves, their “lampara” (kerosene lamps) flickering
like fireflies and sails fluttering like butterflies in the breeze. It was a scene
recreated from the past, muted only by the fact that the paraw actually carry poor
fishermen who use hook-and-line to make a living in this coastal city which hosts the
popular tourist destination, Hundred Islands National Park.
On March 28, Alaminos launched the Paraw Festival to recapture the days
when the city thrived on farming and fishing, and fishermen used sailboats that were
indigenous to the place and neighboring coastal towns. The boats swirled with the
bay wind and stopped in front of Lucap Wharf as a voice from the loudspeaker
narrated the history of paraw. “Those were the days when people here were either
farmers or fishermen. Little was known about tourism. They were not aware that the
Hundred Islands would be manna from heaven that could propel the economy of the
city,” tourism officer Mike Sison said. As the city earns from a booming tourism, the
fishermen in paraw have been left behind to depend on their daily catch, which has
diminished through the years. Maneuvering the sail while manipulating their simple
fishing gear is still a way of life for hundreds of fishermen like Dominador Pacalan,
68; and his wife Carmencita, 65, of Barangay Lucap.
LABRADOR KNEELING CARABAO FESTIVAL. Pulilan, a humble town in Bulacan

which only takes around two hours of travel time from Manila, welcomes with
hardworking, smiling farmers all-set to show the rich culture and history the place
has. Celebrating with every hue of the color spectrum, Pulilan successfully pulled off
their annual Kneeling Carabao parade which highlights an entire week of festive and
activities. The celebration honored the patron saint of farmers, San Isidro Labrador,
for a productive and fruitful harvest for the entire year. Lavishly-decorated carts,
though visually-appealing, were not the highlight of the parade. The carabaos were.
With approximately 800 carabaos, these beasts stole the day and marched with
Pulilan pride. After a two-kilometer walk, these carabaos kneeled in front of the
church and apparently, the farmers taught these animals that trick way back its calf
years. Don’t worry, their owners kept them cool by putting wet clothes on their backs
and even dumping water on them to keep them cool.
URBIZTONDO, Pangasinan, Dec. 28 — This town launched its Kanen (native

cake) Festival Monday to showcase its different delicious home-made cakes. Mayor
Martin Raul Sison II led the launching of the first Kanen Festival which was
highlighted by free tasting of native cakes. There was also a street dancing
competition held in the town proper on the same day. Kanen Festival was the major
and finale event in this year's celebration of the town fiesta known as Agew na
Urbiztondo (Urbiztondo Day) with the theme, "Urbiztondo, Numero Uno!" that began
December 21. Other activities held were mass civil wedding, intercollegiate

Modyul I
32
basketball exhibition games, and the Ms. Urbiztondo beauty pageant. Different day
and night activities were also held by different sectors which formed part of the
town constituents such as the farmers, senior citizens, day care workers, educators,
government workers and barangay officials, youth, balikbayans
Tupig Festival of Laoac, Pangasinan. ROSALES, Pangasinan, Feb. 27 — The

town of Laoac, the youngest municipality of Pangasinan, hosted and launched its
first-ever Tupig Festival at SM City Rosales last Saturday. Laoac Mayor Silverio Alarcio
Jr. said the launching was part of their marketing strategy to promote the Tupig
Festival to the country and the world. "We know we would have it big by having it
here," he said, when asked why they launched such festival at an SM mall. The kick-
off activity actually coincided with their first day of the town fiesta of Laoac, once a
barangay of Manaoag before it became a town in the early 1980s. 'Tupig' is a native
cake in Pangasinan, consisting of ground glutinous rice mixed with little molasses,
then wrapped in banana leaves before it is cooked in a receptacle from embers of
charcoal. During the launching, they conducted a program which consisted of
presentation of the history of Laoac and the the symbols of their festival logo, a
tupig-cooking demo, a cultural presentation medley from various groups of students
in dances like 'Jotabal' by the Laoac National High School, 'Maglalatik' by Cabilaoan
Agro Industrial High School and Igorot Dance by Laoac Adventist Mission School.
Highlighting the launching was the grand tupig grilling participated in by

residents. In that event, the ceremonial ignition of charcoal was led by Mayor
Alarcio, his 'mistah' in the Philippine Military Academy Second District Rep. Leopoldo
Bataoil, Laoac Vice-Mayor Fernandeo Q. Soriano, SM City Rosales’ Mall Manager Engr.
Jersey Y. Mendoza with Asst. Mall Manager Ms. Catherine R. Garcia, assisted by
municipal mayors of 5th District of Pangasinan and Sangguniang Bayan Members of
Laoac. Wrapping up the entire day celebration of the Tupig Festival at SM was a
talent competition for candidates in the search for Bb. Laoac 2011 at SM City Rosales'
The Event Center.
The event was also attended by Rosales Mayor Ricardo V. Revita. The activity
was another manifestation of how SM Supermall supports the communities, not only
where SM is located, but even in other towns, municipalities and cities. This enabled
towns and cities to showcase their products, talents of their respective people and
even means of livelihood. In this event, Laoac was able to showcase its best product,
'tupig', and the talents of the people of the town. (PNA)
Talong Festival. Ang unang buwan ng taon ay nangangako na maging isang

abalang oras para sa mga mamamayan ng Villasis na ipagdiwang ang kanilang Talong
(talong) Festival. Ito ay isang pagpapasalamat sa mga tao, marami ang mga
magsasaka, para sa kanilang mga tanyag na produkto ng gulay na nararapat na
ginawaran ang bayan bilang ang Vegetable Bowl ng Pangasinan at ito rin ang kanilang
paraan ng pagsusulong ng kanilang talong kung saan ang bayan na ito ang
nangungunang tagagawa sa Rehiyon.
Sila rin ang pangunahing prodyuser ng talong, ang bayan na ito ay pinarangalan
ang kanilang prized violet crop ng iba't ibang laki sa pamamagitan ng musika, lutuin ng
pista, pagsayaw sa kalye at pag-ihaw ng talong. Ang talong pagdiriwang ay naka-
highlight na may cookfest na pinamagatang "pinakabagonget sa kawa". Bawat barangay
ay binigyan ng kawa (napakalaking cookware) kung saan niluto nila ang pinakabagong
at na magagamit nila sa mga malalaking gawain sa kani-kanilang mga barangay.
Sigay Festival. Ang Sigay "ay nangangahulugang ani, ilaw at kasiyahan. Ang
bayan ng pangingisda ng Binmaley ay ipinagdiriwang ang mayamang ani mula sa mga
bukid at tubig nito at itinatatag ang makatarungang pag-aangkin na siya ay ang
Seafood Capital ng North. Tangkilikin ang Agno River fluvial parade, banca carera,
street dancing at seafoods na nagluluto sa panahon ng kapistahan. Ang Sigay Festival
ay isang pagdiriwang ng isang linggo mula Enero 15 hanggang Pebrero 2 na magbibigay
parangal sa industriya ng aquaculture ng bayan, na siyang bilang isang pangkabuhayan

Modyul I
33
ng pamayanan ng Binmaley. Ang "Sigay" ay isang Pangasinan dialect word na

nangangahulugang ani.
Yamang ang Binmaley ay nakaposisyon bilang Seafood Capital of the North, na

mayroong pinakamalaking lupain para sa aguaculture sa Pangasinan, angkop na
pangalanan ang ating kapistahan SIGAY upang magdala ng positibong diwa ng ani. Sa
katunayan, si Binmaley, ay naglalabas ng isdang, biyahe (siganid) at prawns mula sa
mga isdang isda at kinapapaloan ang sarili bilang ang "Fishbowl ng Pangasinan",
pagkalipas ng mga taon ng masigasig na mga magsasaka ng lokal na isda.
Dumayo Festival -Urdaneta. Ang taunang Annibersaryo ng lungsod ng Urdaneta

ay ipinagdiriwang ang maayos na pamayanan na itinatag ng mga lokal na may mga
migrante at mga tagahanap ng negosyo na ginawa ang lungsod na kanilang tahanan at
ang pinakamabilis na lumalagong sentral na sentro ng negosyo sa hilaga ng Maynila.
Ipinagdiriwang ng "Dumayo" ang pagdalo sa pamamagitan ng mga aktibidad tulad ng
Carabao festival parade, trade fairs, exhibits, cook festival at marami pa.
Corn Festival. Ang bayan ng Sto. Tomas ay isa rin sa mga bayan na gumagawa
ng mais, ang fiesta ay itinampok ng Corn Festival na ipinapakita ang pangunahing
produkto sa kumpetisyon sa kalye, pinakamahabang mais na barbeques, at agri-trade
fair. Pinuri ng Kagawaran ng Turismo ang mga tao ng Sto. Tomas para sa kanilang
sukdulang pagpapakita ng pagkakaisa at kooperasyon upang ang kanilang minamahal na
bayan ay mailagay sa Guinness Book of World Records.
Ang Corn Festival ay isang napakahusay na okasyon para sa mga tao ng Sto.
Tomas upang ipakita ang kanilang lakad at kadalubhasaan sa agrikultura, lalo na sa
lumalagong mais, di-sinasadya ang nangungunang produkto ng bayan pagkatapos ng
bigas.
Hundred Islands Festival. Ang pinakahihintay at pinakamalaking kaganapan ng

madla-drawer sa Alaminos City. Ang pagdiriwang ng Lavish ay nagmamarka ng
Hundred Islands Festival. Ang kaligayahan ay sumakay sa kalangitan na may tali ng
atleta at mapaghamong paghabol tulad ng kumpetisyon sa langit diving, kasanayan sa
Olympics o lahi ng pakikipagsapalaran sa isla, na nag-aanyaya sa nakakaganyak na
naghahanap ng mga dayuhan at lokal na turista. Ang mga buntong-hininga at pag-
apruba ay maaaring marinig bilang ang pinakamahusay na ng mga produkto ng aqua at
lutuin ng pagkaing-dagat ay nakatutuwa sa entablado. Ang mga restawran ay madalas
na pinalalabas ang pinakabago at pinaka-masayang menu sa pagdiriwang. Karaniwan
ding pinapayuhan ang isang trade fair.
Ngunit ang pinakahihintay na palabas ay ang fluvial parade, pagpapakita ng

mga floats na gawa sa mga shell at iba pang kamangha-manghang mga tema sa dagat.
Ang mga nakamamanghang disenyo ay makakakuha lamang ng mas mahusay sa bawat
kumpetisyon. At ang mga singsing sa kalye ng mga beats para sa mga sayaw sa kalye,
pati na rin ang melodic masterpieces mula sa mga grupo ng drum at lyre ng iba't ibang
mga paaralan, na sinamahan ng opisyal na drum at bugle group. Ang init ng araw ay
humahalo sa mainit-init na ngiti ng mga tao na sumusunod sa mga lumulutang at sa
mainit, pabago-bagong gawain ng sayaw ng mga mananayaw sa kalye.
Pagkatapos nito, ang mga glitter ng gabi na may nakamamanghang ngiti mula
sa magagandang muses na nagsusumikap para sa HI maiden pageant. Pagkatapos, ang
mga tao, lalo na ang mga batang karamihan ng tao, ang mga konsyerto na
nagtatampok ng mga sikat na banda o kilalang tao. Uuwi ka na ng isang buong tiyan,
puno ng memorya at isang sako ng mga souvenir at masarap na pagkain.
Mango Bamboo Festival. Pinapanatili ng lungsod ang nangunguna bilang

nangungunang tagagawa ng mangga sa Pangasinan sa huling 15 taon. Ang
nangingibabaw na iba't ibang kawayan dito ay lokal na kilala bilang caoayan tua na
siyang uri na ginagamit para sa paggawa ng mga nipa huts at iba pang kasangkapan na
gawa sa kawayan. Mayroong tungkol sa 15 mga barangay na kasangkot sa industriya ng
kawayan.

Modyul I
34
Dahil sa pagiging popular nito sa industriya ng kawayan, ang lungsod ay may

sariling merkado ng kawayan kung saan ang mga gawa mula sa kawayan tulad ng mga
nipa huts, basket, lamp shade, kasangkapan, mga kabinet, bukod sa iba pa ay
ipinapakita at ipinagpalit nang tatlong araw, simula sa Huwebes hanggang Sabado. Ang
mga negosyante mula sa ibang mga lalawigan ay dumarating rito para bilhin ang ani at
ibenta ang mga ito sa labas ng mga lalawigan.
Ngunit hindi tulad ng iba pang mga bayan o lungsod na nagtataguyod ng

magagandang kapistahan, ang San Carlos 'ay magkakaroon lamang ng isang
katamtaman na pagdiriwang tulad ng pagsayaw sa kalye kung saan ang mga kalahok ay
nakasuot ng mga kasuutan gamit ang dalawang materyales sa iba pa at sa
pamamagitan ng mga kumpetisyon tulad ng pinakamabilis na gumagawa ng basket at
lutuin na nagpapakita ng iba mga paraan ng paghahanda ng mangga ng pagkain.
Ang Mango-Bamboo Festival ay hindi lamang nangangahulugang isang

pagdiriwang o kaganapan sa libangan. Tinawag itong Mango-Bamboo Festival dahil ang
dalawang produkto ay may malaking posibilidad na makipagkumpetensya sa merkado
ng mundo.
Malangsi Festival Bayambang, Pangasinan. Kilala sa kanilang mga masarap na

isda na may ferment ("buro" para sa mga lokal), ang bayang ito ay sumasamba sa mga
ani nito mula sa Mangabul Lake at nagtatampok ng mga freshwater fish sa mga culinary
at sa pagsayaw sa kalye, at ang kinakailangang pinakamahabang grill.
Pandan Festival Mapandan, Pangasinan. Ang kumpetisyon sa pagsasayaw sa

kalye ay nagtatampok ng pagdiriwang ng natatanging produkto ng bayan, pandan (o
tornilyo ng pine mula sa kung saan nagmula ang pangalan nito) at ang maraming mukha
ng agrikultura bilang isang industriya.
Mangunguna Festival Bolinao, Pangasinan. Ang pagdiriwang ng mga

mangingisda sa kamangha-manghang bayan ng baybayin ay isang tunay na pagdiriwang
sa sarili nito bilang mga turista at ang mga lokal ay ginagamot sa makulay na pagsayaw
sa kalye at natatanging karera ng tubig na ginagamit ang kanilang katutubong
sasakyang dagat tulad ng "balsa, baloto at bawis".
Pistay Dayat Festival Lingayen, Pangasinan. Ang Pistayan Dayat ay isang

pagdiriwang ng pasasalamat para sa isang masaganang ani ng agrikultura at maraming
ani ng pangingisda na ginanap noong Mayo 1. Ang pagdiriwang na ito ay nailalarawan
ng Mass at fluvial procession na ginanap sa mga beach ng Pangasinan, isang lalawigan
sa Hilagang Pilipinas.
Ang pagdiriwang ng dagat ay nagsisilbing isang showroom ng iba't ibang mga

nagawa ng lalawigan lalo na sa kapaligiran at turismo. Nagsisilbi rin ito bilang
pasasalamat at pag-iisang kaganapan sa mga Pangasinenses sa kanilang pagmartsa
patungo sa kaunlaran at pag-unlad upang matanto ang pagsikat ng Golden Era sa
Pangasinan.
Bagoong Festival Lingayen. Kilala ang Lingayen sa bagoong paggawa nito at sa

pangkalahatan ay pinaniniwalaan na bagoong ay ipinakilala sa bayan ng mga unang
naninirahan na Tsino. Sinabi ng alkalde na ito ay tungkol sa oras na itinataguyod ng
Lingayen ang industriya nito bago sa mundo upang lumikha ng mas malaking kahilingan
para sa kalakal. Ang 'Lingayen Bagoong' ay nai-export na sa Estados Unidos, Saudi
Arabia at ilang bahagi ng mga bansang Europa kung saan ang mga pamayanang Pilipino
ay umunlad.
Gayunpaman, tulad ng lahat ng mga industriya, ang bagoong ay dinaranas ng

mga hamon, ang pinakamalaki sa kung saan ay ang nagpapabagal na supply ng mga
isda. Kilala sa pagiging pinakamahusay na gumagawa ng "bagoong" o isda sa bansa,
ipinakita ng mga residente ng Barangay Pangapisan Lingayen ang mga talento ng mga

Modyul I
35
manggagawang pang-industriya at mga ritwal ng bagoong paggawa sa pamamagitan ng

kompetisyon sa kalye.
Bangus Festival Dagupan. Sa pagdiriwang ng masaganang ani ng mga isda ng

gatas sa lugar, ang bayan ay nabubuhay nang may mga aktibidad tulad ng
pinakamahabang grill, pagsayaw sa kalye at 101 mga paraan ng pagluluto ng bangus.
Pinuri ang Bangus Festival para sa benepisyo hindi lamang sa lokal na

pamayanan, kundi pati na rin sa mga kalapit na bayan. Ang "Mga Pista ng Hilaga" ay
magtatampok sa pinakamagaling sa pagsayaw sa kalye sa Pangasinan, Ilocos,
Pampanga, at Zambales.
Ang mga pagdiriwang na nagdiriwang ng mga ani at pag-ibig mula sa dagat ay

mga ritwal ng pasasalamat. Ang pagdiriwang ay ang paraan ng pasasalamat ng Diyos sa
kaligtasan ng mga mamamayan ng mangingisda at ang masaganang ani na mayroon sila
sa buong taon. Ito rin ay isang lugar para sa pagpapakita ng mga pangunahing produkto
ng bayan pati na rin ang kultura at talento nito
Puto Festival Calasiao. Ipinagdiriwang ng Calasiao ang festival ng industriya ng

puto. Kilala ito sa 100 taon na "puting ginto:" hugis-tasa, kagat ng laki, malambot na
bigas cake; ang bigas na semi-glutinous ay nagsimula sa mga lumang garapon ng lupa
na "(sa mga nayon ng Dinalaoan, Lumbang, Ambuetel, at bahagi ng Nalsian). Ang
Calasiao Puto ay isang cake ng bigas na kilalang-kilala sa buong Pilipinas para sa
kanyang pagtunaw. -Naramdam na pakiramdam. Magbebenta ito ng lokal kasama ang
mga kalye na pupunta kay Sr. Divino Tesoro. Ang pagdiriwang na ito ay ipinagdiriwang
sa paggalang sa produkto na suportado ng maraming mamamayan sa mga nakaraang
taon. Ang mga Rice cake sa puti at kayumanggi ay maaaring mabili anumang oras ng
araw.
Para sa akin ang pagsulong ng pagdiriwang na ito ay dapat maging tungkulin ng

bawat Pilipino sapagkat ito rin ang gawa ng Patriotismo. Ito ang mga kapistahan na
nagpapakita ng mga natatanging kultura ng aking lalawigan at mayaman ito hindi
lamang sa kultura kundi pati na rin sa makasaysayang pamana, pagkain at kalikasan,
nakamamanghang tanawin na nagbibigay aliw sa mga pagod na kaluluwa. Kaya, halika
at bisitahin ang aking lalawigan.
Anda Pangasinan is rich in marine resources such as shrimp, crab, octopus,

sea weeds, and various fishes perfect for seafood lovers. It also has productive lands,
where they can harvest rice, corn and “malagkit” sticky rice.
Anda is celebrating a yearly festival called “Binungey Festival”. Binungey is a food
made from the mixture of “malagkit” sticky rice, coconut milk, salt and placed inside
the bamboo and cooked in a low fire. It is the number one product of Andanian’s
which they used to prepared and offered for the visitors during fiestas, and special
occasions. Eventually, the festival of the town was named after the number one
delicacy of the town “Binungey”.
Traditionally, it was served only on special occasions, especially during

Christmas, due to the long hours of preparing and cooking this rice cake. Malagkit is
washed and soaked either in water for two hours. Once ready, bamboo tubes,
preferrably, a year old, is filled 3/4. Coconut extract is then poured and covers over
half an inch of the malagkit. Grated/desiccated coconut from the extraction is then
topped to prevent ash and dirt from reaching the rice mixture. Cooking is a bit
tedious and critical. If the fire is too strong, it will burn the bamboo. If it’s too low,
the rice mixture might be uncooked. To the binungey cook, experienced has already
taught him how strong the fire is. Steaming it usually takes 2-3 hours.
Agno Pangasinan, Umbrella Rocks Festival. The town of Agno is a home of

Sabangan Beach, Aloleng – Bunga Beach and the Famous Umbrella Rocks. The town’s
attractions are very relaxing place perfect for people who’s looking for places where
they can release stress from work. You do not prevent yourself to jump and feel the
coolness of the clear ocean waters, feel the fragrance of fresh air, play with the

Modyul I
36
white sand, and taking some pictures of beautiful and gigantic umbrella rocks in the
coast of Agno, Pangasinan.
The area is rich in natural resources and their lands are very productive in
rice, magoes, vegetables and root crops. Bamboo and coconut are also abundant in
this idyllic town. It is also possessing a vast fishing ground of milkfish “bangus” fry
and big fish like tuna and blue marlins.
Binalonan Pangasinan Niño Festivals. JANUARY is the feast of the Santo

Niño. It is the most recognizable religious image in the Philippines because it is the
oldest one in the archipelago dating back to 1521. In every Catholic home, office,
chapel, carinderia, tiangge, even beer houses, a statue of the Santo Niño can be
found.
Bautista Pangasinan. The Nativity of John the Baptist is one of the oldest
festivals of the Christian church, being listed by the Council of Agde in 506 as one of
that region's principal festivals, where it was a day of rest and, like Christmas, was
celebrated with three Masses: a vigil, at dawn, and at midday.
Ang Pista ng Malagkit o Pista ng Ansakket ay isang pista sa Aguilar

Pangasinan na nagsimula noong 2014 na sinabay sa ika-209 na pagkatatag ng bayan.
Tumutukoy ang "malagkit" sa malagkit na bigas. FOOD and ANSAKKET FESTIVAL
When night’s clouds descend upon this sleepy town, there’s not much to do
except feast one’s eyes on the twinkling fireflies (though small in number) in various
locations, or perhaps share a bottle of rice wine, a product of Barangay Laoag.
Morning skies signal the taho vendors or magtataho from Barangay Bocboc East to
showcase their wares in every street and roads. This snack/breakfast food is basically
made of sago (pearl tapioca), added with arnibal — a caramelised sugar with vanilla,
and fresh softened tofu from soya beans.
Morning coffee tastes better if paired with an appetizing edible from

Barangay Manlocboc locally called suman. It is a delicious Filipino snack food wrapped
with banana leaves or young coconut leaves. There are different types of suman and
the ingredients vary as well. This suman though in Barangay Manlocboc has its
ingredient and taste unique on its own. Native cakes from glutinous rice (ansakket)
are among the popular products from families all over the town – hence the clamour
of having the Ansakket Festival which is now being celebrated every 27th to 31st days
of October.
The common objective of the festival is the farmers’ expression of gratitude

to the Father Almighty Who blesses them of good harvests during the year. Said
celebration showcases among other events as a demonstration of the unique features
of the town which Mother Nature brought, as well as the remarkable customs,
traditions and practices of the townspeople. It is being observed with a colorful
parade where contingents are in colorful costumes, the pageant night and its
preliminary search for Miss Aguilar, and with a half day all you can eat ansakket for
free.
Balungao Pangasinan. HISTORY OF GOAT FESTIVAL This is the time where

people get together to watch the much-awaited Street Dance Competition, Parade of
Colors, Nightly Balls and the main event, which is the Goat Festival. The Goat
Festival founded in 2006 by then Councilor Philipp G. Peralta, chairman of the
Agriculture Sector, together with the Municipal Agriculture Office, is a extraordinary
display of Bucks and Does (Goats) of native and imported breed which is the town’s
“One Town, One Product”
Mangaldan celebrates its annual Pindang Festival along with its town fiesta
during first week of March. The popular carabeef tapa (Filipino-style dried meat),
locally known as pindang is the One Town One Product (OTOP) of this municipality

Modyul I
37
BANI, Pangasinan, Philippines Pakwan Festival - This town home of the

sweetest, reddest and juiciest watermelons in the country -- will hold its Pakwan
Festival on Jan. 26, the biggest ever since its inception six years ago, in a bid to
further boost agriculture and local tourism. Mayor Gwen Palafox-Yamamoto decided
to make the Pakwan Festival longer and bigger this year to pay tribute to the farmers
and their watermelon produce. It is also in line with their goal to make Pangasinan
the Watermelon Capital.
“Since the 1980s, the town has been known as the sweetest, reddest and
juiciest watermelon producer in the country as they grow in a land composed mostly
of limestones,” she said. Prior to 1986, watermelon production was unheard of in
Bani. A certain Rey Catabay of Bgy. Banog Norte initiated the first commercial
planting of watermelon in 1989. Commercial planting of watermelon spread like
wildfire to nearby barangays of Ambabaay and Garrita to Poblacion and other areas.
Sual Pangasinan. The Feast of Saints Peter and Paul or Solemnity of Saints
Peter and Paul is a liturgical feast in honour of the martyrdom in Rome of the
apostles Saint Peter and Saint Paul, which is observed on 29 June.
San Jacinto Pangasinan. San Jacinto Day is the celebration of the Battle of
San Jacinto on April 21, 1836. It was the final battle of the Texas Revolution where
Texas won its independence from Mexico. ... This group is named for an actual militia
group during the Texas Revolution.
Tayug Pangasinan. Saint Patrick’s Day, feast day (March 17) of St. Patrick,
patron saint of Ireland. Born in Roman Britain in the late 4th century, he was
kidnapped at the age of 16 and taken to Ireland as a slave. He escaped but returned
about 432 to convert the Irish to Christianity. By the time of his death on March 17,
461, he had established monasteries, churches, and schools. Many legends grew up
around him—for example, that he drove the snakes out of Ireland and used the
shamrock to explain the Trinity. Ireland came to celebrate his day with religious
services and feasts.
Dasol Pangasinan. DASOL SALTLANDS - A farmer hauls baskets of sun-dried

rock salt harvested from the salt paddies in Barangay Amalbalan in Dasol, Pangasinan,
over the weekend. The town, known to have the best salt in the province, is
celebrating its 1st Asin Festival. (Jojo Riñoza). The first-ever “Asin Festival” is being
celebrated to coincide with the town fiesta, which runs until February 21. Best known
for its salt making industry, Dasol is featuring activities like the “101 Uses of Salt,” a
“Salt Scraping Competition; and the groundbreaking of a ‘Welcome Arch’.
Malasiqui Pangasinan, Malunggay Festival. Malasiqui - This agricultural

town, one of the biggest in the province in terms of land area and population, has
claimed the title “Malunggay Capital of Pangasinan”. The declaration, made through
an ordinance passed last week by the municipal government, is in line with the
national government’s “One Town, One Product” program and intends to make a
distinct character for this municipality. Malunggay is called the “miracle plant”
because of its commercial, nutritional and medicinal uses. Under the ordinance, the
municipal government will appropriate in its annual budget P200,000 for the current
year and P100,000 for the next four consecutive years for the propagation of
malunggay. “With its continuous propagation, it is expected that in few years to
come, malunggay trees here will not only be used as food but also for commercial and
medicinal uses, thus making the town recognized as producer of malunggay and
malunggay by-products as a means of achieving economic progress,” the ordinance
states.
Councilor Canuto Mendoza, author of the ordinance, also pointed out that in
the same way those others towns and a city in Pangasinan are known for their distinct
products like Dagupan for bangus, Villasis for talong, and Sto. Tomas for corn, among
others, Malasiqui would also do well to establish its own identifying product. As part
of the plan, the town will soon launch its Malunggay Festival wherein, among other

Modyul I
38
activities, various barangays will compete for the “Most Outstanding Barangay for the
Production of Malunggay Trees”. Mendoza said once the project is implemented,
malunggay trees will be planted along the roads. Felipe Andrada of the Department
of Science and Technology said Malasiqui’s program holds huge potential as there are
already several products such as noodles, ice cream, cake, and bread developed in
other towns using malunggay as a main ingredient.
Gamet Festival of Burgos. This is a festival celebrated in the town of Burgos.

A tribute to its town product called gamet. It is seaweed which is made from
porphyra. It is considered to be the black gold of the town because it is pricey when
they sell the seaweed. A square foot size of it would costs an average of Php 300. It is
abundant in the coast of Burgos during moths of November to March. They even
export these to other countries. This is equivalent to the Japanese nori. Locals of
Burgos town have to collect this painstakingly from the coral stones where they are
attached. They have to use a sock for their hands to collect because it is slimy and
slippery. This really takes time. Aside from gathering, they have to dry or process
this for a certain period of time. This is a very risky activity where collectors have to
be alert in watching out for waves. There were even cases of drowning. Various
groups of young boys and girls danced in the streets of Burgos to the plaza where
they went for showdown. The last group to dance depicted the stages of gathering
gamet. Gamet is typically used in Ilocano salad, soups and omelet dishes. It is a
healthy and nutritious food.
Balsa Festival of Mabini - The Balsaan Festival is a river celebration of

sights, sounds, and sport from one of the last frontiers in Western pangasinan.
San Manuel Feast of Saint Bartholomew. Feast of Saint Bartholomew,

(flourished 1st century ad—died unknown date, traditionally Albanopolis, Armenia;
Western feast day August 24; date varies in Eastern churches), one of the Twelve
Apostles. ... The 4th-century Bishop Eusebius of Caesarea in his Ecclesiastical History
relates that, when the 2nd-century teacher St. Pantaenus of Alexandria made a visit
to India, he found a Hebrew copy of The Gospel According to Matthew, which had
been left behind there by Bartholomew. Traditionally, Bartholomew also served as a
missionary to Ethiopia, Mesopotamia, Parthia (in modern Iran), Lycaonia (in modern
Turkey), and Armenia. The apostle is said to have been martyred by flaying and
beheading at the command of the Armenian king Astyages. His relics were supposedly
taken to the Church of St. Bartholomew-in-the-Tiber, Rome.
Alcala Feast of Finding the True Cross. HISTORY OF FEAST OF FINDING THE
TRUE CROSS. In the Christian liturgical calendar, there are several different Feasts of
the Cross, all of which commemorate the cross used in the crucifixion of Jesus. While
Good Friday is dedicated to the Passion of Christ and the Crucifixion, these days
celebrate the cross itself, as the instrument of salvation.
Sta.Barbara Bamboo Festival. Bamboo Festival. For more than a hundred

years, the bamboo organ built in 1832 by Fray Diego Cera, housed in St. Joseph
Parish, Las Pinas, has been widely recognized and celebrated as a unique musical
instrument.
Bugallon Pangasinan. Each year, Bugallon Day has also been celebrated as
Carabao Day. During this year’s celebration on Jan. 12, 24 decorated and painted
carabao were paraded on the streets to represent each of the town’s villages.
Bugallon used to be known as Salasa but the town was renamed in 1921 to honor its
own hero, Lt. Col. Jose Torres Bugallon, who was felled by a bullet while fighting
American soldiers in La Loma on Feb. 5, 1899.
Umingan - If Villasis has its Talong Festival and Dagupan is known for its
Bangus Festival, this agricultural town celebrated this month its Kalabasa Festival
to promote the local farmers’ produce and to boost the economy.

Modyul I
39
San Quintin Town Fiesta "Rangga-Rangga Festival "May 10-18 San Quintin
(District 6). At the close of the 17th century, San Quintin was still a wilderness
inhabited by fierce man-eating tribes called Union and Ilocos Sur arrived. An exodus
of immigrants from the Ilocos coastal towns found their way to the fast growing
village. As a result of the great exodus, the “Ubilaos” and the other smaller minority
tribes deserted their dwelling places and settled deeper into the safety of the vast
forests. They left behind their settlements. The different settlements were
organized into one entity and was named Lango-lango. The union was made to
promote closer understanding and amiable relationship among the settlers because
trade was flourishing. Due to the rapid growth of the population, Lango-lango was
transformed into a barrio under the jurisdiction of the municipality of Umingan which
was then a town of Nueva Ecija.
In 1861, Don Quintin Lictawa called for a “Great Conference” attended by all
the leaders of the different settlements to plan to press the Spanish government to
recognize the barrio as a town and to name it as San Quintin. In 1863, a Spanish
decree was enacted giving birth to the municipality of San Quintin.
SAN NICOLAS, Pangasinan – Ipinagdiwang noong Marso 7-8 ang Kawayan

Festival sa San Nicolas, Pangasinan. Ito ang ikalawang matagumpay pagsasagawa ng
naturang pagdiriwang.
Ang Kawayan Festival ay isinagawa kasabay ng kapistahan ng patron ng bayan

na si St. Nicholas at bilang pagbibigay-pugay sa pangunahing produkto ng San
Nicolas. Ang kawayan ay naging pangunahing produkto ng bayan dahil sa lawak ng
lupain natatamnan nito at sa rami ng produkto o napaggagamitan dito upang lumakas
na pinagkakakitaan ng mga mamamayan ng San Nicolas.
Ilan lamang ang kagamitan o kasangkapan at pangdekorasyon sa bahay sa

pinaggagamitan ng kawayan na inaangkat din ng mga mangingisda o mga negosyante sa
pangisda upang gamitin sa fishponds at fishpens.
Naging bida sa selebrasyon ng 2nd Kawayan Festival ang street dancing

competition na tinampukan ng masiglang pagsayaw at makukulay na kasuotang nilikha
mula sa iba’t ibang parte ng kawayan. Nagkaroon din ng parada ang mga estudyante sa
elementarya na nagpaligsahan naman sa pinakamalikahaing kasuotan na nagmula sa
kawayan. Sumali rin sa parada ang naglalakihan at makukulay na karosang
dinekorasyunan ng mga bulaklak at kawayan sakay ang magagandang dilag ng bawat
barangay, kasama ang mga opisyal ng bayan at mga barangay. Itinampok din ang isa sa
mga bagong aktibidad ng Kawayan Festival, ang kumpetisyon sa paggawa ng magarang
bahay-kubo. Dahil sa tagumpay na inani ng Kawayan Festival sa una at pangalawang
taon nito, inaasahang ng mga pinuno ng bayan sa pangunguna ng alkalde ng San Nicolas
na si Rebecca M. Saldivar ang mas malaki, makulay at masayang pagdiriwang sa
susunod na mga taon.
IBA’T IBANG MGA FESTIVAL SA MGA BAYAN NG PANGASINAN
Pangyayari Petsa Lugr
74th Lingayen Gulf Landings Enero 9 Veterans Memorial

Anniversary at 10th Pangasinan Park, Lingayen
Veterans Day
Lingayen Town Fiesta (Feast of the Enero 2-6 Lingayen Town Plaza
Epiphany of the Lord) (District 2)
Bugallon Day "Carabao Festival" Enero 12 Bugallon Town Plaza

(District 2)

Modyul I
40
Pozorrubio Town Fiesta at Patupat Enero 3-18 at Pozorrubio Town Plaza

Festival Enero 11 (District 5)
Villasis Town Fiesta at Talong Festival Enero 11-21 at Villasis Town Plaza
Enero 12 (District 5)
Mabini Town Fiesta (1st Balsaan Enero 11-20 Mabini Town Plaza
Festival) (District 1)
Malasiqui Town Fiesta (Feast of St. Enero 19-27 Malasiqui Town Plaza
Ildephonse) (District 3)
San Fabian Town Fiesta (Feast of St. Enero 11-27 San Fabian Town Plaza
Fabian) (District 4)
Mangatarem Town Fiesta (Feast of St. Enero 19-27 Mangatarem Town Plaza
Raymund Peñaforte) (District 2)
Bagoong Festival Enero 17-27 Lingayen Town Plaza

(District 2)
Binmaley Town Fiesta at Sigay Festival Enero 25- Binmaley Town Plaza
Pebrero 3 (District 2)
Pakwan Festival Enero 27- Bani Town Plaza

Pebrero 2 (District 1)
Sta. Maria Town Fiesta "Mushroom Enero 15 – Sta.Maria (District 6)

Festival" Pebrero 21
Feast of Our Lady of Lourdes Salasa Pebrero 1-11 Brgy. Salasa, Bugallon
Church Bugallon "Marian (District 2)
Festival/Exhibit"
Natividad Town Fiesta Pebrero 10-14 Natividad (District 6)
Binalonan Town Fiesta (Feast of Sto. Pebrero 2- 19 Binalonan (District 5)

Niño)
Dasol Town Fiesta (Asin Festival) Marso 7-10 Dasol (District 1)
Laoac Town Fiesta (Tupig Festival) Marso 1-6 Laoac (District 5)
Tayug Town Fiesta (Feast of St. Marso 10-21 Tayug (District 6)

Patrick of Ireland) "Sun Flower Eco-
Park"
Mangaldan Town Fiesta (Pindang Enero 28-Marso Mangaldan (District 4)

Festival) 10
San Manuel Town Fiesta Marso 10-15 San Manuel (District 6)
Alaminos City (Paraw Festival) Marso 19-28 Alaminos City (District

1)
Balungao Town Fiesta (Goat Festival) Marso 16-21 Balungao (District 6)

Modyul I
41
Aguilar Town Fiesta (Feast of St. Marso 14-19 Aguilar (District 2)

Joseph)
Sto. Tomas (Corn Festival) Marso 22-25 Sto. Tomas (District 5)
Semana Santa ed Kapitolyo Marso 28 Capitol Complex,

Lingayen
Agew na Pangasinan (Pangasinan Abril 5 Capitol Complex

439thCharter Day) Lingayen
Pista’y Dayat (Sea Festival of the Abril 5 to Mayo Capitol Complex

North) 10 Lingayen
Bayambang Town Fiesta (Fest of St. Abril 1-8 Bayambang (District 3)

Vincent Ferrer) (Malangsi Festival)
Bolinao Town Fiesta (Mangunguna Abril 9-14 Bolinao (District 1)

Festival)
Holy Week Pilgrimage Redeemer's Way Abril 20 Bani (District 1)

of the Cross
Mapandan Town Fiesta & (Pandan Abril 11-16 Mapandan (District 3)

Festival)
Dagupan City (Bangus Festival) Abril 6 to Mayo Dagupan City (District

30 4)
San Carlos City Fiesta (Mango Bamboo Abril 18-28 San Carlos City (District
Festival) 3)
Anda Town Fiesta (Binungey Festival) Abril 17 Anda (District 1)
Umingan Town Fiesta (3rd Kalabasa Abril 5-14 Umingan (District 6)

Festival)
Asingan Town Fiesta Abril 3-9 Asingan (District 6)
Infanta Town Fiesta (Fest of St. John) Abril 27-29 Infanta (District 1)
Sual Town Fiesta (Feast of St. Peter) Abril 16-29 Sual (District 1)
Agno (Umbrella Rocks Festival) Abril 23-28 Agno (District 1)
Urbiztondo Town Fiesta (Feast of St. Mayo 4-5 Urbiztondo (District 2)

Pius)
Alacala Town Fiesta Mayo 1-5 Alacala (District 5)
Calasiao Town Fiesta (Feast of Señor Mayo 1–7 Calasiao (District 3)

Divino Tesoro)
Manaoag Town Fiesta Mayo 6 - 10 Manaoag (District 4)

Modyul I
42
Burgos Town Fiesta (Bayog Festival) Mayo 11-16 Burgos (District 1)
Labrador Town Fiesta (Feast of St. Mayo 14-15 Labrador (District 2)

Isidro)
San Jacinto Town Fiesta (Feast of St. Mayo 18 San Jacinto (District 4)
Jacinto)
San Quintin Town Fiesta "Rangga- Mayo 10-18 San Quintin (District 6)
Rangga Festival"
Lilikagan/Kalanguya (Tribal Festival) May 16 Brgy.Malicu San Nicolas

(District 6)
Rosales Town Fiesta (Tinapa Festival) Hunyo 9-16 Rosales (District 6)
Bautista (Feast of St. John the Baptist) Hunyo 23-24 Bautista (District 5)
Feast of Sts. Peter & Paul Hunyo 28-29 Calasiao (District 3)
Anniversary of St. James The Great Hulyo 24-25 Bolinao (District 1)

Fortress Church
Pangasinan Tourism Month Celebration Setyembre 1-30 Lingayen (District 2)
Basista Town Fiesta Setyembre 5 Basista (District 1)
Aguilar Day (Ansagket Festival) Oktubre 23-27 Aguilar (District 2)
Speaker Eugenio Perez Day Nobyembre 13 San Carlos City (District

3)
Bugallon Town Fiesta (Feast of St. Nobyembre 25- Bugallon (District 2)

Andrew) 30
Urdaneta City TownFiesta (Feast of Disyembre 1-14 Urdaneta City (District

Immaculate Conception) 1)
Dagupan City Fiesta (Fest of St. John Disyembre 4 - Dagupan City (District
Evangelist) 31 4)
Thanks Giving & Town Fiesta Disyembre 7-9 Bani (District 1)
Calasiao (Puto Festival) Disyembre 9 - Calasiao (District 3)

13
Calasiao (District 3) Disyembre 1-9 Sta. Barbara (District 3)
Manaoag Town Fiesta (Galicayo Disyembre 8 Manaoag (District 4)

Festival)
Agew na Urbiztondo "Kanen Festival" Disyembre 27- Urbiztondo (District 2)

29

Modyul I
43
Aralin 3
ANG WIKANG PANGASINAN/SAY SALITAN

PANGASINAN
Mga Layunin:
1. Natututuhan ang ilang salitang Pangasinan at magamit sa pang-araw-araw na

pakikipagtalastasan.
2. Nakapagsasaulo ng ilang mahahalagang salitang Pangasinan at mabatid ang
gamit ng mga ito.
3. Nasusuri ang kahulugan ng salitang Pangalatok at Ilokogtot.
4. Nakabibisado ang alapbetong Pangasinan at naikukumpara ito sa Makabagong
Alpabetong Filipino.
5. Nakapagbibigay ng mga salita sa Pangasinan na ginagamita ng mga iba’t
ibang panlapi sa wikang Pangasinan.
WIKA…. wika ang tawag sa lipon ng mga salita at pamaraan ng pagsasama-sama

ng mga ito upang magkaintindihan ang isang grupo ng mga tao. Bawat lipunan ay may
kani-kanyang wika. Halimbawa nito ay ang Filipino, Ingles, Pranses at iba pa na may
sari-saring ponolohiya at sintaks. Sa Pilipinas ay may 8 pangunahing wika: Cebuano-
24.39%, Tagalog-23.82%, Ilokano-11.04%, Hiligaynon/Ilonggo-9.99%, Bicolano-6.96%,
Waray-waray-4.62%, Kapampangan-3.43% at Pangasinan-2.26%.
Ang Wikang Pangasinan
Ang wikang Pangasinan ay nasasailalim sa sangay ng Malayo-Polenesian ng

pamilya ng mga wikang Austronesian. Sinasalita ang Pangasinan ng higit pa sa
dalawang milyong tao sa lalawigan ng Pangasinan, ng iba pang mga pamayanang
Pangasinan sa Pilipinas, at ng kapansin-pansing bilang ng mga Amerikanong may
kanunununuang Pangasinan. Isa itong mayor na wika na sinasalita sa buong Pilipinas at
kasama sa walong panguhing katutubong wika na pinagbatayan ng wikang pambansa
noong 1935. Wikang sinasalita sa may karagatang bahagi ng gitnang kanluran ng Luzon

Modyul I
44
sa may baybayin ng Gulpo ng Lingayen, sa may hilagang bahagi ng Tarlac at timog-

silangang bahagi naman ng La Union. Karamihan sa kanila ay kabilang sa etnikong
pangkat ng Pangasinan. Naiintindihan din ang Pangasinan na wika sa ilang
munisipalidad ng Benguet, Nueva Ecija, Nueva Vizcaya at ng mga Aeta ng Zambales.
Ang wikang Pangasinan ay nasa ilalim ng pamilyang Austronesian tulad ng Malayo-
Polenisian, Northern Philippine Stock, Northern Luzon Stock, South Central
Cordilleran, Southern Cordilleran, Pangasinic (Ibaloi, Karao, Iwaak, Kalanguya at
Kaliahan) at Pangasinan. Ang mga dayalekto ay Pangasinan sa Pangasinan, Pangasinan
ng Tarlac at Pangasinan ng La Union.
Ang Pangasinan ang isa sa labindalawang pangunahing wika sa Pilipinas. Ang

kabuuang populasyon ng lalawigan ng Pangasinan ay 2, 434, 086, ayon sa sensus ng
2000. Ang pinapalagay na bilang ng mga katutubong mananalita ng wikang Pangasinan
ay 1.5 milyon.
Narito ang maikling kasaysayan ng wikang Pangasinan at literatura nito:

Kasaysayan: Ang mga taal na Austronesian ay tumira sa may baybaying dagat ng
Timog-Silangang Asya noong sinaunang panahon na tinatayang mahigit 5,000 taon na
ang nakalilipas. Ang mga katutubong tagapagsalita ng Pangasinan ay pinaniniwalang
galing sila sa mga pangkat na ito na maaaring bahagi ng wave of prehistoric human
migration na nanggaling sa Timog tsina at dumaan sila sa Taiwan sa pagitan ng 10
hanggang 6 na libong taon na ang nakalilipas.
Ang salitang Pangasinan ay nangangahulugan na “lugar ng asin” o

“panaggawaan ya asin”; galing sa salitang-ugat na “asin” sa Pangasinan. Ang salitang
Pangasinan ay maaaring mangahulugan ng “lalagyanan ng asin o produktong may
asin”; tumutukoy din sa seramikong banga na pinag-iimbakan ng asin o produktong
may asin.
Literatura: Ang Wikang Pangasinan ay napanatili sa kabila ng pananakop ng mga

Espanyol at Amerikano sa lalawigan at pagpapalaganap ng kanilang sariling wika. Ang
mga pasulat at pasalitang literatura sa wikang Pangasinan ay lumaganap noong
panahon ng Espanyol at Amerikano. Ang mga manunulat tulad nina Juan Saingan,
Felipe Quintos, Narciso Corpus, Antonio Solis, Juan Villamil, Juan Mejia at Maria C.
Magsano ay patuloy na nagsulat sa wikang Pangasinan at inilimbag ang mga ito.
Isinulat ni Felipe Quintos, isang opisyales ng Katipunan ang Sipi Awaray: Gelew Diad
Filipinas (Revolucion Filipina) na naglalaman ng makasaysayang rebolusyon sa
pakikipaglaban ng mga Katipunero laban sa mga mananakop sa lalawigan ng
Pangasinan at mga kalapit na lugar nito. Isinulat naman nina Narciso Corpus at
Antonio Solis ang Impabilay na Manoc a Tortola, isang maikling kuwento. (Lingayen,
Pangasinan: Gumawid Press, 1926)
Isinalin naman ni Juan Villamil ang tula ni Rizal na Mi Ultimo Adios sa wikang
Pangasinan. Noong 1920, isang magasing pahayagan ang inedit ni Pablo Mejia, ang
Tunong. Isinulat din ni Mejia ang Bilay tan Kalkalar nen Rizal, isang talambuhay ni
Rizal. Inilimbag ni Mansano ang Silew, isang magasing panpanitikan. Isinulat din ni
Mansano ang Samban Agnabenegan, isang romansang nobela. Naglimbag ng mga
artikulo at mga akdang pamapanitikan sa Pangasinan ang Pangasinan Courier
samantalang inilimbag naman ng Pioneer Herald ang Sinag, isang pampanitikan
suplemento sa wikang Pangasinan. Napakaraming kristiyanong palimbagan sa
Pangasinan ang malawakang nagbukas at naglimbag ng mga artikulo at akdang
pampanitikan sa lalawigan.
Karamihan sa mga Pangasinense ay multilingguwal at magagaling sa wikang

Ingles, Filipino at Ilokano. Samantala ang paglaganap at impluwensiya ng iba pang
mga wika ay na-ambag ng dahang-dahang pagkamatay ng Pangasinan. Karamihan sa
mga mamamayan sa Pangasinan lalo na ang taal na tagapagsalita nito ay maigting ang
kanilang hangarin maipalaganap ang wikang Pangasinan sa pamamagitan ng paggamit
ng print at broadcast media, internet, lokal na pamahalaan, korte, pampublikong
pasilidad at mga paaralan sa Pangasinan. Noong 2006, ang pagkakabuo ng Pangasinan

Modyul I
45
Wikipedia ay iminungkahi at inaprubahan ito ng Wikipedia Foundation upang

ilimbag sa internet.
Isang Pagpapalinawag Patungkol sa Salitang PANGALATOK
Ang salita na "pangalatok" ay salitang nagpapababa sa ating mga taga-

Pangasinan bagamat hindi alam ng marami ang pinagmulan nito, ito ay nag-ugat sa
pagbibigayan ng di magandang pangalan sa isa’t isa ng mga ILOCANO at mga
PANGASINENSE. Dahil di maintindihan ng mga Ilocano ang ating salita, sinabihan tayo
ng "KASLA KAYO NGA AGTOGIK NGA MANOK NO AGSASAO" (YOU ARE JUST LIKE A
CHICKEN WITH A BAD FLU WHEN TALKING). "Pangasinan +kasla+ togkik +manok=
Panga-la-tok!". Ang iba naman ang sabi sa PANGALATOK ay PANGASINAN sira ang
TOKTOK ang ganti ng mga taga-Pangasinan sa mga Ilocano ay ang pagtawag sa kanila
ng ILOKOGTOT - "Sicayo ya Ilokano agyo amtay mampuniti no milaban, kapara kayoy
asilok ya otot, mangkogtokogtot" (Ilocanos don't know how to box; they jump like
frightened rats) = Ilokano +kogtot + otot = Ilokogtot!". Kaya ipinapabatid ang totoong
pinagmulan nito upang mamulat tayo sa tamang katawagan na dapat na itawag sa
isang tao na nakatira sa Pangasinan.
Para sa mga taong di nakakaalam itoy walang kahulugan, pero para sa mga
taong nakaintindi ng pinagmulan at nagpapahalaga sa Kultura, Kasaysayan at
Literatura ng Pangasinan ang pagtawag ng Pangalatok ay isang malaking insulto.
Marami sa ating mga ka-probinsya ang di ito naiintindihan at patuloy pa ring

gumagamit kung kaya’t sa isang grupo na binuo (sa Facebook Page) ay ipinapabatid sa
lahat kung ano ba dapat ang tamang itawag sa atin, ang ating wika sa Pangasinan ay
unti-unti ng namamatay lalo na ang ating literatura, kaya’t itoy pilit na binubuhay at
itinuturo sa mga ka-probinsya ang mga iba’t ibang gawing Pangasinense, Kasaysayan,
Kultura, Maging ng Literatura.
Ang Alpabetong Pangasinan
Ang serye ng mga letra ay tinatawag na alpabeto. Ang alpabetong Pangasinan

ay binubuo ng dalawampu’t walong (28) letra at binibigkas sa tunog-Ingles maliban sa
ñ ng Español. May limang patinig at dalawampu’t tatlong katinig.
Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm
/ey/ /bi/ /si/ /di/ /i/ /ef/ /dyi/ /eyts/ /ay/ /dyey/ /key/ /el/ /em/
Nn Ññ NGng O Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Ww
/en/ /enye/ /endyi/ /o/ /pi/ /kyu/ /ar/ /es/ /ti/ /yu/ /vi/ /dobolyu/
Xx Yy Zz
/eks/ /way/ /zi/
Ang mga sinaunang mamamayan ng Pangasinan ay gumagamit ng makalumang

sistema ng pagsulat. Ang pinakamatandang klase ng iskrip ay may pagkakahawig sa
Baybaying Tagalog, ay mula sa sistema ng pagsulat ng Javanese Kawi ng Indonesia at
ng Vatteluttu o Palava ng Timog India.
Mga Panlaping Ginagamit sa mga Salitang Pangasinan
Ang panlapi ay isang kataga o mga kataga na ikinakabit sa unahan, gitna at

hulihan ng isang salitang-ugat upang makabuo ng panibagong salita na iba na ang
kahulugan. Sa gramatika ng Wikang Pangasinan at apat lamang ang puri ng panlapi. Ito
ay ang mga sumusunod:

Modyul I
46
1. Unlapi. Ito ay tumutukoy kung saan ang panlapi ay inilalagay sa unahan ng

salitang-ugat. Halimbawa: sankapinsan (magpinsan), mayaman (mayaman),
akan-abong (may-bahay).
2. Gitlapi. Ito ay tumutukoy kung ang panlapi ay nakalagay sa gitna o nasa loob ng
salita. Halimbawa: sinakit (sanhi ng pagkakasakit).
3. Hulapi. Ito ay tumutukoy kung ang panlapi ay nakalagay sa hulihan ng salitang-

ugat. Halimbawa: sakitan (saktan), saraan (harangan), punitian (suntukan).
4. Kabilaan. Ito ay tumutukoy kung ang panlapi ay nakalagay sa unahan at hulihan

ng salitang-ugat. Halimbawa: sankalastugan (pinakamayabang), kasalitaan
(kausap), nianakan (lugar ng kapanganakan).
UNLAPI GITLAPI HULAPI KABILAAN

MAKAN- -UM- -AN KA-AN
AKAN- -IN- SANKA-AN
PINAGKA- MAY-EN
INKA- KI-AN
KA- NA-AN,
SAN- A-AN
SANKA- NI-AN
MA- I-AN
MAY- IN-AN
MANKA-
ANKA-
MANGA-
INKI-
KI-
EN-
I-
IN-
INYA-
BUOD NG MODYUL:
Tinalakay sa unang aralin ang tungkol sa lalalwigan ng

Pangasinan kung saan ay ipinabatid ang kasaysayan ng lugar, mga
mahahalagang kaganapan at panahon, pagmamapa sa lalawigann ng
Pangasinan, dikotomiya ng Kostal-Interyor at ilang mga kinikilalang
produkto, kaugalian at pamumuhay sa Pangasinan.
Sa ikalawang aralin ay ipinakilala ang yaman ng lalawigan ng

Pangasinan kung saan ay tinalakay ang panitikan o literatura ng
Pangasinan, Tradisyon ng Pangasinan na kinabibilangan ng
pananamit at panliligaw. Tinalakay ri ang mga kaugalian, kultura,
pamahiin at paniniwala at mga panunahing produkto at
ikinabubuhay ng mga taga-Pangasinan.
Ang ikatlong aralin ay tumalakay naman sa Wikang Pangasinan/Say

Modyul I
47
Salitan Pangasinan. Nilinaw dito ang pagkakaiba ng salitang

Pangasinan sa Pangalatok, Ilokano sa Ilokogtot. Inlahad din ang ang
Pangsinan, Ang alpabetong Pangasinan at mga panlaping ginagamit
sa mg salitang Pangasinan

Modyul I

Rehiyonal

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rehiyonal

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

FLWR 101 – Wikang Rehiyonal 1 (Wikang Pangasinan) Modyul I

Sa mga mag-aaral at guro na gagamit ng modyul na ito:

Panunot: Sayan ayan aral ed kapilitan ya mangusar tayo ni ya salitan Pangasinan,

FLWR 101 – Wikang Rehiyonal 1 (Wikang Pangasinan) Modyul I

Aralin 3 Ang Wikang Pangasinan/Say Salitan

FLWR 101 – Wikang Rehiyonal 1 (Wikang Pangasinan) Modyul I

PANIMULANG PAG-AARAL SA LALAWIGAN NG PANGASINAN

Matitinding pagsubok ang pinagdaanan ng ating mga ninuno sa pkikipaglaban sa

Katulad ng Wikang Filipino, ang wikang rehiyonal na Pangasinan ay may sariling

Sa modyul na ito ay tatalakayin ang tungkol sa Ang Lalawigan ng Pangasinan,

1. Nagkakaroon nang sapat at malawak na kaalaman hinggil sa makasaysayang

FLWR 101 – Wikang Rehiyonal 1 (Wikang Pangasinan) Modyul I

ANG LALAWIGAN NG PANGASINAN

1. Nalalaman ang kasaysayan ng Lalawigan ng Pangasinan.

Ang Pangasinan ay isang lalawigan ng Pilipinas sa rehiyon ng Ilokos.

Nakahimlay ang lalawigan ng Pangasinan sa hilagang-kanluran ng Pilipinas.

Ang lalawigan ng Pangasinan ay nahahati sa 44 bayan, 4 na lungsod, at 1,364 na

Ayon sa senso noong 2000, 47 bahagdan ng populasyon ay mga Totoon

Ang Kasaysayan ng Lalawigan ng Pangasinan

Mahaba ang kasaysayan ng Pangasinan kung ihahambing sa ibang grupong etniko

FLWR 101 – Wikang Rehiyonal 1 (Wikang Pangasinan) Modyul I

Sinasabing sa lalawigan ng Pangasinan nanggaling ang mga magigiting na

Bago pa dumating ang mga Kastila sa Pilipinas ay may sistema na ng pagsulat

Ang Pangasinan ay isa sa mga lalawigan sa Pilipinas na may sinaunang politikal

Mahahalagang Kaganapan at Panahon

Ang Pangasinan ay lalawigan ng matatapang na tao at mapagmahal sa kanilang

Noong sinaunang panahon (2,000 B.C.), may mga relikya at pintura na

Natuklasan ni Juan de Salcedo ang Pangasinan noong 1572 habang binabaybay

FLWR 101 – Wikang Rehiyonal 1 (Wikang Pangasinan) Modyul I

Noong taong 1574-1575, isang rebeldeng Tsino na nagngangalang Limahong ay

Ang Pangasinan ay ginawang alcaldia mayor noong 1580 ni Gobernador Heneral

Sa panahong ito (1611), napakalawak pa ang teritoryo ng Pangasinan. Ang

Noong 1660 (Malong Revolt), si Andres Malong ng Binalatongan ay namuno sa

Noong Disyembre 27, 1897, sinamahan ng Gobernador Heneral ng Espanya na

Dahil sa matagumpay na pakikipaglaban ng mga lokal na katipunero na binuo ni

Pebrero 5, 1899, isang araw pagkatapos ng panimulang digmaan ng Pilipinas at

FLWR 101 – Wikang Rehiyonal 1 (Wikang Pangasinan) Modyul I

mga Amerikano na maaaring manggaling sa Gulpo ng Lingayen. Ang San Carlos ay

Sa panimula ng Nobyembre 1899, ang digmaang Pilipinas laban sa Amerika ay

Nobyebre 20, 1899, sina Heneral Douglas MacArthur at Heneral Lawton at

Ang unang pampublikong sekondaryang paaralan ay itinayo rin sa Lingayen

Si Gobernador Daniel Maramba na nagpagawa ng bagong kapitolyo ng

Enero 20, 1942, isang pangangailangan na makipagtulungan ang mga

FLWR 101 – Wikang Rehiyonal 1 (Wikang Pangasinan) Modyul I

San Fabian kung saan ay naapektuhan ang pagpapalaya ng Pangasinan. sa Pangasinan.

Pebrero 1945, muling itinayo ng mga Amerikano sa pamamagitan ng Philippine

Ang Provincial Capitol ay naibalik sa Lingayen noong Hunyo 1945.

Sa pamamagitan ng Philippine Rehabilitation Act, ang pamahalaang Amerikano

Pinangunahan naman ni Gobernador Juan de Guzman ang pagtatayo ng

Naging tampok ang lalawigan ng Pangasinan noong 2009 sa kasagsagan ng

Nagsimula ang masigabong pagbabago sa lalawigan ng Pangasinan noong

FLWR 101 – Wikang Rehiyonal 1 (Wikang Pangasinan) Modyul I

Ang pagkakaisa at mga ginituang simulain ng ating mga magigiting na bayani at

Listahan ng mga Naging Gobernador ng Pangasinan

27 Oscar M. Orbos Hulyo 1, 1995– Hunyo 30, 1998

28 Victor E. Agbayani Hulyo 1, 1998– Hunyo 30, 2007

FLWR 101 – Wikang Rehiyonal 1 (Wikang Pangasinan) Modyul I

29 Amado T. Espino Jr. Hulyo 1, 2007 - June 30, 2016

Unang naimapa ang lalawigan ng Pangasinan ng mga Kastilang relihiyoso. Ang

Sa panahong pre-hispaniko, ang Pangasinan ay tumukoy lamang sa mga

Ang matandang pangalan na Caboloan ay naglaho sa memorya ng mga residente

Sa introduksyon ng aklat ni Restituto Basa tungkol sa kasaysayan ng Dagupan,

FLWR 101 – Wikang Rehiyonal 1 (Wikang Pangasinan) Modyul I