Professional Documents
Culture Documents
‘IDUL ADLHA
BAHASA
JAWA
TAHUN
1444 H / 2023 M
Oleh
Mohammad Cholil
Ponorogo
اهللاكرباهللاكرباهللاكرب
الالهاالاهللواهللاكرب
اهللاكربوهللاحلمد
آمنيأمني
أمني
Nilai-nilai Pendidikan ing ndalem Peristiwa
Kurban
ُ َ َ ُٰ َ ُ َ َ ُٰ َ ْ ُ َ َ ُٰ َ ْ
ّلل َاكر َ(َ)×٣ ّلل َأكر َ(ََ )×٣ا َ ّلل َأكر َ(ََ )×٣ا َ َا َ
َا َ رَُكًا َ َ َّ ُ ْ
ّللَأك َ ُ َ َ
َوأة ْ َد ََرََ،ا ٰ ُ َ ٌ
اَِنَِِالل ََ َّ َُ َ َ َّ ُ ْ َ َا َ ٰ ُ
امَ َ ٰ ُ َ ْ َ ْ ُ َّ َ َ َ َ َ ٌ َ َ َ ً َُك ر ك أ ّللَ
َ
َوأ ْي َطرََ َ ٌ ََْ
ّلل ََأكر َُكً َا َح َراك َى َسحاب َواف َط ََرََ ،ا َ اانِى
ْ َ َ ُ َّ َ َ َ َ َ ٌ َ ْ َ َ َ ُ َ ْ َ َ َ ٌ ُ ْ َ
ْ َّ
ْل ًْ ُدَ ت .ا َ لًػ ََّ وُكًاَنتج َنتات َوأزِر َوُكًاَأطػى َقاٍ ِع َا
ْ َّ َ ْ ْ ُ ُ ْ ْ َ َ َ ٰ َّ َ َّ َ َ ْ
ات . ش ذِى اْل ِجثِ ةِخضػِي ِفَأجْرَِاهػِتاد َِ نغ َ ّللِاَّلِي فض َ َِ
َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ُ ّ
َ َ َ َ َ َ
ت.
جَاْليامَوَالسااع َ آلِ َواحتَُِِياَاخخوف ِ ات َو َ
َع َِ الساد َِ
َ َّ َ ْ ُ َ َ َ َ ٰ َّ ُ ٰ َ َ َّ ُ َ َ َ َ ُ ْ ُ َّ َّ
َ َ َ
ََاّللِ َغ ََّز
َ ٌَِالم ََلقع َي ِّ ظالف َ ةِقروٍ ِّاَوأ
َْ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َّ
َ َنَة ِ ًََك ٍنَقتْنَأن ََيق َعََعَاْل ْر ِضَف ِط َيْ ُتْاَة ِ َّاَنف ًسا َ َو َج
Saking ‘Aisyah ra, Nabi Saw, dhawuh : “ora ana
amale anak Adam ing dina kurban ing endi amal
iku banget disenengi Alloh Azza wa Jalla, yaiku
ngilek-ake getih saking hewan kurban. Dheweke
bakal teka ing dina kiamat kelawan sungu, kuku,
lan wulu hewan kurban kasebut. Lan temen getih
iku bakal teko marang ridlane Alloh sak durunge
tetesan getih kang tumetes ing bumi, karena iku
sucikno jiwanira kanthi nembelih hewan kurban”.
HR. Ibnu Majah.
Jama’ah ‘Idul Adlha rahimakumulloh,
Kurban setunggale peristiwa ingkang monument
tal, ingkang anggadahi nilai sejarah ugi ngemu
nilai ibadah lan hikmah. Salah setunggale Rasul
ingkang dipun perintah dening Alloh supados
mragat putra kinasihipun, minangka wujud keta’
3
atan setunggale kawula dhumateng Gusti Pange
ranipun, inggih Alloh SWT.
Ing ndalem kahanan punika sak lintune anggada
hi nilai ibadah, kurban dipun laksana-aken saben
wulan Dzulhijjah ugi anggadahi nilai social, ing
gih punika sedaya gotong-royong bantu binantu
wontenipun prosesi penyembelihan hewan kur
ban ugi ngantos pembagian daging hewan kur
ban punika kalawau.
Kejawi saking punika, piyambake ingkang mam
pu ugi nindak-aken ibadah minangka bentuk ke
pedulian, ugi dumateng sesami minangka bagian
saking ajaran agami, wonten pinten-pinten nilai
pendidikan ingkang saged kita teladani saking
peristiwa ingkang dipun tindak-aken dening
Nabiyulloh Ibrahim lan Nabi Isma’il, ing antawi
sipun :
Sepindah : Ngelampahi perilaku sabar. Nabi Ibra
him As, sampun puluhan tahun nikah, ananging
dereng kaparingan putra. Ing mriki kesabarani
pun dipun uji. Saged kemawon Alloh paring pu
tra dateng nabi Ibrahim, ingkang jejuluk Kholilul
loh, ananging Alloh ngundur anggenipun paring
Putra dhumateng piyambake. Lan piyambake
ngelampahi kanthi kebak kesabaran, punikalah
ing antawisipun akhlaq ingkang dipun tulada-
aken dening nabi Ibrahim, inggih punika ngelam
pahi ketentuanippun Alloh kanthi kesabaran.
4
Keranten punika, minangka manungsa asring ki
ta keburu-buru nyana awon dhumateng Alloh
atas punapa ingkang ngenani dhumateng kita.
Ing mangka kita dereng sumerep hikmah atas pu
napa ingkang dipun garisaken dening Alloh ka-
gem kita. Minangka makhluqipun, kita kedah
tansah anggadhahono panyana sae dhumateng
Alloh, jalaran hadits qudsi ingkang dipun dhawu
haken dening Rasululloh Saw, bilih Alloh punika
َ ّ َ َْ ََ
manut panyananipun kawulaNe.
) ِيَب ْ
َ ِ (أٍاَغَِدَظ ٌَِعتد
Sak perangan Ulama paring penjelasan ngenani
makna hadits punika, inggih Alloh bade paring
paring pangapura, menawi kawulanipun nyu
wun pangapura. Alloh bade nampi taubat mena
wi kawulanipun purun taubat. Lan Alloh bade
ngabulaken do’a menawi kawulanipun nyuwun.
Alloh bade paring kecukupan menawi kawulani
pun nyuwun kacekapan lan sak terusipun.
Jama’ah ‘Idul Adlha rahimakumulloh,
Nilai pendidikan ingkang kaping Kalih : ing nda
lem peristiwa kurban niku, inggih punika tawa
kal. Dados sak sampunipun nabi Ibrahim nenggo
kelahiranipun putra puluhan tahun dangunipun
akhiripun kaparingan putra ingkang diparingi
asma Isma’il ingkang lahir saking rahimipun Siti
Hajar. Nabi Ibrahim sanget berbahagia kanthi pu
tra kakung tur gantheng paringipun Alloh SWT.
5
Ananging nalika Isma’il sampun ngancik baligh,
Alloh paring ujian dhumateng penjenenganipun
supados putra ingkang sanget dipun trisnani pu
nika dipun pragat / dipun sembelih.
Ing ndalem surat Ash-Shaffat ayat 102, kedado
san punika dipun aturaken kanthi pangandikan
ingkang wicaksana, tuturipun tiyang sepah du-
َ َُ ْ َ ّ َ ِ َ َْ َ ّ َُ َ
mateng putranipun :
َ ”ك
َ نَأذَب َ ِ امَأ
َ ًَِفَال َ
َ ِ َنَأرى ََّ “ ياَب
َ ِ ِنَإ
“Hei putraku saktemene aku weruh ing ndalem
ngimpiku, yen aku (supaya) nyembelih sliramu”.
Nalika ngaturaken kabar punika, nabi Ibrahim
ugi nengga glagat (reaksi) saking putranipun, ing
gih nabi Isma’il, kanthi nyuwun pemanggihipun:
َ َ ُْ َ
َ ”“ فانظ َْرَ َياذاَح َرى
“Banjur pikiren lan kepriye panemunira ?”.
Ayat punika paring tulada dumateng kita, ing
mangsanipun nentok-aken keputusan penting
ingkang magepokan kaliyan buah ati kita (putra)
kita kedah paring kesempatan supados piyam
bake ngaturaken pendapatipun. Nalikanipun na
bi Ibrahim nyuwun pemanggihipun Isma’il kase
َ ْ ُ َ َ ُ َ ُْ َ َْْ ََ َ َ َ
bat, Isma’il ngaturaken jawaban ingkang tegas :
َُ ٰ َاء
ٌََِاّللَي ََ َشنَإِن
َ ِ جد
ِ نَياَحؤم َرَسخَ جَافػ
َِ الَياَأة
َ "ق
َّ
ََ الصاة ِ ِر
"ٌي
Jawabe Isma’il : Inggih romo panjenengan tindak
6
aken punapa ingkang dipun perintahaken dhu
mateng paduka, insya Alloh panjenengan bade
manggihi ing kula kalebet tiyang-tiyang ingkang
sabar.
Jama’ah ‘Idul Adlha rahimakumulloh,
Rembagan (dialog) antawisipun bapa kaliyan pu
tra ingkang sampun dipun abade-aken dening
Alloh ing ndalem surat Ash-Shaffat, menawi mi
derek metode pendidikan, bentuk ingkang meka
ten punika kasebat metode Hiwari alias dialogis.
Nabi Ibrahim mboten langsung ndawuhi Isma’il
supados nuruti pikajengipun, supados deweke
purun dipun sembelih. Ananging dipun suwuni
pertimbanganipun (pemanggihipun) langkung
rumiyin.
Kanthi nyuwun pendapatipun putra punika, ka
gem nguji glagat (reaksinipun) lan tanggapani
pun. Perkawis ngaten niki sampun cocok kaliyan
fithrah psikologis (kejiwaan), bilih kaum remaja
saget dipun suwuni pendapat lumantaran dialog
kagem mbeber (ngembangaken) nalaripun. Lan
nabi Isma’il sampun ngaturaken jawaban tegas
lan percaya diri, sartane ngarep-arep supados pi
yambake dados bagian saking tiyang-tiyang ing
kang shabar ِمن الصَّا ِب ِريْن.
Jama’ah ‘Idul Adlha rahimakumulloh,
Nilai pendidikan ingkang kaping Tiga : ing dalem
peristiwa niki, inggih punika pendidikan ke-Tau
hidan. Nabi Ibrahim lan Isma’il kompak nindak-
7
aken perintahipun Alloh, kekalihipun pasrah lan
tawakal nindak-aken perintahipun Gusti ingkang
murba masesa sedaya isinipun jagad raya. Sinao
sa arikalane Isma’il bade dipun sembelih, Alloh
paring gantos awujud kewan sembelihan saking
suwarga.
Pelajaran ingkang saged kita pundut saking
peristiwa punika, inggih pentingipun nanem lan
nancepaken ke-Tauhidan dhumaten keluarga.
Setunggalipun bapak ingkang anggadhahi karak
ter kepridian ingkang kiyat lan ke-Tauhidan ing
kang kukuh, bade saged ndidik putranipun kanti
sae ing ndalem kecintaanipun dumateng Alloh,
saha menta’ati perintah-perintahipun lan ngedo
hi larangan-laranganipun, menawi bapa punika
langkung rumiyin paring tulada ingkang nyata.
Nabi Ibrahim sampun paring tulada, lan Isma’il
ugi mboten ragu ngistok-aken panyuwunanipun
bapa. Nabi Ibrahim paring tulada, kados pundi
tha’at dhumateng Alloh kedah dipun rumiyina-
ken katimbang trisnanipun dhumateng putra.
Minangka tiyang ingkang iman, Ibrahim nindak
aken ujian punika kanthi sae, mboten ngresula
napa malih nggugat dateng Alloh, kados pundi
kedah nyembelih putranipun ingkang sanget di
pun trisnani ?, kenging punapa Alloh paring pe
rintah kados mekaten ? ugi tanda pitakon sanes-
sanesipun malih.
Ingkang dipun tindak-aken Ibrahim inggih puni-
8
ka ngeleksana-aken kanthi pasrah lan nggayuh
karidlanipun Alloh SWT. Jalaran piyambakipun
sadar, minangka Hanifan Muslima alias tiyang
ingkang sadar diri, tundhuk lan nindak-aken ke
tentuanipun Alloh. Sak lajeng minangka putra,
Isma’il patuh lan tunduk nindak-aken perintahi
pun bapa, minangka wujud bektinipun putra lan
minangka ungkapan keta’atan setunggalipun ka
wula dhumateng Gustinipun inggih Alloh SWT.
Mekaten ing antawisipun hikmah peristiwa kur
ban ingkang katindak-aken dening Nabiyulloh
Ibrahim lan putranipun inggih punika Isma’il.
Mugi kita saged mendet pelajaran saha pendidi
kan saking peristiwa sejarah kurban punika.
Amiin.
َّ ٌَِالر ْْح
َّ َب ْس ِىَاّلل.َالرجيْ َِى َّ ٌَالشيْط َّ َ ُْ ُ
َ.َالرحِي َِى ِ ِ ِ ِ ٌِ ي َِ ّلل ا ِ ة َذ
َ ْاغ
ُ َ ْ
َ َّ َ َ َ ّ َ ّ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ َّ َ
ََْ َِ ان ْر َإِن َشاٍ َِئك ص ِن َل ِربِك َو َ إٍِاَأعطيَاك َاهمْثر َف
َََ ْ َ ْ ْ
ْ ل ْى َِف َاه ُق ُ ََ ُ ار َك َ
ُ َ ْالب
ََونف َػ ِن آن َاهػ ِظي ِى ِ ر ِ ه َو َلِ َاّلل َ َ َ ة.ت َ
َ َّ َ َ َ ْ َ ْ ْ ّ َ َ ُ ّ
َ َوَقتن.ات َواَّلِل ِر َاْلمِي َِى ِ َوا ِيِاك ْى َةًا َفيُ َي ٌَِ َاآلي
ْ ْ َ ُ ْ َ ْ ُ ْ َّ َ ُ ُ ّ ُ َ َ ُ ْ َ ّْ
َُاس َخغفِ ُر ْوا َه ف. َويَِل ْىَح ِالوحَُا ٍََُِِْالس ًِيعَاهػ َوِي َى ي ِِن
َّ هغ ُف ْْ ُر ْ
َ َ ُ ُ َّ
َ ََالرحِيْ ُى ا ٍَُِِْا
Khutbah II
ًَيا ْ َ َْْ َ ُٰ َ ْ َ ْ َ ُٰ َ ْ َ ْ َ ُٰ َ
َ ِ ل َت
َ َر
َ ّلل َاكَ ×) ََا٤(َ ّلل َاكرَ ×) ََا٣(َ ّلل َاكر َ َا
َ
َ َ ً ْ َ ًَ ْ ُ ٰ َ َ ْ ُ َ ًْ َ ٰ ُ ْ َ َْ
َوَأا َيْـالَلَا ََِل َاّللَِةلرة
َ سـتحان َ َو،ّللِلثِيا
َ ِ واْلً َد َ َ
9
ْل ًْ َُد. ّللَِا ْ َ َو ِ َ
َّ ٰ ُ َ ٰ ُ َ ْ َ ْ ٰ ُ َ ْ َ ْ َ ٰ
َاّللَاكر ّللَاكر َ اّللَوا َ ِلَ َ اَ
َ ه ُ ُ َ َْ ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ٰ ْ
َا َ َ
َِوا ِيخَِ ََاٍ ِ ََُِ. َعَإِح َساٍَُِِوالشمرَلََعَحْفِيقُِ ْل ًْ ُد َ ِ َ
َّللَِ
َوأ ْش َّدَُ َل َ ك َُ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ َّ ٰ ُ َ ٰ ُ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ
َِشي اّلل َُوحدهَل ِ َاّللَو َ وأشّدَأنَلَا ِلَإِل َ
ّ َ ْ َو َر ُس ْْ ُل َّ اَعتْ ُد ُه َ َّ َ ّ َ َ ُ َ َّ ً َ
لو ُّ َّىَ َإلَرِض َْاٍ ِ َََُِ.ا َ اِع َ َال ِ
َ أنَسيِدٍاَُم ًَد
َ ّ َِوأ ْا َ َ َ َ َ ّ ََ َ ّ َ َ
ُ
َِو َسو ِْى َت ْسو ِيْ ًًاَ حاةُ َ
ِ
اَُم ًَّد َوَع َا ِل َ
ََع َسيِدٍِ َ َ ٍ ِ ا ِن
َ
ْ ً َّ َ ْ ُ َ ه َ َّ ُ َّ ُ ٰ َ ْ َ َ َ َ ْ َ
َوان َخ ُّ ْْاَ ْااّلل َفِيًاَأمر لِثياَأياَبػد َفيا َايّاَانلاس َا َِق َ
َ َّ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ٰ َ َ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ
َاّلل َأمرمى َةِأم ٍر َةدأ َفِيَُِةَِفسِ َُِ عًا َنَه َواغوًْا َأن َ
َ َّ ٰ َ َ َ َ َ مخَُِِة ُق ْد ِسُ َ َ َوثَ َ
َو َمآلنِم َخ َُُ َاّلل َ َِوقال َحػال َإِن ََ ِ ِ آلَن ـن َة َ
ً ِ
ْ َ ه َ َّ ْ َ َ ُ ْ َ ه ْ َ َ َّ َ َ ُ َ هْ َ
يصوْن ََع َانل ِب َيآ َايّا َاَّلِيٌ َآيَْا َاوْا َغويَُِ
اّللَُ َ َ ّ ُ ْ َ ْ ْ ً َ ّ ُ َّ َ ّ َ َ َ ّ َ ُ َ َّ َ َّ ٰ
ّل َ َ َع َسيِدٍِا َُمً ٍد َا َ نَ َ لوّ َى َا َِ وسو ًِْا َتسو ِيًا َ.ا َ
َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َ َْ َ َ ّ ْ َ ََ
َو ُر ُسو َِكَ ك َ يآن
ِ ِ ّ ٍ ْ َ ِ ِب ٍ ا َ
َع َو َُم ًَّد َ ٍِا د َس ّ
ي َع َآل َ غويَُِوسو ِى َو
خلو َفاءَِ َّ َ َ َ ْ ُ َ َّ ْ َ َ ْ َ
الرا ِشد ِْي ََ ٌا ُ ض َالو ُّ ََّى غ َِ َو َمآلنِمثِ الًقربِْي َو
َ
ٌأ ِ َ
ب ار َ
َِواتلَّاةػ ْ َ َّ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ َْ َ َ َ َ
َوع ٌَْةَ ِق َّيثَِالصحاةَث َ ِ ِ
َ َ َ َ َ َ َ
َّ َ
يػّىَة ِ َرْحخِكَياَأرحىَالر ِ
َوا ْ ُ ْ لً ْسوًِ ْ َ َْ ِْيَ َوا ْ ُ ْ َ ْ ْ ْ ْ َ ّ
اتَ لًسو ًَِ ِ ْي َ َوا َُ ِ ات
لًؤيَِ َِ لو ُّ ََّىَاغفِ َْرَل ِو ًُؤ ِيَ ََ اَ
لً ْسوًِ ْ َ ْ َ
لو ُّ َّىَأغ َِّزَاإل ْسال َم َ ْ ّ َ َوال ْم َ َ ْ حيآءَيَِْ ُّ ْى َ َ ْ َ
ْيَ َوا ُ ِ ِ َ َ
ا َ ، َ
اتِ ْ ا َل
َواٍ ْ ُ ْ حدِيَّ َث َ لً َْ ّ ْ
اد َكَا ُ ّ ْ َ َ ُ ْ َْ َ ْ ُ ْ َ َ ْ َّ
صَ ِ صغِت ِْيَ،واٍ َ شم َ ِ َالشكَوالً ِ َوأذِل
َ َ ْ َ َ َ ّْ َ َ ْ ُْ َ ْ َ ََ ْ
َو َد ّي ِْرَأ ْغ َداءََ ْي ََ لً ْسوًِ ْ ََ
ِ ُ ٌَ،واخذ َلَيٌَخذلَا صالِي َ ٌٍَ َ يَ
10
َْ َ ْ َ
الو ُّ َّىَادف ْعَع ََّاَابلَال َءَ
ّ
ٌَ َ . ِكَإ َلَيَ ْْ َم ّ
َالِي ْ َِ
ّْ َ ْ َ َ َ
نَُك ًِاح َ ِ ٌَواغ َِ الِي َِ
َ َ َ َ ُ َْ َْ َ َ َ َ َ ْ ْ ْ َ َ َوا ْ َلْبَ َ
َياَظ َّ َرَ الزلزِل َوال ًِحٌ َوسْء َاهفِخَثَِوال ًِحٌ َو َّ اء َ
َ َّ ً َ َ ْ ُ ْ َّ َْ ََ ََ َ َ ْ ََ َ ُْ ْ
انَاَخآاثَوسان ِ ِرَابلَل ِ َ يَِّا ويابطٌَعٌَةَلٍِاَا ٍِدوٍ ِيسِي
ه َْ َ َ ًَ َ ْ ُ ْ ْ َ َّ ً َ َ َّ ْ َ َ ْ
ْيَ َ.ر َّب ََاَآح َِا ِ َ هػال ًِ ََ
َ
11