TEMA DE INTRODUCCIÓN: EDUCACIÓN FÍSICA, PSICOMOTRICIDADE, XOGO E

EXPRESIÓN CORPORAL

CONCEPTOS:

- Actividade física
- Educación Física
- Exercicio Físico
- Deporte

ACTIVIDADE FÍSICA

Calquera movemento corporal que leve asociado un determinado gasto enerxético…

A MAIORES do metabolismo basal

Metabolismo basal

Gasto calórico ou enerxía necesaria para manter as funcións vitais do corpo

Variables?

- Superficie corporal (peso, talla, perímetro… a + superficie corporal, + gasto

metabólico).

- Composición corporal (suma da activ. Metabólica das células do organismo. As

musculares son o 55% do organismo, polo tanto, máis tecido muscular, máis gasto
metabólico. A grasa só 15% e ten un gasto metabólico baixo).

- Idade (+ idade, - metabolismo basal. En infancia, valor máx. en relación al peso).

- Sexo (ata a adolescencia, poucas diferencias. Adolescencia, + en chicas. Logo, + en

chicos, por composición corporal).

- Factores hormonais (testosterona, hormona crecemento, adrenalina (+) e, p.e.

menopausa (-)

- Factores psicolóxicos (emocións, estrés, ansiedade…)

 - Outros: temperaturas extremas, procesos dixestivos, enfermidades, altitude, inxesta
de productos estimulantes….

As persoas que realizan únicamente este tipo de actividade física considéranse inactivas.
Polo que… Para manter e mellorar o seu estado de saúde é importante animalas a realizar
algún tipo de exercicio físico que mellore as súas capacidades e funcións corporais.

Por qué é importante?

Según a Organización Mundial da Saúde (OMS), a inactividade física supón o 4º factor de

risco de mortalidade a nivel mundial.

- Obesidad x3 desde los años 80.

- 2016: + 41 millones niños/as obesos/as menores de 5 años.
- 2016: 39% adultos tiñan sobrepeso (19% obesas).
- España: 3º país de Europa con + obesidad (detrás de Italia y Malta).
- Causas: mala alimentación + sedentarismo.
- Práctica regular de actividade física como método de prevención.
- Papel de docentes & familias.

Consecuencias do sobrepeso e obesidade sobre a saúde

- Enfermidades cardiovasculares: cardiopatías e accidentes cerebrovasculares,

principal causa de morte en 2016
- Diabetes.
- Trastornos do aparato locomotor.
- Cáncer.

A obesidade infantil asóciase cunha maior probabilidade de obesidade, morte prematura e

discapacidade na idade adulta. Ademáis dos riscos futuros, os nenos obesos sufren
dificultades respiratorias, maior risco de fracturas e hipertensión, presentan marcadores
temperás de enfermidades cardiovasculares, resistencia á insulina e efectos psicolóxicos.

A “dose” de actividade física que unha persoa recibe depende dos factores englobados no
principio FITT:
 - FRECUENCIA

Nivel de repetición ou cantidade de veces que a persoa realiza actividades físicas (a miúdo
expresadas en número de veces á semana).

- INTENSIDADE

Nivel de esforzo que implica a actividade física (a miúdo descrita como leve, moderada ou
vigorosa)

- TEMPO

Duración dunha sesión de actividade física

- TIPO

Modalidade específica de exercicio que realiza unha persoa (correr, nadar, etc…)

Estos factores pódense manipular co fin de variar a “dose” de actividade física. Con
frecuencia, esta dose exprésase en termos de gasto de enerxía (consumo de calorías).
Apréciase que, se a actividade física é máis intensa, a persoa pode gastar máis calorías
rápidamente, o que pode axudar a reducir a cantidade de tempo necesaria para consumir
unha cantidade establecida de calorías.

Cánta? Cómo a medimos?

- Cuestionarios estandarizados.

- Cuestionario Mundial sobre actividad física (GPAQ)

- Cuestionario Internacional de actividade física (IPAQ)

Info dos últimos 7 días con actividades moderadas e vigorosas: días x

semana, horas x día, minutos por día / idem semana.

- Cuestionarios ad hoc.
- Investigación propia.
- Uso de ferramentas de medición.

Motivos de abandono?

- Maior na adolescencia, e en rapazas.

- Falta de tempo.
- Preferencia por facer outro tipo de actividades.
 - Pereza.
- Desgana.

EXERCICIO FÍSICO: DIFERENZAS CA ACTIVIDADE FÍSICA

Exercicio físico é un termo máis máis específico, resultado da actividade física, pero
estructurada, planificada, repetitiva, realizada cunha meta, con frecuencia, co obxectivo de
manter o desenvolver un ou máis compoñentes da condición física da persoa.

A diferencia principal ca actividade física radica na intencionalidade e na

sistematización.

EXEMPLO: Ir andando ao colexio vs. Sair a andar unha hora

Condición física

O ser humano realiza actividade física mediante o exercicio físico para lograr un bo estado
de saúde e unha excelente condición física.

OMS: Capacidade dunha persoa para efectuar satisfactoriamente traballo muscular.

FLEISHMAN (1964): Capacidade funcional do individuo para rendir unha certa clase de
traballos que requiran actividade muscular.

CLARQUE (1967): Capacidade para realizar tarefas diarias con vigor e efectividade,
retardando a aparición da fatiga, realizándoas co menor gasto enerxético e evitando lesións.

GROSSER et al. (1988): Suma ponderada de todas as capacidades físicas ou condicionais

importantes para o logro de rendementos deportivos realizada a través da personalidade do
deportista.

“ESTADO NO QUE SE ENCONTRAN CADA UNHA DAS CAPACIDADES FÍSICAS

BÁSICAS (FORZA, RESISTENCIA, VELOCIDADE E FLEXIBILIDADE), EN DEFINITIVA,
O ESTADO XERAL DE TODAS E CADA UNHA DELAS”
 - Estado fisiolóxico de benestar que proporciona a base para as tarefas da vida cotiá.
- Protección contra enfermidades.
- Fundamento para o desenvolvemento de actividades deportivas.
- Conxunto de atributos relativos ao rendemento da persoa en materia de actividade
física.

Condición física: relacionada coa saúde.

Condición física: relacionada co rendemento.

DEPORTE

A concepción do termo deporte foi variando co pasar do tempo…

PARLEBÁS (1981): O deporte é un conxunto de situacións motrices codificadas en forma de

competición e cun carácter institucional onde participa un individuo que desenvolve unha
actividade, nun espacio de acción e onde pode haber ou non compañeiros e adversarios.

HERNÁNDEZ (1994): O deporte é unha situación motriz, lúdica, de competición,regulada e

institucionalizada.

Rasgos distintivos del deporte:

- Federación
- Reglamento
- Competición
- Situación motriz
- Diversión y automejora
- Competición reglada
- Carácter institucional

SITUACIÓN MOTRIZ: Realización dunha actividade na que a acción motriz, no só

mecánica, senón tamén decisional, debe necesariamente estar presente e constituir parte
insustituible da tarefa.

DIVERSIÓN E AUTOMELLORA: Participación voluntaria cun propósito de recreación e con

finalidade en sí mesma. Desexo de superación, de progreso, de rendemento elevado, de
vencerse a si mesmo en canto a conseguir unha meta superior con relación ao tempo, á
distancia, ou gañarlle a un adversario.
O deporte como vehículo de enganche á práctica de actividade física.

- Nenos (gusto e pracer).

- Adolescentes (práctica federada).
- Adultos (saúde).
- Maiores (saúde + relacional).

Carta Europea do deporte

Entenderase por «deporte» todo tipo de actividades físicas que, mediante unha
participación, organizada ou doutro tipo, teñan por finalidade a expresión ou a mellora da
condición física e psíquica, o desenvolvemento das relacións sociaies ou o logro de
resultados en competicións de todos os niveis

EDUCACIÓN FÍSICA

- O concepto ou forma de entender a Educación Física ao longo da historia supuxo un

cambio e evolución, en función do momento ou época e das circunstancias
 histórico-sociais acontecidas. Por iso este concepto non ten unha definición concisa,
senón que depende doutros factores puramente culturais ou sociais.

- O termo “Educación Física” outórgaselle a Locke (1693) e Ballexserd (1762), non

considerándose asignatura escolar como tal ata o Renacemento.

- A aceptación da Educación Física como asignatura nos currículos educativos non se

fixo efectiva ata finais do século XIX.

- Non é ata 1893 que se fai oficial en España o termo “Educación Física”.

Que é?

A RAE define a Educación Física como un “conxunto de disciplinas e exercicios

encamiñados a lograr o desenvolvemento e perfección corporais”.

A Educación Física é concebida no noso país como unha materia ou asignatura da

Educación Obrigatoria, é dicir, dende os 6 ata os 16 anos. Esta debe estar fundamentada no
corpo e no movemento como núcleos a partir dos cales se ten que deseñar o currículum.
Ademáis dos obxectivos que se teñen que perseguir por medio dos contidos establecidos,
unha das súas pretensións é a capacitación e concienciación do alumnado cara á práctica
de actividade física durante o seu tempo libre e durante as súas tarefas cotiás, de forma que
adopte un estido de vida activo.
Psicomotricidade

A psicomotricidade é un termo derivado da psicoloxía e psiquiatría, onde se fai patente a

importancia dos efectos motrices sobre os psicolóxicos e viceversa.

A psicomotricidade é o relevo da motricidade humana, cunha íntima relación entre a

percepción, a vivencia, a acción e a expresión, desenrolando integramente ao ser humano e
incorporándoo no traballo interdisciplinario sobre a motricidade dentro da pedagoxía,
psicoloxía e medicina (Fischer, 2000).
A psicomotricidade é un modelo que pon de manifesto a estreita relación entre o corpo e a
mente, polo tanto, foi un modelo aplicado a nenos con diversos trastornos.

Unha das aplicacións do método, realizada por Picq & Vayer (1960) foi cara ás
aprendizaxes básicas da lectura e escritura, grazas á mellora de parámetros
perceptivomotrices (lateralidade, percepción espacial, percepción temporal, coñecemento
do corpo, etc…)

Referencia o modelo francés. Correntes terapéutica e educativa, xurdida da Educación

Física. Formación específica en psicomotricidade (en España iso non existe).

España comezou a interesarse pola psicomotricidade a partir dos anos 70 por 2 vías:

- EDITORIAL (obras de autores franceses)

- FORMATIVA (cursos e seminarios específicos).
Psicomotricidade. Contidos motrices
A realidade do traballo da psicomotricidade na aula de Educación Infantil en Galicia

Decreto 150/2022.

Segue as liñas de actuación expresadas en decretos anteriores, a grandes rasgos...

Finalidade:

- A E.I. ten como finalidade contribuír ao desenrolo físico, afectivo, social e intelectual
de nenos e nenas.

Obxectivos relacionados coa motricidade: coñecer o propio corpo e as súas posibilidades de

acción, desenrolar formas de expresión, iniciarse no movemento, no xesto e no ritmo.
Referencias a comunicación e representación, coordinación viso-manual, diferentes
manifestacións do equilibrio…
Sen existir un bloque específico de traballo de psicomotricidade no currículo de E.I., si que
se detectan diversas liñas de traballo cara a este contido.

DATOS (Pons y Arufe, 2015):

- En Galicia, un 16,98 % dos centros de E.I. non imparten clases de psicomotricidade.

- En Galicia, a metade dos centros que imparten sesións específicas de

psicomotricidade, faino tan só 1 vez/semana Media: 1,64 sesións/semana.

- En Galicia, as clases de psicomotricidade realízanse, preferentemente, nun pequeño

ximnasio.

5 tópicos sobre a psicomotricidade (Quirós Pérez, 2000):

- A psicomotricidade axuda a que o neno aprenda conceptos espaciais, temporais e

ritmos.

- Coa psicomotricidade o neno coñécese mellor a si mesmo e aumenta as súas

capacidades físicas.

- A psicomotricidade permítenos descubrir a linguaxe do corpo do neno, os seus

desexos, sentimentos e necesidades, e así poder actuar en consecuencia.

- No ciclo 0-3 é moi necesario o traballo de psicomotricidade, xa que aquí o neno

desenrola especialmente moitas das súas capacidades.

- Todos os nenos e nenas son aptos para o traballo de psicomotricidade.