Toán 2E1 Mã môn học: C01144: Dương Thanh Phong (TDTU)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG
KHOA TOÁN-THỐNG KÊ
Bộ môn Toán Kỹ Thuật
TOÁN 2E1
Mã môn học: C01144
Biên soạn: ThS. Dương Thanh Phong
Ngày 24 tháng 7 năm 2020

Dương Thanh Phong (TDTU) C01144–TOÁN 2E1–Giới thiệu môn học Ngày 24 tháng 7 năm 2020 1/9
Mục tiêu môn học
Cung cấp những kiến thức cơ bản về giải tích véc-tơ, tích
phân đường, tích phân mặt, phép biến đổi Laplace và hệ
phương trình vi phân tuyến tính cấp một.
Vận dụng được các kiến thức Toán để giải quyết một số bài
toán về điện, điện tử. Biết cách mô hình Toán học cho các
bài toán phát sinh trong chuyên ngành và giải quyết nó.
Mục tiêu môn học
Có tư duy lô-gic, lập luận chặt chẽ. Có khả năng vận dụng
kiến thức Toán học phục vụ cho chuyên ngành đang theo
học.
Giúp sinh viên có hiểu biết ban đầu về Toán giải tích cũng
như nhận biết được vai trò của Toán học nói chung trong
nhiều lĩnh vực khoa học và đời sống. Từ đó hình thành nên
sự yêu thích khoa học, có thái độ nghiêm túc, tích cực trong
học tập.
Nội dung môn học
Giải tích véc-tơ: tích phân đường, tích phân mặt.

Biến đổi Laplace và một số ứng dụng.
Hệ phương trình vi phân tuyến tính cấp một.
Tài liệu học tập
Glyn James, [2011], Advanced engineering mathematics, 4th

edition, Pearson Education, Harlow.
Dennis G. Zill, [2013], A first course in differential equations
with modeling applications, 10th edition, Cengage Learning,
Boston.
Glyn James, [2015], Modern engineering mathematics, 5th
edition, Pearson Education, Harlow.
Tài liệu học tập
James Stewart, [2012], Calculus, 7th edition, Brooks/Cole,

Belmont.
Nguyễn Đình Trí, Tạ Văn Đĩnh, Nguyễn Hồ Quỳnh, [2011],
Bài tập toán cao cấp - Tập, NXB Giáo dục, Hà Nội.
Hình thức đánh giá
Đánh giá quá trình: Chiếm 30% số điểm của môn học. Bài
tập quá trình.
Kiểm tra giữa kỳ: Chiếm 20% số điểm của môn học. Tự
luận.
Kiểm tra cuối kỳ: Chiếm 50% số điểm của môn học. Tự
luận.
Các yêu cầu chung đối với sinh viên
Chuyên cần:
- Nghỉ học từ 20% số tiết môn học trở lên sẽ bị cấm thi.
- Xây dựng kế hoạch học tập của môn học; thái độ nghiêm túc trong giờ
học.
Tham gia đầy đủ các hoạt động trên lớp:
- Chủ động và hợp tác khi tham gia thảo luận, làm bài tập và thực hiện
tất cả các yêu cầu.
- Tích cực, tự giác phát biểu, trả lời câu hỏi.
Hoàn thành các yêu cầu sau:
- Đọc giáo trình trước khi lên lớp, tham khảo các tài liệu theo hướng
dẫn của giảng viên.
- Làm bài tập được giao đầy đủ và đúng tiến độ.
Các yêu cầu chung đối với sinh viên
Vào lớp và ra khỏi lớp học đúng giờ quy định.

Giữ trật tự, vệ sinh trong lớp học.
Không làm việc riêng trong giờ học.
Không sử dụng điện thoại trong giờ học.
Chương 1: Giải tích vector
Dương Thanh Phong
Khoa Toán–Thống kê, Trường đại học Tôn Đức Thắng
Dương Thanh Phong (TDTU) C01144-Toán 2E1 Ngày 24 tháng 7 năm 2020 1 / 53
Nội dung
Nội dung chương 1

1.1 Khái niệm cơ bản
1.2 Divergence và curl
1.3 Tích phân đường
1.4 Định lý Green
1.5 Tích phân mặt
1.6 Định lý Gauss
1.7 Định lý Stokes
1.8 Ứng dụng trong kỹ thuật
1.1. Khái niệm cơ bản
Đường cong tham số hóa

Khi một chất điểm di chuyển trong không gian trong khoảng thời gian I ,
các thành phần tọa độ vị trí chất điểm có thể xem là các hàm
x = f (t ) , y = g (t ) , z = h (t ) , t ∈ I . (1)
Các điểm (x , y , z ) = (f (t ) , g (t ) , h (t )), t ∈ I , tạo thành một đường cong

trong không gian, ta gọi là quỹ đạo của chất điểm. Đường cong có các
thành phần như (1) được gọi là đường cong tham số hóa.
Hàm vector
Một đường cong trong không gian có thể được đặc trưng dưới dạng vector.
Vector
−→
r (t ) = OP = f (t ) i + g (t ) j + h (t ) k (2)
là vector từ gốc tọa độ đến vị trí chất điểm P (f (t ) , g (t ) , h (t )) tại thời

điểm t được gọi là vector vị trí của chất điểm (hình 1.1). Các hàm f , g , h
được gọi là các hàm thành phần của vector vị trí. Ta gọi (2) là hàm vector
của biến thực t ∈ I .
Hình: 1.1. Vector vị trí của hạt di chuyển trong không gian là hàm theo thời gian.
Định nghĩa
Hàm giá trị vector (hoặc nói ngắn gọn là hàm vector) trên tập D là quy tắc
biến một phần tử trong D thành một vector trong không gian.
Khi D là một khoảng thì hàm vector xác định một đường cong trong không
gian, khi D là một miền trong mặt phẳng thì hàm vector xác định một mặt
cong trong không gian.
Hàm vector còn được gọi là trường vector, có vai trò quan trọng trong khảo
sát dòng chảy chất lỏng, các trường trọng lực và các hiện tượng điện từ.
Hàm thực thông thường được gọi là hàm vô hướng để phân biệt với hàm
vector.
1.2. Divergence và curl
Divergence
Xét sự chuyển động ổn định của chất lỏng trong một miền R sao cho hạt
của chất lỏng tại điểm r với tọa độ (x , y , z ) có vận tốc là v (r ) độc lập với
thời gian. Để đo lưu lượng chất lỏng tại vị trí này, ta bao quanh điểm này
bởi các khối hộp có kích thước (2∆x ) × (2∆y ) × (2∆z ) như hình 1.2 và
tính lưu lượng trung bình chảy qua khối hộp trong một đơn vị thời gian.
Hình: 1.2. Vị trí hạt được bao bởi khối hộp
Lưu lượng chảy qua khối hộp là tổng lưu lượng vượt qua 6 mặt của khối.
Giả sử tốc độ của dòng chất lỏng tại (x , y , z ) là v , lưu lượng vượt qua mặt
ABCD được xấp xỉ bởi
iv (x + ∆x , y , z ) (4∆y ∆z ) .
Lưu lượng vượt qua mặt A0 B 0 C 0 D 0 được xấp xỉ bởi
−iv (x − ∆x , y , z ) (4∆y ∆z ) .
Các mặt còn lại thực hiện tương tự.
Tổng lưu lượng là
i [v (x + ∆x , y , z ) − v (x − ∆x , y , z )] (4∆y ∆z )
+ j [v (x , y + ∆y , z ) − v (x , y − ∆y , z )] (4∆x ∆z )
+ k [v (x , y , z + ∆z ) − v (x , y , z − ∆z )] (4∆x ∆y ) .
Chia tổng lưu lượng cho thể tích của khối hộp là 8∆x ∆y ∆z, và cho
∆x , ∆y , ∆z → 0 ta được lưu lượng tại điểm (x , y , z ) trên một đơn vị thời
gian là
∂v ∂v ∂v
i +j +k . (3)
∂x ∂y ∂z
Công thức divergence

Biểu thức (3) có thể được viết dạng

∂ ∂ ∂
i +j +k .v hoặc ∇.v . (4)
∂x ∂y ∂z

∂ ∂ ∂
Như vậy lưu lượng tại một điểm là tích vô hướng của ∇ = ∂x , ∂y , ∂z với
vector vận tốc v . Nó được gọi là divergence của vector v , ký hiệu div v . Vậy
∂ v1 ∂ v2 ∂ v3
div v = ∇.v = + + . (5)
∂x ∂y ∂z
Ví dụ 1.
Tìm div v tại (1, 2, 3) biết v = 2x − y 2 , 3z + x 2 , 4y − z 2 .

Tổng quát
Tổng quát ta định nghĩa divergence của một trường vector F (r ) tại điểm là
divF = ∇.F .
Divergence khác không tại một điểm chứng tỏ mật độ chất lỏng thay đổi tại
điểm đó. Khi divergence bằng không tại mọi vị trí, thì lưu lượng chất lỏng
vào và ra tại một khu vực là cân bằng.
Curl
Một số chuyển động của các hạt liên quan tới chuyển động quay. Để đo sự
quay của các hạt ta dùng đại lượng vector và tính toán theo từng trục
Ox , Oy , Oz. Xét trường vector v (r ), ta bao quanh vị trí hạt tại r bởi một
hình chữ nhật theo hướng trục Ox như hình 1.3.
Hình: 1.3. Bao quanh vị trí r vởi hình chữ nhật ABCD
Để đo lưu lượng quanh điểm r trong hình chữ nhật, ta tính tổng lưu lượng
và chia cho diện tích.
[v2 (x , y ∗ , z − ∆z ) (2∆y ) + v3 (x , y + ∆y , z ∗ ) (2∆z )

− v2 (x , ỹ , z + ∆z ) (2∆y ) − v3 (x , y − ∆y , z̃ ) (2∆z )]/ (4∆y ∆z )
với y ∗ , ỹ ∈ (y − ∆y , y + ∆y ), z̃ ∈ (z − ∆z , z + ∆z ) và
v = v1 i + v2 j + v3 k.
Sắp xếp lại và cho ∆y ∆z → 0, ta được kết quả

∂ v3 ∂ v2
− .
∂y ∂z
Tương tự cho hướng trục Oy ta được

∂ v1 ∂ v3
− .
∂z ∂x
Và hướng Oz là
∂ v2 ∂ v1
− .
∂x ∂y
Vector đo sự quay xung quanh một điểm trong dòng chất lỏng được gọi là
curl của v :

∂ v3 ∂ v2 ∂ v1 ∂ v3 ∂ v2 ∂ v1
curl v = − i+ − j+ − k
∂y ∂z ∂z ∂x ∂x ∂y

∂ v3 ∂ v2 ∂ v1 ∂ v3 ∂ v2 ∂ v1
= − , − , − .
∂y ∂z ∂z ∂x ∂x ∂y
Một cách viết khác cho curl là

i j k

curl v = ∂∂x ∂ ∂ = ∇ × v.

∂y ∂ z
v v2 v3
1
Ví dụ 2.
Tìm curl của vector v = 2x − y 2 , 3z + x 2 , 4y − z 2 tại (1, 2, 3).

1.3. Tích phân đường
Tích phân đường trong mặt phẳng

Xét tích phân Z b
f (x , y ) dx với y = g (x )
a
tích phân này có thể tính theo cách thông thường bằng cách thế y = g (x ),
Z b
f (x , g (x )) dx .
a
Nói chung giá trị của tích phân sẽ phụ thuộc vào hàm y = g (x ). Tích phân
này được xem như kết quả của việc tính tích phân dọc đường cong
y = g (x ), như hình 1.4.
Hình: 1.4. Tích phân dọc một đường cong.
Chú ý:
Tích phân đường không đặc trưng cho diện tích phía dưới dưới đường cong
(như tích phân thông thường). Tích phân này được gọi là tích phân đường.
Có nhiều loại tích phân đường khác nhau, ví dụ :
ZB ZB Zt2 ZB
f (x , y ) dx ; f (x , y ) ds ; f (x , y ) dt ; [f1 (x , y ) dx + f2 (x , y ) dy ].
A A t1 A
C C C C
Ở đây chữ C dưới dấu tích phân chỉ ra rằng tích phân được tính dọc đường
cong C . Tích phân đường có thể được tính trong không gian 3 chiều.
Thông thường các điểm A, B được bỏ đi.
Ví dụ 1.
R
Tính tích phân đường xydx từ A (1, 0) đến B (0, 1) dọc đường cong C có
C
phương trình x 2 + y 2 = 1 trong góc phần tư thứ nhất (hình 1.5).
Hình: 1.5
Ví dụ 2.
x 2 + 2y dx + x + y 2 dy từ A (0, 1) đến
R
Tính tích phân đường I =
C
B (2, 3) dọc đường cong định nghĩa bởi y = x + 1.
Tích phân đường trong không gian

Đặt P (r ) là một điểm trên đường cong C trong không gian 3 chiều, và t là
vector tiếp tuyến tại P có độ dài bằng 1 (vector đơn vị) theo hướng của
đường lấy tích phân, hình 1.6. Khi đó tds là vector độ dài cung tại P, và

dx dy dz
tds = i+ j + k ds = dxi + dyj + dzk = dr .
ds ds ds
Nếu f1 (x , y , z ), f2 (x , y , z ), f3 (x , y , z ) là các thành phần của trường vector

F (r ) khi đó
Z
[f1 (x , y , z ) dx + f2 (x , y , z ) dy + f3 (x , y , z ) dz ]
C
Z
dx dy dz
= f1 (x , y , z ) ds + f2 (x , y , z ) ds + f3 (x , y , z ) ds
ds ds ds
C
Z Z
= F .tds = F .dr .
C C
Như vậy, cho trường vector F (r ), ta có thể tính tích phân đường dưới dạng
R R
F .dr . Tích phân đường còn được viết dạng F .ds, với ds = dr .
C C
Tương tự ta có Z
F × dr .
C
Ví dụ 3.
R R
Tính F .dr và F × dr , với C là đường cong có phương trình
C C
r = (a cos θ, a sin θ, aθ)
với 0 ≤ θ ≤ 12 π (hình 1.7) và F = r 2 i.
Hình: 1.7
Ý nghĩa vật lý của tích phân đường

Vấn đề : Tính công sinh ra khi lực F di chuyển dọc đường cong C như hình
1.8.
Hình: 1.8
−−→
Công sinh ra khi lực di chuyển từ P (r ) đến P 0 (r + dr ), với PP 0 = dr , là
dW = |dr | |F | cos θ = F .dr .
Như vậy công sinh ra khi lực di chuyển từ A đến B là

Z
W = F .dr .
C
Nói chung W phụ thuộc vào việc chọn đường cong C .

H
Tương tự, nếu v (r ) là trường vận tốc của dòng chất lỏng, khi đó v .dr là
C
lưu lượng xung quanh đường cong C trong một đơn vị thời gian. Đặc biệt
H
nếu v .dr = 0 thì ta có dòng chất lỏng không xoáy.
C
1.4. Định lý Green
Xét đường cong kín không tự cắt (ta gọi là đường cong đơn giản) C , bao
quanh miền A như hình 1.9.
Hình: 1.9. Đường cong đơn giản
Định lý Green
Nếu P (x , y ) và Q (x , y ) là các hàm liên tục có các đạo hàm riêng cũng liên
tục, khi đó I ZZ
∂Q ∂P
(Pdx + Qdy ) = − dxdy ,
∂x ∂y
C A
trong đó hướng lấy của C là hướng sao cho phần bên trong của C luôn nằm
bên trái.
H
Lưu ý rằng để chỉ tích phân đường của đường cong kín C .
C
Ví dụ 1.
2x (x + y ) dx + x 2 + xy + y 2 dy dọc theo các cạnh của hình
H
Tính
vuông có các đỉnh (0, 0), (1, 0), (1, 1) và (0, 1) như hình 1.10.
Hình: 1.10
1.5. Tích phân mặt
Tích phân mặt của trường vô hướng

Giả sử rằng chúng ta có một dòng điện tích chạy trên mặt cong S, và
G (x , y , z ) là hàm mật độ dòng điện tích này (dòng điện tích trên một đơn
vị diện tích) tại mỗi điểm trên S. Khi đó ta có thể tính tổng dòng diện tích
trên mặt S như sau:
Giả sử mặt S được tham số hóa bởi phương trình
r (u , v ) = x (u , v ) i + y (u , v ) j + z (u , v ) k ,
trong đó (u , v ) ∈ R.
Hình: 1.11
Ta chia miền R thành nhiều miền nhỏ hơn mà trên mỗi miền nhỏ này ta
xem như là một hình chữ nhật. Khi đó diện tích mỗi miền nhỏ này là
∆σuv ≈ |ru × rv | dudv .
Ta đánh số diện tích các miền con bởi ∆σ1 , ∆σ2 , ..., ∆σn . Như vậy dòng
điện tích trên miền có diện tích ∆σk được xấp xỉ bởi G (xk , yk , zk ) ∆σk ,
trong đó (xk , yk , zk ) là một điểm trong miền có diện tích ∆σk . Tổng điện
tích trên mặt S được xấp xỉ bởi tổng
n
X
G (xk , yk , zk ) ∆σk .
k =1
Phụ thuộc vào cách chọn (xk , yk , zk ) mà ta có nhiều giá trị xấp xỉ. Nếu ta
tính giới hạn của tổng này khi n → ∞, tức là diện tích ∆σk → 0. Giới hạn
này nếu tồn tại thì ta gọi là tích phân mặt của G trên mặt S
ZZ n
X
G (x , y , z ) dS = lim G (xk , yk , zk ) ∆σk .
n→∞
S k =1
Cách tính
i) Giả sử mặt S được tham số hóa bởi phương trình
r (u , v ) = x (u , v ) i + y (u , v ) j + z (u , v ) k , (u , v ) ∈ R .
Ta có dS = |ru × rv | dudv do đó
ZZ ZZ
G (x , y , z ) dS = G (x (u , v ) , y (u , v ) , z (u , v )) |ru × rv | dudv .
S R
được cho bởi phương trình z = z (x , y ), (x , y ) ∈ D. Ta có

ii) Nếu Sq
dS = 1 + zx2 + zy2 dxdy do đó
ZZ ZZ q
G (x , y , z ) dS = G (x , y , z (x , y )) 1 + zx2 + zy2 dxdy .
S D
Cách tính
iii) Nếu S là một phần mặt cầu có bán kính a thì dùng phép đổi biến

x = a sin θ cos φ

y = a sin θ sin φ ⇒ dS = a2 sin θd θd φ.


z = a cos θ
iv) Nếu S là một phần mặt trụ có bán kính a thì dùng phép đổi biến

x = a cos φ

y = a sin φ ⇒ dS = adzd φ.


z =z
Ví dụ 1.
p
x 2 dS với mặt S là mặt nón z =
RR
Tính x 2 + y 2 , 0 ≤ z ≤ 1.
S
Tích phân mặt của trường vector

Ta gọi mặt cong S là mặt định hướng, hay mặt hai phía, nếu ta có trường
vector pháp tuyến đơn vị n trên mặt S sao cho trường vector này biến thiên
liên tục theo vị trí trên mặt. Ví dụ mặt cầu, các mặt cong kín trong không
gian là các mặt định hướng. Ta thường chọn hướng n là hướng ra ngoài của
mặt S và gọi là hướng dương.
Hình: 1.12
Định nghĩa tích phân mặt

Giả sử rằng F là một trường vector liên tục trên mặt định hướng S có
vector pháp tuyến đơn vị là n, ta gọi tích phân của trường vô hướng F .n
trên S là tích phân của trường vector F trên S, hay thông lượng của F vượt
qua mặt S theo hướng dương. Ký hiệu
ZZ ZZ
F .dS = (F .n) dS .
S S
Cách tính
i) Nếu mặt S được tham số hóa bởi
r (u , v ) = x (u , v ) i + y (u , v ) j + z (u , v ) k , (u , v ) ∈ R ,
ru ×rv
thì vector pháp tuyến đơn vị được tính bởi n = |ru ×rv | và
dS = |ru × rv | dudv , do đó
ZZ ZZ
F .dS = F . (ru × rv ) dudv .
S R
ii) Nếu S có phương trình z = z (x , y ) , (x , y ) ∈ D, thì

r = (x , y , z (x , y )) và ta có rx × ry = (−zx , −zy , 1).
Ví dụ 2.
V .dS trong đó V = zi + xj − 3y 2 zk và S là một phần mặt trụ
RR
Tính
S
x 2 + y 2 = 16 trong góc phần tám thứ nhất giữa z = 0 và z = 5. (xem hình
1.13)
Hình: 1.13
1.6. Định lý Gauss
Cho trường vector F = f1 (x , y , z ) i + f2 (x , y , z ) j + f3 (x , y , z ) k với các

hàm f1 , f2 , f3 có đạo hàm riêng cấp 1 liên tục. Cho S là mặt đóng kín, trơn
từng khúc định hướng ra ngoài có miền bên trong là V . Khi đó ta có
ZZ ZZZ
F .dS = (divF )dxdydz .
S V
Ví dụ 1:
F .dS biết F = x 3 yi + x 2 y 2 j + x 2 yzk, với S là mặt của khối tứ
RR
Tính
S
diện tạo bởi x + y + z ≤ 1 nằm trong góc phần tám thứ nhất (hình 1.14).
Hình: 1.14
Ví dụ 2:
F .dS biết F = 2xzi + yzj + z 2 k với S là mặt ngoài của khối V là
RR
Tính
S
giao của khối cầu x 2 + y 2 + z 2 ≤ a2 và z ≥ 0 (hình 1.15).
Hình: 1.15
1.7.Định lý Stokes
Xét trường vector F = f1 (x , y , z ) i + f2 (x , y , z ) j + f3 (x , y , z ) k, với các

hàm f1 , f2 , f3 có đạo hàm riêng cấp 1 liên tục. Xét S là mặt có biên là
đường cong kín C , khi đó ta có
I ZZ
Fdr = (CurlF ) .dS .
C S
1.7.Định lý Stokes
Ví dụ 1.
(CurlF ) .dS biết F = (2x − y ) i − y z 2 j − y 2 zk, với S là nửa trên
RR
Tính
S
mặt cầu x 2 + y 2 + z 2 = 1, z ≥ 0, và biên của S là đường tròn
C : x 2 + y 2 = 1 trong mặt Oxy (hình 1.16).
Hình: 1.16
1.8. Ứng dụng trong kỹ thuật
Truyền nhiệt
Trong mô hình truyền nhiệt ta giả sử dụng ba luật sau:
(1) Dòng nhiệt di chuyển từ vùng nóng đến vùng lạnh.
(2) Tốc độ nhiệt vượt qua mặt một mặt phẳng trong vùng khảo sát là tỷ lệ
với diện tích và véc tơ gradient nhiệt độ tại vùng.
(3) Lượng nhiệt trong vùng khảo sát tỷ lệ với khối lượng và nhiệt độ.
Xét bài toán truyền nhiệt trong môi trường mà các hằng số tỷ lệ trong ba
luật trên là độc lập theo các hướng. Môi trường như vậy được gọi là đẳng
hướng. Trong một miền V bất kỳ của môi trường ta có thể tính phương
trình cho dòng nhiệt. Tổng lượng nhiệt Q (t ) trong miền V là
ZZZ
Q (t ) = c ρu (r , t ) dV ,
V
trong đó c là hằng số nhiệt của môi trường, ρ là mật độ nhiệt và u (r , t ) là

nhiệt độ ở điểm r tại thời gian t. Dòng nhiệt vượt qua vùng có biên là mặt
S. Luật (1) và (2) suy ra dòng nhiệt vượt qua một phần tử ∆S của mặt là
−k ∇u .∆S, với k đặc trưng cho tính dẫn nhiệt của môi trường. (Dấu trừ
chỉ ra nhiệt di chuyển từ vùng nóng đến vùng lạnh).
Như vậy nhiệt vượt qua mặt S được cho bởi

ZZ ZZ
(−k ∇u ) .dS = −k ∇u .dS .
S S
Sử dụng định lý Gauss, ta được nhiệt vượt qua mặt S là

ZZZ
−k ∇2 udV .
V
Nhiệt vượt qua mặt S phải bằng với lượng nhiệt mất đi, −dQ /dt, do đó
 
ZZZ ZZZ
d 
− c ρu (r , t ) dV = −k
 ∇2 udV .
dt
V V
Bởi vì ZZZ ZZZ

d ∂u
u (r , t ) dV = dV
dt ∂t
V V
suy ra ZZZ
2 ∂u
k∇ u − cρ dV = 0.
∂t
V
Bởi vì tích phân bằng 0 với mọi cách chọn miền V nên ta suy ra biểu thức
dưới dấu tích phân phải bằng 0, tức là
c ρ ∂u
∇2 u = .
k ∂t
Chương 2: Biến đổi Laplace
Dương Thanh Phong
Nội dung

2.1 Biến đổi Laplace
2.2 Ứng dụng giải phương trình vi phân
2.3 Ứng dụng trong kỹ thuật
2.4 Hàm bước nhảy và hàm xung
2.5 Hàm chuyển
2.1. Biến đổi Laplace
Định nghĩa:
Biến đổi Laplace của hàm f (t ) được định nghĩa là
Z∞
L {f (t )} = F (s ) = e −ts f (t ) dt , s ∈ C. (1)
0
Hàm e −st được gọi là hàm nhân của phép biến đổi. Kí hiệu L được gọi là
phép toán biến đổi Laplace, nó biến hàm f (t ) thành hàm F (s ).
Biến t thường đặc trưng cho thời gian, biến s thường đặc trưng cho tần số.
Hình: 2.1. Biến đổi Laplace biến hàm theo thời gian thành hàm theo tần số.
Chú ý:
Cận trên của tích phân là ∞, có nghĩa là biến đổi Laplace xác định
bằng tích phân suy rộng:
Z∞ ZT
−st
e f (t ) dt = lim e −st f (t ) dt .
T →∞
0 0
F (s ) chỉ chứa các thông tin của f (t ) khi t ≥ 0.
Ví dụ 1.
1) Tính L {f (t )} với f (t ) = c, c là hằng số.
2) Tính L {f (t )} với f (t ) = t, t ≥ 0.
3) Tính L {f (t )} với f (t ) = e kt , t ≥ 0, k là hằng số.
4) Tính L {f (t )} và L {g (t )} với f (t ) = sin (at ), g (t ) = cos (at ), a là
hằng số.
Dãy hội tụ
Hàm số f (t ) được gọi là có cấp mũ khi t → ∞ nếu tồn tại hằng số thực σ
và hằng số dương M , T sao cho
|f (t )| < Me σt , ∀t > T .
Số σc lớn nhất trong số các σ được gọi là dãy hội tụ của f (t ).
Sự tồn tại phép biến đổi Laplace của một hàm số

Nếu hàm f (t ) thỏa f (t ) = 0, ∀t < 0 và liên tục từng đoạn trên [0, ∞], có
cấp mũ với dãy hội tụ σc , khi đó biến đổi Laplace của f (t ) tồn tại với
Re (s ) > σc , tức là
Z∞
L {f (t )} = F (s ) = e −st f (t ) dt , Re (s ) > σc .
0
Tính chất của phép biến đổi Laplace:
Tính chất 1.
L {αf (t ) + β g (t )} = αL {f (t )} + β L {g (t )} .
Ta nói L là toán tử tuyến tính.
Ví dụ 2.
1) Tính L 3t + 2e 3t .

2) Tính L 5 − 3t + 4 sin 2t − 6e 4t .

Tính chất 2. (Định lý dịch chuyển thứ nhất)

Nếu
L {f (t )} = F (s ) , Re (s ) > σc
thì
L e at f (f ) = F (s − a) , Re (s ) > σc + Re (a) .

Ví dụ 3.
1) Tính L te −2t .

2) Tính L e −3t sin 2t .

Tính chất 3. (Đạo hàm của phép biến đổi Laplace)

Nếu
L {f (t )} = F (s ) , Re (s ) > σc
thì
d n F (s )
L {t n f (t )} = (−1)n , Re (s ) > σc .
ds n
Ví dụ 4.
1) Tính L {t sin 3t }.
2) Tính L t 2 e t

3) Tính L {t n } , n ∈ N.
Biến đổi Laplace một số hàm cơ bản

L {c } = cs , với Re (s ) > 0 .
1
L {t } = s2 , với Re (s ) > 0 .
L {t n } = s nn+!1 , với Re (s ) > 0.
L e kt = s −1 k , với Re (s ) > Re (k ).

a
L {sin at } = s 2 +a 2 với a ∈ R và Re (s ) > 0 .
s
L {cos at } = với a ∈ R và Re (s ) > 0.
s 2 +a2
−kt
sin at = (s +ka)2 +a2 với k , a ∈ R và Re (s ) > −k.

L e
L e −kt cos at = (s +sk+)2k+a2 , với k , a ∈ R và Re (s ) > −k.

Biến đổi Laplace ngược

Cho F (s ) = L {f (t )}, ta gọi F (s ) là biến đổi Laplace của f (t ) và gọi f (t )
là biến đổi ngược của F (s ), ký hiệu
f (t ) = L−1 {F (s )} .
Cách tìm biến đổi ngược

a) Dùng biến đổi Laplace một số hàm cơ bản
b) Dùng định lý dịch chuyển thứ nhất: Nếu
F (s ) = L {f (t )}
thì
L e at f (t ) = F (s − a) .

Suy ra
L−1 {F (s − a)} = e at f (t ) .
Ví dụ 5.
Sử dụng biến đổi Laplace của các hàm cơ bản để tìm Laplace ngược:
n o
1) L−1 s −1 a
n o
2) L−1 s 2 +a a2
n o
3) L−1 (s +3)(1 s −2)
n o
4) L−1 s 2 (ss+2 +1 9)
Ví dụ 6.
Sử dụng định lý dịch chuyển thứ nhất để tìm Laplace ngược:
n o
1) L−1 (s +12)2
n o
2) L−1 s 2 +6s2 +13
n o
3) L−1 s 2 +s +7
2s +5
n o
4) L−1 (s +1)21(s 2 +4)
2.2.Ứng dụng giải phương trình vi phân
Laplace của đạo hàm

Nếu L {f (t )} = F (s ) thì
i) L df

= sF (s ) − f (0)
n dt2 o
ii) L ddtf2 = s 2 F (s ) − sf (0) − f / (0)
n
iii) L ddtfn = s n F (s ) − s n−1 f (0) − s n−1 f / (0) − · · · − f (n−1) (0)
Giải phương trình vi phân bằng biến đổi Laplace

Bước 1: Đặt X = L {x (t )}, với x (t ) là hàm cần tìm. Tính
L x / (t ) , L x // (t ) ,. . . .

Bước 2: Giải phương trình theo X .

Bước 3: Từ X lấy Laplace ngược ta được x theo tính chất
x (t ) = L−1 {X (s )}.
Ví dụ 1.
Giải phương trình
d 2x dx
+5 + 6x = 2e −t , t ≥ 0.
dt 2 dt
Với các điều kiện x (0) = 1, x / (0) = 0.
Ví dụ 2.
d 2x dx
+6 + 9x = sin t , t ≥ 0.
dt 2 dt
Với các điều kiện x (0) = 0, x / (0) = 0.
Ví dụ 3.
d 3x d 2x dx
3
+ 5 2 + 17 + 13x = 1, t ≥ 0.
dt dt dt
Với các điều kiện x (0) = 1, x / (0) = x // (0) = 0.
Giải hệ phương trình vi phân:
Ví dụ 4.
Giải hệ (
dy
dx
dt + dt + 5x + 3y = e −t
dy
2 dx
dt + dt +x +y =3
với các điều kiện x (0) = 2, y (0) = 1.
Bài toán mạch điện

Một mạch điện được xây dựng dựa vào 3 thành phần là: điện trở R, đo bằng
Ohm Ω; tụ điện C, đo bằng fara F ; cuộn cảm L, đo bằng Henrry H. Cường
độ dòng điện trong mạch là i (t ) đo bằng Ampe A, hiệu điện thế v (t ) đo
bằng volt V .
Cường độ dòng điện là sự thay đổi của điện lượng q (t ) (đo bằng coulomb
C ) theo đơn vị thời gian
dq
i= .
dt
Ta có
Hiệu điện thế giữa hai đầu điện trở là Ri.
q
Hiệu điện thế giữa hai đầu tụ điện là C1 idt =
R
C.
di
Hiệu điện thế giữa hai đầu cuộn cảm là L dt .
Ví dụ
Một mạch điện LCR mắc nối tiếp vào nguồn có hiệu điện thế là e (t ). Trước
khi đóng mạch, t = 0, điện lượng q (t ) trong mạch bằng 0. Hãy tìm điện
lượng q (t ) và cường độ dòng điện i (t ) khi đóng mạch tại thời gian t. Cho
R = 160Ω, L = 1H, C = 10−4 F và e (t ) = 20V .
2.4. Hàm bước nhảy và hàm xung
Hàm bước nhảy

Hàm bước nhảy Heaviside (còn gọi là hàm bước nhảy đơn vị) H (t ) được
định nghĩa là (
0, t<0
H (t ) =
1, t ≥ 0
(
0, t < a
H (t − a) =
1, t≥a
Ta thường dùng hàm bước nhảy Heaviside để biểu diễn các hàm cho bởi
nhiều biểu thức bởi tính chất
(
0, t<0
f (t ) H (t ) =
f (t ) , t≥0
(
1, a≤t<b
H (t − a) − H (t − b ) =
0, t∈
/ [a , b )
Ví dụ nếu 
 f1 (t ) , 0 ≤ t < t1

f (t ) = f2 (t ) , t1 ≤ t < t2

f3 (t ) , t2 ≤ t

Khi đó ta viết
f (t ) =f1 (t ) H (t ) + [f2 (t ) − f1 (t )] H (t − t1 )
+ [f3 (t ) − f2 (t )] H (t − t2 )
Hoặc
f (t ) =f1 (t ) [H (t ) − H (t − t1 )]
+ f2 (t ) [H (t − t1 ) − H (t − t2 )] + f3 (t ) H (t − t2 )
Ví dụ 1.
Biểu diễn hàm số sau bằng các hàm bước nhảy

2
 2t , 0 ≤ t < 3

f (t ) = t + 4, 3 ≤ t < 5

9, 5 ≤ t

Laplace của hàm bước nhảy

e −as
L {H (t − a)} = , a ≥ 0.
s
Nếu L {f (t )} = F (s ) thì với mọi hằng số dương a ta có
L {f (t − a) H (t − a)} = e −as F (s ) .
Ví dụ 2.
Tìm Laplace của hàm số

 0, t < a

f (t ) = k , a ≤ t < b

0, t ≥ b

với k là hằng số và 0 < a < b.
Ví dụ 3.
(
t, 0 ≤ t < b
f (t ) =
0, t≥b
Ví dụ 4.

2
 2t , 0 ≤ t < 3

f (t ) = t + 4, 3 ≤ t < 5

9, t≥5

Dùng định lý dịch chuyển thứ hai để tìm Laplace ngược:
L−1 e −as F (s ) = f (t − a) H (t − a) .

Ví dụ 5.
Tìm
4e −4s

−1
L .
s (s + 2)
Ví dụ 6.
Tìm
e −πs (s + 3)

L−1 .
s (s 2 + 1)
Áp dụng giải phương trình vi phân
Ví dụ 7.
Giải phương trình vi phân
d 2x dx
+5 + 6x = f (t ) ,
dt 2 dt
với (
3, 0 ≤ t < 6
f (t ) =
0, t≥6
và x (0) = 0, x / (0) = 2.
Ví dụ 8.
Giải phương trình vi phân
d 2x dx
2
+2 + 5x = f (t ) ,
dt dt
với (
t, 0 ≤ t < π
f (t ) =
0, t≥π
và x (0) = 0, x / (0) = 3.
Laplace của hàm tuần hoàn

Nếu f (t ) là hàm xác định khi t > 0 và tuần hoàn với chu kỳ T , tức là
f (t + nT ) = f (t ) , n ∈ N. Khi đó ta có
T
1
Z
L {f (t )} = e −st f (t ) dt .
1 − e −sT 0
Nếu f (t ) là hàm xác định với mọi t ∈ R và tuần hoàn với chu kỳ T , khi đó
1
L {f (t )} = L {f (t ) [H (t ) − H (t − T )]} .
(1 − e −sT )
Ví dụ 9.
Tìm Laplace của hàm sóng
(
π
sin (ω t ) , 0<t< ω
f (t ) = π 2π
0, ω <t< ω
2nπ

và f t + ω = f (t ) , n ∈ N.
2.5. Hàm chuyển
Định nghĩa
Hàm chuyển của một hệ thống tuyến tính bất biến theo thời gian được định
nghĩa là tỉ số của biến đổi Laplace của hệ thống đầu ra (output) và biến đổi
Laplace của hệ thống đầu vào (input).
Chương 3: Hệ phương trình vi phân tuyến tính
cấp 1
Dương Thanh Phong
Nội dung

3.1 Lý thuyết cơ bản
3.2 Hệ tuyến tính thuần nhất
3.3 Hệ tuyến tính không thuần nhất
3.4 Mũ ma trận
3.1. Lý thuyết cơ bản
Giới thiệu hệ phương trình vi phân tuyến tính cấp một

Hệ phương trình vi phân tuyến tính cấp 1 (gọi tắt là hệ tuyến tính) là hệ
phương trình có dạng

dx1
dt = a11 (t )x1 + a12 (t )x2 + · · · + a1,n (t )xn + f1 (t )



 dx2 = a (t )x + a (t )x + · · · + a (t )x + f (t )

dt 21 1 22 2 2,n n 2
(1)


 ··· ··· ··· ··· ··· ···
 dxn

dt = an1 (t )x1 + an2 (t )x2 + · · · + an,n (t )xn + fn (t )
Hệ thuần nhất và hệ không thuần nhất

Ta luôn giả thiết là các hàm aij (t ), fi (t ) là các hàm liên tục trên cùng một
khoảng mở I .
Nếu fi (t ) = 0 với mọi i = 1, . . . , n thì ta gọi hệ (1) là hệ thuần nhất.
Nếu có fi (t ) 6= 0 với một i nào đó, thì ta gọi hệ (1) là hệ không
thuần nhất.
Dạng ma trận của hệ tuyến tính

Đặt
   
x1 (t ) a11 (t ) a12 (t ) . . . a1,n (t )
   
x2 (t ) a21 (t ) a22 (t ) . . . a2,n (t )
X =
 , A(t ) = 
 ···
,
 ... 

 ··· ··· ···  
xn (t ) an1 (t ) an2 (t ) . . . an,n (t )
 
f1 (t )
 
f2 (t )
F (t ) = 
 .
 ... 

fn (t )
Hệ (1) được viết dưới dạng
X 0 = AX + F , (2)
với  
dx1
dt
 dx 
dX  dt2 
X0 = =  . 
dt . . .
dxn
dt
Và hệ thuần nhất sẽ có dạng
X 0 = AX (3)
Ví dụ 1.
Viết các hệ sau về dạng ma trận
(
dx
dt = 3x + 4y
1) dy
dt = 5x − 7y
 dx
 dt =
 6x + y + z + t
dy
2) dt = 8x + 7y − z + 10t

 dz
dt = 2x + 9y − z + 6t
Nghiệm của hệ tuyến tính

Vector nghiệm trên khoảng I là vector cột
 
x1 (t )
 
x2 (t )
X =  ... 

 
xn (t )
với các thành phần là các hàm khả vi sao cho thỏa (1).
Ví dụ 2.
Chứng minh rằng trên khoảng (−∞, ∞), các vector
! ! ! !
1 e −2t 3 3e 6t
X1 = e −2t = , X2 = e 6t =
−1 −e −2t 5 5e 6t
là nghiệm của hệ !
1 3
X0 = X.
5 3
Bài toán giá trị đầu

Cho t0 ∈ I và    
x1 (t0 ) γ1
   
x2 (t0 )  γ2 
X (t0 ) = 
 ... ,
 X0 =  
. . .
   
xn (t0 ) γn
với γi , i = 1, . . . , n là các hằng số cho trước. Bài toán
X 0 = A(t )X + F (t ) (4)
với điều kiện

X (t0 ) = X0
được gọi là bài toán giá trị đầu.

Định lý tồn tại duy nhất nghiệm

Cho các phần tử của ma trận A(t ) và vector F (t ) là các hàm liên tục trên
cùng khoảng I chứa t0 . Khi đó tồn tại duy nhất nghiệm của bài toán giá trị
đầu (4) trên khoảng I .
3.2. Hệ tuyến tính thuần nhất
Nguyên lý chồng chất nghiệm

Cho X1 , X2 , . . . , Xk là tập các vector nghiệm của hệ thuần nhất (3) trên
khoảng I . Xét tổ hợp tuyến tính
X = c1 X1 + c2 X2 + · · · + ck Xk ,
với c1 , c2 , . . . , ck là các hằng số tùy ý, khi đó X cũng là nghiệm.
Hệ nghiệm phụ thuộc tuyến tính và độc lập tuyến tính

Cho X1 , X2 , . . . , Xk là các nghiệm của hệ thuần nhất (3) trên khoảng I . Ta
nói rằng hệ nghiệm này là phụ thuộc tuyến tính trên I nếu tồn tại các hằng
số c1 , c2 , . . . , ck không đồng thời bằng 0 sao cho
c1 X1 + c2 X2 + · · · + ck Xk = 0
với mọi t ∈ I . Nếu một hệ nghiệm không phụ thuộc tuyến tính thì ta gọi là
hệ độc lập tuyến tính.
Tiêu chuẩn kiểm tra hệ nghiệm độc lập tuyến tính

Cho      
x11 x12 x1n
     
x21  x22  x2n 
X1 = 
. . . ,
 X2 =   , . . . , Xn = 
  
  .
  . . . . .
 
xn1 xn2 xnn
là n nghiệm của hệ thuần nhất (3) trên khoảng I . Khi đó hệ nghiệm là độc
lập tuyến tính trên I khi và chỉ khi định thức Wronski

x
11 x12 . . . x1n

x21 x22 . . . x2n
W (X1 , X2 , . . . , Xn ) =
6= 0, ∀t ∈ I .
. . . . . . . . . . . .

xn1 xn2 . . . xnn
Tập nghiệm cơ bản

Tập X1 , X2 , . . . , Xn gồm n nghiệm độc lập tuyến tính trên I của hệ thuần
nhất (3) được gọi là tập nghiệm cơ bản trên I . Mọi nghiệm X của hệ
thuần nhất (3) luôn có dạng
X = c1 X1 + c2 X2 + · · · + cn Xn ,
với c1 , c2 , . . . , cn là các hằng số tùy ý và X1 , X2 , . . . , Xn là tập nghiệm cơ

bản.
Phương pháp giải hệ thuần nhất

Xét hệ thuần nhất X 0 = AX .
Ứng với hệ thuần nhất, ta xét phương trình định thức
|A − λI | = 0,
đây là phương trình ẩn λ và được gọi là phương trình đặc trưng.

Nghiệm λ của phương trình được gọi là giá trị riêng của A.
Ứng với mỗi giá trị riêng λ, ta xét hệ phương trình tuyến tính
(A − λI ) K = 0,
véc tơ nghiệm K 6= 0 được gọi là vector riêng của A.
Tùy theo tính chất của phương trình đặc trưng, ta có các trường hợp sau:
- Các giá trị riêng là thực và phân biệt.
- Có giá trị riêng thực có bội m > 1.
- Có giá trị riêng phức.
Trường hợp các giá trị riêng thực phân biệt

Nếu phương trình đặc trưng có n nghiệm thực phân biệt λ1 , λ2 , . . . , λn , ứng
với n véc tơ riêng K1 , K2 , . . . , Kn . Khi đó ta có công thức nghiệm tổng quát
của hệ thuần nhất
X = c1 K1 e λ1 t + c2 K2 e λ2 t + · · · + cn Kn e λn t .
Ví dụ 1.
Giải hệ (
dx
dt = 2x + 3y
dy
dt = 2x + y .
Ví dụ 2.
Giải hệ  dx
 dt = −4x + y + z

dy
 dt = x + 5y − z
 dz
dt = y − 3z .
Trường hợp có giá trị riêng bội

Xét trường hợp phương trình đặc trưng có nghiệm bội m, tức là
λ1 = λ2 = · · · = λm .
Ta xét các trường hợp sau:

(i) Tồn tại m vectơ riêng K1 , K2 , . . . , Km độc lập tuyến tính ứng với giá trị
riêng λ1 bội m. Khi đó nghiệm tổng quát sẽ chứa tổ hợp tuyến tính
c1 K1 e λ1 t + c2 K2 e λ1 t + · · · + cm Km e λ1 t .
(ii) Nếu chỉ có một vector ứng với giá trị riêng λ1 bội m. Khi đó m nghiệm
độc lập tuyến tính có dạng
X1 = K11 e λ1 t
X2 = K21 te λ1 t + K22 e λ1 t
...
t m−1 λ1 t t m − 2 λ1 t
Xm = Km1 e + Km2 e + · · · + Kmm e λ1 t
(m − 1)! (m − 2)!
với các vector cột Kij luôn tồn tại.
Ta có thể tìm Kij như sau:

Nếu λ1 là nghiệm bội 2 và chỉ có một vector riêng K , khi đó vector
riêng thứ hai P được tìm bằng cách giải hệ
(A − λ1 I )P = K .
Nếu λ1 là nghiệm bội 3 và chỉ có một vector riêng K , khi đó vector

riêng thứ hai P được tìm bằng cách giải hệ
(A − λ1 I )P = K ,
vector riêng thứ ba Q được tìm bằng cách giải hệ
(A − λ1 I )Q = P .
Ví dụ 3.
Giải hệ  
1 −2 2
X 0 = −2 1 −2 X .
 
2 −2 1
Ví dụ 4.
Giải hệ !
3 −18
X0 = X.
2 −9
Ví dụ 5.
Giải hệ  
2 1 6
X 0 = 0 2 5 X .
 
0 0 2
Trường hợp có giá trị riêng phức

Nếu A có giá trị riêng phức λ1 = α + i β và K là vector riêng (phức). Khi
đó hai nghiệm độc lập ứng với giá trị riêng λ1 là
X1 = [B1 cos(β t ) − B2 sin(β t )]e αt ,

X2 = [B2 cos(β t ) + B1 sin(β t )]e αt ,
với B1 = Re (K ) và B2 = Im(K ).
Ví dụ 6.
Giải hệ !
2 8
X0 = X.
−1 −2
3.3. Hệ tuyến tính không thuần nhất
Tính chất nghiệm của hệ không thuần nhất

Xét hệ không thuần nhất X 0 = AX + F . Một nghiệm Xp được gọi là
nghiệm riêng của hệ không thuần nhất khi nó là nghiệm và không chứa
hằng số chưa biết.
Gọi Xc là nghiệm tổng quát của hệ thuần nhất X 0 = AX , khi đó nghiệm
tổng quát của hệ không thuần nhất X 0 = AX + F có dạng
X = Xc + Xp .
Như vậy việc giải hệ không thuần nhất được quy về giải hệ thuần nhất và
tìm 1 nghiệm riêng của hệ không thuần nhất.
Phương pháp hệ số bất định

Xét hệ không thuần nhất
X 0 = AX + F (t ),
trong đó A là ma trận hằng. Phương pháp hệ số bất định là phương pháp

tìm nghiệm riêng Xp theo đúng dạng của vector F (t ).
Ví dụ 1.
Giải hệ ! !
−1 2 −8
X0 = X+ .
−1 1 3
Ví dụ 2.
Giải hệ ! !
0 6 1 6t
X = X+ .
4 3 −10t + 4
Ví dụ 3.
Xác định dạng nghiệm riêng Xp của hệ
! !
0 5 3 −2e −t + 1
X = X+ .
−1 1 e −t − 5t + 7
Lưu ý:
Phương pháp hệ số bất định sẽ không dùng được cho mọi trường hợp. Các
trường hợp ma trận A có giá trị riêng liên quan đến các thành phần của
hàm F (t ) thì cần phải thay đổi một số yếu tố mới áp dụng được.
Phương pháp biến thiên tham số

Gọi      
x11 x12 x1n
     
x21  x22  x2n 
X1 = 
. . . ,
 X2 =   , . . . , Xn = 
  
  .
  . . . . .
 
xn1 xn2 xnn
là tập nghiệm của hệ thuần nhất X 0 = AX trên khoảng I . Đặt

 
x11 x12 . . . x1n
 
 x21 x22 . . . x2n 
Φ(t ) = 
. . .
.
 . . . . . . . . .

xn1 xn2 . . . xnn
Ta gọi Φ(t ) là ma trận cơ bản của hệ X 0 = AX + F .

Phương pháp biến thiên tham số là phương pháp tìm nghiệm riêng dưới dạng
Z
Xp = Φ(t ) Φ−1 (t )F (t )dt ,
trong đó tích phân của vector được hiểu theo nghĩa tích phân từng thành
phần của vector đó.
Ví dụ 4.
Giải hệ ! !
−3 1 3t
X0 = X+ .
2 −4 e −t
3.4. Mũ ma trận
Định nghĩa
Cho ma trận vuông A, ta định nghĩa
2 ∞
At 2t tk k
X tk
e = I + At + A + ... + A + ... = Ak .
2! k! k!
k =0
3.4. Mũ ma trận
Ví dụ
Tính e At với !
2 0
A=
0 3
3.4. Mũ ma trận
Đạo hàm
d At
e = Ae At .
dt
Từ đó suy ra nghiệm của hệ thuần nhất X 0 = AX là X = e At C , trong đó C
là véc tơ hằng cấp n × 1.
Ma trận e At chính là ma trận cơ bản của hệ X 0 = AX + F . Suy ra nghiệm
tổng quát của hệ không thuần nhất X 0 = AX + F là
Z t
At
X =e C +e At
e −As F (s )ds .
t0

Toán 2E1 Mã môn học: C01144: Dương Thanh Phong (TDTU)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Toán 2E1 Mã môn học: C01144: Dương Thanh Phong (TDTU)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG

Biên soạn: ThS. Dương Thanh Phong

Ngày 24 tháng 7 năm 2020

Giải tích véc-tơ: tích phân đường, tích phân mặt.

Glyn James, [2011], Advanced engineering mathematics, 4th

James Stewart, [2012], Calculus, 7th edition, Brooks/Cole,

Vào lớp và ra khỏi lớp học đúng giờ quy định.

Dương Thanh Phong

Khoa Toán–Thống kê, Trường đại học Tôn Đức Thắng

Ngày 24 tháng 7 năm 2020

Nội dung chương 1

Đường cong tham số hóa

Các điểm (x , y , z ) = (f (t ) , g (t ) , h (t )), t ∈ I , tạo thành một đường cong

là vector từ gốc tọa độ đến vị trí chất điểm P (f (t ) , g (t ) , h (t )) tại thời

Hình: 1.2. Vị trí hạt được bao bởi khối hộp

Lưu lượng vượt qua mặt A0 B 0 C 0 D 0 được xấp xỉ bởi

Các mặt còn lại thực hiện tương tự.

Tổng lưu lượng là

Công thức divergence

[v2 (x , y ∗ , z − ∆z ) (2∆y ) + v3 (x , y + ∆y , z ∗ ) (2∆z )

Sắp xếp lại và cho ∆y ∆z → 0, ta được kết quả

Tương tự cho hướng trục Oy ta được

Một cách viết khác cho curl là

Tích phân đường trong mặt phẳng

Hình: 1.4. Tích phân dọc một đường cong.

Tích phân đường trong không gian

Nếu f1 (x , y , z ), f2 (x , y , z ), f3 (x , y , z ) là các thành phần của trường vector

r = (a cos θ, a sin θ, aθ)

với 0 ≤ θ ≤ 12 π (hình 1.7) và F = r 2 i.

Ý nghĩa vật lý của tích phân đường

dW = |dr | |F | cos θ = F .dr .

Như vậy công sinh ra khi lực di chuyển từ A đến B là

Nói chung W phụ thuộc vào việc chọn đường cong C .

Hình: 1.9. Đường cong đơn giản

Tích phân mặt của trường vô hướng

∆σuv ≈ |ru × rv | dudv .

được cho bởi phương trình z = z (x , y ), (x , y ) ∈ D. Ta có

Tích phân mặt của trường vector

Định nghĩa tích phân mặt

ii) Nếu S có phương trình z = z (x , y ) , (x , y ) ∈ D, thì

Cho trường vector F = f1 (x , y , z ) i + f2 (x , y , z ) j + f3 (x , y , z ) k với các

Xét trường vector F = f1 (x , y , z ) i + f2 (x , y , z ) j + f3 (x , y , z ) k, với các

trong đó c là hằng số nhiệt của môi trường, ρ là mật độ nhiệt và u (r , t ) là

Như vậy nhiệt vượt qua mặt S được cho bởi

Sử dụng định lý Gauss, ta được nhiệt vượt qua mặt S là

Bởi vì ZZZ ZZZ

Dương Thanh Phong

Khoa Toán–Thống kê, Trường đại học Tôn Đức Thắng

Ngày 24 tháng 7 năm 2020

Nội dung chương 2

F (s ) chỉ chứa các thông tin của f (t ) khi t ≥ 0.

Số σc lớn nhất trong số các σ được gọi là dãy hội tụ của f (t ).

Sự tồn tại phép biến đổi Laplace của một hàm số

Tính chất của phép biến đổi Laplace:

Ta nói L là toán tử tuyến tính.

Tính chất 2. (Định lý dịch chuyển thứ nhất)

2) Tính L e −3t sin 2t .

Tính chất 3. (Đạo hàm của phép biến đổi Laplace)

Biến đổi Laplace một số hàm cơ bản

Biến đổi Laplace ngược

Cách tìm biến đổi ngược

Laplace của đạo hàm

Giải phương trình vi phân bằng biến đổi Laplace