meore msoflio omi da misi Sedegebi Tavi

sarCevi: XII
§ 1. მეორე მსოფლიო ომის წანამძღვრები,
მსვლელობა და შედეგები § 1. მეორე მსოფლიო ომის
წანამძღვრები, მსვლელობა და
II მსოფლიო ომის მომზადება. XX ს-ის 30-იან წლებში შედეგები………………………...407
მსოფლიო თანდათანობით ახალი ომისკენ მიდიოდა. ამ ომის § 2. მსოფლიო ეკონომიკის
ინიციატორებად ფაშისტური გერმანია, ფაშისტური იტალია და აღდგენა. ომის შემდგომი
ეკონომიკის დაგეგმარება...........417
ფაშისტური იაპონია გამოდიოდნენ. გერმანიას უპირველეს § 3. კომუნისტური სამყაროს
ყოვლისა, პირველ მსოფლიო ომში დაკარგული ტერიტორიების გაფართოება, იმპერიების
დაბრუნება სურდა. ფაშისტურ გერმანიაში შეიქმნა დოქტრინა დაშლის, ანუ დეკოლონიზაციის
სასიცოცხლო სივრცის შესახებ. ამ დოქტრინის მამები პროცესის დასაწყისი...................420
აღნიშნავდნენ, რომ გერმანიას შემდგომი განვითარებისათვის
სასიცოცხლო სივრცის გაფართოება, ანუ ახალი ტერიტორიები
სჭირდებოდა. ბუნებრივია, ეს ახალი მიწები მას საკუთარი
მეზობლებისათვის უნდა წაერთმია. ასეთებად ცენტრალური
და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნები გაიაზრებოდა. იტალიას
ძველი რომის დიდების დაბრუნება სურდა. იაპონია
აღმოსავლეთ აზიაში ბატონობაზე აცხადებდა პრეტენზიას. მას
დიდი იაპონიის შექმნის სურვილი არ აძლევდა მოსვენებას. ამ
წარმოსახვითი, ვრცელი იმპერიის შემადგენლობაში ჩინეთის,
საბჭოთა შორეული აღმოსავლეთის და აღმოსავლეთ აზიის სხვა
ქვეყნების ტერიტორიების მნიშვნელოვანი ნაწილი უნდა
შესულიყო.
ჩრდილო-აღმოსავლეთ ჩინეთში
მსოფლიოს ახალი გადანაწილებისათვის ბრძოლა,
იაპონია 1931 წლის შემოდგომაზე
ფაქტობრივად, იაპონიის ჯარების ჩრდილო-აღმოსავლეთ შეიჭრა.
ჩინეთში შეჭრით დაიწყო. სულ რამდენიმე წლის შემდეგ
იტალიაც ომის გამოუცხადებლად ეთიოპიის დაპყრობას ეთიოპიის დაპყრობა იტალიამ
შეუდგა. მალევე ფაშისტურმა გერმანიამ, საერთაშორისო 1935 წლის შემოდგომაზე დაიწყო.
შეთანხმების მიუხედავად, თავისი ჯარები მდ. რაინის მარცხენა რაინის ოლქში გერმანიამ ჯარები
ნაპირზე დემილიტარიზებულ რაინის ოლქში შეიყვანა. 1936 წლის გაზაფხულზე
ფაშისტური ქვეყნების აგრესიულ პოლიტიკას დასავლეთ შეიყვანა.
ევროპის ქვეყნებმა თვალის დახუჭვის პოლიტიკით უპასუხეს,
დემილიტარიზებული ოლქი —
რამაც მათ, ბუნებრივია, ახალი დაპყრობების სურვილი ტერიტო-რია, სადაც
გაუღვიძა. საერთაშორისო ხელშეკრუ-ლების
ფაშისტური გერმანიის პირველი მსხვერპლი ავსტრია საფუძველზე სამხედრო ბაზებისა
გახდა. 1938 წლის მარტში გერმანიის ჯარები ავსტრიაში და შეიარაღებული ძალების
შეიჭრნენ და ეს ძირითადად გერმანულენოვანი ქვეყანა განლაგება აკრძალულია.
გერმანიას შეუერთეს. ამის შემდეგ ჩეხოსლოვაკიის ჯერი
დადგა. გერმანელები პრეტენზიას აცხადებდნენ ჩეხო-
სლოვაკიის სუდეტის ოლქზე, რომლის მოსახლეობის უმე-
ტესობას გერმანელები შეადგენდნენ. ჩეხოსლოვაკიის მთავ- სუდეტის ოლქი — ისტორიული
რობა შეეცადა ფაშისტური გერმანიისათვის წინააღმდეგობა რეგიონი ჩეხეთის ჩრდილო და
გაეწია. მან დახმარებისათვის დასავლეთ ევროპის დიდ ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში,
სახელმწიფოებს და საბჭოთა კავშირს მიმართა. საბჭოთა რომელმაც სახელწოდება აქ მდე-
კავშირი მზად იყო ჩეხოსლოვაკიისათვის სამხედრო დახმარება ბარე სუდეტის მთებისგან მიიღო.

407

მიუნხენის შეთანხმებას ხელი 1938
წლის 29 სექტემბერს მოეწერა.
1919-1921 წლებში დიდი
ბრიტანეთის სამხედრო მინისტრი;
1924-1929 წლებში ფინანსთა
მინისტრი;
1949-1945 და 1951-1955 წლებში
დიდი ბრიტანეთის პრემიერ-
მინისტრი.
არტურ ნევილ ჩემბერლენი
უინსტონ ლეონარდ ინგლისის პრემიერ-მინისტრი
სპენსერ ჩერჩილი
გაეწია, მაგრამ დასავლეთ ევროპის ქვეყნებმა სხვა გზა აირჩიეს.
1938 წლის 15 სექტემბერს ინგლისის პრემიერ-მინისტრი
ჩემბერლენი გერმანიას ეწვია. ჰიტლერმა პრემიერ-მინისტრი
დაარწმუნა, რომ თუ მას სუდეტის ოლქს დაუთმობდნენ
გერმანიას ევროპაში ტერიტორიული პრეტენზიები აღარ
ექნებოდა. ჩემბერლენმა ჰიტლერის სიტყვებს დაუჯერა და
სუდეტის ოლქის გერმანელებისათვის გადაცემას დათანხმდა.
მალე ინგლისის პრემიერ-მინისტრის ეს თანხმობა საფრანგეთის
მთავრობამაც გაიზიარა, რადგან ამ ქვეყნების მეთაურები
ყოველნაირად ცდილობდნენ გერმანიასთან ომის თავიდან
აცილებას. ოფიციალურად სუდეტის გერმანიისთვის
გადაცემის თანხმობა მიუნხენში გერმანიის, იტალიის,
საფრანგეთისა და ინგლისის მეთურების სამიტზე გადაწყდა.
მიუნხენის შეთანხმებით ჩეხოსლოვაკიას 10 დღეში სუდეტის
ოლქი ფაშისტური გერმანიისათვის უნდა გადაეცა.
ჩეხოსლოვაკიის მთავრობა იძულებული გახდა ეს მოთხოვნა
დაეკმაყოფილებინა. აქედან მოყოლებული დიპლომატიაში
გამოთქმა მიუნხენის პოლიტიკა — აგრესორისადმი დათმობას
ნიშნავს.
უინსტონ ჩერჩილმა ხატოვნად იწინასწარმეტყველა:
„მიუნხენში ინგლისმა და საფრანგეთმა ომსა და სირცხვილს
შორის სირცხვილი აირჩია და სანაცვლოდ ომს მიიღებს“.
მართლაც, დათმობების პოლიტიკამ ჰიტლერი ვერ შეაჩერა.
1939 წლის მარტში ფაშისტურმა გერმანიამ მთელი
ჩეხოსლოვაკიის ოკუპაცია მოახდინა. მცირე ხნის შემდეგ
იტალიის ჯარებმა ალბანეთიც დაიკავეს. ამის შემდეგ გერმანიამ
და იტალიამ სამხედრო კავშირი გააფორმეს, რომელსაც
ფაშისტური უნგრეთი შეუერთდა, სადაც, როგორც გვახსოვს,
ადმირალ ხორტის ფაშისტური დიქტატურა ბატონობდა.
შორეულ აღმოსავლეთში თავის აგრესიას ჩინეთის
მიმართ იაპონია აფართოვებდა, რომელსაც აღმოსავლეთ აზიის
უზარმაზარი რეგიონიდან აშშ-ს, ინგლისის და საფრანგეთის
გაძევება და სანაცვლოდ თავისი ახალი წესრიგის დამყარება
სურდა.
ჩეხოსლოვაკიის დაპყრობის შემდეგ პოლონეთის ჯერი
დადგა, რომელსაც გერმანიამ მძიმე ტერიტორიული
პრეტენზიები წაუყენა. ინგლისმა და საფრანგეთმა პოლონეთს
მოლოტოვ-რიბენტროპის მიერ
თავდაუსხმელობის პაქტის
1837-1940 ხელმოწერა.
1939 წლის 23 აგვისტო
408
აგრესიის შემთხვევაში დახმარება აღუთქვეს. უფრო ადრე ერთ
მხრივ საბჭოთა კავშირსა და მეორე მხრივ ინგლისსა და ინგლისმა და საფრანგეთმა პოლო-
საფრანგეთს შორის სამხედრო მოლაპარაკებები დაიწყო, რომელიც ნეთს მისი დამოუკიდებლობის
დაცვის გარანტია 1939 წლის 31
გერმანიის აგრესიის შემთხვევაში ურთიერთდახმარების
მარტს მისცეს.
საკითხებს ეხებოდა. ამ მოლაპარაკებებმა შედეგი ვერ გამოიღო,
რადგანაც მხარეები ერთმანეთს არ ენდობოდნენ.
ასეთ ვითარებაში საბჭოთა კავშირმა გერმანიის აგრესიის
აცილება მასთან ხელშეკრულების დადებით სცადა. მართლაც,
მალევე (1939 წ-ის 23 აგვიტოს) ხელი მოეწერა საბჭოთა კავშირ-
გერმანიის ურთიერთთავდაუსხმელობის პაქტს. ამ
ხელშეკრულებას გერმანიის მხრიდან ხელს აწერდა გერმანიის
საგარეო საქმეთა მინისტრი რიბენტროპი, ხოლო საბჭოთა
კავშირის მხრიდან სსრკ-ს საგარეო საქმეთა მინისტრი
მოლოტოვი. ამიტომ ის ისტორიაში მოლოტოვ-რიბენტროპის
პაქტის სახელით შევიდა. ხელშეკრულება საბჭოთა კავშირსა და
გერმანიას შორის სრულ ნეიტრალიტეტს ითვალისწინებდა. ამ
პაქტს საიდუმლო მუხლებიც ჰქონდა, რომლის არსებობასაც
როგორც სსრკ, ისე ფაშისტური გერმანია უარყოფდა. მათი
ოფიციალური ტექსტი საზოგადოებისათვის ცნობილი
მხოლოდ 1991 წელს სსრკ-ს დაშლის შემდეგ გახდა. როგორც ამ
მუხლებიდან ჩანს ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში
მოხდა ტერიტორიების და ქვეყნების განაწილება ფაშისტურ
გერმანიასა და ბოლშევიკურ რუსეთს — სსრკ-ს შორის. ისინი
პოლონეთის განაწილებაზე კონკრეტულად მსხვილმასშტაბიან
რუკაზე შეთანხმდნენ. გერმანიამ სსრკ-ს ფაქტობრივად
დაუთმო ბალტიისპირეთის ქვეყნები — ლიტვა, ლატვია,
ესტონეთი და ფინეთი, რომლებიც, როგორც გვახსოვს,
რუსეთის რევოლუციამდე რუსეთის იმპერიის
შემადგენლობაში შედიოდნენ. თუმცა რევოლუციამდე აგრეთვე
რუსეთის იმპერიის საზღვრებში იყო. ამით, შეიძლება ითქვას,
სსრკ-ამ ევროპაში რუსეთის იმპერიის საზღვრები თითქმის
სრულად აღადგინა.
მოლოტოვ-რიბენტროპის პაქტის დადებიდან სულ
რამდენიმე დღეში — 1939 წლის 1 სექტემბერს, გერმანია თავს
დაესხა პოლონეთს. საფრანგეთმა და ინგლისმა, რომლებსაც
პოლონეთთან ურთიერთ-დახმარების ხელშეკრულება
ჰქონდათ დადებული ომი გამოუცხადეს გერმანიას. ასე დაიწყო
II მსოფლიო ომი. საბჭოთა კავშირი II მსოფლიო ომში
ფაქტობრივად 17 სექტემბერს ჩაება, როდესაც რიბენტროპ-
მოლოტოვის შეთანხმების საიდუმლო მუხლების
განხორციელების მიზნით, ვითომდა მონათესავე სლავი
ხალხების — ბელორუსებისა და უკრაინელების დაცვის
საბაბით, აღმოსავლეთ პოლონეთში ჯარები შეიყვანა და
დასავლეთ უკრაინა და ბელორუსია სსრკ-ს შემადგენლობაში
მყოფ რესპუბლიკებს უკრაინასა და ბელორუსიას შემოუერთა.
ყურადღების გარეშე არც ამ საიდუმლო შეთანხმების სხვა
ობიექტი — ბალტიისპირეთი დარჩენილა. აქ მოვლენები
კლასიკური სცენარით განვითარდა. საბჭოთა კავშირმა
ლიტვასთან, ლატვიასთან და ესტონეთთან ჯერ

409
 ურთიერთდახმარების პაქტი დადო, შემდეგ ამ სახელმწიფოებში
თავისი ჯარის ნაწილები შეიყვანა. ამას ამ რესპუბლიკებში
საბჭოთა წყობილების გამოცხადება მოჰყვა. შემდეგ კი ეს
ლიტვა, ლატვია, ესტონეთი ვითომდა საბჭოთა რესპუბლიკები „მათივე თხოვნით“ საბჭოთა
საბჭოთა კავშირმა 1940 წლის კავშირის შემადგენლობაში მოკავშირე რესპუბლიკების სტატუსით
აგვისტოს შეიერთა. მიიღეს. რუმინეთიც იძულებული გახდა საბჭოთა კავშირისათვის
ბესარაბია გადაეცა. წინააღმდეგობის გაწევა მხოლოდ ფინეთმა
გაბედა. 1939 წლის შემოდგომაზე საბჭოთა ჯარები ფინეთში
შეიჭრნენ. ფინელებმა წითელ არმიას მედგარი წინააღმდეგობა
სსრკ-ფინეთის ომი 1939 წ. 30 გაუწიეს. მართალია მათ ომი წააგეს და რამდენიმე, მათ შორის
ნოემბრიდან 1940 წლის 13 კარელიის მხარის დიდი ნაწილი დაკარგეს, მაგრამ
მარტამდე მიმდინარეობდა. დამოუკიდებლობა შეინარჩუნეს. ამ აგრესიის გამო საბჭოთა
კავშირი ერთა ლიგადან გარიცხეს.
პოლონეთის დამარცხების შემდეგ ერთხანს დასავლეთის
ფრონტზე საომარი მოქმედებები თითქმის არ მიმდინარეობდა
ამიტომ ომის ამ პერიოდს „უცნაური ომის“ სახელი დაერქვა.
გერმანიის ჯარები დასავლეთის ფრონტზე ინგლისის,
საფრანგეთისა და სხვა სახელმწიფოების წინააღმდეგ შეტევაზე
1940 წლის გაზაფხულზე გადავიდნენ. მათ უმოკლეს ხანაში
დაიკავეს დანია, ნორვეგია, შემდეგ კი ჰოლანდიაში, ბელგიასა და
საფრანგეთში შეიჭრნენ. საფრანგეთის დასახმარებლად
ინგლისელებმა დასავლეთ ევროპაში დიდძალი ჯარი გადასხეს. ამ
იტალია ინგლის-საფრანგეთთან დროს მუსოლინიმ გერმანიის მხარეზე იტალიის ომში ჩაბმა
ომში 1940 წლის 10 ივნისს ჩაება. გამოაცხადა.
საფრანგეთის ჯარები გერმანიამ სულ რამდენიმე თვეში
დაამარცხა. საფრანგეთის მთავრობა იძულებული გახდა
კაპიტულაცია გამოეცხადებინა. ამ ქვეყნის დიდი ნაწილი
გერმანიის ჯარების ოკუპაციის ქვეშ მოექცა. მეორე ნაწილს კი
პეტენის მეთაურობით ე. წ. „ვიშის მთავრობა“ ჩაუდგა სათავეში,
რომელიც პროგერმანულ პოლიტიკას ატარებდა. სამაგიეროდ,
გენერალმა დე გოლმა ინგლისში გაქცეული ფრანგებისაგან
წინაღმდეგობის არმიის შექმნა დაიწყო. ინგლისელებმა ძლივს
მოახერხეს საფრანგეთის დასახმარებლად გადასხმული ძალების
უკან დაბრუნება. ინგლისური სამხედრო ნაწილების ევაკუაცია
დიუნკერკის ნავსადგურიდან მოხდა. ინგლისელთა საექსპედიციო
კორპუსთან ერთად ინგლისში ზღვით საფრანგეთისა და ბელგიის
ჯარების ცალკეული ნაწილებიც იქნა გადაყვანილი. ეს ოპერაცია
დიუნკერკის ნავსადგურიდან ჯა- ისტორიაში „დიუნკერკის სასწაულის“ სახელით შევიდა. ამის
რების ევაკუაცია ინგლისში 1940 შემდეგ ჰიტლერმა ინგლისში ჯარების გადასხმა გადაწყვიტა.
წლის მაისის ბოლოს მოხდა. ფაშისტურმა გერმანიამ ინგლისში ჯარების გადასხმა ვერ
მოახერხა, რადგან ინგლისთან საავიაციო ბრძოლა წააგო. მალე
ჰიტლერმა ჯარები პოლონეთში გადაისროლა და საბჭოთა
კავშირზე თავდასხმისათვის მზადება დაიწყო. შემუშავდა
საგანგებო ე.წ. „ბარბაროსას გეგმა“, რომელიც საბჭოთა კავშირის
სამ თვეში დამარცხებას ითვალისწინებდა. 1941 წლის 22 ივნისს
დილის 5 სთ-ზე გერმანიის ჯარები ომის გამოუცხადებლად
გერმანიის ჯარების ინგლისში საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე შეიჭრნენ. ასე დაიწყო გერმანია-
შეჭრის გეგმას ოპერაცია „საზღ- საბჭოთა კავშირის ომი, რომელსაც საბჭოთა ისტორიოგრაფიამ
ვაო ლომი“ ეწოდა. ის ჰიტლერმა „დიდი სამამულო ომი“ უწოდა. ამ ომში გერმანიის მხარეზე
1940 წლის 16 ივლისს დაამტკიცა. რუმინეთი, უნგრეთი და ფინეთი გამოვიდა. ესპანეთის
დიქტატორმა გენერალმა ფრანკომ საბჭოთა კავშირის ფრონტზე

410
გერმანელების დასახმარებლად საექსპედიციო კორპუსი ე.წ.
„ცისფერი დივიზია“ გამოაგზავნა.
იაპონია მსოფლიო ომში შედარებით გვიან (1941 წლის 1
დეკემბერს) ჩაება. იაპონიის ავიაცია ჰავაის კუნძულებზე პერლ
ჰარბორში ამერიკის წყნარი ოკეანის ფლოტის ბაზას თავს დაესხა
და სამხედრო გემების დიდი ნაწილი გაანადგურა. ამის საპასუხოდ
აშშ-მ იაპონიას ომი გამოუცხადა. მაშინ იტალიამ და გერმანიამ
თავიანთ მხრივ ამერიკას ომი გამოუცხადეს. ასე, რომ 1941 წლის
ბოლოს მსოფლიო ომმა მსოფლიოს 4/5 მოიცვა. აშშ-მ იაპონიას ომი 1941 წ-ის 8
აღმოსავლეთ აზიაში იაპონიამ მოკლე ხანში თავისი დეკემბერს გამოუცხადა.
ხელისუფლება აშშ-ს, ინგლისის და საფრანგეთის აღმოსავლეთ
აზიის კოლონიურ სამფლობელოებზე თითქმის მთლიანად
გაავრცელა. ფაშისტური გერმანიის საბჭოთა კავშირზე
თავდასხმის შემდეგ მძლავრი ანტიფაშისტური კოალიცია
ჩამოყალიბდა, რომელსაც სათავეში სსრკ-ს გენერალური მდივანი
იოსებ სტალინი, ინგლისის პრემიერ-მინისტრი უინსტონ ჩერჩილი
და აშშ-ს პრეზიდენტი ფრანკლინ დელანო რუზველტი ჩაუდგნენ.
ინგლისის და განსაკუთრებით აშშ სასწრაფოდ შეუდგნენ საბჭოთა
კავშირისათვის იარაღისა და სურსათის მოწოდებას. ასეთი
დახმარება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო სამამულო ომის
პირველ წლებში. როგორც დადგენილია, სამხედრო
თვითმფრინავების, ტანკების თუ სხვა სამხედრო ტექნიკის 20%-ზე
მეტი, რომელიც საბჭოთა კავშირმა გერმანიასთან ომში გამოიყენა
აშშ-ს და ინგლისის მიერ იყო მოწოდებული. გერმანიას
მოკავშირეების მიერ დასავლეთ ევროპაში ჯარების მოსალოდ-
ნელი გადმოსხმის შიშით თავისი სამხედრო ძალების 1/3-ზე მეტი
მუდმივად დასავლეთ ევროპაში ჰყავდა დაბანაკებული და მას
საშუალება არ ჰქონდა მთელი ძალები საბჭოთა ფრონტებზე
გამოეყენებინა.
საბჭოთა კავშირზე გერმანიის თავდასხმის შემდეგ 1944
წლამდე ევროპაში სახმელეთო ბრძოლები მხოლოდ გერმანია-
საბჭოთა კავშირის ფრონტებზე მიდიოდა. გერმანიამ საბჭოთა
კავშირთან ომის დასაწყისში დიდ წარმატებას მიაღწია,
ლენინგრადი ალყაში მოაქცია, ბალტიისპირეთი, ბელორუსია,
უკრაინა და ყირიმი დაიკავა, მაგრამ თავის მთავარი
სტრატეგიული მიზანს მაინც ვერ მიაღწია, მოსკოვი ვერ აიღო და
რაც მთავარია საბჭოთა არმია ვერ გაანადგურა. პირიქით, ფაშისტური გერმანიის
ერთგვარი მომძლავრების შემდეგ (1941 წ. დეკემბერში) საბჭოთა ჯარისკაცები კავკასიონის
ჯარები კონტრშეტევაზე გადავიდნენ და მოსკოვთან გერმანიის მისადგომებთან.
1942 წლის ივლისი.
ჯარები დაამარცხეს. ეს იყო გერმანიის პირველი დამარცხება II
მსოფლიო ომში.
1942 წლის მაისში გერმანელებმა შეტევა დაიწყეს ყირიმის
მიმართულებით, რომელსაც ძირითადად ქართველებისაგან
დაკომპ-ლექტებული ნაწილები იცავდნენ. საბჭოთა მხედართ-
მთავრობამ ყირიმის დაცვის ორგანიზება ვერ მოახერხა და
მრავალი ათასი ქართველი გერმანელებთან ბრძოლას შეეწირა.

amonaridi 1941 wlis 22 ivniss CerCilis mier warmoTqmuli sityvidan:

„ბოლო 25 წელიწადი ჩემზე მეტად არავინ არ იყო კომუნიზმის თანმიმდევრული მოწინააღმდეგე. მე უკან
არ წავიღებ არც-ერთ სიტყვას, რომელიც მასზე ვთქვი.... მაგრამ ყველაფერი ფერმკრთალდება
განვითარებულ მოვლენებთან შედარე-ბით... ყოველი ადამიანი თუ სახელმწიფო, რომელიც იბრძვის
ნაციზმის წინააღმდეგ მიიღებს ჩვენ დახმარებას... აქედან გამომ-დინარეობს, რომ ჩვენ გავუწევთ რუსეთსა
და რუს ხალხს ყოველნაირ დახმარებას, რომელსაც შევძლებთ“.

411
 1942 წელს საბჭოთა კავშირ-გერმანიის ფრონტზე გერმანიის
ჯარების შეტევის მთავარ მიმართულებას ვოლგისპირეთი და
ჩრდილოეთ კავკასია წარმოადგენდა. გერმანელებმა ამ შეტევის
დროს მდ. ვოლგამდე მიაღწიეს და ამ მდინარის პირას ქალაქ
სტალინგრადს (დღევანდელი ვოლგოგრადი) შეუტიეს. გერმანიის
ჯარის ნაწილებმა იმავდროულად ჩრდილოეთ კავკასია დაიკავეს
და კავკასიონის მთავარ ქედს მიადგნენ, სანჩაროს უღელტეხილი
გადმოლახეს და საქართველოს საზღვრებში, მდინარე ბზიფის
სათავეებში სოფელი ფსხუ დაიკავეს.
გერმანელებმა სტალინგრადის აღება მძლავრი შეტევის
მიუხედავად ვერ მოახერხეს. ბრძოლამ გაჭიანურებული
ხასიათი მიიღო. ამასობაში საბჭოთა ჯარებმა გენერალ
პაულუსის მეთაურობით გერმანიელთა VI არმია მთლიანად
ალყაში მოაქცია და დაატყვევა. ასე დაიწყო ძირეული გარდატეხა
საბჭოთა კავშირ-გერმანიის ომში. მალე გერმანელები კურსკთან
ფრიდრიხ პაულუსი
ბრძოლაშიც დამარცხდნენ. 1944 წელს საბჭოთა ჯარებმა საბჭოთა
1890-1957
კავშირის ტერიტორია გერმანელებისაგან მთლიანად გაწმინდეს
1943 წლის 2 თებერვალს
პაულუსი, რომელსაც ცოტა ხნით
და საბჭოთა კავშირის დასავლეთ საზღვარს მიადგნენ.
ადრე ჰიტლერმა ფელდმარშლის ამერიკა-იაპონიის ომი ძირითადად წყნარ და ინდოეთის
წოდება მიანიჭა, იძულე-ბული ოკეანეებში მიმდინარეობდა. 1942-1944 წწ-ში თანდათანობით
გახდა თავისი VI არმიის ნაშ- წარმატებას ამერიკელებმა მიაღწიეს.
თებით საბჭოთა ჯარებს დანე- საომარი მოქმედებები მახლობელ აღმოსავლეთშიც
ბებოდა. წარიმართა, სადაც 1941 წლისათვის გერმანელებმა ჯარები
გადასხეს და ეგვიპტისაკენ დაიძრნენ. მათი მიზანი სუეცის არხის
და საერთოდ ეგვიპტის ხელში ჩაგდება იყო. ინგლისელებმა
გერმანიის არმია დაამარცხეს და გაანადგურეს. იმავდროულად
ჩრდილოეთ აფრიკის საფრანგეთის კოლონიებში დე გოლის
მეთაურობით ანტიფაშისტურად განწყობილი ფრანგული
სამხედრო შენაერთები მოქმედებდნენ, რომლებმაც ეს რეგიონი
გერმანელებისაგან მთლიანად გაანთავისუფლეს.
ამასობაში იტალიაში კატასტროფული ეკონომიკური და
პოლიტიკური მდგომარეობა შეიქმნა. იტალიის ჯარები
მოკავშირეებთან ყველა ფრონტზე დამარცხდნენ. იტალიური

ნორმანდიის ოპერაცია. 1944

წლის 6 ივნისს მოკავშირეთა
ჯარების ჩრდილოეთ საფ-რანგ-
ეთში ნორმანდიაში გადასხმა.

412
პოლიტიკური ელიტა მუსოლინის ხელისუფლებიდან მოშორების
გზით II მსოფლიო ომიდან გამოსვლას შეეცადა.
ეგრეთწოდებულმა ფაშისტურმა დიდმა საბჭომ მუსოლინი
ხელისუფლებიდან გადაააყენა (1943 წ-ის ივლისში) და მეფემ
ახალი მთავრობა დანიშნა. ახალმა მთავრობამ მუსოლინი
დააპატიმრა და ომიდან გამოსვლისათვის ამერიკისა და ინგლისის
მთავრობებთან მოლაპარაკება დაიწყო. მოლაპარაკებები შედეგად
იტალია II მსოფლიო ომიდან ოფიციალურად გამოვიდა,
მოკავშირეებს დაუზავდა და გერმანიას ომი გამოუცხადა. მალე
მოკავშირეებმა სიცილიასა და სამხრეთ იტალიაში დესანტი
გადასხეს. ამასობაში გერმანელებმა შინა პატიმრობაში მყოფი
მუსოლინის გათავისუფლება შეძლეს. ის ჰიტლერმა ჩრდილოეთ
იტალიაში ხელოვნურად შეკოწიწებული ე.წ. „სოციალური
რესპუბლიკის“ სათავეში ჩააყენა. ამის შემდეგ გარკვეული ხნით
იტალიის ფრონტზე აქტიური საომარი მოქმედებები შეწყდა და
ჩრდილოეთ იტალია ერთ ხანს გერმანელების ხელში რჩებოდა.
ასეთ ვითარებაში ამერიკის პრეზიდენტი ფრანკლინ
რუზველტი, ინგლისის პრემიერ-მინისტრი უინსტონ ჩერჩილი იტალია II მსოფლიო ომიდან
და საბჭოთა კავშირის გენერალური მდივანი იოსებ სტალინი ოფიციალურად 1943 წლის
ერთმანეთს ირანის დედაქალაქ თეირანში შეხვდნენ. ეს დიდი 3 ნოემბერს გამოვიდა.
სამეულის, როგორც ამ ქვეყნებს იმ ხანად პოლიტიკურ წრეებში
უწოდებდნენ, პირველი შეხვედრა იყო. შეხვედრის ადგილად
ირანის დედაქალაქის არჩევა იმან განსაზღვრა, რომ ირანში
1941 წლიდან საბჭოთა და ინგლისის ჯარები იდგნენ. ეს თეირანის კონფერენცია 1943 წლის
შეხვედრა ისტორიაში თეირანის კონფერენციის სახელით 28 ნოემბერიდან 1 დეკემბრამდე
შევიდა. კონფერენციაზე მათ ომის შემდგომი ევროპის მიმდინა-რეობდა.
მოწყობის საკითხები განიხილეს. აქვე გადაწყდა, რომ 1944
წლის ზაფხულში. ინგლისელები და ამერიკელები
საფრანგეთში ჯარებს გადასხამდნენ და გერმანელებს ევროპაში
მეორე ფრონტს გაუხსნიდნენ.
შეთანხმების თანახმად, დათქმულ დროზე მოკავ-
შირეები (ინგლისის, ამერიკისა და კანადის ჯარები) ჩრდი-
ლოეთ საფრანგეთში, ნორმანდიაში გადასხდნენ და ფაშისტური
უღლისაგან დასავლეთ ევროპის განთავისუფლება დაიწყეს. ამ
დროს აღმოსავლეთის ფრონტზე საბჭოთა არმია ახალ შეტევაზე
გადავიდა და უნგრეთი დაიკავა. ასეთ ვითარებაში რუმინეთი
ანტიჰიტლერული კოალიციის მხარეზე გადმოვიდა და
გერმანიას ომი გამოუცხადა. ფინეთი ომიდან გამოვიდა და
მოგვიანებით იმანაც გერმანიას ომი გამოუცხადა. საბჭოთა
ჯარებმა პოლონეთის აღმოსავლეთი ნაწილი დაიკავეს და
მდინარე ვისლას მიადგნენ. ამ დროს ვარშავაში ანტიფაში-
სტურმა აჯანყებამ იფეთქა, რომელსაც საბჭოთა კავშირის
მიმართ მტრულად განწყობილი ემიგრაციული მთავრობა
ხელმძღვანელობდა. ამიტომაც საბჭოთა ხელმძღვანელობა
ვერაგულად მოიქცა. ის აჯანყებულებს არ დაეხმარა და ამით
ფაშისტებს საშუალება მისცა აჯანყებულები და ქალაქი ვარშავა
გაენადგურებინა. გერმანელთა მიერ აჯანყების ჩაქრობას სულ
ცოტა 200 ათასი პოლონელი ემსხვერპლა. 1945 წელს ომი უკვე
საკუთრივ გერმანიის ტერიტორიაზე მიდიოდა. გერმანიის

413

იალტის კონფერენცის (1945 წლის
4-11 თებერვალი) დიდი სამეული
— უინსტონ ჩერჩილი, ფრანკლინ
დელანო რუზველტი, იოსებ
სტალინი.
რაიხსტაგის თავზე დროშის
აღმართვა მელიტონ ქანთარიას და
მ. ეგოროვის მიერ. 1945 წლის 1
მაისი.
ჰიტლერმა და მისმა მეუღლემ, ევა
ბრაუნმა თავი 1945 წლის 30
აპრილს მოიკლეს.
პოტსდამის კონფერენცია 1945
წლის 17 ივლისიდან 2 სტალინმა ამ ინფორმაციის მნიშვნელობა ვერ გაიგო.
აგვისტომდე მიმდინა-რეობდა.
სატელიტი ქვეყანა — იაპონია მარცხს მარცხზე განიცდიდა. აღმოსავლეთ
ფორმალურად დამოუკიდებელი
ქვეყანა, რომელიც რეალურად
სხვა ქვეყნის მიერ იმართება.
გერმანიის მხედართმთავრობამ უსი-
ტყვო კაპიტულაციის აქტს ხელი ორ-
ჯერ მოაწე-რა. ხელმოწერის ცერემონ-
იალი პირველად 7 მაისს რეიმსში
გაიმართა. ი. სტალინის დაჟინებული
მოთხოვნით კაპიტულაციის აქტის
ხელმოწერის ცერემონიალი ხელმე-
ორედ მეორე დღის დასასრულს
მოსკოვის დროით 9 მაისის 00 საათსა
და 43 წუთზე ბერლინის მიდამოებში
კარლსხორსტში გაიმართა.
საბოლოო დამარცხება უკვე ყველასათვის ნათელი იყო. დღის
წესრიგში ომის შემდგომი ევროპის მოწყობის საკითხი დადგა.
მას „დიდი სამეულის“ კიდევ ერთი, რიგით მეორე შეხვედრა
მიეძღვნა. ამჯერად კონფერენცია საბჭოთა კავშირის
შავიზღვისპირა კურორტ იალტაში ჩატარდა.
ამასობაში ჰიტლერმა სიცოცხლე თვითმკვლელობით
დაასრულა. 1 მაისს რაიხსტაგის გუმბათზე ქართველმა მ.
ქანთარიამ (1920-1993) და რუსმა მ. ეგოროვმა საბჭოთა კავშირის
დროშა აღმართეს, ხოლო 2 მაისს ბერლინის გარნიზონი
საბჭოთა არმიას დანებდა. 1945 წლის 9 მაისს გერმანიის
ჯარების წარმომადგენელმა ხელი მოაწერა უსიტყვო
კაპიტულაციას და თავისი დამარცხება აღიარა. ეს თარიღი II
მსოფლიო ომის დამთავრების თარიღადაცაა მიჩნეული.
რამდენიმე თვეში „დიდი სამეულის“ ბოლო შეხვედრა
გერმანიის დედაქალაქ ბერლინთან ახლოს პოტსდამში
გაიმართა. ამ დროს რუზველტი უკვე გარდაცვლილი იყო და
ამერიკის დელეგაციას სათავეში ამერიკის ახალი პრეზიდენტი
ჰარი ტრუმენი ედგა. კონფერენციაზე ჩერჩილიც ჩამოვიდა,
მაგრამ ამ დროს ინგლისში არჩევნები გაიმართა და პოტსდამში
ის არჩევნებში გამარჯვებულმა ლეიბორისტული პარტიის
ლიდერმა კლემენტ ეტლიმ შეცვალა.
პოტსდამის კონფერენციამ ევროპის ბედი თითქმის 45
წლით განსაზღვრა. ფაქტობრივად მდ. ელბის აღმოსავლეთით
ცენტრალური და აღმოსავლეთი ევროპა საბჭოთა კავშირის
სატელიტად იქცა. აქ სახალხო დემოკრატიული
რესპუბლიკების სახელით კომუნისტური რეჟიმები დამყარდა,
ხოლო მდ. ელბის დასავლეთით კაპიტალისტური წყობილება
დარჩა. პოტსდამის კონფერენციაზე საბჭოთა კავშირმა პირობა
დადო, რომ ექვს თვეში ჯარებს აღმოსავლეთში გადაისროდა და
იაპონიასთან ომს დაიწყებდა. ამ კონფერენციაზე ტრუმენმა
სტალინს ატომური ბომბის გამოცდის შესახებ ზოგადი
ინფორმაცია მიაწოდა. მას ისეთი შთაბეჭდილება დარჩა, რომ
სინამდვილეში სტალინს ყოველივე ამის შესახებ სრული
ინფორმაცია გააჩნდა და სსრკ-ში ატომური ბომბის შექმნაზე
გამალებული მუშაობა მიდიოდა.
აზიაში დაპყრობილი ტერიტორიების უმეტესობა მას უკვე
დაკარგული ჰქონდა, თუმცა ჩინეთსა და აღმოსავლეთ აზიის
სხვა ქვეყნებში ჯერ კიდევ ძლიერ პოზიციებს ინარჩუნებდა.
ამერიკელები იაპონიის კუნძულებზე ჯარების გადასხმას
ძალზე უფრთხოდნენ, რადგან დიდი მსხვერპლის ეშინოდათ,
ამიტომ მათ ატომური იარაღის გამოცდა გადაწყვიტეს. ეს
იმავდროულად მთელი მსოფლიოს წინაშე საკუთარი
უძლეველობის დემონსტრირებაც უნდა ყოფილიყო. მართლაც,
ამერიკელებმა იაპონიის ქალაქებში ხიროსიმასა და ნაგასაკში
ატომური ბომბები ჩამოაგდეს. ამით ფაქტობრივად
კაცობრიობის ისტორიაში, ახალი ატომური ერა დაიწყო. ამის
414
შემდეგ სრულიად დემორალიზებულ იაპონიასთან სახმელეთო ამერიკელებმა ატომური ბომბი
ომში საბჭოთა კავშირის ჯარები ჩაება. მათ მოკლე ხანში 1945 წლის 6 აგვისტოს ხირო-
მანჯურიაში იაპონელთა კვანტუნის არმია გაანადგურეს. სიმაში და 9 აგვისტოს ნაგასაკში
საბოლოოდ იაპონიამ 1945 წლის 2 სექტემბერს სრულ ჩამოაგდეს.
კაპიტულაციაზე ხელი მოაწერა. ამით II მსოფლიო ომი
საბჭოთა კავშირმა იაპონიის ომი 9
საბოლოოდ დასრულდა.
აგვისტოს გამოუცხადა.
II მსოფლიო ომის ეკონომიკური შედეგები. II მსოფლიო
ომი ყველაზე გამანადგურებელი ომი იყო კაცობრიობის კვანტუნის არმია — იაპონიის
ისტორიაში. I მსოფლიო ომთან შედარებით იგი ბევრად სახმელეთო ჯარების ძირითადი
ინტენსიური და მრავლისმომცველი იყო: გაიზარდა დაჯგუფება ჩინეთში. ეს არმია ჯერ
კიდევ 1931 წელს შეიქმნა; საბჭოთა
მეცნიერების წილი სამხედრო ტექნოლოგიებში, ომმა თავის
ჯარებმა ის 1945 წლის აგვისტოში
მიზნებს დაუმორჩილა არა მარტო ეკონომიკა, არამედ მთელი გაანადგურეს.
საზოგადოებაც, საოცრად გაიზარდა პროპაგანდის როლი... ეს
მართლაც მსოფლიო ომი იყო იმ გაგებით, რომ მასში ყველა
კონტინენტის თითქმის ყველა ქვეყანა და მოსახლეობის
უდიდესი ნაწილი მონაწილეობდა. შეუდარებლად გაიზარდა
თავად საბრძოლო მოქმედებათა დინამიკაც. ის მიდიოდა
ხმელეთზე, ზღვასა და ჰაერში. სამხედრო ტექნოლოგიების
განვითარებამ კი თავის პიკს ატომური დაბომბვით მიაღწია.
იმავდროულად ომის მსვლელობაში ეკონომიკური და
ინდუსტრიული პოტენციალის როლი გამოიკვეთა. სრულიად ჰიროსიმა - ატომური ბომბის დარტყმის
ნათელი გახდა, რომ მან საომარ მოქმედებებზე არანაკლები შემდეგ 1945 წელს
მნიშვნელობა შეიძინა. საბოლოო გამარჯვების „ფარული
იარაღი“ აშშ-ს ეკონომიკის მაღალი მწარმოებლურობა და
მზარდი ეფექტიანობა აღმოჩნდა.
ყველაზე მცირე შეფასებითაც კი, ომში გაწეულმა
მხოლოდ საფინანსო ხარჯებმა ერთ ტრილიონ დოლარს
გადააჭარბა და აქ სხვა მატერიალური დანახარჯები არც
იანგარიშება. მხოლოდ მიახლოებითი გამოთვლებით, ომმა
მარტო დასავლეთ ევროპაში 6 მილიონი სამხედრო და 8
მილიონი მშვიდობიანი მოსახლე იმსხვერპლა. საბჭოთა
კავშირმა II მსოფლიო ომში სულ ცოტა 30 მილიონი ადამიანი
ჰარი ტრუმენი
დაკარგა. აქედან მარტო საქართველომ სამასი ათასი ადამიანი
ამერიკის პრეზიდენტი
დაკარგა მოკლულთა სახით, კიდევ რამდენიმე ასეული ათასი 1945-1952
დასახიჩრდა. ზოგადად ომის მსვლელობაში მილიონობით
ადამიანი დაიჭრა და დასახიჩრდა, უამრავი უსახლკაროდ და
ულუკმაპუროდ დარჩა. საჰაერო დაბომბვებმა არა მარტო
მატერიალური ზიანი გამოიწვია არამედ მთელი ქალაქები
გაასწორა მიწასთან. გზების, ხიდებისა და სარკინიგზო ხაზების
განადგურების გამო სატრანსპორტო არტერიები თითქმის
მთლიანად მოიშალა.
შედეგად ომის დამთავრებისას მრეწველობასა და
სოფლის მეურნეობაში წარმოების დონე 1938 წლის დონის
ნახევარსაც ვერ აღწევდა. ყოველივე ამას ისიც ემატებოდა, რომ
ომის მსვლელობაში მილიონობით ადამიანი იძულებული
გახდა თავისი სახლ-კარი დაეტოვებინა. ხალხთა იძულებითმა კლემენტ რიჩარდ ეტლი
გადასახლებამ აქამდე არნახულ მასშტაბებს მიაღწია. ასე რომ ინგლისის პრემიერ-მინისტრი
1945-1951
ომის შემდგომ ეკონომიკის აღდგენა იოლად ვერ მოხდებოდა.

415
 II მსოფლიო ომის პოლიტიკური შედეგები.
დამარცხებული გერმანია თავდაპირველად ოთხ სსრკ-ს,
ამერიკის, ინგლისისა და საფრანგეთის სექტორებად დაიყო.
ცოტა მოგვიანებით საბჭოთა ზონაში, აღმოსავლეთ გერმანიაში
საბჭოთა კავშირის სატელიტი გერმანიის დემოკრატიული
რესპუბლიკა შეიქმნა, გერმანიის დანარჩენი ნაწილი გერმანიის
ფედერაციულ რესპუბლიკად ჩამოყალიბდა. გერმანიის
დედაქალაქი ბერლინი თავდაპირველად ისევე, როგორც
მთელი გერმანია ოთხ სექტორად იყო გაყოფილი. ცოტა
მოგვიანებით ამერიკის, ინგლისისა და საფრანგეთის
სექტორები ერთ დასავლეთ ბერლინად გაერთიანდა, ხოლო
აღმოსავლეთი ბერლინი გერმანიის დემოკრატიული
რესპუბლიკის დედაქალაქად იქცა.
გერმანიამ დიდი ტერიტორიული დანაკარგი განიცადა.
აღმოსავლეთ პრუსია კენიგსბერგითურთ (დღევანდელი
კალინინგრადი) სსრკ-მ უშუალოდ შეიერთა. აქედან
გერმანელები მთლიანად გაასახლეს და აქ სსრკ-ს, ძირითადად
კი რუსეთის სხვადასხვა კუთხეებიდან ახალი მოსახლეობა
ჩამოასახლეს. პოლონეთმა გერმანიის ხარჯზე დიდი
ტერიტორიები მიიღო. მას ბალტიის ზღვისპირეთი (პომერანია)
და პრუსიის დიდი ნაწილი მდ. ოდერამდე გადაეცა.
სუდეტების ოლქი კვლავ ჩეხოსლოვაკიას დაუბრუნდა.
ავსტრიას დამოუკიდებლობა დაუბრუნდა, საგანგებო
ხელშეკრულებით ავსტრიის გერმანიასთან ხელახლა შეერთება
აიკრძალა. აღმოსავლეთ პრუსიის მსგავსად, პოლონეთიდან და
ჩეხოსლოვაკიიდან გერმანული მოსახლეობა თითქმის
მთლიანად გაასახლეს. საბჭოთა კავშირმა შორეულ
აღმოსავლეთში იაპონიას სამხრეთ სახალინი და კურილიის
კუნძულები ჩამოართვა.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია — გაერო. მეორე

მსოფლიო ომის თავიდან აცილება ერთა ლიგამ ვერ მოახერხა
და პრაქტიკულად მთლიანად გაკოტრდა. დიდი სამეულის ჯერ
კიდევ ომის მსვლელობის დროს შეხვედრებზე საუბარი დაიწყო
ისეთი საერთაშორისო ორგანიზაციის შექმნაზე, რომელიც
მსოფლიო ხალხების ახალი გაერთიანება იქნებოდა. ამ
საკითხის ირგვლივ მოლაპარაკება დაახლოებით ორი წელი
მიდიოდა. ბოლო კონფერენცია 50 ქვეყნის წარმომადგენლის
მონაწილეობით 1945 წლის 25 აპრილს სან-ფრანცისკოში
გაიხსნა. კონფერენციამ ახალი საერთაშორისო გაერთიანებული
ერების ორგანიზაციის — გაეროს წესდება დაამტკიცა. წესდების
მიხედვით გაეროს მთავარ ორგანოდ უშიშროების საბჭო იქცა,
რომელიც 5 მუდმივი წევრისაგან და 12 დროებითი წევრისაგან
შედგებოდა. გაეროს მუდმივ წევრებს, რომლებიც აშშ-ს
საფრანგეთს, დიდ ბრიტანეთს, სსრკ-ს და ჩინეთს
წარმოადგენდნენ, უშიშროების საბჭოს გადაწყვეტილებაზე
ვეტოს დადების უფლება მიენიჭა.
გაეროს სათავო ოფისი

416
 § 2. მსოფლიო ეკონომიკის აღდგენა.
ომის შემდგომი ეკონომიკის დაგეგმარება

II მსოფლიო ომის ბოლოს ევროპის ეკონომიკა

ფაქტობრივად პარალიზებული იყო. ბრიტანეთიც კი, რომლის
ტერიტორიაზეც გერმანულ ჯარებს ფეხი არ დაუდგამთ,
საჰაერო დაბომბვების შედეგად უკიდურესად დაზარალდა.
ომის საშინელებებს ფაქტობრივად მხოლოდ ავსტრალიის,
ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკის კონტინენტები და ევროპის
რამდენიმე ნეიტრალური ქვეყანა გადაურჩა.
II მსოფლიო ომამდე მთელ ევროპას მეტი შემოჰქონდა,
ვიდრე გაჰქონდა, განსაკუთრებით — საკვები პროდუქტებისა
და ნედლეულის სახით. ის ამ განსხვავებას საგარეო
ინვესტიციებით, საზღვაო გადაზიდვებითა და საფინანსო
მომსახურებით ფარავდა. ომის შედეგად, ევროპის ქვეყნები
სავაჭრო ფლოტის გარეშე დარჩნენ, უცხოური ინვესტიციები
შეწყდა, ფინანსური სისტემა ქაოსმა მოიცვა, ხოლო
ოკეანისგაღმა ქვეყნების ბაზარი ამერიკელებმა, კანადელებმა
და მესამე სამყაროს ქვეყნებში სოკოებივით მომრავლებულმა
უცხოურმა კომპანიებმა იგდეს ხელთ. ევროპაში კი
გამარჯვებულებს და დამარცხებულებს ერთნაირად უჭირდათ
— ერთნაირად განიცდიდნენ შიმშილსაც და სიცივესაც.
დახმარება ამერიკიდან მოვიდა. ჯერ იყო და ამერიკის
ჯარმა მთელი თავისი აღალი ევროპაში მოკავშირეებს
დაუტოვა. გარდა ამისა ამერიკამ 4 მილიარდი დოლარი გამოყო
ევროპისათვის და თითქმის სამი მილიარდი — დანარჩენი
სამყაროსთვის.
გაერომ თავის მხრივ ერთი მილიარდი დოლარის და 20
მილიონის ღირებულების საკვების, ტანსაცმლისა და
მედიკამენტების მოზდვა მოახერხა ომით დაზარალებულთა
დასახმარებლად.
ზოგადად ომის შედეგად დანგრეული ეკონომიკა
მანამდე არნახული მასშტაბის აღდგენით სამუშაოებს
საჭიროებდა. ეს კი, ბუნებრივია, სახელმწიფოს ჩარევის ბევრად
მაღალ ხარისხს მოითხოვდა, ვიდრე ეს ომამდე იყო მიღებული.
მართლაც, ეკონომიკის სფეროშიც ფართოდ მოიკიდა ფეხი
საკვანძო სექტორების ნაციონალიზაციამ (გადაზიდვების,
ენერგომომარაგებისა და, ნაწილობრივ, საბანკო სისტემისაც კი).
საერთაშორისო დონეზე, ორი დიდი ორგანიზაცია
ჩამოყალიბდა: საერთაშორისო სავალუტო ფონდი, რომელსაც
ვალუტათშორისი გაცვლითი კურსის საკითხები უნდა საერთაშორისო სავალუტო ფონდი
მოეგვარებინა და მოკლევადიანი დისბალანსების აღმოფხვრაში 1945 წელს შეიქმნა.
დახმარებოდა მონაწილე ქვეყნებს და რეკონსტრუქციისა და
განვითარების საერთაშორისო ბანკი, რომელსაც შემოკლებით
მსოფლიო ბანკსაც უწოდებენ. ეს უკანასკნელი მოწოდებული
იყო გრძელვადიანი სესხები გამოეყო ომით დაზარალებული
ქვეყნებისათვის და ასევე, მესამე სამყაროს ქვეყნებსაც
დახმარებოდა.
ამას საერთაშორისო სავაჭრო ორგანიზაციის დაარსებაც

417

რეკონსტრუქციისა და განვითა-
რების საერთაშორისო ბანკი, იგივე
მსოფლიო ბანკი 1945 წელს შეი-
ქმნა.
,,მარშალის გეგმა”
ყველაზე დიდი დახმარება მიიღო
ინგლისმა — 2,8 მილიარდი
დოლარი, საფრანგეთმა — 2,5
მილიარდი დოლარი, იტალიამ —
1,3 მილიარდი დოლარი,
დასავლეთ გერმანიამ — 1,3
მილიარდი დოლარი, ჰოალანდიამ
— 1 მილიარდი დოლარი. ამ დახ-
მარების წინაპირობა დახმარების
მიმღები ქვეყნების მთავრო-ბებ-
იდან კომუნისტური პარტიის
წარმომა-დგენლების გამოყვანა
იყო. 1948 წლის დასაწყისისათვის
არცერთი დასავლეთ ევროპული
ქვეყნის მთავრობაში კომუნი-
სტური პარტიის წარმომადგენელი
აღარ დარჩა. მოგვიანებით „მარ-
შალის გეგმა“ გავრცელდა იაპო-
ნიაზე და აღმოსავლეთ აზიის ზო-
გიერთ სხვა ქვეყანაზე.
კონგრესმა კანონი ეკონომიკური
თანამშრომლობის შესახებ მიიღო
1948 წლის აპრილში.
მოჰყვა, რომლის მოვალეობას ტარიფებსა და რაოდენობრივ
შეზღუდვებზე (კვოტებზე) კონტროლი შეადგენდა. საინ-
ტერესოა, რომ 1947 წელს მასში გაერთიანებული 23 ქვეყნიდან,
ორი ათწლეულის შემდეგ, წევრთა რიცხვმა 82-ს მიაღწია, დღეს
კი გაერო 193 წევრს ითვლის.
,,მარშალის გეგმა“ და „ეკონომიკური სასწაული“.
მართალია, 1947 წელს დასავლეთ ევროპის ქვეყნების
უმრავლესობამ, გერმანიის გამოკლებით, წარმოების ომამდელ
დონეს მიაღწია, მაგრამ ეს მაჩვენებელი უკვე არანაირად აღარ
იყო საკმარისი — განსაკუთრებით იმ პირობებში, როცა
უჩვეულოდ მკაცრმა ზამთარმა და გვალვებმა 1947 წლის
მოსავალი თითქმის მთლიანად გაანადგურა. ამას საერთო
ფულად-საკრედიტო შეჭირვებაც დაერთო და 1947 წლის
მიწურულს ცხადი გახდა, რომ ომის შემდგომი ეკონომიკის
გაჯანსაღების გეგმა საფრთხის ქვეშ აღმოჩნდა.
საბჭოთა კავშირსა და აშშ-ს შორის ცივი ომის დაწყების
პირველმა ნიშნებმა და დასავლეთის ევროპულ ქვეყნებში
კომუნისტური პარტიების გაძლიერებამ და გააქტიურებამ აშშ
დასავლეთ ევროპის პოლიტიკურ სტაბილურობაზე
სერიოზულად დააფიქრა და ამ ქვეყნებისათვის მასშტაბური
ეკონომიკური დახმარება გადააწყვეტინა. გენერალმა ჯორჯ
მარშალმა, რომელსაც იმ დროისათვის პრეზიდენტ ტრუმენის
ადმინისტრაციაში აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის პოსტი ეკავა
განაცხადა, რომ თუკი ევროპის ქვეყნები ერთობლივად
მოითხოვდნენ შეერთებული შტატებისაგან დახმარებას, ევროპა
ამ დახმარებას მიიღებდა. ასე დაედო საფუძველი ე.წ.
„მარშალის გეგმას“.
მარშალის მოწოდების საპასუხოდ, პარიზში 16
სახელმწიფოს წარმომადგენელი შეიკრიბა ამ წინადადების
განსახილველად. საბჭოთა კავშირი ერთადერთი იყო,
რომელმაც ამ შეხვედრაში მონაწილეობაზე საკუთარი ნებით
თქვა უარი. მან არც აღმოსავლეთ ევროპის ახლად გამოჩეკილ
სოციალისტურ ქვეყანებს მისცა იქ დასწრების უფლება.
მიწვეული არ ყოფილა მხოლოდ ფრანკოს ესპანეთი და ჯერ
კიდევ სამხედრო ოკუპაციის პირობებში მყოფი გერმანია,
რომელსაც იმხანად საკუთარი ხელისუფლებაც კი არ ჰყავდა.
ტრუმენის ადმინისტრაციის დიდი ძალისხმევით,
კონგრესმა მიიღო კანონი „ეკონომიკური თანამშრომლობის
შესახებ“, რომელიც ევროპისადმი ეკონომიკური დახმარების
ოთხწლიან პროგრამას მოიცავდა. ამ კანონის საფუძველზე 1948
-1951 წწ-ში დასავლეთ ევროპის ქვეყნებმა ამერიკისაგან მიიღეს
დაახლოებით 12,4 მილიარდი დოლარის დახმარება. მათ შორის
იყო გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკაც. „მარშალის
გეგმამ“ დასავლეთ ევროპის ქვეყნებს საშუალება მისცა
უმოკლეს ხანაში განეახლებინათ თავიანთი მრეწველობა და
საგარეო ვალები მთლიანად გადაეხადათ. „მარშალის გეგმის“
განხორციელებით დიდი მოგება აშშ-ის ეკონომიკამაც ნახა,
რადგან დასავლეთ ევროპის სახით თავისი მრეწველობისათვის
418
და სოფლის მეურნეობისათვის უზარმაზარი გასაღების ბაზარი
შეიძინა. საბოლოო ჯამში დასავლეთ ევროპის ქვეყნებმა სული
მოითქვეს და თანდათანობით თავიანთი საექსპორტო პოტენციალი
აღადგინეს. იმავდროულად კომუნისტური პარტიების გავლენა
დასავლეთ ევროპაში მკვეთრად შემცირდა.
საბჭოთა კავშირისგან განსხვავებით დასავლეთის
ქვეყნებმა უარი თქვეს გერმანიისგან კონტრიბუციისა და
რეპარაციის მიღებაზე, რითაც ხაზი გაუსვეს თავიანთ სურვილს
— დახმარებოდნენ გერმანიას ეკონომიკის სწრაფ აღდგენაში.
ამ მიზნით გადადგმული პირველი ნაბიჯი იყო
გერმანული ვალუტის რეფორმა, როცა ძველი, ნაცისტური
რაიხსმარკა ახალი, დოიჩემარკით შეიცვალა — 1/10
შეფარდებით. ამას მართლაც რომ ეკონომიკური სასწაული
მოჰყვა შედეგად: ადრე შავ ბაზარზე საშოვნელმა საქონელმა
ნელ-ნელა მაღაზიებში გადმოინაცვლა, ამუშავდა საწარმოები
და დასვლეთ გერმანიამაც სწრაფად დაიწყო ეკონომიკური
წინსვლა.
ამასობაში, „მარშალის გეგმა“ დასავლეთ გერმანიაშიც
ამოქმედდა. ამით უკვე შესაძლებელი გახდა მთლიანად
დასავლური ევროპული ეკონომიკური აღორძინების
ფენომენზე საუბარი. 1952 წელს, როდესაც „მარშალის გეგმის“
პროგრამა დასრულდა მისმა შედეგებმა ყოველგვარ მოლოდინს
გადაჭარბა. მართალია, მას არ შეუქმნია ევროპის შეერთებული
შტატები — როგორც ამას ბევრი იმედოვნებდა, მაგრამ მისი
წყალობით, დასავლეთ ევროპა არა მარტო მტკიცედ დადგა
ფეხზე, არამედ წარმოების ომამდელ დონეებს გადააჭარბა და
ეკონომიკური აღმავლობა შეუქცევადი გახადა. საბოლოოდ,
ევროკავშირის შექმნასაც სწორედ ამან დაუდო საფუძველი.

სწრაფი ეკონომიკური ზრდის ხანა. II მსოფლიო ომის

შემდეგ — მთელი მეოთხედი საუკუნე — დასავლეთის
ინდუსტრიულ ქვეყნებში ისტორიის მანძილზე მანამდე
არნახული ეკონომიკური ზრდა აღინიშნებოდა, რომელიც
ისტორიაში „ეკონომიკური სასწაულის“ სახელით შევიდა.
ტერმინი „ეკონომიკური სასწაული“, პირველად 1948
წელს იხმარეს, როცა დასავლეთ გერმანიაში სავალუტო
რეფორმის შედეგად, ეკონომიკური ზრდა აშკარა და
თვალსაჩინო გახდა. 50-60-იან წლებში, როცა დასავლეთ
ევროპის ქვეყნებში ზრდის ტემპები არათუ შენელდა, არამედ
დაჩქარდა კიდეც, ეს ტერმინი უკვე მთელი ამ პერიოდზე
გავრცელდა. მაგრამ სასწაულები არ ხდება, ყოველივე ამას
თავისი კონკრეტული ეკონომიკურ-პოლიტიკური მიზეზები
ჰქონდა.
ამერიკელებმა, როგორც ავღნიშნეთ, თავიანთი
ინვესტიციებით გადამწყვეტი როლი ითამაშეს ევროპის
ეკონომიკური აღორძინების საქმეში. მართალია, დროდადრო
მოხმარებასა და ინვესტიციებს შორის დისბალანსი გარკვეულ
ინფლაციურ ტალღებს იწვევდა, მაგრამ არც ერთი არ ყოფილა
ისეთი მძიმე, როგორც I მსოფლიო ომის შემდგომი

419
ჰიპერინფლაცია. ინვესტიციები ძირითადად წარმოების
განვითარებაში იდებოდა, ასე რომ, ტექნიკური მოდერნიზაცია
არა მარტო თანამდევი, არამედ მნიშვნელოვანი საყრდენი იყო
ამ ე.წ. „ეკონომიკური სასწაულისათვის“.
დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა თავად ეკონომიკურ
პოლიტიკასაც: ახლა ხელისუფლება ყველგან ბევრად უფრო
მეტად ერეოდა ეკონომიკის მართვაში, ვიდრე ადრე, მაგრამ
ამავე დროს, კერძო ინიციატივებსაც ბევრად მეტი გასაქანი
მიეცა. საშუალოდ, დასავლეთ ევროპის ქვეყნების ეროვნული
შემოსავლის 1\4-დან 1\3-მდე, სახელმწიფო სექტორზე
მოდიოდა. ეს პროპორციული შეფარდება ბევრად აღემატება
ომამდელ მაჩვენებელს, მაგრამ იგი ბევრად ჩამორჩებოდა
კერძო სექტორის წილს. ომის შემდგომი დასავლეთ ევროპის
ეკონომიკური პოლიტიკა ძალზე დასცილდა XIX საუკუნის
დროინდელ კაპიტალიზმს, მაგრამ არც აღმოსავლეთ ევროპის
„სოციალიზირებული“ ეკონომიკის დოქტრინები გადაუღია. ამ,
ე.წ. „კეთილდღეობის ეკონომიკურ პოლიტიკაში“
ხელისუფლების მხრივ საერთო სტაბილურობისა და წინსვლის
ხელშემწყობი კურსის გატარება იგულისხმება, რომელიც
იმავდროულად ეკონომიკურად სუსტთა მინიმალურ
დახმარებასაც მოიცავდა. რაც შეეხება საქონლის წარმოებას და
მომსახურების სფეროს, ის კვლავაც კერძო ბიზნესს ჰქონდა
მინდობილი.
აღსანიშნავია ასევე, საერთაშორისო დონეზე ეკონომიკურ
პროექტებში ურთიერთშეთანხმებისა და შეთანხმებული
მოქმედების მაღალი დონე. ამ მხრივ, ომამდელ პერიოდთან
შედარებით, საერთო სურათი აშკარად დადებითობისაკენ
შეიცვალა. ეკონომიკური წინსვლისათვის დიდი მნიშვნელობა
შეიძინა ადამიანური რესურსების სწორად გამოყენებამ.
განათლების, სხვადასხვა სპეციალობათა და ხელობათა
ათვისების დონემ უმაღლეს ნიშნულს მიაღწია, ხოლო
სხვადასხვა სახის გამოკვლევების დაფინანსებამ აქამდე
არნახული მასშტაბები შეიძინა.
თუმცა, იყო მარცხის ერთეული შემთხვევებიც —
არნახულმა ეკონომიკურმა ზრდამ, ეკონომიკური პოლიტიკის
მესვეურებს დასაქმებისა და ანაზღაურების საკითხები
უყურადღებოდ დაატოვებინა. ამან XX საუკუნის 60-იან წლებში
დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში შემოსავალთა მათ სასარგებლოდ
გადანაწილების მოთხოვნით მუშათა გამოსვლები გამოიწვია.

§ 3. კომუნისტური სამყაროს გაფართოება

II მსოფლიო ომამდე კომუნისტური ტოტალიტარული

სისტემის ბატონობის ქვეშ მხოლოდ საბჭოთა კავშირი და მისი
სატელიტი მონღოლეთის სახალხო რესპუბლიკა იყო. II
მსოფლიო ომში სსრკ-ს გამარჯვებას აღმოსავლეთ და
ცენტრალურ ევროპაში კომუნისტური სისტემის გაბატონება

420
მოჰყვა. ალბანეთსა და იუგოსლავიაში კომუნისტები სათავეში
ეროვნულ-განმათავისუფლებელი ბრძოლის გზით მოვიდნენ.
პოლონეთში, ჩეხოსლოვაკიაში, უნგრეთში, რუმინეთში,
ბულგარეთში მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ
თავდაპირველად კოალიციური მთავრობები შეიქმნა, რომელშიც
კომუნისტური პარტიების წარმომადგენლებთან ერთად
არაკომუნისტური პარტიების წარმომადგენლებიც შედიოდნენ.
1946-1948 წლებში საბჭოთა კავშირის დახმარებით კომუნისტურმა
პარტიებმა ამ ქვეყნებში მთავრობიდან თანდათანობით
გამოდევნეს არაკომუნისტური პარტიის წარმომადგენლები და
ერთპარტიული კომუნისტური დიქტატურა დაამყარეს.
თავიდანვე ერთპარტიული კომუნისტური დიქტატურა დამყარდა
გერმანიის დემოკრატიულ რესპუბლიკაში. თუმცა ბულგარეთში,
პოლონეთში, ჩეხოსლოვაკიაში და გერმანიის დემოკრატიულ
რესპუბლიკაში ფორმალურად რამდენიმე არაკომუნისტური
პარტიაც არსებობდა.
აღმოსავლეთ ევროპაში კომუნისტური რეჟიმების
გამარჯვების შემდეგ საბჭოთა ეკონომიკური მოდელის
მიხედვით თითქმის მთელი მრეწველობისა და სოფლის
მეურნეობის ნაციონალიზაცია მოხდა. ასე ჩაეყარა საფუძველი
კომუნისტურ ბანაკს, რომელიც ამის შემდეგ აღმოსავლეთ
აზიაშიც გაფართოვდა. უპირველეს ყოვლისა კომუნისტურ-
ტოტალიტარული რეჟიმი ჩრდილოეთ კორეაში დამყარდა,
რომელიც იაპონელთა ბატონობისგან საბჭოთა ჯარებმა
გაათავისუფლეს.

კომუნისტური რეჟიმის დამყარება ჩინეთში. ჩინეთის მაო ძე დუნი

ჩინეთის კომპარტიის
კომუნისტური პარტია ხელისუფლებისათვის XX საუკუნის 20-
ფუძემდებელი, ჩინეთის სახალხო
იანი წლებიდან იბრძოდა. ჩინეთში მის მთავარ
რესპუბლიკის მეთაური
მოწინააღმდეგეს გომინდანის პარტია წარმოადგენდა. XX 1949-1976
საუკუნის 30-იანი წლების დასასრულს იაპონიის აგრესიის
პერიოდში კომუნისტურ პარტიასა და გომინდანს შორის
დროებით, ფორმალურად მშვიდობა ჩამოვარდა, მაგრამ II
მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ ჩინეთში სამოქალაქო გომინდანი — „ჩინეთის
ომმა ახალი ძალით იფეთქა. ის ჩინელი კომუნისტების ეროვნული სახალხო პარტია“ 1912
გამარჯვებით დასრულდა, რასაც კომუნისტური ჩინეთის წლის სუნ იანტსენმა დააფუძნა.
სახალხო რესპუბლიკის შექმნა მოჰყვა მაო ძე დუნით სათავეში. 1925 წელს გომინდანს სათავეში
ამგვარად კომუნისტური ხელისუფლების ქვეშ მთელი ჩან კაიში ჩაუდგა. 1949 წლის
კონტინენტური ჩინეთი გააერთიანა. შემოდგომაზე ჩინეთის სამოქა-
ლაქო ომში დამარცხების შემდეგ
გომინდანის პარტიის ხელმძღ-
ვანელობა კუნძულ ტაივანზე
კომუნისტური რეჟიმის დამყარება ინდოჩინეთში. II
გადავიდა.
მსოფლიო ომის წინ ვიეტნამი, კამბოჯა და ლაოსი საფრანგეთის
კოლონიები იყო. საფრანგეთის გერმანიასთან დამარცხების
შემდეგ ვიეტნამი იაპონიამ დაიკავა, თუმცა იაპონელებთან
ერთად ქვეყანაში ძველი ფრანგული ადმინისტრაციაც ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა
მოქმედებდა. II მსოფლიო ომში იაპონიის დამარცხებას 1949 წლის 1 ოქტომბერს გამო-
ვიეტნამში საყოველთაო აჯანყება მოჰყვა. ვიეტნამელმა ცხადდა.
კომუნისტებმა სრულიად ვიეტნამის კონგრესი მოიწვიეს,

421

ვიეტნამი იაპონიამ 1940 წელს
დაიკავა.
ჟენევის ხელშეკრულება საფრან-
გეთსა და კომუნისტურ ვიეტნამს
შორის 1954 წლის 21 ივნისს
გაფორმდა.
ამერიკამ ვიეტნამში ჯარები
1964 წელს გადასხა.
რომელმაც ეს ქვეყანა დამოუკიდებელ დემოკრატიულ
სახელმწიფოდ გამოაცხადა. კომუნისტური იდეოლოგია
ვიეტნამთან ერთად მის მეზობელ ლაოსსა და კამბოჯაშიც
გავრცელდა. ამის საპასუხოდ საფრანგეთის მთავრობამ
ვიეტნამში ჯარები გადასხა. დაიწყო ვიეტნამის ბრძოლა
დამოუკიდებლობისათვის. ამ ბრძოლაში საფრანგეთის ჯარებმა
სრული მარცხი განიცადეს და იძულებული იყვნენ საზავო
მოლაპარაკებაზე წასულიყვნენ. ჟენევის ხელშეკრულების
მიხედვით, ლაოსი და კამბოჯა დამოუკიდებელ
სახელმწიფოებად გამოცხადდნენ. ვიეტნამი კი ორ ნაწილად
გაიყო: ჩრდილოეთ ვიეტნამი კომუნისტური ხელისუფლების
ხელში დარჩა, რომელიც საფრანგეთმა აღიარა, სამხრეთ
ვიეტნამს კი პროდასავლური მთავრობა მართავდა. აქ
ფრანგების ადგილი თანდათანობით ამერიკელებმა დაიკავეს.
1960-იანი წლების დასაწყისში ჩრდილოეთ ვიეტნამის
კომუნისტურმა მთავრობამ ქვეყნის გაერთიანებისათვის
ბრძოლა დაიწყო. აშშ-ის მთავრობამ ვიეტნამში ჯერ სამხედრო
მრჩევლები გაგზავნა, ხოლო შემდეგ რეგულარული ჯარის
ნაწილები გადასხა და ომში უშუალოდ ჩაება. ომი 1975 წლამდე
გაგრძელდა. კომუნისტურმა ვიეტნამმა, რომელსაც საბჭოთა
კავშირი და ჩინეთი ეხმარებოდნენ სრულ გამარჯვებას მიაღწია.
ამერიკის ჯარები იძულებულნი გახდნენ სამხრეთ ვიეტნამი
დაეტოვებინათ, რომელიც ჩრდილოეთ ვიეტნამთან ერთიან
კომუნისტურ სახელმწიფოში გაერთიანდა. ამის შემდეგ
ვიეტნამის მოსაზღვრე ლაოსში ასევე პროკომუნისტური
ხელისუფლება დამყარდა. XX ს-ის 70-იანი წლების დასასრულს
ვიეტნამის მეზობელ კამბოჯაში ძალაუფლება უკიდურესი
მემარცხენეების „წითელი ქხმერების“ ხელში გადავიდა. მათ
ქალაქების მოსახლეობა სოფლებში გადაასახლეს და საკუთარი
ხალხის წინააღმდეგ საშინელი ტერორი გააჩაღეს, რომლის
მსხვერპლი კამბოჯის მოსახლეობის ნახევარი გახდა. მხოლოდ
კომუნისტური ვიეტნამის ჯარებმა მოახერხეს „წითელი
ქხმერების“ გაძევება კამბოჯადან.
კომუნისტური ბანაკის ერთიანობა დიდხანს ვერ
გაგრძელდა. ჯერ მას კომუნისტური იუგოსლავია გამოეყო
(1948 წ.), მოგვიანებით, კი საბჭოთა კავშირისგან
დამოუკიდებელი პოლიტიკის გზას ჩინეთი, ჩრდილოეთ კორეა
და ალბანეთი დაადგნენ. ამის შემდეგ ე. წ. „სოციალისტურ
ბანაკში“ საბჭოთა კავშირი და მისი სატელიტები —
ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის კომუნისტური
ქვეყნები იგულისხმებოდნენ.
საბჭოთა ბლოკის ეკონომიკური პოლიტიკა. საბჭოთა
კავშირმა II მსოფლიო ომში ყველაზე დიდი ზარალი განიცადა.
როგორც უკვე ავღნიშნეთ, ომში დაღუპულთა რიცხვმა 30
მილიონს გადააჭარბა, 25 მილიონი ადამიანი უსახლკაროდ
დარჩა. ქვეყნის დასავლეთი რეგიონები მთლიანად გაპარტახდა,
აქ სამეურნეო თუ საწარმოო პოტენციალმა არნახული ზარალი
განიცადა.
მიუხედავად იმისა, რომ საბჭოთა კავშირი ერთ სულ
422
მოსახლეზე შემოსავლების მიხედვით უღარიბესი ქვეყანა იყო,
ტერიტორიის სიდიდემ, ენერგორესურსებმა, სასარგებლო
წიაღისეულის განუსაზღვრელმა მარაგმა, მოსახლეობის
სიმრავლემ და ლამის მონური შრომის გამოყენების ფაქტორმა
საბჭოთა კავშირს საშუალება მისცა ომით დანგრეული სახალხო
მეურნეობა აღედგინა და ომის შემდეგ ზესახელმწიფოდ
ქცეულიყო, რაშიც მნიშვნელოვანი როლი დამარცხებული
გერმანიის მიმართ უმკაცრესმა რეპარაციებმა და ახალი,
სატელიტი სახელმწიფოების ფაქტობრივმა ძარცვამაც ითამაშა.
ხელისუფლების მთავარი ყურადღება მძიმე მრეწველობასა და
შეიარაღებაზე, განსაკუთრებით კი ბირთვული (ატომური) და
სარაკეტო ტექნოლოგიების განვითარებაზე იყო გადატანილი.
1953 წ. საბჭოთა კავშირის გენერალური მდივანი იოსებ
სტალინი გარდაიცვალა და ქვეყნის მმართველ წრეებში
გარკვეული შეხლა-შემოხლის შემდეგ, მისი ადგილი ნიკიტა
ხრუშჩოვმა დაიკავა. ნიკიტა ხრუშჩოვი სტალინის კულტის
დაგმობის პოლიტიკას დაადგა. სტალინის კულტის წინააღმდეგ
ხრუშჩოვის ბრძოლის სიმბოლური გამოხატულება სტალინის
ცხედრის მავზოლეუმიდან გამოსვენება გახდა, სადაც ის
კომუნისტური სახელმწიფოს ბელადისა და დამფუძნებლის
ვლადიმერ ლენინის გვერდით ესვენა. ხელისუფლებაში
პოლიტიკური ბელადების შეცვლის მიუხედავად, საბჭოთა
ეკონომიკური სისტემა ძირითადად უცვლელი დარჩა.
ეკონომიკის უკიდურესად ცენტრალიზებული მართვის
პირობებში, იმისდა მიუხედავად, რომ საბჭოთა ინდუსტრია
სრული დატვირთვით მუშაობდა, ის ახლოსაც კი ვერ მიდიოდა
დასახულ მიზანთან — დასწეოდა და გაესწრო ამერიკის
შეერთებული შტატებისთვის; სამომხმარებლო საქონელი კი,
რომელსაც საბჭოეთში ყოველთვის ნაკლები ყურადღება
ექცეოდა, მუდამ დეფიციტური იყო მოსახლეობისათვის.
საბჭოური სოფლის მეურნეობა, რომლის საფუძველს
კოლექტიური და საბჭოთა მეურნეობები შეადგენდა, ვერაფრით
გამოვიდა პერმანენტული კრიზისიდან. ის პატარ-პატარა საკარ-
მიდამო ნაკვეთები, რომლებიც სოფლის მეურნეობის
სოციალისტურ სისტემაზე გადაყვანის შემდეგ გლეხებს
დარჩათ, ანუ საერთო სავარგულების 3 % ქვეყანაში რძის
კოლმეურნეობა (კოლექტიური
წარმოების 1\5-ს და ხორცის 1\3-ს ფარავდა, რომ არაფერი
მეურნეობა) — ფორმალურად
ვთქვათ ხილისა თუ ბოსტნეულის წარმოებაზე. 1960 წლიდან ნებაყოფლობით გაერთი-ანებული
საქმე იქამდეც კი მივიდა, რომ საბჭოთა კავშირმა ოქროთი გლეხთა ერთობლივი მეურნეობა,
დაიწყო მარცვლეულის შესყიდვა დასავლეთის ქვეყნებიდან. სადაც მიწა და წარმოების
კარგი დღე არც ე.წ. „საბჭოური ბლოკის“ ქვეყნებს ადგათ საშუელებანი საერთო
(იგულისხმება ბულგარეთი, რუმინეთი, უნგრეთი, ჩეხოს- საკუთრებად ითვლებოდა.
ლოვაკია, პოლონეთი, გერმანიის დემოკრატიული რესპუბ-
ლიკა, აგრეთვე აღმოსავლეთ აზიის კომუნისტური ქვეყნები —
მონღოლეთი, ვიეტნამი, ჩრდ. კორეა, ჩინეთი და მოგვიანებით საბჭოთა მეურნეობა — სახელმ-
წიფო საწარმო სოფელში, რომე-
ჩრდ. ამერიკაში მდებარე კუბა...).
ლშიც დაქირავე-ბული მუშახელი
1949 წლის იანვარში, საბჭოთა კავშირის ინიციატივით,
მუშაობს.
აღმოსავლეთ ევროპაში შეიქმნა ეკონომიკური ურთიერთ-
დახმარების საბჭო, რომელშიც თავდაპირველად სსრკ-სთან

423
ერთად კომუნისტური ქვეყნები — ბულგარეთი, უნგრეთი,
პოლონეთი, რუმინეთი და ჩეხო-სლოვაკია გაერთიანდა. ეს
ეკონომიკური ერთობა თითქოსდა ერთი შეხედვით კომუნის-
ტური ქვეყნების ეკონომიკური განვითარების კოორდინირებას
და მათ შორის შრომის უფრო გონივრულ დანაწილებას
ისახავდა მიზნად, სინამდვილეში კი იგი საბჭოთა კავშირის
მიერ სატელიტების ეკონომიკურად და პოლიტიკურად უფრო
მეტად დასამორჩილებლად იქნა გამოყენებული. ევროპის
კომუნისტური ქვეყნები, ფაქტობრივად, საბჭოთა თარგზე იყო
გამოჭრილი და ყველა მოსკოვის მითითებებით მოქმედებდნენ.
საზოგადოებრივი პროტესტის ნებისმიერი გამოვლინება,
თუნდაც საერთო-სახალხო გამოსვლები, როგორც თვით
საბჭოთა კავშირში, ისე მის სატელიტ ქვეყნებში სამხედრო
ძალის გამოყენებით უმოწყალოდ ითრგუნებოდა.

§ 4. იმპერიების დაშლის, ანუ

დეკოლონიზაციის პროცესის დასაწყისი

II მსოფლიო ომის დასასრულს მსოფლიოს მოსახლეობის

1/3 იმ ტერიტორიაზე ცხოვრობდა, რომელიც დასავლეთ
ევროპის ქვეყნების კოლონიებს წარმოადგენდა. ამ ომმა
ფაქტობრივად ძირი გამოუთხარა ევროპის იმპერიალიზმს: მან
მეტროპოლიებისაგან იმდენი ძალისხმევა მოითხოვა, რომ
კოლონიებისათვის, შეიძლება ითქვას, აღარავის ეცალა. დიდი
როლი შეასრულა მოკავშირეთა ომისდროინდელმა მოწო-
დებებმა მსოფლიოში თავისუფლებისა და დემოკრატიის
დამყარების თაობაზე. გარკვეულწილად, იგივე
განწყობილებებმა თავად ევროპელებზეც იმოქმედა. ასე რომ,
ერთ მხარეს აღარ უნდოდა, ხოლო მეორე მხარეს აღარ შეეძლო
ძველებურად მართვა. ასე დაიწყო მსოფლიოს პოლიტიკური
რუკის სწრაფი ცვლა. ამგვარად თუ XX ს-ის I ნახევარი
ტოტალიტარიზმისა და იმპერიალიზმის აღზევების ნიშნით
წარიმართა, XX ს-ის II ნახევარმა ისტორიაში, ამ ორივე
აგრესიული სისტემის დაშლით ისახელა თავი. კოლონიალური
იმპერიების დაშლა ფაქტობრივად II მსოფლიო ომის
დასრულებისთანავე დაიწყო.
უპირველეს ყოვლისა აღსანიშნავია, მაჰათმა განდის
წინამძღოლობით ინდოეთის მიერ ბრიტანეთისგან
დამოუკიდებლობის მოპოვება. აქ თავდაპირველად, რელიგიური
ნიშნით, ორი სახელმწიფო შეიქმნა. საკუთრივ ინდოეთმა
ძირითადად ინდუიზმის რელიგიის მიმდევრებით
დასახლებული ტერიტორია მიიღო. ხოლო ძირითადად
მუსლიმებით დასახლებულ ტერიტორიას პაკისტანი ეწოდა.
პაკისტანი იმთავითვე ორი ნაწილისგან შედგებოდა,
რომელთაც ერთმანეთისაგან ინდოეთის ტერიტორია ჰყოფდა.
შემდეგ პაკისტანის აღმოსავლეთი რეგიონი პაკისტანს

424
ჩამოშორდა და დამოუკიდებელი სახელმწიფო ბანგლადეში
შექმნა.
დიდმა ბრიტანეთმა თავის აღმოსავლეთ აზიის
კოლონიებს დამოუკიდებლობა თითქმის უბრძოლველად
მიანიჭა. ასე შეიქმნა აღმოსავლეთ აზიაში ცეილონის, მალაზიის
და სხვა დამოუკიდებელი სახელმწიფოები. ყოველგვარი
ბრძოლის გარეშე მიიღო დამოუკიდებლობა ინგლისის აფრიკის
კოლონიების უდიდესმა ნაწილმაც. დიდი ბრიტანეთისაგან
განსხვავებით, ნიდერლანდებმა (ჰოლანდიამ) აღმოსავლეთ
აზიაში ინდონეზიას დამოუკიდებლობა მხოლოდ ოთხწლიანი
ბრძოლის (1945-1949 წწ.) შემდეგ მიანიჭა.
საფრანგეთმაც თავისი აფრიკული კოლონიების უდიდეს
ნაწილს დამოუკიდებლობა ყოველგვარი წინააღმდეგობის
გარეშე უბოძა. ამ მხრივ გამონაკლისი ჩრდილოეთ აფრიკაში
მდებარე ალჟირი იყო, რომელმაც მხოლოდ ხანგრძლივი
ბრძოლის შედეგად (1954-1962 წწ.) მოიპოვა დამოუკიდებლობა.
ამის მიზეზი იყო ის, რომ ალჟირში ერთი მილიონი ფრანგი მოჰანდას კარამჩანდ განდი
ცხოვრობდა. 1869-1948
სამწუხაროდ, კოლონიათა განთავისუფლების ასეთმა ინდოეთის სულიერი და პოლი-
ჯაჭვურმა რეაქციამ ახლად განთავისუფლებული მოსახლეობის ტიკური ლიდერი. მაჰათმა განდი
ცხოვრებაზე, განსაკუთრებით აფრიკაში იმთავითვე დადებითი მთელი სიცოცხლის განმავ-
შედეგი ვერ გამოიღო: ერთია სურვილი და მეორე, შესაძლებლობა. ლობაში უარყოფდა რაიმე სახის
ტერორიზმს ან ძალადობას. ძალა-
თავისუფლება და კეთილდღეობა მაინც განსხვავებული ცნებებია
დობის უარყოფის მისეულმა ფი-
და პირველი ავტომატურად არ იწვევს მეორეს. ახლად
ლოსოფიამ, რომელსაც მან სატია-
გათავისუფლებული ქვეყნები, მთელი მსოფლიოს მასშტაბით, გრაჰა უწოდა, დიდი გავლენა იქო-
საკმაოდ მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩდნენ: ლოზუნგებით ნია ეროვნულსა თუ საერთა-
სახელმწიფოს მართვა პრაქტიკულად შეუძლებელი აღმოჩნდა და შორისო არაძალადობრივი წინაა-
არც მოსახლეობის განათლებისა თუ პროფესიული გაწაფულობის ღმდეგობის მოძრაობებზე მსოფ-
დონე პასუხობდა ახალ მოთხოვნებს. ამას ახლად ლიო მასშტაბით დღემდე.
განთავისუფლებულ ქვეყნებში რელიგიურ, ეთნიკურ, თუ
იდეოლოგიურ ნიადაგზე კონფლიქტები, ხოლო სახელმწიფოებს
შორის ტერიტორიული პრეტენზიებიც დაემატა. ყოველივე ეს, კი
ამ ახლად წარმოქმნილ დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა შიგნით
მასობრივი არეულობისა და სამოქალაქო ომების, ისევე,
როგორც სახელმწიფოთაშორისი ომების მიზეზი ხდებოდა. ბრიტანეთის ინდოეთის
განსხვავებული იყო ამ ახალი დამოუკიდებელი ქვეყნების ტერიტორიებმა
საწყისი პირობებიც — ნედლეულის, წიაღისეული სიმდიდრისა დამოუკიდებლობა
თუ სხვა ბუნებრივი რესურსების მხრივ. თუმცა, ზოგადად 1947 წელს მიიღო.
საზოგადოების განათლებულობის ფრიად დაბალი დონე და
თანამედროვე ეკონომიკური გამოცდილების არქონა, სურათს
მეტ-ნაკლებად ყველგან ერთნაირს ქმნიდა. ბანგლადეში (ბანგლადეშის
მესამე სამყაროს პრობლემები. XIX საუკუნის ბოლოსა და სახალხო რესპუბლიკა) 1971 წელს
XX საუკუნის დასაწყისში, ლათინური ამერიკის ქვეყნები შეიქმნა.
საკმაო წარმატებით გამოდიოდნენ საერთაშორისო ვაჭრობის
ასპარეზზე პირველადი მოხმარების საგნებისა და საკვები
პროდუქტების წარმოებით. XX საუკუნის შუა ხანებამდე, ზოგ
მათგანს (არგენტინა, ურუგვაი, ჩილე) ერთ სულ მოსახლეზე
შემოსავლების ლამის ისეთივე მაჩვენებელი ჰქონდა, როგორიც
დასავლეთ ევროპას. მაგრამ იმ მცდარი შეხედულების

425
 გავლენით, რომ თუ ინდუსტრიას არ განვავითარებთ,
მეორეხარისხოვან ხალხებად ჩავითვლებითო, გეზი
ინდუსტრიალიზაციაზე იქნა აღებული, რაც ნებისმიერი იმ
ნაწარმის ადგილობრივად წარმოებას გულისხმობდა, მანამდე რომ
გარედან შემოჰქონდათ. ამ სტრატეგიამ ერთხანს, მაგ.: 1930-იანი წწ
-ის „დიდი დეპრესიისა“ და II მსოფლიო ომის დროს გაამართლა
კიდეც, მაგრამ საბოლოოდ მაინც ნაკლებნაყოფიერი აღმოჩნდა —
ჯერ ევროპაში, ხოლო შემდეგ იაპონიაში ფართოდ დანერგილ,
ექსპორტზე გათვლილ ეკონომიკურ პოლიტიკასთან შედარებით.
თითქმის უკლებლივ, ყველა ლათინურ-ამერიკულმა
ეკონომიკურმა პროგრამამ რამდენიმე მიზეზის გამო განიცადა
კრახი: ადგილობრივი ბაზრები ჭარბი სამრეწველო ნაწარმით
გაჯერდა, ამან კი მოსახლეობის დაბალი მსყიდველობითი
უნარისა და რეგიონში თანამშრომლობის შესაბამისი
მექანიზმების არარსებობის ფონზე ამ ქვეყნების ეკონომიკებს
დიდი პრობლემები შეუქმნა. რაც მთავარია, იაპონიისაგან
განსხვავებით, ამ ქვეყნებში უკიდურესად მწირი იყო ის
ადამიანური რესურსი, რომელიც სხვაგან შექმნილ ახალ
ტექნოლოგიებს აითვისებდა, ან, მით უმეტეს, საკუთარს
შექმნიდა. შედეგად, იმ დროისათვის, როცა მსოფლიო
ეკონომიკა ნავთობის კრიზისმა შეძრა, ლათინურ ამერიკაში
ერთ სულ მოსახლეზე შემოსავლები მკვეთრად დაეცა.
მომდევნო ხანებში სამხრეთ ამერიკაში ეკონომიკის
თვალსაზრისით ბრაზილია დაწინაურდა, რომელიც თავისი
რესურსებით და ეკონომიკის ზრდის ტემპებით
თანდათანობით მსოფლიოს ერთ-ერთი წამყვანი ქვეყანა ხდება.
60-იან წლებში, ინდუსტრიალიზაციის მკვეთრი ზრდა
სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნებშიც შეინიშნებოდა. მაშინ
ნავთობის I კრიზისს ადგილი 1973 ამას სათანადო ყურადღება არავინ მიაქცია, რაკიღა
წელს ჰქონდა, როდესაც ნავთობის მიიჩნევდნენ, რომ სამხრეთ კორეასაც და ტაივანსაც სამხედრო-
ფასი ერთბა-შად ოთხჯერ პოლიტიკური მოსაზრებებით, შეერთებული შტატები
გაიზარდა. უმართავდა ხელს. თუმცა, ახლა უკვე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ
სინამდვილეში, მათ წარმატებას იაპონიის ექსპორტზე
მომართული ეკონომიკური მოდელის გადაღება დაედო
საფუძვლად.

426
 miunxenis SeTanxmeba
Ggermania, italia, safrangeTi da didi britaneTi sudetis sakiTxis gadawyvetis Sesaxeb.
29 seqtemberi, 1938

მეორე მსოფლიო ომის პროლოგი იყო მიუნხენში ხელმოწერილი შეთანხმება გერმანიას, იტალიას, საფრანგეთსა
და დიდ ბრიტანეთს შორის სუდეტის საკითხის თაობაზე, რომელიც ცნობილია მიუნხენის შეთანხმების სახელით
(1938 წ.). შეთანხმება ჩეხოსლოვაკიის დანაწილებასა და გერმანიისათვის აღმოსავლეთ ევროპაზე მბრძანებლობის
უფლების მიცემას გულისხმობდა.
1939 წელს გერმანიასა და სსრკ-ს შორის გაფორმდა ორი ხელშეკრულება თავდაუსხმელობის შესახებ და
მეგობრობისა და საზღვრის შესახებ, რომლებსაც თან ერთვოდა საიდუმლო დამატებითი ოქმები. ხელშეკრულებები
გულისხმობდა გავლენის სფეროების გადანაწილებას გერმანიასა და სსრკ-ს შორის.
1940 წელს სამ სახელმწიფოს გერმანიას, იტალიასა და იაპონიას შორის გაფორმდა პაქტი, რომელიც
ითვალისწინებდა ამ სამი ქვეყნის თანამშრომლობასა და ინტერესების ურთიერთპატივისცემას.

გერმანიამ, გაერთიანებულმა სამეფომ, საფრანგეთმა და იტალიამ, უკვე პრინციპულად მიღწეული

შეთანხმების თანახმად სუდეტ-გერმანიის ოლქის დათმობასთან დაკავშირებით, მოილაპარაკეს ამ
დათმობის პირობებსა და ფორმებზე, ასევე, ამისათვის საჭირო ღონისძიებების შესახებ და ამ შეთანხმების
ძალით, თითოეული თავის თავს, ცალ-ცალკე აცხადებს პასუხისმგებლად იმ ღონისძიებების
უზრუნველსაყოფად, რომელიც აუცილებელია მი სშესასრულებლად.
ევაკუაცია იწყება 1 ოქტომბერს.
გაერთიანებულმა სამეფო, საფრანგეთი და იტალია შეთანხმდნენ იმაზე, რომ ტერიტორიის ევაკუაცია
დასრულდეს 10 ოქტომბრისათვის, ისეთი გათვლით, რომ ადგილი არ ექნება არსებული ნაგებობების
არანაირ ნგრევას და რომ ჩეხოსლოვაკიის მთავრობას აკისრია პასუხისმგებლობა იმაზე, რომ ოლქის
ევაკუაცია განხორცილდება აღნიშნული ნაგებობების დაზიანების გარეშე.
ევაკუაციის დეტალები დადგინდება საერთაშორისო კომისიის მიერ, რომელიც შედგება გერმანიის,
გაერთიანებული სამეფოს, საფრანგეთის, იტალიისა და ჩეხოსლოვაკიის წარმომადგენლებისაგან.
ამ ეტაპზე მიმდინარე გერმანული ჯარების მიერ იმ რაიონების დაკავების პროცესი, სადაც
უმრავლესობა გერმანული მოსახლეობაა, იწყება 1 ოქტომბრიდან.
ოლქის დანარჩენი ნაწილი, რომელსაც უპირატესად გერმანული ხასიათი აქვს, დაუყოვნებლივ იქნება
განსაზღვრული ზემოდასახელებული საერთაშორისო კომისიის მიერ და მას დაიკავებს გერმანული ჯარები
10 ოქტომბრამდე.
მე-3 პარაგრაფში ნახსენები საერთაშორისო კომისია განსაზღვრავს რაიონებს, სადაც უნდა ჩატარდეს
პლებისციტი. ამ რაიონებს, პლებისციტის დამთავრებამდე, დაიკავებს საერთაშირისო სამხედრო ნაწილები.
ამავე საერთაშორისო კომისიამ უნდა განსაზღვროს პლებისციტის ჩატარების წესი, ამასთან ერთად,
საფუძვლად უნდა აღებულ იქნეს საარის ოლქის პლებისციტის ჩატარების წესი.
საერთაშორისო კომისია დაადგენს, ასევე, პლებისციტის ჩატარების დღეს; თუმცა ესეთ დღედ უნდა
დაინიშნოს არაუგვიანეს ნოემბრის ბოლო.
საზღვრების საბოლოო განსაზღვრა ევა-
ლება საერთაშორისო კომისიას. ამ
საერთაშორისო კომისიას ენიჭება უფლება
ცნობილ გამონაკლისს შემთხვევაში ოთხ
სახელმწიფოს - გერმანიას, გაერთიანებულ
სამეფოს, საფრანგეთსა და იტალიას _ მის-
ცეს რეკომენდაცია, დაუშვას უმნიშვნელო
გადაცდომა მკაცრი ეთნოგრაფიული პრინ-
ციპიდან იმ ზონების განსაზღვრისას, რომ-
ლებიც ექვემდებარებიან გადაცემას [იგუ-
ლისხმება გერმანიისათვის გადაცემა-რედ.]
პლებისციტის ჩატარების გარეშე.

წყარო:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/4/40/
WWIIPreHistory.png

427
 xelSekruleba Tavdausxmelobis Sesaxeb germaniasa da ssrk-s Soris
23 agvisto, 1939

სსრკ-ის მთავრობა და გერმანიის მთავრობა, ხელმძღვანელობენ რა სსრკ-სა და გერმანიას შორის

მშვიდობის განმტკიცების სურვილით და გამომდინარე ნეიტრალიტეტის შესახებ ხელშეკრულების
ძირითადი დებულებებიდან, რომელიც დაიდო სსრკ-სა და გერმანიას შორის 1926 წლის აპრილში,
მივიდნენ შემდეგ შეთანხმებამდე:
მუხლში I. მოლაპარაკების ორივე მხარე იღებს ვალდებულებებს თავი შეიკავოს ყოველგვარი
ძალადობისაგან, ყოველგვარი აგრესიული ქმედებისაგან და ყოველგვარი თავდასხმისაგან ერთმანეთის
მიმართ, როგორც ცალკე, ასევე, სხვა სახელმწიფოსთან ერთად.
მუხლში II. თუ მოლაპარაკების ერთი მხარე აღმოჩნდება სამხედრო მოქმედების ობიექტი მესამე
სახელმწიფოს მხრიდან, მოლაპარაკების მეორე მხარე ამ სახელემწიფოს მხარს არ დაუჭერს არანაირი
ფორმით.
მუხლში III. მოლაპარაკების ორივე მხარის მთავრობა მომავალში იქნება ერთმანეთთან კონტაქტში
კონსულტაციებისათვის, რათა მიაწოდონ ინფორმაცია ერთმანეთს იმ საკითხებზე, რომლებიც ეხება მათ
საერთო ინტერესებს.
მუხლში IV. არც ერთი მოლაპარაკების მხარე არ მიიღებს მონაწილეობას სახელმწიფოთა რაიმე
დაჯგუფებაში, რომელიც პირდაპირ ან ირიბად მიმართულია მეორე მხარის საწინააღმდეგოდ.
მუხლში V. მოლაპარაკე მხარეებს შორის, ამა თუ იმ ტიპის საკითხებზე, დავისა და კონფლიქტების
წარმოქმნის შემთხვევაში, ორივე მხარე ამ დავასა და კონფლიქტებს გადაწყვეტს მხოლოდ მშვიდობიანი
გზით, ერთმანეთში მეგობრული მოსაზრებების გაცვლის გზით ან საჭირო შემთხვევაში კომისიის შექმნით
კონფლიქტების დასარეგულირებლად.
მუხლში VI. აღნიშნული შეთანხმება იდება ათი წლით, იმ პირობით, რომ თუ მოლაპარაკების მხარე არ
მოახდენს მის დენონსაციას ვადის გასვლამდე ერთი წლით ადრე, ხელშეკრულების მოქმედების ვადა
ავტომატურად გაგრძელდება კიდევ ხუთი წლით.
მუხლში VII. აღნიშნული ხელშეკრულების რატიფიცირება უნდა მოხდეს რაც შეიძლება მოკლე
ვადაში. სარატიფიკაციო სიგელების ერთიერთგაცვლა უნდა მოხდეს ბერლინში. ხელშეკრულება ძალაში
შედის დაუყოვნებლივ, მისი ხელმოწერისთანავე.
O

საიდუმლო დამატებითი ოქმი

გერმანიასა და საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირს შორის თავდაუსხმელობის პაქტის

ხელმოწერასთან დაკავშირებით, ქვემორეხელისმომწერი ორივე მხარის წარმომადგენელმა, მკაცრად
კონფიდენციალურ საუბრებში, განიხილეს აღმოსავლეთ ევროპაში მათი გავლენის სფეროების გაყოფის
საკითხი. ამ საუბრებმა მოგვიყვანეს შემდეგ შეთანხმებამდე:
1. ბალტიისპირეთის სახელმწიფოების (ფინეთი, ესტონეთი, ლატვია, ლიტვა) კუთვნილი ოლქების
ტერიტორიული და პოლიტიკური ცვლილებების შემთხვევაში, ლიტვის ჩრდილოეთი საზღვარი იქნება ის
ზღვარი, რომელიც გაყოფს გერმანიისა და სსრკ-ის გავლენის სფეროებს. ამასთან დაკავშირებით, ლიტვის
დაინტერესებას ვილნოს რაიონში ცნობს ორივე მხარე.
2. პოლონეთის სახელმწიფოს კუთვნილ ოლქში ტერიტორიული და პოლიტიკური ცვლილებების
შემთხვევაში, გერმანიისა და სსრკ-ის გავლენის სფეროები იქნება გაყოფილი დაახლოებით მდინარეების
ნარევის, ვისლისა და სანის ხაზზე.
საკითხი იმის შესახებ, რომ ორივე მხარის ინტერესებიდან გამომდინარე სასურველია თუ არა
პოლონეთის სახელმწიფოს დამოუკიდებლობის შენარჩუნება და საკითხი ასეთი სახელმწიფოს საზღვრების
შესახებ, საბოლოოდ გადაწყდება მხოლოდ მომავალი პოლიტიკური მოვლენების განვითარების
შესაბამისად.
ნებისმიერ შემთხვევაში, ორივე მთავრობა ამ საკითხს გადაწყვეტს მეგობრული შეთანხმების გზით.
3. რაც შეეხება სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას, საბჭოთა მთავრობამ გამოხატა თავისი დაინტერესება
ბესარაბიაში. გერმანულმა მხარემ გარკვევით განაცხადა ამ ტერიტორიებით სრული პოლიტიკური
დაუინტერესებლობის შესახებ.
4. აღნიშნული ოქმი ორივე მხარის მიერ განიხილება როგორც მკაცრად გასაიდუმლოებული.

428
 xelSekruleba megobrobisa da sazRvris Sesaxeb germaniasa da ssrk-s Soris
28 seqtemberi, 1939 w.

სსრკ-ის მთავრობა და გერმანიის მთავრობა პოლონეთის ყოფილი სახელმწიფოს დაშლის

შემდეგ, განიხილავენ თავის გამორჩეულ ამოცანად ამ ტერიტორიაზე მშვიდობისა და წესრიგის
აღდგენას და იქ მცხოვრები ხალხისათვის მშვიდობიანი თანაარსებობის უზრუნველყოფას, მათი
ეროვნული თავისებურებების გათვალისწინებით. ამ მიზნით ისინი მივიდნენ შეთანხმებამდე
შემდეგ საკითხებზე:
სსრკ-ის მთავრობა და გერმანიის მთავრობა, ორივე სახელმწიფოს ინტერესების
გათვალისწინებით, საზღვრად ადგენენ ყოფილი პოლონეთის სახელმწიფოს ტერიტორიაზე იმ
ხაზს, რომელიც დატანილია აქ დართულ რუკაზე და რომელიც დაწვრილებით იქნება აღწერილი
დამატებით ოქმში.
ორივე მხარე საბოლოოდ აღიარებს პირველ მუხლში დადგენილ საზღვარს, როგორც ორივე
სახელმწიფოს ინტერესებიდან გამომდინარე, და გამორიცხავენ ამ გადაწყვეტილებაში მესამე
სახელმწიფოების ნებისმიერ ჩარევას.
აუცილებელ სახელმწიფო ცვლილებას ტერიტორიაზე, რომელიც მდებარეობს მუხლში
მოცემული ხაზიდან დასავლეთით, ახორციელებს გერმანიის მთავრობა, ხოლო ტერიტორიაზე ამ
ხაზის აღმოსავლეთით – სსრკ-ის მთავრობა.
სსრკ-ის მთავრობა და გერმანიის მთავრობა განიხილავენ ზემოხსენებულ ცვლილებებს,
როგორც საიმედო ფუნდამენტს თავიანთ ხალხებს შორის მეგობრული ურათიერთობების
განვითარებისათვის.
ეს ხელშეკრულება ექვემდებარება რატიფიცირებას. სარატიფიკაციო სიგელების გაცვლა
უნდა მოხდეს რაც შეიძლება სწრაფად ბერლინში. ხელშეკრულება ძალაში შედის
დაუყოვნებლივ, მისი ხელმოწერისთანავე.შედგენილია ორ ორიგინალად, გერმანულ და რუსულ
ენებზე.

საიდუმლო დამატებითი ოქმი

ქვემორეხელისმომწერნი სრულუფლებიანი წარმომადგენლები აცხადებენ გერმანიის

მთავრობისა და სსრკ-ის მთავრობის შეთანხმებას შემდეგზე:
საიდუმლო დამატებითი ოქმი, ხელმოწერილი 1939 წლის 23 აგვისტოს, უნდა ჩასწორდეს
პირველ მუხლში, ასახავს რა იმ ფაქტს, რომ ლიტვის სახელმწიფო გადავიდა სსრკ-ის გავლენის
სფეროში, მაშინ როდესაც მეორე მხრივ, ლუბლინის სავოევოდო და ვარშავის სავოევოდოს
ნაწილი გადავიდა გერმანიის გავლენის სფეროში (იხ. რუკა, რომელიც ერთვის ხელშეკრულებას
მეგობრობისა და საზღვრის შესახებ და რომელსაც ხელი მოეწერა დღეს). როგორც კი სსრკ-ის
მთავრობა მიიღებს სპეციალურ ზომებს ლიტვის ტერიტორიაზე თავისი ინტერესების
დასაცავად, ამჟამად არსებული გერმანია-ლიტვის საზღვარი, ბუნებრივი და მარტივი სასაზღვრო
აღწერის დადგენის მიზნით, უნდა შეიცვალოს ისე, რომ ლიტვის ტერიტორია, რომელიც
ზემოაღნიშნულ თანდართულ რუკაზე არსებული ხაზიდან სამხრეთ-დასავლეთით მდებარეობს,
გადაეცეს გერმანიას.
შემდგომ გაცხადებულია, რომ ახლა მოქმედ ეკონომიკურ შეთანხმებას გერმანიასა და
ლიტვას შორის სსრკ-ის ზემოხსენებული ღონისძიებები არ შეეხება.
ქვემორეხელისმომწერნი სრულუფლებიანი წარმომადგენლები, გერმანია-რუსეთის მეგობ-
რობისა და საზღვრის შესახებ ხელშეკრულების დადებასთან დაკავშირებით, აცხადებენ თავის
თანხმობას შემდეგზე:
ორივე მხარე არ დაუშვებს თავის ტერიტორიაზე პოლონეთის არანაირ აგიტაციას, რომელიც
შეეხება მეორე მხარის ტერიტორიას. ისინი თავის ტერიტორიაზე ჩაახშობენ ასეთი აგიტაციის
ყველა წყაროს და მიაწვდიან ერთმანეთს ინფორმაციას ამ მიზნით გატარებული ღონისძიებების
შესახებ.

429
T a v i XIII

1948
14 მაისს დევიდ ბენ-გურიონი
(ისრაელის პირველი პრემიერ-
მინისტრი) აცხადებს ისრაელის
დამოუკიდებლობას.
1959
1 იანვარს რევოლუცია
კუბაზე, ფიდელ კასტროს
მეთაურობით ფულხენსიო
ბატისტას ხელისუფლების
დასამხობად, აჯანყებულთა
გამარჯვებით დამთავრდა.

1945

430
 1991
1989 8 დეკემბერს რუსეთის, უკრაინისა და
ბელორუსიის წარმომადგენლები ხელს
9 აპრილს, რეფერენდუმის შედეგების
საფუძველზე, საქართველოს
აწერენ შეთანხმებას, სადაც ნათქვამია, რომ რესპუბლიკის უზენაესი საბჭო
იწყება „ბერლინის საბჭოთა კავშირი, როგორც საერთაშორისო აცხადებს საქართველოს
კედლის“ დემონტაჟი, სამართლის სუბიექტი, წყვეტს არსებობას სახელმწიფოებრივი
რომელიც იყო „ცივი და იქმნება დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა დამოუკიდებლობის აღდგენას.
ომის“ სიმბოლო. თანამეგობრობა (დსთ) .

431
 მოგეთხოვებათ შემდეგი ცნებების, ტერმინების, სახელების და წლების ცოდნა

რკინის ფარდა უინსტონ ჩერჩილი 1946- ჩერჩილის სიტყვა

„ცივი ომი“ ფიდელ კასტრო ფულტონში 
„ბერლინის კედელი“ ჯონ კენედი 1950-1953 - კორეის ომი
სოციალისტური ბანაკი ლეხ ვალენსა 1959- რევოლუცია კუბაზე
„ქარიშხალი უდაბნოში“ ზვიად გამსახურდია 1979- საბჭოთა ჯარების
დსთ ბორის ელცინი შესვლა ავღანეთში
ხავერდოვანი რევოლუციები ვაცლავ ჰაველი 1991, 26 დეკემბერი - საბჭოთა
ევროკავშირი ლეხ ვალენსა კავშირის დაშლა
ნატო დენ სიაოპინი 2001, 11 სექტემბერი -
„ალ ქაიდა“ ჯოხარ დუდაევი ტერაქტები ნიუ-იორკსა და
„ვარდების რევოლუცია“ ჯორჯ ბუში ვაშინგტონში
  ვლადიმერ პუტინი
  დიმიტრი მედვედევი
სადამ ჰუსეინი
უსამა ბინ ლადენი
ნიკოლა სარკოზი
 

მასალის კითხვისას მოახდინეთ ფოკუსირება შემდეგ საკვანძო საკითხებზე:

1. II მსოფლიო ომის შემდგომმა რომელმა მოვლენებმა ხელი შეუწყვეს ან შეაფერხეს დემოკრატიის

განვითარება?
2. როგორ ყალიბდებოდა ბიპოლარული სამყარო?
3. „ცივი ომი“ და როგორ შეიცვალა მსოფლიოში ძალაუფლების ბალანსი „ცივი ომის“ შემდეგ?
4. საერთაშორისო ორგანიზაციების როლი და მნიშვნელობა;
5. ეთნიკურ ნიადაგზე დაძაბულობისა და დაპირისპირების ზრდა „ცივი ომის“ შემდეგ;
6. თანამედროვე მსოფლიოს გლობალური პრობლემები და გამოწვევები.

432