თემა 1 ჩვეულებითი სამარტალი და კანონი როგორც სამართლის წყარო

სოქალაქო ბრუნვაში მუდმივად გამოყენებულ სამართლის ნორმას, რომელიც ხალხის

რწმენას ეფუძნება

ჩვეულებითი სამართალი ეწოდება. ჩვეულებითი სამართალი სამარლის ისს სახვაა ,

რომელიც

ადამიანების გონივრული ქცევის წესად მიიჩნევენ. ცნებიდან გამომდინარე , ჩვეულებითი

სამართლის

წყარო, სახელმწიფო წყობილებისგან დამოუკიდებელი, სახალხო გონია . ამიტომ

ჩვეულებითი სამართალი

შეიძლება განვითარდეს წინარეისტორიულ ხანაში.

იგი უნდა აკმაყოფილებდეს სამ პირობას

1)გარკვეულის წესის ხანგრძლივად უწყვეტად მოქმედება და მისი დაცვა 2)ხალხის

სამართლებრივი

მრწამსი 3)იმპერაორ კონსტანტინეს კონსტიტუციის მუხედვით არსებულ კაკონს უნდა

ავსებდეს, არ უნდა

ეწინააღმდეგებოდეს და მხოლოდ საკანონმდებლო ხარვეზს აღმოფხვრავდეს .

ძველ რომში ჩვეულებას mos romanum ეწოდებოდა, წინაპართა ანდერძს დანაბარებს mores
maiorum

ხოლო ჩვეულებით სამართალს consuetudo

კანონი რომის სამართლის ძირითად წყაროს წარმოადგენდა. აღსანიშნავია , რომ

პირველი კანონები

სათავეს იღებს ჩვ.წ. აღმდე 6 საუკუნიდან . კანონადაა მიჩნეული სერვიუს ტულიუსის მიერ
ჩვ წ აღმდე 509

წელს გატარებული რეფორმები , რისთვისაც მან 50-ამდე კანონი გამოსცა. მოგვიანებიტ

რესპუბლიკის

პერიოდში კანონებს ღებულობდა სახალხო კრებები: მაგალითად კურიის , ცენტურიის თუ

ტრიბას

სახალხო კრებები , კანონს ეწწოდებოდა ლეგეს~

იმპერიის პერიოდში სახალხო კრებების როლი დაეცა და კანონების გამოცემის უფლება

მიისაკუთრა
იმპერატორმა. იმპერატორის განკარგულებებს ეწოდებოდა კონსტიტუციები . ისინი ოთხი
სახის იყო

1)ედიქტები ანუ მთელი მოსახლეობისათვის საერთო სავალდებულო განკარგულებები

2)რესკრიპტები

ცალკეულ საქმეებზე გადმოცემუყლი განკარგულებები 3) მანდატები ანუ იმპერატორის

მიერ

მოსახლეობისთვის გადმოცემული დავალებები, ინსტრუქციები 4)დეკრეტები ანუ

იპერატორის

გადაწყვეტილებები მასთან შესულ სადავო საქმეებზე.

რესპუიბლიკის ხანაში ასევე კანონის ძალა ჰქონდა სენატის მიერ გადმოცემულ აქტებს .

თემა 3 ვალდებულების წარმოშობის საფუძვლები

ვაოლდებულებას წარმოშობს ან ხელშეკრულება ან კვაზი ხელშეკრულება , ან დელიქტი

და კვაზი დელიქტი

იურიდიული ფაქტები-იურიდიული ფაქტი ეწოდება სამართლის ნორმით

გათვალისწინებულ გარემოპებას

რომლის არსებობასთან არის დაკავშირებული სამართლებრივი ურთიერთობის

წარმოშობა , შეცვლა ან

შეწყვეტა

იურიდუიული ფაქტები ორი სახის გაქვს ხდომილება და მოქმედებ

ხდომილება წარმოიჭობა ადამიანის ნების გარეშე და მისგან დამოუკიდებლად

მოქმედება-ადამაიანზე დამოკიდებული; თავის მხრივ მოქმედება შეიძლება იყოს

არამართლზომიერი

გარიგება-მართლზომიერი მოქმედებები , რომლებიც უშუალოდ იწვევენ უფლება -

მოვალეობათა

წარმოშობას, შეცვლას ან შეწყვეტას

რომაელ იურისტებს არ შეუმუშავებიათ გარიგების ცნება , ისინი მხოლოდ ცალკეულ

ხელშეკრულებებს
განიხილავდნენ.

ცალმხრივი გარიგება-გარიგებაშ გამოიხატება მის დამდებ პირთა ნება . თუ გარიგების

ნამდვილობისთვის

საკმარისია ერთი პირის ნება.

ორმხრივი გარიგება-თუ გარიგების ნამდვილობისათვის ორი მხარის ნებაა აუცილებელი ~

თემა 4 იურისტთა მოღვაწეობა როგორც სამართლის წყარო

იურისტთა მოღვაწეობა , რომაელმა იურისტებმა როგორც რესბუპლიკის ისე იპერიის

პერიოდში უდიდესი

როლი შეასრულეს სამართლის განვითარებაში, იურიდიულ სამსახურს , ანუ იურიდიულ

მოღვაწეობას

რომში საფუძველი ჩაეყარა ჩვწ.აღ. 3 საუკუნეში. აქედან დაწყებული, მრავალმა

რომაელმა იურისტმა და

საზოგადო მოღვაწემ წარმოაჩინა თავი როგორც პრაქტიკოსმა იურისთმა თ

თეორეტიკოსმა

სამართლისმცოდნემ.

იურისტთა მოღვაწეობა:

სამართალმცოდნეთა პასუხები წარმოადგენდნენ იმ პირთა შეხედულებებსა და

მოსაზრებებს , რომლებსაც

სამართლის შექმნის ნება მიეცათ. ვინაიდან , ძველთაგან დაწესებული იყო , რომ

არსებულიყვნენ პირები ,

რომლებიცსამართალს საჯაროდ განმარტავდნენ და რომლებსაც ცეზარმა იურიდიულ

საკითხეზე

კოსულტაციების მიცემის უფლება მიანიჭა. და მათ იუროკონსულტებს უწოდებდნენ . ყველა

მათ

შეხედუოლებასა და მოსაზრებას ისეთი ავტორიტეტი ქონდა , რომ მიღებული წესის

თანახმად ,
მოსამართლეებს არ შეეძლოთ მათი პასუხებისათვის თავის არიდება.

რომაელ იურისტთა მოღვაწეობა შემდეგი მიმართულებით ხორციელდებოდა :

cavere_ იურიდიულ მოქმედებათა შესატყვისი ფორმულების ჩამოყალიბება

respondere-იურიდიულ საკითხებზე მოქალაქეებუისა თყ სახელმწიფო მოხელეებისათვის

კონსულტაციების, ახნა განმარტების მიცემა

agere-სასამართლოშ მხარეთა პროცესუალურ მოქმედებათა ხელმძღვანელობა, ამათუიმ

მხარის

ინტერესების დაცვა

თემა 5 ფორმალური პროცესი

ფორმარულ პროცესს სახელი დაუმკვიდრა პრეტორის ფორმულამ ,რომელსაც ის

გამოსცემდა პირველი

სტადიის შემდეგ.

ფორმულაში უნდა აღნიშნული ყოფილიყო: მოსამართლის დასახელება , ფაქტობრივი

გარემოების

გადმოცემა, მოსარჩელის პრეტენზიები, მოსამართლისათვის უფლების

მინიჭება,მოსამართლისათვის

მითითება პასუხისმგებლობის დაწესების ან მისგან განთავისუფლების თაობაზე ,

მოპასუხის

შესიტყვებათა გადმოცემა, ხოლო ფორმულების მთავარი ნაწილებია : იმ ფაქტების

გადმოცემა რომელთა

საფუძველზეც აღიძრა სარჩელი, მოსარჩლის მოთხოვნა , მოსამართლისათვის ნივთის

რომელიმე

მხარისათვის საკუთრებაში გადაცემის უფლებამოსილების მინიშნება .

ფორმულარული პროცესის დროს გამოიყენებოდა შემდეგი სარჩელები : actiones rem da

actiones in

personam-სანივთო და პირადი სარჩელები.

actiones direqtae da actiones utilis -პირდაპირი სარჩელი და სარჩელი ანალოგიით

actiones civiles da actiones preatorie-ცივილური და პრეტორული სარჩელები

სარჩელი ნივთის დაბრუნებაზე და საჯარიმო სარჩელი

კერძო და პოპულარილი სარჩელები

მკაცრი სამართლისა და კეთილსინდისიერებაზე დამყარებული სარჩელები .

თემა 6 საკუთრების სახეები

კვირიტული საკუთრება

პრეტორული ანუ ბონიტარული საკუთრება

პროვინციული საკუთრება

პერეგრონების საკუთრება

თუ პირი მანციპაციის წესის გვერდის ავლით შეიძენდა რეს მანციპი კატეგორიის ნივთს ,
მესაკუთრედ

მაინც გამყიდველი რჩებოდა. პრეტორი მიუთითებდა , რომ ნივთი უნდა შესულიყო

შემძენის ქონებაში,

აქედან წარმოიშობა ბონიტარუილი საკუთრება. თუ გამყიდველი მოითხოვდა გაყიდული

ნივთის უკან

დაბრუნებას, პრეტორი აძლევდა მას შესაგებელს, ასეთ შემთხვევაში ნივთი

დაუბრუნდებოდა მესაკუთრეს

, თუ მას არ ქონდა იგი გაყიდული. მესამე პირებთან მიმართებაში კი პრეტორი აძლევდა

სარჩელს.

საკუთრების უფლების ელემენტები:

სარგებლობის უფლება

ნაყოფით სარგებლობის უფლება

განკარგვის უფლება

მფლობელობის უფლება
გამოხატვის უფლება

საკუთრების უფლება რომაელი იურისტების თანახმად: განმარტავდნენ , როგორც სრულ

ბატონობას

ნივთზე, განსხვავებით შეზღდული ბატონობისგან, მაგალითად მოგირავნის უფლება .

მესაკუთრის სრული, შეუზღუდავი უფლება შეიძლებოდა შეზღუდულიყო, მაგალითად

სერვტუტის უფლებით.~

რომალეი იურისტები ერთმანეთისგან განასხვავებდნენ: საკუთრება ,

მფლობელობა,პყრობა.

მფლობელობის არსებობისათვის აუცილებელია ორი ელემენტის არსებობა , ფაქტობრივი

ფლობა და

მფლობელობის ნება

მფლობელობა : ნივთის ფაქტობრივი ფლობა , მფლობელობის განზრახვა ანუ სურვილი

მოექცე როგორც

საკუთარ თავს.

თავი 7 რომაელთა უფლებრივი მდგომარეობა

როგორც ცნობილია რომის უზარმაზარ იმპერიაშია ცხოვრობდნენ თავისუფალი

მოქალაქეები და მონები.

თავისუფალი მოქალაქენი თავის მხრივ იყოფოდნენ რომაელ მოქალაქეებად და

თავისუფალ პირებად,

მაგრამ არა რომაელებად. ასეთები იყვნენ რომის მიერ დაპყრობილი ტერიტორიების

მცხოვრებნი, ასევე

რომის მფარველობაში მყოფი უცხოელები

რომის მოქალაქეობა მიიღებოდა დაბადებით( ბუნებრივი გზით ), ამისათვის საჭირო იყო

რომ დედაც და

მამაც თავისუფალიომაელებ ყოფილიყვნენ. არსებობდა ასევე რომის მოქალაქეობის

ხელოვნურად მიღების

გზა რაც ნიშნავდა რომის მოქალაქეობის მიღებას მონობიდან გათავისუფლებით , ანდა

უცხოელისათვის
რომის მოქალაქეობის ჩუქებით.

თავისუფალი რომაელი მოქალაქეობას კარგავდა შემდეგ შემთხვევაშუ:

გარდაცვალებისას თ მძიმე

დანაშაულს ჩაიდენდა და თ იგი განდევნილი იქნებოდა რომიდან.

რომაელ მოქალაქეებს აქვთ ქორწინების უფლება , კომერციის უფლება , ანუ ქონების

შძენა გასხვისების

უფლება.

გაჩნდა ფენები რაც განპირობებული იყო პროფესიების წარმოშბით

რომის სამოქალაქო სამართალში დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა

ქმედუნარიანობას( ტუმცა

ქმედუნარიანობის ზოგადი ცნება დამუშავებული არ იყო )

ქმედუნარიანობის მოთხოვნიდან გამომდინარე, დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა ასაკსა

და შერაცხადობის

საკითხს.

რის სამართლის მიხედვით ქმედუნარიანობას მოკლებულად , ანუ არაქმედუნაროანად

ითვლებოდნენ 7

წლამდე ასაკის პირები-7 იდან 14 წლამდე ასაკის პირებს ყიდვა გაყდვის და ქონებუის
შეძენის უფკება

ქონდათ. 14 იდან 25 წლამდე ასაკის პირები მიჩნეულნი იყვნენ სრული ქმედუნარიანობის

მქონე პირებად.~

ძველ რომში საზოგადოებრივი აზრით , ქმედუნარიანობის შეზღუდვის კიდევ ერთ ერთი

პირობა იყო -

სუბიექტის აღიარება უსირცხვილოდ და უპატიოსნოდ.

არარომაელთა სამართლებრივი მდგომარეობა:

ლათნები- თავდაპირველად იწოდებოდნენ დაციუმის მცხოვრებლეი, რომელთაც

გააჩნდათ რომაელებთან

გარიგების დადებისა და კანონიერი ქორწინების უფლება . აღნიშნული ფენა ძვ .წ . 1

საუკუნეში გაქრა;

მეორე ფენას კოლონების ლათინები ეწოდებოდათ ისიმი გაუთანაბრდნენ რომის

მოქალაქეებს უფლებებში
, თუმცა კანონიერი ქორწინების უფლება არ ჰქონდათ.

პერეგრინები- რომის პროვინციების მცხოვრებლები, რომელთაც არც მოქალაქის და არც

ლათინთა

უფლებები არ გააჩნდათ. ასევე, დასჯილი და რომიდან გვნილი მოქალაქეები . ისინი

უცხოელებდა და

უუფლებოეად განიხილებოდნენ . მათთან სამართლებრივი ურთიერთობები

რეგულირდებოდა.

მონების სამართლებრივი მდგომარეობა

მონა არ მიიჩნეოდა სამართლის სუბიექად, იგი ითტტა იყო გათანაბრებული და

შესაბამისად

წარმოადგენდა სამართ₾ის ობიექტს.

მონობა არის ხალხთა სამართლის დაწესებულება, რომელითაც ერთი პირი ბუნების

საწინააღმდეგოდ

მეორე პირის ატონობას ერჩილება

მონობის დმყარების გზები:

დაბადებით მონობა

ტყვედ ჩავარდნა

მონად გაყიდვა

მონად დასჯა

მონობის შეწყვეტის გზები-გააზატება

1 საჯარო განცხადებით- მონათმფლობელი საკაროდ განაცხადებდა მაგისტრატის წინაშე ,

რომ

ათავისულფებდა მონას.

2 თავისუფალ მოქალაქეთა სიებში შეყვანა- 5 წელიწადში ერთხელ ადგენდნენ , თმცა უნდა

სცოდნოდა

ცენზორს

3 მონის გააზატება ანდერძის საშალებით

 თემა 8 ექსტრაორდინალური პროცესი

ექსტრაორდინალური ანუ საგანგებო პროცეს-რესპუბლიკის ბოლო პერიოდში ჩაისახა .

არ ვხვდებით ორ სტადიას და საქმეს თავიდან ბოლომდე განიხილავს მაგისტრანტი ,

რომლის გადაწყვეტილების გასაჩივრება, ანუ აპელაცია შსაძლებელია განსხვავებით
ლეგისაქციური და ფორმალური პროცესისგან.

ექსტრაორდინალური პროცესი აღარ ატარებდა საჯარო ხასიათს და მხოლოდ

გადაწყვეტილება ცხადდებოდა საჯაროდ.

დამკვიდრდა საქმის წერილობითი წარმოება და მხარეთა შეჯიბრობითი პრინციპი .

თემა 9 გამეორება

თემა 10 გამეორება

თემა 11 ნივთების კლასიფიკაცია

ნივთები:

სამოქალაქო ბრუნვაში არსებული

სამოქალაქო ბრუნვიდან ამოღებული

სამოქალაქო ბრუნვიდან ამოღებული ნივთები-ღვთაებრივი სამართლის ნივთები მაგ .

საღმრთო, რელიგიური და წმინდა ნივთები

ადამიანური სამართლის ნივთები-ვიღაცის საკუთრება. თავის მხრივ ან საჯაროა ან კერძო

ნივთების კლასიფიკაცია:

რელიგიური ნივთები- ტაძრები , სალოცავები, შესაწირი ადგილები , სასაფლაო

საღმრთო ნივთები-ღმერთისადმი საჯაროდ შეწირული ნივთები

წმინდა ნივთები- ქალაქის კედლები და კარები

საჯარო ნივთები- ციხეები, საპყრობელი , გზები თეატრები

res universitatis- წარმოადგენდა საერთო-სათემო, კორპორაციის საკუთრებაში შემავალ

ნივთებს.

ნივთები, რომლებიც არავის არ ეკუთვნის

საერთო ანუ ყველას ნივთები მაგ. ჰაერი მდინარე და ა.შ

ნივთები რომლებიც შეიძლება ვინმეს საკუთრება გახდეს მაგ. გარეული ცხოველი ან

ფრინველი, გამორიყული ნივთები.
სხეულებრივი ნივთები - სხეულებრივია ის ნივთი , რომლის ხელის შეხებაც შესაძლებელია
მაგ. მიწა მონა და ა.შ

უსხეულო ნივთები მაგ. ემკვიდრეობის უფლება

res mancipi- ნივთები რომელთა გადაცემა მანციპაციის წესით იყო შესაძლებელი

res nec mancipi- ნივთები რომელთა გადაცემისათვის აუცილებელი არ იყო მანციპაცია

ნივთები იყოფოდა ასევე:

უძრავ ნივთებად- მიწა და მიწაზე მყარად მიმაგრებული ნივთები

მოძრავ ნივთებად- მოძრავია ისეთი ნივთები რომლის გადაადგილება სასარგებლო

თვისებებს არ უკარგავს ნივთს

საკუთარი ძალით მოძრავ ნივთებად- საკუთარი ძალით მოძრავია მონა პირუტყვი

გვაროვნული ნიშნით განსაზღვრული ნივთები მაგ. წონით ზომით ან რაოდენობით

ინდივიდუალური ნიშნით განსაზღვრული ნივთები

ხელშეკრულების არსებობის შემთხვევაში, თუ ნივთი განადგურდებოდა , გვაროვნული

ნიშნით განსაზღვრული ნივთის შეცვლა შეიძ₾ებოდა, ინდივიდუალური ნიშნით
განსაზღვრული კი არა

მოხმარებადი ნივთები- გამოყენება შეუძლებელია ისე, რომ არ მოისპოს, მაგ . ღვინო

ხილი, მარცვალი.

მოუხმარი ნივთები- გამოყენების პროცესში არ ისპობა, არ ქრება

გაყოფადი ნივთები- გაყოფადია ნივთი, რომელიც გაყოფისას არ კარგავს სასარგებლო

თვისებებს. მაგ. მიწა, სახლი , ჯოგი ,ფული.

გაუყოფადი ნივთები - გაყოფის შემთხვევაშ დაკარგავს თავის სასარგებლო თვისებებს .

მარტივი ნივთები- მაგ . ქვა მორი

რთული ნივთი- მარტივი ნივთებისგან, მაგრამ არა როგორც ერთი ნივთი, არამედ
როგორც ერთი ნივთი, არამედ როგორც ნივთების ერთობლიობა , მაგ. ჯოგი

ძირითადი ნივთი

საკუთნებელი ნივთი იზიარებდა ძირითადი ნივთის ბედს და მასზე ვრცელდებოდა

ძირითადი ნივთის სამართლებრივი რეჟიმი. ამის მაგალითად შეგვიძლია დავასახელოთ
მაგ. გუთანი და სახნისი, კლიტე და გსაღები.

თემა 12 დელიქტები და კვაზი დელიქტების დახასიათება

დელიქტი

დელიქტი იგივე სამართალდარღვევაა

რომის სამართალში განასხვავებდნენ კერძო და საჯარო ხასიათის

სამართალდარღვევებს.

სამართალდარღვევა, რომელიც ხელყოფდა სახელმწიფო ინტერესებს საჯარო ხასიათს

ატარებდა;

საჯარო ხხასიათის სამართალდარღვევა აღინიშნებოდა ტერმინით iudicia, piblica, crimina.

ტერმინი delicta publica გვიანდელი წარმოშბისაა და ამ ტერმინით გამოყოფდნენ საჯარო

ხასიათის სამართალდაღვევებს კერძო სამართალდარღვევისგან.

კერძო დელიქტებისთვის საბოლოოდ ჩამოყალიბდა შემდეგი დამახასიათებელი

ელემენტები- სახეზე უნდა ყოფილიყო:

ობიექტური ზიანი, რომელიც კანონსაწინააღმდეგო გზით ერღმა პირმა მიაყენაა მეორე ;

დელიქტის ჩამდენი პირის ბრალი;

მოქმედი სამართლის მიერ მოცემული ქმედების ცნობა დელიქტად .

კვაზი დელიქტი

სახეზე არ იყო არც ხელშეკრულება და არც დელიქტისათვის დამახასიათებელი ნიშნები ,

მაგრამ ვალდებულება მაინც წარმოიშვებოდა ისე, თითქოს დელიქტს ჰქონდა ადგილი

ამიტომ ითვლება, რომ მის ვალდებულებას კვაზი დელიქტი წარმოშბს. და მას იმ

ოდენობის ჯარიმის გადახდას მიუსჯიან, რა ოდენობასაც კეთილსინდისიერი
მოსამართლე ამ საქმისათვის სამართლიანად ჩათვლიდა.

ის პირიც, რომლის საკთარი, ნაქირავები ან იმ სახლიდან, რომელშც იგი უსასყიდლოდ

ცხოვრონდა, რაიმე ისე ჩამოვარდა ან ჩამოიღვარა, რომ სხვას ზიანი მიაყენა ასევე კვაზი
დელიქტის საფუძველზე პასუხისმგებელ პირად განიხილება , ხოლო იგი "არა საკუთრივ
დელიქტით" ვალდებულება დაკისრებულ პირად იმიტომ განიხილებ , რადგან უმრავლეს
შმთხვევაში სხვის ბრალზე მაგალითად, მონის ან ბავშვის- აგებს პასუხს.