2.

Gaia: Giza organismoaren egitura eta

antolaketa orokorra ezagutzea

Izaki bizidunak egitura-konplexutasunaren araberako mailetan antolatzen dira; giza

gorputzaren egitura ezagutzea funtsezkoa izango da gorputzaren funtzionamendu
egokia eta, ondoren, gorputzean eragin dezaketen patologiak ulertzeko.

Organismoaren sistemak eta aparatuak

Zaila da gizakia bezalako organismo konplexu bat aztertzea; horregatik, bera osatzen
duten elementu sinpleenetik konplexueneraino aztertuko dugu. Antolaketa honi, izaki-
bizidunen antolaketa-maila deritzo eta honako ezaugarri hauek ditu:

- Maila bakoitza beheragoko mailako unitatez osatuta dago.

- Maila baten propietate guztiak ez dira maila hori osatzen duten atalen
propietateetatik ateratzen.

Antolaketa-maila honetan (Irudia 1) bi antolamendu-maila

handi sailka ditzakegu:

- Antolamendu-maila abiotikoa: Materia bizigabean

ere agertzen direnak dira (maila atomikoa eta
maila molekularra).

- Antolamendu-maila biotikoa: Soilik materia bizian

agertzen da (maila zelularra eta organismo maila).

Horrez gain, materia biziaren eraketan parte hartzen duten

atomo edo elementuei, bioelementu deritze. Bioelementu
hauek elkartuez gero, biomolekulak sortzen dituzte. Hauek
honela sailka ditzakegu:
Lipidoak Gantzak
Biomolekula organikoak Gluzidoak Glukosa
Proteinak Hemoglobina
Beren egitura C dago oinarrituta. Azido
Egitura kimikoaren ADN
arabera nukleikoak
Biomolekula ez-organikoak Ura H2O
Gatz
Beren egitura beste elementu kimiko Ca2+
batean dago oinarrituta C ez dena.
mineralak
Monomeroak Unitatea Fruktosa
Konplexutasunaren
Irudia 1: Materia biziaren antolaketa-mailak. Unitate Almidoia
arabera Polimeroak
asko lotuta

1
 Beste alde batetik, gizakia izaki biziduna da; beraz, bizidun oro bezala bizi funtzioak
betetzeko gai da: nutrizioa, erlazioa eta ugalketa. Hauek aurrera eramateko ordea,
hainbat aparatuk eta sistemak parte hartzen dute:

Erlazioa Nutrizioa
- Hezur sistema
- Gihar sistema 3 funtzioen
- Zirkulazio aparatua
koordinazioa:
- Zentzumenak - Digestio aparatua
- Nerbio sistema
(nerbio-sistemaren - Sistema - Arnas aparatua
errezeptoreak) endokrinoa - Gernu-aparatua

Ugalketa

- Ugal
aparatua

Horrela bada, aurreko eskeman ikusten dugun moduan, egitura konplexu guztietan
bezala giza gorputzean ere zereginen banaketa egin behar da, eraginkortasun handiagoa
ahalbidetuko duen espezializazioa egon dadin, baina, aldi berean, haien artean
kontrolatuta eta koordinatuta egon daitezen. Beraz, sistema eta aparatu bakoitzak,
funtzio jakin bat beteko du gizakien jarduera fisiologikoak behar bezala funtziona dezan.

Aparatua/Sistema Funtzioak Prozesuak

• Digestioa: Elikagaiak
molekula txikiago bihurtzea.
Kanpoko ingurunetik barne-ingurunera datozen • Absortzioa: Berehalako
Digestio aparatua mantenugaiak ematea, organismoko zelulek printzipioak digestio-
metabolismoari eutsi ahal izan diezaioten. hodiaren lumenetik odol-
kapilarren lumenera
igarotzea.

Odola beti norabide berean mugitzeaz

Zirkulazio
arduratzen da, oxigenoa, mantenugaiak,
aparatua
hondakin-substantziak, hormonak...
garraiatuz.
• Aireztapena: Airea
Metabolismorako O2 ematen du eta CO2 atmosferatik
Arnas aparatua
ezabatzen du. arnasbideetara
sartzen/irteten da.

2
 • Hedapena: Gas-trukea
mintz albeolarraren bidez.

• Filtrazioa: Hondakin
produktuak odoletik
ateratzea.
• Birxurgapena: Gorputzak
behar bezala
Hondakinak odoletik atera eta kanpora
Gernu-aparatua funtzionatzeko behar
bota.
dituen produktuak
xurgatzea.
• Jariakina: Gorputzak behar
ez dituen produktuak
ezabatzea.
• Gametogenesia:
Ugal aparatua Giza espeziea mantentzen/iraunarazten du Gametoen eraketa.
eta sexu-ezaugarriak garatzen ditu. • Hormonen jariapena.
• Nerbio-sistema zentrala
(NSZ): entzefaloak eta
bizkarrezur-muinak
osatzen dute.
• Nerbio-sistema
periferikoa (SNP):
nerbioek eta gongoil
Nerbio-sistema Gainerako sistema organikoak kontrolatzea.
errakideoek osatua.
• Nerbio-sistema
autonomoa:
Organismoaren barne-
jarduera erregulatzen du
sistema sinpatiko eta
parasinpatikoaren bidez.
• Hormonen jariaketa:
Hainbat guruinek
(hipotalamoak, tiroideak,
Sistema Nerbioaren osagarri da organoen
pankreak...) xede-
endokrinoa jardueraren kontrolean eta erregulazioan.
organoetan eragiten
duten substantzia kimiko
batzuk jariatzen dituzte.

Giza gorputzeko organo guztiek homeostasia mantentzen laguntzen duten funtzioak

betetzen dituzte. Edozein sistemak, izaki bizidunak barne, aldaketetara egokitzeko eta
barne-giro egonkor eta iraunkorra mantentzeko duen joera da.

Hala ere, ez da guztiz zuzena organoez hitz egitea, sistemez eta aparatuez hitz egin
beharko genuke; izan ere, nerbio-sistemaren eta sistema endokrinoaren koordinazioari
esker, gainerakoek koordinatuta jardungo dute barne-ingurunea orekan mantentzeko.

3
 Gorputz-erregioak eta -barrunbeak

Anatomia topografikoak giza gorputza aztertzen du, alde edo erregio izeneko ataletan
banatuz. Gainera, organismoan hainbat barrunbe daude, bizi-egiturak kokatzeko eta
babesteko.

Organismoaren erregio-banaketa

Lehenengo zatiketak 4 atal handi ezartzen ditu, eta horiek, aldi berean, hainbat aldez
osatuta egongo dira.

Irudia 2: Organismoaren erregioak.

Buru edo erregio zefalikoa

• Garezur-aldea: Garezurrari dagokio eta buruaren goiko eta atzeko aldeak

hartzen ditu.
• Aurpegi-aldea: aurpegiari dagokio eta buruaren aurreko aldea hartzen du.

Lepoa edo zerbikal aldea: Burua enborrarekin lotzen duen gorputzaren zatia.

4
 Enborra

• Toraxeko aldea: Enborraren goiko aldea da, lepoaren amaieratik diafragmaraino.

▪ Barrualdeko paretan honako hauek bereizten dira:
- Bular-aldea: toraxaren erdialdean.
- Bularretako erregioa: aurrekoaren eskuinaldean eta
ezkerraldean.

▪ Atzeko paretan:
- Bizkarrezurreko aldea: toraxeko erdialdean.
- Eskapularren aldea: aurrekoaren ezker-eskuin.
- Eskualde abdominopelbikoa: enborraren behealdea da.

▪ Aurreko pareta 9 aldetan banatzen da:

- Eskuineko hipokondrioa.
- Epigastrioa.
- Ezkerreko hipokondrioa.
- Hutsa edo eskuineko hegala.
- Mesogastrioa.
- Hutsa edo ezkerreko hegala.
- Eskuineko hobi iliakoa.
- Hipogastrioa.
- Ezkerreko hobi iliakoa.

▪ Atzeko aldean:
- Eskuineko hipokondrioa.
- Bizkarrezurreko aldea.
- Ezkerreko hipokondrioa.
- Eskuineko gerrialdea.
- Ezkerreko gerrialdea.
- Eskuineko ipurmasaila.
- Eskualde sakrokozigeoa.
- Ezkerreko ipurmasaila.

Sabelaldearen aurreko aldeak mugatzeko, lau lerro egin behar dira:

Bi lerro erdiklabikular: bi lerro bertikal dira, aurrekoekiko perpendikularrak, alde

bakoitzeko lepauztaiaren eta mamaliaren erdiko puntutik igarotzen direnak eta
aurreko bi lerroak gurutzatzen dituztenak.

Azpialdeko lerroa: bi aldeetako hamargarren saihetsaren beheko saihets-ertza

lotzen duen lerro horizontala da.

Lerro transiliakoa: horizontala da, eta bi gandor iliakoen goiko ertza lotzen du.

Irudia 3: Sabelaldearen erregioak.

5
Gorputz-adarrak

• Goiko gorputz-adarretan honako eskualde hauek daude:

▪ Eskualde deltoideoa (sorbalda).
▪ Alde brakiala (besoa).
▪ Olekranear aldea (ukondoa).
▪ Besaurrearen aldea (besaurrea).
▪ Eskumuturraren aldea.
▪ Eskuaren aldea.

• Beheko gorputz-adarretan honako eskualde hauek daude:

▪ Aldakaren aldea.
▪ Eskualde femorala (izterra).
▪ Belaunaren aldea:
- Patelarra.
- Eskualde popliteoa.
▪ Hankaren aldea:
- Erregio krurala.
- Erregio surala.
▪ Oinaren aldea.

Barrunbeak garezurrean, toraxean eta sabelaldean

Erraiak edo organoak barrunbe desberdinetan egongo dira, kanpoko erasoetatik

babestu ahal izateko.

Plano sagitalean bi barrunbe bereizten dira: aurrekoa edo bentrala eta atzekoa edo
dortsala. Era berean, horietako bakoitza goitik behera honela banatzen da:

• Barrunbe dortsala: Aurrealdeko planoaren atzean dago:

▪ Garezur-barrunbea: Entzefaloa du.
▪ Bizkarrezur-barrunbea: bizkarrezur-muina du.
• Sabel-barrunbea: aurreko planoaren aurretik dago:
▪ Barrunbe torazikoa: Enborraren goiko aldean dago.
- Pleura-barrunbeak: bat birika bakoitzerako.
- Barrunbe perikardikoa: bihotza ostatatzen du.
- Barrunbe mediastinikoa: Erdian dago eta aurreko, erdiko eta
atzeko barrunbeetan banatzen da.

▪ Barrunbe abdominala: barrunbe torazikoaren azpian dago, diafragmak

bereizten du barrunbe torazikotik, eta pelbiseko barrunbearen gainetik.
Digestio- eta giltzurrun-aparatuko organo gehienak hartzen ditu.

▪ Pelbiseko barrunbea: abdomenaren azpian dago, pelbisez inguratuta, eta

bertan daude emakumeen ugal-organoak eta digestio-aparatuaren azken
zatia.

6
 Posizio anatomikoa

Anatomia giza organismoaren forma eta egitura aztertzen dituen zientzia da.
Deskribapen anatomikoen ulermena errazteko, eta gorputzak jarrera ugari har
ditzakeenez, beharrezkoa izan da erreferentziazko posizio bakarra eta terminologia
deskribatzailea adostea.

Deskripzio anatomikoak egiteko unibertsalki hartutako erreferentzia-posizio horri

posizio anatomikoa esaten zaio, eta honela definitzen da: norbanakoak gorputz
tentearekin (zutik), buruarekin eta lepoarekin ere zutunik topo egiten duenean, aurrera
begira, besoak gorputzaren bi aldeetan luzatuta, esku-ahurrak aurrera begira, hankak
luzatuta eta apur bat bereizita (abdukzioan), orkatilak luzatuta eta oinak paraleloan,
oinaren punta aurrealdera begira duela.

Behin posizio anatomikoa definituta eta jarraian deskribatuko diren plano eta ardatz
batzuk kontuan hartuta, giza gorputzaren atal, organo eta barrunbe bakoitzaren
kokapena eta horien arteko erlazioak ezar daitezke.

Planoak
• Plano sagitala: Gorputza bi erdi berdin eta simetrikotan
banatzen duen plano bertikala da: ezker eta eskuin. Plano
horretatik gertu geratzen diren egiturei medialak esaten zaie,
eta aldentzen direnei, alboak deritze. Lurrarekiko
perpendikularra da. Harekiko paraleloak diren planoei
parasagitalak esaten zaie.

• Plano frontala: Gorputza bi zatitan banatzen duen plano

bertikala da: aurrekoa edo bentrala eta ondorengoa edo
dortsala.

• Zeharkako planoa: Gorputza bi zatitan banatzen duen

plano horizontala da: goikoa eta behekoa. Lurrarekiko
paraleloa da.
Irudia 4: Gorputzeko planoak eta ardatzak.

Ardatzak
Irudizko lerroak dira, zeinaren inguruan gorputzak bira egiten duen.
• Luzetarako ardatza: Gorputza erditik zeharkatzen du eta lurrarekiko
perpendikularra da.
• Zeharkako ardatza: Gorputza alde batetik bestera zeharkatzen du eta
lurrarekiko paraleloa da.
• Ardatz sagitala: Gorputza aurretik atzerantz zeharkatzen du eta lurrarekiko
paraleloa da.

7
 Prozesu fisiopatologikoak

Fisiopatologia gaixotasunak sortzen dituzten mekanismoak aztertzen dituen

medikuntzaren adarra da, eta horrek bakoitzaren sintomak eta zeinuak ulertzen
laguntzen du.

Hurrengo gaietan, giza gorputzaren aparatu eta sistemetan gerta daitezkeen

gaixotasunak landuko ditugu, baina horretarako oinarrizko kontzeptuak argi izan behar
ditugu lehenengo.

Odola
Odola aparatu kardiobaskularrean zehar zirkulatzen den ehun likatsua da. Dituen
funtzio askoren artean, kasu honetan defentsarako beharrezkoak diren substantziak
eta zelulak garraiatzeko ahalmenean zentratuko gara, baina horretarako, odola zerez
osatuta dagoen jakin behar dugu. Honek, bi zati ditu: likidoa (plasma deiturikoa) ura,
gatzak eta proteinak dituena eta bestea solidoa globulu gorriak, globulu zuriak eta
plaketak dituena.

• Odol-plasma

Odolaren bolumenaren % 55 da. Odoletik zelulak kentzen direnean gelditzen den

likido horixkari deritzo odol-plasma. Osagai nagusia ura da (% 90) eta hainbat
substantzia garraiatzen ditu disolbatuta, hala nola proteina plasmatikoak
(fibrinogenoa, globulinak eta albuminak), elektrolitoak eta digestioko
produktuak.

• Odol-zelulak

Odolaren bolumenaren % 45 dira. Honako hauek dira odoleko zelulak:

▪ Globulu gorriak, hematieak edo eritrozitoak

Ez dute nukleorik eta bi aldetatik ahur den disko baten itxurakoak dira.
Globulu gorri bakoitzak 256 milioi hemoglobina molekula ditu; molekula
hau pigmentu gorria denez, odolak, kolore gorria hartzen du.
Hemoglobinak oxigenoa garraiatzen du biriketatik ehunetaraino, zelulek
arnasketa zelularra egin dezaten.

▪ Globulu zuriak edo leukozitoak

Odol-zelula koloregabeak eta nukleodunak dira eta eritrozitoak baino

handiagoak. Hezur-muinean eta gongoil linfatikoetan eratzen dira.
Odolean zehar garraiatuak diren arren, funtzioa odoletik kanpo betetzen
dute. Hainbat mota daude; beheko taulan ugarienak aztertuko ditugu:

8
Motak (ezaugarriak) Azpimotak Funtzioak
Molekulak ekoizten dituzte:
Basofiloak - Heparina: odol-gatzapenerako.
- Histamina: baso-zabaltzailea.
GRANULOZITOAK
- Bakterioak eta onddoak fagozitatzen
- Polinuklearrak
Neutrofiloak dituzte (mikrofago deritze).
- Zitoplasma
- Zornea sortzen dute.
pikorduna
- Alergien kontrakoak: antigeno-
- Nukleo
antigorputz konplexua fagozitatzen
gingilduna
Eosinofiloak dute.
- Hantura sortzen dute.
- Parasitoak fagozitatzen dituzte.
Monozitoak edo - Mikroorganismoak fagozitatzen dituzte.
AGRANULOZITOAK makrofagoak - T linfozitoei laguntzen diete.
- Mononuklearrak
T linfozitoak Immunitatean parte hartzen dute.
- Zitoplasma
- Antigorputzak sortzen dituzte.
pikorgabea B linfozitoak
- T linfozitoak aktibatzen dituzte.
NK zelulak Birusak eta tumoreak desaktibatzen dituzte.

▪ Plaketak edo tronbozitoak

Berez ez dira zelulak, baizik eta megakariozito izeneko zelula handi batzuk
puskatzean sortutako zitoplasma zatiak. Biribilak dira, ez dute nukleorik eta
bizitza oso laburra dute: egun bat edo bi besterik ez dute irauten, eta gero
barean eta gibelean deuseztatzen dira.

Irudia 5: Odol-zelulak.

9
Hantura eta infekzioa
Hantura kanpoko edozein erasoren aurrean martxan jartzen den defentsa-mekanismo
bat da. Leukozitoak eta molekula plasmatikoak odoletik erasoa gertatu den lekura
eramatean datza, organismoa agente erasotzailearengandik askatzeko eta hark
eragindako lesioa konpontzeko. Hauek dira hanturaren ezaugarri nagusiak:

• Berehalako prozesu zehaztugabea: Erantzuna denbora laburrean ematen da, eta

berbera da, erasotzailea edozein dela ere.
• Prozesu lokalizatua: Erantzuna erasoa gertatzen den eremura mugatzen da.

Hantura akutuaren lau seinale fisiko klasiko daude: beroa, mina, gorritzea eta tumorea
(hantura). Beroa eta gorritzea hantura-fokuan odola metatzeak eragiten du; tumorea,
berriz, likidoak galtzeak eta hantura-fokuan defentsa-zelulak metatzeak; ondorioz,
tentsioa sortzen da minaren nerbio-amaieretan. Hantura honela azal daiteke
eskematikoki:

• Erasoa gertatu ondoren, lesionatutako ehunek, hala nola mastozitoek (defentsa ez-
espezifikoko zelulek), bitartekariak zabalduko dituzte, hala nola histaminak,
entzima proteolitikoek, faktore kimiotaktikoek, heparinak eta E2 prostanglandinak.

• Bitartekari horiek basodilatazioa, ile-iragazkortasuna areagotzea eta koagulazioa

inhibitzea eragiten dute, eta horrek odolaren defentsa-elementuak ateratzea
errazten du. Gainera, defentsa-zelulak hantura-guneraino erakartzen dituzte.

• Molekula plasmatikoak eta leukozitoak hantura-fokura iristen dira, erasotzailearen

aurka borrokatzeko.

• Hantura prozedura autoimitatua da. Behin agente erasotzailea desagerrarazita,

bitartekariek beraiek jardun dezakete inhibitzen, gehiegizko erantzuna saihesteko.
Horrela, bada, kaltetutako ehunak gero konponduko dira.

Baliteke maila txikiko hanturak sintoma hautemangarririk ere ez eragitea, baina azpiko
zelula-prozesua berdina da.

Infekzioa mikroorganismo patogeno batek anfitrioi bat inbaditzea da. Mikroorganismo

patogeno hori anfitrioiaren barruan ugaltzen eta zabaltzen da, alterazioak edo
gaixotasunak eraginez. Agente infekzioso horiek exogenoak (organismoaren
kanpoaldetik datoz) edo endogenoak (organismoaren barrutik datoz) izan daitezke, eta
ohikoenak birusak, bakterioak, parasitoak, onddoak edo prioiak dira.

10
 • Birusak: Birusak bakterioak baino txikiagoak ere badira. Ez dira zelula
osoak ere. Material genetikoa (DNA edo RNA) baino ez da, estalki
proteiko baten barruan paketatua. Birusek beste zelula-egitura batzuk
behar dituzte ugaltzeko, eta horrek esan nahi du ezin dutela bizirik iraun
beste organismo batean bizi ez badira.

• Bakterioak: Bakterioak organismo zelulabakar ñimiñoak dira, eta bizi

diren ingurunetik lortzen dituzte mantenugaiak. Bakterio batzuk onak dira
gure gorputzentzat: digestio-sistemak behar bezala funtziona dezan
laguntzen dute, eta barruan bakterio kaltegarriak sartzea eragozten dute;
baina bakterioek ere arazoak sor ditzakete, hala nola txantxarrak edo
gernu-traktuko infekzioak.

• Onddoak: Onddoak landareen antzeko organismo multizelularrak dira.

Irudia 6: Germenak edo agente Euren elikagaiak, ingurune heze eta beroetako landareetatik, jakietatik eta
infekziosoak.
animalietatik lortzen dituzte.

• Prioiak: Gaizki tolestutako proteina bat da, bere forma gaizki tolestuta proteina
beraren beste barietate batzuetara transmititzeko gai dena.

Giza organismoak germenen aurkako defentsa-mekanismoak ditu; horiek huts egiten

dutenean bakarrik gertatzen da gaixotasuna.

Immunitate-sistema
Organismo batek infekzioaren aurrean defendatzeko duen mekanismoen multzoari
deitzen zaio. Horretarako, bi erantzun immunitario maila ditu:

• Berezko immunitate-sistema: Faktore genetikoen eta gorputzaren fisiologiaren

bidez sortutako immunitatea da. Jaiotzean hasten da eta bizitzan zehar
jarraitzen du eta patogenoak immunitate naturalaren bidez kentzean datza, bai
barne-organoetan zein kanpokoetan.
Horretarako, listuak, malko-muki-estalkiak, urdaileko azidoak eta hesteetan bizi
diren bakterio batzuk patogenoak zure gorputzeko zeluletan sartzea eragozten
duten oztopo gisa funtzionatzen dute. Bigarren defentsa-lerroa berriz, berezko
sistema immunearen barneko defentsa-mekanismoak dira; hau da, fagozito
mota ezberdinek barne-hesi gisa funtzionatzen dute, ehunetan patogenoen
ugalketa eta hazkuntza geldiarazteko. Horrela bada, berezko immunitatearen
barne zein kanpoko mekanismoek patogenoekiko erantzun immune ez-
espezifikoak sortzen dituzte.

• Immunitate-sistema espezifikoa: Immunitate-sistema hau ezartzeko askoz

gehiago behar bada ere —egunak edo asteak—, patogenoekiko espezifikoagoa
da eta memoria du. Hau bi prozesu desberdini esker lor dezakegu:

11
 ▪ Modu naturalean (pasiboa): Gaixotasun baten ondorioz gorputzak
egokitzapen bat garatzen du immunitate erantzun gisa. Jaio berriek ere
amaren antigorputzak izaten dituzte.

▪ Modu artifizialean (aktiboa): Txertoaren bidez, gorputzak egokitzapen

bat garatzen du immunitate erantzun gisa.

Elementu arrotz edo antigeno bat ezagutzean nahiz elkartze batean hura
ezabatzean datza, baita memoria immunitarioa sortzean eta antigenoekiko
tolerantzian ere. Immunitate-sistema moldagarria edo espezifikoa berezko
immunitate-sistemak aktibatzen du; izan ere, antigenoek berezko immunitate-
sistema zeharkatu ondoren, immunitate-sistema egokitzailea aktibatzeke
geratuko da.

Patogeno espezifikoak ezagutzeko eta gogoratzeko gaitasuna ematen dio,

immunitatea sortuz, eta erantzun ahaltsuagoak eskainiz patogenoa berriz
aurkitzen den bakoitzean. Immunitate moldagarria da, gorputzaren immunitate-
sistema etorkizuneko mehatxuetarako prestatuta egon dadin. Horretarako, T eta
B linfozitoek esku hartzen dute bertan, bai eta antigorputzek ere.

Irudia 7: Immunitate-sistema desberdinetan parte hartzen dituzten zelulak.

Beraz, aurrerago ikusi dugun moduan, baldintza normaletan ondo kontrolatutako

erreakzio immunitarioak organismoa antigeno kaltegarrietatik babesten du. Erantzun
immunologikoaren kontrol fisiologikoan izandako akatsek, berriz, hainbat patologia
sor ditzakete:

12
 • Immunoeskasia: Sisteman inplikatutako zelulen edo proteinen kopurua edo
funtzioa gutxituz gero, areagotu egingo da gizabanakoak infekzioak izateko duen
sentikortasuna. Honako hauek izan daitezke:

▪ Primarioak/sortzetikoak: Haurtzarotik agertzen dira, eta sortzetiko

akatsen ondorio dira, immunitate-sistemaren funtzionamendu egokia
eragozten dutenak. Adibidez: DiGeorge sindromea.

▪ Bigarren mailakoak: Kanpo-faktoreen eraginaren emaitza dira, hala nola

desnutrizioa, minbizia, sendagaiak edo hainbat infekzio-mota. Horietan
ere infekzio oportunistak edo oso ohikoak ez diren patogenoak
harrapatzeko joera agertzen da. Adibidez: IHESa

• Gehiegizko erantzuna: Edozein defentsa-sistemaren gehiegizko funtzio batek lesio

tisularrak eta gaixotasun bat eragin ditzake. Honako hauek izan daitezke:

▪ Alergiak: Organismoaren immunitate-erreakzioa da, anfitrioiarentzat oro

har kaltegabea den substantzia baten aurrean. Adibidez: Polena, itsaskiak,
penicilina…

▪ Autoinmuneak: T/B zelulak edo biak aktibatzen dituzte, infekziorik edo

beste kausa bereizgarririk ezean. Adibidez: Artritis erreumatoidea edo
esklerosi anizkoitza

Tumore-garapena
Minbizia zelula-hazkunde anomalo, desordenatu eta kontrolik gabekoan datza, eta,
horren ondorioz, masa zelularrak sortzen dira. Masa horiek, hazkundean, ondoko
egiturak kaltetzen dituzte, eta metastasi moduan finkatzen diren eremu urrunetara ere
migratzen dute.

Minbizi hori onkogenesi edo kartzinogenesi izeneko prozesu baten bidez sortzen da.
Mutazio genetikoetan du jatorria, zelula bati hazkunde azeleratua izateko eta mutazio
hori (klonak) mantentzen duen ondorengo bat sortzeko aukera ematen diotenean.
Ondoren, zelula alabek mutazio berriak metatzen dituzte, klon desberdinak sortuz.

Horrela, tumore-zelulak sortzen dira, eta Hanahan eta Weinberg-ek honako 6 ezaugarri
dituztela ezartzen dute:

Ezaugarria Azalpena
Ehun normalek ez bezala, zelulak banatzeko zikloaren sarrera kontu handiz
Hazkunde-seinaleekiko
erregulatzen duen homeostasia galtzen da, eta, ondorioz, ugalketa-tasa
independentzia
handia dute.
Hazkundea eragozten Tumore-zelulen ugaltze areagotuaren tasari ere mesede egiten dio zelula-
duten estimuluekiko zatiketaren erregulazio negatiboko mekanismoen ihesak, tumorea
sentikortasunik eza ezabatzen duten geneek kontrolatzen baitituzte mekanismo horiek.
Inbasibitatea eta Tumore-zelulek zelula-heriotza saihesteko mekanismoak garatzen dituzte.
metastasia

13
 Tumore primariotik, zelula batzuek bakarrik hartzen dituzte mutazioak,
Apoptosi-ihesa inguratzen dituen ehuna inbaditzeko potentziala garatzeko aukera ematen
dietenak (inbasioa), eta, ondoren, urruneko lekuak (metastasia).
Zelula gehienak zatiketa zelularren kopuru mugatu batetik pasa daitezke,
eta horri Hayflick-en muga deitu zaio. Organismoko zelula batzuek
Erreplikazio-potentzial
(ugalketa-hozi-zelulek, esaterako) bakarrik gainditu dezakete muga hori,
mugagabea
eta mugarik gabe zatitu, tumore-zelulek bezala, Hilezkortasuna izeneko
prozesu batean.
Garapenean zehar, aurretik zeuden hodietatik edo angiogenesitik abiatuta
odol-hodi berriak sortzea beharrezkoa da sortzen ari diren ehunak
Angiogenesi iraunkorra
nutrientez eta oxigenoz ordezkatzeko. Minbiziaren kasuan,
angiogenesiaren estimulazioak tumore-hazkuntza eta metastasia errazten
ditu.

Eskuarki, immunitate-sistemako zelulak tumore-zeulak ezabatzeko gai dira: Sistema

immunologikoak normalean ez die zelula normalei erasotzen, euren gainazalak
proteinak garraiatzen dituelako. Proteina horiek zirkulazioan dauden zelula
immunitarioei (T linfozitoei) adierazten diete zelula horiek eramaten dituen zelula
normala dela eta ez zaiola erasorik egin behar. Proteina hauei kontrol-puntuko proteina
deitzen zaie eta minbizi-zelulek horietako bat edo gehiago sortzeko gaitasuna garatzen
dutenean, erasotik ihes egiteko gai dira.

Kontrol-mekanismoak saihesten dituzten tumore-zelulek neoplasiak garatzeko

gaitasuna dute; hau da, ehun batean zelulak kontrolik gabe ugaltzeko prozesua
abiarazten dute, zeina bere ezaugarri histologiko edo genetikoengatik onbera edo
gaiztoa izan daitekeena. Neoplasiak eragiten dituzten geneen mutazioak honako hauek
izan daitezke:

• Oinordetzan hartutakoak: haur bat eratzen duen obuluan edo

espermatozoidean dago. Espermatozoideak obulua ernaltzen duenean, zelula
bat sortzen du, eta, gero, zelula hori banatu egiten da askotan, haurtxo bihurtu
arte. Zelula guztiak lehen zelula horretatik datozelako, mutazio mota hori zelula
bakoitzean dago (obuluak edo esperma barne) eta, beraz, hurrengo belaunaldira
transmititu daiteke.

• Eskuratua: ez dator gurasoetako batetik, baizik eta geroago eskuratzen da. Zelula
batean sortzen da, eta gero zelula horretatik sortutako zelula berri guztietara
pasatzen da. Honako ekintza hauen bidez lortua:

▪ Substantzia kantzerigenoak: Inhalazioaren, irenstearen edo larruazala

sartzearen ondorioz material genetikoan mutazioak sortzeko edo haien
maiztasuna areagotzeko gai diren substantziak eta prestakinak dira.

▪ Agente biologikoak: Birus onkogenikoak (onkobirus ere esaten zaie)

zelula eraldatu eta tumore-zelula bihurtzeko propietatea duten birusak
dira.

14