Triết học Mác Lênin

Mục lục
Câu 1: Trình bày nội dung khái niệm triết học và nguyên nhân ra đời của triết học ? ...................................4
a) Khái niệm triết học .........................................................................................................................................4
b) Nguồn gốc của Triết học ................................................................................................................................5
Câu 2: Thế giới quan và các thành phần cơ bản cấu thành thế giới quan, vì sao nói triết học là hạt nhân lý
luận của thế giới quan ? ..............................................................................................................................................5
a) Thế giới quan ..................................................................................................................................................5
b) Triết học là hạt nhân lý luận của thế giới quan: ..........................................................................................6
Câu 3: Phân tích nội dung Vấn đề cơ bản của triết học ......................................................................................7
a) Nội dung vấn đề cơ bản của triết học ............................................................................................................7
b) Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm .....................................................................................................7
c) Thuyết có thể biết (Khả tri luận) và thuyết không thể biết (Bất khả tri luận) ..........................................8
Câu 4: Chủ nghĩa duy vật và các hình thức cơ bản của chủ nghĩa duy vật.......................................................8
Câu 5: Chủ nghĩa duy tâm và các hình thức cơ bản của chủ nghĩa duy tâm ....................................................8
Câu 6: Phân tích thuyết Khả tri, Bất khả tri, Hoài nghi luận ............................................................................9
Câu 7: Nội dung Phép biện chứng và các hình thức cơ bản của phép biện chứng ...........................................9
a) Phép biện chứng .............................................................................................................................................9
b) Các hình thức cơ bản của phép biện chứng .................................................................................................9
Câu 8: Những điều kiện, tiền đề của sự ra đời Triết học Mác Lênin ...............................................................10
Câu 9: Vật chất và Phương thức tồn tại của vật chất theo quan điểm Triết học Mác Lênin ........................12
a) Trước Lê-nin các nhà triết học quan niệm .................................................................................................12
b) Cuộc cách mạng trong khoa học tự nhiên ..................................................................................................13
c) Định nghĩa vật chất của Lê-nin ...................................................................................................................13
d) Ý nghĩa phương pháp luận ..........................................................................................................................14
e) Liên hệ thực tiễn ...........................................................................................................................................14
Câu 10: Phân tích Nguồn gốc của ý thức .........................................................................................................14
Câu 11: Phân tích Bản chất của ý thức ............................................................................................................15
Câu 12: Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức ..................................................................................................15
a) Vật chất là gì? ...............................................................................................................................................15
b) Ý thức là gì? ..................................................................................................................................................16
c) Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức ...........................................................................................................16
d) Ý nghĩa phương pháp luận ..........................................................................................................................17
e) Liên hệ thực tiễn ...........................................................................................................................................17
Câu 13: Khái niệm Biện chứng, phân biệt giữa biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan ............17
a) Biện chứng .....................................................................................................................................................17

1
 b) Biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan ......................................................................................18
Câu 14: Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến ......................................................................................................18
a) Khái niệm mối liên hệ...................................................................................................................................18
b) Mối liên hệ phổ biến .....................................................................................................................................18
c) Nội dung nguyên lý mối liên hệ phổ biến ....................................................................................................18
d) Phân loại ........................................................................................................................................................19
e) Tính chất .......................................................................................................................................................19
f) Ý nghĩa phương pháp luận ..........................................................................................................................19
Câu 15: Nguyên lý về sự phát triển...................................................................................................................19
a) Khái niệm phát triển ....................................................................................................................................19
b) Nội dung nguyên lý về sự phát triển ...........................................................................................................20
c) Tính chất .......................................................................................................................................................20
d) Ý nghĩa phương pháp luận ..........................................................................................................................20
e) Liên hệ thực tiễn ...........................................................................................................................................20
Câu 16: Quy luật từ sự thay đổi về chất dẫn đến sự thay đổi về lượng và ngược lại ...................................20
a) Quy luật là gì? ...............................................................................................................................................20
b) Khái niệm (lượng, chất) ...............................................................................................................................21
c) Mối quan hệ giữa sự thay đổi lượng và sự thay đổi chất...........................................................................21
d) Nội dung 2 chiều ...........................................................................................................................................21
e) Tóm tắt quy luật ...........................................................................................................................................21
f) Ý nghĩa phương pháp luận ..........................................................................................................................22
g) Liên hệ thực tiễn ...........................................................................................................................................22
Câu 17: Phân tích nội dung quy luật thống nhất và đấu tranh các mặt đối lập ...........................................22
a) Quy luật .........................................................................................................................................................22
b) Phép biện chứng duy vật nghiên cứu những quy luật ...............................................................................22
c) Vị trí quy luật mâu thuẫn trong phép biện chứng duy vật .......................................................................22
d) Khái niệm ......................................................................................................................................................23
e) Phân loại ........................................................................................................................................................23
f) Nội dung ........................................................................................................................................................23
g) Vai trò (Nguồn gốc, động lực; hạt nhân của phép biện chứng duy vật) ..................................................23
h) Ý nghĩa phương pháp luận ..........................................................................................................................23
i) Liên hệ thực tiễn ...........................................................................................................................................24
Câu 18: Phân tích nội dung quy luật phủ định của phủ định ........................................................................24
a) Quy luật .........................................................................................................................................................24
b) Phép biện chứng duy vật nghiên cứu những quy luật ...............................................................................24
c) Vị trí quy luật phủ định của phủ định trong phép biện chứng duy vật ...................................................24
d) Khái niệm ......................................................................................................................................................24

2
 e) Nội dung ........................................................................................................................................................25
f) Vai trò (Khuynh hướng chung) ...................................................................................................................25
g) Ý nghĩa phương pháp luận ..........................................................................................................................25
h) Liên hệ thực tiễn ...........................................................................................................................................25
Câu 19: Phân tích nội dung thực tiễn và các hình thức cơ bản của thực tiễn ...............................................25
a) Khái niệm ......................................................................................................................................................25
b) Đặc trưng.......................................................................................................................................................26
c) Hình thức.......................................................................................................................................................26
Câu 20: Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức .............................................................................................27
a) Thực tiễn là cơ sở cho nhận thức.................................................................................................................27
b) Thực tiễn là động lực của nhận thức...........................................................................................................27
c) Thực tiễn là mục đích của nhận thức ..........................................................................................................27
d) Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý ............................................................................................................27
Câu 21: Sản xuất vật chất và phương thức sản xuất .......................................................................................27
a) Sản xuất vật chất ..........................................................................................................................................27
b) Phương thức sản xuất...................................................................................................................................30
Câu 22: Phân tích quy luật quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ lực lượng sản xuất .....................30
a) Khái niệm ......................................................................................................................................................30
b) Nội dung ........................................................................................................................................................31
c) Ý nghĩa phương pháp luận ..........................................................................................................................31
Câu 23: Tồn tại xã hội và các yếu tố cơ bản của tồn tại xã hội.......................................................................32
a) Khái niệm ......................................................................................................................................................32
b) Các yếu tố cơ bản..........................................................................................................................................32
Câu 24: Ý thức xã hội và kết cấu của ý thức xã hội ........................................................................................32
a) Khái niệm ......................................................................................................................................................32
b) Kết cấu ...........................................................................................................................................................32
c) Tính giai cấp..................................................................................................................................................33
d) Các hình thái của ý thức xã hội ...................................................................................................................33
Câu 25: Nội dung quan điểm Con người và bản chất con người theo triết học Mác - Lênin. .....................33
a) Con người ......................................................................................................................................................33
b) Bản chất .........................................................................................................................................................34
c) Ý nghĩa phương pháp luận ..........................................................................................................................36
d) Liên hệ thực tiễn ...........................................................................................................................................37

3
Câu 1: Trình bày nội dung khái niệm triết học và nguyên nhân ra đời của
triết học ?
a) Khái niệm triết học
• Ở Trung Quốc, Triết = Trí , Triết học là sự hiểu biết sâu sắc của con người
về toàn bộ thế giới thiên- địa - nhân và định hướng nhân sinh quan cho con
người.
• Ở Ấn Độ, thuật ngữ Dar'sana (triết học) nghĩa gốc là chiêm ngưỡng, hàm ý
là tri thức dựa trên lý trí, là con đường suy ngẫm để dẫn dắt con người đến
với lẽ phải.
• Ở phương Tây, Triết học, Philo - sophia, xuất hiện ở Hy Lạp Cổ đại, với
nghĩa là yêu mến sự thông thái. Họ quan niệm, philosophia vừa mang nghĩa
là giải thích vũ trụ, định hướng nhận thức và hành vi, vừa nhấn mạnh đến
khát vọng tìm kiếm chân lý của con người.
➢ Nhìn chung các định nghĩa về Triết học trước Mác thường bao hàm những
nội dung:
- Triết học nghiên cứu thế giới với tư cách là một hệ thống chỉnh thể toàn
vẹn vốn có của nó.
- Triết học giải thích thế giới, với mục đích tìm ra những quy luật phổ biến
nhất chi phối, quy định và quyết định sự vận động của thế giới, của con
người và của tư duy.
- Triết học giải thích thế giới, với mục đích tìm ra những quy luật phổ biến
nhất chi phối, quy định và quyết định sự vận động của thế giới, của con
người và của tư duy.
- Triết học giải thích thế giới, với mục đích tìm ra những quy luật phổ biến
nhất chi phối, quy định và quyết định sự vận động của thế giới, của con
người và của tư duy.
- Triết học là hạt nhân của thế giới quan.
• Với sự ra đời của Triết học Mác - Lênin, triết học được định nghĩa là hệ
thống quan điểm lí luận chung nhất về thế giới và vị trí con người trong thế
giới đó, là khoa học về những quy luật vận động, phát triển chung nhất của
tự nhiên, xã hội và tư duy.
• Triết học khác với các khoa học khác ở tính đặc thù của hệ thống tri thức
khoa học và phương pháp nghiên cứu.
- Về tri thức khoa học, triết học có tính khái quát cao dựa trên sự trừu
tượng hóa sâu sắc về thế giới, về bản chất cuộc sống con người.
- Về tri thức khoa học, triết học có tính khái quát cao dựa trên sự trừu
tượng hóa sâu sắc về thế giới, về bản chất cuộc sống con người.

4
 ➢ Như vậy, vì triết học là sự diễn tả thế giới quan bằng lí luận chung nhất nên
nó chỉ có thể thực hiện bằng cách tổng kết toàn bộ lịch sử của khoa học và
lịch sử của bản thân tư tưởng triết học.
b) Nguồn gốc của Triết học
• Triết học ra đời vào khoảng từ thế kỷ VIII đến thế kỷ VI trước CN tại các
trung tâm văn minh lớn của nhân loại thời Cổ đại (phương Đông: Ấn độ và
Trung hoa, phương Tây: Hy lạp)
• Triết học ra đời từ hai nguồn gốc: nguồn gốc nhận thức và nguồn gốc xã hội.
- Nguồn gốc nhận thức:
+ Trong quá trình sống và cải biến thế giới, con người từng bước tích
lũy những kinh nghiệm và tri thức về thế giới khách quan. Ban đầu
là những tri thức cụ thể, riêng lẻ, cảm tính.
+ Cùng với sự tiến bộ của sản xuất và đời sống, nhận thức của con
người cũng có sự phát triển theo. Con người khái quát hóa, trừu
tượng hóa, hình thành các quan niệm chung nhất về thế giới, về
con người và vị trí, vai trò con người trong thế giới.
+ Triết học là hình thức tư duy lý luận đầu tiên và thể hiện khả năng
tư duy trừu tượng, năng lực khái quát của con người để giải quyết
tất cả các vấn đê ̀ nhận thức chung vê ̀ tự nhiên, xa ̃ hội, tư duy.
- Nguồn gốc xã hội:
+ Triết học ra đời khi nền sản xuất có sự phân công lao động xã hội
và sự phân chia giai cấp. Tức là, khi chế độ công xã nguyên thủy
tan rã, chế độ chiếm hữu nô lệ hình thành, phương thức sản xuất
dựa trên sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất đã xác định và ở trình
độ khá phát triển.
+ Sự tách biệt giữa lao động trí óc và lao động chân tay. Tri thức
xuất hiện với tính cách là một tầng lớp xã hội, có vị thế xã hội xác
định.
+ Những người xuất sắc trong tầng lớp này đã hệ thống hóa các tri
thức nhân loại dưới dạng các quan điểm, các học thuyết lý luận,…
có tính hệ thống, giải thích được các quy luật vận động, phát triển
của một đối tượng nhất định, được xã hội công nhận là các nhà
thông thái, các triết gia.

Câu 2: Thế giới quan và các thành phần cơ bản cấu thành thế giới quan, vì
sao nói triết học là hạt nhân lý luận của thế giới quan ?
a) Thế giới quan
• Khái niệm: Thế giới quan là khái niệm triết học chỉ hệ thống các tri thức,
quan điểm, tình cảm, niềm tin, lý tưởng xác định về thế giới và về vị trí của
con người (bao hàm cả cá nhân, xã hội và nhân loại) trong thế giới đó. Thế
5
 giới quan quy định các nguyên tắc, thái độ, giá trị trong định hướng nhận
thức và hoạt động thực tiễn của con người.
• Phân loại: 3 dạng chủ yếu
- TGQ khoa
- TGQ triết học
- TGQ tôn giáo
- Ngoài ra còn có TGQ huyền thoại; theo những phân chia khác thế giới
quan còn được phân loại theo các thời đại, các dân tộc, các tộc người,
hoặc thế giới quan kinh nghiệm, thế giới quan thông thường...
• Thành phần cơ bản của thế giới quan:
- Tri thức (Tri thức là cơ sở trực tiếp hình thành thế giới quan, nhưng tri
thức chỉ gia nhập thế giới quan khi đã được kiểm nghiệm ít nhiều trong
thực tiễn và trở thành niềm tin.)
- Niềm tin
- Lý tưởng (Lý tưởng là trình độ phát triển cao nhất của thế giới quan.)
• Vai trò của thế giới quan: TGQ có vai trò đặc biệt quan trọng trong cuộc
sống của con người và xã hội:
- Tất cả những vấn đề được triết học đặt ra và tìm lời giải đáp trước hết là
những vấn đề thuộc thế giới quan.
- Thế giới quan là tiền đề quan trọng để xác lập phương thức tư duy hợp lý
và nhân sinh quan tích cực; là tiêu chí quan trọng đánh giá sự trưởng
thành của mỗi cá nhân cũng như của từng cộng đồng xã hội nhất định.
➢ Triết học là hạt nhân thế giới quan. Triết học là học thuyết về TGQ.
• Thế giới quan duy vật biện chứng được coi là đỉnh cao của các loại thế giới
quan đã từng có trong lịch sử. Bao gồm tri thức khoa học, niềm tin khoa học
và lý tưởng cách mạng.
b) Triết học là hạt nhân lý luận của thế giới quan:
• Bản thân triết học chính là thế giới quan.
• Trong số các loại thế giới quan phân chia theo các cơ sở khác nhau thì thế
giới quan triết học bao giờ cũng là thành phần quan trọng, đóng vai trò là
nhân tố cốt lõi.
• Triết học bao giờ cũng có ảnh hưởng và chi phối các thế giới quan khác như:
thế giới quan tôn giáo, thế giới quan kinh nghiệm, thế giới quan thông
thường,…
• Thế giới quan triết học quy định mọi quan niệm khác của con người.

6
Câu 3: Phân tích nội dung Vấn đề cơ bản của triết học
a) Nội dung vấn đề cơ bản của triết học
• Ph. Ăngghen viết: “Vấn đề cơ bản lớn của mọi triết học, đặc biệt là của triết
học hiện đại, là vấn đề quan hệ giữa tư duy với tồn tại.”
• Hai mặt của vấn đề cơ bản:
- Thứ nhất: Giữa vật chất và ý thức, cái nào có trước, cái nào có sau? Cái
nào quyết định?
- Thứ hai: Con người có khả năng nhận thức được thế giới hay không ?
b) Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm
❖ Chủ nghĩa duy vật
• Thế nào là duy vật?
- Họ cho rằng: bản chất thế giới là vật chất; vật chất là tính thứ nhất, ý thức
là tính thứ hai; vật chất có trước và quyết định ý thức.
• Ba hình thức cơ bản của chủ nghĩa duy vật:
- Chủ nghĩa duy vật chất phác, sơ khai: Quan niệm về thế giới mang tính
trực quan, cảm tính, chất phác nhưng đã lấy bản thân giới tự nhiên để giải
thích TG.
- Chủ nghĩa duy vật siêu hình: Quan niệm thế giới như một cổ máy khổng
lồ, các bộ phận biệt lập tĩnh tại. Tuy còn hạn chế về phương pháp luận
siêu hình, máy móc nhưng đã chống lại quan điểm DT tôn giải thích về
TG.
- Chủ nghĩa duy vật biện chứng (cao nhất): Quan niệm thế giới như một cổ
máy khổng lồ, các bộ phận biệt lập tĩnh tại. Tuy còn hạn chế về phương
pháp luận siêu hình, máy móc nhưng đã chống lại quan điểm DT tôn giải
thích về TG. => Hình thức cao nhất của CNDV.
❖ Chủ nghĩa duy tâm
• Chủ nghĩa duy tâm gồm có hai phái:
- Chủ nghĩa duy tâm chủ quan: Tinh thần khách quan có trước và tồn tại
độc lập với con người (Platon; Hêghen)
- Chủ nghĩa duy tâm khách quan: Thừa nhận tính thứ nhất của ý thức từng
người cá nhân (G .Berkeley, Hume, G .Fichte )
• Đặc điểm:
CNDT cho rằng tinh thần có trước, vật chất có sau, thừa nhận sự sáng tạo thế
giới của các lực lượng siêu nhiên.
- Là thế giới quan của giai cấp thống trị và các lực lượng xã hội phản động.
- Liên hệ mật thiết với thế giới quan tôn giáo.
- Chống lại CNDV & KHTN.
- Nhất nguyên luận và nhị nguyên luận trong triết học.

7
c) Thuyết có thể biết (Khả tri luận) và thuyết không thể biết (Bất khả tri
luận)
• Khả tri luận: Khẳng định CN về nguyên tắc có thể hiểu được bản chất của
SV; những cái mà CN biết về nguyên tắc là phù hợp với chính SV.
• Bất khả tri luận: CN không thể hiểu được bản chất thật sự của đối tượng;
Các hiểu biết của CN về tính chất, đặc điểm… của đối tượng mà, dù có tính
xác thực, cũng không cho phép CN đồng nhất chúng với đối tượng vì nó
không đáng tin cậy.
• Hoài nghi luận: Nghi ngờ trong việc đánh giá tri thức đã đạt được và cho
rằng con ng không thê ̉ đạt đến chân lý khách quan.

Câu 4: Chủ nghĩa duy vật và các hình thức cơ bản của chủ nghĩa duy vật
• Thế nào là duy vật?
- Họ cho rằng: bản chất thế giới là vật chất; vật chất là tính thứ nhất, ý thức
là tính thứ hai; vật chất có trước và quyết định ý thức.
• Ba hình thức cơ bản của chủ nghĩa duy vật:
- Chủ nghĩa duy vật chất phác, sơ khai: Quan niệm về thế giới mang tính
trực quan, cảm tính, chất phác nhưng đã lấy bản thân giới tự nhiên để giải
thích TG.
- Chủ nghĩa duy vật siêu hình: Quan niệm thế giới như một cổ máy khổng
lồ, các bộ phận biệt lập tĩnh tại. Tuy còn hạn chế về phương pháp luận
siêu hình, máy móc nhưng đã chống lại quan điểm DT tôn giải thích về
TG.
- Chủ nghĩa duy vật biện chứng (cao nhất): Quan niệm thế giới như một cổ
máy khổng lồ, các bộ phận biệt lập tĩnh tại. Tuy còn hạn chế về phương
pháp luận siêu hình, máy móc nhưng đã chống lại quan điểm DT tôn giải
thích về TG. => Hình thức cao nhất của CNDV.
Câu 5: Chủ nghĩa duy tâm và các hình thức cơ bản của chủ nghĩa duy tâm
• Chủ nghĩa duy tâm gồm có hai phái:
- Chủ nghĩa duy tâm chủ quan: Tinh thần khách quan có trước và tồn tại
độc lập với con người (Platon; Hêghen)
- Chủ nghĩa duy tâm khách quan: Thừa nhận tính thứ nhất của ý thức từng
người cá nhân (G .Berkeley, Hume, G .Fichte )
• Đặc điểm:
CNDT cho rằng tinh thần có trước, vật chất có sau, thừa nhận sự sáng tạo thế
giới của các lực lượng siêu nhiên.
- Là thế giới quan của giai cấp thống trị và các lực lượng xã hội phản động.
- Liên hệ mật thiết với thế giới quan tôn giáo.
- Chống lại CNDV & KHTN.

8
 - Nhất nguyên luận và nhị nguyên luận trong triết học.
Câu 6: Phân tích thuyết Khả tri, Bất khả tri, Hoài nghi luận
• Khả tri luận: Khẳng định CN về nguyên tắc có thể hiểu được bản chất của
SV; những cái mà CN biết về nguyên tắc là phù hợp với chính SV.
• Bất khả tri luận: CN không thê ̉ hiểu được bản chất thật sự của đối tượng;
Các hiểu biết của CN về tính chất, đặc điểm… của đối tượng mà, dù có tính
xác thực, cũng không cho phép CN đồng nhất chúng với đối tượng vì nó
không đáng tin cậy.
• Hoài nghi luận: Nghi ngờ trong việc đánh giá tri thức đã đạt được và cho
rằng con người không thể đạt đến chân lý khách quan.

Câu 7: Nội dung Phép biện chứng và các hình thức cơ bản của phép biện
chứng
a) Phép biện chứng
• Nghĩa xuất phát của từ “biện chứng” (“dialectic”) là nghệ thuật tranh luận để
tìm chân lý bằng cách phát hiện mâu thuẫn trong cách lập luận (Do Xôcrát
dùng).
• Phương pháp biện chứng: Là phương pháp nhận thức đối tượng trong mối
liên hệ, tác động qua lại, ràng buộc và quy định chuyển hóa lẫn nhau: xem
xét sự vật trong sự vận động và phát triển của sự vật.
• Đặc điểm:
- Xem xét sv, ht trong các mối liên hệ phổ biến vốn có của nó. Chúng có
sự lệ thuộc, ảnh hưởng nhau, ràng buộc, quy định lẫn nhau.
- Xem sv,ht ở trạng thái động; có sự biến đổi về lượng dẫn đến thay đổi về
chất. Nguyên nhân của sự biến đổi bắt nguồn từ bên trong.
- Mặt tích cực của phương pháp biện chứng: phản ánh đúng hiện thực, bản
chất của sự vật, hiện tượng, đặt sự vật, hiện tượng trong vũ trụ luôn vận
động, biến đổi không ngừng.
- Mặt hạn chế chưa nhìn thấy trạng thái đứng im của sự vật, hiện tượng.
b) Các hình thức cơ bản của phép biện chứng
• Cùng với sự phát triển của tư duy con người, phương pháp biện chứng đã
trải qua ba giai đoạn phát triển, được thể hiện trong triết học với ba hình
thức lịch sử: phép biện chứng tự phát, phép biện chứng duy tâm và phép
biện chứng duy vật.
- Phép biện chứng tự phát: Các nhà biện chứng cả phương Đông và
phương Tây thời cổ đại đã thấy được các sự vật, hiện tượng của vũ trụ
vận động trong sự sinh thành, biến hóa vô cùng vô tận. Tuy nhiên, những
gì mà các nhà biện chứng thời đó thấy được chỉ là trực kiến, chưa có các
kết quả của nghiên cứu và thực nghiệm khoa học minh chứng.

9
 - Phép biện chứng duy tâm: người khởi đầu là Kant và người hoàn thiện là
Hegel. Theo các nhà triết học Đức, biện chứng bắt đầu từ tinh thần và kết
thúc cũng ở tinh thần. Thế giới hiện thực chỉ là sự phản ánh biện chứng
của ý niệm.
- Phép biện chứng duy vật được thể hiện trong triết học do C. Mác và Ph.
Ăngghen xây dựng, sau đó được V.I. Lênin và các nhà triết học hậu thế
phát triển.
+ PBCDV được xây dựng trên nền tảng của thế giới quan duy vật
triệt để, khoa học
+ PBCDV vừa là lý luận, vừa là phương pháp
▪ Vì nó là học thuyết về các mối liên hệ, học thuyết về sự vận
động và phát triển
▪ Vì nó là hệ thống về những yêu cầu đòi hỏi con người phải
thực hiện trong nhận thức và trong hoạt động thực tiễn
+ PBCDV không chỉ giải thích các mối liên hệ, sự vận động, phát
triển trong thế giới mà nó đã trở thành công cụ để nhận thức và cải
tạo thế giới
Câu 8: Những điều kiện, tiền đề của sự ra đời Triết học Mác Lênin
• Điều kiện kinh tế - xã hội:
- Sự củng cố và phát triển của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa trong
điều kiện cách mạng công nghiệp.
- Sự xuất hiện của giai cấp vô sản trên vũ đài lịch sử với tính cách một lực
lượng chính trị - xã hội độc lập.
- Thực tiễn cách mạng của giai cấp vô sản là cơ sở chủ yếu nhất cho sự ra
đời triết học Mác.
• Nguồn gốc lý luận và tiền đề khoa học tự nhiên
- Nguồn gốc lý luận
+ Triết học cổ điển Đức (đặc biệt là PBC của Hegel và CNDV của
Feuerbach)
+ Kinh tế chính trị học của Anh
+ CNXH không tưởng của Pháp
- Tiền đề khoa học tự nhiên
+ Sự phát triển của KHTN cuối TK 18 - đầu TK 19, đặc biệt là 3
phát minh:
▪ Quy luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng đã chứng minh
khoa học về sự không tách rời nhau, sự chuyển hóa lẫn nhau
và được bảo toàn của các hình thức vận động của vật chất.
➢ V.I.Lênin đã kế thừa Định luật bảo toàn và chuyển hóa năng
lượng: Chỉ có một thế giới duy nhất là thế giới vật chất, thế

10
 giới vật chất không do ai sinh ra, không ai tiêu diệt được nó.
Thế giới vật chất không có điểm khởi đầu về thời gian,
không có điểm kết thúc về thời gian và không có giới hạn về
không gian
▪ Thuyết tiến hóa: đem lại cơ sở khoa học về sự phát sinh,
phát triển đa dạng bởi tính di truyền, biến dị và mối liên hệ
hữu cơ giữa các loài thực vật, động vật trong quá trình chọn
lọc tự nhiên.
▪ Thuyết tế bào: đã xác định thống nhất về mặt nguồn gốc,
hình thái và cấu tạo vật chất của cơ thể thực vật, động vật và
giải thích quá trình phát triển trong mối liên hệ của chúng.
• Nhân tố chủ quan trong sự hình thành triết học Mác
- Thiên tài và hoạt động thực tiễn của C.Mác và Ph.Ăngghen
- Lập trường giai cấp công nhân và tình cảm đặc biệt của hai ông đối với
nhân dân lao động
- Tình bạn vĩ đại của hai nhà cách mạng

11
Câu 9: Vật chất và Phương thức tồn tại của vật chất theo quan điểm Triết
học Mác Lênin
a) Trước Lê-nin các nhà triết học quan niệm
• Chủ nghĩa duy tâm: thừa nhận sự tồn tại của thế giới vật chất nhưng lại phủ
nhận đặc trưng “tự thân tồn tại” của chúng. Các nhà triết học cho rằng đặc
trưng cơ bản nhất của mọi sự vật, hiện tượng là sự tồn tại lệ thuộc vào chủ
quan.
• Chủ nghĩa duy vật thời kỳ cổ đại:
- Thời cổ đại, đặc biệt là ở Hy Lạp - La Mã, Trung Quốc, Ấn Độ đã xuất
hiện chủ nghĩa duy vật với quan niệm chất phác về giới tự nhiên, về vật
chất. Nhìn chung, các nhà duy vật thời cổ đại quy vật chất về một hay
một vài dạng cụ thể và xem chúng là khởi nguyên của thế giới, tức là quy
vật chất về những vật thể hữu hình, cảm tính đang tồn tại ở thế giới bên
ngoài:
+ Nước (Thales), lửa (Heraclitus), không khí (Anaximenes)
+ Đất, nước, lửa, gió (Tứ đại - Ấn Độ)
+ Kim, mộc, thủy, hỏa, thổ (Ngũ hành - Trung Quốc)
- Một số trường hợp đặc biệt quy vật chất (không chỉ vật chất mà thế giới)
về những cái trừu tượng như Không (Phật giáo), Đạo (Lão Trang).
- Nhà triết học Hy Lạp cổ đại Anaximanội dunger cho rằng, cơ sở đầu tiên
của mọi vật trong vũ trụ là một dạng vật chất đơn nhất, vô định, vô hạn
và tồn tại vĩnh viễn, đó là Apeirôn. Apeirôn luôn ở trong trạng thái vận
động và từ đó nảy sinh những mặt đối lập chất chứa trong nó, như nóng
và lạnh, khô và ướt, sinh ra và chết đi, v.v..
- Hai nhà triết học Hy Lạp cổ đại là Leucippus và Democritos đều cho
rằng, vật chất là nguyên tử. Nguyên tử theo họ là những hạt nhỏ nhất,
không thể phân chia, không khác nhau về chất, tồn tại vĩnh viễn và sự
phong phú của chúng về hình dạng, tư thế, trật tự sắp xếp quy định tính
muôn vẻ của vạn vật. Theo thuyết nguyên tử thì vật chất theo nghĩa bao
quát nhất, chung nhất không đồng nghĩa với những vật thể mà con người
có thể cảm nhận được một cách trực tiếp, mà là một lớp các phần tử hữu
hình rộng rãi nằm sâu trong mỗi sự vật, hiện tượng.
• Chủ nghĩa duy vật hiện đại:
- Thuyết nguyên tử được tiếp tục khẳng định. Họ thường đồng nhất vật
chất với khối lượng, coi những định luật cơ học như những chân lý. Các
nhà khoa học và triết học xem vật chất, vận động, không gian, thời gian
như những thực thể khác nhau, không có mối liên hệ nội tại với nhau...
- Vào thời kỳ này, các nhà khoa học và triết học đã chứng minh sự tồn tại
thực sự của nguyên tử là phần tử nhỏ nhất của vật chất vĩ mô thông qua

12
 thực nghiệm của vật lý học cổ điển. Họ đồng nhất vật chất với khối
lượng; giải thích sự vận động của thế giới vật chất trên nền tảng cơ học;
tách rời VC khỏi vận động, không gian và thời gian. Tuy nhiên, không
đưa ra được sự khái quát triết học trong quan niệm về thế giới vật chất.
b) Cuộc cách mạng trong khoa học tự nhiên
• Những phát hiện khoa học chứng tỏ rằng:
- Nguyên tử không phải là phần tử nhỏ nhất mà nó có thể bị phân chia.
- Không gian, thời gian, khối lượng luôn biến đổi cùng với sự vận động
của vật chất.
➢ Lúc này, các nhà khoa học, triết học duy vật tự phát hoài nghi quan niệm về
vật chất của Chủ nghĩa duy vật trước. Chủ nghĩa duy tâm trong một số khoa
học tấn công và phủ nhận quan niệm về vật chất của chủ nghĩa duy vật. Một
số nhà khoa học tự nhiên trượt từ chủ nghĩa duy vật máy móc, siêu hình sang
chủ nghĩa tương đối, rồi rơi vào chủ nghĩa duy tâm.
➢ V.I.Lênin đã phân tích tình hình phức tạp đó và chỉ rõ:
- Vật lý học không bị khủng hoảng, mà đó chính là dấu hiệu của một cuộc
cách mạng trong khoa học tự nhiên.
- Cái bị tiêu tan không phải là nguyên tử, không phải “vật chất tiêu tan” mà
chỉ có giới hạn hiểu biết của con người về vật chất là tiêu tan.
- Những phát minh có giá trị to lớn của vật lý học đương thời không hề bác
bỏ vật chất mà chỉ làm rõ hơn hiểu biết còn hạn chế của con người về vật
chất.
c) Định nghĩa vật chất của Lê-nin
• Quan niệm của V.I.Lênin
- V.I.Lênin đã tiến hành tổng kết toàn diện những thành tựu mới nhất của
khoa học, đấu tranh chống mọi biểu hiện của chủ nghĩa hoài nghi, duy
tâm.
- Lênin đã tìm kiếm phương pháp định nghĩa mới cho phạm trù vật chất
thông qua đối lập với phạm trù ý thức.
• Trong tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán, V.I.
Lênin đã đưa ra định nghĩa về vật chất như sau: “Vật chất là một phạm trù
triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong
cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh, và tồn tại
không lệ thuộc vào cảm giác”.
• Định nghĩa vật chất của V.I. Lênin bao hàm các nội dung cơ bản sau đây:
- Thứ nhất, vật chất là thực tại khách quan - cái tồn tại hiện thực bên ngoài
ý thức và không lệ thuộc vào ý thức.
- Thứ hai, vật chất là cái mà khi tác động vào các giác quan con người thì
đem lại cho con người cảm giác.
13
 - Thứ ba, vật chất là cái mà ý thức chẳng qua chỉ là sự phản ánh của nó.
d) Ý nghĩa phương pháp luận
• Trong hoạt động nhận thức và thực tiễn, con người phải xuất phát từ bản
thân sự vật, hiện thực khách quan mà phân tích, xem xét nó, đồng thời để
hiểu sâu sắc hơn về sự vật – hiện tượng ta phải đặt nó trong mối quan hệ với
các sự vật – hiện tượng có liên quan kể cả trực tiếp và gián tiếp, không được
chủ quan kết luận.
e) Liên hệ thực tiễn
• “Mọi đường lối, chủ trương của Đảng phải xuất phát từ thực tế, tôn trọng
quy luật khách quan”. Vì thế trong giai đoạn phát triển kinh tế xã hội hiện
nay, chúng ta lấy thực tế Việt Nam làm điểm xuất phát và lấy con người Việt
Nam làm mục tiêu của sự phát triển nhanh bền vững.
Câu 10: Phân tích Nguồn gốc của ý thức
• Quan điểm của chủ nghĩa duy tâm:
- Chủ nghĩa duy tâm khách quan (Hêghen) khẳng định "ý niệm tuyệt đối"
là bản thể, sinh ra toàn bộ thế giới hiện thực. Ý thức của con người chỉ là
sự "tự ý thức" lại "ý niệm tuyệt đối“ mà thôi.
- Chủ nghĩa duy tâm chủ quan (G.Béccơli) coi cảm giác là bản thể, sản
sinh ra thế giới vật chất. Ý thức của con người là do cảm giác sinh ra, đó
là cái vốn có của mỗi cá nhân tồn tại tách rời, biệt lập với thế giới khách
quan.
- Ý thức là bản thể đầu tiên, tồn tại vĩnh viễn, là nguyên nhân sinh thành,
chi phối sự tồn tại, biến đổi của toàn bộ thế giới vật chất.
• Quan điểm của chủ nghĩa duy vật siêu hình:
- Xuất phát từ thế giới hiện thực để lý giải nguồn gốc của ý thức; coi ý
thức cũng chỉ là một dạng vật chất đặc biệt, do vật chất sản sinh ra.
• Quan điểm cua chủ nghĩa duy vật biện chứng:
- Ý thức ra đời từ hai nguồn gốc: Tự nhiên và Xã hội
+ Nguồn gốc tự nhiên: bộ óc người và mối quan hệ giữa con người
với thế giới khách quan.
▪ Về bộ óc người: Ý thức là thuộc tính của một dạng vật chất
có tổ chức cao là bộ óc người.
▪ Ý thức là sự phản ánh thế giới hiện thực bởi bộ óc con người
và là hình thức phản ánh đặc trưng chỉ có ở con người.
+ Nguồn gốc xã hội: Đây là nguồn gốc quyết định sự hình thành ý
thức, bao gồm: quá trình lao động và ngôn ngữ.
▪ Vai trò của lao động: Thông qua lao động, con người tác
động vào thế giới vật chất làm cho nó bộc lộ những quy luật.
14
 Con người chẳng những hiểu quy luật mà còn sử dụng
chúng tác động lại thế giới khách quan phục vụ đời sống con
người. Quá trình lao động đã hình thành ngôn ngữ, vì trong
lao động họ phải thực hiện nhu cầu giao tiếp, trao đổi tư
tưởng.
▪ Ngôn ngữ là hệ thống tín hiệu vật chất chứa đựng thông tin
mang nội dung ý thức. Ngôn ngữ giúp con người không chỉ
giao tiếp, trao đổi mà còn khái quát, đúc kết thực tiễn, truyền
đạt kinh nghiệm, tư tưởng từ thế hệ này sang thế hệ khác.
➢ Tóm lại: Ý thức ra đời trên hai nguồn gốc (tự nhiên và xã hội) trong đó,
nguồn gốc tự nhiên là điều kiện cần, còn nguồn gốc xã hội là điều kiện đủ để
ý thức hình thành, tồn tại và phát triển.
Câu 11: Phân tích Bản chất của ý thức
• Chủ nghĩa duy tâm đã cường điệu vai trò của ý thức một cách thái quá, trừu
tượng tới mức thoát ly đời sống hiện thực, biến nó thành một thực thể tồn tại
độc lập, thực tại duy nhất và nguồn gốc sinh ra thế giới vật chất.
• Chủ nghĩa duy vật siêu hình đã tầm thường hóa vai trò của ý thức. Họ coi ý
thức cũng chỉ là một dạng vật chất; hoặc coi ý thức chỉ là sự phản ánh giản
đơn, thụ động thế giới vật chất, tách rời thực tiễn xã hội rất phong phú, sinh
động.
- Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, là quá trình phản
ánh tích cực, sáng tạo hiện thực khách quan của óc người. Trước hết, thế
giới khách quan là nguyên bản, là tính thứ nhất. Còn ý thức chỉ là bản
sao, là "hình ảnh" về thế giới đó, là tính thứ hai.
- Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Tức ý thức là cái
vật chất ở bên ngoài "di chuyển" vào trong đầu óc của con người và được
cải biến đi ở trong đó.
- Ý thức có đặc tính tích cực, sáng tạo gắn bó chặt chẽ với thực tiễn xã hội.
Sáng tạo là đặc trưng bản chất nhất của ý thức.
➢ Phản ánh và sáng tạo là hai mặt thuộc bản chất của ý thức.

Câu 12: Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức

a) Vật chất là gì?
• Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem
lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp
lại, phản ánh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác.

15
b) Ý thức là gì?
• Nguồn gốc tự nhiên: ý thức được thể hiện qua sự hình thành của bộ óc con
người và hoạt động của bộ óc đó cùng với mối quan hệ giữa con người với
thế giới khách quan; trong đó, thế giới khách quan tác động đến bộ óc con
người tạo ra quá trình phản ánh sáng tạo, năng động.
• Nguồn gốc xã hội: ý thức là lao động và ngôn ngữ. hai yếu tố này vừa là
nguồn gốc, vừa là tiền đề của sự ra đời ý thức.
c) Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
• Quan điểm của chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật siêu hình
- Chủ nghĩa duy tâm
+ Ý thức là tồn tại duy nhất, tuyệt đối, có tính quyết định; còn thế giới
vật chất chỉ là bản sao, biểu hiện khác của ý thức tinh thần, là tính thứ
hai, do ý thức tinh thần sinh ra.
+ Phủ nhận tính khách quan, cường điệu vai trò nhân tố chủ quan, duy ý
chí, hành động bất chấp điều kiện, quy luật khách quan.
- Chủ nghĩa duy vật siêu hình
+ Tuyệt đối hoá yếu tố vật chất sinh ra ý thức, quyết định ý thức.
+ Phủ nhận tính độc lập tương đối và tính năng động, sáng tạo của ý
thức trong hoạt động thực tiễn; rơi vào trạng thái thụ động, ỷ lại, trông
chờ không đem lại hiệu quả trong hoạt động thực tiễn.
• Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng
- Theo quan điểm triết học Mác - Lênin, vật chất và ý thức có mối quan hệ
biện chứng, trong đó vật chất quyết định ý thức, còn ý thức tác động tích
cực trở lại vật chất.
- Vật chất quyết định ý thức
+ Thứ nhất, vật chất quyết định nguồn gốc của ý thức.
+ Thứ hai, vật chất quyết định nội dung của ý thức.
+ Thứ hai, vật chất quyết định nội dung của ý thức.
+ Thứ tư, vật chất quyết định sự vận động, phát triển của ý thức.
- Ý thức có tính độc lập tương đối và tác động trở lại vật chất
+ Thứ nhất, ý thức có thể thay đổi nhanh, chậm, đi song hành so với
hiện thực. (Thường thì chậm hơn)
+ Thứ hai, bằng họat đông thực tiễn, ý thức có thể làm biến đổi
những hoàn cảnh vật chất.
+ Thứ ba, ý thức chỉ đạo hành động của con người; nó có thể quyết
định làm cho hoạt động của con người thành công hay thất bại.
+ Thứ tư, xã hội càng phát triển thì vai trò của tri thức khoa học, của
tư tưởng chính trị, tư tưởng nhân văn là hết sức quan trọng.

16
d) Ý nghĩa phương pháp luận
• Vì vật chất quyết định ý thức, nên trong nhận thức và thực tiễn phải luôn
luôn xuất phát từ thực tế khách quan, tôn trọng quy luật khách quan.
• Vì ý thức có tính độc lập thương đối, nên trong hoạt động thực tiễn chúng ta
phải phát huy tính năng động chủ quan.
• Để thực hiện nguyên tắc tôn trọng tính khách quan kết hợp phát huy tính
năng động chủ quan, còn phải nhận thức và giải quyết đúng đắn các quan hệ
lợi ích, phải biết kết hợp hài hòa lợi ích cá nhân, lợi ích tập thể, lợi ích xã
hội; phải có động cơ trong sáng, thái độ thật sự khách quan, khoa học, không
vụ lợi trong nhận thức và hành động của mình.
e) Liên hệ thực tiễn
• Trong nhận thức và hoạt động thực tiễn, mọi chủ trương, đường lối, kế
hoạch, mục tiêu đều phải xuất phát từ thực tế khách quan, từ những điều
kiện, tiền đề vật chất hiện có. Phải tôn trọng và hành động theo quy luật
khách quan, nếu không sẽ gây ra những hậu quả tai hại khôn lường. Nhận
thức sự vật, hiện tượng phải chân thực, đúng đắn, tránh tô hồng hoặc bôi đen
đối tượng, không được gán cho đối tượng cái mà nó không có. Nhìn chung,
nhận thức, cải tạo sự vật, hiện tượng, phải xuất phát từ chính bản thân sự vật,
hiện tượng đó với những thuộc tính, mối liên hệ bên trong vốn có của nó.
Cần phải tránh chủ nghĩa chủ quan, bệnh chủ quan duy ý chí; chủ nghĩa duy
vật tầm thường, chủ nghĩa thực dụng, chủ nghĩa khách quan.
• Phải phát huy tính năng động sáng, chống tư tưởng, thái độ thụ động, ỷ lại,
ngồi chờ, bảo thủ, trì trệ, thiếu tính sáng tạo. Đồng thời, phải giáo dục và
nâng cao trình độ tri thức khoa học, củng cố, bồi dưỡng nhiệt tình, ý chí cách
mạng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân nói chung, nhất là trong điều kiện
nền văn minh trí tuệ, kinh tế tri thức, toàn cầu hóa hiện nay; coi trọng việc
giữ gìn, rèn luyện phẩm chất đạo đức cho cán bộ, đảng viên, bảo đảm sự
thống nhất giữa nhiệt tình cách mạng và tri thức khoa học.

Câu 13: Khái niệm Biện chứng, phân biệt giữa biện chứng khách quan và biện
chứng chủ quan
a) Biện chứng
• Biện chứng thường được hiểu theo hai nghĩa:
- Thứ nhất, là phạm trù dùng để chỉ những mối liên hệ qua lại lẫn nhau, sự
vận động và phát triển của bản thân các sự vật, hiện tượng, quá trình tồn
tại độc lập bên ngoài ý thức con người.
- Thứ hai, là phạm trù dùng để chỉ những mối liên hệ và sự vận động, biến
đổi của chính quá trình phản ánh hiện thực khách quan vào đầu óc con
người. Ở nghĩa thứ hai này biện chứng trở thành quan điểm, phương pháp

17
 “... xem xét những sự vật và những phản ánh của chúng trong tư tưởng
trong mối liên hệ qua lại lẫn nhau của chúng, trong sự ràng buộc, sự vận
động, sự phát sinh và sự tiêu vong của chúng”, tức là thành phép biện
chứng. Nó cho phép tư duy không chỉ nhìn thấy sự vật cá biệt mà còn
thấy cả mối liên hệ qua lại giữa chúng, vừa thấy bộ phận vừa thấy toàn
thể, không chỉ thấy cây mà còn thấy rừng.
b) Biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan
• Biện chứng khách quan là khái niệm dùng để chỉ biện chứng của bản thân
thế giới tồn tại khách quan, độc lập với ý thức con người.
• Biện chứng chủ quan chính là sự phản ánh biện chứng khách quan vào đầu
óc của con người, là biện chứng của chính quá trình nhận thức, là biện
chứng của tư duy phản ánh hiện thực khách quan vào bộ óc con người.
• Chúng có mối quan hệ thống nhất. Trong đó:
- BCKQ quyết định BCCQ
- BCCQ có tính độc lập tương đối.
Câu 14: Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến
a) Khái niệm mối liên hệ
• "Mối liên hệ” là một phạm trù triết học dùng để chỉ các mối ràng buộc tương
hỗ, quy định và ảnh hưởng lẫn nhau giữa các yếu tố, bộ phận trong một đối
tượng hoặc giữa các đối tượng với nhau.
b) Mối liên hệ phổ biến
• Mối liên hệ phổ biến: Là khái niệm dùng để chỉ các mối liên hệ tồn tại ở
nhiều sự vật, hiện tượng của thế giới, trong đó mối liên hệ phổ biến nhất là
những mối liên hệ tồn tại ở mọi sự vật, hiện tượng của thế giới.
• Mối liên hệ phổ biến có 2 nghĩa:
- Tính phổ biến của các mối liên hệ.
- Sự khái quát những mối liên hệ có tính chất phổ biến nhất.
c) Nội dung nguyên lý mối liên hệ phổ biến
• Thế giới có vô vàn các sự vật, hiện tượng nhưng chúng tồn tại trong mối liên
hệ trực tiếp hay gián tiếp với nhau, tức là chúng luôn luôn tồn tại trong sự
quy định lẫn nhau, tác động, biến đổi và chuyển hóa lẫn nhau.
• Mặt khác, mỗi sự vật, hiện tượng của thế giới cũng là một hệ thống được cấu
thành từ nhiều yếu tố, nhiều mặt, tồn tại trong mối liên hệ ràng buộc, chi
phối và làm biến đổi lẫn nhau. Vì vậy, một sự vật, hiện tượng có vô vàn mối
liên hệ.

18
d) Phân loại
Mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng rất đa dạng, muôn hình, muôn vẻ:
• Mối liên hệ bên trong; mối liên hệ bên ngoài
• Mối liên hệ chung (…), lại có mối liên hệ riêng (…)
• Mối liên hệ trực tiếp (…) lại có mối liên hệ gián tiếp (…)
• Mối liên hệ tất nhiên (…) và ngẫu nhiên (…)
• Mối liên hệ cơ bản (…) và không cơ bản (…)
e) Tính chất
• Tính khách quan: Tất cả các sự vật, hiện tượng trong thế giới đều là những
dạng cụ thể của vật chất, chúng tồn tại một cách khách quan ở bên ngoài và
độc lập với ý thức của con người. Thông qua các mối liên hệ, con người có
thể phát hiện ra quy luật, nguyên lý của thế giới khách quan.
• Tính phổ biến được thể hiện ở:
- Thứ nhất, tất cả mọi sự vật đều có mối liên hệ với sự vật hiện tượng khác.
Không có sự vật, hiện tượng nào nằm ngoài mối liên hệ.
- Thứ hai, mối liên hệ được biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau tùy
theo trình độ, kết cấu vật chất nhất định.
• Tính đa dạng, phong phú: có nhiều mối liên hệ cụ thể khác nhau với những
vai trò, vị trí khác nhau trong thế giới vật chất.
f) Ý nghĩa phương pháp luận
Từ nguyên lý rút ra được 2 quan điểm sau:
• Quan điểm toàn diện
- Khi nghiên cứu, xem xét đối tượng cụ thể, cần đặt nó trong chỉnh thể
thống nhất của tất cả các mặt, các bộ phận, các yếu tố, các thuộc tính, các
mối liên hệ của chỉnh thể đó.
• Quan điểm lịch sử - cụ thể
- Phải xét đến những tính chất đặc thù của đối tượng nhận thức và tình
huống phải giải quyết khác nhau trong hoạt động thực tiễn.
- Phải xác định rõ vị trí, vai trò khác nhau của mỗi mối liên hệ cụ thể trong
những tình huống cụ thể để từ đó có những giải pháp cụ thể.
Câu 15: Nguyên lý về sự phát triển
a) Khái niệm phát triển
• Quan điểm siêu hình: Phát triển chỉ là sự thay đổi về lượng, không quanh co
phức tạp.
• Quan điểm biện chứng: Phát triển là quá trình tiến lên từ thấp đến cao, từ sự
tích lũy dần dần về lượng để có sự thay đổi về chất . Quá trình này diễn ra
theo hình xoáy ốc.

19
b) Nội dung nguyên lý về sự phát triển
• Mọi sự vật, hiện tượng luôn luôn vận động, phát triển không ngừng. Vận
động và phát triển không đồng nghĩa như nhau. Có những vận động diễn ra
theo khuynh hướng đi lên, từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém
hoàn thiện đến hoàn thiện hơn. Có những vận động lại thụt lùi, đi xuống
song nó là tiền đề, là điều kiện cho sự vận động đi lên. Có khuynh hướng
vận động theo vòng tròn, lặp lại như cũ.
c) Tính chất
• Tính khách quan: Nguồn gốc của sự vận động và phát triển chính là quá
trình giải quyết mâu thuẫn bên trong sự vật nên phát triển là tất yếu.
• Tính phổ biến: Diễn ra ở mọi lĩnh vực: Tự nhiên, xã hội và tư duy.
• Tính đa dạng: Phát triển là khuynh hướng chung, nhưng từng sự vật, hiện
tượng, quá trình phát triển diễn ra không giống nhau.
• Tính kế thừa: Sự vật mới ra đời bao giờ cũng mang trong nó những yếu tố
của sự vật cũ.
d) Ý nghĩa phương pháp luận
Quan điểm phát triển:
• Phải thấy tính phức tạp, quanh co của sự vật, hiện tượng trong quá trình phát
triển của nó để có cách thức giải quyết thích hợp.
• Quan điểm phát triển góp phần khắc phục tư tưởng bảo thủ, định kiến trong
hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn.
e) Liên hệ thực tiễn
• Khi nhìn nhận 1 sự vật, hiên tượng, cần phải quan sát nó trong quá trình phát
triển,…
Câu 16: Quy luật từ sự thay đổi về chất dẫn đến sự thay đổi về lượng và ngược
lại
a) Quy luật là gì?
• Quy luật là những mối liên hệ khách quan, bản chất, tất nhiên, phổ biến và
lặp lại giữa các mặt, các yếu tố, các thuộc tính bên trong mỗi một sự vật, hay
giữa các sự vật, hiện tượng với nhau.
- Căn cứ vào trình độ tính phổ biến, các quy luật có thể được chia thành:
+ Quy luật riêng
+ Quyluật chung
+ Quy luật chung nhất
- Căn cứ vào lĩnh vực tác động, các quy luật được chia thành ba nhóm lớn
sau:
+ Quy luật tự nhiên

20
 + Quy luật xã hội
+ Quy luật tư duy
b) Khái niệm (lượng, chất)
Bất cứ một sự vật, hiện tượng nào cũng bao gồm mặt chất và mặt lượng. Hai
mặt đó thống nhất hữu cơ với nhau trong sự vật, hiện tượng.
• Lượng là khái niệm dùng để chỉ tính quy định vốn có của sự vật, hiện tượng
về mặt quy mô, trình độ phát triển, các yếu tố biểu hiện ở số lượng các thuộc
tính, ở tổng số các bộ phận, ở đại lượng, ở tốc độ và nhịp điệu vận động và
phát triển của sự vật, hiện tượng.
• Chất: Chất là khái niệm dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự
vật, hiện tượng; là sự thống nhất hữu cơ của các thuộc tính, yếu tố tạo nên sự
vật, hiện tượng làm cho nó là nó mà không phải là cái khác. Chất có 2 nghĩa:
- Chất là sự thống nhất hữu cơ của những thuộc tính cơ bản, khách quan
vốn có của sự vật.
- Chất chính là phương thức liên kết giữa các yếu tố cấu thành sự vật.
c) Mối quan hệ giữa sự thay đổi lượng và sự thay đổi chất
• Bất kì sự vật, hiện tượng nào cũng là sự thay đổi thống nhất giữa mặt chất và
mặt lượng. Chúng tác động qua lại với nhau. Trong sự vật, quy định về
lượng không bao giờ tồn tại nếu không có tính quy định về chất và ngược
lại.
• Quy luật này chỉ ra cách thức chung nhất của sự vận động và phát triển, sự
thay đổi về chất chỉ xảy ra khi sự vật hiện tượng đã tích lũy những thay đổi
về lượng đến một ngưỡng nhất định.
• Quy luật này cũng chỉ ra tính chất của sự vận động và phát triển, cho thấy sự
thay đổi về lượng của sự vật hiện tượng diễn ra từng bước và kết hợp với sự
thay đổi nhảy vọt về chất làm cho sự vật hiện tượng vừa có những bước tiến
tuần tự, vừa cónhững bước tiến đột phá.
d) Nội dung 2 chiều
• Thứ nhất, sự tích lũy về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất
• Thứ hai, chất mới ra đời tác động ngược trở lại lượng làm cho nó biến đổi.
e) Tóm tắt quy luật
Quy luật này chỉ ra phương thức, cách thức của sự vận động, phát triển
• Bất kỳ sự vật hiện tượng nào cũng có lượng và chất. Chất tương đối ổn định,
lượng thường xuyên biến đổi.
• Lúc đầu lượng biến đổi chưa làm cho chất biến đổi căn bản. Nhưng lượng
biến đổi đến một mức độ nhất định làm chất biến đổi. Sự vật hiện tượng mới
ra đời với chất mới và lượng mới.

21
 • Lượng vẫn thường xuyên biến đổi, nhưng sự biến đổi của lượng mới khác sự
biến đổi của lượng cũ về quy mô, trình độ, nhịp độ, kết cấu….. Sự khác nhau
này do chất mới quy định.
➢ Như vậy, từ những sự thay đổi về lượng đã dẫn đến sự thay đổi về chất; và
từ những sự thay đổi về chất lại đã dẫn đến những thay đổi về lượng (ngược
lại).
➢ Đây là phương thức của sự vận động, phát triển.
f) Ý nghĩa phương pháp luận
• Vì sự vật, hiện tượng có sự thống nhất giữa chất và lượng, nên chúng ta phải
có cái nhìn toàn diện, không được tuyết đối hóa yếu tố nào.
• Vì phát triển có sự tích lũy về lượng, nên trong hoạt động thực tiễn cần có sự
chuẩn bị chu đáo. Không nên “dục tốc” vì sẽ “bất đạt”.
• Vì lượng tích lũy tới giới hạn sẽ có bước chuyển về chất, nên chúng ta
không nôn nóng nhưng đồng thời cũng không thụ động, chờ đợi, trái lại phải
biết tạo và chớp lấy thời cơ để đạt mục đích.
g) Liên hệ thực tiễn
Liên hệ về việc học của sinh viên
• Ca dao, tục ngữ:
- Tích tiểu thành đại
- Một cây làm chẳng nên non, Ba cây chụm lại nên hòn núi cao

Câu 17: Phân tích nội dung quy luật thống nhất và đấu tranh các mặt đối lập
a) Quy luật
• Là những mối liên hệ bản chất, tất nhiên, phổ biến và lặp lại giữa các mặt,
các yếu tố, các thuộc tính bên trong mỗi 1 sự vật hay giữa các sự vật, hiện
tượng với nhau.
b) Phép biện chứng duy vật nghiên cứu những quy luật
• Quy luật chuyển hoá từ những biến đổi về lượng dẫn tới những biến đổi về
chất và ngược lại; Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập; Quy
luật phủ định của phủ định.
c) Vị trí quy luật mâu thuẫn trong phép biện chứng duy vật
• Là “hạt nhân” chỉ ra nguồn gốc, động lực của sự vận động, phát triển của các
sự vật, hiện tượng.

22
d) Khái niệm
• Mâu thuẫn là phạm trù dùng để chỉ 2 mặt đối lập vừa thống nhất vừa đấu
tranh với nhau trong mỗi sự vật, hiện tượng
• Mặt đối lập là những mặt, những thuộc tính có khuynh hướng biến đổi trái
ngược nhau tồn tại khách quan trong tự nhiên, xã hội và tư duy.
e) Phân loại
• Bên trong – bên ngoài
• Cơ bản – không cơ bản
• Chủ yếu – thứ yếu
• Đối kháng – không đối kháng
f) Nội dung
• Thống nhất và đấu tranh là 2 trạng thái đối lập của một mâu thuẫn
• Thống nhất của các mặt đối lập là tương đối, tạm thời, là cơ sở cho sự tồn tại
của sự vật, hiện tượng
• Đấu tranh của các mặt đối lập là tuyệt đối, vĩnh viễn, là nguồn gốc, động lực
của sự vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng
g) Vai trò (Nguồn gốc, động lực; hạt nhân của phép biện chứng duy vật)
• Là sự tác động qua lại theo xu hướng bài trừ phủ định, chuyển hóa lẫn nhau
giữa các mặt đối lập
• Biểu hiện:
- Là quá trình các mặt đối lập lấy nhau làm đối tượng để thâm nhập vào
nhau
- Là quá trình chúng bài trừ phản đối nhau và phá vỡ sự thống nhất của
chúng
• Đấu tranh của các mặt đối lập là phương thức giải quyết mâu thuẫn của các
sự vật, hiện tượng. Các mặt đối lập bài trừ và chuyển hóa lẫn nhau.
• Đấu tranh của các mặt đối lập là tuyệt đối, vĩnh viễn, là nguồn gốc động lực
của sự vật, hiện tượng
h) Ý nghĩa phương pháp luận
• Thừa nhận tính khách quan của mâu thuẫn trong sự vật, hiện tượng

23
 • Phân tích toàn diện các mâu thuẫn của sự vật, phân tích cụ thể một mâu
thuẫn để tìm ra phương hướng, giải pháp đúng cho hành động nhận thức về
thực tiễn
• Phải nắm vứng nguyên tắc giải quyết mâu thuẫn bằng đấu tranh giữa các mặt
đối lập, không điều hòa mâu thuẫn cũng không nóng vội hay bảo thủ…
i) Liên hệ thực tiễn
• Ví dụ như trong lĩnh vực nông nghiệp, người nông dân sẽ có thể lợi dụng
những mặt đối lập trong di truyền và biến dị, gây ra đột biến, tạo nên giống
loài mới cho năng suất cao hơn.
• Ví dụ như trong hoạt động của cơ quan, cần phân tích để nhằm từ đó các chủ
thể nhận ra được những mặt tranh chấp nội bộ để có hướng giải quyết phù
hợp, điều chỉnh các mặt chưa tốt của các thành viên. Việc làm này là cần
thiết và góp phần nâng cao chất lượng hoạt động của các tổ chức đó.

Câu 18: Phân tích nội dung quy luật phủ định của phủ định
a) Quy luật
• Là những mối liên hệ bản chất, tất nhiên, phổ biến và lặp lại giữa các mặt,
các yếu tố, các thuộc tính bên trong mỗi 1 sự vật hay giữa các sự vật, hiện
tượng với nhau.
b) Phép biện chứng duy vật nghiên cứu những quy luật
• Quy luật chuyển hoá từ những biến đổi về lượng dẫn tới những biến đổi về
chất và ngược lại; Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập; Quy
luật phủ định của phủ định.
c) Vị trí quy luật phủ định của phủ định trong phép biện chứng duy vật
• Phản ánh về khuynh hướng chung của sự vận động phát triển và tiến lên
thông qua 1 chu kì phủ định biện chứng thì sự vật hiện tượng mới sẽ ra đời
thay thế cho sự vật hiện tượng cũ nhưng ở trình độ cao hơn cái cũ.
d) Khái niệm
• Phủ định là sự thay thế sự vật này bằng sự vật khác trong quá trình vận
động, phát triển.
• Phủ định biện chứng là tự thân phủ định, tự thân phát triển, là “mắc xích”
trong “sợi dây chuyền” dẫn đến sự ra đời của sự vật, hiện tượng mới.

24
e) Nội dung
• Phát triển là quá trình cái mới phủ định cái cũ: cái mới vừa gạt bỏ cái cũ vừa
kế thừa những hạt nhân hợp lý của cái cũ theo chu kì phủ định của phủ định.
• Cái mới là cái tất thắng. Con đường tiến lên trong quá trình phát triển theo
đường xoắn ốc.
f) Vai trò (Khuynh hướng chung)
• Chỉ rõ KHUYNH HƯỚNG cơ bản, phổ biến của mọi sự vận động, phát triển
diễn ra trong thế giới thông qua những chu kỳ “phủ định của phủ định” - đó
là KHUYNH HƯỚNG ĐI LÊN.
g) Ý nghĩa phương pháp luận
• Nhận thức đúng sai hướng pt của sự vật, hiện tượng.
• Biết phát hiện, ủng hộ cái mới, tạo điều kiện cho cái mới chiến thắng cái cũ,
lỗi thời lạc hậu
• Phủ định cái cũ nhưng phải kế thừa tinh hoa, hạt nhân hợp lý, tránh phủ định
sạch trơn
h) Liên hệ thực tiễn
• Hạt thóc -> Cây mạ -> Cây lúa -> Hạt thóc
Hạt thóc cho ra đời cây mạ (đây là phủ định lần 1) Cây mạ cho ra đời cây lúa
(đây là phủ định lần 2). Cây lúa cho ra bông thóc (thóc lại cho ra thóc nhưng lần
này không phải là 1 hạt mà là nhiều hạt)

Câu 19: Phân tích nội dung thực tiễn và các hình thức cơ bản của thực tiễn
a) Khái niệm
• Các nhà triết học duy tâm cho hoạt động nhận thức, hoạt động của ý thức,
hoạt động của tinh thần nói chung là hoạt động thực tiễn.
• Các nhà triết học tôn giáo thì cho hoạt động sáng tạo ra vũ trụ của thượng đế
là hoạt động thực tiễn.
• Các nhà triết học duy vật trước triết học duy vật biện chứng có nhiều đóng
góp cho quan điểm duy vật về nhận thức, nhưng chưa một đại biểu nào hiểu
đúng được bản chất của thực tiễn.
• Theo quan điểm của triết học Mác - Lênin, thực tiễn là toàn bộ những hoạt
động vật chất - cảm tính, có tính lịch sử - xã hội của con người nhằm cải tạo
tự nhiên và xã hội phục vụ nhân loại tiến bộ.

25
b) Đặc trưng
• Thứ nhất, thực tiễn không phải là toàn bộ hoạt động của con người mà chỉ là
những hoạt động vật chất - cảm tính.
• Thứ hai, hoạt động thực tiễn là những hoạt động mang tính lịch sử - xã hội
của con người.
• Thứ ba, thực tiễn là hoạt động có tính mục đích nhằm cải tạo tự nhiên và xã
hội phục vụ con người.
c) Hình thức
• Thực tiễn tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau, ở những lĩnh vực khác
nhau, nhưng gồm những hình thức cơ bản sau:
- Hoạt động sản xuất vật chất: là hình thức thực tiễn có sớm nhất, cơ bản
nhất, quan trọng nhất, vì ngay từ khi con người mới xuất hiện trên trái đất
đã phải tiến hành sản xuất vật chất dù là giản đơn để tồn tại. Sản xuất vật
chất biểu thị mối quan hệ của con người với tự nhiên và là phương thức
tồn tại cơ bản của con người và xã hội loài người. Không có sản xuất vật
chất, con người và xã hội loài người không thể tồn tại và phát triển. Sản
xuất vật chất còn là cơ sở cho sự tồn tại của các hình thức thực tiễn khác
cũng như tất cả các hoạt động sống khác của con người.
- Hoạt động chính trị - xã hội: là hoạt động thực tiễn thể hiện tính tự giác
cao của con người nhằm biến đổi, cải tạo xã hội, phát triển các thiết chế
xã hội, các quan hệ xã hội, v.v.. Hoạt động chính trị - xã hội bao gồm các
hoạt động như đấu tranh giai cấp; đấu tranh giải phóng dân tộc; đấu tranh
cho hòa bình, dân chủ, tiến bộ xã hội; đấu tranh cải tạo các quan hệ chính
trị - xã hội, nhằm tạo ra môi trường xã hội dân chủ, lành mạnh, thuận lợi
cho con người phát triển. Thiếu hình thức hoạt động thực tiễn này, con
người và xã hội loài người cũng không thể phát triển bình thường.
- Hoạt động thực nghiệm khoa học: là hình thức đặc biệt của hoạt động
thực tiễn, vì trong hoạt động thực nghiệm khoa học, con người chủ động
tạo ra những điều kiện không có sẵn trong tự nhiên để tiến hành thực
nghiệm khoa học theo mục đích mà mình đã đề ra. Trên cơ sở đó, vận
dụng những thành tựu khoa học, kỹ thuật, công nghệ vào sản xuất vật
chất, vào cải tạo chính trị - xã hội, cải tạo các quan hệ chính trị - xã hội.
Ngày nay, khi cách mạng khoa học và công nghệ phát triển như vũ bão,
“tri thức xã hội phổ biến [Wissen, knowledge] đã chuyển hóa đến mức độ
nào thành lực lượng sản xuất trực tiếp” thì hình thức hoạt động thực tiễn
này ngày càng đóng vai trò quan trọng.
• Ba hình thức thực tiễn này có quan hệ biện chứng, tác động, ảnh hưởng qua
lại lẫn nhau; trong đó, sản xuất vật chất đóng vai trò quan trọng, quyết định

26
 hai hình thức thực tiễn kia. Tuy nhiên, hai hình thức thực tiễn kia có ảnh
hưởng quan trọng tới sản xuất vật chất.
Câu 20: Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức
a) Thực tiễn là cơ sở cho nhận thức
• Thông qua hoạt động thực tiễn con người buộc thế giới bộc lộ những thuộc
tính, cung cấp những tài liệu... giúp con người biết được các quy luật vận
động và phát triển của thế giới.
• Bởi vì con người quan hệ với thế giới, với xã hội không phải xuất phát từ lý
luận mà bắt đầu từ thực tiễn cuộc sống. Chính vì vậy, có thể nói, thực tiễn đã
cung cấp những tư liệu, thông tin của thế giới cho quá trình nhận thức.
b) Thực tiễn là động lực của nhận thức
• Thực tiễn luôn đề ra những nhu cầu, nhiệm vụ và phương hướng phát triển
của nhận thức.
• Thực tiễn là động lực của nhận thức. Bởi vì qua hoạt động thực tiễn con
người không chỉ biến đổi tự nhiên, biến đổi xã hội mà biến đổi cả bản thân
mình về năng lực, phẩm chất. Nhờ năng lực đó, con người có điều kiện đi
sâu hơn vào thế giới, khám phá những bí mật của thế giới.
c) Thực tiễn là mục đích của nhận thức
• Lý luận khoa học chỉ có ý nghĩa thực sự khi chúng được vận dụng vào thực
tiễn, cải biến thực tiễn phục vụ đời sống con người.
• Thực tiễn là mục đích của nhận thức vì chính thực tiễn đề ra nhu cầu và
phương hướng phát triển của nhận thức. Nhận thức nhằm mục đích là quay
lại chỉ đạo hoạt động thực tiễn. Hay nói cách khác, nhận thức phải quay về
phục vụ cho thực tiễn. Lý luận khoa học chỉ có ý nghĩa khi chúng được vận
dụng vào thực tiễn, cải tạo thực tiễn.
d) Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý
• Thực tiễn là thước đo giá trị của những tri thức đã đạt được trong nhận thức.
Đồng thời, thực tiễn không ngừng bổ sung, điều chỉnh, sửa chữa, phát triển
và hoàn thiện nhận thức.

Câu 21: Sản xuất vật chất và phương thức sản xuất
a) Sản xuất vật chất
• Sản xuất
- Sản xuất là hoạt động không ngừng sáng tạo ra các giá trị vật chất và tinh
thần nhằm mục đích thỏa mãn nhu cầu tồn tại và phát triển của con
người.

27
 ➢ Đó là hoạt động đặc trưng riêng có của con người và xã hội loài người, là
điểm khác biệt căn bản giữa xã hội loài người và thế giới động vật.
- Quá trình sản xuất diễn ra trong xã hội loài người chính là sự sản xuất xã
hội – sản xuất và tái sản xuất ra đời sống hiện thực.
- Theo cách hiểu thông thường: Sản xuất là hoạt động đặc trưng của con
người và xã hội loài người. Trong đó, sản xuất vật chất mang đến nguồn
nguyên vật liệu, các sản phẩm hàng hóa và dịch vụ trong nhu cầu của con
người. Nhờ sản xuất vật chất, con người có thể tác động vào tự nhiên
theo ý muốn, trong chủ đích. Để qua đó phục vụ đời sống tinh thần, đáp
ứng nhu cầu và nâng cao chất lượng cuộc sống.
- Các loại hình sản xuất:
+ Sản xuất vật chất: Thực hiện sản xuất công cụ, phương tiện, sản phẩm
và dịch vụ khác nhau. Sự đa dạng của vật chất gắn với các nhu cầu và
đòi hỏi ngày càng cao của con người trong xã hội như sản xuất xe
máy, tủ lạnh, lúa gạo, thịt, cá, xà phòng,…
➢ Giữ vai trò là cơ sở của sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người,
và xét đến cùng quyết định toàn bộ sự vận động, phát triển của đời
sống xã hội.
+ Sản xuất tinh thần: là hoạt động sáng tạo ra các giá trị tinh thần nhằm
thỏa mãn nhu cầu tồn tại, phát triển của con người và xã hội, mang
đến các sản phẩm phục vụ cho đời sống giải trí. Ví dụ như sáng tác
bài hát, tiểu thuyết, phim,…
+ Sản xuất ra bản thân con người: Đó là hoạt động duy trì nòi giống của
con người. Từ đó có thể đáp ứng nhu cầu lao động, trải nghiệm và tìm
kiếm các sản phẩm sản xuất khác hiệu quả hơn. Con người là chủ thể
chính tác động và dẫn đến các vận động trong sản xuất vật chất.
▪ Ở phạm vị cá nhân, gia đình là việc sinh đẻ và nuôi dạy con cái để
duy trì nòi giống.
▪ Ở phạm vi xã hội là sự tăng trưởng dân số, phát triển con người với
tư cách là thực thể sinh học – xã hội.
• Sản xuất vật chất
- Sản xuất vật chất là quá trình mà trong đó con người sử dụng công cụ lao
động tác động trực tiếp hoặc gián tiếp vào tự nhiên, cải biến các dạng vật
chất của giới tự nhiên để tạo ra của cải xã hội nhằm thỏa mãn nhu cầu tồn
tại và phát triển của con người.
28
 - Sản xuất vật chất có 4 tính chất:
+ Tính khách quan
+ Tính xã hội
+ Tính lịch sử
+ Tính sáng tạo
- Bất kỳ một quá trình sản xuất nào cũng được tạo nên từ ba yếu tố cơ bản
là sức lao động của người lao động, tư liệu lao động và đối tượng lao
động.
• Vai trò của sản xuất vật chất
- Sản xuất vật chất là cơ sở của sự tồn tại và phát triển xã hội loài người, là
tiền đề trực tiếp tạo ra tư liệu sinh hoạt của con người.
➢ Nhằm duy trì sự tồn tại và phát triển của con người nói chung cũng như
từng cá thể người nói riêng.
- Sản xuất vật chất là tiền đề của mọi hoạt động lịch sử của con người, là
cơ sở hình thành nên quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người ->
quan hệ xã hội khác – quan hệ giữa người với người về chính trị, pháp
luật, đạo đức, tôn giáo…
➢ Tạo ra các điều kiện. phuong tiện bảo đảm cho hoạt động tinh thần của
con người và duy trì, phát triển phương thức sản xuất tinh thần của xã
hội, đồng thời sáng tạo ra toàn bộ đời sống vât chất và đời sống tinh thần
xã hội với tất cả sự phong phú, phức tạp của nó.
- Sản xuất vật chất là điều kiện chủ yếu sáng tạo ra bản thân con người.
Nhờ có hoạt động sản xuất vật chất mà con người đã hình thành nên ngôn
ngữ, nhận thức, tư duy, tình cảm, đạo đức,…
+ Là điều kiện căn bản, quyết định nhất đối với sự hình thành, phát triển
phẩm chất xã hội của con người.
+ Nhờ có lao động sản xuất mà con người vừa tách khỏi tự nhiên, vừa
hòa nhập với tự nhiên, cải tạo tự nhiên, sáng tạo ra mọi giá trị vật chất
và tinh thần, đồng thời sáng tạo ra chính bản thân con người.
• Ý nghĩa phương pháp luận
- Để phân tích cơ sở cuối cùng của mọi hiện tượng xã hội, quan hệ xã hội
cần phải xuất phát từ thực tế nền sản xuất vật chất đã làm nảy sinh ra
chúng.

29
 - Trong quá trình sản xuất vật chất con người luôn luôn tìm mọi cách để
làm biến đổi tự nhiên, biến đổi xã hội, đồng thời làm biến đổi bản thân
mình. Chính sự phát triển không ngừng của sản xuất vật chất đã quyết
định sự biến đổi, phát triển các mặt của đời sống xã hội, quyết định sự
phát triển xã hội. Do đó, khi nghiên cứu các hiện tượng xã hội, chúng ta
phải xuất phát từ cơ sở sâu xa của nó, đó là sản xuất vật chất.
- Xét đến cùng, không thể dùng tinh thần để giải thích đời sống tinh thần;
để phát triển xã hội phải bắt đầu từ phát triển đời sống kinh tế - vật chất.
b) Phương thức sản xuất
• Phương thức sản xuất là sự thống nhất giữa lực lượng sản xuất ở một trình
độ nhất định và quan hệ sản xuất tương ứng tạo ra cách thức sản xuất trong
một giai đoạn nhất định trong lịch sử. Được biết đến là một phạm trù của
chủ nghĩa duy vật, phương thức sản xuất biểu thị cách thức mà loài người
thực hiện trong công cuộc sản xuất vật chất trong những giai đoạn lịch sử
trước kia. Cùng với sự vận động của lịch sử loài người, cũng như tiến trình
phát triển của mỗi xã hội cụ thể, kéo theo đó là sự thay đổi của phương thức
sản xuất. Trong quá trình thay đổi đó, các mặt kinh tế, xã hội… Sẽ chuyển
hóa sang một chất mới.

Câu 22: Phân tích quy luật quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ lực
lượng sản xuất
a) Khái niệm
• Phương thức sản xuất là sự thống nhất giữa lực lượng sản xuất ở một trình
độ nhất định và quan hệ sản xuất tương ứng tạo ra cách thức sản xuất trong
một giai đoạn nhất định trong lịch sử. Được biết đến là một phạm trù của
chủ nghĩa duy vật, phương thức sản xuất biểu thị cách thức mà loài người
thực hiện trong công cuộc sản xuất vật chất trong những giai đoạn lịch sử
trước kia. Cùng với sự vận động của lịch sử loài người, cũng như tiến trình
phát triển của mỗi xã hội cụ thể, kéo theo đó là sự thay đổi của phương thức
sản xuất. Trong quá trình thay đổi đó, các mặt kinh tế, xã hội… Sẽ chuyển
hóa sang một chất mới.
• Hình thức sản xuất là cách thức tổ chức và hoạt động của quá trình sản
xuất trong một xã hội. Nó xác định cách thức các yếu tố sản xuất, bao gồm
lực lượng lao động, máy móc, công cụ, nguyên liệu và công nghệ, được tổ
chức và sử dụng như thế nào để sản xuất hàng hóa và dịch vụ.
30
 • Lực lượng sản xuất là mối quan hệ của con người với tự nhiên hình thành
trong quá trình sản xuất. Trình độ của lực lượng sản xuất thể hiện ở trình độ
khống chế tự nhiên của con người. Đó là kết quả năng lực thực tiễn của con
người tác động vào tự nhiên để tạo ra của cải vật chất đảm bảo sự tồn tại và
phát triển của loài người.
• Quan hệ sản xuất là một trong những phạm trù của triết học để chỉ mối
quan hệ giữa những người lao động với nhau trong quá trình sản xuất. Quan
hệ sản xuất bao gồm các quan hệ sở hữu tư liệu sản xuất, quan hệ về tổ chức,
quản lý và quan hệ về phân phối thành phẩm làm ra. Đây là mối quan hệ do
chính con người tạo ra, nhưng sự hình thành và tiến trình phát triển của nó
thì diễn ra một cách khách quan mà không phụ thuộc vào ý chí của con
người.
b) Nội dung
• LLSẢN XUẤT quyết định quan hệ sản xuất: LLSẢN XUẤT tạo ra các công
cụ, công nghệ và kiến thức kỹ thuật mới, từ đó ảnh hưởng đến cách thức tổ
chức và hoạt động của quan hệ sản xuất. Ví dụ, sự phát triển của công nghệ
thông tin và viễn thông đã tạo ra môi trường kinh doanh mới, như thương
mại điện tử, và thay đổi cách thức sản xuất và phân phối hàng hóa. Do đó,
LLSẢN XUẤT có thể thúc đẩy sự phát triển và cải tiến trong quan hệ sản
xuất.
• Quan hệ sản xuất có sự tác động trở lại lên LLSẢN XUẤT: Quan hệ sản
xuất đặt ra yêu cầu và định hình phát triển của LLSẢN XUẤT. Ví dụ, trong
một nền kinh tế công nghiệp, quan hệ sản xuất đòi hỏi sự tập trung và hiệu
quả trong việc sử dụng máy móc và công nghệ. Điều này thúc đẩy sự phát
triển và cải tiến công nghệ, nhằm đáp ứng yêu cầu của quan hệ sản xuất.
Ngoài ra, quan hệ sản xuất cũng có thể tạo ra những rào cản và hạn chế, ảnh
hưởng đến sự phát triển của LLSẢN XUẤT. Ví dụ, sự cạnh tranh và áp lực
lợi nhuận trong hệ thống tư bản có thể hạn chế sự đầu tư vào nghiên cứu và
phát triển công nghệ mới.
c) Ý nghĩa phương pháp luận
• Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất có ý nghĩa phương pháp luận rất quan trọng. Trong thực tiễn, muốn
phát triển kinh tế phải bắt đầu từ phát triển lực lượng sản xuất, trước hết là
phát triển lực lượng lao động và công cụ lao động. Muốn xoá bỏ một quan
31
 hệ sản xuất cũ, thiết lập một quan hệ sản xuất mới phải căn cứ từ trình độ
phát triển của lực lượng sản xuất, không phải là kết quả của mệnh lệnh hành
chính, của mọi sắc lệnh từ trên ban xuống, mà từ tính tất yếu kinh tế, yêu cầu
khách quan của quy luật kinh tế, chống tuỳ tiện, chủ quan, duy tâm, duy ý
chí. Hai quá trình trên cần được thực hiện đồng thời. Nhận thức đúng đắn
quy luật này có ý nghĩa rất quan trọng trong quán triệt, vận dụng quan điểm,
đường lối, chính sách, là cơ sở khoa học để nhận thức sâu sắc sự đổi mới tư
duy kinh tế của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Câu 23: Tồn tại xã hội và các yếu tố cơ bản của tồn tại xã hội
a) Khái niệm
• Tồn tại xã hội là toàn bộ đời sống vật chất của xã hội và những điều kiện
sinh hoạt vật chất của nó. Đây là hình thức biểu hiện của vật chất trong lĩnh
vực xã hội.
b) Các yếu tố cơ bản
• 3 yếu tố cơ bản:
- Phương thức sản xuất: đầu tiên nhất, quyết định nhất.
- Môi trường tự nhiên
- Điều kiện dân số

Câu 24: Ý thức xã hội và kết cấu của ý thức xã hội

a) Khái niệm
• Ý thức xã hội là toàn bộ những quan điểm, tư tưởng, những tâm tư, tình
cảm, những tập tục truyền thống, những thiên hướng, hứng thú… của xã hội
phản ánh lại tồn tại xã hội ở từng giai đoạn phát triển lịch sử nhất định.
b) Kết cấu
• Nếu phân chia theo chiều ngang (tạo các cấp độ cao thấp) thì ý thức xã hội
xã hội bao gồm 2 cấp độ cơ bản:
- Ý thức xã hội thông thường.
- Ý thức lý luận (ý thức xã hội khái quát từ kinh nghiệm hoạt động thực
tiễn) Trong hai cấp độ trên, thì vai trò quan trọng nhất thuộc về hai yếu tố
là tâm lý xã hội và hệ tư tưởng.
+ Tâm lý xã hội là bộ phận của ý thức xã hội thông thường, nó bao gồm
những tâm tư tình cảm, những tập tục truyền thống, những thói quen,
tập quán… của xã hội phản ánh trực tiếp những điều kiện sinh hoạt

32
 vật chất hàng ngày của xã hội, đây là bộ phận có tính bền vững và bảo
thủ cao.
+ Hệ tư tưởng là bộ phận của ý thức lý luận, nó bao gồm những quan
điểm tư tưởng đã được hệ thống hóa thành chỉnh thể học thuyết để
phản ánh những lợi ích cơ bản và địa vị của một giai cấp nhất định.
c) Tính giai cấp
• Trong những xã hội có giai cấp, các giai cấp khác nhau có điều kiện vật chất
khác nhau, có lợi ích và địa vị xã hội khác nhau thì ý thức xã hội của các giai
cấp đó cũng khác nhau.
• Tính giai cấp của ý thức xã hội biểu hiện cả ở tâm lý xã hội lẫn ở hệ tư
tưởng. Nếu ở trình độ tâm lý xã hội, mỗi giai cấp xã hội đều có tình cảm,
tâm trạng, thói quen, thiện cảm hay ác cảm riêng thì ở trình độ hệ tư tưởng
tính giai cấp thể hiện rõ rệt và sâu sắc hơn nhiều. Ở trình độ này sự đối lập
giữa các hệ tư tưởng của những giai cấp khác nhau thường không dung hòa
nhau. Và khi đó, hệ tư tưởng thống trị trong xã hội là hệ tư tưởng của giai
cấp thống trị.
• Hệ tư tưởng của giai cấp thống trị trong các xã hội có giai cấp đối kháng bao
giờ cũng bảo vệ địa vị và lợi ích của giai cấp thống trị, của chế độ người bóc
lột người. Trái lại, hệ tư tưởng của giai cấp bị trị bao giờ cũng bảo vệ quyền
lợi của những người bị bóc lột, của đông đảo quần chúng nhân dân bị áp bức
nhằm lật đổ chế độ người bóc lột người đó.
➢ Ý thức của các giai cấp trong xã hội có sự tác động qua lại với nhau.
d) Các hình thái của ý thức xã hội
• Những hình thái chủ yếu của ý thức xã hội bao gồm: ý thức chính trị, ý thức
pháp quyền, ý thức đạo đức, ý thức thẩm mỹ (hay ý thức nghệ thuật), ý thức
tôn giáo, ý thức lý luận (hay ý thức khoa học), ý thức triết học. Sự phong
phú của các hình thái ý thức xã hội phản ánh sự phong phú của đời sống xã
hội.

Câu 25: Nội dung quan điểm Con người và bản chất con người theo triết học
Mác - Lênin.
a) Con người
• Con người là một dạng sinh vật sống trên Trái Đất với các tiến hóa cao nhất
của động vật sống, có tri thức, ý thức. Các nhận thức và hành động tác động
lên nhau để hình thành với những nhu cầu, đáp ứng cho nhu cầu của con

33
 người. Nhưng định nghĩa về con người cho đến nay vẫn chưa được thống
nhất cụ thể. Việc đưa ra định nghĩa xác định với các góc nhìn khác nhau ở
các khía cạnh thực tiễn.
- Triết học Hy Lạp cổ đại: Con người là điểm khởi nguồn của tư duy triết
học. Như sự trung tâm gắn với tác động, thay đổi được thực hiện. Phản
chiếu, tác động lẫn nhau đối với mối quan hệ trong thế giới xung
quanh. Mang đến điểm mới, tiến bộ khi phân biệt con người với tự nhiên.
Tuy nhiên, chưa nhìn nhận sâu đổi với bản chất bên trong.
- Triết học Tây Âu trung cổ: Con người là sản phẩm của Thượng đế sáng
tạo. Với các đặc điểm khác nhau làm nên số phận của mỗi con người. Đã
được sắp xếp từ trước và gắn cả với các cảm xúc niềm vui, nỗi buồn, sự
may rủi. Theo đó, ý chí của Thượng đế là tối thượng. Mang đến các nhào
nặn và hình thành nên trí tuệ con người là thấp hơn.
- Triết học thời kỳ phục hưng – cận đại: Đề cao vai trò trí tuệ, lý tính
của con người. Đánh giá với các năng lực và nhận thức, tác động thé giới
của con người. Xem con người là một thực thể có trí tuệ.
- Triết học cổ điển Đức: Với những nhà triết học nổi tiếng như Can tơ, Hê
ghen. Với khuynh hướng chủ nghĩa duy tâm.
➢ Nhìn chung các thời kỳ này đều đã đạt được những thành tựu nhất định.
Nhưng các quan niệm đều xem xét con người một cách trừu tượng. Chưa
phản ánh được bản chất xã hội của con người.
b) Bản chất
Mác – Lênin đã có những quan niệm tiến bộ, trong nghiên cứu và chỉ ra học thuyết
của mình. Khắc phục được những hạn chế của các quan niệm về con người trong
Triết học phương Tây thời kỳ trước. Mở ra với các nhận thức đúng đắn và giải
thích với bản chất con người.
• Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hòa các mối
quan hệ xã hội:
- Con người vượt lên thế giới loài vật trên cả ba phương diện khác nhau:
+ Quan hệ với tự nhiên.
+ Quan hệ với xã hội.
+ Quan hệ với chính bản thân con người.

34
 - Triết học Mác đã kế thừa quan niệm về con người trong lịch sử triết học
với các giá trị mang đến nhận thức, đánh giá và phản ánh ở các giai đoạn,
các thời kỳ trước.
- Đồng thời chỉ ra các điểm tiến bộ trong nghiên cứu, khẳng định con
người hiện thực là sự thống nhất giữa yếu tố sinh học và yếu tố xã hội
được sinh ra với sự độc lập mang tính cá thể, với các quan hệ huyết thống
và các đặc điểm kèm theo. Bên cạnh yếu tố xã hội ràng buộc, tạo thành
các mối quan hệ khác nhau, xác định trong xây dựng quan hệ trong lao
động sản xuất, trong hợp tác làm ăn, trong sinh hoạt hàng ngày, điều đó
mang đến đặc trưng thể hiện.
- Sự thống nhất của yếu tố sinh học và xã hội mới làm nên con người.
Trong quá trình phát triển, nhận thức, tác động ngược trở lại thế giới. Để
tìm kiếm, khai thác các lợi ích trong nhu cầu ngày càng cao. Gắn với ứng
dụng các sự vật trong tự nhiên để tạo ra các giá trị mới cao hơn, chất
lượng và phục vụ đảm bảo các nhu cầu hơn.
+ Yếu tố sinh học: Là điều kiện đầu tiên quy định sự tồn tại của con
người. Nghiên cứu với các cách thức tạo ra con người. Với sự tác
động mang đến và củng cố các nhận thức qua thời gian. Các kinh
nghiệm, kiến thức phải được tổng hợp để con người tạo ra giá trị của
bản thân. Bản chất sinh học của con người được thể hiện thông qua:
▪ Các đặc điểm sinh học.
▪ Quá trình tâm – sinh lý.
▪ Và các giai đoạn phát triển khác nhau.
+ Yếu tố xã hội:
▪ Gắn với các xuất phát từ vấn đề lao động sản xuất. Mang đến đời
sống vật chất, nguồn thức ăn hay đồ vật sử dụng. Cũng như tham
gia trong trao đổi để hình thành tiền là phương tiện mang giá trị
trung gian. Lao động cũng mang đến hiệu quả của sản xuất, buôn
bán. Từ đó mới giúp con người giàu có, đảm bảo đời sống vật chất
và tinh thần.
➢ Qua đó mà thấy được các ý nghĩa tìm thấy được. Đó là các giá trị, mang đến
các tác động làm thay đổi thể giới theo chiều hướng tích cực. Trong nhu cầu
tiếp cận hiệu quả hơn của con người: “Con vật chỉ tái sản xuất ra bản thân
nó, còn con người thì tái sản suất ra toàn bộ giới tự nhiên”.

35
 ➢ Như vậy, việc tác động vào thế giới thông qua nhận thức, hành động có chủ
đích được thực hiện bởi con người. Trong nhu cầu làm thay đổi, mang đến
các giá trị từ tự nhiên để phục vụ cho con người.
• Con người là chủ thể và là sản phẩm của lịch sử: con người thay đổi.
- Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin. Với tư cách là thực thể xã
hội, con người hoạt động thực tiễn, tác động vào tự nhiên, cải biến giới tự
nhiên. Mang đến các tiếp cận ban đầu để hình thành lên nhận thức. Cũng
như sau đó có các kinh nghiệm, có sự học tập và phát triển nhu cầu. Từ
đó thực hiện các tác động với ý nghĩa mong muốn ngày càng cao, đồng
thời thúc đẩy sự vận động phát triển của lịch sử, mang đến các giai đoạn
với đặc điểm tác động vào tự nhiên khác nhau của con người. Thể hiện
các giai đoạn và tiến trình lịch sử.
- Trong khi thế giới loài vật dựa vào những điều kiện sẵn có của tự nhiên,
sử dụng không đi đôi với phục hồi, cải tạo hay xây dựng, phát triển, thì
con người lại thông qua hoạt động thực tiễn của mình để làm phong phú
tự nhiên. Tác động và tái tạo lại tự nhiên theo mục đích của mình. Đảm
bảo cho các nhu cầu ngày càng cao, cũng như thể hiện khi con người có
thể làm chủ được toàn bộ.
- Hoạt động lao động sản xuất là nguồn gốc đối với các phát triển đó. Vừa
là điều kiện cho sự tồn tại của con người. Phải làm, phải lao động để có
ăn, có trao đổi và chênh lệch lợi ích. Từ đó trở thành phương thức để làm
biến đổi đời sống và bộ mặt xã hội. Tác động và làm thay đổi trong định
hướng phục vụ cho con người.
c) Ý nghĩa phương pháp luận
Quan điểm chủ nghĩa Mác-Lênin về con người và bản chất con người là nền
tảng, cơ sở phương pháp luận cho mọi suy nghĩ và hành động của con người, cụ
thể là:
• Trong nhận thức, khi đánh giá một con người, ta không thể xem xét phiến
diện chỉ từ một phương diện rồi kết luận mà cần phải xem xét toàn diện ở cả
hai phương diện bản tính tự nhiên và phương diện bản tính xã hội. Song
trong đó, cần phải chú trọng, đề cao phương diện bản tính xã hội hơn. Bên
cạnh đó, trong việc xây dựng và nuôi dưỡng thái độ sống cần phải chú ý đến
nhu cầu sinh học của bản thân và coi trọng việc rèn luyện phẩm chất xã hội

36
 đúng đắn để tránh việc rơi vào thái độ sống theo nhu cầu bản năng tầm
thường.
• Bản chất của con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội, vì vậy cần phải
chú trọng đến việc xây dựng cho bản thân một môi trường sống phù hợp với
những mối quan hệ xã hội tốt đẹp và lành mạnh để có thể cùng xây dựng,
phát triển bản thân và mọi người. Đồng thời, trong hoạt động nhận thức và
thực tiễn khi tham gia vào các hoạt động xã hội, cần chú ý giải quyết đúng
đắn và cân bằng mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội, tránh đề cao cái tôi bản
thân hoặc cái ta của xã hội một cách quá mức.
• Trong cuộc sống, cần nhận thức và phát huy vai trò chủ thể sáng tạo của
con người và có ý thức tự giác vượt ra khỏi tác động tiêu cực từ hoàn cảnh
lịch sử, không để lịch sử tiêu cực ảnh hưởng đến hiện tại.
d) Liên hệ thực tiễn
• Kế thừa tư tưởng lý luận của C.Mác, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chú ý
đến con người. Theo Bác, “chữ người, nghĩa hẹp là gia đình, anh em, họ
hàng, bầu bạn. Nghĩa rộng là đồng bào cả nước. Rộng nữa là cả loài người”.
Với ý nghĩa này, khái niệm con người bao gồm bản chất xã hội, con người
xã hội, phản ánh các mối quan hệ xã hội từ hẹp đến rộng. Tư tưởng Hồ Chí
Minh về con người bao hàm nhiều nội dung khác nhau, trong đó có các nội
dung cơ bản như: tư tưởng về giải phóng nhân dân lao động, giải phóng giai
cấp, giải phóng dân tộc,...

37