18. La adaptación del organismo al esfuerzo en la actividad física.

El síndrome general de
adaptación. Repercusiones para el desarrollo de la condición física.

Introdución

1. A adaptación do organismo ao esforzo na actividade física.

2. O síndrome xeral de adaptación.

2.1. Principio da supercompensación.
2.2. Ley de Schultz-arnold ou do umbral.

3. Repercusións para o desenvolvemento da condición física.

3.1. Repercusións físicas e psico sociais.
3.2. Repercusións lexistalivas no ámbito escolar.

Conclusións.

Introdución

Xeralidades

Ao longo deste tema veremos cómo o organismo se adecua siolóxicamente logo dos esforzos
aos que se ve sometido durante o adestramento. Para isto, centrarémonos en tres grandes
modelos, como son o síndrome xeral de adaptación, o principio da supercompensación e a lei do
umbral. Que in úen decisivamente na plani cación e nos efectos do adestramento.

Se ben a educación física escolar, e máis en concreto a da etapa secundaria, está

fundamentalmente enfocada á adopción de hábitos saudables e o desenvolvemento das
capacidades condicionais cun enfoque predominantemente orientado á saúde, non debemos
esquencer que os efectos das adaptacións non só se deben ter en conta no adestramento de
rendemento. Senón que todo adestramento plani cado, sen importar cal sexa a súa nalidade,
debe plantexarse en algún momento cales son as adaptacións que desexa conseguir ou manter a
través do seu programa.

Por iso, será importante que os docentes sepamos exactamente qué tipo de adaptacións
estamos a perseguir cando deseñamos unha serie de sesións destinadas ao desenvolvemento
dunha capacidade condicional, como pode ser a resistencia. E tamén deberemos saber durante
canto tempo poderán os alumnos manter as adaptcións conseguidas, así como o traballo mínimo
necesario para mantelas.

Igualmente, nos cursos de 4º da ESO e primeiro de bacharelato, nos que os alumnos deberán
asumir responsabilidades á hora de plani car os seus adestramentos, éstes deberán coñecer con
certo grado de detalle os principais sistemas implicados no traballo das capacidades
condicionais, e as adaptacións que podemos agardar mediante os métodos de adestrameto máis
probados.

1 de 5
fl
fi
fi
fi
fi
fi
1. A adaptación do organismo ao esforzo na actividade física.

O organismo humano adoita atoparse en constante estado de vixilia co n de manter o equilibrio

dinámico dos texidos e a súa funcionalidade en relación coas esixencias do adestramento
(Anselmi, 2015). Este equilibrio denomínase homeostasis, que se pode de nir como a tendencia
orgánica a manter un medio interno equilibrado para que as súas células vivan.

Un dos principios básicos do adestramento dinos que ao someter ao organismo a novas cargas
provocamos rupturas neste equilibrio, que desencadenan adaptacións mediante a modi cación
da estrutura e a función de diferentes texidos, células, órganos, etc.

A adaptación, polo tanto, seguindo a Álvarez de Villar, podería de nirse coma a especial
capacidade dos seres vivos para manter un equilibrio constante das súas funcións ante a
esixencia dos estímulos que continuamente inciden neles, grazas á modi cación funcional que se
produce en cada un dos seus órganos e sistemas.

Naranjo e Centeno (2001), entenden que se trata dun cambio duradeiro nunha estutura ou función
que permite ao organismo responder mellor ante novas cargas. E añaden que xeralmente son
necesarias varias semanas de estímulos continuados para que estás se produzan. A adaptación
dependerá entón de varios factores:

- Da exitación ou do estímulo.
- Da resposta xeral do organismo de cada persona.
- Da resposta dos distintos sistemas aos que se dirixen os estímulos.

A continuación podemos citar algunhas das tipoloxías máis empleadas na literatura:

Manno (1994), diferencia entre:

a) Adaptacións xenéticas. Son propias da especie, non do comportamento do individuo.

b) Adaptacións extraxenéticas. Son consecuencia do comportamento do individuo.

Platonov (1999):

a) Aguda ou resposta. É a adaptación inicial que producen os esforzos, como súar.

b) Larga ou permanente. Son modi cacións estruturais tras un período de adestramento
metódico, coma o aumento da masa muscular

Kaznaceev, distingue entre:

a) Individuos simpático-tónicos. Adaptanse con moita rapidez ao adestramento de forza ou de
velocidade, pero as súas adaptacións non son moi estables ao longo do tempo.
b) Individuos vago-tónicos. As súas adaptacións son máis lentas, e vinculadas a esforzos máis
longos, pero tamén máis duradeiras.

Antes de continuar sería convinte aclarar algúns termos. E é que cando estamos a considerar as
adaptacións sempre estamos falando de exercico físico, que é unha manifestación do
movemento plani cada, que require un método e unhos obxectivos.

2 de 5
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
 Mentres que ao falar de actividade física estaríamos considerando todo tipo de actividades ou
movementos que implican ao músculo esquelético, ben sexan de tipo deportivo ou doméstico,
pero que non se levan a cabo seguindo unha plani cación.

Isto implica que a actividade física non poida producir algunhas adaptacións, pero polo xeral
serán pouco signi cativas e non atenderán a ningunha plani cación nin se verán acompañadas
dun seguemento axeitado.

2. O síndrome xeral de adaptación.

O siólogo Hans Selye, nas súas investigacións sobre o comportamento do corpo, observou que
ante unha situación desequilibradora, que denominou estrés, o organismo reacciona mediante
unha serie de axustes siolóxios especí cos para cada estímulo, cos que trata de oporse ao
axente estresante e de restablecer o equilibrio.

Pero tamén observou que, se ben os axustes son especí cos, a forma en que se produce é
bastante inespecí ca. É dicir, sempre seguen a mesma secuecia, independientemente do
estímulo. Selye acuñou esta secuencia coma o ‘Síndrome xeral de adaptación’.

A adaptación é unha constante na evolución de todos os seres vivios, e no ser human prodúcese
de dous xeitos distintos: pode ser incosciente i elemental ou consciente e superior. Na
adaptación elemental a persoa, en contacto co seu ambiente e como parte da súa evolución vital,
adáptase inconscientemente (cando estamos a 2.000 metros de altura, somos conscientes de
que nos falta algo de osíxeno, pero non dos cambios que se producen para compensalo). Na
superior, a persoa é a que propia unha adaptación de xeito consciente e voluntario (cando imos
ao ximnasio, tomamos a iniciativa de fortalecernos, ou de adelgazar).

As fases do síndrome xeral de adaptación quedan ben resumidas no seguinte grá co de Guillén e
Benítez, 2009:

1ª fase. Alarma. Tras unha resistencia inicial, rómpese o equilibrio e póñense en funcionamento
toda clase de axustes. Ten dúas súb fases: Shock e Contrashock.
2ª fase. Resistencia. Conseguidos os axustes, o organismo ‘aguanta’ a acción do estímulo. A
duración desta fase depende do grado de adestramento do suxeito.
3ª fase. Agotamento. O organismo non pode resistir máis o equilibrio. Ou descansa para
recuperarse e reequilibrarse ou, se continúa, chegará á extenuación.

3 de 5
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
2.1. Principio da supercompensación.

Como consecuencia do esfrozo prodúcese un desgaste físico. Ao cesar ou realizar outro máis
suave, o organismo sano vai restituindo as fontes de enerxía e o material perdido pola actividade,
chegando un momento (cara as 24/48 horas, dependendo do caso), en que os niveis iniciais
aumentan, é dicir, non só se recuperan as enerxías perdidas durante o exercicio, senon que
acumulamos potenciais de traballo superiores ao nivel en que se atopaban antes do mesmo.
Deste xeito podemos aumentar o rendemento e a capacidade para realizar esforzos cada vez
máis elevados.

Se suspendemos a práctica, a supercompensación desaparece unha vez nalizada a fase de

exaltación ou de asimilación compensatoria, polo que o organismo volve aos niveles iniciais.

O período de exaltación está estreitamente ligado coa carga funcional, e debemos saber que os
efectos que produce unha determinada acitivade física van desaparecendo pouco a pouco.
Ozolin (1995) estableceu que a supercompensación obtida mediante unha sesión de
adestramento se pode manter durante un máximo de tres días.

Dos mecanismos da supercompensación podemos extraer dúas normas importantes para o

adestramento (Cañizares e Navarro, 2018):

- Os tempos de recuperación deben estar moi ben establecidos.

- A intensidade da carga debe ser óptima. O desgaste e a supercompensación posterior serán
sempre proporcionais aos estímulos.

Os procesos de adaptación, igual que outras variables do exercicio, non teñen efectos
homoxéneos, e poden diferir considerablemente en función dos individuos, e dos sistemas
orgánicos implicados.

2.2. Lei de Schultz-Arnold ou do umbral.

Esta lei dinos que cada persoa pode ter un distinto nivel de excitación ante un determinado
estímulo (umbral de excitación), polo que necesitará alcanzar dito nivel de intensidade para que
se poida producir adaptación. O ‘chan’ representarioa o nivel mínimo, e o ‘teito’ o máximo. Así
pois, a adaptación funcional conséguese a través de estímulos frecuentes.

Os estímulos pódense clasi car en catro grados: débiles, medios, altos e moi altos, que variarán
no seu nivel absoluto dependendo de variables coma a idade, o sexo ou o estado físico do
suxeito. Os que se atopan por debaixo do chan son demasiado débiles e non inciden na mellora
orgánica, os altos e os medios están no Umbral, e son ideais. En cambio, os que soprepasan o
teito poden inducir fatigas perigosas.

Esta é unha clasi cación relativa, pois a velocidade e a reiteración dos estímulos poden cambiar
o nivel de valoración, convertindo un estímulo débil nun medio, un medio un alto, un alto nun moi
alto e viceversa.

4 de 5
fi
fi
fi
- Os estímulos débiles 1, 2 e 3 non entrenan, salvo que sexan moi reiterados no tempo.
- Os estímulos 4, 5 e 6 son os que producen as adaptacións desexadas.
- Os estímulos 7 e 8 atópanse fora do límite de tolerancia, polo que serán mal tolerados e poden
ocasionar fatigas ou agotamento extremo.

3. Repercusións para o desenvolvemento da condición física.

*ESTE APARTADO ESTABA MOI MAL, HAI QUE BUSCALO

Bibliografía

Ozolin, N.G. 1995. Sistema contemporáneo de entrenamiento deportivo.

Manno, R. 1994. Fundamentos del entrenamiento deportivo.
Planotov, 1999. El entrenamiento deportivo: teoría y metodología.

5 de 5