1

अनुमा णका

1) ज हा उ ोग क ा या योजना
2)मुा बँ
क योजना
त धान रोजगार न मती काय म उ े
3)पं
4)बीज भां
डव योजना (इतर
मागासवग यां
साठ )
5)रा याती ामीण उ ोजकां
साठ सं
धी
6) ासक य महामं
डळ योजना
आ थक ा ब घटकां
या वकासासाठ
अ णासाहे
ब पाट आ थक मागास वकास
महामं
डळ
7)इतर मागासवग य आ थक वकास महामं
डळ
कोकण

2
8)मौ ाना आजाद थे
ट कज
योजना(अ पसंयाक व षेयोजना)
9)महा मा फुे
मागासवग वकास महामं
डळ
त रो हदास वकास महामं
10)सं डळ
गां
11)अपं साठ ासक य योजना
ग आ थक व व
12)अपं वकास महामं
डळ
13)वसंतराव नाईक वमु जाती व भट या
जमाती वकास महामंडळ
14) त
ेमा तारण कज योजना
15) त
ेकरी े
डीट काड
16)कृ
षी कजा या इतर योजना
17) ळ
े पा न योजना
18)कुकु
टपा न कज योजना

3
19)नवउ ोजकां
साठ रा य ासनाची
CMEGP कज योजनेची संपू
ण मा हती

4
1) ज हा उ ोग क ा या योजना

सु ीत बेरोजगारां
ना रोजगार मळ याचे नेज हा
उ ोग क ामाफत सुधारीत बीज भां
डव योजना, ज हा
उ ोग क कज योजना, उ ोजकता वकास ण
काय म आ ण पंत धान रोजगार न मती काय म राब व े
जातात.

धारीत बीज भां

A)सु डव योजना
या योजने
अतंगत कमान 7 वा वग पास अस ेया आ ण 18
ते50 वष वयोगटाती बे
रोजगारां
ना या योजने
चा ाभ घे
ता
ये
तो.
या योजनेअत
ंगत वसाय/ से वा उ ोग, उ ोग या काराती
पये 25 क प मयादा अस े कज करणे मं
जरुी
करीता फारस कर यात ये त असून अजदारा ा 15 ट के ते
20 ट के माज न मनी हणजे जा तीत जा त पये 3.75
पये 6 ट केदरानेवतरीत के जाते .
क पाची कमत पये
10 ाखा या आत अस यास

5
अनुसूचत जाती जमाती व इतर मागास वग यां
ना 20 ट के
माज न मनी वतरीत कर यात येत असते . ज हा उ ोग क
कज योजना
ामीण भागाती ामीण कारा गराकरीता ज हा उ ोग क
कज योजना राब व यात येत असून या योजने
अत
ंगत पये
2.00 क कमे ची से
वा उ ोग/ उ ोगाची कज करणे
बँ
काना फारस के जातात.

या ये
ाजने
त ाभा या ा वयाची व णाची अट नाही. परं
तु
तो ामीण कारा गर असावा.
या योजनेअत
ंगत ाभा या ा 20 ट केते
30 ट केज हा
उ ोग क कज जा तीत जा त पये 60 4 ट के
ाजानेदेयात ये
ते
.
अजदार हा अनुसूचत जाती/ जमाती म ये
अस यास 30
ट के माणे माज न मनी देयात ये
ते
.

B)उ ोजकता वकास ण काय म

सु ीत बे
रोजगारां
ना उ ोजकता वकास आ ण तांक

6
 ण देवू
न यां
ना वयंरोजगाराकरीता वृकरणे
हा
योजने
चा मू
ळ उ ेआहे .
सन 1997 ते98 ते
माच 2012 पावे
तो 4324 ाभा याना
ण देयात आ े असून पये 65.85 र म
व ावेतन व ण खच कर यात आ े आहे
.

त धान रोजगार न मती काय म

C)पं
ामीण व हरी भागात रोजगारांया सं
धी नमाण
हो याकरीता, पं
त धान रोजगार न मती ये
ाजना संपू
ण
भारतात दनांक 2 ऑ ट बर 2008 पासू न राब व यात ये
त
आहे .

या योजने
त से
वा उ ोग व उ ोग यां
चक
ेरीता क प मयादा
म : पये 10.00 ाख व पये 25.00 ाख एवढ आहे .
सन 2008-09 ते
माच 2012 पावे
तो 55 ाभा यावर पये
101.60 ाख र कम माज न मनी पानेवाटप कर यात
आ े आहे .

7
 ह वकास क प
D)समु
क ासना या योजने अंतगत ज हयात बां
बु
समुह क प
वकसीत कर यात येत असून क ासनाने समु
हा या
नै
दा नक चाचणी अहवा ा ा मा यता द आहे
.

कारा गरां
या मता वृ
द काय मास पये
7.40 पये
क ासनाचे अनु
दान ा त झा े
आहे
.

या समूहा दारे
सामा हक सु
वधा क उभार याचे ता वत
आहे .

या समु
हा दारे
सु
मारे
1000 कारा गरां
ना य रोजगार
मळ याची अपेा आहे .

राईस म समु ह वकास क प ज ात वकास कर याचे

ता वत आहे
.

8
ज ात 152 राईस म सु र असून ऑई उ पादनाकरीता
सामाईक सु
वधा नमाण कर यात ये
ई .

या क पा दारेपये15 कोट य गु त
ंवणूक होऊन याचा
फायदा राईस म चे
नफा वृदं
गत हो यास होई .

क ासनाचे ता वत न त ज ाकरीता धोरण

न त ज ाची आ थक गती ही सम या सोड या या
ने
उपाय सुआहे
.

न त ज ात औ ो गक उ पादनावरी सव क ाचे
कर
माफ .

कौ यवृ
द दारेथा नक ोकां
ना रोजगार मळवू
न दे
ण.े

सबंधत रा य ासनां
नी न त भागात औ ो गक
गु
त
ंवणूक हो यासाठ व े ष ो साहन यावे
.

9
याम ये100 ट के पयत मु यव धत कराचा परतावा, 100
ट केवा म व धनाचा परतावा, सुम व घु उप मां ना ाज
अनुदान, रा य्ासनाची समु
ह वकास योजना सुआहे त.

10
2)मुा बँ
क योजना

देाती घुउ ोगां

ना सहज कज पु
रवठा हावा, या उ ेाने
पं
त धान नर मोद यांनी 8 ए 2015 रोजी 20,000
करोड पये भां
डव अस े ‘माय ो यु नट्
स डे ह पमट
अँ
ड रफायना स एज सी’ अथात मुा बँ
के
चेउ ाटन केे .

या बँ
के
तून घु उ ोजकां ना 10 ाखां पयतचं कज सहज
उप ध होणार आहे . यासाठ सरकारने एकूण 20 हजार
कोट ची तरतू
द के आहे . या बँ
केया म यमातू
न घु
उ ोगां
ना कज देयासाठ देाती इतर बँ कां
ना ो साहनही
देयात येई . वाय या कज योजनां या नयमनाचंकामही
मुा बँ
केया हाती असे.

A)मुा योजने
ती कजाचेकार
मुा योजने
त खा तीन े
णीचा समावेआहे
:

ू
: ूे
णीअं
तगत 50,000 पयां
चं
कज मळूकतं
11
क ोर : क ोर े
णीत 50,000 पयां
पासू
न 5 ाख
पयां
पयत कज द ं जाते
त ण ेणी : त ण े
णीअं
तगत 5 ाख पयां
पासू
न 10 ाख
पयां
पयत कज मळे
थोड यात मुा बँ
क योजना
मुा बँ
केारेछो ा कारखानदारांना आ ण कानदारांना कज
मळे. यां ना नवा उ ोग, काम सुकरायचे असे, यां नाही
कज मळे. याच बरोबर भाजीवा े ,स ू
न, फे
रीवा े
, चहाचे
कानदार यां
नाही ोन द े जाई .

पं
त धान मुा योजने त ये क सेटर नुसार क म बनव
जाते. ये क सेटर म ये वेगवेग या क म असती . मुा
बँ
क ह रझ ह बँ केया नयंणाखा ती काम करते . मुा ही
सं था मुयत: घु उ ोगांनाच अथ पुरवठा करते
. ाजाचा
दर कमी आहे .. कज मंजरूझा े क यानं तर कजदारा ा “मुा
काड” द े जाते जेक े डीट काड सारखे असेआ ण जे वढे
कज मं जरूझा े आहे तसे वापरता ये
ई .

B)मुा योजने
ची वै य़े
12
देाती 5.77 कोट उ ोजकां
ना व साहा य
वा षक 7 ट के
दराने
10 ाख पयां
पयत अथपु
रवठा
20,000 कोट चे
भ कम सरकारचे
भां
डव पाठबळ
सडबीची ही उपकं
पनी रझ ह बँ
केया अख यारीत ये
णार
सू
म व सं
थे त र बँ
के
क रता वतं वधे
यक

C)मुा ोन साठ आव यक बाबी

कोण याही कारचा जामीन नाही.
कोण याही कारचे
मोगज ठे
वावे
नाही
वतःचे
10 ट के
भाग भां
डव ची गरज नाही.
ह योजना फ सरकारी बँ
के
तच होणार.
वय 18 वष पू
ण अस े
पा हजे
त
अजदार कोण याही बँ
के
चा थकबाक दार नसावा.

D)मुा बँ
के
तू
न कज घे
यासाठ ागणारी कागदप े
ओळखीचा पु
रावा – मतदान ओळख प , आधार काड इ.

13
र हवासी पु
रावा उदा – ाईट ब , घर पावती.
आपण जो वसाय करणार आहोत कवा करत आहोत याचा
परवाना व थायी प ा.
वसायासाठ ागणारे
मटे
रय कवा यंसामुी इ. याचे
कोटेन व ब े
.
आपण या ापा याकडू
न मा घे
त ा याचे
पु
ण नाव व
प ा.
अजदाराचे
2 फोटो.

14
 त धान रोजगार न मती काय म उ े
3)पं

क ासना या सु म, घुव म यम उ ोग मंा यामाफत

पं
त धान रोजगार न मती काय म (Prime Minister
Employment Generation Program) ही नवीन योजना
ागूके असू न, सदर योजने
ची अं
म बजावणी रा याम ये
खाद ामो ोग आयोग, खाद ामो ोग बोड यां चे
काया यामाफत ामीण भागाम ये व ज हा उ ोग
क ामाफत हरी व ामीण भागात के जाते . ये क
ज ात बे रोजगारां
साठ ही योजना राब व यात ये
ते
.

पं
त धान रोजगार न मती काय म (पी.एम.ई.जी.पी.) हा
भारत सरकारचा एक पत- नग डत अनु
दन काय म आहे . हा
काय म धानमंी रोजगार योजना(पी.एम.आर.वाय.) आ ण
ामीण रोजगार न मती काय म(आर.ई.जी.पी.) या दोन
योजनांया सं
गमानेसुकर यात आ ा. ही योजना 15
ऑग ट, 2008 ा सुकर यात आ .

A)उ े
15
 वयंरोजगारा या न ा उ ोगां
माफत/प रयोजनातून/सूम
उ ोगा या मा यमातू
न देाती हरी ेां
बरोबरच ामीण
ेात दे
खी रोजगाराची हमी दे
ण.े
पारं
पा रक/ ामीण आ ण हरी कारागीरां
ना व बे
रोजगार
त णांना ापक व पात एक आणणे आ ण यां ना
यथासंभव यांया जागे
तच वयं
रोजगार मळवू न दे
ण.े
पारं
पा रक/ ामीण आ ण हरी कारागीरां
ना व बे
रोजगार
त णांना कायम व पी आ ण टकाऊ असा वयं रोजगार दे
ण,े
जेणक
े न या गावाती त ण ोक हराकडे जाणेटाळती .
पारं
पा रक कामगारां
ची पै
सेमळव याची मता वाढ वणे
आ ण तसे च ामीण आ ण हराती बे रोजगारांची संया
कमी करणे आ ण या या वकासात वाढ करणे .
B) व प
1. यंणे
चे
नाव- ज हा उ ोग क
2. कोणासाठ - सवासाठ
3. कमान ैणक पा ता - 8 वी उतीण
4. वयोमयादा (वष) - कमीत कमी 18
5. ग - पुष / म ह ा

16
6. काय े- ामीण / हरी
7. कौटु
ं
बक वा षक उ प ( ामीण भागासाठ ) आव यकता
नाही
8. कौटु
ं
बक वा षक उ प ( हरी भागासाठ ) आव यकता
नाही

C)ठळक वै ये
. 25 ाखां पयत गुत
ंवणु क चेउ ोग तथा . 10 ाख
पयत या वसाय से वा घटक क पां ना 90 ते95 ट के कज
रा ीयीकृत बँ
का तथा वभागीय ामीण बँ का, आयडीबीआय
माफत उप ध होते . उव रत 5 ते
10 ट के र कम अजदारास
भरावी ागते . एकूण कजापै क सवसाधारण गटाती
उमेदवारा ा हरी भागात 15 ट के व ामीण भागात 25
ट के मा जन मनी अनु दान ा त होते
. तथा व ेष गटाती
उमेदवारा ा हरी भागात 25 ट के व ामीण भागात 35
ट के मा जन मनी अनु दान ा त होते
. व ेष गटात अनु सू
चत
जाती/जमाती, इतर मागास वग, अ पसंयां क, म ह ा, अपं
ग
उमेदवार, माजी सैनक यांचा समावेहोतो. वय अठरा वष
पूण अस ेा उमे दवार पा असू न उ प ाची अट नाही. तथा प

17
5 ाखापेा अ धक गु
त
ंवणुक चे ापार से
वा घटकासाठ ,
तसेच . 10 ाखापेा अ धक गु
त
ंवणुक या उ ोग
क पासाठ ण आठवी वग पास अ यथा णाची अट
नाही.

D)कज व अनु
दान
कमा कजमयादा . 10.00 ते
25.00 ाखां
पयत.
बँ
केचा सहभाग व ाजदर सवसाधारण गट- हरी भाग-
75%, ामीण भाग-65%, व ेष गट- हरी भाग-70%,
ामीण भाग-60%, व ाजदर बँ
केया च त नयमानु सार
वतःचा सहभाग 10%व 5% अनुमे
यंणेचा सहभाग व ाजदर सवसाधारण गट- हरी भाग-
15%, ामीण भाग-25%, व े ष गट- हरी भाग-25%,
ामीण भाग-35% मा जन मनी अनुदान व पात.
अनुदान सवसाधारण गट- हरी भाग-15%, ामीण भाग-
25%, व षेगट- हरी भाग-25%, ामीण भाग-35%
मा जन मनी अनु
दान.

18
परतफे
डीची सुवात
6 म ह यां
नत
ंर
परतफे
डीचा का ावधी
36 ते
84 म हने

E) रे
ा
नवीन क पासाठ वतंसहायता गट, सहकारी सोसाय ा,
उ पादक सहकारी सोसाय ा, चॅ रटेब ट यां
ना अथसहा य
कर यात येते. बँ
क रकमेचा ाजदर च त बँ केया
दरानु
सार आकार यात ये तो. कज वाटपापूव 2 आठवडे
का ावधीचे ण पू ण करणे आव यक आहे . ात
अजाची छाननी मा. ज हा धकारी यांचेअ य ते खा गठ त
केेया ज हा टा क फोस क मट म ये होऊन क मट चे
फार ीनेसंबंधत बँ
केकडे पाठ व े जातात. बँ
केनेकज
मं
जरूकेयानं तर व ाभाथ ने ण पू ण केयानं तर, बँ
क
ाभा यास कज वतरण क न मा जन मनी नोड बँ केकडून
ा त क न घे ऊन, ाभाथ चे नां
वे3 वषाक रता डपॉ झट
कर यात येते. बँ
केया कजा या अं तम ह यापोट मा जन
मनी र कम वळती के जाते .

19
4)बीज भां
डव योजना (इतर मागासवग यां
साठ )

A)तप क प
मयादा . ५ ाख पयत
ाभाथ चा सहभाग ५%
महामं
डळा या कजावर ६%
ाज परतफे
डीचा का ावधी ५ वष
महामं
डळाचा सहभाग २०%
बँ
के
चा सहभाग ७५% ७५%
र कमे
वर बँ
के
चा दराने ाज (साधारणतः : १२ ते
१४%)
B)अजदार ाभाथ ची अहता
ाभाथ इतर मागासवग य असावा.
महारा ाचा सवसाधारण र हवा ी असावा.
याचे
वय १८ ते
५० वष असावे
.
तो कोण याही बँ
के
चा, महामं
डळाचा कवा व ीय सं
थेचा
थकबाक दार नसावा.

20
बीज भां
डव योजनेव थेट कज योजनेक रता हरी तसे
च
ामीण भागाती अजदाराचेवा षक उ प . 1,00,000/-
पेा कमी असावे
रा ीय महामंडळा या सव योजनांसाठ ामीण भागाती
अजदाराचे वा षक उ प . 98,000/- पेा कमी तर हरी
भागाती अजदाराचे वा षक उ प . 1,20,000/- पेा
कमी असावे . कु
टु
ं
बाती एकाच स एकाच योजनेचा
ाभ घे
ता ये
ई .
अजदाराने
जो वसाय नवड ा असे, या वसायाचे
या ा ान कवा अनु
भव असावा.
कजा या अट व त महामं
डळ ठरवे या माणे
राहती .
C)अजासोबत जोडावया या कागदप ां
चा तप
उ प ा या दाख यासोबत स म अ धका यानेतो गत गटात
मोडत नस याबाबत या माणप ां या सा ां
कत ती.
जातीचेमाणप , धाप के
ची मा णत त, पासपोट
साईज फोटो.
वसाय थळाची भाडे
पावती, करारनामा, ७/१२ चा उतारा.
ैणक अहते
चेमाणप / ज मतारखे
चा दाख ा.

21
२ जा मनदारां
ची माणप .े
था नक वरा य सं
थेचे वसाय कर याबाबत “ना हरकत
माणप ” तसेच या योजनासाठ कज मं जरूहोणार आहे,
या योजनासाठ याचा उपयोग कर याबाबतचेकजदाराचे
ती ाप .
तांक वसायाक रता आव यक असती असे
परवाने
/
ायस स.
वसायाचा क प अहवा व ागणारा क चा मा , यं
सामुी इ याद चे
दरप क.
सू
चना :- अजदाराने
मु
ळ माणप न जोडता या या
सा ां
कत ती जोडा ात.

22
5)रा याती ामीण उ ोजकां
साठ सं
धी

रा याती ामीण उ ोजकांना आता देाती स अ ा

भारतीय आं तररा ीय मे
ळावा २०१८ म ये सहभागी हो याची
नामी संधी असून यां
नी आतापासूनच तयारी ा ागाय ा
हरकत नाही. कारण, पुढ वष ३८ ा भारतीय आं तररा ीय
ापार मे
ळा ाचा वषय असणार आहे ‘ ामीण भागाती
उ ोजक’.

क य वा ण य व उ ोग मंा या या भारतीय उ ोग
ो साहन संथा अथात आयट पीओ या वतीने देा या
राजधानीती स गती मै
दानावर भारतीय आं तररा ीय
ापार मे
ळा ाचे दरवष दनां क १४ ते २७ नो हबर या
का ावधीत आयोजन कर यात ये ते
. वदेाती उ ोग दा ने
आ ण देाती ये
क रा याची दा ने या मे
ळा ाचे खास
आकषण असते . मे
ळा ा या मा यमातू न उ पदकांना थेट
ाहक व ाहकां नाही थे
ट उ पादक मळतो आ ण
म य था वाय व तू ची दे
ं वाणघेवाण होते. दरवष या
मेळा ासाठ म यवत सं क पना ठरते व यानुसारच वदे
आ ण देाती व वध रा यां ची दा नेउभार यात येतात.
23
यावष ‘ टँ
डअप इं डया’ ही म यवत सं
क पना होती.
महारा ा यावतीने
‘ टाटअप व टँ डअप महारा ’ ही सं
क पना
सादर करणारेदा न उभार े होते
.

6) ासक य महामं
डळ योजना

ोक ाहीर अ णा भाऊ साठेवकास महामं

डळा या योजना
सामा जक याय वभागां तगत दा र य
्रे
षे
खा मातं
ग
समाजाती नाग रकां या आ थक उ तीसाठ ोक ाहीर
अ णा भाऊ साठेवकास महामं डळामाफत व वध योजना
राबव यात ये
तात. या महामं
डळाची थापना 11 जुै1985
रोजी झा आहे .

मातं
ग समाजा या आ थक उ तीसाठ साहा य करणे व तं
तु
कामा या वसायात गुत
ं ेया समाजा ा आधु नक
तं ानाची ओळख क न दे णेहेोक ाहीर अ णा भाऊ
साठेमहामं
डळाचे मुय उ आहे. मातं
ग समाजा या

24
फाय ासाठ व क याणासाठ घु उ ोग, इमारत बां
धकाम,
वाहतूक आ ण (वैक य, अ भयांक , वा तुा
इ याद सारखा) इतर धंदा, वसाय, ापार कवा काय चा ू
कर यासाठ भां डव , कज मळ याचे साधन, साधनसाम ी
आ ण तांक व थापक य साहा य देयाची तरतू द
कर यात आ आहे .

A) व ष
ेक य अथसाहा य योजना

क प मयादा पये 50,000 पयत गु त

ंवणूक अस ेया
करणां
म ये महामंडळाकडू न अनुदान देयात येते
. क प
खचा या 50 ट केकवा पये 10,000 यापैक जे कमी
असेते अनुदान देयात येते. अनु
दान वगळू न बाक ची सव
र कम बँकेकडू न कजातू न उप ध करता ये ते
. कजा या
र कमेवर दरा माणे ाज आकारणी होते . कज फे ड 36 ते
60 मा सक ह यात बँ केकडे करावी ागते . ण
योजनतगत तांक व ावसा यक ण देणा या खासगी,
ासनमा य सं थां
ना णाथ ु कवफ तर
व ावे
तन देयात ये ते
. णाचा का ावधी सहा ते बारा

25
म ह यां
चा असतो.

डव योजना
B)बीजभां

क प मयादा पये 50,001 ते5,00,000 पयत या मं जरू

कज करणां म येपये 10,000 अनु दान वगळता उव रत
कजाम ये5 ट के अजदाराचा सहभाग आव यक आहे .
महामं
डळातफ 20 ट के कज ( पये 10,000 अनु दानासह)
द े जाते
व उव रत 75 ट के कज बँकेचेअसते. महामंडळाचे
कज द.सा.द. े
. 4 ट के ाजासह महामं डळाकडे परतफे ड
करावयाचेअसते .

C)अ णाभाऊ साठे यवृी योजना

मातं
ग समाजाती इ.10 वी, 12 वी, पदवी व पद वका,
अ भयांक व वैक य परी त ेकमीत कमी 60 ट केकवा
यापेा जा त गु
ण मळ वणारेव ाथ व व ाथ नी यां ची
ज हा नहाय गुणव न
ेस
ुार नवड के जाते व उप ध

26
नधी या मयादे
त यवृी एकदाच ो साहनपर द जाते .
10 वीसाठ पये 1000, 12 वीसाठ पये1500/-, पदवी व
पद वकासाठ पये 2000/-, अ भयांक व वैक यसाठ
पये2500/- यवृी द जाते .

D)रा ीय अनु
सू
चत जाती व ीय वकास महामं
डळ
(एनएसएफडीसी)

रा ीय अनुसूचत जाती व ीय वकास महामं डळ मया दत,

द यां
यामाफत मु
दत कज योजना, म ह ा कसान
योजना, घु ऋण व योजना, म ह ा समृ योजना तसे च
ैणक कज योजनादे खी राबव जाते . अजदारास
कजफे डीपू
व मृ यू
अथवा अपं ग व आ यास कजा या
परतफे डीची हमी हणू
न उतरव यात ये णारा वमा पॉ सी
ह ता, परदेात ण घेताना ये
णारा वास खच व
णा या का ावधीसाठ ये णा या खचाची तरतूदही या
कजाम ये के जाते. ावसा यक / तांक ण
घे यासाठ पा व ा याना देाती व परदेाती
ासनमा य व अ धकृत संथामाफत ण घे यास कज द े
जाते.
27
अ यास म: दे- र कम . 7.50 ाख, परदे- र कम
.15.00 ाख, एनएसएफडीसीमाफत देां तगत
अ यास मासाठ एकू ण ैणक फ या 90 ट के तवष
व परदेाती अ यास मासाठ र कम .3.75 ाख
तवष माणे सरासरी 4 वषा या अ यास मासाठ
एनएसएफडीसीतफ कज द े जाते. या कज रकमेवर 5 ट के
व म ह ां
ना 4 ट के ाजदर आकार यात ये तो.

मु
ख अट

महारा ाचा र हवासी, वय 18 वष पू

ण, मातं
ग समाजा या 12
पोटजातीपैक एक, कु टु
ं
बाचेउ प एक ाखापेा जा त
नसावे. नवड ेया वसायाचेान व अनु भव, कोण याही
ासक य उप माकडू न आ थक ाभ घे त ेा नसावा.

28
7)इतर मागासवग य आ थक वकास महामं
डळ
कोकण

योजनेसाठ अज सादर करताना खा माणे

कागदप ां
ची
पू
तता करणेआव यक आहे
या वाय वै
धा नक बाबी व कागदप ेहणू
न पु
ढ माणे
पू
तता करणेआव यक आहे

कोकण वभागाती इतर मागासवग य वगाती जनते चा

सवागीण वकास हावा तसे च यांचा आ थक तर उं चवावा
यासाठ ामराव पे जेकोकण इतर मागासवग य आ थक
वकास महामं डळ मया दत यांया माफत अथसहा य
करणा या व वध योजना राब व यात ये
त आहेत. या
योजनां
मुळेसंबंधत ाभा याना फायदा होऊन यांचा आ थक
तर पयायानेसामा जक तर उंचाव यास न तच चा ना
मळूकते .

इतर मागासवग घटकांती नाग रकांची गती साध यासाठ

व वध कज योजना राब व यात ये
त आहेत. यानु
सार 18 ते

29
50 वष यादर यान वय वष अस ेया सं बंधत ाभा यासाठ
रा य महामंडळामाफत 25 हजार पयां ची थे
ट कज योजना,
20 ट के बीज भां
डव योजना तसे च नवी द ये
थी
रा ीय मागासवग व आ ण वकास महामं डळा या 45 ट के
मा जन मनी योजना, म ह ां
साठ व णमा योजना, मु दती कज
योजना, सू म पतपु
रवठा योजना, म ह ा समृ योजना तसे च
ैणक कज योजना इ याद योजना राब व या जात आहे त.

या ीने नारळ व , कराणा कान, मे णब ी बन वणे, फळ

व , फरता व वसाय, म छ व तसे च अ य तांक
घु वसाय यासार या कायदेीर करकोळ व छो ा
व पाती ावसायासाठ तसेच बँ
केमाफत कज मं जरून
करता येणा या अडचणी व कज वतरणास होणारा व ं ब
टाळ यासाठ रा य महामं डळाची 25 हजार पयां ची थे
ट कज
योजनाही एक मह वाची योजना आहे . या योजने
चा ाजदर
हा दरसा दर क ेडा 2 ट के इतका माफक असू न संबंधत
ाभाथ म ैा सक ह ता या माणेतीन वषात धनादेा ारे
अथवा रोखीने कजाची परतफे डक कतात.

30
योजनेसाठ अज सादर करताना खा माणे
कागदप ां
ची
पू
तता करणेआव यक आहे

तहसी दार कवा नायब तहसी दार यां

नी द ेा उ पादनाचा
मू
ळ दाख ा.
ामीण व हरी भागाती ाभाथ या कुटु
ं
बाचे
सव मागाने
वा षक एक ाखांपयतचे मया दत उ प .
स म अ धका यानेद ेे
इतर मागासवग य जातीचे
माणप .
धाप केची छायां
कत त तसेच नवडणू
क ओळखप
कवा आधार काडाची छायां
कत त.
पासपोट आकाराचे
दोन फोटो.
वया या पु
रा ासाठ ैणक अहते
चेमाणप कवा ज म
तारखे
चा दाख ा.
व ठकाणी वसाय करणा या ाभाथ क रता वसाय
थळाची भाडे
पावती करारनामा व सात/बाराचा उतारा
बँ
केया बचत खा या या पासबु
काची छायां
कत त.
या माणे
कागदप े
सादर करावीत. तथा प मू
ळ माणप े

31
अजासोबत न जोडता या या वसा ां
कत छायांकत ये क
दोन ती जोडा ात. मू
ळ माणप े पडताळणी करताना
दाखवावी ागतात.

या वाय वै
धा नक बाबी व कागदप ेहणू
न पु
ढ माणे
पू
तता करणेआव यक आहे
कजदारा ा दोन जामीनदार ावेागती . यापै क एक साधा
जामीनदार तर एक जामीनदार हा
ासक य/ नम ासक य/सहकार ेात कायरत वे तन
च धारक असणे आव यक आहे . अथवा कजदार कवा
जामीनदार यांया थावर मा म े चे(सात/बारा कवा आठ अ)
कज रकमे चा बोजा न द केा जाई .
व हत नमुयाती करारनामा अथवा ं
भर पया या टॅ
प
पे
परवर जामीनप .
ाभाथ या बचत खाते
अस ेया बँ
के
चेधनादेपु
तक.

32
या वाय ामराव पे
जेकोकण इतर मागासवग य आ थक
वकास महामं
डळ मया दत
यां यावतीनेराब व जाणारी 20 ट के बीज भां
डव योजना
ही देखी एक मह वाची योजना असू न क प मयादा 5 ाख,
महामं डळाचेबीज भां
डव 20 ट के , बँ
केचा सहभाग 75
ट के , ाभाथ सहभाग 5 ट के , महामं
डळा या कजावरी
ाज 6 ट के व बँ
केया रकमेवरी ाज बँकेया दरा माणे
तर कज परतफे ड का ावधी 5 वष असे या योजने
चेव प
आहे .

सदर बीज भांडव योजना तसे च नवी द ये

थी रा ीय
मागासवग व आ ण वकास महामं डळा या 45 ट के
मा जन मनी योजना, म ह ां
साठ व णमा योजना, मु
दती कज
योजना, सूम पतपु
रवठा योजना, म ह ा समृ योजना तसेच
ैणक कज योजना इ याद योजनां साठ अजदार
ाभा याची अहता पुढ माणेआहे .

इ छु
क ाभाथ हा इतर मागासवग य असावा तसे
च तो
महारा ाचा सवसाधारण र हवा ी असावा.

33
तो कोण याही बँ
के
चा वा व ीय सं
थेचा थकबाक दार नसावा.
ामीण व हरी भागाती अजदाराचे
वा षक उ प एक
ाखां
पेा कमी असावे
.
रा ीय महामं
डळा या सव योजनांसाठ ामीण भागाती
अजदाराचे वा षक उ प 81 हजार पयां पेा कमी व हरी
भागाती अजदाराचे वा षक उ प 1.03 ाखांपेा कमी
असावे .
या योजनां
क रता कज रकमे
वर 6 ट के ाजदर व म ह ां
ना
5 ट के ाजदर राही .

34
आ थक ा ब घटकां
या वकासासाठ
अ णासाहे
ब पाट आ थक मागास वकास
महामं
डळ

आ थक ा ब घटकां या वकासासाठ अ णासाहे

ब
पाट आ थक मागास वकास महामं
डळ
रा याती आ थक ा ब घटकां ची संया ात घे
ऊन
या समाजाती सु त बे रोजगारां
या आ थक उ तीचा माग
खुा कर यासाठ व यां यासाठ वयं रोजगारा या योजना
राबवू
न यात ये
णा या अडचणी र कर या या हे तू
ने
अ णासाहेब पाट आ थक मागास वकास महामं डळाची
थापना 1998 सा कर यात आ . हे महामंडळ कं पनी
कायदा 1956 अंतगत न दणीकृ
त आहे .

महामं
डळात बीज भांडव कज योजनतगत अजदारास 5
ाखापयत गुत
ंवणुक ची क प मयादा अस ेया
वसायाक रता अथसहा य उप ध क न देयात ये
ते
.
याम ये
रा ीयकृत बँ
केचा सहभाग 60 ट के
असू
न अजदारास

35
5 ट के र कम वत:चा सहभाग हणू न भरावयाची आहे .
रा ीयकृत बँकांनी मं
जरूकेेया क प रकमे या 35 ट के
र कम महामं डळामाफत बीज भां डव हणू न देयात ये
ते. या
35 ट के रकमे वर द.सा.द. े
.4 ट के ाज आकार यात ये ते
.
बीज भां
डव कज योजने या परतफे
डीचा का ावधी 5
वषाचा असू न बँ
केनेकज वतरीत केयानं तर व रत स या
म ह यापासू न महामंडळा या बीज भां
डव ाची वसू सु
के जाते . बीज भांडव वसु ह याचे आगावू धनादे
घेत ेजातात.

योजनाचा ाभ घे ऊ इ छणारा अजदार महारा रा याचा

र हवासी असावा. याचे
वय 18 ते45 वष असावे. अजदाराचे
नाव ज हा कौ य वकास रोजगार व उ ोजकता मागद न
क ात न द व ेे असावे
. अजदारा या कुटु
ं
बाचे
वा षक उ प
6 ाख पयां या आत असावे. अजदारा या कु
टु
ं
बाती
कोण याही बँ
केची थकबाक दार नसावी. याचेज ात
थायी वा त मागी 3 वष असावे .

अजासोबत काही बाब ची पू

तता करावी ागते
. बँ
के
चेना-दे
य
माणप , तहसी दार यां
नी द ेा उ प ाचा दाख ा,
36
रेनकाड व दोन वेगवे
गळे जामीनदार दे
णेआव यक आहे .
नु
कतेच काढ ेे पासपोट साईज फोटो आव यकतेमाणे इतर
कागदप े करारप / भाडेपावती जागे
बाबत पु
रावा तांक
णाचेमाणप महानगरपा का/ ामपं चायत परवाना
ाय ह ग ायस स परमीट परवाना ड े हरी च न इ याद
बाब ची पू
तता करावी ागते.

ाभाथ नेआव यक कागदप ां सह ज हा कौ य वकास

रोजगार व उ ोजकता मागद न काया यात कज करण
ऑन ाईन सादर क न अजा या तीन ती ज हा कौ य
वकास रोजगार व उ ोजकता मागद न काया यात सादर
करावया या आहे त. यानंतर अ धका यां
नी या कज
करणाची पडताळणी क न कफायत ीर अस याचे तपासून
थळ पाहणी अहवा सादर केा जातो. नं तर कज करणाची
एक त बँ केकडे मं
जरुीसाठ पाठ व जाते . बँ
केची मं
जरुी
मळा यानंतर कज करण मुया याकडे ऑन ाईन
पाठ व े जाते
. यानं
तर छाननी क न महामं डळाकडू न बीज
भांडव मं जरूकेे जाते. मं
जरू
ी आदे ा त झा यावर
आव यक कागदप े ऑन ाईन सादर के जातात. यानं तर
मंजरूर कमेचा धनाकष ज हा काया याकडे पाठ व ा जातो.

37
नं
तर धनाकष सं
बंधत बँ
केकडे
वग केा जातो आ ण
बँ
केमाफत बँ
केया ह यासह ाभाथ स कज वतरण केे
जाते
.

कज मं जरु
ीनं
तर बीज भांडव योजनतगत अजदारा ा मनी
रसी ट, डमांड ॉ मसरी नोट, स युरट बाँ
ड, से
कंड
हायपो थकेन डीड इ याद वै धा नक कागदप ाची पू
तता
करणे आव यक आहे . आता ऑन ाईन अज सादर कर याची
सुवधा उप ध कर यात आ आहे .
मराठा समा याती त णां साठ एक सु वण सं
धी या
अ णासाहे ब पाट महामंडळा या माफत मराठा समा या या
मोचा नंतर सरकारनेमराठा त णां
ना उ ोजक हणू न
घडव यासाठ आपण घे त ेया कजावर 12 ट के पयत
ाजदर भर याची तरतूद के आहे . आज या घडी ा मोठया
माणावर त ण याचा फायदा घे त आहे त.अ कडे सरकारने
या योजने या मा यमातू
न ॅटर देयाचा ही वचार करत
आहे .यासं
दभात सव मा हती आपण या
https://udyog.mahaswayam.gov.in/#/home
वे
बसाइट वर पा कता

38
8)मौ ाना आजाद थे
ट कज योजना(अ पसंयाक
व ेष योजना)

मौ ाना आजाद थे ट कज योजना ही रा य ासन पु र कृ त

योजना असू न मौ ाना आजाद अ पसंयाक आ थक वकास
महामं डळ मुं
बई या व माने रा याती अ पसंयाक
समाजाती आ थक ा कमकु वत अस ेया वगाती
बे
रोजगारांना वयं रोजगारासाठ कज उप ध क न यां चा
सामा जक व आ थक तर उं चाव या या ीने राब व यांत ये
त
आहे . सदर थे ट कज योजना ही मौ ाना आजाद
अ पसंयाक आ थक वकास महामं डळा या
भागभां डव ातू न राब व यात ये ते
. या योजनतगत वयाची 18
वष पू ण केेया मु म, न, ीख, बौ द, पार ी आ ण
जैन समाजाती बे रोजगार उमे दवारांना 5000 पयां पासून
50 हजार पयां पयत कज मं जरूकर यात ये ते
. यापै
क 95
ट के र कम महामं डळाकडू न कज व पात द जाते आण
5 ट के र कम ाभाथ नी वत: उभारावयाची आहे . कज
रकमे वर 6 ट के द.सा.द. े. दराने ाजाची आकरणी के
जाते. कजाची परतफे ड 5 वषा या का ावधीत 20 म ैा सक
ह यात करावयाची आहे . कज मं जरुीचे आदे ा त

39
झा यानं
तर महामं
डळानेव हत केेे वै
धा नक द तावे
जव
ट
ुची पू
तता केयानं
तरच कज मं जरू
ीचेखातेदे
य अस ेे
धनादे वतरीत कर यां
त ये
तात.

1) कज मयादा . 5 हजार ते50 हजार पयत 2) वगु त

ंवणूक
5 ट के
, कज 95 ट के 3) ाजदर (द.सा.द. े.) 6 ट के4)
परतफेड-5 वषा या का ावधीत 20 मैा सक ह यात
पा ता
: 1)अजदाराचे वय कमान 18 वष पू
ण असावे (2) अजदार
हा अ पसंयाक समु दायाती
(मु म/ न/ ीख/बौ द/पार ी/जै
न) असावा (3)
अजदाराचे वा षक कौटु
ंबक उ प : हरी भागाक रता .
65,000/- व ामीण भागाक रता . 50,000/- या आत
असावे (4) अजदार हा कमान सा र असावा (5)
म ह ा/ ारी रक या अपं ग अस ेया अजदारां स ाधा य
देयांत ये
ई .

40
मौ ाना आजाद थे
ट कज योजने
साठ खा माणे
द तऐवज/जोडप जोडणे आव यक आहे .
1) मौ ाना आजाद थे ट कजाचा व हत नमु याती अज:
मौ ाना आजाद थे ट कज योजने चा वहीत नमुयाती परीपू
ण
भर ेा अज दोन तीत अजदाराचे अ कडी पासपोट
आकाराचे रंगीत छाया च व वा रीसह महामं डळा या
ज हा काय यंणे कडे सादर करावा.
2) महारा रा याचा र हवासी पु
रावा: महारा रा या या
र हवासी पु
रा ाब धाप का, नवडणू क आयोगाचे
ब उपयोगी ओळखप , तह स / ज हा दं डा धकारी यां
नी
द ेे र हवासी माणप यापै क कोण याही एका
द ताऐवजाचे सा ांकत छाया च
3) उ प ाचेपथप : कु टु
ं
ब मु
खाचे वा षक उ प
महामंडळाने ठरवू
न द ेया नकषापेा कमी अस याबाबतचे
व हत नमु याती वयं घो षत पथप . 20/- या
मुांकावर (बॉ डपेपर) कुटु
ं
ब मु
खा यावतीनेमू
ळ तीत
देयात यावे.
4) वसाया या जागे
चा पु
रावा: अजदाराचा स थतीत
वसाय अ त वात असेतर वसाय करीत अस ेया
जागे
चा भाडे
करारनामा/भाडेप तसे च अजदार कजमं
जरुीनं
तर

41
 ता वत ठकाणी वसाय करणार असेतर जागा
मा काचे सं
मतीप मूळ तीत अजासोबत सादर करावे. जागा
मा काचे मा क ह काब या पु
रा ाची (पीआर
काड/8–अ चा उतारा/अ कडी वषाचेथा नक वरा य
संथा करपावती ( े
टेट टॅस रसीट) यापै
क कोणतीही एक)
सा ां
क त छाया त जोडावी.
5) साधारण जामीनदाराचेपथप : मौ ाना आजाद थे ट
कजयोजने क रता महामंडळानेव हत केेया नमु यात
जामीनदारा या अ कडी रं गीत पासपोट आकारा या
छाया च ास हत . 100/- या मुांकावर (बॉ ड पे
पर)
साधारण जामीनदाराचेपथप मू ळ तीत सादर करावे .
6) मौ ाना आजाद थेट कज योजनेस आव यक असणारे
त ाप : मौ ाना आजाद थेट कज योजने
करीता
महामं डळानेवहीत केेया नमुयात आव यक असणारे
त ाप नोटरीसह मूळ तीत सादर करावे. सदरी
त ाप ासाठ कोण याही कारचे मुां
क ु क आव यक
नाही.
7) बे
बाक माणप : महामं
डळानेव हत केेया नमुयात
खातेअस ेया बके
चे/ व ीय संथे
चे
कोण याही कारचे
कज/थकबाक नस याबाबत बे बाक माणप ( नो डयू
ज

42
सट फके ट) तसे
च इतर कोण याही बक/ व ीय सं
थेचे
कज
नस याबाबतचे सामा यक पथप मू ळ तत दे णेआव यक
आहे.

मौ ाना आजाद थे
ट कज योजना अजासोबत अ धकृ त
दरप क, जामीनदाराचे
मा म ा वषयक कागदप /े वे
तन
माणप , वसाय न दणीबाबतचेमाणप , वयाचा दाख ा,
णाचेमाणप व ाथ मक क प अहवा दे णे
आव यक नाही. 4) वै
धा नक द तावे
ज/ जोडप :

43
9)महा मा फुे
मागासवग वकास महामं
डळ

अनु सू चत जाती व नवबौ नाग रकां ना वयंरोजगारासाठ

अथसहा य उप ध क न देया या उ ेाने महारा ासनाने
10 जुै 1978 रोजी महा मा फुे मागासवग वकास
महामं डळाची थापना के . हे महामं
डळ महारा ासना या
सामा जक याय वभागा या अं तगत कायरत आहे .
महामं डळाचे अ धकृत भागभांडव 500 कोट पयां चेअसून
51 ट के भां
डव रा य ासन व 49 ट के भागभां डव क
ासनाचे आहे . महामं
डळ क व रा य ासन पु र कृत योजना
राब वत असू न महामंडळा ा नधी रा य व क ासनाकडू न
ा त होतो. महामं
डळाचे मुया य मु
ं
बई येथेअसू न सव
ज ात ज हा काया ये व वभागीय तरावर ादेक
काया ये कायरत आहे त.

डळामाफत राब व यात ये

A)महामं त अस ेया योजना
50 ट के
अनु
दान योजना
1. क प मयादा 50 हजार पयां
पयत.

44
2. क प मयादे या 50 ट के
बँके
माफत देयात येत.ेबँ
क
कजावर बँ
केया नयमा माणे ाज आकार यात ये ते
.
कजाची परतफे
ड सवसाधारणपणे 3 वषात करावयाची आहे.

B) ण योजना
अनु सू
चत जाती या ाभधारकास वसायासाठ ागणारे
तांक कौ य ा त कर यासाठ व सं बं धत तांक
वसाय सु कर याक रता व वध ावसा यक े डचे
ासनमा य सं थामाफत (3म हने ते6 म ह यापयत) मोफत
ण देयात ये ते
. उदा. वणक ा, यु ट पा र, इ े क
वायरमन, टनर, फटर, रे जरे टर अँड एअर कं ड नग,
म नवर वे टर वणणे , खेळणी बन वणे , नळ जोडणी, ट . ही.
व रेडओ/टे परेकॉडर, मेकॅ नक, सं
गणक ण, मोटर
वाई डग, फॅ के टर/वेडं ग, ॲटोमोबाई रपे रग (टू, ी, फोर
ही र) प टग (ऑटोमोबाई स), म म, वाहनचा क,
चम ोग, घ ाळ ती, फोटो ाफ , कं पोझ ग, बु
क
बाय डग, सुतारकाम, मोबाई ती इ याद .

45
C) णाथ ना खा माणेव ावे
तन देयात ये
ते
1. था नक णा या ा 300 पये
- त म हना
2. महानगरपा का ेात 500 पये
- त म हना
3. ण णाथ या ज ाबाहेर अस यास 600
पये
- त म हना णाथ स व ावे
तन देयात ये
ते
.
4. णफ ण दे
णा या सं
थां
ना महामं
डळामाफत
देयात ये
त.े

D)बीज भां
डव योजना
महा मा फुेवकास महामंडळा ा ा त होणा या
भागभां
डव ामधून बीज भां
डव योजना राब व यात ये
ते
.
योजने
चेव प खा माणे
1. क प मयादा 50,000 पये
ते
5 ाख पयां
पयत
2. क प मयादे या 20 ट के बीज भांडव कज
महामं
डळामाफत 4 ट के द.सा.द. े. ाजदराने देयात ये
ते
.
सदर रा ीम येमहामं
डळा या अनु दानाचा 10,000 पयां चा
समावेआहे .

46
3. बँ
के
चेकज 75 ट के
देयात ये
ते
व सदर कजावर बँ
केया
नयमा माणे ाजदर आकार यात ये
तो.
4. महामं
डळाचेव बँकेया कजाची परतफेड एकाच वे
ळेस
ठरवून द ेया समान मा सक ह यानुसार 3 ते
5 वषा या
आत करावी ागते .
5. अजदारास 5ट केवत:चा सहभाग भरावयाचा आहे
.

47
 त रो हदास वकास महामं
10)सं डळ

ण योजनाउ ेचमकार समाजाती ाभधारकां

ना
वसायासाठ ागणारे तांक कौ य ा त कर यासाठ व
सं
बंधत तांक वसाय सु कर यासाठ व वध
ावसा यक े डचेासन मा यता ा त सं
थेमाफत तीन ते
सहा म ह यापयतचे ण मोफत देयात ये ते
.

A) णाचेकार
1. वणक ा
2. यु
ट पा र
3. इ े क वायरमन
4. टनर / फटर
5. म ीनवर वे
टर वणणे
6. खे
ळणी बन वणे
7. ट . ही. / रे
डयो / टे
परे
कॉडर मे
कॅनक
8. सं
गणक ण

48
9. मोटार वाई ड ग
10. फेीके
टर / वे
डग
11. ऑटोमोबाई रपे
अर ग ( टु
ही र, ी ही र, फोर
ही र )
12. वाहनचा क ( मोटार ाय हं
ग)
13. चम ोग पाद ाण उ पादन
14. चम ोग चमव तू
उ पादन

B)अट
1. अजदार हा अनु
सू
चत जातीती चमकार समाजाचा
असावा.
2. अजदाराचे ण हे
देयात ये
णा-या णाक रता पु
रे
से
असावे.
3. अजदार 18 ते
40 या वयोगटाचा असावा.
4. ण योजने या सं
दभात बे
रोजगारां
ना देयात ये
णा-या
ण योजनेम ये कुटु
ं
बाचे
वा षक उ प ासनाने
ठरवून
द या माणेदा र य रे
षेखा असावे .

49
5. अजदार हा महारा ाचा र हवा ी असावा. 6. अजदार
दा रद्रे
षे
खा असावा.

C)आव यक कागदप ं
1. जातीचा दाख ा.
2. उ प ाचा दाख ा.
3. नु
कताच काढ ेा पासपोट साईज फोटो.
4. धाप के
ची छाया त कवा नवडणू
क आयोगाने
द ेे
ओळखप .
5. ाळा सोड याचा दाख ा.
6. अजदार दा रद्रे
षे
खा अस याचा दाख ा व
मां
क. व ावेतनमोफत णा त र णाथ स
दरमहा .150 ते 300 पयत व ावे
तन देयात ये
ते
.

50
 गां
11)अपं साठ ासक य योजना
A)उ े
समाजाती ीहीन, कणब धर, अ थ ग ं, मनो वक ां गव
कुरोगमु अपं ग कडेयां या अपं ग वाकडे न पाहता
यां
याम ये अस ेया साम याकडे पा न यां या मधी
अस ेे सुत साम य वक सत क न यां ना समाज
जीवना या सव अं गाम ये समान संधी, संपू
ण सहभाग व
यां
या ह कां चेसंर ण हावे या ीने महारा ासना या
सामा जक याय, तसे च इतर व वध वभागां माफत
क याणकारी योजना राब व यात ये तात. याच माणे
सामा जक सु र तते साठ अपं गां
ना काही ेाम ये आर ण,
सव ती, सूट व ाधा य देयात आ ेे आहे . या सवाचे उ े
अपंग ना स म बनवू न यांना समाजा या मुय वाहात
समा व करणे हा आहे . या योजना खा माणे .

B)आरो य
मु
ळातच अपंग व येऊ नयेहणू न अपं
ग तबंधा मक
काय म, अपंग चे
सव ण, ा े य आरो य तपासणी,
जनजागृ
ती, माता बा संगोपन काय म, वैक य अ धकारी

51
व आरो य कमचा यां
ना ण, वे
य क व छता व
आरो य इ याद काय म आरो य वभागामाफत राब व यात
ये
तात.

णअपं
ग व ा याना व े
ष ाळां
माफत णयोजने
चे
व प
अपं ग व ाथ अ तती अपं ग वामु
ळेसामा य मुां
बरोबर
सामा य ाळे त ये
ऊ कत नाहीत. अ ा व ा यासाठ तसे च
वयंसेवी संथां
माफत चा व या जाणा या अपं गांया व षे
ाळां
मधू न ीहीन, कणब धर, अ थ वक ां गां
साठ
णाची सोय के आहे . या ाळा नवासी व अ नवासी
व पा या असू न नवास, भोजनाची वनामु य सोय आहे .

C)अट व त
वय वष 6 ते
18 वयोगटाती असावा.
अपं
ग वाचेमाणप ज हा य च क सकाकडू
न ात
केेा असावा.
अ थ ग
ं वगाती अपं
ग व 40% न अ धक असावे
.

52
कणब धर व ा याची वण मयादा 26 ते 91 कवा या न
अ धक डी.बी. असावी. अं
ध व ाथ दो ही डोळयां
नी अं
ध
असावा, अ प ी अस यास 30% न अ धक असावी.
म तमं
द व ा याचा बु
द् यां
क 70 न कमी असावा.
सं
पक
सं
बं
धत ाळे
चे
मुया यापक
ज हा समाज क याण अ धकारी, ज हा प रषद.
ा ां
त प र ा पू
व णासाठ अपं
ग व ा याना
यवृीयोजने चेव प
सामा य ाळे म येतसेच अपंगांया व ेष अ नवासी ाळेम ये
इय ा प ह ते दहावी पयत ण घेणा या अपं
ग
व ा याना ा ेय णाची इय ा प ह ते चौथी दरमहा .
50/- इय ा पाचवी तेसातवी दरमहा . 75/- इय ा नववी ते
दहावी दरमहा . 100/- तसेच म तमंदांया व े
ष अ नवासी
ाळेती म तमंद व ा याना दरमहा . 75/- या दराने
यवृी देयात ये
त.े

53
D)अट व त
अजदार इय ा 10 वी पयत कोण याही इय त
े ण घे
णारा
असावा.
कणब धर व ा या या बाबतीत पायरी वगाती व ा यानाही
या योजने
चा ाभ दे
ता ये
ई .
म तमं
द व ाथ समाज क याण वभागा या मा यता ा त
अ नवासी ाळेचा व ाथ असावा. याचा बु
द्
यां
क 70 न
कमी असावा.
अजदार हा सामा य ाळे
त अथवा अपं
गां
साठ या व ेष
ाळे
त कत अस यास या ा या योजने चा ाभ घेता ये
ई .
अजदार एकाच वगात एकापेा अ धक वे
ळा अनुीण
झा यास यवृी बं
द कर यात ये
ई .
अजासोबत वा षक प र च
ेी गु
णप का व अपं
गव
माणप ाची स य त जोड यात यावी.
या यवृीसाठ उ प ाची मयादा राहणार नाही.
सं
पक
सं
बं
धत ाळे
चे
मुया यापक
ज हा समाज क याण अ धकारी, ज हा प रषद.

54
 ा ां
तपर ो र णासाठ अपं
ग व ा याना
यवृीयोजने
चेव प
अंध, अधू ी, कुरोगमु, कणब धर, अ थ ग ं, म तमंद
व ा याना इय ा दहावी नं
तरचे महा व ा यीन ावसा यक,
तांक व अ भयांक णासाठ यां या अ यास मा या
दजा माणे अ यास माचे गट क न यवृीची र कम
देयात ये
त.ेयाच माणे अं ध व ा याना वाचक भ ा तसे च
सव अपंग व ा याना यवृी बरोबर ैणक ु क,
क प टं
क े खन खच, अ यास दौरा खचाची र कम द
जाते.

अट व त
अपं
ग व ाथ महारा रा याचा र हवासी असावा.
रा यां
तगत ण घे
णा या रा याती अं ध, अंत: अंध,
कणब धर, अ थ वक ांग, म तमं
द, मान सक आजार व
कुरोगमु व ा यास या योजनेचा ाभ घे ता ये
ई .
अजदाराने जे ण एकदा पू ण केेेआहे, याच दजा या
णासाठ परत हया यवृीचा ाभ द ा जाणार नाही.
(उदा.बी.कॉम नं
तर बी.ए सी ा वेअस यास)

55
अजदारानेएकदा ावसा यक ण पूण् केयानं
तर यास
परत यवृी द जाणार नाही. (उदा. ए .ए .बी.
झा यावर बी.एड.साठ )
वैक य पद ूर णासाठ व ा याना बाहे
र मे
डीक
ॅट स करावयास बं
द घात असेअ ाच व ा याना या
योजने
चा ाभ घेता ये
ई .
अजदार गट अ वगळता ये क वष उ ीण असणेआव यक
आहे
. गट अ मधी व ा याना एकवेळ अनुीण झा ा तर
यवृी पुढे
चा ूठे
वता ये
ई .
जेव ाथ मा यता ा त व ापीठाचा अथवा संथे
चा
प वहारा दारेअ यास म पू ण करतात अ ा
अ यास मासाठ कवा नरं तर णासाठ ना परतावा
ुक भरणेागत अस यास अ व ा याना वा षक .
500/- पु
तकेव सा ह य खरे
द साठ अथसहा य देयात
ये
ई .
अजदार सदर णासाठ गु
णव ा यवृी खे रीज इतर
कोणतीही यवृी अथवा व ावे
तन घे
त नसावा.
अजासोबत वा षक प र च
ेी गु
णप का, ज हा य
च क सक यां
चकेडी अपं ग व माणप जोडावे.

56
जेव ाथ व ा या या, महा व ा या या अथवा
मा यता ा त वस तगृ
हात राहणा या व ा याना ..दराने
यवृी देयात ये
ई .
या यवृीसाठ उ प ाची मयादा राहणार नाही.
सं
पक
सं
बं
धत ाळे
चे
मुया यापक
ज हा समाज क याण अ धकारी, ज हा प रषद.
णकाय ाळां
मधू
न अपं
गां
ना वसाय णयोजने
चे
व प
18 ते45 वयोगटाती ौढ अपंग ना सामा जक याय
वभागामाफत चा व यात ये णा या अपंगां या
काय ाळे मधून रोजगार व वयं रोजगाराचेवेगवेगळया
वसायाचे मोफत ण नवासी व अ नवासी देयात येते
.
रा यात चार ासक य काय ाळा आ ण एक औ ो गक
ण क व 78 वयं सेवी सं थां
माफत चा व यात
येणा या काय ाळा आहे त.

अट व त

57
वय वष 18 न अ धक असावे
.
अपं
ग वाचेमाणप ज हा य च क सकाकडू
न ात
केेेअसावे
.
अ थ ग
ं वगाती अपं
ग व 40% न अ धक असावे
.
कणब धर व ा याची वण मयादा 26 ते
91 कवा या न
अ धक डी.बी. असावी.
अं
ध व ाथ दो ही डोळयां
नी अं
ध असावा, अ प ी
अस यास 30% न अ धक असावी.
म तमं
द व ा याचा बु
द्
यां
क 70 न कमी असावा.
या वसायाचे ण यावयाचे आहेयासाठ ची कमान
ैणक अहता ा त केे असावी.
सं
पक
सं
बं
धत ाळे
चे
मुया यापक
ज हा समाज क याण अ धकारी, ज हा प रषद.
रोजगार व वयं
रोजगारअपं
ग ना सरळ से
वे
म ये
भरतीसाठ 3 ट केआर ण
ासक य व ासन अ धप याखा काया याम ये
गट अ ते

58
गट ड पदावर सरळ सेवाभरतीम ये
अंध/अ प ी
( ी ीणता) 1%, कणब धर 1%, आ ण अ थ ग ं/ मंदगती
1%, असे एकूण 3% आर ण व सरळ से वेने
भर यास
यावया या ये पदासाठ 100 ब नामाव मधी मां
क 1,
34 आ ण 67 अपं गां
साठ राखीव आहेत.

उ च वयोमयादे
म ये थ ता
अपंग ना ासक य तसेच ासना या अ धप याखा
सरळ सेवा भरतीसाठ गट अ तेगट ड मधी पदावर नयु
देयाबाबत उ च वयोमयादा सरसकट 45 वषापयत थ
कर यात आ आहे .

पदो तीम ये
अपं
ग ना 3 ट के
आर ण
ासक य व नम ासक य से वेती अं ध / अ प ी,
कणब धर आ ण अ थ ग ं वगाती अपं ग कमचा यां
ना गट
क मधून गट ब, गट ड मधून गट क म येनयु स यो य
ठर व ेया पदावर पदो तीम ये 3 ट यां पयत आर ण
ठे
व यात आ े असून, पदो ती या 100 ब नामाव म ये
मांक 1, 34 व 67 हेब अपं गां
साठ आर त ठे व ेे

59
आहे
त.
या अ थ ग ंअपं गांना टं
क ेखन करणे य होत नाही
अ ांना पक पदावर ने मणूक करताना टं
क ेखनापासू
न सूट
तसेच टं
क ेखन कौ य ा त क न घे यासाठ आव यक
असणा या अवयवां म ये हात कवा बोटेयाम ये
60% कवा
या न अ धक अपंग व अस यास 30 द त म नटं ◌ाची
प र ा देयासाठ 7 म नटां ऐवजी 10 म नटेहणजे 3 म नटे
अ धक सव त आहे .

अपं
ग साठ रोजगार मे
ळावे
ासक य धोरणानुसार 3% आर णाचा ाभ अपं गांना
ासक य नोक यां
म येमळवू न देयाचा य न असतोच पण
खाजगी ेात आजही अपं गां
ना नोकरी या सं
धी तत या
सहजपणे उप ध होताना दसत नाहीत. व यां नाही या ेात
भरपू
र सं
धी मळवू न दे
ऊन आ थक या वाव ं बी
कर या या उ ेानेज हयात रोजगार मे ळा ांचेआयोजन
कर यात येते
.

60
अपंग ना वयं
रोजगारासाठ बीज भां
डव योजने
चे
व प
18 ते50 वयोगटाती ीहीन, कणब धर, अ थ वक ां
ग
अपंग ना वयंरोजगारासाठ . 1,50,000/- या
वसायाकरीता 80% बँ
केमाफत कज व 20% अथवा कमा
. 30,000/- अनु
दान व पात द े जाते.

अट व त
अजदाराचे
अपं
ग व कमान 40% यापेा जा त असणे
आव यक आहे.
अजदाराचे
वय 18 ते
50 वष असणे
आव यक आहे
.
ाभाथ पु
णेज हयाती र हवासी असावा.
सं
पक
ज हा समाज क याण अ धकारी, ज हा प रषद.

त अपं
गां
ना वसायासाठ अथ सहा ययोजने
चेव प
ासक य तसे
च ासनमा य सं
थेमधू
न ण पू
ण केेया

61
18 ते50 वयोगटाती अपंग स ण पूण केेा
वसाय सुकर यासाठ ागणा या साधनां
करीता .
1,000/- अथसहा य देयात ये
त.े

अट व त
सरकारमा य सं
थेतन
ू वसाय ण पास झा याचा
दाख ा अजासोबत जोडावा ागतो.
वतणु
क चा दाख ा आव यक.
धंासाठ ागणा या साधनां
ची याद व अं
दाजेकमत न
अजा ा जोडावी.
सं
पक
ज हा समाज क याण अ धकारी, ज हा प रषद.

62
 ग आ थक व व
12)अपं वकास महामं
डळ
अपं ग या सामा जक व आ थक उ ती या योजना
राब व यासाठ महारा रा य अपं ग व वकास
महामं डळाची थापना के आहे . या महामं
डळामाफत
अपं गांया आ थक उ ती या व वध योजना तसे च रा ीय
अपं ग आ थक वकास महामं डळा या योजना राब व यात
येतात.

अडथळा वरहीत वातावरणाची न मती

अपंग ना सावज नक व इतर ठकाणी वेकरणे सोईचे
हावे या ीने इमारत बां
धकाम नयमाव म येक
ासना या सु
चनेनस
ुार महारा ादेक व नगर रचना
अ ध नयम 1966 या क म 37 म ये आव यक ते फे
रबद
कर याबाबत नगर वकास वभागाचे आदेआहे त.
ासक य इमारत चे
बांधकाम करताना अपं ग ना मु
सं
चारा या ीनेइमारतीम येअपं
ग साठ असणा या
आव यक सोई सु वधा उप ध क न देयाबाबत सावज नक
बां
धकाम वभागात सू
चना केेया आहे त.
था नक वरा य सं
थेया वाहतू
क बसम ये
अपं
गां
साठ

63
आर त आसन तसेच अपं
गां
ना वास भाडयाम ये
सव ती इ.
सु
वधा उप ध क न द ेया आहेत.

सामा जक सु
र तता व सकारा मक उपाय योजना :
अपं
ग ना कृ म अवयव व साधने
पु
र वणे
योजने
चेव प
ा ररीक पु
नवसना या ीने अ थ वक ां ग करीता
कॅ पस कृ म अवयव, तीन चाक सायक ,
कणब धरां करीता वणयंव अं ध ना च मे
, काठया
तसेच इय ा दहावी नं
तरचे ण पू ण कर यासाठ अं ध
व ा याना टे
प रेकॉडर व दहा को या कॅ
से
ट्सचेसंच द े
जातात.

अट व त
या योजनतगत मा सक उ प . 1,500/- पयत असणा या
अजदारास अवयव व साधनांया खरे
द साठ 100% तर
मा सक उ प . 1,501/- ते2,000/- पयत असणा या
अजदारास 50% अथसहा य देयात येई . ही योजना ौढ
साठ 3 ते
5 वषातू
न एकदा आ ण 15 वषाखा
मुांना दरवष ागूअसे. या योजनतगत अथसहा याची
64
मयादा कमान . 25/- व कमा . 3,000/- अ ी राही .
कृ म अवयवां याबाबतीत अवयव बस व यासाठ
आकार यात येणा या खचा या 15% र कम ाभा यास
देयात ये
ई .

वणयंासाठ अजदाराची वयोमयादा वय वष 55 पयतच

आहे . अजासोबत नाक-कान-घसा त डॉ टर या सही
या न ी वण हासाचा आ े ख जोडणेआव यक आहे.
ाळे त कणा या नोकरी कवा वसाय करणा या
सच वणयं द े जाते
. या काया याकडी
मा यता ा त कं पनीकडू
नच वणयंघे णेबं
धनकारक असते
.
वणयंासाठ वै य क अज केेया अजदारा या
चौक ीनं तर चौक ी अहवा आ यावरच वणयं द े जाते.
तीन चाक सायक साठ अजदाराचे वय कमान 18 वष पू ण
असावे. अजदार एकाच पायाने
अधूनसावा. दो ही पायां
नी
अपंग सच तीन चाक सायक द जाते . वैक य
दाख ा/अपंग वाचेमाणप वयं प असावे . तसे नस यास
अपंग व प होई असे अजदाराचे
छाया च सोबत जोडणे
आव यक आहे .
कृ म अवयव, कॅ पस इ. साठ या अजासोबत अपं
ग वाचा
65
 प उ े ख असणारा वैक य दाख ा जोडावा. या
अपं
ग वानु
सार ागणा या कृ म अवयव/साधनां चा अजात
प उ े ख असावा. अजदारा ा यापू
व या काया याकडू न
कोण या व पाची मदत मळा हे नमूद करावे
.

अपं
ग ना एस.ट . वास भाडयाम येवास
सव तयोजने
चेव प
अपंग ना द ेया ओळखप ा या आधारे एस.ट . वास
भाडयाम ये
अपंग स 75% व या या सोब यास 50%
वास सव त देयात आ आहे .

अट व त
अपं
ग वाचेमाणप ज हा य च क सकाकडू
न ात
केेेअसावे
.
अपं
ग वाचेमाण 40% न अ धक असावे
.

66
रा ीय व त यास अ ध नयम 1999 कायदेीर पा क व
देयाची योजनायोजने
चेव प
मनो वक ांग, म चा प ाघात झा ेया , ब वक ांग
तसेच आ मम न या क याणा या ीेनेरा ीय व त
यास अ ध नयम 1999 अं तगत कायदेी पा क व देयात
ये
ते.

अट व त
अपं
ग वाचेमाणप ज हा य च क सकाकडू
न ात
केेेअसावे
.

अपं
ग वाचेमाण 40% न अ धक असावे
.

67
 तराव नाईक वमु जाती व भट या जमाती
13)वसं
वकास महामंडळ

गावगाडया बाहेर आजवर ब तांजीवन तीत करणा-या

तसेच पढयान पढया पाठ वर आप ेब-हाड घे ऊन भटकं ती
करणा-या समाजा या आ थक, सामा जक व ैणक असा
सवाग णक वकास कर याकरीता ासनानेयां याच बं
जारा
समाजाती हरीत ां तीचेणे ते महारा रा याचेअखं ड 11
वष मुयमंी पद भु ष वणारेकै. वसं
तराव नाईक यांया नावाने
सामा जक याय व व े ष सहा य वभागातंगत भट या जाती
व वमु जमाती या वकासाकरीता वसं तराव नाईक वमु
जाती व भट या जमाती वकास महामं डळाची थापना द. 8
फेुवारी, 1984 रोजी के आहे .

ासनाने
महामं
डळाचेअ धकृत भागभां
डव . 200.00
कोट मं
जरूक न द ेअसू न यापै
क . 161.29 कोट भाग
भां
डव वमु जाती व भट या जमाती या वकासाकरीता
उप ध क न द े आहे.

68
वमु जाती, भट या जमाती व व े ष मागास वगा या
आ थक उ तीकरीता 4 ट के नाममा ाज दराने
वसायाकरीता आ थक सहा य उप ध क न दे ऊन
भट या वमुां ना थर हो याकरीता, वसाय कर याकरीता
बीज भां
डव नधी उप ध क न दे णे हा मुय उ ेठेवू
न
आजपयत 73,625 भट या वमुां ना . 172.66 कोट
अथसहा य कर यात आ ेे आहे. वमु जाती व भट या
जमात चा सवागीण वकास कर याकरीता खा माणे
योजना राब वत आहे
.

अ) बीज भां
डव कज योजना
बीज भां
डव कज योजने अंतगत . 5,00,000/- ाख
क प मयादे या 25 ट के र कम बीज भांडव पाने,
नाममा 4 ट के ाज दराने 25 ट केर कम
महामंडळाकडू न द जाते व 75 ट के र कम रा ीयकृ त
बँ
केकडून द जाते . महामं
डळाचे कज 60 ह याम ये
बँ
केसोबत वसूकेे जातेयाम येव वध वसाय उदा.
कराणा कान, कापड कान, ध वसाय, े ळ मढ
पा न, डॉ टर, वक , कृषी वसाय, क, टॅ पो, टॅसी, र ा
इ याद वसायाकरीता कज उप ध क न द े जाते.

69
ब) . 25,000/- थे
ट कज योजना
- या योजने
अंतगत छोटया वसायाकरीता . 25,000/-
महामं डळाकडू
न कज द े जाते. याम येकज वसुचा तीन
वषाचा का ावधी असतो व 2 ट के वा षक ाज दर
आकार ा जातो.
वरी माणे रा य ासना या दोन योजने
माफत वमु जाती
व भट या जमाती या सवागीण वकासाकरीता महामं
डळ
कट ब द आहे.

नकष -
महामंडळानेयोजना राब व याकरीता काही नकष व अट
ाव ेया आहेत. याम येाभधारक हा महारा रा याचा
र हवा ी असावा.
स म अ धका-यांनेद ेा वमु जाती कवा भट या
जमातीचा जातीचा दाख ा व वा षक उ प . 1.00 ाख
एवढेअसावे.
तांक ण, ण घे
त यास ाधा य देयात ये
ई तसे

70
 माणप जोडावे . या ठकाणी वसाय करावयाचा आहे
या जागे
चा मा क चा करारप अथवा पु
रावा असावा,
रेनकाड असावे .
टेपो, र ा व टॅसीकरीता आर.ट .ओ. कडी परवाना व
वाहन चा क परवाना तसेच एक जा मनदार, सातबारा उतारा
व एक जा मन स म असणे आव यक आहे . अजदार हा 18 ते
45 वयांचा असावा.
वरी माणे महामं
डळा या व वध योजनां
चा फायदा
घेयाकरीता ज हा व थापकांी संपक साधावा.

71
रा ीय मागासवग व ीय व वकास महामं
डळ, नवी
द यांया योजना
रा ीय मागासवग व ीय व वकास महामं डळ, नवी द
यां
ची अ धकृ त वा हनी हणू
न सन 1994 पासू
न वसंतराव
नाईक वमु जाती व भट या जमाती वकास महामं डळाची
नयु कर यात आ े आहे .

रा ीय मागासवग व ीय व वकास महामं

डळ, नवी द
यांया योजना वसं
तराव नाईक वमु जाती व भट या जमाती
वकास महामंडळा माफत खा माणेयोजना राब व या
जातात.

मु
दती कज योजना-
या कज योजनेची क प मयादा . 10 ाख असू न याम ये
रा ीय महामं
डळाचा 85 ट केसहभाग, महामं
डळाचा 10
ट के सहभाग व ाभाथ चा 5 ट केसहभाग असून 6 ट के
ाज दरानेकज द े जाते
.

72
मा जन मनी कज योजना -
या कज योजनेची क प मयादा . 10 ाख असू न याम ये
रा ीय महामं
डळाचा 40 ट केसहभाग, बँ
के
चा 50 ट के
सहभाग, महामंडळाचा 5 ट के
सहभाग व ाभाथ चा 5 ट के
सहभाग असू न 6 ट के ाज दराने
कज द े जाते.

ैणक कज योजना -
या कज योजने ची क प मयादा . 5 ाख असू न तवष .
1.25 ाख या माणे कज योजना आहे. या योजनेअंतगत
उच णाकरीता तसे
च वैक य णाकरीता देखी
कज उप ध क न देयात ये ते
. याम ये रा ीय महामं
डळाचा
90 ट केसहभाग, महामं डळाचा 5 ट के सहभाग व
ाभाथ चा 5 ट केसहभाग असून 4 ट के ाज दराने कज
द े जाते.

स म कज योजना -
या योजनेची क प मयादा . 10.00 ाख असू न याम ये
रा ीय महामं
ळाचा सहभाग 85 ट के
, महामं
डळाचा सहभाग

73
5ट के असून ाजदर . 5.00 ाखा पयत 6ट के,व
यावरी कजाकरीता 8ट केआहे
. व कज परत फे
डीचा
का ावधी 5 वष आहे
.

प सं
पदा कज योजना -
या योजने ची क प मयादा . 10.00 ाख असू न याम ये
रा ीय महामंळाचा सहभाग 85 ट के
, महामं
डळाचा सहभाग
5… असू न ाजदर . 5.00 ाखा पयत 6ट के , व यावरी
कजाकरीता 8ट के आहे
. व कज परत फेडीचा का ावधी 5
वष आहे .

व णमा कज योजना -
या कज योजनेची क प मयादा . 75,000/- असू न या
योजने अं
तगत म ह ांना व े
ष ाधा य देयात ये
ते
. याम ये
रा ीय महामं
डळाचा 95 ट केसहभाग व महामंडळाचा 5
ट के सहभाग असून 5 ट के ाज दरानेकज द े जाते .

74
माय ो कज योजना -
या कज योजनेची क प मयादा . 50,000/- असून याम ये
रा ीय महामं
डळाचा 90 ट के
सहभाग, महामंडळाचा 5 ट के
सहभाग व ाभाथ चा 5 ट के सहभाग असून 5 ट के ाज
दरानेकज द े जाते.

म ह ा समृ
द कज योजना -
या कज योजनेची क प मयादा . 50,000/- असू
न याम ये
रा ीय महामं
डळाचा 95 ट के
सहभाग व महामंडळाचा 5
ट के सहभाग असून 4 ट के ाज दराने
कज द े जाते.

कृ
षी सं
पदा -
या योजनेची क प मयादा . 50,000/- असून रा ीय
महामंडळाचा सहभाग 95ट के, ाभाथ चा सहभाग 5ट के व
ाजाचा दर 4 ट के
असून कज परत फेद चा का ावधी 5
वष असा आहे

75
 ण योजना -
या योजनेअं
तगत ऑ डओ/ हीडीओ रपे अर ग, ं बर,
प ुवैक यसारखे क म रेतन, ध उ पादन इ याद करीता
ण योजना राब व याकरीता रा ीय मागासवग व ीय व
वकास महामंडळाकडू न अनु
दान मळते व यामधू
न ण
द े जाते
.

76
 तकरी कज योजना
े
14) त
ेमा तारण कज योजना
ेक या ा अस ेया आ थक गरजे
त पोट तसे च था नक
पातळ वर ेतमा साठवणु क या पु रेा सु वधा नस यामुळे
सु
गी या का ापयत े तीमा एकाचवे ळ मो ा माणात
व साठ आण ा जातो. यामु ळे या का ावधीत े तमा ास
बाजारभाव कमी होतात. तेीमा ास यो य बाजारभाव न
मळा यामुळेत ेक यांचेआ थक नु कसान होत आहे . मा
काढणी हं
गामात ेतमा ास जादा बाजारभाव मळूकतो,
तसेच ेतक यास सुगी या का ावधीत अस े आ थक
नकड वचारात घे ऊन यांना या गरजे या वेळ अ धक सहा य
उप ध क न देयासाठ महारा कृ ष पणन मं डळ े तमा
तारण कज योजना राब व यात येत आहे . या योजने
चा
घे
त ेा हा थोड यात आढावा…

कृषी पणन मंडळा या े तमा तारण कज योजने मुळे

रा याती तक यां
े नी उ पा दत केेया ेतमा ा या
काढणी हंगामात कमी भावानेव न करता तो त ेमा
बाजार स मती या गोदामाम ये तारणास ठे
वू
न े
तक यां ना
तारण कजा या व पात सुभ आ ण व रत कज उप ध

77
क न दे णेहा या योजने चा मुय उ ेआहे . त
ेमा तारण
कज योजने म ये तु
र,मूग, उडीद, सोयाबीन, सुयफु, धना, भात
(धान), करडई, वारी, बाजरी, मका, ग , काजू बी, बे
दाणा
तसेच हळद या े तमा ाचा समावेकर यात आ ेा आहे .
या योजनतगत े तक यां ना बाजार स मती या गोदामात
तारणात ठेव ेया े तमा ा या एकू ण कमती या 75
ट केपयत र कम 6 म हने का ावधीसाठ 6 ट के ाज
दरात तारण कज देयात ये ते. ही योजना पणन मं
डळा या
व नधीतून बाजार स म यां ना 3 ट के ाज सव त अनु दान
व पात देयात ये ते.

या योजनतगत े तक याने उ पा दत केेा े तमा बाजार

स मती या गोदामात तारण योजनतगत ठे व यास सं बंधत
तक यास सोयाबीन, तु
े र, मू
ग, उ डद, चना, भात (धान),
करडई, सु
यफु, हळद, वारी, बाजरी, मका तसे च ग या
तमा ासाठ एकू
े ण कमती या 75 ट के र म तारण कज
हणून मळते . काजूबीसाठ एकू ण कमती या 75 ट के
र कम जा तीत जा त .80 त क ो तसे च बे
दाणासाठ
एकूण कमती या कमा 75 ट केकवा जा तीत जा त
7500 त वं ट याती कमी असणारी र कम तारण कज

78
 हणून बाजार स मती माफत देयात ये
ते
. या कजासाठ ाज
दर हा फ 6 ट के इतका असू न कजाची मुदत 6 म हने
हणजे च 180 दवस इतक आहे .

A) े
तमा तारण कज योजने
या अट

ेमा तारण कज योजनतगत फ उ पादक े

त तक यां
चाच
तीमा
े वकार ा जातो. ापाराचा े
तीमा या
योजनतगत वकार ा जात नाही.

य ात तारण ठे
व ेया े
तमा ाची कमत ही या दवसाने
बाजारभाव कवा ासनानेजाहीर केे आधारभू त खरे
द
कमत यापैक जी कमी असेतो ठर व यात ये
त.े

तारण कजाची मु
दत 6 म हनेहणजेच 180 दवस असू
न
तारण कजाचे ाजाचा दर 6 ट के
आहे .

बाजार स मतीचे
तारण कजाची 180 दवसां
चे
मु
दतीत
79
परतफेड केयास तारण कजावर 3 ट के माणे ाजाची
आकारणी के जाते . उव रत 3 ट के ाज बाजार स मतीस
ो साहनपर अनु
दान हणू न देयात ये
ते
. मु
दतीत कज
परतफेड न केयास ाज सव त द जात नाही.

6 म ह यां
या मु
दतीनं
तर पु
ढ सहा म ह यापयत 8 ट के
ाज दर आ ण याचे पु
ढ सहा म ह याकरीता 12 ट के
ाज दर आकारणी के जाते.

तारण उच ेया त ेमा ाची साठवणू

क, दे
खरे
ख तसे
च सु
र ा
बाजार स मती वनामूय करते.

तारणाती तमा ाचा वमा उतर व याची जबाबदारी

े
सं
बंधत बाजार स मतीची आहे.

ेमा तारण कज योजना रा याती

त तक यां
े साठ अ यं
त
उपयु आ ण वरदान आहे . े
तक यां या हतासाठ आ ण
भ व यात वाढणा या बाजारभावाचा फायदा े
तक यां
ना

80
 हावा, या कोनातून कृष पणन मं
डळातफ सदर योजना
राब व यात ये त अस याने या योजने
चा ाभ रा याती
येक े तक यांस होणे अपेत आहे . या योजने
म येसम
होणेबाबत े तक यां नी आप या जवळ या बाजार स मती ी
संपक साधू न योजनेत सहभागी होणेसाठ बाजार स मतीस
उ ु करावे .

B)योजना य वी हो यासाठ तक यासाठ काही

े
जबाबदा या

ेक यां
त नी बाजार स मतीत आप ा वत:चाच मा तारणास
ठे
वावा. ापा यांचा मा तक यां
े नी आप या नावावर
तारणास दे
ऊ नये.

ेमा काढणीनं
त तर तारण योजनतगत तारणात ठे
व यापु
व
तक यां
े नी े
तमा ाचा व छता आ ण तवारी करणे
आव यक आहे.

81
 ये
क े तमा ाती इतर घटकां चे
तसे चआ े ते
चेमाण
कती असावे
. याबाबतच ा ु माण न त कर यात
आ ेे आहे. यानुसार तारणास ठे
व यास े तमा ाम ये इतर
घटक आ ण आ ता यां चेमाण व हत मयादे पेा जा त असू
नये
. ये क अ ा मा ाचे तसे
च यामु ळे
गोदामात साठ व ेया
इतर मा ाचे
ही नु
कसान होऊ कते .

ेक यां
त नी 180 दवसात बाजारभावा या अ यास क न
यो यवेळ तारणाती तमा ास व कर याची द ता
े
यावी. 180 दवसां पेा जा त दवस े तमा तारणास
ठे
व याने पु
ढ हं गामाती त
ेमा ाची आवक सुहोऊन
बाजारभाव कमी हो याची यता नाकारता ये त नाही. तसे
च
180 दवसानं तर तारण कजावर ाजाची वाढ व दराने
आकारणी कर यात ये त.े

ेमा तारणास ठे
त व यानं तर या या व वे ळ कवा मा
परत घेताना े
तमा ा या आ ते त होणा या बद ानु
सार
या या वजनात काही माणात बद होतो. ही बाब
तक यां
े नी ात यावी.

82
कृ ष उ प बाजार स मती या मा यमातू न कृ ष पणन मं
डळ
राब वत अस ेया े तमा तारण योजने त र नाबाडचे
योजनतगत मा णत गोदामाम येे तक यांनी आप ा
तमा ठे
े व यास यांना गोदाम पावतीवर बँकामाफत तारण
कज ये त.े े
तकरी या योजनेचाही ाभ घेऊ कतात.

महारा रा य वखार महामं

डळा या गोदामाम येे तक यां चे
तमा ासाठ जागा राखीव ठे
े व यात ये
ते. तेक यांना गोदाम
भा ात काही माणात सव त देयात ये ते
. या वाय
बँ
कामाफत तारण कज देयात ये ते
, तसे
च बाजार स मतीकडे
गोदाम नस यास वखार पावतीवर बाजार स मती या
मा यमातू
न तारण कज देयात येते
.

83
15) त
ेकरी े
डीट काड

कसान े
डीट काड योजना
कसान समाधान े
डीट काड योजना
कृ
षी यांक करण योजने
अंतगत व े
ष सव ती
तक यासाठ
े त जमीन खरे
े द योजना
कृ
षी पदवी धारकां
साठ अँी नक व अँो बझे
नस
ेसटर
काढ यासाठ योजना
तकरी मं
े डळ योजना
हे
चर कँ
पट फॉर डे
अरी व पो योजना
कृ
षी कजा या इतर योजना
भारताती कसान काड दे
णा या अ णी बँ
का
कसान े
डीट काड योजना
तीसाठ खे
े ळते
भां
डव पु
रवणारी बँ
के
ची योजना
सव कार या पीक ागवडी / जोपासने ची तरतू
द उदा.
भाजीपा ा, फुे
, नगद पके , भु
सार पके, गळ त पके,
तृ
णधा ये
, फळबागा इ याद .

84
नगद व पात कज वाटप. . 50,000/- हजारापयत गपाण
खच नाही.
10 ते
20 % आक तक खचाची तरतू
द.
तक या ा पतपुतका व चे
े क बु
क द े
जाते
.
कँ े डट मयादा ठरवू
न ेतक या ा द ेया मया दत
खा यां
त वहार करता येतो.
वै
य क अपघात वमा योजने
साठ पा . पक वमा उप ध.
कागदप ां
चेअवडंबर नाही. ज मनीवर नाममा रकमे
चा बोजा
चढ व ा जातो.
दरवष खा याचा आढावा घे याची सु
वधा उप ध.
गरजेमाणेपत मयादा वाढ व जाते .
सर ाज.
कसान समाधान े
डीट काड योजना
ेी कजाची कमीत कमी 2 वष नय मतपणे
त परतफे
ड
करणारे
सव पा सधन े तकरी.
कज मयादा स या या एकू
ण वा षक उ प ा या 5 पट कवा
तारणसाठ घावया या ज मनी या कमती या 50%

85
दो हीपै
क कमी असणारी र कम.
एकू
ण कज रकमे
या 10 % जा तीत जा त 50,000/-
आक तक खचाची वाढ व तरतू
द
कज रकमेत त ेीसाठ कमी मु
दतीचे
खे ळतेभां
डव व म यम
/ दघ मु
दती या वकास कज रकमांचा समावे.
पा ेतक यांना समाधान काड, पतपु
तीका व चे
कबु
क
पु
रव ेजाते
.
खा वमा योजनां
चे
सं
र ण
अ. वै
य क अपघात वमा योजना
ब. रा ीय कृ
षी वमा योजना (ए छक)
7. तारणपोट जमीनीवर बँ
केया कजाचा इकराराने
बोजा
चढ व ा जातो,
कृ
षी यांक करण योजने
अंतगत व े
ष सव ती
नवीन कवा जू
ना ँटर खरे
द साठ 25 अ व पयतचाया
ँटरसाठ फ 8 अकर बारमाही बागायत जमीन आव यक.
पॉवर ट रसाठ फ 3 त 5 एकर बारमाही बागायत जमीन
आव यक.

86
 ँटर व पॉवर ट रसाठ या . 50,000/-पय़त या क जस
मा जन रकमेची आव यकता नाही. .50,000/- पु
ढ
कजास फ 15ते 20 % मा जन र कम.
ासनाकडू
न अनुदान मळा यास वे
गळया मा जन रकमे
ची
आव यकता नाही.
तारणसाठ ज मनीचे गहाणखत करणे आव यक.बँ केया
काही ँटर व पॉवर ट र कंप यांी सामं
ज त करार.
यानु
सार े
तक यांना व ेष कँ ड काउं ट व काही वना
ुक स हसेस उप ध.
परतफे
ड – न वन ँटर … 1 वषात, पॉवर ट र … 7 वष
तक यासाठ
े त जमीन खरे
े द योजना
नाबाड या ा येमाणेहान, अ त हान बटाईनेकवा
कुळानेोती करणारेोतकरी ग योजनाचा फाचद घे
ऊ
कतात.
जमीन खरे
द व वकास खचसाठ जा तीत जा त पये
10
ाख कज उप ध.
. 50,000/- पयत या कजास म जन आव यक नाही.
यापु
ढ कजास कमीत कमी 10 %

87
तारण हणू
न वकत घे
त ेया जमीनीचे
गहाणखत.
परतफे
डीचा का ावधी 7 ते
12 वष.
ाजदर बँ
केया च त दरानु
सार
खरे
द करावयाची जमीन याच गावाती कवा मा क या
जमीनीपासू
न 3 ते
5 क.मी. या आत असावी.
जमीन खरे
द बरोबर वकास कज उप ध.
कृ
षी पदवी धारकां
साठ अँी नक व अँो बझे
नस
ेसटर
काढ यासाठ योजना

कृषी कवा कृ
षी संन वषयाती पदवी धारक उघोजक
वै
य क क वा सं युपणेग योजने
चा फायदा घेयासाठ
पा .
ा योजनेअतंगत कृ
षी पदवी धारकाने
तं ान साराने
पकां चेरोग व कड नयंण आद बाबत े तक यां
ना
मागद न करणे अपेत आहे .
या योजने
अंतगत वै
य क कजासाठ 10 ाखाची / मयादा
सं
युपणे घेत ेया क पास . 50 ाखाची / मयादा.
. 5 ाख पयत या कजस माजनची आव यकता नाही.

88
यापु
ढ कजा अ. जा/ म ह ा ाभाथ साठ नाबाड या
माज न मनी अ स टो स योजने
खा 50 % माज न मनी
उप ध आहे .
ाभाय़ स कजा ी नगडीत 25 % अनु दान उप ध आहे.
अजा / अजा म ह ा ाभा यास 33 % अनु दान उप ध
आहे. सदर र कम 3 वष पु
ण झा यावर मळते .
पह दोन वष कजावरी पू
ण ाज रकमे
चे
अनु
दान मळते
.
वरी दो हीही कारचेअनु
दान बँक कजचेनय मतपणे
परतफे
ड करण यासच मळते . परते
फे
डीचा का ावधी
क पानुसार 5 ते
10 वष.
उपरो योजनेअं
तगत नवड झा यावर मा या ा त ण
संथेत वना ु
क ाणाची सोय.
तकरी मं
े डळ योजना
अ) े
तकरी मं
डळ हे
गां
वचे
खुे
व अनौपचा रक ासपीठ
योजनेचेउ - कज या मा यमातू
न तेक यां चा वकास.
कृषी तं ान सारण मता ब धणी इ याद .
मं
डळाती सद यां
ची संया कमीत कमी 10 व जा तीत
जा त कतीही.

89
मं
डळाचेबगर थकबाक दार, सव े
तकरी सद य होऊ
कतात.
येक मंडळात मुया वयंसव
ेक व सहायक वयं
से
वक असे
दोन पदा धकारी असतात.
एक गां
व एक े
तकरी मं
डळ. नजीक या 2-3गावां
ना मळू
न
दे
खी एक े तकरी मं
डळ काढता ये
ते
.
मं
डळा ा न दणीची आव यकता नाही.
मं
डळाचे
बँ
केया नजीक या ाखे
त बचत खाते
उघडणे
आव यक आहे
.
मं
डळामाफत कृ षी तंझान सारणसाठ व वध काय म उदा,
ौ ा णक, भे
ट , त ां
चे ा यान गती ी तक यां
े या
कां
े नेभे
ट इ याद .
नाबाड माफत प ह े
तीन वष काही आ थक सव ती उप ध.
मं
डळा या सद याना कृ
षी कज उप ध क न देयास
ाधा य.
ेकरी मं
त डळे
बचत गटांची न मती क कतात. बँ केा
वसुसाठ व नव-नवीन योजना राब व यासाठ मदत क
कतात.

90
बँ
कर व कजदार दोघां
नाही फायदेीर.
हे
चर कँ
पट फॉर डे
अरी व पो योजना
पा े तकरी वै
य क र या कवा सं
युपणेग योजने
चा
फायदा घे
ऊ कतात.
पा वसाय व क प कमत-
अ) हान डे अरी – ( 10 ह ी कवा सं
करीत गायी) धाचा
महापूर योजना या ता ुयात राब व आहेया ता ुयां ना
ही योजना ागु नाही. क प कमत – . 3 ाख.
ब) म क ग म न व ब क म क कु ग यु
नट (2000 .
मतेपयत) क प कमत – 15 ाख.
क) था नक धज य पदाथ तयार करणयासाठ म नरी
वकत घेण.े क प कमत – 10 ाख.
ड) ध पदाथ वाहतु
क व था (को ड चे
न सहीत क प
कमत – 20 ाख.
इ) खाजगी हे
टरनरी नक काढ यासाठ . 2 ाख.
फरते नक व था नकासाठ . 1.50 ाख
उ) पो ीड ग फाम
क प कमत – 30 ाख.
91
3. मा जन कम 10%
4 क प कमती या 50% बीन ाजी वहचर कँ
पट
5 बँ
क कज – क प कमती या 40%
6 परतफे
ड का ावधी 7 वष
7 योजने
ची अं
म बजावणी नाबाड बँ
कां
माफत करते
.
8 नय मत कजफे
ड करणा यां
स बँ
के
नेद ेया कजवर
50 % ाजासाठ अनु
दान मळते
.

92
16)कृ
षी कजा या इतर योजना
रा ीय फ ोघान मंडळामाफत फ ो पादन वकास अं
तगत
राब न या जाणा या व वध योजना.
क ासन पुर कृ
त अ.जा.व.अ.ज. या त
ेक यां
साठ
सचनासाठ ेततळ बांध यामाठ योजना.
रा ीय क प – सेय े
ती अं
तगत व वध उप म.
ठबक सचन योजना.
ह रतगृ
ह योजना
कृ
षी नयात ोन अं
तगत व वध फळे
, फुे
व भाजीपा ा
पकां
ना कज
करार प दतीनेे
ती क पां
ना कज
बचत गटं
ना कृ
षी उ पादन व कृ
षी वकास कज.
कु
ळाने / बटाईत े
ती करण या े तक यांया सं
यु दे
णदार
गटां
ना कज (Joint liability Groups (JLG’s)
ामीण भागात पेो ाँ
ड टस वक यासाठ काढ ेया
कसान से
वा क ाना कज
तक यां
े ना घरगु
ती गँ
स े
गडी खरे
द साठ कज सोय.

93
तकनायां
े ना चाक वाहन खरे
द साठ कज
ामीण भागात व छतागृ
ह बं
धणे
साठ कज

94
17) ळ
े पा न योजना

नम कार म ांनो, आज आपण े ळ पा न योजना 2020

महारा ासन म येऑन ाइन अज कसा करायचा?|
महारा ाती े पा न अनुदान योजना तसे
च पं
चायत
स मती े ळ पा न योजना काय आहे? ऑन ाइन अज
महारा त कसा करायचा?ऑन ाइन फॉम कसा भरायचा?

'Maharashtra Sheli Palan Yojana 2020' रा य

ासनानेसु के आहे , या योजनेया मा यमातू
न बकरी
योजने साठ ेतकयाना ागणारे कज द े जाई हणजे च
आ थक मदत अनु दान द जाई , जे कज (LOAN) सरकार
दे
ई या ा जे वढे ाज ागेते सरकार परतफेड करे.

ाज ेतक यां
कडून घे
त े जाणार नाही. काही ठकाणी
पाणी नस यामु
ळेेतीचा फारसा फायदा होत नाही मग जर
आपण प ु पा न च वचार करत असा तर आपण याम ये
ळ पा न क
े कता. याम येडे
अरी पेा जा त नफा होतो.

95
बकरी पा न-पोषण कर याचा सवात मोठा फायदा हणजे
था नक बाजारपे
ठ यासाठ उप ध आहे . यामु
ळे
त
ेमा ा ा बाजाराचा ास होत नाही.

था नक पातळ वर बाजारपेठ उप ध हावी या उ ेाने

सरकार े तकयाना महारा ळ पा न योजना 2020? साठ
े
ो साहन देत आहे. आता महारा सरकारने बकरी पा न
कर यासाठ 5 ते 6 ाख पयां चे
अनुदान दे
खी जाहीर केे
आहे . यासाठ व रत online अज कर याची मागणी
कर यात आ आहे . कसान समाधान यां
नी या योजने
ची
सं
पूण मा हती आ ही तुम यासाठ आण आहे .

A)महार म येळ
े पा न कर यासाठ आव यक पा ता
काय आहे?

द ेया योजने
साठ खा पा ता आव यक आहे
:-
योजने
स पा हो यासाठ तकरी महारा रा याचा र हवासी
े

96
असणे
बं
धनकारक आहे
.
म यम वग य े
तकरी दे
खी या योजने
स पा होऊ कतात.
या े
तकयाकडेे तीसाठ जमीन नाही, ते
दे
खी या योजने
स
पा होऊ कतात.

ाभाथ कडेमॉडे ोजेट रपोट असावा. हणजेच कोटेन

असावेयाम येबकरीची खरे
द कमत बकरीची व
करताना मळणारी कमत आ ण ाभांद वावा गेेा
असावा.

जमीन: - 100 ेया व 5 बकरी साठ - 9,000

चौ.मी. ाभा याना ज मनीसाठ वत: ची व था करावी
ागे े ळ / बकरी या ड ेसाठ आ ण चारा वाढ व यासाठ .
र कम: - ाभा यास 2 ाख पये गुत
ंवावेागती . जर
तक या ा कज यायचे
े असेतर या ा कज घे यासाठ 1
ाख पयेावे . ते
थे
चेक / पासबु
क / एफडी / कवा इतर
कोण याही पु
रावे असावे
त.
ण: - ाभाथ स ळ
े पा नाचे ण घे
त े
च पा हजे
.

97
यासाठ ाभाथ ने
अजा या वे
ळ े
ळ पा न सं
गतीत
सा ांकत माणप ावे.
जातीचा दाख ा: - जर उमे
दवार अनु
सू
चत जाती व जमातीचा
असेतर अज करताना जातीचेमाणप जोडणे आव यक
आहे.
इतर कागदप :े
- अजा या वे
ळ ाभा यास फोटो / आधार /
मतदार ओळखप / पॅ न काड / राह याचा पु
रावा.

महारा ळ
े पा न योजनतगत योजने चा ाभ घे
यासाठ
थम ऑन ाईन न दणी करावी ागे.
यासाठ आपण योजने
या अ धकृ
त सं
के
त थळावर जाऊन
फॉम भ कता.
अ ा कारे
आपण या योजने
चा ाभ घे
ऊ कता.

98
18)कुकु
टपा न

वसाय कज मा हती
कुकु
टपा नास ५० ट के ासन नधी
ामीण भागाती बेरोजगार त णां
ना वसाय मळावा हणू न
रा य सरकारने सधन कुकु ट वकास गट (पो फॉम)
ये
क ता ुयात नमाण कर याची योजना बन व आहे .
कुकु टपा न आ ण अंडी उबवणूक क यासाठ 10 ाख
27 हजार पाच ेपयां ची गु
त
ंवणूक आहे. यापै
क 50 ट के
र कम (5 ाख 13 हजार 750) ासनातफ देयात ये णार
आहे .

ये
क ता ुयात एक कुकु ट पा न क (पो ) व अं डी
उबवणू क क (हॅ चरी) तयार झा यास ता ुयातच प ी
( चकन) आ ण अं डी उप ध होती . पर ज ातू न ये
णारे
प ी आ ण अं ावर ये थी ावसा यकां
ना अव ं
बून राहावे
ागणार नाही. आज ामीण भागाती जवळपास सव

99
बाजारपे
ठां
तू
न चकन माट आ ण अं ां ची व होते .
ता ुयात कुकुट पा क क सु झा यास बे रोजगारां
ना
माकट उप ध अस ेा वसाय मळे. या उ ेाने
ासनानेसावज नक, खासगी, भागीदारी त वावर सधन
कुकु ट वकास गट ही योजना तयार के आहे .

या योजनेअत
ंगत 1000 चौरस फू टा या दोन ड ेव 500
चौरस फुटाची खा े ड बांधता येई अ ी जागा, वतंवीज
आ ण मु ब क पा याची सोय असणे आव यक आहे . अं
डी
उबवणू क क ासाठ 1000 अं डी उबवणु क ची मता अस ेे
यंघे णेआव यक आहे . या यंा ा वनाखं डीत वीजपुरवठा
हो यासाठ 14 के . ही. ए. मते चा जनरेटर वखचानेवकत
यावयाचा आहे. या सुवधा असणारेाम थ ासना या
योजनेचा ाभ घे ऊ कतात. योजने साठ आव यक असणारे
वतः: या ह साचे भां
डव ाभाथ कज घे ऊनही उभे क
कतो. ाभाथ ा सदरचा वसाय कमान 3 वष करणे
गरजेचेआहे .

नवड झा ेया ाभा या ा प ु

सं
वधन वभागातफ ड
े

100
बां
धणे , अं
डी उबवणूक क चा वणे , प ां
ची जोपासना,
यां
ना ायचे खा व औषधे , रोग तबंधासाठ करावया या
उपाययोजना, वसाय कसा करावा आद सव कारचे
ण या या वसायाचेठकाणी मोफत देयात ये णार
आहे . णानं
तरही तीन वष ाभा या ा आव यक
असणारे सव मागद न प ु संवधन वभागामाफत देयात
ये
णार आहे .

19)नवउ ोजकां
साठ रा य ासनाची CMEGP
कज योजने
ची सं
पू
ण मा हती

101
102
103
104
105
(सूचना-पुतक हते वेळ जे वढया काही जा तीत जा त
ासक य योजनांची मा हती देता ये
ई ते वढ 100ट के
मा हती पु तकात द आहे , पण ासनाचे वे
ळो वे
ळ नणय
बद त असतात,नवनवीन GR ये त राहतात. यामुळेयावे ळे
स
आपण हे पुतक वाचून एखा ा योजने चा फायदा घेऊ
इ छतात या वे ळेस या योजने चेनयम,कायदे ,अट , स यता,
इ. गो ी न क जाणू न या...ध यवाद)

106