‫‪122‬‬

‫‪A‬‬
‫سهشنبه‬
‫‪1402/02/19‬‬

‫دوره جمـعبنـدی دوپینگ مـاز‬

‫گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی‬

‫دفترچه پاسخ فیزیک ـ فصل ‪ 2‬دوازدهم‬

‫ویراستاران‬ ‫طراحان‬ ‫درس‬

‫سعید نصیری‬
‫جمال خمخاجی ـ سجاد صادقیزاده‬
‫زهره آقامحمدی‬ ‫فیزیک‬
‫عباس غریبی‬
‫علیرضا ملکحسینی‬
‫آزمون امروز مربوط به فصل دوم فیزیک دوازدهمه‪ ،‬یعنی فصل «دینامیک»‪ .‬این فصل از اون فصالی خیلی مهم و یه کوچولو سخته که هم تعداد تست قابل توجهی‬

‫ازش توی کنکور میاد و هم حسابی قابلیت ترکیب شدن با فصالی دیگه رو داره! بچهها مباحث این فصل میتونه با فصالی «حرکتشناسی»‪« ،‬کار و انرژی» و «نوسان‬

‫و امواج» ترکیب بشه و کلی تست باحال و سخت درست کنه‪ ،‬پس حواستون باشه که این فصل رو جدی بگیرید که با هیچکس شوخی نداره!‬

‫اگه بخوایم مطالب این فصل رو دستهبندی کنیم‪ ،‬میتونیم به نمودار زیر برسیم‪.‬‬

‫توی جدول زیر‪ ،‬تعداد سؤاالتی که از این فصل توی کنکور اومده رو براتون آوردیم‪.‬‬

‫سال‬
‫مرحله اول ‪1402‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1399‬‬
‫رشته‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫تجربی‬
‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ریاضی‬

‫مطابق شکل‪ ،‬دو شخص با کفشهای چرخدار روی یک سطح صاف و بدون اصطکاک ساکن هستند‪ .‬چه تعداد از عبارتهای زیر صحیح است؟‬ ‫‪-1‬‬
‫الف) اگر دو شخص نیرویی به هم وارد نکنند‪ ،‬طبق قانون سوم نیوتون در جای خود ساکن میمانند‪.‬‬

‫ب) اگر شخص (‪ )1‬نیروی ‪ (100 N)i‬را به شخص (‪ )2‬وارد کند‪ ،‬شخص (‪ )2‬با شتاب ‪ (2 / 5 m )i‬شروع به حرکت میکند‪.‬‬
‫‪s2‬‬
‫ج) اگر شخص (‪ )2‬نیروی ‪ ( −160 N)i‬را به شخص (‪ )1‬وارد کند‪ ،‬خودش با شتاب ‪ (4 m )i‬شروع به حرکت میکند‪.‬‬
‫‪s2‬‬
‫د) واکنش نیرویی که شخص (‪ )1‬به شخص (‪ )2‬وارد میکند‪ ،‬به شخص (‪ )1‬وارد میشود‪.‬‬
‫‪4 )4‬‬ ‫‪3 )3‬‬ ‫‪2 )2‬‬ ‫‪1 )1‬‬

‫(قوانین نیوتن‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬

‫قانون اول نیوتون‪« :‬یک جسم حالت سکون و یا حرکت یکنواخت روی خط راست خود را حفظ میکند‪ ،‬مگر آنکه تحت تأثیر نیرویی‪ ،‬مجبور به تغییر آن حالت‬
‫شود‪».‬‬
‫در این حالت گفته میشود نیروهای وارد بر جسم متوازن است‪.‬‬
‫از قانون اول نیوتن نتیجه میشود که اگر به جسمی نیروی خالصی وارد نشود‪ ،‬چنانچه جسم ساکن باشد‪ ،‬ساکن میماند و اگر در حرکت باشد‪ ،‬به حرکت خود با‬
‫سرعت ثابت ادامه میدهد‪.‬‬
‫لختی (اینرسی)‪ :‬از قانون اول نیوتن‪ ،‬نتیجه میشود که اجسام تمایل دارند وضعیت سکون و یا حرکت یکنواخت روی خط راست خود را حفظ کنند‪ .‬به این تمایل‬
‫اجسام لختی گفته میشود‪ .‬به قانون اول نیوتن‪ ،‬قانون لختی نیز میگویند‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫قانون دوم نیوتون‪« :‬اگر به یک جسم نیروی خالصی وارد شود‪ ،‬شتابی میگیرد که با نیروی خالص وارد بر جسم‪ ،‬نسبت مستقیم دارد و با آن همجهت است و با جرم‬
‫جسم نسبت وارون دارد‪».‬‬
‫تذکر‪ :‬منظور از نیروی خالص وارد بر جسم‪ ،‬برایند نیروهای خارجی وارد بر جسم است‪.‬‬
‫و اندازۀ شتابی که جسم پیدا میکند ‪ a‬باشد‪:‬‬ ‫اگر جرم جسم برابر ‪ ،m‬اندازۀ نیروی خالص وارد بر آن ‪Fnet‬‬
‫‪ Fnet ‬‬
‫‪a  Fnet‬‬ ‫‪ m ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Fnet‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Fnet‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1 → a  m → a = SMIY → ma = SMIY → Fnet = ma‬‬
‫‪a ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪m‬‬
‫قانون سوم نیوتون‪« :‬هرگاه جسمی به جسم دیگر نیرو وارد کند‪ ،‬همزمان جسم دوم هم به جسم اول نیرویی هماندازه با آن‪ ،‬ولی در خالف جهت وارد میکند‪».‬‬
‫اگر نیرویی که جسم اول به جسم دوم وارد میکند را نیروی کنش (عمل) بنامیم‪ ،‬نیرویی که جسم دوم به جسم اول وارد میکند‪ ،‬نیروی واکنش (عکسالعمل) خواهد‬
‫بود‪.‬‬

‫‪F12 = −F21 → F12 = F21‬‬

‫برای شناخت بیشتر نیروهای کنش و واکنش توجه کنید که‪:‬‬
‫‪ )1‬این دو نیرو همواره هماندازه‪ ،‬همراستا و در سوی مخالف یکدیگرند‪.‬‬
‫‪ )2‬به دو جسم وارد میشوند‪ ،‬نیروی کنش را جسم اول به جسم دوم و نیروی واکنش را جسم دوم به جسم اول وارد میکند‪ .‬به همین دلیل برآیندگیری بین نیروی‬
‫عمل و عکسالعمل بیمعنی است و این دو نیرو یکدیگر را خنثی نمیکنند‪.‬‬
‫‪ )3‬این دو نیرو همنوعاند‪ ،‬به عنوان مثال یا هر دو گرانشیاند و یا هر دو الکتریکیاند‪.‬‬

‫هر یک از عبارتها را جداگانه بررسی میکنیم‪.‬‬

‫الف) غلط است‪ .‬اگر دو شخص نیرویی به هم وارد نکنند‪ ،‬نیروی خالص وارد بر آنها صفر است و در نتیجه طبق قانون اول نیوتون‪ ،‬حالت قبلی خود را حفظ‬
‫میکنند‪ ،‬یعنی ساکن میمانند‪.‬‬
‫ب) درست است‪ .‬اگر شخص (‪ )1‬نیروی ‪ F12 = (100N)i‬را به شخص (‪ )2‬وارد کند‪ ،‬طبق قانون دوم نیوتون‪ ،‬شتاب حرکت شخص (‪ )2‬برابر میشود با‪:‬‬
‫‪m‬‬
‫) ‪  F12 = m2a2 → 100 i = 40a2 → a2 = 2 / 5 i ( 2‬نیرویی که (‪ )1‬به (‪ )2‬وارد میکند‬
‫‪s‬‬
‫ج) درست است‪ .‬اگر شخص (‪ )2‬نیروی ‪ F21 = (−160N)i‬را به شخص (‪ )1‬وارد کند‪ ،‬طبق قانون سوم نیوتون‪ ،‬عکسالعمل این نیرو در جهت عکس از طرف‬
‫شخص (‪ )1‬به (‪ )2‬وارد میشود‪ ،‬یعنی نیروی ‪ F12 = (+160N)i‬از طرف (‪ )1‬به (‪ )2‬وارد میشود و در نتیجه شتاب شخص (‪ )2‬برابر است با‪:‬‬
‫‪m‬‬
‫) ( ‪F12 = m2a2 → 160i = 40a2 → a2 = 4 i‬‬
‫‪s2‬‬
‫د) درست است‪ .‬طبق قانون سوم نیوتون‪ ،‬واکنش نیرویی که شخص (‪ )1‬به شخص (‪ )2‬وارد میکند‪ ،‬از طرف شخص (‪ )2‬به شخص (‪ )1‬وارد میشود‪.‬‬
‫مطابق توضیحات فوق‪ ،‬عبارتهای (ب)‪( ،‬ج) و (د) صحیح هستند‪.‬‬

‫بر جسمی نیروهای ‪ F2 = 4 i + mj ، F1 = 2 i − j‬و ‪( F3‬در ‪ )SI‬وارد میشود‪ .‬اگر اندازۀ نیروی ‪ 10 N ، F3‬باشد و جسم با سرعت ثابت روی خط‬ ‫‪-2‬‬
‫راست حرکت کند‪ ،‬مقدار مثبتی که ‪ m‬میتواند داشته باشد‪ ،‬چند نیوتن است؟‬
‫‪9 )4‬‬ ‫‪8 )3‬‬ ‫‪7 )2‬‬ ‫‪6 )1‬‬

‫(قوانین نیوتن‪ ،‬سخت)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬

‫هر جسمی حالت سکون یا حرکت یکنواخت خود بر روی خط راست را ادامه میدهد اگر و تنها اگر برآیند نیروهای وارد بر آن صفر باشد‪ ،‬بنابراین اگر در سؤالی یک‬
‫جسم با سرعت ثابت روی خط راست حرکت میکرد میتوان نتیجه گرفت که نیروهای وارد بر آن متوازن هستند‪ ،‬یعنی نیروی برایند وارد بر جسم صفر است‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫گام اول‪ :‬جسم با سرعت ثابت بر روی خط راست حرکت می کند بنابراین مطابق با قانون اول نیوتون برآیند نیروهای وارد بر آن صفر است؛ با فرض اینکه‬
‫‪ F3 = pi + qj‬باشد‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫→ ‪F1 + F2 + F3 = 0 → (2 i − j) + (4 i + mj) + (p i + qj) = 0‬‬
‫→ ‪(2 + 4 + p)i + ( −1 + m + q) j = 0 → (6 + p)i + (m + q − 1) j = 0‬‬
‫‪6 + p = 0 → p = −6‬‬
‫‪‬‬
‫)‪m + q − 1 = 0 (I‬‬
‫گام دوم‪ :‬اندازۀ نیروی ‪ F3‬برابر ‪ 10 N‬است‪ ،‬پس‪:‬‬
‫→ ‪F3 = p i + qj → F3 = p2 + q2 = 10 → p2 + q2 = 100‬‬

‫‪(−6)2 + q2 = 100 → q2 = 100 − 36 = 64 → q = 8‬‬

‫اکنون میتوان با توجه به رابطۀ )‪ (I‬مقادیر ‪ m‬را بدست آورد‪:‬‬
‫‪(I) :m + q − 1 = 0‬‬
‫‪q = 8 → m + 8 − 1 = 0 → m = −7‬‬
‫‪q = −8 → m − 8 − 1 = 0 → m = 9‬‬

‫بر جسمی به جرم ‪ 2kg‬نیروهای ‪ F1‬و ‪ F2‬وارد میشود و جسم ساکن است‪ .‬چنانچه بر جسم فقط نیروی ‪ F1‬وارد شود‪ ،‬شتاب حرکت جسم در ‪SI‬‬ ‫‪-3‬‬
‫برابر ‪ 2 i − j‬میشود‪ .‬اگر بر جسم نیروی ‪ F1 − F2‬وارد شود‪ ،‬اندازۀ شتاب حرکت جسم چند متر بر مربع ثانیه میشود؟‬
‫‪3 5 )4‬‬ ‫‪5 )3‬‬ ‫‪2 5 )2‬‬ ‫‪4 )1‬‬

‫(قوانین نیوتن‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫گام اول‪ :‬با اعمال نیروهای ‪ F1‬و ‪ F2‬بر جسم‪ ،‬جسم ساکن است‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫‪Fnet = ma = m 0 = 0 → F1 + F2 = 0‬‬ ‫)‪(I‬‬
‫گام دوم‪ :‬با وارد کردن نیروی ‪ F1‬بر جسم‪ ،‬شتاب حرکت جسم ‪ 2i − j‬میشود‪ ،‬پس‪:‬‬
‫‪F1 = ma1 → F1 = 2(2 i − j) = 4 i − 2 j‬‬
‫‪(I) :F1 + F2 = 0 → F2 = −F1 = −(4 i − 2 j) = −4 i + 2 j‬‬
‫گام سوم‪ :‬با معلوم شدن نیروهای ‪ F1‬و ‪ F2‬اکنون میتوان خواستۀ تست را بدست آورد‪:‬‬
‫→ ‪F1 − F2 = ma  → (4 i − 2 j) − (−4 i + 2 j) = 2a ‬‬
‫→ ‪4 i − 2 j + 4 i − 2 j = 2a  → 8 i − 4 j = 2a  → a  = 4 i − 2 j‬‬
‫‪m‬‬
‫‪a  = (4)2 + (−2)2 = 16 + 4 = 20 = 2 5‬‬
‫‪s2‬‬

‫مطابق شکل زیر‪ ،‬شخصی با استفاده از یک طناب‪ ،‬جسمی را بر سطح افقی دارای اصطکاک میکشد‪ .‬کدامیک از عبارتهای زیر درست است؟‬ ‫‪-4‬‬
‫الف) واکنش نیروی اصطکاک ‪ fk‬به سطح افقی وارد میشود‪.‬‬
‫ب) نیروی عمودی سطح ) ‪ (FN‬واکنش نیروی وزن (‪ )W‬است‪.‬‬
‫پ) واکنش نیروی ‪ T‬به شخص وارد میشود‪.‬‬
‫ت) در بین نیروهای رسم شده در شکل‪ ،‬واکنش دو نیرو به سطح افقی وارد میشوند‪.‬‬
‫‪ )4‬ب‪ ،‬پ‬ ‫‪ )3‬فقط الف‬ ‫‪ )2‬الف‪ ،‬ت‬ ‫‪ )1‬الف‪ ،‬ب‬

‫(قوانین نیوتن‪ ،‬ساده)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫‪3‬‬
 ‫همانطور که میدانید‪ ،‬مطابق با قانون سوم نیوتون هرگاه جسمی به جسم دیگر نیرو وارد کند جسم دوم نیرویی هماندازه و در خالف جهت نیروی اول به جسم اول‬
‫وارد میکند‪ .‬بعنوان مثال وقتی بر روی سطح زمین راه میرویم کف کفش به سطح افقی نیروی رو به عقب وارد میکند و واکنش این نیرو به کفش‪ ،‬نیرویی به سمت‬
‫جلو است و شخص را به طرف جلو ُهل میدهد‪ .‬در این قسمت چند مثال معروف از نیروهای کنش و واکنش را بررسی میکنیم‪.‬‬
‫‪ )1‬نیروی وزن از طرف کرۀ زمین به اجسام روی آن وارد میشود‪ ،‬بنابراین واکنش نیروی وزن اجسام از طرف آنها به مرکز کرۀ زمین وارد میشود‪.‬‬

‫‪ )2‬هنگامی که یک جسم روی سطح افقی قرار دارد‪ ،‬نیروی عمودی سطح از طرف سطح به جسم وارد میشود‪ ،‬بنابراین عکسالعمل این نیرو از طرف جسم به سطح‬
‫افقی وارد میشود‪.‬‬

‫‪ )3‬اگر جسمی روی یک سطح کشیده شود‪ ،‬سطح نیروی اصطکاک را در خالف جهت حرکت جسم به آن وارد میکند‪ ،‬پس جسم نیرویی هماندازه با نیروی اصطکاک‬
‫در جهت حرکت خود به سطح وارد میکند که همان عکسالعمل نیروی اصطکاک است‪.‬‬

‫‪ )4‬مطابق شکل‪ ،‬اگر جسمی با یک طناب از سقف آویخته شده باشد‪ ،‬طناب نیرویی به سمت باال‬
‫به جسم وارد میکند و جسم هم نیرویی هماندازه با آن به سمت پایین به طناب وارد میکند‪.‬‬
‫همچنین طناب نیرویی هم به سمت پایین به سقف وارد میکند که عکسالعمل آن از طرف سقف‬
‫به سمت باال به طناب وارد میشود‪.‬‬

‫با توجه به قانون سوم نیوتون هر یک از عبارتها را مورد بررسی قرار میدهیم‪:‬‬
‫الف‪ :‬نیروی اصطکاک ‪ f k‬از طرف سطح افقی بر جسم وارد می شود و بنابراین واکنش آن نیرویی است که از طرف جسم بر سطح افقی در خالف جهت ‪f k‬‬
‫وارد میشود‪✓ .‬‬
‫ب‪ :‬نیروی وزن (‪ )W‬نیرویی است که از طرف زمین بر جسم وارد میشود و بنابراین واکنش این نیرو‪ ،‬نیرویی است که از طرف جسم بر مرکز زمین وارد میشود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫پ‪ :‬نیروی ‪ ،T‬نیرویی است که از طرف طناب بر جسم وارد میشود و بنابراین واکنش آن‪ ،‬نیرویی است که از طرف جسم بر طناب وارد میشود‪ .‬‬
‫ت‪ :‬در بین نیروهای رسم شده‪ ،‬نیروهای ‪ f k‬و ‪ FN‬از طرف سطح افقی به جسم وارد میشوند‪ ،‬بنابراین واکنش این دو نیرو به سطح افقی وارد میشود‪✓ .‬‬

‫دو ذره به جرمهای ‪ m1 = 1 g‬و ‪ m2 = 2 g‬روی سطح افقی بدون اصطکاک قرار دارند و به ترتیب دارای بارهای ‪ 2q‬و ‪ q‬هستند‪ .‬این دو بار در فاصلۀ‬ ‫‪-5‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ 1‬بیشتر از شتاب ذرۀ (‪ )2‬باشد‪ q ،‬چند نانوکولن است؟‬ ‫‪ 30‬سانتیمتری از یکدیگر رها میشوند‪ .‬اگر در لحظۀ رها شدن شتاب ذرۀ (‪ )1‬به مقدار‬
‫‪s2‬‬
‫‪2‬‬
‫) ‪ k = 9  109 N.m‬و از نیروی جاذبۀ گرانشی بین دو ذره صرفنظر شود‪).‬‬
‫‪2‬‬
‫‪C‬‬
‫‪200 )4‬‬ ‫‪100 )3‬‬ ‫‪50 )2‬‬ ‫‪40 )1‬‬

‫(قوانین نیوتن‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬

‫‪4‬‬
‫گام اول‪ :‬دو ذره به یکدیگر نیروی الکتریکی وارد میکنند‪ ،‬از طرفی مطابق قانون سوم نیوتون‪ ،‬نیرویی که ذرۀ (‪ )1‬بر ذرۀ (‪ )2‬وارد میکند برابر با نیرویی است‬
‫که ذرۀ (‪ )2‬بر ذرۀ (‪ )1‬وارد میکند و در خالف جهت آن است‪ ،‬بنابراین با توجه به شکل زیر‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪F12 = F21 = F‬‬

‫‪kq1q2‬‬ ‫)‪9 109  (2q)(q‬‬

‫=‪F‬‬ ‫=‬ ‫‪→ F = 2 1011q2‬‬ ‫)‪(I‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪r‬‬ ‫)‪(0 / 3‬‬

‫→ ‪F12 = F21 → m2a 2 = m1a1 → (2 10−3 )a 2 = (110−3 )a1‬‬

‫‪2a 2 = a1‬‬ ‫)‪(II‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ 1‬بیشتر از شتاب ذرۀ (‪ )2‬است‪ ،‬بنابراین‪:‬‬ ‫گام دوم‪ :‬در لحظۀ رها شدن‪ ،‬شتاب ذرۀ (‪ )1‬به مقدار‬
‫‪s2‬‬
‫)‪(II‬‬ ‫‪m‬‬
‫⎯⎯⎯ ‪a1 − a 2 = 1‬‬
‫‪→ 2a 2 − a 2 = 1 → a 2 = 1‬‬
‫‪s2‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫→ ‪= 1 → F = 2 10−3 N ⎯⎯→ 2 1011q2 = 2 10−3‬‬
‫)‪(I‬‬
‫→‪=1‬‬
‫‪m2‬‬ ‫‪2 10−3‬‬
‫‪q2 = 10−14 → q = 10−7 C = 10010−9 C = 100nC‬‬

‫شکل زیر وضعیت چتربازی را در یک لحظه نشان میدهد‪ .‬از این لحظه به بعد‪ ،‬نیروی مقاومت هوا‪ ،‬اندازۀ شتاب حرکت و تندی حرکت چترباز به ترتیب‬ ‫‪-6‬‬
‫از راست به چپ چگونه تغییر میکنند؟ (طول بردارهای رسم شده با اندازۀ آنها متناسب است‪).‬‬
‫‪ )1‬کاهش ‪ -‬کاهش – کاهش‬
‫‪ )2‬کاهش ‪ -‬افزایش ‪ -‬ثابت‬
‫‪ )3‬ثابت ‪ -‬افزایش – ثابت‬
‫‪ )4‬ثابت ‪ -‬کاهش – ثابت‬

‫(مقاومت هوا‪،‬ساده)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫فرض کنید که چتربازی پس از مدتی سقوط در هوا‪ ،‬چتر خود را باز کند و پس از باز کردن چتر‪ ،‬نیروی مقاومت هوا بزرگتر از وزن او باشد‪.‬‬

‫در این حالت نکات زیر دارای اهمیت است‪:‬‬

‫‪ )1‬چون در ابتدا ‪ f D  W‬است‪ ،‬نیروی خالص وارد بر چترباز به سمت باالست و در نتیجه طبق قانون دوم نیوتون‪ ،‬شتاب حرکت او هم به سمت باالست‪.‬‬
‫‪ ) 2‬جهت حرکت چترباز به سمت پایین است‪ ،‬در حالی که شتاب به سمت باالست‪ ،‬بنابراین حرکت چترباز کندشونده است‬
‫و تندی حرکت او به تدریج کاهش مییابد تا به تندی حدی برسد‪.‬‬

‫‪ )3‬با کاهش تندی حرکت چترباز‪ ،‬اندازۀ نیروی مقاومت هوا کاهش می یابد تا در نهایت در هنگامی که چترباز به تندی حدی رسید‪ ،‬مقاومت هوا هماندازۀ وزن او‬
‫میشود‪ .‬بنابراین میتوان نتیجه گرفت که اندازۀ نیروی خالص وارد بر چترباز به تدریج کاهش مییابد تا در نهایت به صفر برسد‪.‬‬

‫‪ )4‬طبق قانون دوم نیوتون‪ ،‬رفتار شتاب هم دقیقاً شبیه به رفتار نیروی خالص است‪ ،‬پس شتاب حرکت چترباز هم به تدریج کم میشود تا به صفر برسد‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫در ادامه حالتی را در نظر بگیرید که چترباز از همان ابتدا با چتری که باز شد‪ ،‬از حال سکون شروع به سقوط کرده است‪.‬‬
‫این حالت با حالت قبلی که تا اینجا بررسی کردیم فرق زیادی دارد‪ .‬در این حالت در ابتدای حرکت که سرعت چترباز کم است‪،‬‬
‫‪ f D‬است‪.‬‬ ‫نیروی مقاومت هوا هم کوچک است و در نتیجه این بار در ابتدای حرکت ‪ W‬‬

‫در این حالت به نکات زیر توجه کنید‪:‬‬

‫است‪ ،‬نیروی خالص وارد بر چترباز به سمت پایین و در نتیجه طبق قانون دوم نیوتون‪ ،‬شتاب حرکت او هم به سمت پایین میباشد‪.‬‬ ‫‪ )1‬چون در ابتدا ‪f D  W‬‬
‫‪ )2‬جهت حرکت چترباز به سمت پایین است و شتاب هم به سمت پایین میباشد‪ ،‬بنابراین حرکت چترباز تندشونده است و تندی حرکت او به تدریج افزایش مییابد‬
‫تا به تندی حدی برسد‪.‬‬

‫‪ )3‬با افزایش تندی حرکت چترباز‪ ،‬اندازۀ نیروی مقاومت هوا هم افزایش مییابد تا در نهایت در هنگامی که چترباز به تندی حدی رسید‪ ،‬مقاومت هوا هماندازۀ وزن‬
‫او میشود‪ .‬بنابراین میتوان نتیجه گرفت که اندازۀ نیروی خالص وارد بر چترباز به تدریج کاهش مییابد تا در نهایت به صفر برسد‪.‬‬

‫دقت کنید در این حالت نیروی خالص به سمت پایین است ولی در حالت قبلی نیروی خالص به سمت باال بود‪.‬‬
‫‪ )4‬طبق قانون دوم نیوتون‪ ،‬رفتار شتاب هم دقیقاً شبیه به رفتار نیروی خالص است‪ ،‬پس شتاب حرکت چترباز هم به تدریج کم میشود تا به صفر برسد‪.‬‬

‫باز هم حتماً توجه کنید که در این حالت شتاب حرکت به سمت پایین است‪ ،‬در حالی که در حالت قبلی‪ ،‬شتاب حرکت چترباز به سمت باال بود‪.‬‬

‫مطابق نکات ارائه شده‪ ،‬پس از لحظۀ نشان داده شده در شکل‪ ،‬نیروی مقاومت هوا‪ ،‬نیروی خالص‪ ،‬اندازۀ شتاب و تندی حرکت همگی کاهش مییابند‪.‬‬

‫‪m‬‬
‫‪ 4‬بهصورت تند شونده به سمت باال در حرکت‬ ‫در شکل زیر‪ ،‬جسمها مشابه بوده و همگی نسبت به آسانسور ساکن هستند و آسانسور با شتاب ثابت‬ ‫‪-7‬‬
‫‪s2‬‬
‫است‪ .‬اگر نیروی عمودی سطح که از طرف سقف و دیوار آسانسور بر جسمهای (‪ )1‬و (‪ )2‬وارد میشود به ترتیب ‪ 30 N‬و ‪ 72 N‬باشد‪ ،‬نیرویی که از طرف‬
‫کف آسانسور بر جسم (‪ )3‬وارد میشود‪ ،‬چند نیوتون است؟ ) ‪ g = 10 N‬است و تنها دیوارههای قائم آسانسور دارای اصطکاک هستند‪).‬‬
‫‪kg‬‬
‫‪102 )1‬‬
‫‪110 )2‬‬
‫‪114 )3‬‬
‫‪120 )4‬‬

‫(نیروی عمودی سطح‪،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬

‫‪6‬‬
 ‫هنگامی که جسمی بر روی یک سطح قرار میگیرد باعث تغییر شکل سطح دو جسم میشود که در نتیجۀ آن نیروی عمودی از طرف سطح بر جسم وارد میشود که‬
‫به آن نیروی عمودی سطح میگویند؛ شکلهای زیر سه حالت پرتکرار محاسبۀ نیروی عمودی سطح را برای جسم ساکن نشان میدهند‪:‬‬

‫‪FN1 = F + mg‬‬ ‫‪FN2 = F‬‬ ‫‪FN3 = F − mg‬‬

‫در ادامه فرض کنید که جسم در آسانسور قرار داشته باشد‪ .‬میخواهیم نیروی عمودی سطحی که کف‪ ،‬دیواره و سقف آسانسور به جسم وارد میکنند را به دست‬
‫آوریم‪ .‬دو حالت زیر وجود دارد‪.‬‬
‫‪ )1‬بردار شتاب آسانسور به سمت باال باشد‪:‬‬

‫)‪FN1 − mg − F = ma → FN1 = F + m(g + a‬‬ ‫‪FN2 = F‬‬ ‫)‪F − FN3 − mg = ma → FN3 = F − m(g + a‬‬

‫برای آنکه شتاب آسانسور به سمت باال باشد‪ ،‬آسانسور باید تندشونده رو به باال برود یا کندشونده رو به پایین حرکت کند‪.‬‬
‫‪ )2‬بردار شتاب آسانسور به سمت پایین باشد‪:‬‬

‫)‪mg + F − FN1 = ma → FN1 = F + m(g − a‬‬ ‫‪FN2 = F‬‬ ‫)‪FN3 + mg − F = ma → FN3 = F − m(g − a‬‬

‫نکته‪ :‬برای آنکه شتاب آسانسور به سمت پایین باشد‪ ،‬آسانسور باید کندشونده رو به باال برود یا تندشونده رو به پایین بیاید‪.‬‬
‫است و اگر شتاب حرکت آسانسور به‬ ‫نکته‪ :‬نتایج باال در واقع نشاندهندۀ این هستند که اگر شتاب آسانسور به سمت باال باشد‪ ،‬نیروی عمودی سطح )‪m(g + a‬‬
‫است‪.‬‬ ‫سمت پایین باشد‪ ،‬نیروی عمودی سطح )‪m(g − a‬‬

‫گام اول‪ :‬مطابق شکل زیر‪ ،‬نیروهای وارد بر هر یک از جسمها را مشخص میکنیم و قانون دوم نیوتون را برای هر یک از آنها با توجه به جهت مثبت رو به باال‬
‫مینویسیم‪:‬‬
‫‪( : F − FN1 − mg = ma‬جسم (‪))1‬‬
‫‪F − 30 − 10m = m  4 → F − 30 = 14m‬‬ ‫)‪(I‬‬
‫‪( : Fnet,x = m  a x = m 0‬جسم (‪))2‬‬
‫‪FN2 − F = 0 → F = FN2 = 72 → F = 72 N‬‬ ‫)‪(II‬‬
‫‪( : FN3 − F2 − mg = ma‬جسم (‪))3‬‬
‫‪FN3 − F − mg = ma → FN3 − F − m 10 = 4m‬‬
‫‪→ FN3 − F = 14m‬‬ ‫)‪(III‬‬
‫گام دوم‪ :‬با استفاده از دو رابطۀ )‪ (I‬و )‪ (II‬جرم جسم را بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪F − 30 = 14m → 72 − 30 = 14m → 42 = 14m → m = 3kg‬‬

‫‪7‬‬
 ‫اکنون میتوان با استفاده از رابطههای )‪ (II‬و )‪ (III‬خواستۀ تست را بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪FN3 − F = 14m → FN3 − 72 = 14  3 → FN3 = 72 + 42 = 114 N‬‬

‫رانندهای که در مسیر مستقیم در حرکت است‪ ،‬مانعی بر سر راه خود میبیند و ناگهان ترمز میکند‪ .‬اگر خودرو در مدت ‪ 3s‬و پس از طی مسافت ‪18m‬‬ ‫‪-8‬‬
‫‪m‬‬
‫بایستد‪ ،‬ضریب اصطکاک جنبشی بین الستیکها و جاده چقدر است؟ ) ‪(g = 10‬‬
‫‪s2‬‬
‫‪0/6 )4‬‬ ‫‪0/5 )3‬‬ ‫‪0/4 )2‬‬ ‫‪0/3 )1‬‬

‫(نیروی اصطکاک‪،‬ساده)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫‪ )1‬هرگاه جسمی بر روی یک سطح حرکت کند‪ ،‬از طرف سطح نیروی اصطکاک در خالف جهت حرکت به جسم وارد میشود که به آن نیروی اصطکاک جنبشی‬
‫میگویند و آن را با نماد ‪ f k‬نشان میدهند‪:‬‬
‫‪f k =  k FN‬‬

‫در رابطۀ باال ‪  k‬ضریب اصطکاک جنبشی است‪.‬‬

‫‪ )2‬اگر جسم به واسطۀ سرعت اولیهاش روی سطح افقی بلغزد‪ ،‬نیروهای وارد بر آن به صورت شکل زیر است‪.‬‬

‫‪Fnetx = ma → −f k = ma‬‬
‫‪‬‬
‫‪f k =  k N‬‬ ‫‪→ −k mg = ma → a = −k g‬‬
‫‪‬‬
‫‪ N = W = mg‬‬
‫دارد‪.‬‬ ‫در این شرایط جسم روی سطح حرکت کندشونده با شتاب ‪−k g‬‬
‫‪ )3‬حال که شتاب کند شدن جسم را میدانیم‪ ،‬با توجه به نکات فصل حرکتشناسی میتوانیم مسافت توقف و زمان توقف را محاسبه کنیم‪.‬‬

‫‪v2‬‬ ‫‪v02‬‬
‫= ‪ : 0‬مسافت توقف‬
‫‪2a 2k g‬‬
‫‪v0‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ :‬زمان توقف‬ ‫‪= 0‬‬
‫‪a k g‬‬

‫اگر جسم روی سطح افقی با ضریب اصطکاک ثابت پرتاب شود‪ ،‬مسافت و زمان توقف ربطی به جرم جسم ندارد‪.‬‬

‫گام اول‪ :‬شتاب توقف خودرو را پس از آنکه راننده ترمز میگیرد‪ ،‬بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪x = − at2 + vt → 18 = − a  (3)2 + 0 3 → 18 = − a → a = −4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪s2‬‬
‫گام دوم‪ :‬پس از آنکه راننده ترمز میگیرد بر خودرو فقط نیروی اصطکاک جنبشی وارد میشود‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫‪f k =  k FN =  k mg‬‬
‫‪−f k = ma → − k mg = ma → a = − k g‬‬
‫‪→ −4 = − k 10 →  k = 0 / 4‬‬

‫مطابق شکل زیر‪ ،‬جسمی به جرم ‪ 2kg‬تحت تأثیر نیروهای نشان داده شده با شتاب ثابت بر مسیر افقی در حرکت است‪ .‬اگر جهت نیروی ‪ 10‬نیوتونی‬ ‫‪-9‬‬
‫‪m‬‬
‫را عوض کنیم‪ ،‬شتاب حرکت جسم ‪ 2‬برابر میشود‪ .‬نیروی ‪ F‬چند نیوتون است؟ ) ‪(g = 10‬‬
‫‪s2‬‬
‫‪20 )1‬‬
‫‪25 )2‬‬
‫‪30 )3‬‬
‫‪35 )4‬‬

‫(نیروی اصطکاک‪،‬سخت)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫‪8‬‬
 ‫‪ )1‬فرض کنید مطابق شکل‪ ،‬یک نیروی قائم و یک نیروی افقی به یک جسم که روی سطح افقی دارای اصطکاک قرار دارد وارد میشود‪.‬‬

‫در این صورت نیروی عکسالعمل عمودی سطح برابر است با‪:‬‬
‫‪N = mg + F1‬‬
‫‪ )2‬بیشینۀ نیروی اصطکاک ایستایی برابر است با‪:‬‬
‫)‪fs max = s N = s (mg + F1‬‬
‫‪ )3‬اگر نیروی افقی ‪ F2‬کوچکتر از ‪ f s max‬باشد‪ ،‬جسم حرکت نمیکند‪.‬‬
‫جسم حرکت نمیکند → )‪F2  fs max → F2  s (mg + F1‬‬
‫در این حالت اصطکاک ایستایی است و با نیروی ‪ F2‬هماندازه خواهند شد‪.‬‬

‫‪ )4‬اگر نیروی ‪ F2‬هماندازه ‪ f s max‬باشد‪ ،‬جسم در آستانۀ حرکت قرار دارد و مقدار اصطکاک بیشینه است‪.‬‬

‫‪ )5‬اگر اندازۀ ‪ F2‬بزرگتر از ‪ f s max‬باشد‪ ،‬جسم حرکت میکند و اصطکاک آن از جنس جنبشی خواهد بود‪.‬‬
‫جسم حرکت میکند‪F2  fs max → F2  s (mg + F1) → .‬‬
‫در این حالت اصطکاک برابر است با‪:‬‬
‫)‪f k = k N = k (mg + F1‬‬

‫گام اول‪ :‬با فرض اینکه شتاب حرکت جسم در حالتی که جهت نیروی ‪ F‬رو به پایین است برابر ‪ a‬باشد‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫→ ‪Fnet,y = 0 → FN − F − mg = 0‬‬
‫‪FN = F + mg = 10 + 2 10 → FN = 30 N‬‬
‫→ ‪Fnet,x = ma → F − f k = ma‬‬
‫‪F −  k FN = ma → F − 0 / 5  30 = 2a → F − 15 = 2a‬‬ ‫)‪(I‬‬
‫گام دوم‪ :‬با تغییر جهت نیروی ‪ ، F‬شتاب حرکت جسم ‪ 2‬برابر حالت قبل میشود )‪ ، (a  = 2a‬بنابراین‪:‬‬
‫→ ‪ + F − mg = 0‬‬
‫‪Fnet,y = 0 → FN‬‬
‫‪ + 10 − 2 10 = 0 → FN‬‬
‫‪FN‬‬ ‫‪ = 10 N‬‬
‫→ ‪Fnet,x = ma  → F − f k = ma ‬‬
‫→ )‪ = ma  → F − 0 / 5 10 = 2  (2a‬‬
‫‪F −  k FN‬‬
‫‪F − 5 = 4a‬‬ ‫)‪(II‬‬
‫گام سوم‪ :‬اکنون میتوان با استفاده از رابطههای )‪ (I‬و )‪ (II‬خواستۀ تست را بدست آورد‪:‬‬
‫‪m‬‬
‫‪a =5‬‬ ‫‪, F = 25 N‬‬
‫‪s2‬‬

‫مطابق شکل زیر‪ ،‬به جسمی نیروهای افقی ‪ F1‬و عمودی ‪ F2 = 5N‬وارد میشود و جسم در آستانۀ حرکت است‪ .‬اگر نیروی ‪ 25 ، F1‬درصد افزایش یابد‪،‬‬ ‫‪-10‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪(g = 10‬‬ ‫‪ 9‬به حرکت درمیآید‪ .‬به ترتیب ‪ F1‬چند نیوتون و ضریب اصطکاک ایستایی کدام است؟ )‪, k = 0 / 4‬‬ ‫جسم با شتاب‬
‫‪2‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪s2‬‬
‫‪0/6 ،9 )1‬‬
‫‪0/6 ،12 )2‬‬
‫‪0/8 ،9 )3‬‬
‫‪0/8 ،12 )4‬‬

‫(نیروی اصطکاک‪،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬

‫‪9‬‬
 ‫در حالتی که نیروی وارده بر جسم به اندازهای نیست که بتواند جسم را به حرکت درآورد‪ ،‬اصطکاک از نوع ایستایی بوده و اندازۀ این نیروی اصطکاک برابر نیروی‬
‫وارده بر جسم میباشد‪ .‬بیشترین مقدار این نوع نیروی اصطکاک‪ ،‬اصطکاک در آستانۀ حرکت نامیده میشود که مقدار آن برابر است با‪:‬‬

‫‪F = fs‬‬
‫‪fs,max = s FN‬‬

‫گام اول‪ :‬در شکل زیر‪ ،‬جسم در آستانۀ حرکت است‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫→ ‪Fnet,y = 0 → FN − mg − F2 = 0‬‬
‫‪FN = mg + F2 = 110 + 5 = 15 N‬‬
‫‪F1 = fs,max = s FN = s 15 → F1 = 15 s‬‬
‫‪m‬‬
‫گام دوم‪ :‬با افزایش ‪ 25‬درصدی نیروی ‪ F1‬جسم با شتاب ‪ 9‬به حرکت درمیآید‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫‪s2‬‬
‫‪25‬‬
‫‪F1 = F1 +‬‬ ‫‪F1 = 1 / 25F1 = 1 / 25 15 s‬‬
‫‪100‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪75‬‬
‫‪F1 = 15 s = s‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫→ ‪F1 − f k = ma → F1 −  k FN = ma‬‬
‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬
‫→ ‪s − 0 / 4 15 = 1 9 → s = 15‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪4 15 4‬‬
‫= ‪s‬‬ ‫‪= = 0/ 8‬‬
‫‪75‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪F1 = 15 s = 15 0 / 8 = 12N‬‬

‫‪m‬‬
‫‪ 2‬در حال حرکت به سمت باال میباشد‪ .‬اگر‬ ‫در شکل زیر‪ ،‬جسم به جرم ‪ 1 kg‬در آستانۀ حرکت به سمت پایین و آسانسور با شتاب تند شونده‬ ‫‪-11‬‬
‫‪s2‬‬
‫نیرویی که دیوار آسانسور بر جسم وارد میکند ‪ 2 5‬برابر نیروی ‪ F2‬باشد‪ ،‬نیروی ‪ F1‬چند نیوتون است؟ ( ‪  s = 0 / 5‬و ‪) g = 10 N‬‬
‫‪kg‬‬
‫‪12 )1‬‬
‫‪36 )2‬‬
‫‪48 )3‬‬
‫‪60 )4‬‬

‫(نیروی اصطکاک‪،‬سخت)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬

‫و نیروی اصطکاک ‪ ،f‬به برآیند این دو‬ ‫‪FN‬‬ ‫سطح یا تکیهگاهی که جسم روی آن ساکن یا در حال حرکت است‪ ،‬دو نیرو به جسم وارد میکند‪ :‬نیروی عمودی سطح‬

‫نشان میدهند؛ چون این دو نیرو همواره بر هم عمودند‪ ،‬داریم‪:‬‬ ‫نیرو‪ ،‬نیروی سطح یا تکیهگاه میگویند و آن را با نماد ‪R‬‬

‫‪2‬‬
‫‪R = FN‬‬ ‫‪+ f2‬‬

‫گاهی عالوه بر اندازۀ نیروی سطح‪ ،‬زاویۀ این بردار را با سطح هم میخواهند‪ .‬برای محاسبۀ این زاویه میتوان نوشت‪:‬‬
‫¶‪®MI£‬‬ ‫‪F‬‬
‫= ‪tan ‬‬ ‫‪→ tan  = N‬‬ ‫‪ :f‬اصطکاک‬
‫¶ \ ‪n»I‬‬ ‫‪f‬‬

‫‪10‬‬
 ‫گام اول‪ :‬جسم در آستانۀ حرکت به سمت پایین است بنابراین نیروی ‪ fs,max‬رو به باال بر جسم وارد میشود‪ ،‬با توجه به شکل زیر‪ ،‬داریم‪:‬‬

‫‪Fnet,x = 0 → FN − F1 = 0 → FN = F1‬‬
‫‪Fnet,y = ma → fs,max − mg − F2 = ma → s FN − 110 − F2 = 1 2‬‬
‫‪→ 0 / 5F1 − 10 − F2 = 2 → 0 / 5F1 − F2 = 12‬‬ ‫)‪(I‬‬

‫گام دوم‪ :‬نیرویی که دیوار آسانسور بر جسم وارد میکند‪ 2 5 ،‬برابر نیروی ‪ F2‬است‪ ،‬بنابراین‬
‫‪2‬‬
‫‪R = fs,max‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+ FN‬‬ ‫‪= 2s FN‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+ FN‬‬ ‫‪= FN 2s + 1 = F1 2s + 1‬‬

‫‪1‬‬
‫‪R = 2 5F2 → F1 (0 / 5)2 + 1 = 2 5F2 → F1‬‬ ‫→ ‪+ 1 = 2 5F2‬‬
‫‪4‬‬
‫‪5‬‬
‫‪F1 ‬‬ ‫‪= 2 5F2 → F1 = 4F2‬‬ ‫)‪(II‬‬
‫‪2‬‬
‫گام سوم‪ :‬در پایان با استفاده از دو رابطۀ )‪ (I‬و )‪ (II‬خواستۀ تست را بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪F1 = 48 N , F2 = 12N‬‬

‫‪ -12‬نردبانی به دیوار قائم بدون اصطکاک تکیه دارد و ضریب اصطکاک ایستایی بین سطح افقی و پایه نردبان ‪ 0/8‬است‪ .‬اگر نیرویی که نردبان به دیوارهای‬
‫افقی و قائم وارد میکند به ترتیب ‪ 500 N‬و ‪ 300 N‬باشد‪ ،‬بیشینۀ نیرویی که نردبان میتواند به سطح افقی وارد کند‪ ،‬چند نیوتون است؟‬
‫‪520 )4‬‬ ‫‪80 41 )3‬‬ ‫‪510 )2‬‬ ‫‪60 71 )1‬‬

‫(تعادل‪،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬

‫‪ )1‬مطابق شکل زیر‪ ،‬هرگاه نردبانی به زمین و یک دیوار بدون اصطکاک تکیه داده شده باشد از طرف هر یک از پایههای نردبان بر سطح تماس متناظرش نیرو وارد‬
‫میکند؛ در این وضعیت چنانچه نردبان بدون حرکت باقی بماند‪ ،‬برآیند نیروهای افقی و همچنین برآیند نیروهای عمودیاش برابر صفر میباشد‪:‬‬

‫‪( :‬راستای عمودی)‬ ‫‪FN1 = mg‬‬

‫‪( :‬راستای افقی)‬ ‫‪FN2 = fs‬‬

‫‪ )2‬اگر نردبان در آستانۀ سر خوردن باشد‪ ،‬اصطکاک ایستایی بیشینه میشود و داریم‪:‬‬
‫‪FN1 = mg‬‬
‫‪FN2 = fs max = s FN1 → FN2 = s mg‬‬
‫برایند بگیریم‪.‬‬ ‫‪ )3‬اگر نیرویی که سطح افقی به نردبان وارد میکند را بخواهیم‪ ،‬باید از نیروهای ‪ fs‬و ‪FN1‬‬

‫‪ :‬نیروی سطح (‪)1‬‬ ‫‪R1 = FN‬‬

‫‪2‬‬
‫‪+ fs2 = (mg)2 + fs2‬‬
‫‪1‬‬

‫‪k{IM·jn¼i ow ¾ºITwA nj·IMjoº o¬H‬‬

‫‪→ R1 = (mg)2 + (s mg)2 = mg 1+ 2s‬‬
‫⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯‬

‫گام اول‪ :‬مطابق شکل زیر‪ ،‬نیروهایی که بر هر یک از پایههای نردبام وارد میشود را مشخص میکنیم‪ .‬چون دیوار قائم بدون اصطکاک است از طرف دیوار قائم‬
‫بر نردبام فقط نیروی عمودی ‪ FN2‬وارد میشود‪ .‬اگر ‪ R1‬و ‪ R 2‬نیروهایی باشد که به ترتیب دیوارهای افقی و قائم بر نردبان وارد میکنند‪ ،‬داریم‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫‪R1 = FN‬‬ ‫‪+ fs2 = 500‬‬ ‫)‪(I‬‬
‫‪1‬‬

‫‪R 2 = FN2 = 300 N‬‬ ‫)‪(II‬‬

‫‪11‬‬
 ‫چون برآیند نیروهای وارد بر نردبان در راستای افقی برابر صفر است‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫)‪(II‬‬
‫⎯⎯⎯ ‪Fnet,x = 0 → FN2 − fs = 0 → fs = FN2‬‬
‫‪→ fs = 300 N‬‬

‫‪2‬‬
‫‪(I) : FN‬‬ ‫‪+ fs2 = 500 → FN‬‬
‫‪2‬‬
‫→ ‪+ (300)2 = 500‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬
‫‪FN‬‬ ‫‪+ (300)2 = (500)2 → FN‬‬
‫‪2‬‬
‫→ ‪= 25 104 − 9 104 = 16 104‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪FN1 = 4 100 = 400 N‬‬

‫گام دوم‪ :‬بیشینۀ نیرویی که نردبان میتواند به سطح افقی وارد کند هنگامی رخ میدهد که نیروی اصطکاک ‪ fs‬به بیشینۀ مقدار خود یعنی ‪ fs,max‬برسد‪:‬‬
‫‪fs,max = s FN1 = 0 / 8  400‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪R1,max = FN‬‬ ‫‪+ fs,max‬‬ ‫‪= (400)2 + (0 / 8  400)2 = 400 1 + 0 / 64‬‬
‫‪1‬‬

‫‪164‬‬ ‫‪4  41‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪41‬‬

‫‪= 400 1 / 64 = 400‬‬ ‫‪= 400‬‬ ‫‪= 400‬‬ ‫‪= 400‬‬ ‫‪= 80 41 N‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪5‬‬
‫برابر بیشینۀ نیرویی باشد که نردبان به‬ ‫‪ -13‬نردبانی به دیوار قائم بدون اصطکاک تکیه دارد‪ .‬اگر بیشینۀ نیرویی که نردبان به سطح افقی وارد میکند‬
‫‪3‬‬
‫سطح قائم وارد می کند‪ ،‬ضریب اصطکاک ایستایی بین سطح افقی و پایۀ نردبان کدام است؟‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪)4‬‬ ‫‪)3‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫(تعادل‪،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬

‫گام اول‪ :‬بیشینۀ نیرویی که نردبان به سطح افقی وارد میکند هنگامی رخ میدهد که نیروی اصطکاک بین پایۀ نردبان و سطح افقی بیشینه باشد و به همین‬
‫ترتیب بیشینۀ نیرویی که نردبان به سطح قائم وارد میکند هنگامی به وقوع میپیوندد که نیروی ‪ FN2‬بیشینه باشد‪ ،‬با توجه به شکل زیر داریم‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪R1 = FN‬‬ ‫‪+ fs2 → R max = FN‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+ fs,max‬‬ ‫→‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬
‫‪R max = FN‬‬ ‫‪+ (s FN1 )2 = FN1 1 + 2s‬‬ ‫)‪(I‬‬
‫‪1‬‬

‫‪R 2 = FN2 → R 2,max = FN2 ,max‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ → R 2,max = fs,max = s FN1‬‬ ‫)‪(II‬‬
‫‪Fnet,x = 0 → FN2 − fs = 0 → FN2 = fs → FN2 ,max = fs,max ‬‬
‫‪5‬‬
‫گام دوم‪ :‬با توجه به صورت تست‪ ، R1,max ،‬برابر ‪ R2,max‬است‪ ،‬بنابراین با توجه به رابطههای )‪ (I‬و )‪ (II‬داریم‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪R1,max‬‬ ‫‪1 + 2s FN1‬‬ ‫‪1 + 2s‬‬‫‪5 1 + 2s 25‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫→‬‫=‬ ‫=‬ ‫→‬
‫‪R 2,max‬‬ ‫‪s FN1‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2s‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬
‫= ‪9 + 9 2s = 25 2s → 16 2s = 9 → 2s = → s‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ -14‬گلولهای به جرم ‪ 1 kg‬را بار اول در خأل و بار دوم در هوا از ارتفاع ‪ h‬از سطح زمین رها میکنیم‪ .‬اگر در لحظهای که گلولهها به زمین میرسند‪ ،‬تندی‬
‫گلوله در حالت اول ‪ 2‬برابر تندی گلوله در حالت دوم باشد‪ ،‬نیروی مقاومت هوای وارد بر گلوله در حالت دوم چند نیوتون است؟ ) ‪ g = 10 m‬و فرض‬
‫‪s2‬‬
‫کنید نیروی مقاومت هوا در حالت دوم ثابت باشد‪).‬‬
‫‪5 )4‬‬ ‫‪4 )3‬‬ ‫‪2/5 )2‬‬ ‫‪2 )1‬‬

‫(مقاومت هوا‪،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬

‫به هنگام حرکت جسم در هوا نیرویی بر جسم وارد میشود که به آن نیروی مقاومت هوا میگویند که جهت آن همواره در خالف حرکت جسم است و آن را با نماد‬
‫‪ f D‬نشان میدهند‪ .‬و فرض کنید نیروی مقاومت هوا ثابت باشد‪.‬‬
‫در ادامه با فرض ثابت بودن مقاومت هوا‪ ،‬شتاب حرکت اجسام را موقع باال رفتن و پایین رفتن محاسبه میکنیم‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫‪ )1‬جسم در هوا باال برود‪:‬‬
‫‪Fnet = ma → mg + f D = ma‬‬
‫‪f‬‬
‫‪→a =g+ D‬‬
‫‪m‬‬
‫همانطور که میبینید‪ ،‬هنگام باال رفتن جسم‪ ،‬اندازۀ شتاب از ‪ g‬بزرگتر است‪.‬‬
‫‪ )2‬جسم در هوا پایین بیاید‪:‬‬

‫‪Fnet = ma → mg − f D = ma‬‬
‫‪f‬‬
‫‪→a =g− D‬‬
‫‪m‬‬

‫همانطور که میبینید‪ ،‬هنگام پایین رفتن جسم‪ ،‬اندازۀ شتاب از ‪ g‬کوچکتر است‪.‬‬

‫‪fD‬‬
‫‪ a = g −‬است که در آن ‪ f D‬مقاومت هوای وارد بر گلوله و ‪ m‬جرم گلوله است‪ ،‬بنابراین تندی‬ ‫شتاب حرکت گلوله در بار اول برابر ‪ g‬و در بار دوم برابر‬
‫‪m‬‬
‫گلولهها به هنگام برخورد به زمین برابر است با‪:‬‬
‫‪( :‬بار اول)‬ ‫‪v12 − v02 = 2gh → v12 − 0 = 2 10 h → v12 = 20h‬‬ ‫) ‪(‬‬
‫‪fD‬‬ ‫‪f‬‬
‫‪( : v22 − v02 = 2ah → v22 − 0 = 2  (g −‬بار دوم)‬ ‫‪)h → v22 = 2(10 − D )h‬‬ ‫) ‪( ‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪1‬‬
‫از تقسیم رابطۀ )‪ (I‬بر رابطۀ )‪ (II‬داریم‪:‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪20h‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫= ‪( 1 )2‬‬ ‫= ‪→ ( 2 )2‬‬ ‫=‪→2‬‬
‫‪v2‬‬ ‫‪2(10 − f D )h‬‬ ‫‪10 − f D‬‬ ‫‪10 − f D‬‬
‫‪→ 20 − 2f D = 10 → 2f D = 10 → f D = 5 N‬‬

‫‪ -15‬به فنر سبکی یکبار نیروی ‪ 50‬نیوتونی و بار دیگر نیروی ‪ 100‬نیوتونی وارد میکنیم و طول فنر به ترتیب ‪ 20 cm‬و ‪ 25 cm‬میشود‪ .‬به این فنر چه‬
‫نیرویی برحسب نیوتون وارد کنیم تا طولش ‪ 35 cm‬شود؟‬
‫‪300 )4‬‬ ‫‪250 )3‬‬ ‫‪200 )2‬‬ ‫‪150 )1‬‬

‫(نیروی کشسانی فنر‪ ،‬ساده)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫هرگاه جسمی به یک فنر نیرو وارد کند‪ ،‬فنر نیرویی در خالف جهت آن به جسم وارد میکند تا دوباره به حالت عادیاش برگردد‪ ،‬به این نیرو‪ ،‬نیروی کشسانی فنر‬
‫برابر است با‪:‬‬ ‫میگویند‪ .‬اگر ‪ x0‬طول عادی فنر و ‪ k‬ثابت فنر باشد‪ ،‬نیروی کشسانی فنر ‪Fe‬‬
‫)‪Fe = kx = k(x − x0‬‬
‫نمودار تغییرات نیروی فنر برحسب تغییر طول آن نسبت به طول عادی به صورت خطی است که شیب آن برابر سختی فنر )‪ (k‬است‪.‬‬

‫گام اول‪ :‬با وارد آوردن نیروی ‪ 50‬نیوتونی به فنر‪ ،‬طول آن ‪ 20cm‬و با وارد آوردن نیروی ‪ 100‬نیوتونی به فنر‪ ،‬طول آن ‪ 25 cm‬میشود‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫)‪50 = k(20 − x0‬‬ ‫)‪50 k(20 − x0‬‬
‫‪Fe = k(x − x0) → ‬‬ ‫→‬ ‫=‬ ‫→‬
‫)‪100 = k(25 − x0) 100 k(25 − x0‬‬
‫‪1 20 − x0‬‬
‫=‬ ‫‪→ 25 − x0 = 40 − 2x0 → x0 = 15 cm‬‬
‫‪2 25 − x0‬‬
‫‪N‬‬
‫‪50 = k(20 − x0) → 50 = k(20 − 15) → 50 = k  5 → k = 10‬‬
‫‪cm‬‬

‫‪13‬‬
 ‫گام دوم‪ :‬برای محاسبۀ اندازۀ نیرویی که باید به فنر وارد کنیم تا طول آن ‪ 35 cm‬شود‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪Fe = k(x − x0) = 10(35 − 15) = 10 20 = 200 N‬‬

‫‪ -16‬مطابق شکل (‪ ،)1‬با فنری که به صورت افقی به جسمی بسته شده است‪ ،‬از لحظۀ ‪ ، t = 0‬جسم را از حال سکون روی سطح افقی میکشیم و در این حالت‬
‫طول فنر به ‪ 16 cm‬میرسد‪ .‬اگر به یکباره در لحظۀ ‪ ، t = 4s‬فنر را از جسم جدا کنیم‪ ،‬جسم پس از طی کردن چند متر به صورت کندشونده‪ ،‬متوقف‬
‫میشود؟ ( ‪ g = 10 N‬است و نمودار تغییرات نیروی کشش فنر برحسب طول آن مطابق شکل (‪ )2‬است‪).‬‬
‫‪kg‬‬
‫‪4 )1‬‬
‫‪8 )2‬‬
‫‪12 )3‬‬
‫‪16 )4‬‬

‫(نیروی کشسانی فنر‪ ،‬سخت)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫گام اول‪ :‬با توجه به نمودار‪ ،‬هنگامی که طول فنر ‪ 12cm‬است‪ ،‬نیروی کشش آن صفر است‪ ،‬پس طول عادی فنر برابر ‪ L0 = 12cm‬است‪ .‬با محاسبۀ شیب‬
‫نمودار‪ ،‬ثابت فنر به دست میآید‪:‬‬
‫‪24‬‬ ‫‪N‬‬
‫= {‪k = nHj¼µºKÃ‬‬ ‫‪=3‬‬
‫‪20 − 12‬‬ ‫‪cm‬‬
‫گام دوم‪ :‬هنگام کشیدن جسم روی سطح افقی‪ ،‬طول فنر از طول عادی ‪ L0 = 12cm‬به طول ‪ L = 16cm‬رسیده است‪ ،‬بنابراین نیروی آن برابر است با‪:‬‬
‫‪Fe = kL → Fe = 3  (16 − 12) = 12N‬‬
‫گام سوم‪ :‬نیروی فنر بزرگتر از اصطکاک ایستایی بیشینه است (چرا؟) و در نتیجه جسم روی سطح حرکت میکند‪ .‬شکل زیر نیروهای وارد بر جسم را قبل از‬
‫جدا شدن فنر نشان میدهد‪.‬‬
‫‪f k =  k FN = 0 / 4  20 = 8 N‬‬
‫‪W = mg = 20N‬‬

‫بنابراین شتاب جسم طبق قانون دوم نیوتون برابر میشود با‪:‬‬
‫‪Fnet = ma1 → F − f k = 2a1‬‬
‫‪m‬‬
‫‪→ 12 − 8 = 2a1 → a1 = 2‬‬
‫‪s2‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ a1 = 2‬است‪.‬‬ ‫پس در ‪ 4‬ثانیۀ ابتدایی حرکت‪ ،‬شتاب برابر‬
‫‪s2‬‬
‫گام چهارم‪ :‬پس از جدا شدن فنر از جسم‪ ،‬فقط نیروی ‪ f k‬در راستای حرکت به جسم وارد میشود و شتاب برابر میشود با‪:‬‬

‫‪Fnet = ma 2 → −f k = 2a 2‬‬
‫‪m‬‬
‫‪→ −8 = 2a 2 → a 2 = −4‬‬
‫‪s2‬‬

‫گام پنجم‪ :‬حال که شتاب حرکت را میدانیم‪ ،‬با کمک مساحت زیر نمودار سرعت ‪ -‬زمان‪ ،‬مسافت طی شده به صورت کندشونده را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ : a1 = 2‬شیب‬
‫‪s2‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ : a 2 = −4 2‬شیب‬
‫‪s‬‬
‫‪82‬‬
‫= ‪x = S1‬‬ ‫‪= 8m‬‬
‫‪2‬‬
‫دقت کنید که در بازۀ ‪ ، 4s  t  6s‬حرکت کندشونده است‪ ،‬در حالی که در بازۀ ‪ ، 0  t  4s‬حرکت تندشونده میباشد‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫‪ -17‬در شکل زیر‪ ،‬جسم به جرم ‪ 1 kg‬به فنری با ثابت ‪ 100 N‬متصل و از سقف یک آسانسور ساکن آویزان شده و در حالت تعادل قرار دارد‪ .‬اگر آسانسور‬
‫‪m‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ 2‬به سمت باال شروع به حرکت کند‪ ،‬طول فنر چند سانتیمتر میشود؟‬ ‫با شتاب ثابت‬
‫‪s2‬‬
‫‪24 )1‬‬
‫‪10 )2‬‬
‫‪14 )3‬‬
‫‪16 )4‬‬

‫(نیروی کشسانی فنر‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬

‫‪ )1‬شکل مقابل نیروهای وارد بر جسمی که از یک فنر درون آسانسور آویخته شده است را نشان میدهد‪.‬‬

‫‪ )2‬هنگامی که شتاب حرکت آسانسور به سمت باال است داریم‪:‬‬

‫‪Fnet = Fe − mg‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪→ Fe = m(g + a) → kL = m(g + a‬‬
‫‪Fnet = ma‬‬
‫‪‬‬
‫‪ )3‬هنگامی که شتاب حرکت آسانسور به سمت پایین است داریم‪:‬‬

‫‪Fnet = mg − Fe‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪→ Fe = m(g − a) → kL = m(g − a‬‬
‫‪Fnet = ma‬‬
‫‪‬‬
‫‪ )4‬بنابراین به طور خالصه نیروی فنر برابر است با‪:‬‬
‫)‪Fe = m(g  a‬‬
‫(‪ :)-‬شتاب به سمت پایین‬ ‫(‪ :)+‬شتاب به سمت باال‬
‫‪ )5‬دقت کنید که در محاسبۀ نیروی فنر‪ ،‬جهت شتاب آسانسور اهمیت دارد و جهت حرکت آسانسور مهم نیست‪.‬‬

‫مسأله را در دو حالت بررسی میکنیم‪:‬‬

‫حالت اول‪ :‬آسانسور ساکن و جسم متصل به فنر در حالت تعادل قرار دارد‪ ،‬با فرض اینکه ‪ x0‬طول اولیه فنر باشد‪ ،‬داریم‪:‬‬

‫→ ‪Fnet,y = 0 → mg − Fe = 0‬‬
‫→ ‪Fe = mg → k(x1 − x0) = mg‬‬
‫‪g‬‬
‫= ‪100(0 / 12 − x0) = 1 g → 0 / 12 − x0‬‬ ‫)‪(I‬‬
‫‪100‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ 2‬به سمت باال حرکت کند‪ ،‬در این حالت با فرض اینکه طول فنر ‪ x 2‬شود‪ ،‬داریم‪:‬‬ ‫حالت دوم‪ :‬آسانسور با شتاب ثابت‬
‫‪s2‬‬

‫→ )‪Fe − mg = ma → Fe = m(g + a‬‬

‫→ )‪k(x2 − x0) = m(g + a‬‬
‫‪g +2‬‬
‫= ‪100(x2 − x0) = 1(g + 2) → x2 − x0‬‬ ‫)‪(II‬‬
‫‪100‬‬
‫با کم کردن رابطۀ )‪ (I‬از رابطۀ )‪ (II‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪g +2 g‬‬
‫= )‪(x2 − x0) − (0 / 12 − x0‬‬ ‫‪−‬‬ ‫→‬
‫‪100 100‬‬
‫‪g +2−g‬‬
‫= ‪x2 − x0 − 0 / 12 + x0‬‬ ‫‪→ x2 − 0 / 12 = 0 / 02 → x2 = 0 / 14m → x2 = 14cm‬‬
‫‪100‬‬

‫‪15‬‬
 ‫‪m‬‬
‫‪ 2‬بهصورت تندشونده‪ ،‬یکبار به سمت باال و بار دیگر به سمت پایین میآوریم‪ .‬اگر اختالف نیروی کشش نخ در‬ ‫‪ -18‬مطابق شکل زیر‪ ،‬وزنه را با شتاب‬
‫‪s2‬‬
‫این دو حالت ‪ 20 N‬باشد‪ ،‬جرم جسم چند کیلوگرم است؟ (نخ سبک و بدون جرم فرض شود)‬
‫‪2 )1‬‬
‫‪2/5 )2‬‬
‫‪4 )3‬‬
‫‪5 )4‬‬

‫(نیروی کشش نخ‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬

‫هرگاه نخ یا طناب سبک از دو سمت کشیده شود‪ ،‬نیرویی در آن ظاهر میشود که به آن نیروی کشش نخ میگویند‪.‬‬
‫برای تعیین جهت نیروی کشش در یک نقطه کافی است تا نخ را در آن نقطه برش دهیم و سپس وضعیت جدید‬
‫دستگاه را مورد ارزیابی قرار دهیم‪ .‬بعنوان مثال در شکل مقابل‪ ،‬جهت نیروی کشش نخ به سمت باالست چرا که با برش نخ‪ ،‬وزنه سقوط میکند‪.‬‬

‫برای حل این تست کافی است تا قانون دوم نیوتون را برای وزنه در دو حالت بنویسیم‪:‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ 2‬بهصورت تندشونده به سمت باال حرکت میکند‪:‬‬ ‫حالت اول‪ :‬وزنه با شتاب‬
‫‪s2‬‬
‫‪T − mg = ma → T − mg = 2m → T = mg + 2m‬‬ ‫)‪(I‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ 2‬بهصورت تندشونده به سمت پایین حرکت میکند‪:‬‬ ‫حالت دوم‪ :‬وزنه با شتاب‬
‫‪s2‬‬
‫‪mg − T = ma → mg − T = 2m → T = mg − 2m‬‬ ‫)‪(II‬‬

‫با توجه به دو رابطۀ )‪ (I‬و )‪ (II‬داریم‪:‬‬

‫‪T  T → T − T = (mg + 2m) − (mg − 2m) = mg + 2m − mg + 2m = 4m‬‬
‫‪→ T − T = 4m → 20 = 4m → m = 5 kg‬‬

‫‪ -19‬در شکل زیر‪ ،‬جرم کره ‪ 3kg‬است‪ .‬نیروی کشش نخ چند نیوتون است؟ (اصطکاک و جرم نخ ناچیز و ‪ g = 10 N‬است‪).‬‬
‫‪kg‬‬
‫‪20 3 )1‬‬
‫‪40 )2‬‬
‫‪25 3 )3‬‬
‫‪45 )4‬‬

‫(تعادل‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫تعادل جسم بین دو سطح‪ :‬در شکل مقابل نیروهای وارد بر جسم رسم شدهاند‪ .‬اصطکاک سطوح ناچیز است‪.‬‬

‫و ‪ ، N2‬وزن جسم را خنثی کند‪ ،‬بنابراین داریم‪:‬‬ ‫برای تعادل داشتن‪ ،‬کافی است برایند ‪N1‬‬

‫‪mg = N12 + N22‬‬

‫باید حتماً به سمت باال باشد‪.‬‬ ‫دقت کنید که برایند ‪ N1‬و ‪N2‬‬
‫‪ )2‬تعادل جسم با یک نخ و یک دیواره‪:‬‬
‫شکل مقابل نیروهای وارد بر جسم را نشان میدهد‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫برای بررسی تعادل جسم‪ ،‬نیروها را از یک مبدأ به شکل زیر میرسیم‪.‬‬

‫و ‪ ، mg‬هماندازه ‪ T‬باشد‪ ،‬پس طبق روابط مثلثاتی داریم‪:‬‬ ‫برای تعادل داشتن کافی است برایند ‪FN‬‬
‫¶‪®MI£‬‬ ‫‪F‬‬
‫= ‪tan ‬‬ ‫‪→ tan  = N‬‬
‫¶ \ ‪n»I‬‬ ‫‪mg‬‬
‫¶‪®MI£‬‬ ‫‪F‬‬
‫= ‪sin ‬‬ ‫‪→ sin  = N‬‬
‫»‪oU‬‬ ‫‪T‬‬
‫¶ \ ‪n»I‬‬ ‫‪mg‬‬
‫= ‪cos ‬‬ ‫= ‪→ cos ‬‬
‫»‪oU‬‬ ‫‪T‬‬

‫گام اول‪ :‬مطابق شکل زیر‪ ،‬بر کره سه نیروی وزن‪ ،‬عمودی سطح و کشش نخ وارد می شود‪ .‬چون کره در حالت تعادل است برآیند دو نیروی وزن و عمودی‬
‫سطح یعنی نیروی ‪ R‬برابر با نیروی کشش نخ و در خالف جهت آن است‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫‪T = R → T = m2g2 + FN‬‬
‫‪2‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪→ T = 9 100 + FN‬‬ ‫‪= 900 + FN‬‬ ‫)‪(I‬‬

‫گام دوم‪ :‬نیروی وزن و سطح عمودی دیوار با یکدیگر موازیند و نیروهای ‪ T‬و ‪ R‬در یک راستا هستند بنابراین زاویۀ بین دو نیروی وزن و ‪ R‬نیز برابر ‪30‬‬
‫است‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪F‬‬
‫→ ‪tan 30 = N‬‬ ‫‪= N → FN = 10 3 N‬‬ ‫)‪(II‬‬
‫‪mg‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3 10‬‬
‫گام سوم‪ :‬در پایان خواستۀ تست را با استفاده از رابطههای )‪ (I‬و )‪ (II‬بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪T = 900 + FN‬‬ ‫‪= 900 + (10 3 )2 = 900 + 300 = 1200N‬‬

‫‪→ T = 400 3 = 20 3 N‬‬

‫‪ -20‬در شکل زیر‪ ،‬جسمی به جرم ‪ 2kg‬را با تندی اولیه ‪ 20 m‬روی سطح افقی پرتاب میکنیم‪ .‬اگر ضریب اصطکاک جنبشی بین جسم و سطح ‪ 0/4‬باشد‪،‬‬
‫‪s‬‬
‫‪N‬‬
‫‪(g = 10‬‬ ‫اندازۀ کار نیروی اصطکاک در ‪ 2‬ثانیۀ آخر حرکت جسم چند ژول است؟ )‬
‫‪kg‬‬
‫‪20 )1‬‬
‫‪24 )2‬‬
‫‪48 )3‬‬
‫‪64 )4‬‬

‫(نیروی اصطکاک‪ ،‬سخت)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬

‫در بعضی از مسائل دینامیک از مفاهیم و روابط بیان شده در فصل کار و انرژی استفاده میشود که مهمترین آنها عبارتند از‪:‬‬
‫‪WF = Fd cos ‬‬ ‫رابطۀ کار‪:‬‬
‫‪Wt = K = K2 − K1‬‬ ‫قضیۀ کار ‪ -‬انرژی جنبشی‪:‬‬
‫قانون پایستگی انرژی مکانیکی‪E1 = E2 → K1 + U1 = K2 + U2 :‬‬

‫‪17‬‬
 ‫گام اول‪ :‬در راستای حرکت جسم بر آن فقط نیروی اصطکاک جنبشی وارد میشود‪ ،‬بنابراین شتاب حرکت جسم برابر است با‪:‬‬
‫‪m‬‬
‫‪a = −k g = −0 / 4 10 = −4‬‬
‫‪s2‬‬
‫گام دوم‪ :‬زمان کل حرکت جسم از لحظۀ پرتاب تا لحظهای که متوقف میشود را بدست میآوریم و سپس مقدار جابجایی جسم در ‪ 2‬ثانیه آخر حرکت آن را‬
‫بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪v = at + v0 → v = −4t + 20 → 4t = 20 → t = 5s‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪t1 = 3s → x1 = at12 + v0t1 = (−4)  (3)2 + 20 3 = 42m‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪t2 = 5s → x2 = at22 + v0t2 = (−4)  (5)2 + 20(5) = 50m‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪x = x2 − x1 = 50 − 42 = 8 m‬‬
‫دقت کنید که برای محاسبۀ سرعتهای ‪ v1‬و ‪ v2‬میتوانستیم از روابط مربوط به کار و انرژی هم استفاده کنیم‪.‬‬
‫گام سوم‪ :‬کار نیروی اصطکاک در ‪ 2‬ثانیه آخر حرکت را بدست میآوریم‪:‬‬
‫)‪(=180‬‬
‫)‪Wf k = f k d cos  ⎯⎯⎯⎯→ Wf k = ( k mg)  (x)  (−1‬‬
‫)‪(d =x‬‬

‫‪= (0 / 4  2 10)  8  (−1) = −64J → Wf k = 64J‬‬

‫‪ -21‬جسمی به جرم ‪ 500 g‬در شرایط خأل از ارتفاع ‪ 25‬متری از سطح زمین رها میشود‪ .‬اگر ارتفاع جسم از سطح زمین در لحظات ‪ t1‬و ‪ t2‬به ترتیب ‪20 m‬‬
‫‪N‬‬
‫‪(g = 10‬‬ ‫و ‪ 5 m‬باشد‪ ،‬تغییر تکانۀ جسم بین این دو لحظه چند واحد ‪ SI‬است؟ )‬
‫‪kg‬‬
‫‪15 )4‬‬ ‫‪12 )3‬‬ ‫‪10 )2‬‬ ‫‪5 )1‬‬

‫(تکانه‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫به حاصلضرب جرم جسم در سرعت آن تکانه میگویند و آن را با نماد ‪ p‬نشان میدهند‪:‬‬
‫‪p = mv‬‬
‫‪ -‬تکانه یک کمیت برداری است که همواره همجهت با بردار سرعت است‪.‬‬
‫‪ -‬برای یک جسم معین‪ ،‬با تغییر بردار سرعت‪ ،‬تکانۀ آن هم تغییر میکند‪:‬‬
‫‪p = p2 − p1 = mv2 − mv1 = m(v2 − v1) = mv‬‬

‫گام اول‪ :‬با توجه به شکل زیر‪ ،‬سرعت متحرک را در لحظات ‪ t1‬و ‪ t 2‬محاسبه میکنیم؛ برای انجام این کار در ابتدا جابجایی متحرک بین دو لحظۀ ‪ t0 = 0‬و‬
‫‪( t1‬یعنی ‪ ) y1‬و جابجایی متحرک بین دو لحظۀ ‪ t0‬و ‪( t 2‬یعنی ‪ ) y2‬را بدست میآوریم‪.‬‬
‫‪y1 = 25 − h1 = 25 − 20 = 5m‬‬
‫‪m‬‬
‫‪v12 − v02 = 2gy1 → v12 − 0 = 2 10 5 → v12 = 100 → v1 = 10‬‬
‫‪s‬‬
‫‪y2 = 25 − h2 = 25 − 5 = 20m‬‬
‫‪m‬‬
‫‪v22 − v02 = 2gy2 → v22 − 0 = 2 10 20 → v22 = 400 → v2 = 20‬‬
‫‪s‬‬
‫گام دوم‪ :‬سرعت جسم در لحظات ‪ t1‬و ‪ t 2‬همجهت هستند و بنابراین تغییر تکانۀ جسم بین این دو لحظه برابر است با‪:‬‬
‫‪kgm‬‬
‫‪p = mv = m(v2 − v1) = 0 / 5  (20 − 10) = 0 / 5 10 = 5‬‬
‫‪s‬‬

‫‪18‬‬
‫‪ -22‬جسمی به جرم ‪ 2 / 5 kg‬تحت تأثیر نیروی افقی ‪ F‬شروع به حرکت میکند‪ .‬اگر نمودار ‪ F‬برحسب زمان مطابق شکل زیر باشد‪ ،‬شتاب متوسط جسم در‬
‫بازۀ زمانی ‪ t1 = 5s‬تا ‪ t2 = 15s‬چند متر بر مربع ثانیه است؟‬
‫‪1/8 )1‬‬
‫‪1/9 )2‬‬
‫‪2/1 )3‬‬
‫‪2/2 )4‬‬

‫(تکانه‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬

‫سطح زیر نمودار نیرو ‪ -‬زمان وارد بر یک جسم در یک بازۀ زمانی مشخص برابر است با تغییر تکانه جسم در آن بازۀ زمانی‪.‬‬
‫بعنوان مثال در نمودار مقابل‪ ،‬تغییر تکانۀ جسم در بازۀ زمانی ‪ t1‬تا ‪ t 2‬برابر است با‪:‬‬
‫) ‪S(t1 IU t 2 ) = p(t1 IU t 2‬‬

‫گام اول‪ :‬با استفاده از نمودار داده شده‪ ،‬مقدار نیروی وارد بر جسم را در لحظات ‪ t1 = 5s‬و ‪ t2 = 15s‬بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪t1 = 5s → F1 = 6 N‬‬
‫) ‪(¾MIzU‬‬ ‫‪F2‬‬ ‫‪F‬‬
‫→⎯⎯⎯ ‪t2 = 15s‬‬ ‫→ ‪= 1‬‬
‫‪20 − t2 20 − 10‬‬
‫‪F2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪= → F2 =  5 = 3 N‬‬
‫‪20 − 15 10‬‬ ‫‪10‬‬
‫گام دوم‪ :‬سطح زیر نمودار در بازۀ زمانی ‪ t1 = 5s‬تا ‪ t2 = 15s‬برابر تغییر تکانۀ جسم در آن بازۀ زمانی است‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫)‪(3 + 6)  (15 − 10‬‬
‫‪p = p2 − p1 = S1 + S2 = (10 − 5)  6 +‬‬ ‫→‬
‫‪2‬‬
‫‪52 / 5 52 / 5‬‬ ‫‪m‬‬
‫= ‪p = 30 + 22 / 5 = 52 / 5 → mv = 52 / 5 → v‬‬ ‫=‬ ‫‪= 21‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪s‬‬
‫گام سوم‪ :‬شتاب متوسط در بازۀ زمانی ‪ t1 = 5s‬تا ‪ t2 = 15s‬را محاسبه میکنیم‪:‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪m‬‬
‫= ‪a av‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= = 2 /1‬‬
‫‪t t2 − t1 15 − 5 10‬‬ ‫‪s2‬‬

‫‪ -23‬متحرکی به جرم ‪ 2kg‬بر تندی خود میافزاید که در نتیجۀ آن تکانه و انرژی جنبشیاش هر یک به مقدار ‪ 2‬واحد ‪ SI‬افزایش مییابد‪ .‬تندی اولیۀ‬
‫متحرک چند متر بر ثانیه است؟‬
‫‪1 )4‬‬ ‫‪0/75 )3‬‬ ‫‪0/5 )2‬‬ ‫‪0/25 )1‬‬

‫(تکانه‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫کمیتهای تکانه و انرژی جنبشی به جرم و سرعت جسم بستگی دارند و بنابراین مطابق رابطۀ زیر به یکدیگر مربوط میباشند‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫)‪(p =mv‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪p‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪p2‬‬ ‫‪p2‬‬

‫‪K = mv2 ⎯⎯⎯⎯→ K = m( )2 = m ‬‬ ‫=‪→K‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 m‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪m2‬‬ ‫‪2m‬‬
‫برای مقایسۀ انرژی جنبشی دو جسم میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪p‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪p‬‬ ‫‪m‬‬
‫=‪K‬‬ ‫) ‪→ 2 = ( 2 )2  ( 1‬‬
‫‪2m‬‬ ‫‪K1‬‬ ‫‪p1‬‬ ‫‪m2‬‬
‫نمودار انرژی جنبشی یک جسم برحسب تکانۀ آن به شکل یک سهمی است‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫از اندیسهای ‪ 1‬و ‪ 2‬به ترتیب برای کمیتهای قبل و بعد از افزایش تندی جسم استفاده میکنیم‪ .‬چون با افزایش تندی جسم‪ ،‬تکانه و انرژی جنبشیاش هر‬
‫یک به مقدار ‪ 2‬واحد ‪ SI‬افزایش مییابد‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪p2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪K‬‬ ‫=‬
‫‪p2 = p1 + 2   2m  K2‬‬ ‫‪p‬‬ ‫‪K + 2 p1 + 2 2‬‬
‫⎯⎯⎯⎯⎯ ‪‬‬ ‫→‬ ‫‪= ( 2 )2 → 1‬‬ ‫(=‬ ‫→ )‬
‫‪K2 = K1 + 2‬‬ ‫‪K1‬‬ ‫‪p1‬‬ ‫‪K1‬‬ ‫‪p1‬‬
‫‪1 2‬‬
‫‪mv1 + 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪mv + 2‬‬ ‫‪(m =2kg) v + 2‬‬ ‫‪2v + 2‬‬
‫‪= ( 1 )2 ⎯⎯⎯⎯→ 1‬‬ ‫→ ‪= ( 1 )2‬‬
‫‪1 2‬‬ ‫‪mv1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2v1‬‬
‫‪mv1‬‬ ‫‪v1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪v12 + 2‬‬ ‫‪v +1‬‬ ‫‪v2 + 2 v12 + 2v1 + 1‬‬
‫‪= ( 1 )2 → 1‬‬ ‫=‬ ‫→‬
‫‪v12‬‬ ‫‪v1‬‬ ‫‪v12‬‬ ‫‪v12‬‬
‫‪m‬‬
‫‪v12 + 2 = v12 + 2v1 + 1 → 2v1 = 1 → v1 = 0 / 5‬‬
‫‪s‬‬

‫‪36‬‬
‫‪ -24‬ماهوارهای در ارتفاع مشخص از سطح زمین به دور آن میچرخد‪ .‬اگر این ماهواره ارتفاع خود را ‪ 50‬درصد افزایش دهد شتاب گرانشی وارد بر آن‬
‫‪49‬‬
‫برابر میشود‪ .‬شتاب گرانشی در محل ماهواره قبل از تغییر ارتفاع چند متر بر مربع ثانیه است؟ ) ‪(g¸Ã¶pcôw nj = 9 / 81 m‬‬
‫‪s2‬‬
‫‪7/63 )4‬‬ ‫‪6/54 )3‬‬ ‫‪5/45 )2‬‬ ‫‪4/36 )1‬‬

‫(نیروی گرانش‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫شتاب گرانشی زمین در نقطهای که به فاصلۀ ‪ h‬از سطح زمین قرار دارد‪ ،‬برابر است با‪:‬‬
‫‪GMe‬‬ ‫‪GMe‬‬
‫=‪g‬‬ ‫=‬
‫‪re2‬‬ ‫‪(R e + h)2‬‬
‫شعاع زمین است‪.‬‬ ‫در رابطۀ باال ‪ M e‬جرم زمین و ‪R e‬‬
‫با توجه به رابطۀ باال‪ ،‬شتاب گرانشی در سطح زمین از رابطۀ زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪GM e‬‬ ‫‪m‬‬
‫= ‪g0‬‬ ‫‪9/ 8‬‬
‫‪R 2e‬‬ ‫‪s2‬‬
‫گام اول‪ :‬با فرض اینکه از اندیسهای ‪ 1‬و ‪ 2‬به ترتیب برای کمیتهای قبل و بعد از افزایش ارتفاع ماهواره استفاده کنیم‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪50‬‬
‫‪h2 = h1 +‬‬ ‫‪h1 = 1 / 5h1‬‬
‫‪100‬‬
‫‪GM e‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪R +h‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪R +h‬‬
‫=‪g‬‬ ‫→ ‪→ 2 = ( 1 )2 = ( e 1 )2 → = ( e 1 )2‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪r‬‬‫‪2‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪h‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪e + h2‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪R e + h1‬‬ ‫‪R‬‬
‫=‬ ‫‪→ 6R e + 9h1 = 7R e + 7h1 → 2h1 = R e → h1 = e‬‬
‫‪7 R e + 1 / 5h1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ g0 = 9 / 81‬میباشد‪ ،‬بنابراین شتاب گرانش ماهواره در ارتفاع ‪ h1‬برابر است با‪:‬‬ ‫گام دوم‪ :‬شتاب گرانش بر سطح زمین برابر‬
‫‪s2‬‬
‫‪GMe‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪Re 2‬‬
‫=‪g‬‬ ‫( = ‪→ 1 = ( e )2 → 1‬‬ ‫→ )‬
‫‪re2‬‬ ‫‪g0‬‬ ‫‪r1‬‬ ‫‪g0 R e + h1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪g1‬‬ ‫‪ Re‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪g1‬‬ ‫‪ Re ‬‬ ‫‪g1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪=‬‬ ‫→ ‪‬‬ ‫‪=‬‬ ‫→ ‪‬‬ ‫→ =‬
‫‪9 / 81  R + R e‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪9 / 81  R ‬‬ ‫‪9 / 81 9‬‬
‫‪ e‬‬ ‫‪e‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪g1 =  9 / 81 = 4 1 / 09 = 4 / 36‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪s2‬‬

‫‪20‬‬
‫‪ -25‬شعاع سیارههای ‪ A‬و ‪ B‬به ترتیب ‪ 9600 km‬و ‪ 1200 km‬و جرم سیارۀ ‪ 25 ،A‬برابر جرم سیارۀ ‪ B‬است‪ .‬ماهوارههای (‪ )1‬و (‪ )2‬به ترتیب در ارتفاع ‪ h‬از‬
‫سطح سیارههای ‪ A‬و ‪ B‬در حال چرخش هستند و شتاب گرانشی آنها با یکدیگر برابر است‪ h .‬چند کیلومتر است؟‬
‫‪1200 )4‬‬ ‫‪900 )3‬‬ ‫‪800 )2‬‬ ‫‪600 )1‬‬

‫(نیروی گرانش‪ ،‬ساده)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬

‫شتاب گرانشی یک سیاره به جرم ‪ M‬در نقطهای که به فاصلۀ ‪ h‬از سطح آن قرار دارد‪ ،‬برابر است با‪:‬‬
‫‪GM‬‬ ‫‪GM‬‬
‫=‪g‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪(R + h)2‬‬
‫شعاع سیاره است‪.‬‬ ‫‪R‬‬ ‫جرم سیاره و‬ ‫‪M‬‬ ‫در رابطۀ باال‬
‫برای مقایسه شتاب گرانش دو نقطه میتوان نوشت‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫‪gA  R + hB ‬‬
‫‪=‬‬ ‫‪‬‬
‫‪gB  R + hA ‬‬

‫شتاب گرانشی ماهوارههای (‪ )1‬و (‪ )2‬که به ترتیب در ارتفاع ‪ h‬از سطح سیارههای ‪ A‬و ‪ B‬در حال چرخش هستند‪ ،‬با یکدیگر برابرند‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫‪GM A‬‬ ‫‪GM B‬‬ ‫) ‪(M =25M‬‬ ‫‪25M B‬‬ ‫‪MB‬‬
‫→ ‪g1A = g2B‬‬ ‫=‬ ‫⎯⎯⎯⎯⎯⎯‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫→‬ ‫=‬ ‫→‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(R A + h‬‬ ‫)‪(R B + h‬‬ ‫)‪(9600 + h‬‬ ‫‪(1200 + h)2‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬ ‫→ ‪→ 6000 + 5h = 9600 + h‬‬
‫‪9600 + h 1200 + h‬‬
‫‪4h = 3600 → h = 900km‬‬

‫‪ -26‬سرعت چرخش سیارۀ نپتون به دور خودش حدوداً ‪ 6‬برابر سرعت چرخش سیارۀ زمین به دور خودش است‪ .‬اگر شعاع سیارۀ نپتون را به طور تقریبی ‪4‬‬
‫برابر شعاع سیارۀ زمین در نظر بگیریم‪ ،‬یک شبانهروز در سیارۀ نپتون چند ساعت میباشد؟‬
‫‪36 )4‬‬ ‫‪32 )3‬‬ ‫‪20 )2‬‬ ‫‪16 )1‬‬

‫(حرکت دایرهای‪ ،‬ساده)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫اگر جسمی با تندی ثابت در یک مسیر دایرهای شروع به حرکت کند‪ ،‬حرکتش دایرهای یکنواخت است‪.‬‬

‫در حرکت دایرهای یکنواخت به مدت زمانی که طول میکشد تا متحرک یک دور کامل را بزند‪ ،‬دورۀ تناوب و یا به اختصار دوره میگویند‪ .‬اگر ‪ v‬تندی جسم و ‪ r‬شعاع‬
‫دایرۀ مسیر باشد‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪2r‬‬
‫=‪T‬‬
‫‪v‬‬

‫از اندیس ‪ N‬برای سیارۀ نپتون و از اندیس ‪ e‬برای سیارۀ زمین استفاده میکنیم‪ ،‬با توجه به رابطۀ دوره تناوب در حرکت دایرهای یکنواخت‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪2r‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪T‬‬ ‫→ ‪→ N = N  e → N = 4‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪Te‬‬ ‫‪re v N‬‬ ‫‪Te‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪TN 4 2‬‬
‫= =‬
‫‪Te 6 3‬‬
‫یک دور چرخش زمین به دور خودش یک شبانهروز یعنی ‪ 24‬ساعت طول میکشد‪ ،‬پس‪:‬‬
‫‪TN 2‬‬ ‫‪24  2‬‬
‫= ‪= → TN‬‬ ‫‪= 16 h‬‬
‫‪24 3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪21‬‬
‫‪ -27‬اگر چرخش کرۀ زمین به دور خودش ناگهان متوقف شود تمامی اشیاء و موجودات روی زمین با تندی ‪ .............‬در راستای افق به سمت فضا پرتاب‬
‫میشوند‪( .‬شعاع کرۀ زمین را ‪ 6400 km‬فرض کنید و ‪)  = 3‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪666‬‬ ‫‪ )4‬حداکثر‬ ‫‪666‬‬ ‫‪ )3‬حداقل‬ ‫‪444‬‬ ‫‪ )2‬حداکثر‬ ‫‪444‬‬ ‫‪ )1‬حداقل‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬
‫(حرکت دایرهای‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫همه نقاط واقع بر کرۀ زمین همزمان و همراه هم در حال چرخیدن به دور محور زمین هستند و بنابراین دورۀ همۀ آنها با هم برابر است‪ ،‬بنابراین با توجه به رابطۀ‬
‫دورۀ تناوب در حرکت دایرهای یکنواخت‪ ،‬نقاطی که دارای شعاع چرخش بزرگتر هستند‪ ،‬دارای تندی بیشتری میباشند‪ ،‬بعنوان مثال با توجه به شکل زیر داریم‪:‬‬

‫‪2r‬‬
‫= ‪(T‬‬
‫‪) 2r‬‬
‫→⎯⎯⎯⎯ ‪TA = TB‬‬
‫‪v‬‬ ‫⎯⎯⎯⎯ ‪A = 2rB → rA = v A‬‬
‫) ‪(rA rB‬‬
‫→‬
‫‪vA‬‬ ‫‪vB‬‬ ‫‪rB vB‬‬
‫‪vA‬‬
‫‪ 1 → vA  vB‬‬
‫‪vB‬‬
‫بعبارت دیگر نقاط واقع بر استوا از دیگر نقاط زمین دارای تندی بیشتری هستند‪.‬‬

‫شعاع چرخش نقاط واقع بر خط استوا به دور محور زمین از دیگر نقاط بیشتر است و بنابراین تندی چرخش این نقاط با توجه به متن درسنامه از دیگر نقاط‬
‫زمین بیشتر است؛ با توجه به اینکه شعاع چرخش نقاط واقع بر استوا برابر شعاع زمین یعنی ‪ 6400km‬است‪ ،‬تندی این نقاط برابر است با‪:‬‬
‫‪2r‬‬ ‫‪2R e 2  3  6400103 4 103‬‬
‫=‪T‬‬ ‫= ‪→ vmax‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫→‬
‫‪v‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪24  3600‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪4000‬‬ ‫‪m‬‬
‫= ‪vmax‬‬ ‫‪ 444‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪s‬‬
‫حال چنانچه چرخش زمین به دور خودش ناگهان متوقف شود‪ ،‬مطابق قانون اول نیوتون‪ ،‬اجسام واقع بر آن با همان سرعت اولیه خود‬
‫به حرکت ادامه میدهند و چون حرکت این اجسام دایره ای یکنواخت است‪ ،‬پس از توقف زمین به صورت مماس بر حرکت دایرهای‬
‫خود به سمت فضا پرتاب میشوند‪:‬‬
‫شکل روبرو چند جسم واقع بر خط استوا را نشان میدهد که پس از توقف زمین چگونه به حرکت خود ادامه میدهند‪.‬‬

‫‪ -28‬دورۀ گردش ماهوارۀ ‪ 2 2 ،A‬برابر دورۀ گردش ماهوارۀ ‪ B‬و انرژی جنبشی ماهواره ‪ 4 ،A‬برابر انرژی جنبشی ماهوارۀ ‪ B‬است‪ .‬جرم ماهوارۀ ‪ A‬چند‬
‫برابر جرم ماهوارۀ ‪ B‬میباشد؟‬
‫‪16 )4‬‬ ‫‪8 2 )3‬‬ ‫‪8 )2‬‬ ‫‪4 2 )1‬‬

‫(حرکت دایرهای‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫حرکت ماهوارهها به دور زمین‪ ،‬حرکت دایرهای یکنواخت است و نیروی وزن ماهواره در ارتفاعی که‬
‫در آن به دور زمین گردش میکند‪ ،‬نقش نیروی مرکزگرا را ایفاء میکند‪:‬‬
‫‪FC = W½nH¼ÀI¶ = mg‬‬

‫‪2r‬‬ ‫‪mv2‬‬
‫‪ ، (v‬تندی و دورۀ چرخش ماهواره را بدست آورد‪:‬‬ ‫=‬ ‫)‬ ‫و رابطۀ تندی چرخش در حرکت دایرهای یکنواخت‬ ‫= ‪(FC‬‬ ‫)‬ ‫‪ -‬با استفاده از نیروی مرکزگرا‬
‫‪T‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪GM e‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪v‬‬ ‫‪→v‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬

‫‪42r 3‬‬
‫=‪T‬‬ ‫‪→ T  r3‬‬
‫‪GM e‬‬

‫توجه کنید که در روابط باال شعاع مدار فاصله از مرکز زمین است‪ .‬اگر ارتفاع از سطح زمین وارد شود‬
‫برای تعیین شعاع باید شعاع کرۀ زمین را با ارتفاع جمع کرد‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫گام اول‪ :‬دورۀ گردش ماهوارۀ ‪ 2 2 ،A‬برابر دورۀ گردش ماهوارۀ ‪ B‬است‪ ،‬پس‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪rA‬‬ ‫‪r‬‬
‫= ‪T  r3 → A‬‬ ‫→ ‪→ 2 2 = ( A )3‬‬
‫‪TB‬‬ ‫‪rB3‬‬ ‫‪rB‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪8 = ( A )3 → A = 2‬‬ ‫)‪(I‬‬
‫‪rB‬‬ ‫‪rB‬‬
‫گام دوم‪ :‬انرژی جنبشی ماهوارۀ ‪ 4 ،A‬برابر انرژی جنبشی ماهوارۀ ‪ B‬است‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫) ‪(v‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪v‬‬ ‫→ ‪r → K A = m A  rB‬‬
‫⎯⎯⎯⎯ ‪K = mv2 → A = A  ( A )2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪K B mB vB‬‬ ‫‪K B m B rA‬‬
‫)‪m A rB (I‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪m‬‬
‫=‪4‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪⎯⎯→ 4 = A  → A = 8‬‬
‫‪m B rA‬‬ ‫‪mB 2‬‬ ‫‪mB‬‬

‫‪ -29‬ماهوارهای در یک مدار دایرهای به دور زمین میچرخد‪ .‬اگر فاصلۀ ماهواره از سطح زمین برابر شعاع کرۀ زمین باشد‪ ،‬بزرگی شتاب متوسط ماهواره در‬
‫‪m‬‬
‫مدت نصف دورۀ گردش آن چند متر بر مربع ثانیه است؟ ) ‪(g = 10‬‬
‫‪s2‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪)4‬‬ ‫‪)3‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬
‫(حرکت دایرهای‪ ،‬سخت)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬

‫گام اول‪ :‬شکل زیر‪ ،‬وضعیت ماهواره را در نصف دورۀ گردش آن نشان میدهد؛ بنابراین شتاب متوسط متحرک در این بازۀ زمانی برابر است با‪:‬‬
‫‪v v2 − v1 vi − (− v)i 2vi‬‬
‫= ‪a av‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫→‬
‫‪t‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4 2r‬‬
‫= ‪a av = vi → a av = v‬‬ ‫→‬
‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T T‬‬
‫‪8r‬‬ ‫‪GM e 2 GM e‬‬
‫= ‪a av‬‬ ‫‪= 8r ‬‬ ‫=‬ ‫→‬
‫‪T‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪42r 3  r2‬‬
‫‪2‬‬
‫= ‪a av‬‬ ‫‪g‬‬ ‫)‪(I‬‬
‫‪‬‬
‫در رابطۀ باال‪ g  ،‬شتاب ماهواره میباشد‪.‬‬
‫گام دوم‪ :‬ماهواره در مدار دایرهای که فاصلۀ آن از سطح زمین برابر شعاع زمین است‪ ،‬میچرخد‪ ،‬بنابراین‪:‬‬
‫‪GMe‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪Re 2‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪Re‬‬
‫=‪g‬‬ ‫→‬ ‫(=‬ ‫(= → )‬ ‫→ ‪)2‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪Re + h‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪Re + Re‬‬
‫‪g 1 2 1‬‬ ‫‪10 5‬‬
‫= = ‪= ( ) = → g‬‬
‫‪10 2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4 2‬‬
‫گام سوم‪ :‬خواستۀ تست را با استفاده از رابطۀ )‪ (I‬بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪2 5 5m‬‬
‫= ‪a av‬‬ ‫= ‪‬‬
‫‪ 2  s2‬‬

‫‪ -30‬ضریب اصطکاک ایستایی الستیک یک خودرو با سطح یک میدان مسابقۀ افقی ‪ 0/75‬است‪ .‬اگر میدان مسابقه دایرهای شکل و شعاع آن ‪ 270 m‬باشد‪،‬‬
‫این خودرو در مدت ‪ 3‬دقیقه حداکثر چند بار میتواند میدان مسابقه را بدون لغزش دور بزند؟ ) ‪(  = 3 , g = 10 N‬‬
‫‪kg‬‬
‫‪6 )4‬‬ ‫‪5 )3‬‬ ‫‪4 )2‬‬ ‫‪3 )1‬‬

‫(حرکت دایرهای‪ ،‬متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬

‫‪23‬‬
‫هرگاه خودرویی مسیر دایرهای یک میدان مسابقه افقی و یا یک پیچ جادۀ افقی را با تندی ثابت بپیماید‪ ،‬نیروی اصطکاک بین الستیک اتومبیل و مسیر که امتداد آن‬
‫در راستای شعاع میدان مسابقه و جهت آن به سمت مرکز است‪ ،‬نقش نیروی مرکزگرا برای خودرو ایفا میکند‪:‬‬

‫‪mv2‬‬ ‫‪mv2max‬‬
‫→ ‪FC = fs‬‬ ‫→ ‪= fs‬‬ ‫→ ‪= fs, max = s FN = s mg‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪v2max = s rg → vmax = s rg‬‬
‫دقت کنید که بیشینۀ تندی که خودرو میتواند با آن پیچ را بپیماید ربطی به جرم خودرو ندارد‪.‬‬

‫گام اول‪ :‬بیشینۀ تندی خودرو که میدان مسابقه را بدون لغزش دور میزند‪ ،‬برابر است با‪:‬‬
‫‪m‬‬
‫‪vmax = s rg = 0 / 75  27010 = 45‬‬
‫‪s‬‬
‫در نتیجه حداقل زمان الزم برای آنکه خودرو‪ ،‬میدان مسابقه را یکبار بپیماید‪ ،‬برابر است با‪:‬‬
‫‪2r‬‬ ‫‪2r‬‬ ‫‪2  3  270‬‬
‫=‪T‬‬ ‫= ‪→ Tmin‬‬ ‫=‬ ‫‪= 36 s‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪vmax‬‬ ‫‪45‬‬
‫گام دوم‪ :‬حداکثر تعداد دفعاتی که خودرو میدان مسابقه را در مدت ‪ 3 min‬میپیماید‪ ،‬بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪3  60‬‬
‫=‪n‬‬ ‫= ‪→ n max‬‬ ‫=‬ ‫‪=5‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪Tmin‬‬ ‫‪36‬‬

‫‪24‬‬
 m

(m)

(r)

25