13/12/2018

Fisioloxía do sistema endócrino

SUBTEMAS 12 E 13

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Sistema endócrino e actividade física

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

1
 13/12/2018

Respostas hormonais ó exercicio

• O exercicio é un estímulo para a secreción hormonal

• O tipo de exercicio inflúe nas repostas hormonais

• As repostas poden ser agudas ou adaptacións a longo

prazo

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Respostas hormonais ó exercicio

• Clasificación das repostas ó exercicio (Naclerio 2011):
• Cambios agudos intra e postesforzo
• Cambios a longo prazo:
• Nas concentracións basais
• Na resposta aguda ó exercicio
• Nos receptores hormonais

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

2
 13/12/2018

Hormonas hipofisarias e efectos do exercicio

Hormona Principais efectos Efectos agudos Adaptacións
hormonais exercicio adestramento
Hormona de Crecemento; regula o co aumento de Resposta atenuada
crecemento metabolismo de proteínas, exercicio co mesmo traballo
(GH) lípidos e CHO
Tirotropina Estimula a secreción de co aumento de Ningún coñecido
(TSH) hormonas tiroideas exercicio
Corticotropina Estimula a secreción de co aumento de Resposta atenuada
(ACTH) glucocorticoides int e duración co mesmo traballo
Gonadotrópicas Interveñen na función das Sen cambio secreción
(FSH e LH) gónadas e na reprodución
Elaboración propia baseado en Chicharro et al. (2006), McArdle et al. (2004 e 2015) e Wilmore (2004)

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Hormonas hipofisarias e efectos do exercicio

Hormona Principais efectos Efectos agudos Adaptacións
hormonais exercicio adestramento
Prolactina Secreción de leite, inhibe a co aumento de Ningún coñecido
testosterona exercicio
Endorfinas Bloquean a dor e promoven co aumento de sensibilidade ós
a euforia exercicio de LD seus efectos*
Vasopresina Diminúe a produción de co aumento de Resposta atenuada
(ADH) orina exercicio co mesmo traballo
Oxitocina ♀ funcións parto e embarazo Descoñecido Descoñecido
♂ descoñecida

Elaboración propia baseado en Chicharro et al. (2006), McArdle et al. (2004 e 2015) e Wilmore
(2004)
Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

3
 13/12/2018

Hormonas suprarrenais e efectos do exercicio

Hormona Principais efectos Efectos agudos Adaptacións
hormonais exercicio adestramento
Glucocorticoides Promove o catabolismo de co exercicio Valores lixeiramente
(cortisol e proteínas e lípidos intenso inferiores
corticosterona)
Aldosterona Estimula a reabsorción de co aumento de Sen cambio
Na e a secreción de K exercicio
Adrenalina Facilita a actividade simpática, co exercicio
incrementa o gasto cardíaco, intenso
Resposta atenuada
regula os vasos sanguíneos e
Noradrenalina aumenta o catabolismo do
co aumento de co mesmo traballo
glucóxeno e liberación de AG exercicio
Elaboración propia baseado en Chicharro et al. (2006), McArdle et al. (2004 e 2015) e Wilmore (2004)

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Hormonas tiroideas e efectos do exercicio

Hormona Principais efectos Efectos agudos Adaptacións
hormonais exercicio adestramento
Tiroxina (T4) e Estimula a taxa metabólica, co aumento de Varía segundo a
triyodotironina regula o crecemento e a exercicio intensidade e a
(T3) actividade celular acción de outras
hormonas
Elaboración propia baseado en Chicharro et al. (2006), McArdle et al. (2004 e 2015) e Wilmore
(2004)

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

4
 13/12/2018

Hormonas pancreáticas e efectos do exercicio

Hormona Principais efectos Efectos agudos Adaptacións
hormonais exercicio adestramento
Insulina Diminúe os niveis de co aumento de Resposta atenuada
glucosa sanguínea e exercicio co mesmo traballo
promove a síntese de
proteínas, lípidos e
glicóxeno
Glucagón Eleva os niveis de glucosa co aumento de Resposta atenuada
sanguínea exercicio co mesmo traballo

Elaboración propia baseado en Chicharro et al. (2006), McArdle et al. (2004 e 2015) e Wilmore (2004)

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Hormonas paratiroideas e efectos do exercicio

Hormona Principais efectos Efectos agudos Adaptacións
hormonais exercicio adestramento
Parathormona Promove a liberación e co aumento de Incrementos co
(PTH) absorción de calcio, exercicio de LD exercicio de
estimula a síntese de resistencia
vitamina D
Elaboración propia baseado en Chicharro et al. (2006), McArdle et al. (2004 e 2015) e Wilmore
(2004)

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

5
 13/12/2018

Hormonas renais e efectos do exercicio

Hormona Principais efectos Efectos agudos Adaptacións
hormonais exercicio adestramento
Eritropoyetina Produción de eritrocitos Aumento e non Aumento e non
(EPO) variación variación
Elaboración propia baseado en Chicharro et al. (2006), McArdle et al. (2004 e 2015) e Wilmore
(2004)

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Hormonas gonadais e efectos do exercicio

Hormona Principais efectos Efectos agudos Adaptacións
hormonais exercicio adestramento
Femininas Produción de óvulos e co exercicio Descenso de niveis
(Estróxenos e caracteres secundarios de basais
proxesterona) xénero
Masculinas Produción de seme e Depende do tipo Descenso de niveis
(testosterona) caracteres secundarios de de exercicio basais
xénero
Elaboración propia baseado en Chicharro et al. (2006), McArdle et al. (2004 e 2015) e Wilmore
(2004)

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

6
 13/12/2018

Hormonas pineais e efectos do exercicio

Hormona Principais efectos Efectos agudos Adaptacións
hormonais exercicio adestramento
Melatonina Controla os ritmos Non se coñecen Non se coñecen
circadianos ben (aumento?)
Elaboración propia baseado en Chicharro et al. (2006), McArdle et al. (2004 e 2015) e Wilmore
(2004)

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Hormona de crecemento (GH)

• Tamén chamada somatotropina
• Facilita a síntese de proteínas
• Desacelera a utilización de hidratos de carbono
• Inicia a mobilización das graxas como fonte de enerxía
• Facilita o desenvolvemento e crecemento de todos os
tecidos do corpo ata a maduración

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

7
 13/12/2018

Hormona de crecemento (GH) i exercicio

• Elevase durante o exercicio aerobio, anaerobio e de forza
• No exercicio aerobio fundamental a regulación metabólica
que realiza (diminúe o uso de glucosa e activa o uso de AG)
• Maiores concentracións no exercicio anaerobio
• Adaptacións a longo prazo: diminución das concentracións
basais* e durante exercicio submáximo

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Cortisol
• Promove a descomposición das proteínas en aminoácidos
• Estimula a gluconeoxénese (síntese de glucosa a partir de
aminoacidos)

• Promove a descomposición do triglicerol do tecido adiposo

en glicerol e ácidos graxos

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

8
 13/12/2018

Cortisol i exercicio
• Exercicio intensidade moderada: pouco efecto
• Aumento das concentracións en exercicios a intensidades
~>60% VO2max e prolongados
• Adaptacións a longo prazo: menor liberación á mesma
intensidade e aumento do tempo de esgotamento da
glándula

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Catecolaminas
• Efectos similares ós do SNC pero as hormonas máis
duradeiro
• Estimulan a glucoxenólise (desprendemento de células
de glucosa do glucóxeno)
• Estimulan a liberación de ácidos graxos no sangue

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

9
 13/12/2018

Catecolaminas i exercicio
• Noradrenalina aumento das concentracións en exercicios a
intensidades ~>50% VO2max
• Adrenalina aumento das concentracións en exercicios a
intensidades ~>75% VO2max
• Adaptacións a longo prazo: atenuase a resposta para unha
mesma carga de traballo

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Hormonas tiroideas
• Activan o metabolismo
• Aumenta a mobilización de ácidos graxos libres e a
capacidade oxidativa muscular
• A concentración aumenta co exercicio

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

10
 13/12/2018

Insulina
• Diminúe a cantidade de glucosa en sangue
• Regula a entrada da glucosa nas células
• Facilita a glucoxénese (síntese da glucosa a partir do
piruvato)
• Promove o transporte de ácidos graxos e aminoácidos o
interior das células

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Insulina i exercicio
• Diminúe co exercicio lixeiro moderado
• Punto de inflexión en intensidades ~60-65% VO2max
• Diminúe durante o exercicio de intensidade e duración
elevadas
• Adaptacións a longo prazo: menor diminución da insulina
como resposta ó exercicio

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

11
 13/12/2018

Estróxenos e proxesterona
• Regulan a ovulación e menstruación
• Aumentan a deposición de graxas
• Realizan axustes fisiolóxicos durante o embarazo

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Estróxenos, proxesterona i exercicio

• Pouco estudiadas
• Exercicio aumenta a produción de estróxenos e
proxesterona (% depende da fase do ciclo menstrual)
• Adaptación longo prazo: descenso dos niveis basais
(relacionado cos trastornos menstruais)

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

12
 13/12/2018

Testosterona
• Produción de seme
• Diminúe a deposición de graxas
• Sintetiza proteínas

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Testosterona i exercicio
• Aumentan co exercicio de intensidade moderada de forza e
resistencia aerobia
• Parece que en exercicio de longa duración e alta
intensidade pode diminuír
• Adaptación longo prazo: tendencia a valores basais
menores en deportistas de resistencia

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

13
 13/12/2018

Hormonas como “axudas esóxenas”

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Consideracións xerais para o uso de

axudas ergoxénicas
• É segura?
• É legal?
• É efectiva?

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

14
 13/12/2018

Consideracións xerais para o uso de

axudas ergoxénicas
• É segura?
• Pode afectar á saúde dx deportista?
• Produce efectos secundarios a corto prazo?
• Produce efectos secundarios a longo prazo?

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Consideracións xerais para o uso de

axudas ergoxénicas
• É legal?
• Atender á normativa vixente (obrigatorio cumprimento e
coñecemento para quen supervisa e asesora o apoio
fisiolóxico dxs deportistas)
• As organizacións que actualizan as listas atenden a
criterios de seguridade e efectividade

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

15
 13/12/2018

Consideracións xerais para o uso de

axudas ergoxénicas
• É efectiva?
• Comprobar a efectividade da posible axuda con
estudos rigorosos, é dicir en traballos de investigación
metodoloxicamente correctos e publicados en revistas
científicas

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

Hormonas utilizadas como axudas

esóxenas
• Hormona de crecemento
• Eritropoyetina
• Melatonina

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

16
 13/12/2018

Bibliografía recomendada
Chicharro, J. L. e Vaquero, A. F. (2006). Fisiología del ejercicio. Madrid: Ed. Médica
Panamericana.
Guyton, A. C., Hall, J. E., e Guyton, A. C. (2011). Tratado de fisiología médica. Madrid:
Elsevier.
McArdle, W.D., Katch, F.I. e Katch, V.L. (2015). Fisiología del ejercicio: nutrición, rendimiento
y salud (8ªed). L'Hospitalet de Llobregat, Barcelona: Wolters Kluwer Health.
McArdle, W., Katch, F., e Katch, V. (2004). Fundamentos de fisiología del ejercicio
(2ªed). Madrid: McGrav-Hill-Interamericana.
Naclerio Ayllón, F. (2011). Entrenamiento Deportivo Fundamentos y Aplicaciones en
diferentes deportes. Madrid: Ed. Médica Panamericana.
Wilmore, J. H., e Costill, D. L. (2004). Fisiología del esfuerzo y del deporte. Barcelona:
Paidotribo.

Fisioloxía do exercicio i Profa. Dra. Alba Cuba

17