Dàn bài “ Đất nước” - Nguyễn Đình Thi

I. TÌM HIỂU CHUNG

1. Tác giả
- Nguyễn Đình Thi (1924-2003), sinh ra tại Thành phố Luông Pha Băng, nước Lào.
- Ông tham gia kháng chiến và giữ nhiều chức vụ quan trọng của Đảng.
- Một nhà nghệ sĩ đa tài. Có đóng góp đáng trân trọng ở nhiều lĩnh vực.
- Sự nghiệp văn học:
+ Thơ ông tự do, phóng khám nhưng hàm súc. Có nhiều tìm tòi theo hướng hiện đại.
+ Các tác phẩm chủ yếu mang tính thời sự về các cuộc kháng chiến của dân tộc Việt Nam.
2. Tác phẩm
- Hoàn cảnh sáng tác:
+ Sáng tác vào thời kì chống thực dân Pháp(1948-1955)
+ Có những đoạn lấy từ hai bài thơ “Sáng mát trong như sáng năm xưa”(1928) và “Đêm mitting”(1949),
đến năm 1955 tác giả viết thêm từ khổ 4 trở đi.
+ Một trong những bài thơ hay nhất của Nguyễn Đình Thi và văn học Việt Nam sau Cách mạng Tháng
Tám viết về đề tài đất nước.
- Bố cục:
+ Phần 1: Từ đầu → “vọng về”: mùa thu đất nước trong hoài niệm của tác giả.
+ Phần 2: Còn lại: Đất nước trong thời chiến tranh đau thương nhưng tình nghĩa.

II. PHÂN TÍCH NỘI DUNG - NGHỆ THUẬT

1. Mùa thu của đất nước trong hoài niệm của tác giả

a. Mùa thu trong nỗi nhớ của người lính xa quê (Khổ 1 và Khổ 2)

“Sáng mát trong như sáng năm xưa

Gió thổi mùa thu hương cốm mới
Tôi nhớ những ngày thu đã xa

Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội

Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy.”

- NỘI DUNG:
+ Những nét đặc trưng quen thuộc của mùa thu Hà Nội, cũng chính là tín hiệu mùa thu đến:

+ "Hương cốm mới": món ăn đặc trưng ở Hà Nội mỗi độ thu đến.
+ "Sáng chớm lạnh": bầu không khí se se lạnh vào lúc sáng sớm.
+ "Lá rơi đầy": gợi ra cảnh những chiếc lá vàng lặng lẽ rơi trong nắng thu.

+ Bức tranh mùa thu chân thực, thi vị nhưng lại thoáng nỗi buồn của người ra đi:

+ “Tôi nhớ những ngày thu đã xa”

+ ”Người ra đi đầu không ngoảnh lại/ Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”

→ Người ra đi buồn bã, lưu luyến nhưng cũng đầy cương quyết, dứt khoát.
→ Thiên nhiên như thấu cảm cho nỗi lòng của nhân vật trữ tình. Mùa thu Hà Nội đẹp nhưng thấm
thía nỗi buồn và cả sự quyết tâm của người lính ra đi để bảo vệ tổ quốc.

- NGHỆ THUẬT:
+ Ngôn ngữ giản dị, mộc mạc kết hợp hình ảnh người đi buồn bã, lưu luyến.
+ Phép liệt kê → bức tranh mùa thu có hình khối, đường nét, màu sắc.
+ Tả cảnh ngụ tình: Tình cảm người ra đi (buồn bã, lưu luyến) ẩn trong từng câu chữ tả mùa thu.
 + Nghệ thuật so sánh đồng hiện được sử dụng linh hoạt (so sánh với sáng mùa thu bây giờ với sáng mùa
thu của quá khứ)

b. Mùa thu trong Cách mạng thắng lợi, mùa thu của độc lập (Khổ 3)

“Mùa thu nay khác rồi

Tôi đứng vui nghe giữa núi đồi
Gió thổi rừng tre phấp phới
Trời thu thay áo mới
Trong biếc nói cười thiết tha!

Trời xanh đây là của chúng ta

Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa
Nước chúng ta
Nước những người chưa bao giờ khuất
Ðêm đêm rì rầm trong tiếng đất
Những buổi ngày xưa vọng nói về!”

- NỘI DUNG:
+ Sự thay đổi của không gian: “phố dài xao xác” → không gian núi rừng rộng lớn tươi mới và tràn đầy
sức sống của thu mới:

“Mùa thu nay đã khác rồi/ Tôi đứng vui nghe giữa núi đồi”

→ Lời reo lên sung sướng trước mùa thu độc lập của dân tộc.

+ Mùa thu cách mạng tươi đẹp, sôi nổi:

“Gió thổi rừng tre phấp phới/ Trời thu thay áo mới/ Trong biếc nói cười thiết tha”

→ Không gian núi rừng đầy sức sống với những thanh âm trong trẻo, ngân nga, vang vọng.
→ Sự thay đổi của thiên nhiên cũng chính là sự thay đổi tâm trạng của nhân vật trữ tình: vui vẻ, hạnh phúc
và đầy phấn chấn về chiến thắng của dân tộc.

+ Lời khẳng định chủ quyền đầy lòng tự tôn.

“Trời xanh đây…phù sa”

→ Hàng loạt không gian được liệt kê: "trời xanh", "núi rừng", "những cánh đồng", "những ngả đường",
"những dòng sông đỏ"
→ Cùng lúc gọi lên sự rộng lớn, khoáng đạt của đất nước (mùa thu độc lập của đất nước):

+ Suy tư về hồn thiêng đất nước: ở 4 dòng thơ cuối, nhịp thơ trầm xuống, ẩn chứa sự thành kính,
thiêng liêng. Trong khi cảm xúc của ông về sự tự do, độc lập và hạnh phúc đang tràn ngập, ông
đột nhiên suy nghĩ sâu về quá khứ

+ “Nước chúng ta/ Nước của những người chưa bao giờ khuất/ Đêm đêm rì rầm trong tiếng
đất/ Những buổi ngày xưa vọng nói về” → Nhà thơ nhìn sâu về quá khứ để tìm “điểm tựa” tìm
“bệ phóng” của thắng lợi hiện tại.

+ Không gian mùa thu có sự thay đổi, đó cũng chính là sự thay đổi tâm trạng của nhân vật trữ
tình: vui vẻ, hạnh phúc và đầy phấn chấn về chiến thắng của dân tộc, rồi lại trầm lặng trước
không khí thiêng liêng của chiến thắng khi suy tư theo góc nhìn quá khứ.

+ Đó chính là lời khẳng định đầy sắt thép về chủ quyền nước ta và từ đó thể hiện lòng tự tôn dân
tộc, niềm tự hào về quê hương đất nước của tác giả
- NGHỆ THUẬT:
+ Hình ảnh thơ giàu sức gợi, giọng thơ phấn chấn sôi nổi ở đoạn đầu, rồi lại trầm xuống với những cảm
xúc mãnh liệt, ẩn chứa sự thành kính, thiêng liêng ở những câu cuối khổ.
+ Câu thơ giàu tính nhạc với sự cộng hưởng từ ngữ.
+ Phép điệp ngữ.
+ Liệt kê hàng loạt không gian gợi sự khoáng đạt của đất nước.

2. Đất nước trong thời chiến tranh đau thương nhưng tình nghĩa

a. Đất nước đau thương trong chiến tranh (Khổ 4 → Khổ 6)

(1) Khổ 4: Đất nước chìm trong máu:

“Ôi những cánh đồng quê chảy máu

Dây thép gai đâm nát trời chiều
Những đêm dài hành quân nung nấu
Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu”

- NỘI DUNG:
+ Vẻ đẹp bình yên của làng quê bị lãng quên, cái yên ả của không gian không còn. Thay vào đó là hình
ảnh dây thép gai với tội ác chồng chất của kẻ thù và cánh đồng máu đầy đau thương.
→ Những cảnh tượng đau đớn, xót xa được tác giả khắc họa lại vô cùng chân thực, tràn ngập cảm xúc đau
thương sâu lắng.
→ Lòng căm tức quân thù đã đến giày xéo non sông Tổ quốc.
→ Sự khốc liệt của chiến tranh và tội ác ghê gớm của quân thù, bộc lộ nỗi đau đến tận cùng. Nỗi đau càng
lớn, niềm căm thù lại càng sâu sắc.

- NGHỆ THUẬT:
+ Hình ảnh sáng tạo đầy sức gợi hình gợi cảm, thủ pháp đối lập, khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng
mạn đậm nét.
+ Sử dụng biện pháp tu từ đặc sắc: cánh đồng quê chảy máu, dây thép gai đâm nát trời, gợi ra một nỗi đau
khôn cùng.

(2) Khổ 5: Đất nước bật lên nỗi căm hờn

“Từ những năm đau thương chiến đấu

Ðã ngời lên nét mặt quê hương
Từ gốc lúa bờ tre hồn hậu
Ðã bật lên những tiếng căm hờn”

- NỘI DUNG:
+ “nét mặt quê hương”, “gốc lúa bờ tre”: những hình ảnh bình dị, mộc mạc của quê hương đất nước chính
là sức sống, tinh thần và ý chí chiến đấu của người dân.
-> Khổ thơ thể hiện sâu sắc niềm tự hào, kiêu hãnh của tác giả về sức sống và vẻ đẹp của cả dân tộc.
+ Từ “ngời” và “bật” được sử dụng rất hay, làm nổi bật sự trỗi dậy, sự hồi sinh kỳ diệu, sự tỏa sáng cũng
như sức sống của dân tộc.
+ Từ “những năm tháng đau thương” đã in hằn lên quê hương đất tổ, những con người bình dị, chân
lấm tay bùn nay đã vươn lên thành anh hùng dũng cảm trong hành động, kiên định với ý chí căm thù
giặc.
⇒ Vẻ đẹp quê hương, sức sống dân tộc được khơi nguồn sâu xa từ năm tháng thương đau. Từ hình ảnh con
người bình dị, chân lấm tay bùn đã vươn lên thành anh hùng dũng cảm trong hành động, kiên định trong ý chí.
- NGHỆ THUẬT: Câu thơ ngắt nhịp khoẻ, rắn rỏi, thể hiện sâu sắc niềm tự hào, kiêu hãnh của tác giả về sức sống
và vẻ đẹp của cả dân tộc. Từ “ngời” và “bật” được dùng rất hay, sự trỗi dậy, hồi sinh kỳ diệu, sự tỏa sáng, sức
sống của dân tộc

(3) Khổ 6: Đất nước chìm trong nước mắt

“Bát cơm chan đầy nước mắt

Bay còn giằng khỏi miệng ta
Thằng giặc Tây, thằng chúa đất
Ðứa đè cổ, đứa lột da…”

- NỘI DUNG:
Khắc hoạ trực tiếp sự khốc liệt của chiến tranh, tội ác của kẻ thù với niềm căm hận, nỗi đau tột cùng
của nhân dân - vừa bị hành hạ đến đau khổ, vừa uất hận căm phẫn trăm ngần
→ Sự khốc liệt của chiến tranh và tội ác ghê gớm của quân thù, bộc lộ nỗi đau đến tận cùng. Nỗi đau càng
lớn, niềm căm thù lại càng sâu sắc.
⇒ Khổ thơ 4 và 6 diễn tả sự khốc liệt của chiến tranh và tội ác ghê gớm của quân thù, bộc lộ nỗi đau
đến tận cùng. Nỗi đau càng lớn, niềm căm thù lại càng sâu sắc.

- NGHỆ THUẬT:
+ Hình ảnh “bát cơm chan đầy nước mắt” là hình ảnh mang tính biểu tượng.
+ Cách xưng hô đối lập giữa một bên là chính nghĩa: ta, cùng với một bên là sự phi nghĩa: bọn thằng,
đứa… như bao căm thù và uất hận được dồn lại

b. Đất nước vùng lên giành lấy chiến thắng vinh quang, chói lọi (Khổ 7 → Khổ 10)

(1) Khổ 7:

Xiềng xích chúng bay không khóa được

Trời đầy chim và đất đầy hoa
Súng đạn chúng bay không bắn được
Lòng dân ta yêu nước thương nhà

- NỘI DUNG:
+ Khí phách anh hùng: “Xiềng xích chúng bay không khóa được… Lòng dân ta yêu nước thương nhà”.
+ Cấu trúc “không”, “đầy”: phủ định những gì mà quân đội Pháp đang cố gắng làm ở Việt Nam và khẳng
định khí phách ngạo nghễ của dân tộc.
+ Sự đối lập giữa hai hình ảnh thơ “xiềng xích”, “súng đạn” và “trời đầy chim, đất đầy hoa”, “lòng dân”:
thể hiện tinh thần lạc quan của nhân dân, khí phách anh hùng của dân tộc bất chấp sự tàn khốc của
chiến tranh và quân thù.
+ Tác giả đã chạm đến mạch nguồn sâu xa của truyền thống dân tộc, khẳng định rằng:Dù chiến tranh có
khốc liệt như thế nào, dù quân thù tàn bạo đến đâu, chúng ta vẫn mang trong mình một khí
phách anh hùng và khát vọng tự do và hoà bình - mạch nguồn sâu xa của truyền thống dân tộc

- NGHỆ THUẬT:
+ Cấu trúc “không”, “đầy” phủ định lại những gì mà quân đội Pháp đang cố gắng làm ở Việt Nam và
khẳng định khí phách ngạo nghễ rất cao của dân tộc.
+ Nhịp thơ mạnh mẽ, đanh thép làm cho câu thơ trở nên giàu sức biểu tượng
+ Sự đối lập giữa hai hình ảnh thơ “xiềng xích” và “trời đầy chim, đất đầy hoa” thể hiện tinh thần lạc
quan của nhân dân, khí phách anh hùng của dân tộc

(2) Khổ 8 + Khổ 9: Niềm tin và hy vọng chiến thắng mạnh mẽ

Khói nhà máy cuộn trong sương núi

Kèn gọi quân văng vẳng cánh đồng
Ôm đất nước những người áo vải
Ðã đứng lên thành những anh hùng.
 Ngày nắng đốt theo đêm mưa dội
Mỗi bước đường mỗi bước hy sinh
Trán cháy rực nghĩ trời đất mới
Lòng ta bát ngát ánh bình minh.

- NỘI DUNG:
+ Thể hiện cảm xúc tươi mới đầy tin tưởng, tràn đầy âm hưởng hào hùng.
→ dù có hi sinh, vất vả thì vẫn quyết tâm giành lại độc lập.
+ Tư thế tràn đầy kiêu hãnh, niềm vui, khát vọng trước sự bát ngát của trời đất cũng là sự bát ngát
của niềm tin con người về chiến thắng hào hùng của dân tộc, thể hiện niềm tin và hy vọng chiến
thắng mạnh mẽ

- NGHỆ THUẬT:
+ Nhịp thơ như giục giã, vẫy gọi mỗi con người trên con đường ra trận
+ Hai hình ảnh “nắng đốt” và “mưa dội” là quá trình gian khổ thăng trầm của dân tộc.
+ Hình ảnh “trán cháy rực” và "bát ngát ánh bình minh” tráng lệ nét vẽ rạng ngời về những đứa con
của Tổ quốc

(3) Khổ 10: Trải qua bao nhiêu khó khăn, hy sinh khốc liệt, đất nước ta đã giành được độc lập

“Súng nổ rung trời giận dữ

Người lên như nước vỡ bờ
Nước Việt Nam từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng loà.
Ðứa đè cổ, đứa lột da…”

- NỘI DUNG:
+ Hai câu đầu tái hiện sinh động không khí của cuộc chiến, cùng với khí phách anh hùng của con người
Việt Nam.
+ Hình ảnh đất nước Việt Nam với bao thăng trầm, khói lửa, vượt lên đau thương để đến được ngày độc
lập, được tạo nên từ chất liệu hiện thực kì vĩ, quật khởi, rung chuyển đất trời
⇒ Khổ thơ đã kết bài thơ bằng ánh sáng, thể hiện niềm tin và khát vọng mạnh mẽ, vinh quang.

- NGHỆ THUẬT:
+ Câu thơ ngập tràn “tiếng rung” âm hưởng, giàu giá trị biểu tượng và tính khái quát
+ Biện pháp nhân hoá và so sánh tài tình, gọi tên “Việt Nam” với sự tự do, tự chủ, sự kiêu hãnh, từ máu
lửa và bùn đen đã bật dậy, sáng lòa, rực rỡ huy hoàng.
+ Nhịp thơ 2/2/2 hài hòa, nhẹ nhàng, âm hưởng tươi sáng.

III. TỔNG KẾT

1. TỔNG KẾT NỘI DUNG:

Với cảm hứng chủ đạo là quê hương đất nước - những suy cảm về một đất nước đầy đau thương nhưng lại giàu
đẹp, hiền hòa, gần gũi và giàu truyền thống lịch sử cách mạng, “Đất Nước” của Nguyễn Đình Thi đã thể hiện
tinh thần yêu nước, niềm tự hào sâu sắc về truyền thống anh hùng bất khuất của dân tộc. Đất nước được cảm
nhận trong chiều dài của những năm tháng kháng chiến, chiến đấu và chiến thắng, trong không gian rộng lớn, trở
nên thật to lớn, thiêng liêng mà cũng gần gũi, quen thuộc.
⇒ “Đất Nước” đã gây ấn tượng sâu sắc và tạo dựng thành công một tượng đài hùng vĩ bằng thơ về Tổ quốc Việt
Nam trong cuộc kháng chiến chống Pháp trường kỳ gian khổ nhưng anh dũng và tất thắng.

2. TỔNG KẾT NGHỆ THUẬT:

Bài thơ sử dụng thể thơ tự do, ngôn ngữ giản dị với các câu thơ dài, ngắn xen kẽ nhau. Nhịp điệu biến đổi linh
hoạt, kết hợp hài hòa giữa giọng thơ trữ tình và chính luận cùng hình ảnh sinh động, biểu cảm, có những đoạn
hình ảnh tương phản, có sức gợi cao đã góp phần làm nổi bật hình ảnh đất nước kiên cường, bất khuất trong
những năm tháng gian nan, vất vả; đồng thời tô đậm truyền thống anh hùng của dân tộc Việt Nam ta.

Nhà thơ sử dụng thành công các biện pháp tu từ, nghệ thuật, chú ý diễn tả sâu sắc, tinh tế tiếng nói nội tâm của
nhân vật trữ tình, trong đó có sự kết hợp giữa cảm xúc và suy tưởng - điều thể hiện tài năng nghệ thuật của nhà
thơ Nguyễn Đình Thi.