Antonio Pigafetta: First Voyage Around the World

March 16, 1521 (Sabado) narating nila ang isla na nagngangalang Samar. Kinabukasan, gusto ng Kapitan
heneral na pumunta pa sa isang isla na walang tao para mas ligtas at para makakuha ng tubig at para rin
makapagpahinga. Meron 2 tent na nakalagay sa tabing dagat para sa may mga sakit at nagkatay ng inahin
para sa kanila. Noong lunes ng tanghali, March 18 nakita nila na may bangkan na papalapit sa kanila na
may 9 na lalaki na nakasakay dito. Dahil doon, sinabi ng Kapitan heneral na walang pwedeng magsalita
hanggang hindi niya sinasabi. Noong narating ng mga lalaki ang tabing dagat pumunta agad ang pinuno
nila sa Kapitan heneral. Pagkakita na sila ay mga makatwirang lalaki, ay nag-utos na maghanda ng
pagkain sila, at binigyan sila ng pulang takip, salamin, suklay, kampana, garing, bocasine, at iba pang
mga bagay. Kailan nakita nila ang kagandahang loob ng kapitan, naghandog sila ng isda, isang banga ng
palm wine na tinatawag nilang uraca, mga igos na higit sa isang Palmo ang haba [i.e., mga saging], at iba
pa na mas maliit at mas pinong, at dalawang niyog [niyog]. Wala silang iba noon...kundi ang bigas, at
niyog at maraming produkto ng pagkain sa loob ng apat na araw.
Ang mga niyog ay bunga ng puno ng palma. Kung paanong mayroon tayong tinapay, alak, langis, at suka,
kaya nakukuha ng mga taong iyon ang lahat ng punong iyon. Kumuha sila ng alak sa sumusunod na
paraan. Nagdala sila ng butas sa puso ng nasabing palad sa itaas na tinatawag na palmito [i.e. stalk], kung
saan distil ng alak na kahawig ng puting dapat [mist]. Ang alak na iyon ay matamis ngunit medyo
maasim, at [ay natipon] sa mga tungkod [ng kawayan] kasing kapal ng binti at mas makapal. Ikinakabit
nila ang kawayan sa puno sa gabi para sa umaga, at sa umaga para sa gabi. Ang palad na iyon ay
namumunga, lalo na ang niyog, na kasing laki ng ulo o sa paligid nito. Ang labas ng balat nito ay berde at
mas makapal kaysa sa dalawang daliri. Ang ilang mga filament ay matatagpuan sa balat, kung saan
ginawa ang kurdon pinagbubuklod ang kanilang mga bangka. Sa ilalim ng balat na iyon ay may isang
matigas na shell, na mas makapal kaysa sa shell ng walnut, na kanilang sinusunog at ginagawang pulbos
mula doon na kapaki-pakinabang sa kanila. Sa ilalim niyan shell mayroong isang puting marrowy
substance sa isang daliri sa kapal, kung saan sila kumain ng sariwang gamit karne at isda gaya ng
ginagawa natin sa tinapay; at ito ay may lasa na kahawig ng almond.
Maaari itong patuyuin at gawing tinapay. May malinaw at matamis na tubig sa gitna ng marrowy sangkap
na napaka-refresh. Kapag ang tubig na iyon ay tumayo nang ilang sandali pagkatapos na nakolekta, ito ay
namumuo at nagiging parang mansanas. Kapag ang mga katutubo ay gustong gumawa ng langis, sila ay
kumukuha na niyog, at hayaang mabulok ang marrowy substance. Pagkatapos ay pakuluan nila ito at ito
ay nagiging mantika tulad ng mantikilya. Kapag gusto nilang gumawa ng suka, pinahihintulutan lamang
nilang mabulok ang tubig, at pagkatapos ilagay ito sa araw, at ang suka ay nagreresulta tulad ng [na
ginawa mula sa] puting alak. Pwede rin ang gatas ginawa mula dito, dahil gumawa kami ng ilan. Kinamot
namin ang marrowy substance na iyon at pagkatapos ay pinaghalo namin ang scrapings gamit ang sarili
nitong tubig na sinala namin sa pamamagitan ng isang tela, at kaya [nakuha namin ang gatas tulad ng
gatas ng kambing. Ang mga palad na iyon ay kahawig ng mga palma ng datiles, ngunit bagaman hindi
makinis ang mga ito ay hindi gaanong buhol-buhol kaysa sa huli. Ang isang pamilya ng x [10] tao ay
maaaring suportahan sa dalawang puno, sa pamamagitan ng paggamit sa kanila linggo tungkol sa para sa
alak [sa pamamagitan ng paggamit ng isa sa kanila sa panahon ng isang linggo at ang isa sa panahon ng
iba pang 8 araw para sa alak]; dahil kung hindi nila gagawin, matutuyo ang mga puno. Tumatagal sila ng
isang siglo.
Ang mga taong iyon ay naging pamilyar sa amin. Sinabi nila sa amin ang maraming bagay, ang kanilang
mga pangalan at yaong sa ilang mga isla na makikita mula sa lugar na iyon. Ang kanilang sariling isla ay
tinawag Zuluan at hindi ito masyadong malaki. Kami ay labis na nasiyahan sa kanila, sapagkat sila ay
napakasaya at mapag-usapan. Upang ipakita sa kanila ang higit na karangalan, dinala sila ng kapitan-
heneral sa kanya barko at ipinakita sa kanila ang lahat ng kanyang paninda—mga clove, cinnamon,
pepper, luya, nutmeg, mace, ginto, at lahat ng mga bagay sa barko. Siya ay may ilang mga mortar fired
para sa kanila, kung saan sila exhibited matinding takot, at sinubukang tumalon palabas ng barko.
Gumawa sila ng mga senyales sa amin na ang mga nabanggit na artikulo sa itaas lumaki sa lugar na iyon
kung saan kami pupunta. Nang malapit na silang magretiro ay nag leave sila napakaganda at maayos, na
nagsasabi na sila ay babalik ayon sa kanilang pangako. Ang isla kung saan tayo ay tinatawag na Humunu
[Homonhon]; ngunit sapagka't nakakita kami ng dalawang bukal doon ng pinakamalinaw na tubig,
tinawag namin itong Acquada da li buoni Segnialli (i.e., "ang .Pagdidilig-lugar ng mabuting Tanda"),
sapagkat mayroong mga unang palatandaan ng ginto na aming nakita sa mga distritong iyon. Natagpuan
naming isang malaking dami ng puting coral doon, at malalaking puno na may bunga na isang maliit na
maliit kaysa sa Almendras at kahawig ng mga buto ng pine. Marami ring mga palad, ang iba ay mabuti at
ang iba ay masama. Maraming isla sa distritong iyon, kaya tinawag namin silang kapuluan ng San Lazaro,
dahil natuklasan sila noong Sabbath [Linggo] ni St. Lazarus. Nakahiga sila sa x degrees ng latitude
patungo sa Arctic Pole, at sa longitude na isang daan at animnapu't isang digri mula sa linya ng
demarcation.
Noong tanghali ng Biyernes, Marso 22, dumating ang mga lalaking iyon na ipinangako nila sa amin sakay
ng dalawang bangka na may mga niyog, matamis na dalandan, isang banga ng palm-wine at isang titi,
upang ipakita sa amin na may mga ibon sa distritong iyon. Nagpakita sila ng malaking tanda ng kasiyahan
nang makita kami. Binili namin ang lahat ng mga artikulong iyon mula sa kanila. Ang kanilang seignior
ay isang matandang lalaki na pininturahan [i.e., na-tattoo]. Nakasuot siya ng dalawang gintong hikaw
[schionel sa kanyang mga tainga, at ang iba ay maraming gintong braso na hinahayaan sa kanilang mga
braso at panyo sa paligid [sa] kanilang mga ulo. Nanatili kami doon oile week, at sa panahong iyon ang
aming kapitan ay pumunta sa pampang araw-araw upang bisitahin ang mga may sakit, at tuwing umaga
ay binibigyan sila ng tubig ng niyog mula sa kanyang sariling kamay, na lubos na umaliw sa kanila. May
mga nakatira malapit sa isla na may mga butas [mga hikaw] sa kanilang mga tainga na napakalaki na
maaari nilang idaan ang kanilang mga braso sa kanila. Yung ang mga tao ay caphri, ibig sabihin, pagano.
Sila ay hubad, na may malambot na tela na hinabi mula sa bark ng isang puno tungkol sa kanilang mga
privies, maliban sa ilan sa mga pinuno na nagsusuot ng koton na telang burda na may sutla sa mga dulo sa
pamamagitan ng isang karayom. Sila ay maitim, mataba, at pininturahan. Nagpapahid sila ang kanilang
mga sarili na may cocoanut at may beneseed oil, bilang proteksyon laban sa araw at hangin. Mayroon
silang napakaitim na buhok na hanggang baywang, at gumagamit ng mga punyal, kutsilyo, at sibat
pinalamutian ng ginto, malalaking kalasag, fascines, sibat, at lambat na parang rizali [apinong makapal na
hinabing lambat na ginagamit sa pangingisda]; at ang kanilang mga bangka ay katulad ng sa atin.
Kinabukasan, Biyernes Santo, ipinadala ng kapitan-heneral ang kanyang alipin, na nagsilbing interpreter
namin, sa pampang sa isang maliit na bangka upang tanungin ang hari kung mayroon siyang anumang
pagkain upang dalhin ito sa mga barko; at sa sabihin na sila ay lubos na masisiyahan sa amin, dahil siya
[at ang kanyang mga tauhan] ay dumating sa isla bilang kaibigan at hindi bilang kaaway. Dumating ang
hari kasama ang anim o walong lalaki sa parehong bangka at pumasok ang barko. Niyakap niya ang
kapitan-heneral na binigyan niya ng tatlong garapon ng porselana na natatakpan dahon at puno ng hilaw
na bigas, dalawang napakalaking orade [dorado] at iba pang bagay. Ang kapitan-heneral binigyan ang hari
ng isang damit na pula at dilaw na tela na ginawa sa Turkish fashion, at isang pinong pula takip; at sa iba
(mga tauhan ng hari), sa ilang kutsilyo at sa iba pang salamin. Pagkatapos ang kapitanang heneral ay
nagkaroon ng collation spread para sa kanila, at sinabi sa hari sa pamamagitan ng alipin na gusto niya
upang maging casi casi sa kanya, ibig sabihin, kapatid. Sumagot ang hari na nais din niyang pumasok sa
parehong relasyon sa kapitan-heneral. Pagkatapos ay ipinakita sa kanya ng kapitan ang tela ng iba't ibang
kulay, linen, coral [mga burloloy], at marami pang ibang gamit ng kalakal, at lahat ng artilerya, ilan sa na
kanyang pinalabas para sa kanya, kung saan ang mga katutubo ay lubhang natakot.
Ang mga piraso ng ginto, na kasing laki ng mga walnut at itlog, ay matatagpuan sa pamamagitan ng
pagsala sa lupa sa isla ng haring iyon na dumating [na aking pinamunuan] sa aming mga barko. Ang lahat
ng pinggan ng haring iyon ay ginto at gayundin ang ilang bahagi ng kanyang bahay, gaya ng sinabi sa
amin ng haring iyon mismo. Ayon sa kanilang kaugalian na siya ay maringal na pinalamutian [molto in
ordine], at ang pinakamagandang hitsura na lalaki na nakita naming sa mga taong iyon. Ang kanyang
buhok ay sobrang itim, at nakasabit sa kanyang mga balikat. Nagkaroon siya ng isang takip ng seda sa
kanyang ulo, at nagsuot ng dalawang malalaking gintong hikaw na ikinabit sa [tol sa kanyang mga tainga.
Siya nakasuot ng cotton cloth na may burda na sutla, na tumakip sa kanya mula baywang hanggang
tuhod. Sa kanyang tagiliran ay nakasabit ang isang punyal, na ang dulo nito ay medyo mahaba at puro
ginto, at nito scabbard ng inukit na kahoy. Siya ay may tatlong batik na ginto sa bawat ngipin, at ang
kanyang mga ngipin ay parang natali sa ginto. Pinabanguhan siya ng storax at benzoin. Kulay
kayumanggi siya at pininturahan [i.e., naka-tattoo] lahat. Ang isla niyang iyon ay tinawag na Butuan at
Calagan [Caraga]. Kailan ang mga haring iyon ay nagnanais na makita ang isa't isa, silang dalawa ay
pumunta upang manghuli sa islang iyon kung saan kami naroroon. Ang pangalan ng unang hari ay Raia
Colambu, ang pangalawang Raia Siaui.
Maaga sa [sa] umaga ng Linggo, ang huling araw ng Marso at araw ng Pasko ng Pagkabuhay, ang
kapitan- ipinadala ng heneral ang pari kasama ang ilang kalalakihan upang ihanda ang lugar kung saan
gagawin ang Misa; kasama ang interpreter upang sabihin sa hari na hindi kami pupunta sa lupa upang
kumain kasama kanya, kundi para magmisa. Kaya't ang hari ay nagpadala sa amin ng dalawang baboy na
kaniyang pinatay. Kapag ang oras na para sa misa, dumaong kami kasama ang mga limampung lalaki, na
walang baluti sa katawan, ngunit dala ang iba pa naming mga braso, at sinuot ang aming
pinakamagagandang damit. Bago kami makarating sa dalampasigan kasama ang aming mga bangka, anim
na piraso ay pinalabas bilang tanda ng Kapayapaan. Nakarating kami; nagyakapan ang dalawang hari ang
kapitan-heneral, at inilagay siya sa pagitan nila. Nagmartsa na kami papunta sa lugar itinalaga, na hindi
kalayuan sa pampang. Bago ang pagsisimula ng misa, ang winisikan ni kapitan ng tubig ng miski ang
buong katawan ng dalawang hari. Inialay ang misa up [Sa panahon ng Misa, nag-alay kami]. Ang mga
hari ay pumunta sa harap upang halikan ang krus habang kami ginawa, ngunit hindi nag-alay. Nang ang
katawan ng ating Panginoon ay itinaas, sila ay nanatili sa kanilang mga tuhod at sumamba sa Kanya ng
magkahawak ang mga kamay. Ang mga barko ay nagpaputok ng lahat ng kanilang artilerya nang sabay-
sabay ang katawan ni Kristo ay nakataas, ang hudyat ay ibinigay mula sa dalampasigan na may mga
musket. Pagkatapos ng pagtatapos ng Misa, ang ilan sa aming "sampu ay kumuha ng komunyon....
Pagkatapos siya [sila] ay nagkaroon ng krus dinala sa loob at ang mga pako at isang korona, kung saan
ang kagyat na paggalang ay ginawa [na kung saan sila gumawa ng agarang pagpipitagan]. Sinabi niya sa
mga hari sa pamamagitan ng interpreter na sila ang mga pamantayang ibinigay sa kanya ng emperador na
kanyang soberano, upang saan man siya magtungo ay maaari siyang magtungo i-set up ang mga token na
iyon. [Sinabi niya] na nais niyang i-set up ito sa lugar na iyon para sa kanilang kapakinabangan, para sa
tuwing dumating ang alinman sa aming mga barko, malalaman nila na kami ay naroon sa krus na iyon, at
ay walang gagawin upang hindi sila masiyahan o makapinsala sa kanilang ari-arian [Property: doublet in
original MS.]. Kung ang sinuman sa kanilang mga tauhan ay mahuli, sila ay palayain kaagad sa
karatulang iyon na ipinapakita. Ito ay kinakailangan upang itakda ang krus na iyon sa tuktok ng
pinakamataas na bundok, upang sa makita ito tuwing umaga, maaaring sambahin nila ito; at kung ginawa
nila iyon, walang kulog, kidlat, o bagyo makapipinsala sa kanila kahit kaunti. Taos-puso silang
nagpasalamat sa kanya at [sinabi] na gagawin nila lahat ng kusang loob. Tinanong din sila ng kapitan-
heneral kung sila ay mga Moro [Muslim] O pagano, o ano ang kanilang paniniwala. Sumagot sila na wala
silang sinasamba [wala nang iba sumasamba/ nguni't itinaas nila ang kanilang magkahawak na mga
kamay at ang kanilang mukha sa langit, at sila'y tumawag kanilang diyos na si "Abba." Doon ay labis na
natuwa ang kapitan, at nang makita iyon, itinaas ng unang hari ang kanyang kamay sa langit, at sinabi na
nais niya na posible para sa kanya na gawin ang Kapitan makita ang pagmamahal niya sa kanya.
Tinanong ng interpreter ang hari kung bakit kakaunti ang makakain doon. Ang ang huli ay sumagot na
hindi siya nakatira sa lugar na iyon maliban kung siya ay pumunta sa pangangaso at upang makita ang
kanyang kapatid, ngunit siya ay nakatira sa ibang isla kung saan ang lahat ng kanyang pamilya ay
naroroon. Kinuha siya ng kapitan-heneral tinanong [tinanong siya] na ipahayag kung mayroon siyang
mga kaaway, upang siya ay makapunta kasama ang kanyang mga barko sirain sila at ibigay silang
masunurin sa kanya. Nagpasalamat sa kanya ang hari at sinabing ginawa niya iyon sa katunayan ay may
dalawang isla laban sa kanya, ngunit na ito ay hindi pagkatapos ay ang panahon upang pumunta doon.
Ang Sinabi sa kanya ng [na] kapitan na kung papayagan siyang muli ng Diyos na bumalik sa mga
distritong iyon, gagawin niya magdala ng napakaraming tao upang ipasakop niya ang mga kaaway ng hari
sa pamamagitan ng puwersa. Sinabi niya na malapit na siyang maghapunan, at babalik siya pagkatapos
upang maitayo ang krus sa tuktok ng bundok. Sumagot sila na sila ay nasiyahan, at pagkatapos ay
bumubuo batalyon at pagpapaputok ng mga musket, at ang kapitan ay nakayakap sa dalawang hari,
kinuha namin ang aming umalis.
Pagkatapos ng hapunan ay bumalik kaming lahat na nakasuot ng doublet, at ang hapong iyon ay sumama
ang dalawang hari sa tuktok ng pinakamataas na bundok doon. Nang makarating kami sa summit, ang
Sinabi sa kanila ng kapitan-heneral na lubos niyang pinahahalagahan ang pagpapawis para sa kanila, dahil
mula noong nandoon ang krus, hindi ito maaaring maging malaking pakinabang sa kanila. Sa pagtatanong
kung aling port ang pinakamainam kumuha ng pagkain, sumagot sila na mayroong tatlo, ito ay, Ceylon
[Leyte], Zubil [Cebu], at Calaghann [Calagan], ngunit ang Zubu na iyon ang pinakamalaki at ang may
pinakamaraming kalakalan. Nag-alok sila sa sarili nilang pagsang-ayon na bigyan kami ng mga piloto
upang ituro sa amin ang daan. Nagpasalamat sa kanila ang kapitan-heneral, at determinadong pumunta
doon, para sa kanyang malungkot na kapalaran ay. Matapos maitayo ang krus posisyon, bawat isa sa amin
ay inulit ang isang Pater Noster at isang Ave Maria, at sinasamba ang krus; at ang gayon din ang ginawa
ng mga hari. Pagkatapos ay bumaba kami sa mga nilinang na bukid, at pumunta sa lugar kung saan
naroon ang balanghai. Nagdala ang hari ng mga niyog para makapag-refresh kami ang ating sarili'
Humingi ang kapitan sa mga hari ng mga piloto, sapagkat nilayon niyang umalis sa mga sumusunod
umaga, at [sinabi] na ituturing niya sila na parang sila mismo ang mga hari, at gagawin iwanan ang isa sa
amin bilang bihag. Ang mga hari ay tumugon sa bawat oras na nais niya ang mga piloto sa kanyang utos,
ngunit nang gabing iyon ay binago ng unang hari ang kanyang tnind, at sa umaga nang kami ay malapit
nang umalis, nagpadala ng teord sa kapitan-heneral, humihingi sa kanya ng pagmamahal sa kanya na
maghintay neo araw hanggang sa dapat niyang anihin ang kanyang palay, at asikasuhin ang iba pang
bagay. Tinanong niya ang kapitan-heneral na magpadala sa kanya ng ilang mga tao upang tulungan siya,
upang ito ay magawa nang mas maaga; at sinabi na siya mismo ang naglalayong kumilos bilang aming
piloto. Ang kapitan ay nagpadala sa kanya ng ilang tao, ngunit ang mga hari ay kumain at uminom ng
labis na sila ay natulog sa buong araw. Ang ilan ay nagsabi na patawarin sila na sila ay bahagyang may
sakit. Walang ginawa ang aming mga tauhan sa araw na iyon, ngunit nagtrabaho sila sa sumunod na
dalawang araw.
Ang mga taong iyon ay mga pagano, at naghuhubad at nagpinta. Nakasuot sila ng isang piraso ng tela
hinabi mula sa isang puno tungkol sa kanilang mga privie. Sila ay malakas uminom. Ang kanilang mga
babae ay nakasuot ng telang puno mula sa kanilang baywang pababa, at ang kanilang buhok ay itim at
umaabot hanggang sa lupa. Meron silabutas butas sa kanilang mga tainga na puno ng ginto, Ang mga
taong ito ay patuloy na ngumunguya prutas na tinatawag nilang areca, at kahawig ng peras. Pinutol nila
ang prutas na iyon sa apat na bahagi, at pagkatapos balutin ito sa mga dahon ng kanilang puno na
tinatawag nilang betre [i.e., betel]. Ang mga dahon na iyon ay kahawig ng dahon ng mulberry. Hinahalo
nila ito ng kaunting kalamansi, at kapag nguyain na nila lubusan, iniluwa nila ito. Pinapapula nito ang
bibig. Lahat ng tao sa mga bahaging iyon ng mundo gamitin ito, sapagkat ito ay napakalamig sa puso, at
kung sila ay tumigil sa paggamit nito ay gagawin nila mamatay. May mga aso, pusa, baboy, ibon,
kambing, palay, luya, niyog, igos [i.e., saging], dalandan, limon, dawa, pancium, sorgo, wax, at dami ng
ginto sa islang iyon. Ito ay namamalagi sa isang latitude ng siyam at dalawang-ikatlong degree patungo sa
Arctic Pole, at sa isang longitude ng isa daan at animnapu't dalawang digri mula sa linya ng demarcation.
Ito ay dalawampu't limang [liga] mula sa ang Acquada, at tinatawag na Mazaua [Limasawa].
Nanatili kami roon ng pitong araw, pagkatapos ay naglatag kami ng aming landas patungo sa hilagang-
kanluran, dumaraan sa limang isla, katulad ng Ceylon, Bohol, Canighan, Baybai, at Gatighan. Nasa
huling pangalan na isla ng Gatighan, may mga paniki na kasing laki ng mga agila. Dahil gabi na,
nakapatay kami ng isa sa kanila, na kahawig ng manok sa lasa. May mga kalapati, pagong-kalapati, loro,
at tiyak itim na ibon na kasing laki ng mga alagang manok, na may mahabang buntot. Ang huling
nabanggit na mga ibon mangitlog na kasing laki ng gansa, at ibaon sa ilalim ng buhangin, sa sobrang init
nito napisa sila. Kapag ipinanganak ang mga sisiw, itinutulak nila ang buhangin, at lalabas. Yung masarap
kainin ang mga itlog. May layong dalawampung leguas [liga] mula Mazaua hanggang Gatighan. kami ay
umalis sa kanluran mula sa Gatighan, ngunit ang hari ng Mazaua ay hindi makasunod sa amin [malapit];
at dahil dito, hinintay namin siya malapit sa tatlong isla; namely Polo [Poro], Ticobon [Pasijan], and
Pozon [Pason]. Nang maabutan niya kami ay laking gulat niya sa bilis na aming nilayag. Ipinasok siya ng
kapitan-heneral sa kanyang barko kasama ang ilan sa kanyang mga pinuno sa na ikinatuwa nila. Sa gayon
ay pumunta kami sa Zubu mula sa Gatighan, ang distansya sa pagiging Zubu labinlimang legua.
Noong tanghali ng Linggo, Abril ikapito, pumasok kami sa daungan ng Zubu, dumaan sa maraming
nayon, kung saan nakita namin ang maraming bahay na itinayo sa ibabaw ng mga troso. Nang malapit na
sa lungsod, inutusan ng kapitan heneral ang mga barko na ihagis ang kanilang mga banner. Ang mga
layag ay ibinaba at inayos na parang para sa labanan, at ang artilerya ay pinaputok, isang aksyon na
nagdulot ng matinding takot sa mga tao. Ang kapitan ay nagpadala ng isang anak na kinakapatid niya
bilang embahador sa hari ng Zubo kasama ang tagapagsalin. Pagdating nila sa lungsod, natagpuan nila
ang isang malaking pulutong ng mga tao kasama ng hari, na lahat sila ay natakot sa mga mortar. Sinabi sa
kanila ng interpreter na iyon ang aming kaugalian kapag pumapasok sa gayong mga lugar, bilang tanda ng
kapayapaan at pagkakaibigan, at na pinalabas namin ang lahat ng aming mga mortar upang parangalan
ang hari ng nayon. Ang hari at ang lahat ng kanyang mga tauhan ay napanatag, at ang hari ay nagtanong
sa amin ng kanyang gobernador kung ano ang gusto namin. Sumagot ang tagapagsalin na ang kanyang
panginoon ay isang kapitan ng pinakadakilang hari at prinsipe sa mundo, at matutuklasan niya si
Malucho; nguni't siya'y naparito lamang upang dalawin ang hari dahil sa mabuting balita na kaniyang
narinig tungkol sa kaniya mula sa hari ng Mazaua, at upang bumili ng pagkain sa kaniyang mga kalakal.
Ang hari
sinabi sa kanya na siya ay malugod [sa literal: siya ay dumating sa isang magandang oras], ngunit ito ay
kanilang kaugalian para sa lahat ng mga barko na pumasok sa kanilang mga daungan na magbigay pugay,
at na ito ay apat na araw lamang mula noong isang junk mula sa Ciama [i.e., Siam] na kargado ng ginto at
mga alipin ay nagbigay sa kanya ng parangal. Bilang patunay ng kanyang pahayag, itinuro ng hari ang
tagapagsalin, isang mangangalakal mula sa Ciama, na nanatili upang ipagpalit ang ginto at mga alipin.
Sinabi ng interpreter sa hari na, dahil ang kanyang panginoon ay kapitan ng napakahusay na hari, hindi
siya nagbigay pugay sa sinumang seignior sa mundo, at kung nais ng hari ang kapayapaan ay
magkakaroon siya ng kapayapaan, ngunit kung digmaan sa halip, digmaan. Pagkatapos, sinabi ng
mangangalakal ng Moro sa haring "Cata raia chita"; ibig sabihin, "Tingnan mong mabuti, ginoo. Ang mga
lalaking ito ay pareho na sumakop sa Calicut, Malaca, at sa buong India Magiore [i.e., India Major].
tinatrato nila ang masama, masama at mas masamang pagtrato, tulad ng ginawa nila sa Calicut at
Malaca." Naunawaan ng tagapagsalin ang lahat ng ito at sinabi sa hari na ang hari ng kanyang panginoon
ay mas makapangyarihan sa mga tao at barko kaysa sa hari ng Portogalo, na siya ang hari ng Spagnia
[Espanya] at emperador ng lahat ng mga Kristiyano, at kung ang hari ay hindi pakialam sa maging
kaibigan niya sa susunod na magpadala siya ng napakaraming lalaki para sirain siya. Isinalaysay ng Moro
ang lahat sa hari na nagsabi noon na siya ay magsasaalang-alang sa kanyang mga tauhan, at sasagutin ang
kapitan sa susunod na araw. Pagkatapos ay nagkaroon siya ng mga pampalamig ng maraming pinggan,
lahat ay gawa sa karne at nakapaloob sa mga pinggan ng Porselana, bukod pa sa maraming banga ng alak
na dinala. Pagkatapos ng aming mga tauhan ay makapagpahinga, bumalik sila at sinabi sa amin ang lahat.
Ang hari ng Mazaua, na siyang pinaka-maimpluwensyang pagkatapos ng haring iyon at ang seignior ng
ilang mga isla, ay pumunta sa pampang upang makipag-usap sa hari ng dakilang kagandahang-loob ng
ating kapitan-heneral.
Lunes ng umaga, ang aming notaryo, kasama ang interpreter, ay pumunta sa Zubu. Ang hari, na
sinamahan ng kanyang mga pinuno, ay dumating sa bukas na liwasan kung saan pinaupo niya ang aming
mga tauhan malapit sa kanya. Tinanong niya ang notaryo kung mayroong higit sa isang kapitan sa
kumpanya, at kung Nais ng kapitan na iyon na magbigay pugay sa emperador, ang kanyang panginoon.
Ang notaryo ay sumagot ng negatibo, ngunit ang kapitan ay nais lamang na makipagkalakalan nang may
pahiwatig at walang iba. Sinabi ng hari na siya ay nasisiyahan, at na kung nais ng kapitan na maging
kanyang kaibigan, dapat niyang padalhan siya ng isang patak ng dugo mula sa kanyang kanang braso, at
siya mismo ang gagawa ng gayon [sa kanya] bilang tanda ng pinaka-tapat. pagkakaibigan. Sumagot ang
notaryo na gagawin ito ng kapitan [kaya] . Pagkatapos, sinabi sa kanya ng hari na ang lahat ng mga
kapitan na pumupunta sa lugar na iyon ay nakaugalian na magbigay ng mga regalo sa isa't isa [i.e.,
magkaparehong mga regalo sa pagitan ng hari at ng kapitan], at nagtanong kung ang aming kapitan o siya
ay dapat magsimula. Sinabi ng interpreter sa hari na dahil gusto niyang mapanatili ang kaugalian, dapat
siyang magsimula, at gayon ang ginawa niya.
Noong Miyerkules ng umaga, dahil namatay ang isa sa aming mga tauhan noong nakaraang gabi,
pumunta kami ng interpreter upang itanong sa hari kung saan namin siya maililibing. Natagpuan namin
ang hari na napapaligiran ng maraming lalaki, kung saan, pagkatapos gawin ang nararapat na paggalang,
tinanong ko ito. Sumagot siya, "Kung ako at ang aking mga basalyo ay pag-aari ng iyong soberano, gaano
pa kaya ang lupain." Sinabi ko sa hari na nais naming italaga ang lugar, at maglagay ng krus doon.
Sumagot siya na siya ay lubos na nasisiyahan at na nais niyang sambahin ang krus tulad ng ginawa
namin. Ang namatay ay inilibing sa parisukat na may mas maraming karangyaan hangga't maaari, upang
magbigay ng magandang halimbawa. Pagkatapos ay itinalaga ang lugar, at sa gabi ay inilibing ang isa pa
Kami ay nagdala ng isang dami ng mga kalakal sa pampang. na iniimbak namin sa isang bahay. Kinuha
ito ng hari sa ilalim ng kanyang pangangalaga gayundin ang apat na naiwan upang ipagpalit ang mga
paninda sa pamamagitan ng pakyawan. Ang mga taong iyon ay namumuhay ayon sa katarungan, at may
mga timbang at sukat. Gustung-gusto nila ang kapayapaan, kaginhawahan, at katahimikan. Mayroon
silang mga timbangan na gawa sa kahoy 'na ang bar ay may kurdon sa gitna kung saan ito ay hawak.
Sa isang dulo ay may kaunting tingga, at sa iba pang mga marka tulad ng quarter-libras [quarter-pounds],
third-libras [third-pounds], at libras [pounds]. Kapag nais nilang timbangin, kukunin nila ang mga kaliskis
na may tatlong kawad na tulad ng sa amin, at inilalagay ito sa itaas ng mga marka, at sa gayon ay
tinitimbang ito nang tumpak. Mayroon silang napakalaking sukat na walang anumang ilalim. Ang mga
kabataan ay naglalaro ng mga tubo na gawa sa atin na tinatawag nilang subin. Ang kanilang mga bahay ay
gawa sa kahoy at gawa sa mga tabla at kawayan, na itinaas mula sa lupa sa malalaking troso, at
kailangang pasukin sila ng isa sa pamamagitan ng mga hagdan. Mayroon silang mga silid tulad ng sa
amin; at sa ilalim ng bahay ay iniingatan nila ang kanilang mga baboy, kambing, at ibon. Malalaking sea
snails [corniolli], maganda sa paningin, ay matatagpuan doon na pumapatay ng mga balyena. Para sa
nilalamon sila ng buhay ng balyena, at kapag sila ay nasa katawan ng balyena, lumalabas sila sa kanilang
mga shell at kinakain ang puso ng balyena. Ang mga taong iyon pagkatapos ay natagpuan silang buhay
malapit sa puso ng patay na balyena. Ang mga nilalang na iyon ay may itim na ngipin at balat at puting
shell, at ang laman ay [masarap kainin. Tinatawag silang laghan [isang shellfish].
Noong Biyernes, ipinakita namin sa mga taong ito ang isang tindahan na puno ng aming paninda, kung
saan labis silang nagulat. Para sa mga metal, bakal at iba pang malalaking paninda binigyan nila kami ng
ginto. Para sa iba pang maliliit na artikulo ay binigyan nila kami ng bigas, baboy, kambing, at Iba pang
pagkain. Binigyan kami ng mga taong iyon ng x piraso ng ginto para sa xiiii libra [14 na libra] ng bakal
(ang isang piraso ay nagkakahalaga ng halos isa at kalahating ducados [ducats]). Ang kapitan-heneral ay
hindi nais na kumuha ng masyadong maraming ginto, dahil mayroong ilang mga mandaragat na ibibigay
ang lahat ng kanilang pag-aari para sa isang maliit na halaga ng ginto at masisira ang kalakalan
magpakailanman. Noong Sabado, tulad ng ipinangako ng kapitan [hari] sa hari [kapitan] na maging
Kristiyano sa Linggo, isang entablado ang itinayo [sa] banal na parisukat, na pinalamutian ng mga
sampayan at mga sanga ng palma para sa kanyang binyag. Nagpadala ang kapitan-heneral ng mga tao
upang sabihin sa hari na huwag matakot sa mga piraso na ilalabas sa umaga, dahil nakaugalian namin na
ilabas ang mga ito sa aming pinakadakilang mga kapistahan Nang hindi nilululan [ang mga ito] ng mga
bato.
Noong Linggo ng umaga, Abril labing-apat, apatnapung lalaki sa amin ang pumunta sa pampang, dalawa
sa kanila ay ganap na armado at nauna sa bandila ng hari. Pagdating namin sa lupa, lahat ng artilerya ay
pinaputok. Sinundan kami ng mga taong iyon paroo't parito. Nagyakapan ang kapitan at ang hari. Ang
Sinabi ng kapitan sa hari na ang bandila ng hari ay hindi dinala sa pampang maliban sa limampung tao na
armado bilang ay ang dalawang, at may limampung musketeers; ngunit napakalaki ng kanyang
pagmamahal sa kanya na mayroon siya kaya dinala ang banner. Pagkatapos ay masayang lumapit kaming
lahat sa entablado. Ang kapitan at ang ang hari ay umupo sa mga upuan ng pula at kulay-lila na pelus, ang
mga pinuno sa mga unan, at ang iba sa mga banig. Sinabi ng kapitan sa hari sa pamamagitan ng
interpreter na nagpasalamat siya sa Diyos sa pagbibigay-inspirasyon sa kanya naging [naging] isang
Kristiyano, at [ngayon] ay mas madali niyang malupig ang kanyang mga kaaway kaysa dati. Sumagot ang
hari na nais niyang maging Kristiyano, ngunit ginawa ng ilan sa kanyang mga pinuno hindi nais na
sumunod, dahil sinabi nila na sila ay kasinghusay ng mga lalaki tulad niya. Tapos yung captain naming
ipinatawag ang lahat ng pinuno ng hari, at sinabi sa kanila na maliban kung susundin nila ang hari bilang
kanila hari, ipapatay niya sila, at ibibigay ang kanilang mga ari-arian sa hari. Sumagot sila na susundin
nila siya. Sinabi ng kapitan sa hari na siya ay pupunta sa Spagnia, ngunit siya babalik muli na may
napakaraming puwersa na gagawin niya siyang pinakadakilang hari sa mga iyon rehiyon, dahil siya ang
unang nagpahayag ng determinasyon na maging isang Kristiyano. Ang hari, itinaas ang kanyang mga
kamay sa langit, nagpasalamat sa kapitan, at hiniling sa kanya na hayaan ang ilan sa kanyang mga
tauhanmanatili [sa kanya], upang siya at ang kanyang Bayan ay higit na maturuan sa pananampalataya.
Ang Kapitan sumagot na nais niyang kunin ang dalawa sa mga anak ng mga pinunong kasama niya,
upang sila aypag-aralan ang ating wika' na sa kanilang pagbabalik ay makapagsasabi sa iba ng mga
kababalaghan [cosel ng Spagnia. Isang malaking krus ang nakalagay sa gitna ng plaza. Sinabi sa kanila ng
Kapitan na kung ninanais nilang maging Kristiyano tulad ng kanilang ipinahayag noong mga nakaraang
araw na sila sunugin ang lahat ng kanilang mga diyus-diyosan at naglagay ng krus sa kanilang lugar.
Dapat nilang sambahin ang krus na iyon araw-arawmagkayakap, at tuwing umaga pagkatapos ng kanilang
[i.e., kaugalian ng mga Kastila], sila ay ang tanda Ng krus (na ipinakita sa kanila ng kapitan kung paano
gawin); at dapat silang dumating oras-oras, hindi bababa sa umaga, sa krus na iyon, at sambahin itong
lumuluhod. Ang intensyon na mayroon sila ipinahayag na, dapat nilang kumpirmahin ito sa pamamagitan
ng mabubuting gawa. Nais ng hari at ng iba pa upang kumpirmahin ito nang lubusan. Sinabi ng kapitan-
heneral sa hari na nakasuot siya ng lahat ng puti ipakita ang kanyang tapat na pagmamahal sa kanila.
Sumagot sila na hindi sila makasagot sa kanyang sweet mga salita. Inakay ng kapitan ang hari sa
pamamagitan ng kamay patungo sa entablado habang sinasabi ang mabubuting salitang ito utos na
bautismuhan siya. Sinabi niya sa hari na tatawagin niya itong Don Carlo, pagkatapos ng kanyang
soberanya ang emperador; ang prinsipe, si Don Fernando, pagkatapos ng kapatid ng emperador; ang hari
ng Mazaua, si Johanni; isang puno, Fernando, pagkatapos ng aming puno, ibig sabihin ay ang kapitan;
ang Moro, Christoforo; at pagkataposang iba, ngayon ay isang pangalan, at ngayon ay isa pa. Limang
daang lalaki ang bininyagan bago ang misa. Pagkatapos ng pagtatapos ng misa, inanyayahan ng kapitan
ang hari at ang ilan pang mga pinuno hapunan, ngunit tumanggi sila, gayunpaman, sinamahan kami sa
pampang. Pinalabas ng mga barko ang lahat ang mga mortar; at nagyakapan, ang hari at mga pinuno at
ang kapitan ay nagpaalam sa isa't isa.
Pagkatapos ng hapunan ang pari at ang ilan sa iba ay pumunta sa pampang upang bautismuhan ang reyna,
nadumating kasama ang apatnapung babae. Dinala namin siya sa entablado, at pinaupo siya sa isang unan,
at ang iba pang mga babae na malapit sa kanya, hanggang sa ang pari ay maging handa. Siya ay ipinakita
[Ipinakita ko sa kanya] ang isang imahe ng ating Ginang, isang napakagandang kahoy na batang si Hesus,
at isang krus. Pagkatapos, siya ay napagtagumpayan ng pagsisisi at humingi ng bautismo sa gitna ng
kanyang mga luha. Kami pinangalanan siyang Johanna, ayon sa ina ng emperador; ang kanyang anak na
babae, ang asawa ng prinsipe, Catherine; ang reyna ng Mazaua, si Lisabeta; at ang iba, bawa't isa ay [na
may] kani-kanilang mga pangalan. Sa pagbibilang ng mga lalaki, babae, at bata, bininyagan namin ang
walong daang kaluluwa. Bata pa ang reyna at maganda, at ganap na natatakpan ng puti at itim na tela.
Ang kanyang bibig at mga kuko ay napaka pula, habang sa kanyang ulo ay nakasuot siya ng malaking
sumbrero ng mga dahon ng palma sa paraang parasol, na may korona sa paligid nito 0f ang parehong mga
dahon, tulad ng tiara ng Papa; at hindi na siya pumupunta lugar na walang ganoon. Hiniling niya sa amin
na ibigay sa kanya ang maliit na batang si Jesus na itatago sa lugar kanyang mga idolo; at saka siya
umalis. Sa hapon, ang hari at reyna, sinamahan ng maraming tao, dumating sa pampang. Pagkatapos, ang
kapitan ay nagkaroon ng maraming trombs ng apoy at malalaking mortar na pinalabas, kung saan sila ay
lubos na nalulugod. Ang kapitan at ang hari tinawag na magkapatid ang isa't isa. Ang pangalan ng haring
iyon ay Raia Humabon. Bago nagkaroon ng linggong iyon nawala, ang lahat ng mga tao sa isla na iyon, at
ang ilan mula sa iba pang mga isla, ay nabautismuhan. Kami sinunog ang isang nayon na matatagpuan sa
kalapit na isla, dahil tumanggi itong sumunod sa hari o tayo. Naglagay kami ng krus doon para sa mga
taong iyon ay pagano. Kung sila ay mga Moro, magtayo sana kami ng isang haligi doon bilang tanda ng
aming higit na katigasan, sapagkat ang mga Moro ay mas mahirap magbalik-loob kaysa sa mga pagano.
Ang kapitan-heneral ay pumunta sa pampang araw-araw sa mga araw na iyon upang makinig sa misa, at
sinabi sahari ng maraming bagay tungkol sa pananampalataya. Isang araw dumating ang reyna na may
karangyaan upang makinig ng Misa. Nauna sa kanya ang tatlong babae na may hawak na tatlong
sumbrero sa kanilang mga kamay. Nakasuot siya ng itim at puti na may malaking scarf na sutla, na may
mga gintong guhit na itinapon sa kanyang ulo, na natatakpan kanyang mga balikat; at nakasumbrero siya.
Ang isang malaking bilang ng mga kababaihan ay sinamahan siya, na lahat ay hubad at walang sapin,
maliban na mayroon silang isang maliit na takip ng telang puno ng palma sa harap nila privies, at isang
maliit na scarf sa ulo, at lahat ng buhok na umaagos nang libre. Nagawa na ng reyna ang nararapat na
paggalang sa altar, na nakaupo sa isang sutla na burdado na unan. Bago ang pagsisimula ng ma-SS' ang
kapitan ay nag-spray sa kanya at sa ilan sa kanyang [mga] babae musk rosewater, sapagkat labis silang
natutuwa sa gayong mga pabango. Ang kapitan, alam iyon ang reyna ay labis na nasiyahan sa batang si
Hesus, ibinigay ito sa kanya, sinabi sa kanya na panatilihin ito bilang kahalili ng kanyang mga diyus-
diyosan, sapagkat ito ay isang alaala ng anak ng Diyos. Taos-puso siyang nagpapasalamat, tinanggap niya
ito.
Isang araw, tinanong ng kapitan-heneral ang hari at ang iba pang mga tao kung bakit hindi nila sinunog
ang kanilang mga diyus-diyosan gaya ng kanilang ipinangako noong sila ay naging Kristiyano; at kung
bakit sila naghain ng napakaraming laman sa kanila. Sumagot sila na ang kanilang ginagawa ay hindi para
sa kanilang sarili, kundi para sa isang maysakit na apat na araw nang hindi nagsasalita ngayon, upang ang
mga diyus-diyosan ay mabigyan siya ng kalusugan. Siya ang kapatid ng prinsipe, at ang pinakamatapang
at pinakamatalinong tao sa isla. Sinabi sa kanila ng Kapitan upang sunugin ang kanilang mga diyus-
diyosan at maniwala kay Kristo, at na kung ang maysakit ay mabinyagan, siya ay mabilis na gagaling; at
kung hindi iyon nangyari ay maaari nilang pugutan siya ng ulo [i.e., ang kapitan] noon at doon.
Pagkatapos, sumagot ang hari na gagawin niya ito, sapagkat siya ay tunay na naniniwala kay Kristo.
Gumawa kami ng prusisyon mula sa liwasan hanggang sa bahay ng maysakit na may karangyaan hangga't
maaari. Doon namin siya nakitang nasa ganoong kalagayan na hindi siya makapagsalita o makagalaw.
Bininyagan namin siya at ang kanyang dalawang asawa, at x babae. Pagkatapos ay tinanong siya ng
kapitan [tinanong] kung ano ang nararamdaman niya. Agad siyang nagsalita at sinabing sa biyaya ng ating
Panginoon ay gumaan ang pakiramdam niya. Iyon ay isang pinakahayag na himala [na nangyari] sa ating
panahon. Nang marinig siya ng kapitan na magsalita [ang lalaki], taimtim siyang nagpasalamat sa Diyos.
Pagkatapos, pinainom niya ang maysakit ng gatas ng almendras, na inihanda na niya para sa kanya.
Pagkatapos ay pinadalhan niya siya ng kutson, isang pares ng kumot, isang kumot ng dilaw na tela, at
isang unan. Hanggang sa gumaling siya, pinadalhan siya ng kapitan [araw-araw] ng almond milk,
rosewater, langis ng rosas, at ilang matamis na Preserve. Bago ang limang araw ay nagsimulang maglakad
ang maysakit. Mayroon siyang isang idolo na itinago ng ilang matandang babae sa kanyang bahay
sinunog sa Presensya ng hari at ng buong bayan. Marami siyang dambana sa tabi ng dalampasigan na
nawasak, kung saan kinakain ang inilaan na karne. Ang mga tao mismo ay sumigaw ng "Castiglia!"
"Castiglia!" at sinira ang mga dambanang iyon. Sinabi nila na kung bibigyan sila ng Diyos ng buhay,
susunugin nila ang lahat ng mga diyus-diyosan na makikita nila, kahit na sila ay nasa bahay ng hari. Ang
mga diyus-diyosan na iyon ay gawa sa kahoy, at guwang, at kulang sa likod na bahagi. Nakabukas ang
kanilang mga braso at nakataas ang kanilang mga paa sa ilalim nila habang nakabuka ang mga binti.
Mayroon silang malaking mukha na may apat na malalaking pangil tulad ng sa baboy-ramo; at
pininturahan ang lahat.
Maraming nayon sa islang iyon. Ang kanilang mga pangalan at ng kanilang mga pinuno ay ang mga
sumusunod: Cinghapola at mga pinuno nito, Cilaton, Ciguibucan, Cimaningha, Cimatichat, at Cicanbul;
isa, ang Mandaui at ang pinuno nito, si Apanoaan; isang Lalan, at ang pinuno nito, si Theteu; ang isa, si
Lalutan, at ang pinuno nito, si Tapan; isang Cilumai; at isa, Lubucun. Lahat ng mga nayong iyon ay
nagbigay ng pagsunod sa amin, at binigyan kami ng pagkain at parangal. Malapit sa isla ng Zubu na iyon
ay isang isla na tinatawag na Matan [Mactan], na siyang naging daungan kung saan kami naka-angkla.
Ang pangalan ng nayon nito ay Matan, at ang mga pinuno nito ay Zula at Cilapulapu [Lapu-lapu]. Ang
lungsod [nayon] na aming sinunog ay nasa isla na iyon at tinawag na Bulaia.
Noong Biyernes, ikadalawampu't anim, si Zula, pinuno ng isla ng Matan, ay nagpadala ng isa sa kanyang
mga anak na lalaki upang iharap ang dalawang kambing sa kapitan-heneral, at sabihin na ipapadala niya
sa kanya ang lahat ng kanyang ipinangako, ngunit mayroon siyang hindi ito naipadala sa kanya dahil sa
isa pang punong si Cilapulapu, na tumangging sumunod sa hari ng Spagnia. Hiniling niya sa kapitan na
magpadala lamang sa kanya ng isang bangkang puno ng mga tao sa susunod na gabi, upang matulungan
nila siya at labanan ang isa pang pinuno. Nagpasya ang kapitan-heneral na pumunta doon na may tatlong
kargada. Paulit-ulit namin siyang pinakiusapan na huwag pumunta, ngunit siya, tulad ng isang mabuting
pastol, ay tumanggi na iwanan ang kanyang kawan. Sa hatinggabi, animnapung lalaki sa amin ang
lumabas na armado ng mga helmet na corselets, kasama ang Kristiyanong hari, ang prinsipe, ang ilan Sa
mga pinunong lalaki, at dalawampu o tatlumpung balanghais. Nakarating kami sa Matan tatlong oras
bago ang datvn. Ang kapitan ay hindi nagnanais na lumaban noon, ngunit nagpadala siya ng mensahe sa
mga katutubo ng Moro na kung susundin nila ang hari ng Spagnia, kilalanin ang Kristiyanong hari bilang
ang soberanya, bigyan kami ng aming parangal, siya ay magiging kanilang kaibigan; ngunit na kung nais
nila kung hindi man, dapat silang maghintay upang makita kung paano nasugatan ang aming mga sibat.
Sumagot sila na kung kami ay may mga sibat mayroon silang mga sibat ng kawayan at mga tulos na
pinatigas ng apoy. [Hiniling nila sa amin] na huwag magpatuloy sa pag-atake sila nang sabay-sabay,
ngunit maghintay hanggang umaga, upang magkaroon sila ng mas maraming lalaki. Sinabi nila iyon
upang mahikayat tayo na hanapin sila; sapagka't sila ay naghukay ng ilang hukay sa pagitan ng mga
bahay upang kami ay mahulog sa mga iyon. Nang sumapit ang umaga, apatnapu't siyam sa amin ang
lumukso sa tubig hanggang sa aming mga hita, at lumakad sa tubig nang higit sa dalawang crossbow
flight bago kami makarating sa baybayin. Ang mga bangka ay hindi makalapit nang mas malapit dahil sa
ilang mga bato sa loob ang tubig. Ang labing-isang lalaki ay nanatili sa likuran upang bantayan ang mga
bangka... Nang makita nila kami, hinampas nila kami ng napakalakas na hiyawan, dalawang dibisyon sa
aming mga gilid at iba pa. dalawa sa harapan namin. Nang makita iyon ng kapitan, ginawa niya kami sa
dalawang dibisyon, at sa gayon ay nagsimula kaming lumaban. Ang mga musketeer at crossbowmen ay
bumaril mula sa malayo sa loob ng kalahating oras, ngunit walang silbi dahil ang mga putok ay dumaan
lamang sa mga kalasag na gawa sa manipis na kahoy at mga bisig [ng mga may dalang]. Ang kapitan ay
sumigaw sa kanila, "Tumigil sa pagpapaputok! tumigil sa pagpapaputok!" ngunit ang kanyang utos ay
hindi lahat nakinig. Nang makita ng mga katutubo na kami ay nagpapaputok ng aming mga musket nang
walang layunin, sumisigaw, sila [ay] determinadong tumayo nang matatag, ngunit sila [at] dinoble ang
kanilang mga sigaw. Kapag ang aming mga musket ay pinalabas, ang mga katutubo ay hindi tumitigil
ngunit lumukso paroo't parito, tinatakpan ang kanilang sarili ng kanilang mga kalasag. Pinaputukan nila
kami ng napakaraming palaso at inihagis ang napakaraming sibat na kawayan (ang ilan sa mga ito ay may
dulong bakal) sa kapitan-heneral, bukod pa sa mga matulis na istaka na pinatigas ng apoy, bato, at putik,
na halos hindi namin maipagtanggol ang aming sarili. Nang makita iyon, nagpadala ang kapitan-heneral
ng ilang lalaki upang sunugin ang kanilang mga bahay upang sila ay takutin. Nang makita nilang
umaalingawngaw ang kanilang mga bahay, napukaw sila sa matinding galit. Dalawa sa aming mga tauhan
ang napatay malapit ang mga bahay, habang dalawampu o tatlumpung bahay ang aming sinunog.
Napakarami sa kanila ang sumugod sa amin kaya binaril nila ang kapitan sa kanang paa gamit ang isang
palaso na may lason. Dahil dito, inutusan niya kaming magretiro nang dahan-dahan, ngunit lumipad ang
mga lalaki, maliban sa anim o walo sa amin na nanatili sa kapitan. Binaril ng mga katutubo ang aming
mga paa, sapagkat ang huli ay hubad; at napakarami ng mga sibat at mga bato na ibinato sa amin, na hindi
kami makapagbigay ng pagtutol. Ang mga mortar sa mga bangka ay hindi makakatulong sa amin dahil
sila ay masyadong malayo. kaya nagpatuloy kami sa pagretiro para sa higit sa isang mahusay na paglipad
ng crossbow mula sa baybayin, palaging lumalaban hanggang tuhod sa tubig. Patuloy kaming hinabol ng
mga katutubo, at pinupulot ang parehong sibat ng apat o anim na beses, paulit-ulit na ibinato sa amin. Sa
pagkilala sa kapitan, napakaraming bumaling sa kanya kaya't dalawang beses nilang natanggal ang
kanyang helmet sa kanyang ulo, ngunit palagi siyang nakatayong matatag na parang isang mabuting
kabalyero, kasama ng iba pa. Sa gayon kami ay lumaban nang higit sa isang oras, tinatanggihan na
magretiro nang mas malayo. Isang Indian ang naghagis ng sibat na kawayan sa mukha ng kapitan, ngunit
agad itong napatay ng huli gamit ang kanyang sibat, na iniwan nito sa katawan ng Indian. Pagkatapos,
sinusubukan niyang ilapat ang kamay sa espada, mabubunot niya ito sa kalahati dahil nasugatan siya sa
braso gamit ang isang sibat na kawayan. Nang makita iyon ng mga katutubo, lahat sila ay naghagis sa
kanya. Ang isa sa kanila ay nasugatan siya sa kaliwang binti gamit ang isang malaking cutlass, na
kahawig ng isang scimitar, na mas malaki lamang. Iyon ay naging dahilan upang matumba ang kapitan,
nang agad nilang sinugod siya ng mga sibat na bakal at kawayan at gamit ang kanilang mga cutlasses,
hanggang sa pinatay nila ang ating salamin, ang ating ilaw, ang ating aliw, at ang ating tunay na gabay.
Nang masugatan nila siya, lumingon siya nang maraming beses upang tingnan kung kaming lahat ay nasa
mga bangka. Pagkatapos, nang makita siyang patay, kami, nasugatan, umatras, sa abot ng aming
makakaya patungo sa mga bangka na umaalis na. Tutulungan sana kami ng haring Kristiyano, ngunit ang
kapitan ay sumugod bago kami lumapag, hindi upang iwan ang kanyang balanghai, kundi upang manatili.
sa nag-away kami. Nang malaman ng hari na patay na ang kapitan, siya ay umiyak. Kung hindi dahil sa
kapus-palad na kapitan na iyon, wala ni isa man sa amin ang naligtas sa mga bangka, sapagkat habang
nakikipaglaban, ang iba ay nagretiro sa mga bangka. Umaasa ako sa pamamagitan ng [mga pagsisikap ng]
iyong tanyag na Panginoon na ang katanyagan ng napakarangal na kapitan ay hindi mawawala sa ating
panahon. Sa iba pang mga birtud na taglay niya, siya ay mas matatag kaysa kailanman sa
pinakamatinding kahirapan. Mas nakatiis siya ng gutom kaysa sa lahat, at mas tumpak kaysa sa sinumang
tao sa mundo na naunawaan niya ang mga tsart at nabigasyon sa dagat. At na ito ang katotohanang
nakikita nang hayagan, dahil walang iba ang nagkaroon ng napakaraming likas na talento o katapangan
upang malaman kung paano lumibot sa mundo, gaya ng halos ginawa niya. Na [Ang] labanan ay naganap
noong Sabado, Abril ikadalawampu't pito, 1521. Nais ng kapitan na lumaban sa Sabado, sapagkat iyon
ang araw na lalong banal sa kanya. Walo sa aming mga tauhan ang napatay kasama niya sa labanang iyon,
at apat na Indian, na naging mga Kristiyano at dumating pagkatapos upang tulungan kami, ay napatay ng
mga mortar ng mga bangka. Sa kalaban, labinlima lang ang napatay, habang marami sa amin ang
nasugatan.