Tài Liệu

Lịch Sử Văn Minh Thế Giới

Người Soạn: Phạm Viết Văn Minh (cầm đầu) / Nguyễn Thị Ngọc Hà
Lưu Hành Nội Bộ

Mục Lục:
Chương 1: Tìm Hiểu Về Lịch Sử Văn Minh, Văn Hóa............................................................12
I. Lịch Sử Văn Minh Thế Giới.......................................................................................................12
Lịch Sử Văn Minh Thế Giới là gì?.................................................................................................12
Văn Minh là gì?...............................................................................................................................12
Văn Hóa là gì?..................................................................................................................................12
Văn Hóa và Văn Minh khác nhau như thế nào?...........................................................................13
Loài người bước vào thời kỳ Văn Minh như thế nào?..................................................................13
Văn Minh phương Tây được truyền bá rộng rãi khi nào?...........................................................13
Chương 2: Văn Minh Bắc Phi, Tây Á........................................................................................14
A. VĂN MINH AI CẬP....................................................................................................................14
I. Điều kiện tự nhiên....................................................................................................................14
2. Dân Cư..........................................................................................................................................15
II. Các Thời Kỳ Lịch Sử (đọc)......................................................................................................15
1. Tảo Kỳ Vương quốc (3200 - 3000 TCN).................................................................................15
Cổ Vương Quốc (2900 - 2300 TCN)................................................................................................16
Trung vương quốc (2160 - 1710 TCN)...........................................................................................16
Tân vương quốc đến nay.................................................................................................................16
Giai cấp trong xã hội Ai Cập Xưa..................................................................................................17
Một vài điểm lưu ý về lịch sử và văn hóa Ai Cập:.........................................................................18
III. Văn Minh Ai Cập.....................................................................................................................18
1. Chữ Viết:..................................................................................................................................18
2. Văn Học....................................................................................................................................20
3. Tín ngưỡng – Tôn giáo............................................................................................................20
4. Kỹ thuật....................................................................................................................................25
5. Kiến Trúc và Điêu Khắc..........................................................................................................25
6. Khoa Học..................................................................................................................................30
Chương 3: Lưỡng Hà – Nơi Khởi Nguồn của Văn Minh Nhân Loại......................................34
I. Địa lý và dân cư...........................................................................................................................34
1. Điều Kiện Tự Nhiên.................................................................................................................34
2. Dân Cư......................................................................................................................................35
II. Các giai đoạn lịch sử của Lưỡng Hà cổ đại............................................................................36
1. Những nhà nước của người Sumer (TNK IV TCN ¸ TNK III TCN)...................................36
 Người Akkad làm chủ Lưỡng Hà (TK XXIV - XXII TCN)..........................................................36
Sự phục hưng của người Sumer (2132 - 2024 TCN)......................................................................36
Thời Babilon cổ (1894 - 1595 TCN)................................................................................................36
Thời kỳ Tân Babilon và Ba Tư (626 - 328 TCN)...........................................................................37
III. Văn Minh Lưỡng Hà...............................................................................................................37
1. Chữ Viết...................................................................................................................................37
2. Văn Học....................................................................................................................................38
3. Tôn Giáo...................................................................................................................................39
4. Luật Pháp.................................................................................................................................40
5. Kiến Trúc và Điêu Khắc..........................................................................................................41
6. Khoa học tự nhiên....................................................................................................................43
Chương 3: Ả Rập.........................................................................................................................47
I. Vị trí địa lý, tự nhiên, dân cư......................................................................................................47
Hủ Tục:.............................................................................................................................................49
II. Quá trình hình thành nhà nước Ảrập - Đế quốc Ảrập bành trướng và tan rã...................49
1. Quá trình hình thành nhà nước Ảrập.................................................................................................49
2. Đế quốc Ả Rậpbành trướng và tan rã................................................................................................50
III..................................................................................................................Đạo Hồi (Islam Giáo)
.......................................................................................................................................................51
Giáo Lý của đạo Islam.........................................................................................................................53
Giáo Luật của đạo Islam: ngũ trụ 5 điều rường cột...........................................................................54
Tục Lệ Khi Đạo Islam ra đời....................................................................................................................59
Thờ........................................................................................................................................................60
Quan niệm về con người của Đạo Hồi...................................................................................................60
Quan hệ gia đình...................................................................................................................................60
Thánh Chiến của Đạo Hồi.......................................................................................................................60
Vì sao họ lại đề cao thánh chiến?....................................................................................................60
Vì sao Xã Hội, Đạo Hồi mà Muhammed dựng lên lại thành công...............................................61
Tích Cực và Hạn Chế của Đạo Hồi, Giáo Luật, Giáo Điều Đạo Hồi............................................62
IV. Văn Minh Ả Rập......................................................................................................................63
Toán Học..........................................................................................................................................64
Vật Lý...............................................................................................................................................64
Hóa Học............................................................................................................................................64
 Thiên văn học...................................................................................................................................64
Sinh Vật học.....................................................................................................................................65
Y học.................................................................................................................................................65
Văn Học............................................................................................................................................65
Nghệ Thuật.......................................................................................................................................66
Giáo Dục...........................................................................................................................................67
Thủ công...........................................................................................................................................67
Kinh Tế.............................................................................................................................................67
Chính Trị..........................................................................................................................................68
Lời Kết..............................................................................................................................................68
Chương 5: Ấn Độ.........................................................................................................................70
I. Điều kiện tự nhiên, vị trí, dân cư................................................................................................70
1. Vị Trí........................................................................................................................................70
2. Điều Kiện Tự Nhiên.................................................................................................................71
3. Dân Cư......................................................................................................................................72
Về hai lưu vực sông..........................................................................................................................73
II. Sơ Lược Lịch Sử Ấn Độ Cổ Trung Đại..................................................................................75
- Thời kỳ Vêđa (từ giữa thiên kỷ II đến giữa thiên kỷ I TCN)................................................75
b. Thời trung đại..............................................................................................................................76
III. Những Thành Tựu, Văn Minh Ấn Độ....................................................................................77
1. Chữ Viết...................................................................................................................................77
2. Văn Học....................................................................................................................................78
3. Tôn Giáo...................................................................................................................................88
3. Nghệ thuật..................................................................................................................................103
Khoa học tự nhiên..........................................................................................................................107
Chương 6: Trung Quốc.............................................................................................................109
I. Điều Kiện Tự Nhiên, Dân Cư....................................................................................................109
1. Điều Kiện Tự Nhiên...............................................................................................................109
2. Dân Cư....................................................................................................................................109
II. Sơ lược về Lịch Sử Trung Quốc Cổ Trung Đại...................................................................110
a. Thời kỳ cổ đại.............................................................................................................................110
b. Thời kỳ trung đại (221 TCN đến 1840)....................................................................................111
III. Văn Minh Trung Quốc..........................................................................................................112
 1. Chữ Viết.................................................................................................................................113
2. Văn Học..................................................................................................................................116
3. Sử Học....................................................................................................................................126
4. Khoa Học Tự Nhiên...............................................................................................................128
6. Các nhà triết gia.....................................................................................................................142
d. Pháp gia......................................................................................................................................150
e. Mặc gia........................................................................................................................................151
7. Giáo dục...........................................................................................................................................152
8.Tôn Giáo......................................................................................................................................154
Chương 7: Đông Nam Á............................................................................................................156
1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên.....................................................................................................156
2. Ảnh hưởng của văn minh Trung Quốc và văn minh Ấn Độ..............................................................156
3. Quá trình hình thành và phát triển của các quốc gia Đông Nam Á..................................................156
II. THÀNH TỰU.....................................................................................................................................156
1.Tôn giáo.......................................................................................................................................156
2. Văn hóa dân gian.......................................................................................................................157
3. Chữ viết......................................................................................................................................157
4. Văn học.......................................................................................................................................157
5. Nghệ thuật..................................................................................................................................158
Chương 9 Văn Minh Hy Lạp....................................................................................................159
I. Điều Kiện Tự Nhiên...................................................................................................................159
II. Dân Cư....................................................................................................................................159
III. Các thời kỳ lịch sử lớn của Hy Lạp cổ đại...........................................................................161
Một số điểm cẩn lưu ý về lịch sử của Hi Lạp cổ đại.............................................................................163
IV. Văn Minh Hi Lạp...................................................................................................................164
1. Chữ viêt và văn học...............................................................................................................164
4. Lịch sử và Triết học:..............................................................................................................170
5. Nghệ Thuật: Kiến Trúc + điêu khắc.....................................................................................174
6. Khoa Học Tự Nhiên...............................................................................................................178
Giáo dục.........................................................................................................................................179
Chính trị.........................................................................................................................................180
Đời sống..........................................................................................................................................180
Chương 9: Văn Minh La Mã (Roma)......................................................................................182
 I. Điều Kiện Tự Nhiên...................................................................................................................182
II. Dân cư.....................................................................................................................................182
III. Các thời kỳ lịch sử của La Mã cổ đại...................................................................................183
3. Một vài nét nổi bật của xã hội Roma cổ đại:....................................................................................185
IV. Văn Minh La Mã...................................................................................................................186
Chương 10: Văn Minh Tây Âu thời Trung Đại......................................................................199
I. Hoàn Cảnh Lịch Sử...................................................................................................................199
1. Sự hình thành các quốc gia mới ở Tây Âu...............................................................................199
2. Sự hình thành và phát triển của chế độ phong kiến................................................................199
3. Vai trò và thế lực của giáo hội Rôma.......................................................................................202
II. Văn Hóa Tây Âu từ Thế Kỉ V đến V....................................................................................202
1. Tình hình chung về văn hóa, giáo dục, tư tưởng.....................................................................202
2. Văn hóa phục hưng trong thời kỳ Charlemagne (Carôlanhgiêng)"..................................203
III. Văn Hóa Tây Âu từ thế kỉ XI đến XIV.................................................................................203
1. Sự thành lập các trường đại học...........................................................................................203
2. Triết học kinh viện.....................................................................................................................205
Trường phái này gồm hai phái chính:..........................................................................................205
3. Văn học.......................................................................................................................................206
4. Nghệ thuật kiến trúc..................................................................................................................206
IV. Văn Hóa Tây Âu thời Phục Hưng.........................................................................................206
1. Nguyên Nhân và Điều Kiện Hình Thành của Phong trào Phục Hưng ở Tây Âu..................206
Giai đoạn 2: Thời Trung đại chuyển sang Hậu Kỳ Trung Đại...................................................207
b. Điều kiện của phong trào Phục Hưng..................................................................................208
Các thành tựu của văn hóa phục hưng................................................................................................210
2. Nội Dung.....................................................................................................................................215
Tích cực và hạn chế của Phong Trào Văn Hóa Phục Hưng...................................................................222
V. Phong trào cải cách tôn giáo và sự ra đời của Đạo Tin Lành.............................................224
Chương 11: Văn Minh Công Nghiệp.......................................................................................232
 Lời Nói Đầu
Bộ tài liệu này được tổng hợp và viết lại bởi
- Phạm Viết Văn Minh: Sv ngành Sư phạm lịch sử - địa lý trường đại học sư
phạm Đà Nẵng.
- Nguyễn Thị Ngọc Hà: Sv ngành Quan Hệ Quốc Tế. Học Viện Ngoại Giao
Tài liệu này là tài liệu lưu hành nội bộ chỉ cung cấp cho những ai thực sự cần và là
người quen của chúng tôi nên mong các bạn không truyền ra ngoài vì chúng tôi sợ
người khác sẽ xuất hiện những điều mà chúng tôi không muốn vì viết tài liệu mà
viết xàm xàm trong sách. Nhưng chúng tôi cam đoan nội dung mà chúng tôi viết
trong tài liệu là hoàn toàn chính xác và không lệch nội dung với giáo trình và nội
dung thầy cô các bạn giảng dạy.
Đây là tài liệu tham khảo từ nhiều nguồn sách khác nhau và quan niệm nhìn nhận
vấn đề của 2 người bọn tôi trong quá trình học môn học này, tài liệu này nhằm mục
đích giúp các bạn nắm được những kiến thức cơ bản về lịch sử các nền văn minh
trên thế giới trong môi trường sư phạm để trong quá trình giảng dạy có thể đem lại
những kiến thức thú vị mà môn học này đem lại đến học sinh của mình và xin hãy
đọc hết cuốn sách này vì nó rất dễ hiểu và ngắn gọn, trong quá trình đọc các bạn sẽ
có thấy những nhận xét, quan điểm, hoặc những đoạn mà chúng tôi nói chuyện
xàm xàm thì chúng tối xin lỗi nếu các bạn không thích xin cảm ơn.

Mục tiêu cần đạt được:

- Nắm được sơ lược về nền văn minh đó được hình thành như thế nào
- Biết được trong nền văn minh đó có những thành tựu gì
- Tư duy và suy nghĩ vì sao lại như thế.
 Chương 1: Tìm Hiểu Về Lịch Sử Văn Minh, Văn Hóa.

I. Lịch Sử Văn Minh Thế Giới

Lịch Sử Văn Minh Thế Giới là gì?
- Là quá trình ra đời và phát triển của các nền văn minh trong lịch sử loài
người.
Văn Minh là gì?
- Văn Minh là trạng thái tiến bộ về cả hai mặt “Vật Chất” và “Tinh Thần” của
xã hội loài người tức là trạng thái phát triển cao của nền văn hóa

 Để nghiên cứu sâu hơn về câu này ta sẽ phân tích như sau

o Vật Chất: gồm hạ tầng, công nghệ, khoa học, phát minh, kỹ thuật >
là những vật có thể cầm nắm được và có thể góp phần vào sự phát
triển của xã hội theo thời gian.

o Tinh Thần: là những quan điểm, phong tục, tập quán, cách suy nghĩ,
quan niệm, tôn giáo của con người trong một xã hội hay một nền văn
minh nhất định. > những yếu tố tinh thần này ảnh hưởng đến nhận
thức và hành vi của loài người trong xã hội đó như thế nào, nhận
thức, hành vi của nó như thế nào từ đó ảnh hưởng đến cách mà họ
tương tác đến thế giới xung quanh.

 Như vậy Văn Minh là sự kết hợp giữa sự phát triển “Vật Chất” và
“Tinh Thần” đây là trạng thái phát triển cao nhất của nền văn hóa
nơi mà các yếu tố vật chất và tinh thần đều được cân nhắc và phát
triển toàn diện

Văn Hóa là gì?

- Văn hóa là sản phẩm của loài người, Văn Hóa được tạo ra và phát triển trong
mối quan hệ giữa con người với con người và xã hội. Văn hóa không chỉ góp
phần hình thành con người chúng ta mà còn giữ cho xã hội trật tự và bên
vững. Văn hóa được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác và được thay đổi
 trong quá trình tương tác xã hội của chúng ta. Văn Hóa thể hiện sự tiến bộ
của con người và xã hội trong các kiểu và hình thức tổ chức đời sống và
hành động của con người cũng như trong giá trị vật chất và tinh thần mà con
người tạo ra.

Văn Hóa và Văn Minh khác nhau như thế nào?

- Văn Hóa: là toàn bộ những giá trị mà loài người đã sáng tạo ra trong lịch sử
nhân loại từ khi con người ra đời cho đến nay.
- Văn Minh: là những giá trị mà con người sáng tạo ra khi ở một giai đoạn
lịch sử nhất định mà xã hội đó đã đạt được sự tiến bộ đáng kể trong nhiều
lĩnh vực như văn hóa, kinh tế, chính trị, xã hội. là giai đoạn phát triển cao
của văn hóa khi mà có nhà nước là có Văn Minh còn ko có nhà nước thì chỉ
có văn hóa.

Loài người bước vào thời kỳ Văn Minh như thế nào?
- Lúc có “công cụ” bằng đá chính là lúc mà loài người bước vào thời kỳ có
Văn Hóa.
- Lúc có “nhà nước” là lúc mà loài người bước vào thời kỳ Văn Minh.

Các nền văn Minh có biệt lập không?

- Không vì thông qua giao lưu, trao đổi, buôn bán, chiến tranh mà các dân tộc
đã học tập nền Văn Minh của nhau chính sự giao lưu học hỏi này đã tạo điều
kiện cho các nền văn minh phát triển.
Văn Minh nào đã đặt nèn móng cho châu Âu sau này?
- Văn Minh Hy Lạp – La Mã.
Văn Minh phương Tây được truyền bá rộng rãi khi nào?
- Ở thời kỳ cận đại khi mà các nước phương Tây phát triển lớn mạnh về kinh
tế lúc này họ rất cần nhân lực, tài nguyên, nơi tiêu thụ mặt hàng mà họ sản
xuất, thị trường lúc đó các nước Phương Tây bắt đầu tiến hành xâm lược các
quốc gia khác trên toàn thế giới và tiến hành truyền bá Văn Minh của họ.
 Chương 2: Văn Minh Bắc Phi, Tây Á.

A. VĂN MINH AI CẬP

I. Điều kiện tự nhiên

Vị trí địa lý:
- Ai Cập nằm ở Đông Bắc châu Phi nằm dọc theo vùng hạ lưu của lưu vực
sông Nile một vùng đất phì nhiêu bậc nhất thế giới.

- Sông Nile cực kỳ quan trọng đối với đời sống kinh tế và sinh hoạt của cư
dân Ai Cập, sông Nile cung cấp nước và tạo nên một dải đồng bằng phù sa
màu mỡ, nhất là vùng tam giác Hạ Ai Cập.

- Ai cập khá kín do phía bắc giáp Địa Trung Hải, Phía nam giáp Nubi nơi giáp
giới là một vùng núi hiểm trở khó di chuyển qua lại. chỉ có kênh đào Suez
sau này mới có thể giao lưu với các khu vực Tây Á.
Thủy Chế
- Hàng năm vào tháng 6 – 11 là mùa nước lớn nên ở Ai Cập được bù đắp một
lượng phù sa rất lớn nên dần dần hình thành nên nền văn minh Ai Cập cổ
đại.
o Điều kiện tự nhiên tốt + công cụ lao động => Lao động sản xuất =>
Văn Hóa => Văn Minh
- Sông Nin tạo điều kiện cho người Ai Cập sớm bước vào xã hội văn minh và
ảnh hưởng sâu sắc tới đời sông cư dân, nên người ta nói
“Ai Cập là tặng phẩm của sông Nin”.
Khí Hậu:
- Không quá nóng cũng không quá lạnh, phù sa màu mỡ nên thuận lợi cho
phát triển nông nghiệp.
o Nếu mà quá nóng thì khi làm gì cũng thấy mệt mỏi
o Nếu mà lạnh thì sẽ không muốn làm chỉ muốn ngủ
o Vậy nên không quá nóng cũng không quá lạnh là thích hợp cho lao
động sản xuất
Hình dạng: được chia làm 2 miền là Thượng Ai Cập và Hạ Ai Cập
- Thượng Ai Cập: là thượng nguồn của sông Nile
- Hạ Ai Cập: là hạ nguồn của sông Nile.
Tài nguyên thiên nhiên
- Nhiều loại đá quý như đá vôi, đá bazan, đá hoa cương, đá mã não.
- Kim loại: đồng, vàng nhưng sắt rất ít phải nhập từ bên ngoài vào.
2. Dân Cư
- Ngày nay: người Ả Rập
- Thời Xưa: không rõ nguồn gốc có thể là người Libi, người da đen và người
xemit. Sau này có thể một bộ phận của tộc Hamit từ Tây Á vào hạ du sông
Nin và đồng hóa với thổ dân ở đây tạo ra người Ai Cập. Nói chung về mặt
nhân chủng, cư dân Ai Cập thời cổ đại khá đồng nhất và ổn định lâu dài.

 Họ ở sa mạc phía Tây di cư đến bờ sông Nile thấy đất cát phì nhiêu thì
cắm trại cất chòi đặt nền móng cho sau này hình thành một nền văn minh.
o Họ sinh sản rất nhanh, dân số hơn 20 triệu người, trồng Kê để ăn,
người giàu thì xây nhà bằng gạch để ở.

- Người dân ở Ai cập rất siêng năng, kiên nhẫn, có tinh thần gia tộc
 Do thời tiết như đã nói ở trên nhưng ở Bắc Mỹ có con sông Missisippi
tương tự như sông Nile nhưng không hình thành nên nền văn minh sớm
thì còn phải nói đến yếu tố quan trọng đó là “tinh thần của con người”
của dân tộc đó.
Vai Trò của người phụ nữ Ai Cập: phụ nữ ở đây được coi trọng và đạo hiếu mẹ
là đạo thiêng liêng của họ.
II. Các Thời Kỳ Lịch Sử (đọc)
Có nhiều quan điểm khác nhau về phân chia giai đoạn lịch sử Ai Cập cổ đại. Ở
đây, tạm thời phân chia lịch sử Ai Cập cổ đại thành 5 thời kỳ khác nhau với 31
vương triều, xen giữa là những giai đoạn ngắn bị ngoại tộc xâm lăng và chia cắt
lãnh thổ.
1. Tảo Kỳ Vương quốc (3200 - 3000 TCN)
Hình thành nên các nhà nước nhỏ lẻ tẻ => Đấu tranh lẫn nhau => hình thành nên 2
vương triều là Thượng và Hạ Ai cập => hai vương triều này bắt đầu đấu =>
Thượng Ai Cập thắng và đã thống nhất Thượng – Hạ Ai Cập =>hình thành nhà
nước Ai Cập, giai đoạn đầu của thời đại Văn Minh Ai Cập
Cổ Vương Quốc (2900 - 2300 TCN)
Thời kỳ hình thành và củng cố Nhà nước trung ương tập quyền, thời kỳ phát triển
thịnh đạt đầu tiên về các mặt kinh tế phát triển thịnh đạt đầu tiên về các mặt kinh
tế, văn hoá, chính trị, quân sự của Ai Cập.
Thời kỳ Cổ Vương quốc trải từ vương triều III – VI. Ai Cập liên tục thực hiện các
cuộc tấn công vùng Đông Bắc (bán đảo Sinai) và miền Nam Ai Cập (Nubi) mở
rộng lãnh thổ, cướp bóc tài sản.
Ở thời kỳ này các Pharaông cho xây dựng hàng loạt các Kim tự tháp (thời đại Kim
tự tháp) và củng cố sức mạnh của Nhà nước chuyên chế.
Kinh tế ở giai đoạn này phát triển hơn giai đoạn trước
Trung vương quốc (2160 - 1710 TCN)
Được tính từ vương triều XI sau khi Mentuhôtep - lãnh tụ của thành Tebơ ở miền
nam chiến thắng tập đoàn quí tộc ở Hêraclêôpôlit (miền Bắc) thống nhất trở lại Ai
Cập, tiếp tục phát triển về nhiều mặt: Công cụ sản xuất bằng đồng thau phổ biến,
xây dựng các công trình thuỷ lợi lớn (hồ Moris ở châu Phayum), việc buôn bán với
các vùng xung quanh được đẩy mạnh.
Cuối thế kỷ XVIII TCN, Ai Cập khủng hoảng (khởi nghĩa của nô lệ, dân nghèo
năm 1750 TCN) và bị người Híchxốt đô hộ 150 năm (1710 - 1560 TCN)
Đây là thời kỳ ổn định nhất sau đó là các cuộc khởi nghĩa của dân nghèo => Ai
Cập bị suy yếu => bị thần phục bởi vương triều ngoại tộc.
Tân vương quốc đến nay
Ai Cập đánh đuổi người người Híchxốt cook về nước và giành được độc lập và
thống nhất đất nước.
Phục hưng nền kinh tế nông nghiệp, thương mại của mình, đồng thời mở rộng
cương vực, trở thành một đế quốc rộng lớn (phía Bắc giáp vùng Tiền Á, phía nam
tận xứ Nubi - chiều dài Bắc – Nam lên tới 3200km. Nhiều quốc gia, vùng phải
cống nạp (các nước vùng Tiền Á, đảo Cret…)
Cuối Tân Vương Quốc thần quyền (thần mặt trời Amon) phát triển quá mạnh để
làm suy yếu tôn giáo vua Ichamon tiến hành cải cách tôn giáo nhưng thất bại và chỉ
thi hành được một thời gian ngắn
Tân Vương Quốc là thời kỳ phát triển nhất của Ai Cập cổ đại nhưng thịnh cực tất
suy. Dần dần người dân đâm ra lười biếng, không muốn đi lính, lính trong nước
đều là lính đánh thuê. Vua chúa thì kiêu căng, xa xỉ, bắt dân đem máu và mồ hôi ra
xây lâu đài. Khiến Ai cập ngày càng sa sút. Thêm các nguyên do như biến đổi khí
hậu, dịch bệnh, Pharaon không còn quyền lực và bị các quốc gia khác xâm lược
nên để cứu vãn quốc gia nữ hoàng Cleopatra dùng nhan sắc để mê hoặc Auguste
nhưng không thành công vì thế nên tự vẫn để tránh bị nhục =))).
Từ đó Ai Cập trong hơn 2000 năm không lúc nào được tự chủ mà bị Anh, Ba Tư,
Ả Rập thay phiên nhau đô hộ và không giành được độc lập.
Năm 1922 được Anh trả độc lập nhưng vẫn còn là một quốc gia bán thuộc địa.
Cuối cùng vị vua bù nhìn cuối cùng của Ai Cập buộc phải thoái vị trả quyền cho
nhân dân và dân tộc Ai Cập đứng lên bứt hết sợi dây xích của người Anh theo
nghĩa đen để giành độc lập.

Giai cấp trong xã hội Ai Cập Xưa

Ngay từ 5000 năm trước xã hội Ai Cập đã có tổ chức xã hội theo quy củ.
- Trên cùng: có vua được dân coi như Thần Linh.
- Dưới vua: có nhiều quan lại, đại thần lo việc thu thuế, xử kiện, lập sổ đinh,
sổ điền, đào kênh, xây đường, nhóm này đều được tuyển trong nhóm người
có học.
- Giai cấp thứ 2: Giáo sĩ.
o Nhân dân Ai Cập thờ rất nhiều vị thần nên Giáo Sĩ khá đông. Họ
thường là những người học rộng hiểu nhiều, được trọng vọng.
o Đất đai và tài sản của giai cấp này càng ngày càng nhiều. Và viên giáo
chủ uy quyền chỉ dưới vua 1 bậc.
- Giai cấp thứ 3: là gia cấp công thương. Họ ở trong những thành phố đông
đúc, có hạng trưởng giả giàu sang (là bình dân nhưng nhờ nghề nghiệp
thuận lợi nên làm người giàu có trong xã hội phong kiến), thợ thuyền nghèo
khổ. Giai cấp này có đủ loại nghề nghiệp như: dệt vải, đóng giày, rèn, gốm,
thủy tinh, làm các dụng cụ thô sơ. Họ rất khéo tay và hàng hóa của họ bán ra
nước ngoài rất nhiều.
 - Giai cấp cuối cùng Nông Dân:
o Họ không có đất cũng không có nhiều tài sản, kinh nghiệm. Họ phải
làm ruộng cho nhà vua hoặc cho địa chủ.
o Họ phải chịu nhiều thứ thuế, đi lính, đào kênh, đắp đê, xây cất cung
điện, lăng tẩm.
o Họ bị ngược đãi tàn nhẫn hễ chậm một chút là bị roi quất lên lưng, lên
đầu và họ nhẫn nhục chịu đựng tình cảnh đó như một định phận > đặt
cơ sở cho sau này khởi nghĩa nông dân, nô lệ.
Nô lệ: đã có ở giai đoạn này đã có nô lệ nhưng nô lệ không nhiều bằng
phương Tây vì nô lệ ở đây chủ yếu là phụ giúp các việc trong nhà và đóng
góp vào xây dựng như những người nông dân. Chứ họ không lao động như ở
phương Tây.

Một vài điểm lưu ý về lịch sử và văn hóa Ai Cập:

- Ai Cập là nơi ra đời xã hội có giai cấp và nhà nước sớm nhất trong lịch sử
nhân loại, là nền văn minh đầu tiên của loài người do những diều kiện đặc
thù về tự nhiên tạo nên.
- Lịch sử Ai Cập cổ đại kéo dài mấy ngàn năm với nhiều vương triều nối tiếp
nhau. Nhìn chung lịch sử và văn hóa Ai Cập tương đối kín.
- Ai Cập cổ đại là tiêu biểu cho những nhà nước cổ đại đầu tiên ở phương
Đông: kinh tế nông nghiệp tưới tiêu là chính; chế độ xã hội nô lệ gia trưởng;
nền quân chủ chuyên chế sơ khai.
- Nền văn hóa – văn minh Ai Cập cổ đại không tiếp tục phát triển sau thời cổ
đại, bị ngắt quãng và không có ảnh hưởng sâu sắc đối với những thời kỳ lịch
sử sau này.

III. Văn Minh Ai Cập

Văn minh Ai Cập được coi là cổ sử vì đây là nền văn minh có từ rất lâu đời nền
văn minh này xuất hiện khi mà gần như cả thế giới đang chìm trong thời kỳ dã
man.

1. Chữ Viết:
 - Ban đầu chữ viết của người Ai Cập là chữ tượng hình > dùng chữ để biểu thị
một vật nào đó thì sẽ vẽ hình của vật đó ra. Vì vậy khi nhìn vào chữ cổ Ai
Cập ta sẽ thấy các hình vẽ như người, các loài động vật, chim, mặt trời, mặt
trăng.
- Sau đó muốn thể hiện những khái niệm trừu tượng hơn thì phải dùng
phương pháp mượn ý: muốn viết chữ khát thì vẽ con bò đứng cạnh dòng
nước, còn chữ chính nghĩa thì vẽ lông đà điểu vì lông đà điểu dài gần bằng
nhau thể hiện sự công bằng và đúng đắn.

Chữ của người

Ai Cập Cổ.
- Tổng số chữ tượng hình của người Ai Cập là khoảng 1000 chữ, trong đó số
chữ cái có 24 chữ.

- Chữ viết của người Ai Cập thường được viết ở: trên đá, gỗ, đồ gốm phổ
biến nhất là trên giấy Papyrus được tạo ra từ câ Papyrus ở 2 bên bờ sông
Nile, Đây là loại giấy sớm nhất trên thế giới. Họ dùng bút được làm từ
“thân cây sậy”, mực làm bẳng “bồ hóng” để viết lên giấy.
Lịch sử của chữ tượng hình:
- Ban đầu là chữ tượng hình nhưng họ thấy nó rất bất tiện số vật để miêu tả
ngày càng nhiều nên số lượng hình sẽ ngày càng nhiều nên họ thấy nó rất bất
tiện và dần chuyển sang dùng hình để chữ một chữ cái (ví dụ như cái cưa =
C, tay = T) họ có 24 hình và tổng là 24 chữ cái.
- Lối chữ này sau này vào thiên niên kỷ thứ II TCN được người Híchxốt học
tập và sau này bị người Phenixi bắt chước, sửa đi sửa lại loại chữ này và dạy
cho người La Mã. Rồi người La Mã dạy lại cho người Pháp, Anh, rồi ngày
 nay truyền khắp thế giới. (đoạn văn này nói về bảng chữ latinh chứ không phải là
chữ Ai Cập vì họ chỉ học và sửa đi sửa lại chứ không sử dụng chữ Ai Cập).

Mức độ truyền bá, phổ biến của chữ viết Ai Cập.

- Chữ Ai Cập cổ rất dễ học nhưng không được truyền bá trong dân gian chỉ có
một số ít người biết như vua, quan lại, giáo sĩ mới được học.
- Sau khi Ai Cập bị người La Mã xâm chiếm thì vị giáo sĩ cuối cùng biết chữ
ở Ai Cập đã mất thì lúc đó toàn bộ Ai Cập đã mất đi chữ viết của mình và
không ai đọc được chữ trên các bia đá, sách thế là cả mấy ngàn năm lịch sử
chữ Ai Cập còn hiện rõ ràng nhưng không ai đọc được chữ như được phủ
trên một lớp bụi vậy.
- Đến mãi thế kỷ 17 về sau thì 1 sĩ quan theo Napoleon đánh Anh tại Ai ập
trong lúc lúc rảnh đã mò đến di tích cổ ở sông Nile rồi sau đó phát hiện ra
tấm đá khắc 3 chữ trong đó có chữ Hi Lạp và Ai Cập.
- Ít năm sau một người Pháp tên Champollion đã nghiên cứu phiến đá đó sau
20 năm ông đã có thể kể lại lịch sử vẻ vang và văn minh Ai Cập Xưa.

2. Văn Học
- Ai Cập cổ đại có môt kho tàng văn học khá phong phú bao gồm tục ngữ,
cadao, thơ ca trữ tình, các câu truyện mang tính đạo lí, giáo huấn, trào
phúng, thần thoại.
o Một số tác phẩm tiêu biểu
 Nói thật và nói láo.
 Nói chuyện với linh hồn của mình
 Hai anh em
 Lời kể của Ipuxe.
 Lời răn dạy của Đuaúp.
 Sống sót sau vụ đắm thuyền.
3. Tín ngưỡng – Tôn giáo
- Người Ai cập xưa có đời sống tín ngưỡng, tôn giáo rất phong phú, họ thờ
nhiều vị thần khác nhau như bao dân tộc khác. chẳng hạn như các
o vị thần tự nhiên: thần nước, đất, lửa, thiện, ác.
o Động vật như thần bò, thần cá sấu. Các con vật trong trí tưởng tượng
như phượng hoàng, nhân sư.
 o Vị thần chiếm vị trí quan trọng nhất là: thần sông Nile và thần mặt
trời.

Thần Mặt Trời Amun - Ra

- Sau khi có nhà nước là nhà nước trung ương tập quyền thì họ chưa có các
quan niệm về thượng đế nên chỉ gọi người đứng đầu là Pharaon nghĩa là
“người trong nhà”. Lúc này thần sông Nile cố sự ảnh hưởng và vai trò rất
lớn đối với nhân dân Ai Cập.
- Đến thời kỳ cực thịnh họ mới có quan niệm về thượng đế lúc này họ cũng đã
thờ rất nhiều thần nhưng mà thượng đế chỉ có uy quyền như thần sông Nile
chứ không hơn. (thượng đế ở đây là thần mặt trời).
Ở thời trung vương quốc
- Thebes là kinh đô của Ai Cập, thần mặt trời Amon của Thebes trở thành
thần mặt trời của cả Ai Cập được gọi là Amon – Ra. Người AI Cập quan
niệm rằng. Hàng ngày thần Amon – Ra, ngự trên thuyền vàng đi trên bầu
trời ban đêm thì xuống thế giới dưới đất sáng sớm lại lên vương quốc mang
lại tia sáng cho mặt đất.
 Thời Tân Vương Quốc
- ở thời nà thế lực của thầng lớp thứ 2 là giáo sĩ thờ thần Amon ở Thebes quá
lớn mạnh nên vị vua Pharaon ở thời này đã tiến hành một cuộc cải cách tôn
giáo ông chủ trương thờ một vị thần là thần Aton là vị thần duy nhất các vị
thần khác đều bị cấm nhưng cải cách tôn giáo này thực thi không được bao
lâu thì hủy bỏ.
Các vị thần ở Ai Cập cổ
Ngoài thần mặt trời ra thì ở Ai Cập họ còn thờ nhiều vị thần khác như
- Thần Mặt Trăng Toth: thần này còn được quan niệm là thần văn tự, kế
toán và trí tuệ hình tượng là một con người đầu chim hồng hạc hoặc đầu khỉ.

Thần Mặt Trăng Thoth

- Thần chết và quan niệm về người chết:
o Họ rất coi trọng việc thờ người chết vì họ quan niệm rằng trong mỗi
con người đều có linh hồn (can) là hình bóng phản chiếu của con
người đó. Khi họ mới ra đời thì linh hồn chui vào trong thân xác, khi
mà chết đi thì linh hồn chui ra khỏi thể xác.
o Họ còn quan niệm rằng linh hồn tồn tại đến khi thi thể người chết hủy
nát hoàn toàn thì họ mới chết hẳn nhưng nếu thi thể được bảo tồn thì
linh hồn một lúc nào đó sẽ nhập lại vào thể xác và sẽ sống lại (tục ướp
xác được ra đời bởi quan niệm này)
 Bởi vì quan niệm về linh hồn như thế nên họ có tục ướp xác,
nhiều xác chết vẫn còn tồn tại y như 4000, 5000 năm về trước.
sau khi ướp xác xong họ đặt xác chết vào quan tài và chôn
xuống đất bày lên mộ tất cả những đồ dùng thường ngày của
người chết để khi thì linh hồn người chết sẽ không thiếu thốn
thứ gì việc đặt đồ lên mộ như này tạo điều kiện cho những kẻ
trộm mộ xuất hiện > để khắc phục tình trạng trộm mộ này và kẻ
thù phá mộ, thú dữ thì họ đã chất những phiến đá nặng lên nấm
mồ thành những đống nhọn đặt cơ sở hình thành kim tự tháp
sau này.
o Họ tin rằng linh hồn là bất diệt và khuyên nhau không nên nghĩ đến
những vui thú ở kiếp này mà nên làm lành, tránh ác để khi chết đi linh
hồn bay về phương tây để có thể được hưởng sự sung sướng và quỳ
dưới chân thần sông Nile và thưa rằng
“Kính bẩm tôn thần chí công và chí minh trong đời con, con không hề
gian lận, không hành hạ kẻ góa, con không nói dối trước pháp đình”
 Bởi vì họ tin rằng sông Nile đã nuôi cả dân tộc họ vì thế nên chỉ có thần
sông Nile mới có quyền phán xét họ. Khi chết đi họ sẽ đến thế giới bên
kia và linh hồn của họ được đưa lên bàn cân, cân giữa công và tội nếu tội
nhiều hơn công thì sẽ chịu trừng phạt và dày vò nếu công hơn tội thì
được hưởng sung sướng.
 Chính cái việc quan niệm về linh hồn như thế nên nhân dân Ai Cập lấy
phần đông mà xét thì khá là có đức hạnh nhưng ủy mị quá an phận, coi
đời này chỉ là cõi tạm bị áp bức tới mấy cũng nhẫn nhục chịu đựng về
phương diện đó họ hơi giống dân tộc Ấn Độ khi cả hai đều chịu sự áp
bức của Anh. Không giống như đất nước ta coi đời này chỉ là duy nhất
dám đứng lên giành lại quyền dân tộc dân chủ và độc lập của nước nhà
mới có thể an tâm nhắm mắt.
Thần sông Nile Thần Anubis: cân công và tội và ướp xác
 4. Kỹ thuật
- Hơn 4000 năm trước họ đã biết dùng thuyền buồm, bánh xe nấu chảy thủy
tinh, chạm đồ đồng, dệt vài mịn hơn lụa mà ngày nay cũng không mịn và
đẹp bằng.
 Chứng tỏ: ở thời đại này họ đã có các kỹ thuật đi trước thời đại, họ đã có
những kiến thức và kx năng đặc biệt cho phép họ tạo ra những công cụ và
kỹ thuật tinh vi mà cả thời đại của chúng ta hiện nay còn chưa làm được.
- Nghề làm ruộng rất phát triển họ có lưỡi cày, biết tát nước, đào kênh nổi bật
nhất là kênh nối Hồng Hải với một nhánh sông Nile làm cho Hồng Hải
thông với Địa Trung Hải sau này con kênh đó cũng cạn dần.
5. Kiến Trúc và Điêu Khắc
- Nghệ thuật và kiến trúc của Ai Cập cổ đại đã đạt đên trình độ rất cao các
công trình kiến trúc tiêu biểu là cung điện, đền miếu và đặc biệt là kim tự
tháp.
- Vật liệu: đá vôi là chủ yếu, cùng với một vài loại đá khác và gỗ.
- Mục đích : xây dựng các công trình liên quan đến tín ngưỡng về linh hồn
người chết sẽ quay trở lại nhập vào thể xác nếu có thể ướp được xác. Người
ta xây dựng kim tự tháp để cất giữ và thờ cúng xác ướp Pharaông. Kim tự
tháp còn là biểu tượng cho uy quyền và sự giàu có của Pharaông.
Kim Tự Tháp
- Đáng khâm phục nhất trong kiến trúc của người Ai Cập cổ đại là Kim Tự
Tháp là một trong 7 kỳ quan của thế giới.
Kim tự tháp là gì?
- Là các ngôi mộ của Vua Ai Cập có từ thời cổ vương quốc thuộc vương triều
3,4. Các ngôi mộ ấy thường được xây ở Tây Nam Cairo ngày nay.
- Trong tháp có hành lang dài hàng trăm thước đưa đến những căn phòng
trang hoàng rực rỡ và chỗ đặt quan tài nhà vua. Trước tháp là tượng nhân sư
là một bức tượng quái vật đầu sư tử thân người đục ngay trong đá và cao
hàng chục thước.

Được xây dựng khi nào?

 - Bắt đầu xây dựng từ thời vua Giede vị vua đầu tiên của vương triều III
vương triều đầu tiên của thời cổ vương quốc. Sau thời cổ vương quốc thì an
táng bằng hầm mộ không an táng bằng Kim Tự Tháp nữa.
Phương pháp xây dựng kim tự tháp
- Ghép các tảng đá đã được mài nhẵn lại với nhau chứ không dùng vữa thế mà
các mạch ghép kín đến mức dùng một là kim loại mỏng cũng không thể lách
qua được.

Kim Tự Tháp Và Tượng Nhân Sư

 Việc xây dựng kim tự tháp đã đem đến cho nhân dân Ai Cập biết bao
tai họa nhưng nhân dân Ai Cập cổ đại bằng bàn tay và khối óc của
mình đã để lại cho nền văn minh nhân loại những công trình kiến
trúc vô giá.

Kim tự tháp ngày nay

- Trải qua 5000 năm các kim tự tháp vãn đứng sừng sững ở vùng sa mạc bất
chấp thế gian mưa nắng nên người Ả Rập mới có câu: “tất cả đều sợ thời
gian nhưng thời gian sợ kim tự tháp” đủ để thấy kiến trúc và kỹ thuật của
người Ai Cập xưa đã đi trước thời đại đến mức nào.

- Ngày nay khi nhìn vào kim tự tháp trong đám cây cối xanh rờn ấy không
ngòi thấy ngợp, nữa thấy phục nữa thấy ghê gợn tưởng như lạc vào thế giới
thần linh.

Quan Điểm:
 - Thử hỏi chỉ với sức người chỉ dùng bắp thịt không có máy móc như ngày
nay mà họ lại xây được cái tháp đó ngay cả thời nay ta cũng khó mà xây
dựng được ngay cả khi các kỹ sư có đầy đủ khí cụ, máy móc mà xây một
ngôi nhà, một cây cầu vài năm sau đã bắt đầu xuất hiện nứt vỡ nhưng Kim
Tự Tháp đã tồn tại hàng ngàn năm rồi mà đến nay nền móng vẫn y nguyên,
kỹ thuật, kiến trúc của họ thật là tân tiến.
Ngoài lề:
- Hiện nay đã có một số giả thuyết về cách xây dựng kim tự tháp như người
ngoài hành tinh xây, họ dùng sức người để vận chuyển các tảng đá đó lên
kim tự tháp và đặc biệt là có một giả thuyết về cách xây dựng khá là đúng về
cách xây dựng như là sử dụng âm thanh và từ trường để xây dựng kim tự
tháp như cách mà các nhà sư tây tạng sử dụng để vận chuyển tảng đá nặng
cả trăm kg bằng cách sử dụng âm thanh mà không phải sử dụng sức người
và từ trường của bọ cánh cứng trong các nghiên cứu khoa học cũng có khả
năng đẩy các vật khác có lẽ khi xưa người Ai Cập cổ đại đã sử dụng phương
pháp từ trường và âm thanh để xây dựng kim tự tháp nên họ mới quý bọ
cánh cứng đến vậy.

Điêu khắc: Thành tựu về điêu khắc tập trung ở hai mảng Tượng và Phù Điêu. Từ
thời Cổ vương quốc về sau, vua Ai Cập thường sai người tạc tượng của mình và
những người trong hoàng tộc, các tượng ấy được tạc trên đá, gỗ hoặc đúc bằng
đồng.
- Tượng nhân sư Xphanh (Sphin): đây là công trình điêu khắc tiêu biểu của
Ai Cập. Xphanh là nhân sư có dạng đầu người, mình sư tử, thường đặt trước
cổng đền miếu, kim tự tháp. Lớn nhất và tiêu biểu nhất là tượng Xphanh đặt
ở Kim tự tháp Kê – phren ở Ghiza. Tượng này dài 55m, cao 20m, riêng tai
dài 2m, thể hiện khuôn mặt của vua Kê-phren (thế kỷ XXIX TCN), ca ngợi
trí tuệ và sức mạnh của nhà vua. Có đến 500 tượng như vậy.

- Viên thư lại: Từ thời vương triều IV, tượng của các viên thư lại, không thể
hiện họ là những người làm việc cho nhà nước, mà còn thể hiện sự thông
thái và học rộng của họ. Việc biết đọc viết giúp họ tiến lên những vị trí quan
trọng trong nhà nước. Vì thế, nhiều người quyền lực như hoàng tử, tu sĩ,
quan tòa thường chọn điêu khắc bản thân mình dưới hình tượng các viên thư
 lại để thể hiện sự thông thái và quyền lực của mình và truyền tải thông điệp
về tầm quan trọng của tri thức.

Tượng Viên Thư Lại

o Tiêu biểu tượng viên thư lại khuyết danh tạc vào thời kỳ vương triều
thứ IV, khoảng 2375 TCN: viên thư lại ngồi xếp bằng, hai tay đặt trên
tờ giấy papyrus đặt trên đùi mình, tay phải trong tư thế cầm cây bút
bằng sậy. Tư thế tượng đơn giản, nhưng thể hiện sự tự tin. Mắt tượng
được nạm đá, màu sắc tượng hầu như còn được giữ nguyên.

- Tượng Hoàng hậu Nêphéctiti: Tượng bán hoàng hậu của vua Ichnaton,
vương triều thứ XVIII, thể hiện một phụ nữ tuyệt đẹp và có uy quyền, có
ảnh hưởng lớn đối với cuộc cải cách tôn giáo của nhà vua. Tượng được tạc
bằng đá thạch anh màu nâu nhạt, ghép một vài loại đá khác. Đây là bức
tượng được đánh giá là đẹp nhất trong nghệ thuật tạc tượng của Ai Cập cổ
 đại.

Tượng Hoàng Hậu Nêphéctiti

- Mặt nạ bằng vàng của Tutankhamôn: Các vị Pharaông khi ướp xác
thường kèm theo chiếc mặt nạ tạc theo khuôn mặt của bản thâ. Nổi tiếng
nhất là mặt nạ bằng vàng của Tutankhamôn, vị Pharaông chết trẻ và kho báu
trong hầm mộ hầu như còn nguyên vẹn khi khám phá.
 o Chiếc mặt nạ bằng vàng khối nặng tới 11kg và được cẩn thủy tinh

màu với một số loại đá quý, trùm lên đầu và vai nhà vua. Khăn trùm
đầu được trang trí bằng thủy tinh màu xanh dương trong khi chân mày
và đường viền mắt nổi bật được cẩn đá xanh dương. Tròng mắt được
làm từ đá vỏ chai và thạch anh. Nó thể hiện chân thực chân dung nhà
vua, để linh hồn có thể nhận diện được theo quan niệm thời đó.
Mặt Nạ bằng vàng của Tutankhamôn

- Đền thờ: họ có 2 đền thờ là Luxor và Kamark tuy kém đồ sộ nhưng uy

hoàng hơn kim tự tháp được xây hoàn toàn bằng đá, có những hàng cột hai
ba người ôm, cao trên 20 thước, chạm trổ tinh vi, những hành lang thẳm
thẳm chìm vào bóng tối bí mật hoặc phản chiếu trên mặt nước trong veo.

Đền Luxor Đền Kamark

6. Khoa Học
Khoa học của họ đã đạt đến mức độ khá cao và đã gặt hái được nhiều thành tựu
đặc biệt trong lĩnh vực thiên văn học và toán học
- Thiên văn học: từ rất sớm họ đã biết dùng các công cụ thô sơ như sợi dây
dọi, mảnh vải có khe hở và ngồi trên nóc nhà để quan sát bầu trời và họ đã
gặt hái được một số thành tựu như
o Vẽ được 12 cung hoàng đạo và biết được một số hành tinh trong hệ
mặt trời như sao thủy, sao kim, sao hỏa, sao mộc, sao thổ.
o Biết dùng ánh sáng mặt trời để tạo ra đồng hồ mặt trời đó là một thanh
gỗ có đầu cong và sử dụng ánh sáng mặt trời để biết được thời gian.
Nhược điểm ban đêm không sử dụng được.

o Phát minh ra đồng hồ nước loại đồng hồ này sử dụng được cả vào ban
đêm nhưng không chính xác lắm vì nước thì hay bay hơi.

o Đặt ra lịch dựa vào kết quả quan sát bầu trời và đồng hồ nước để đo
thời gian và quy luật dâng và hạ nước của sông Nile. Dựa vào các yếu
tố đó họ đã đặt ra lịch có 365 ngày, mỗi tháng ó 3 ngày và 5 ngày còn
thừa để vào cuối năm. Năm mới bắt đầu khi nước sông Nile dâng
(tháng 7 âm lịch) và chia ra làm 3 mùa mỗi mùa 4 tháng gồm mùa
nước dâng, mùa ngũ cốc, mùa thu hoạch. Cách đặt lịch này tương đối
chính xác nhưng thiếu ¼ số ngày vị họ không biết đặt năm nhuận.

- Toán Học: Do nhu cầu phải đo đạc lại ruộng đất bị nước sông Nile làm
ngập và do nhu cầu phải tính toán vật liệu trong các công trình xây dựng nên
từ sớm người Ai Cập đã có khá nhiều hiểu biết đáng chú ý về toán học như
o Họ sử dụng phép chiếu thập vị tiến lấy 10 làm cơ sở.
o Họ đã biết cộng trừ nhưng chưa biết nhân chia.
o Họ biết một số kiến thức đại số cơ bản
o Về hình học họ đã tính được số Pi = 3,16 chưa hẳn chính xác với số
thực là 3,141529. Nhờ có Pi mà họ đã tính được diện tích tam giác,
diện tích hình cầu, thể tích hình tháp đáy vuông.
- Y Học: do tục ướp xác thịnh hành từ rất sớm điều này chững tỏ từ lâu họ đã
có hiểu biết tương đối rõ về cấu tạo về cơ thể con người việc này tạo điều
kiện cho sự phát triển của y học từ rất sớm
 việc có lối tư duy y học kiểu này rất khác với trung quốc thời xưa họ
quan niệm rằng bị bệnh thì chỉ có dùng các loại thuốc uống vào để chữa
chứ không nghiên cứu sâu cốt lõi vấn đề như Ai Cập nên y học phát triển
kém hơn.
- nhiều thành tựu của y học được ghi trên giấy Papyrus và được truyền lại cho
đến ngày nay các tài liệu ấy gồm
o nguyên nhân căn bệnh.
o Mô tả về óc
o Mối quan hệ giữa tim mạch và máu
o Các loại bệnh, cách khám bệnh,
 Người AI cập lúc đó đã nhận thức được rằng bệnh không phải do ma quỷ
hay phủ thủy tạo nên mà là sự bất thường của mạch máu và cơ thể. Đến
thời Trung Vương Quốc họ đã hiểu biết rõ tầm quan trọng của tim đối
với cơ thể.
- Ở Ai Cập thầy thuốc có ở khắp mọi nơi nhưng họ chỉ chuyên về một loại
bệnh như bệnh về mắt thì sẽ có khoa mắt, bệnh về tim thì sẽ có bác sĩ
chuyên về tim => khá giống với cấu trúc y học hiện đại của ta ngày nay.
Ngoài ra các lĩnh vực khác như vật lí, hóa học v.v cũng có những hiểu biết
đáng kể không thể tượng tượng được, thể hiện ở trong việc xây dựng các
kim tự tháp phải là có hiểu biết về vật lí lắm thì mới có thể xây được cái
kim tự tháp khổng lồ đó.
 Kết
Tóm lại nền văn minh Ai Cập đã để lại cho nhân loại nhiều thành tựu và đóng
góp trực tiếp đối với sự phát triển của nhiều lĩnh vực trong văn minh, văn hóa
thế giới.

Câu Hỏi Ôn Tập

1. Đặc điểm kiến trúc, tín ngưỡng nổi bật, tìm hiểu về kim tự tháp
2. Quan niệm của bản thân anh/chị về văn minh Ai Cập cổ đại như thế nào?
3. Ngoài sông Nile thì yếu tố nào đã góp phần hình thành nên văn minh Ai
Cập? (các yếu tố nào hình thành nên nền văn minh Ai Cập)
Chương 3: Lưỡng Hà – Nơi Khởi Nguồn của Văn Minh Nhân Loại.

I. Địa lý và dân cư

1. Điều Kiện Tự Nhiên

- Vị Trí Địa Lý:

Văn Minh Lưỡng Hà được ra đời trên hai con sông là Tigris ở phía đông và
Euphrates ở phía tây cả 2 con sông này đều bắt nguồn từ miền rừng núi Armenia
chảy qua lãnh thổ nước Irac ngày nay và đổ ra vịnh Ba Tư.
Nằm ở vị trí trung tâm của Tây Á, Lưỡng Hà có vị trí cầu nối rất quan trọng, trên
con đường qua lại giữa phương Đông và phương Tây theo cả đường bộ và đường
biển (vịnh Ba Tư). Do đó Lưỡng Hà có diều kiện giao lưu với các khu vực xung
quanh.
Phù sa của 2 con sông này đã tạo nên một khu vực đồng bằng phì nhiêu và dồi dào
nguồn nước thuận lợi cho phát triển nông nghiệp. Cũng giống như Ai Cập nhờ sự
thuận lợi từ thiên nhiên mà sớm bước vào thời đại Văn Minh với những công cụ
thô sơ bằng đá và bằng đồng.

Lưỡng Hà và 2 con sông Euphrates, Tigris

- Thủy Chế: vào mùa xuân tuyết cao nguyên Armenia tan làm nước ở 2 con
sông Tigris và Euphrates dâng cao gây lũ lụt làm cho phù sa không ngừng
được bồi đắp, trở nên màu mỡ thích hợp phát triển nông nghiệp.
- Địa Hình: Lưỡng Hà không có địa hình hiểm trở bao bọc nhưng điều kiện
sinh sống lại rất thuận lợi nên nơi này trở thành nơi tranh chấp của nhiều tộc
ngời khác nhau dẫn đến sự hưng vong của nhiều quốc gia hùng mạnh một
thời.
- Tài Nguyên Thiên Nhiên: hiếm đá quý và kim loại nhưng lại có một loại đấ
sét rất tốt vì vậy đất sét trở thành.
o Vật liệu chủ yếu của ngành kiến trúc.
o Chất liệu để viết giống như giấy.
o Thậm chí còn được đưa vào những câu truyện thần thoại.

2. Dân Cư
- Bởi đây là khu vực tranh chấp của nhiều tộc người nên các tộc người đều
thay nhau làm chủ khu vực này nên dân cư ở Lưỡng Hà rất phức tạp cụ thể
như
o Cổ xưa nhất là người Sumer từ Trung Á di cư đến miền nam Lưỡng
Hà (TNK thứ IV TCN).
o Thiên niên kỷ thứ III TCN người Akkad thuộc tộc người Semit đến
trung lưu Lưỡng Hà và tiến hành đồng hóa người Sumer ở đây bằng
cách sinh sống chung với người Sumer. Qua quá trình đồng hóa họ
học tập rất nhiều về vấn đề nông nghiệp của người Sumer.
o Sau đó nhiều tộc người khác như Amorites, Atxiri, Catxit. Đến lưỡng
hà và đồng hóa với cư dân đến trước.
- Tổ chức xã hội
o Họ đặt một bộ luật khắc trên đá phân biệt 3 giai cấp
 Quý Tộc.
 Bình Dân
 Nô Lệ
o Đặc biệt thứ nhất là bộ luật của họ rất nghiêm khắc đối với giai cấp
trên giai cấp càng cao thì xử phạt càng nặng
 giai cấp quý tộc chẳng hạn nếu mà giai cấp này phạm thì sẽ bị
trừng trị ở mức nặng nhất
 giai cấp bình dân là bình thường nhất xử theo luật.
 giai cấp nô lệ thì được hưởng khoan hồng nhất
 o Đặc biệt thứ 2 là phụ nữ được hoàn toàn bình đẳng với đàn ông, tự do
kinh doanh, không phải xin phép chồng trước, được đi học và làm
công chức tùy ý. Về phương diện này dân tộc lưỡng hà đã văn minh
hơn những dân tộc khác ở thời xưa rất rất xa.

II. Các giai đoạn lịch sử của Lưỡng Hà cổ đại

1. Những nhà nước của người Sumer (TNK IV TCN ¸ TNK III TCN)
Là thời kỳ hình thành hàng loạt các quốc gia thành bang của người Xume (Lagat,
Ua, Uruc, Eridu…), tức là những nhà nước lấy một thành thị làm trung tâm. Các
thành bang thường xuyên xảy ra chiến tranh và sau đó thành bang Umma đã thống
nhất được miền Nam Lưỡng Hà.

Người Akkad làm chủ Lưỡng Hà (TK XXIV - XXII TCN)

Vua Sacgôn (2369 - 2314 TCN) đứng đầu thành bang Accat, thành bang của một
nhánh người Xêmit, là người đã có công thống nhất khu vực Lưỡng Hà (đánh bại
các quốc gia thành bang của người Xume, mở rộng biên giới của Lưỡng Hà). Đến
thời cháu của Sacgôn là Naramxin (2270 - 2251 TCN) Lưỡng Hà còn khống chế cả
một vùng đất rộng lớn của Tây Á. Việc đồng hóa người Xume - Accat đã diễn ra.
Đến cuối thời kỳ này, Accat khủng hoảng và bị người Guti thống trị một thời gian
khá dài.
Sự phục hưng của người Sumer (2132 - 2024 TCN)
Đây là thời kỳ người Xume giành lại quyền khống chế khu vực Lưỡng Hà, dưới
quyền thống trị của thành bang Ua. Cuối thế kỷ XXI TCN, mâu thuẫn xã hội phát
triển là nguyên nhân làm Lưỡng Hà suy yếu, trở thành đối tượng bị xâm lược bởi
người Elam và Amôrit.
Thời Babilon cổ (1894 - 1595 TCN)
Đây là thời kỳ huy hoàng nhất lịch sử Lưỡng Hà - thời kỳ này gắn với vai trò của
người Amorit và ông vua Hammurabi (1792 - 1750 TCN). Babilon là thành phố
nằm ở trung tâm Lưỡng Hà. Từ đây, Hammurabi đã thống nhất hầu hết khu vực
Lưỡng Hà.
Kinh tế phát triển (công cụ sản xuất bằng đồng thau được sử dụng phổ biến, bắt
đầu xuất hiện công cụ bằng sắt). Xã hội – chính trị ổn định. Nền văn hóa có điều
kiện phát triển mạnh mẽ. Kể từ đây, cư dân thống nhất gọi là người Babilon
Sau khi Hamurabi chết thì Babilon cổ bị suy yếu và trong khoảng 1000 năm tình
hình khu vực rối ren, chia rẽ, phân tán và thường xuyên bị ngoại tộc xâm lấn (năm:
1518 TCN người Catxit; năm: 1165 TCN người Atxiri).
Thời kỳ Tân Babilon và Ba Tư (626 - 328 TCN)
Tân Babilon là giai đoạn phát triển cuối cùng của Lưỡng Hà, thời kỳ phục hồi lại
vương quốc Babilon cổ. Thời kỳ này, Babilon do người Canđê làm chủ.
Nhiều công trình kiến trúc tiêu biểu của Lưỡng Hà được xây dựng thời gian thời kỳ
này (thành Babilon, vườn treo Babilon…)
Năm 538 TCN, Tân Babilon bị Ba Tư tấn công và bị tiêu diệt, Tân Babilon diệt
vong. Những đến năm 328, Ba Tư lại bị Mekedonia xâm lược, khu vực này chịu
ảnh hưởng của văn hóa Hy Lạp.

III. Văn Minh Lưỡng Hà

1. Chữ Viết
- Chữ viết của họ là chữ “Tiết Hình” là hệ thống kí tự dùng biểu tượng để
biểu thị các âm tiết. Chữ tiết hình còn có tên gọi khác là chữ hình nêm do
o Họ lấy một que nhọn vạch lên đất sét còn mềm thành những dấu thẳng
đầu lớn, đầu nhỏ tựa như cây nêm nên họ gọi là chữ hình nêm.

o Hình vẽ được đơn giản hóa họ không phải vẽ toàn bô sự vật như Ai
Cập mà chỉ vẽ một bộ phận tiêu biểu ví dụ như
 trời thì vẽ ngôi sao
 con bò thì vẽ cái đầu bò thêm 2 cái sừng.

o Trên cơ sở chữ tiết hình, để biểu thị các khái niệm trừu tượng thì phải
sử dụng phương pháp biểu ý chẳng hạn như
 khóc thì vẽ con mắt và giọt nước.
 đẻ: vẽ con chim và quả trứng.
o Họ còn biết dùng hình đẽ biểu thị âm thanh vd như âm “xum” thì họ
sẽ vẽ bó hành ví bó hành có phát âm là “xum” họ lấy những âm thanh
mà họ nghe được và phát âm của từ nào tương tự như âm thanh mà họ
nghe được rồi họ sẽ vẽ hình biểu tượng đó để biểu thị âm thanh đó.
 o Tổng số chữ tiết hình khoảng 600 chữ, những thường dùng khoảng
300 chữ và mỗi chữ có vài nghĩa.

- Chữ này do người Sumer phát minh về sau người Akkad Assyria và các tộc
người khác ở Tây Á cũng sử dụng để viết ngôn ngữ của mình. Đến khoảng
năm 1500 TCN thì chữ hình nên đã trở thành văn tự ngoại giao quốc tế.
- Về sau người Phenixi và Ba Tư đã cải tiến chữ hình nên qua đánh vần chữ
cái. Tuy vậy ở Lưỡng Hà các tăng lữ và quan tòa các nhà chiêm tinh vẫn sử
dụng loại chữ này chứ không sử dụng chữ bản cải tiến.

2. Văn Học
- Văn Học của người Lưỡng Hà chủ yếu là dân gian và sử thi

o Văn Học Dân Gian gồm: cách ngôn (châm ngôn, triết lý), cadao,
truyện ngụ ngôn… loại văn học này thường phàn ánh đời sống lao
động của nhân dân và cách cư xử ở đời, Loại văn học này thường là
văn học truyền miệng vì vậy nên ngày nay ta biết được không nhiều
loại.

o Văn Học Sử Thi (Anh Hùng Ca): ra đời từ thời người Sumer đến
thời Babylone loại văn học này chiếm một vị trí rất quan trọng. Loại
văn học này chịu ảnh hưởng của tôn giáo rất mạnh vì chủ đề của loại
văn học này là đề cao các vị thần.
  Các tác phẩm tiêu biểu như
 Khai thiên lập địa
 Nạn hồng thủy (trong kinh thánh)
 Gilgamesh

 Tóm lại: văn học Lưỡng Hà cổ đại đã đạt được những thành tựu đáng kể.
Hơn nữa văn học Lưỡng Hà có ảnh hưởng lớn đối với khu vực Tây Á.
Những chuyện khai thiên lập địa, đại hồng thủy trong kinh thánh đều bắt
nguồn từ Lưỡng Hà. Ngoài ra thư viện của họ có đầy đủ về văn phạm, từ
điển và khoa học như toán học và y học.

3. Tôn Giáo
- Họ thờ rất nhiều vị thần như
o Thần tự nhiên
o Thần động vật
o Thần thực vật
o Linh hồn người chết

- Trước khi lập quốc thì Lưỡng Hà có nhiều thành bang mỗi thành bang thờ
một vị thần khác nhau nên sau khi thống nhất thì tôn giáo ở Lưỡng Hà rất đa
dạng nhưng cũng rất phức tạp

- Việc thờ người chết rất được coi trọng nên họ rất chú ý đến lễ ma táng. Họ
quan niệm rằng sau khi chết thì sẽ sang thế giới bên kia sinh sống tiếp vì thế
giới sau khi chết thì giống trần thế do đó sau khi chết họ thường mai táng
các vật dụng khi còn sống của họ, Có người giàu thì họ sẽ mai táng nô lệ của
họ theo họ cùng với những thứ quý giá.

 Bởi vì xuất hiện tôn giáo như thế này kèm theo tục chôn người chết như
thế thì thầy cúng, pháp sư ra đời là việc tất yếu.

4. Luật Pháp
- Lưỡng Hà là nơi xuất hiện bộ luật sớm nhất trên thế giới.
- Bộ luật được soạn dưới thời vua Hammurabi là bộ luật thành văn sớm nhất
thế giới và ngày nay bộ luật này hầu như còn nguyên vẹn.
 o Bộ luật này gồm 3 phần
 Mở đầu: nói về sứ mạng thiêng liêng, uy quyền của
Hammurabi và mục đích ban hành bộ luật
 Các điều luật: gồm 282 điều, đề cập đến rất nhiều vấn đề: kiện
tụng, hôn nhân, gia đình, sỡ hữu tài sản, quyền lợi và nghĩa vụ
của binh lính, chế độ ruộng đất, tô thuế, nô lệ…
 Kết Luận: nhắc lại uy quyền, công đức của vua và tính hiệu
lực của bộ luật
Mục đích ban hành bộ luật:
- Nói về uy quyền của Hammurabi và đem lại hạnh phúc chân chính và thiết
lập nền thống trị nhân dân từ trong nước, hướng người dân sống đúng đắn
hơn và
o Kẻ mạnh không ăn hiếp kẻ yếu.
o Những cô nhi có thể nương tựa Babylone
o Kẻ bi thiệt thòi được trình bày lẽ phải
o Tuyên án trong nước tiện quyết định hơn.

Bộ Luật Hammurabi
5. Kiến Trúc và Điêu Khắc
Kiến Trúc: là một thành tựu chủ yếu của Văn Minh Lưỡng Hà, chủ yếu là các
công trình Tháp, đền miếu, cung điện, thành quách.
- Do họ ở khu vực bình địa, không có núi, đá, thiếu gỗ và các vật liệu khác
nên các công trình kiến trúc của họ được xây hoàn toàn bằng gạch. Tường
được xây rất dày và trông rất nặng nề.

Độ dày của bức tường Babylone được làm bằng gạch.

- Các công trình kiến trúc chủ yếu là đền miếu, cung điện, thành, vườn hoa
tiêu biểu như là
o Tháp đền của thành bang Ua: Xây dựng vào khoảng thế kỷ XXII
TCN, một ngôi tháp hình chữ nhật, 4 tầng, bên ngoài xây gạch, trong
là lõi đất. Cả tháp có bậc cấp ở ngoài để đi lên đỉnh. Ngọn tháp này là
nơi thờ cúng thần và quan sát thiên văn.
 Tầng 1: màu đen, đại biểu cho thế giới dưới đất.
 Tầng 2: màu đỏ, đại biểu cho thế giới con người.
 Tầng 3: màu xanh, đại biểu cho thiên đường.
 Tầng 4: màu trắng, đại biểu cho mặt trời, đồng

o Thành Babylone: Nằm ở thủ đô Bát-đa của Irắc ngày nay. Đây là
một tòa thành gạch lớn gồm 3 lớp dày từ 3,3 đến 7,8m. Giữa các lớp
có hào sâu và tường đất. Toàn bộ tòa thành màu vàng, chu vi 13,2km
 với hơn 300 tháp canh. Nó còn có một công trình phòng ngự bằng
nước phức tạp, có thể làm ngập xung quanh để phòng thủ.

o Vườn treo Babylone: Toàn bộ vườn treo thực chất là một vườn hoa
tạo dựng trên một cái đài cao 25m, gồm 4 lớp (đá, gạch, chì và đât).
Thực tế thì công trình này không còn tồn tại và chỉ được nhắc đến
trong các tài liệu cổ và một vài dấu tích khảo cổ học. Vì vậy những bí
ẩn về nó còn rất nhiều như nghệ thuật dẫn nước lên cao như thế nào,
vị trí chính xác của nó ra sao…

 Vườn treo Babylone còn là 1 trong 7 kỳ quan của thế giới, toàn bộ công
trình này đã đổ ná nay chỉ còn lại những di tích.

Thành Babylone
Vườn Treo Babylone
Điêu Khắc:
- Tiêu biểu là tượng và phù điêu gồm
o Bia diều hâu
o Cột đá Naramxin.
o Bia luật Hamurabi

 Nhìn chung về mặt kiến trúc điêu khắc thì lưỡng hà không nổi bật lắm.

6. Khoa học tự nhiên

Thiên Văn Học

- Họ là những nhà thiên văn học đại tài, ban đầu thì họ ngắm sao để đoán
mệnh, về sau thì nghiên cứu về tinh tú, tính lịch và nhật thực, nguyệt thực.
- Bầu trời ở Lưỡng Hà xưa thường trong và sáng tạo điều kiện cho các nhà
thiên văn ngồi trên tháp cao và quan sát bằng mắt thường thì họ cũng đã có
thể quan sát được các vì sao

Đài chiêm tinh ở Lưỡng Hà

 Thành Tựu trong lĩnh vực thiên văn học
- Biết được có 7 hành tinh trong hệ mặt trời như sao thủy, sao hỏa, sao kim,
sao mộc, mặt trời, mặt trăng v.v
- Xác định được đường hoàng đạo và chia các đường hoàng đạo ấy thành 12
cung khác nhau mỗi cung sẽ có một chòm sao tương ứng.
- Biết được chu kỳ vận hành của các hành tinh trong hệ mặt trời.
- Ghi chép về sao chổi, sao bằng, thời gian, địa điểm động đất và bão.
- Dựa vào quan sát thiên văn từ thời Sumer họ đã đặt ra âm lịch
Toán Học
Đại Số
- Đặt ra đơn vị đo thời gian, không gian và sức nặng.
- Họ lấy số 5 làm cơ sở của phép đếm (cách đếm số ngón tay) về sau họ lấy số
60 làm cơ sở là vì 5 x 12 = 60 trong đó 5 là số ngón tay, 12 là 12 tháng.
- Phép đến thập tiến vị cũng được họ sử dụng.
- Cách đếm của người Lưỡng Hà được sử dụng cho đến ngày hôm nay trong
đó có
o cách tính độ 1 vòng tròn có 360 độ. 1 độ có 60’, 1 phút có 60 giây.
o Cách tính phút, giây, thời gian.
- Họ còn biết sử dụng phép tính cộng trừ nhân chia. Để tính toán nhanh ngoài
ra họ còn biết sử dụng phân số, lũy thừa, căn số bậc 2, bậc 3, biết giải
phương trình 3 ẩn.
Hình Học
- Họ biết tính diện tích hình tròn, hình chữ nhật, hình tam giác thang, tròn,
chóp.
- Ngoài ra trước khi có định lý Pitago họ còn biết quan hệ của 3 cạnh góc
vuông.
Nhưng khi tính chu vi và diện tích hình tròn thì họ mới biết π =3.

 Ngày nay vẫn còn 1 số tác phẩm được viết trên đất sét gồm 44 tấm có thể
coi 44 tấm đó là một bảng tổng hợp csac kiến thức toàn học của người
Lưỡng Hà.
Y học
- Người Lưỡng Hà đã có những kiểu biết đáng kể trong các tài liệu Y học và
những tài liệu Y học mà họ để lại đến ngày nay vẫn còn áp dụng được. Đủ
để thấy trình độ y học của họ ở thời đó phát triển đến trình độ nào.
- Các bệnh mà họ để lại trong tài liệu gồm
o Đầu
o Khí quản
o Hô hấp
o Mạch máu
o Tim
o Thận
o Dạ Dày
o Tai, Mũi
 Tài liệu mà họ để lại tương đối đầy đủ về cơ thể người
Phương pháp chữa bệnh: tương tự như y học ngày nay gồm nhiều khoa bị gì thì
đi khám khoa đó.
Đặc biệt về Y học: tuy Y học của họ thời xưa hiện đại và phong phú như vậy
nhưng họ vẫn không thoat khỏi những quan niệm mê tín như do ma quỷ gây ra
bệnh rồi v.v. Rồi họ còn cầu thần linh, bùa chú, tế phẩm rất giống tình trạng nước
ta hiện nay.

Kết
Tóm lại Lưỡng Hà đã bước vào xã hội Văn Minh từ rất sớm, và đã gặt hái được
nhiều hành tựu rực rỡ từ rất sớm. Những thành tựu văn hóa ấ nhất là về mặt chữ
viết, văn học, toán học và thiên văn học đã có những ảnh hưởng quan trọng đối với
văn minh trong khu vực và trên toàn thế giới.
Câu Hỏi Ôn Tập:
Dĩ nhiên, dưới đây là một số câu hỏi tư duy về nền văn minh Lưỡng Hà:

1. Theo anh/ chị, yếu tố nào đã giúp nền văn minh Lưỡng Hà phát triển và duy trì
được trong thời gian dài?
2. Làm thế nào mà nền văn minh Lưỡng Hà ảnh hưởng đến các nền văn minh sau
này ở khu vực Trung Đông?
3. Đặc điểm nghệ thuật và kiến trúc của nền văn minh Lưỡng Hà cho thấy điều gì
về cuộc sống và tư duy của con người trong giai đoạn này?
 Chương 3: Ả Rập

I. Vị trí địa lý, tự nhiên, dân cư

Vị trí địa lý
- Là bán đảo lớn nhất thế giới nằm ở Tây Á (Tây Nam Châu Á)
- bán đảo này nằm giữa Địa Trung Hải, Hồng Hải, Ấn Độ Dương.

- Đây là nơi tiếp giáp giữa 3 châu lục Châu Á, Châu Âu, Châu Phi. Do đó có
nhiều đường thương mại quốc tế đi qua hai tuyến thương mại Đông – Tây
thời cổ là “Con Đường Tơ Lụa” và “Con Đường Tơ Lụa Trên Biển” đều đi
qua bán đảo Ả Rập này.

- Khu vực Yenan ở Ả rập là khu vực có nguồn nước, đất đai màu mỡ thuận lợi
cho phát triển nông nghiệp. Khu vực này còn nằm trên con đường giao lưu
buôn bán giữa Tây Á và Bắc Phi và nhiều con đường giao lưu buôn bán
khác nên vừa thuận lợi về phát triển nông nghiệp còn phát triển về thương
nghiệp còn các khu vực khác thì không thuận lợi như vậy ngoài khu vực
Hejaz (khu vực giao lưu buôn bán giữa địa trung hải và phương đông)
Tự Nhiên
Địa Hình
- Đây là một cao nguyên, phần lớn đất đai là sa mạc, khô khan, hoang vắng,
rất hiếm nước, thỉnh thoảng lại có một vài ốc đảo.
 Các đoàn lạc đà, thương nhân khi đi từ châu Âu sang châu Á hoặc ngược
lại, Khi đi sang các ốc đảo này thì họ dừng chân tại đây và giữa các ốc
đảo đều có sự tranh chấp, giành giật nguồn nước và khu vực sống tốt hơn
giữa các bộ lạc và các đoàn thương nhân.
Khí Hậu
- Rất khắc nghiệt, chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm lớn. Ban ngày nhiệt
độ có thể lên đến 45oC. Ban đêm nhiệt độ có thể xuống tận 0oC.
o Việc này hình thành nên tính cách con người Ả Rập họ chịu đựng,
chịu khó, thô bạo, quyết liệt là do khí hậu khắc nghiệt hình thành nên.
 Chẳng hạn như ở miền trung bởi vì bão lũ mà hình thành nên tính
cách cần cù, chịu khó, nhiệt tình.
Dân Cư và Xã hội
Dân Cư
- Do điều kiện khí hậu ở phía nam thuận lợi hơn ở phía bắc nên ở phía nam thì
hình thành nên một số quốc gia từ rất sớm khoảng từ thế kỉ X đến thế kỉ thứ
IV TCN. Nhưng các quốc gia này thường xuyên xảy ra tranh chấp, xung đột
để tranh giành tài nguyên, nước, khu vực sống.
- Ở phía bắc do điều kiện sống khá khó khăn nên phần lớn dân cư vẫn sống
trong thời kỳ thị tộc, bộ lạc.
Dân Tộc
- Chủng tộc: Semit
o Đặc điểm: nước da ngăm, mắt nâu, râu và tóc rậm.
- Phía bắc: Nizanites
- Phía Nam: Yêmenites.

Xã Hội
Nhóm Dân Cư Phía Nam:
- Nhờ điều kiện sống thuận lợi nên có nhiều nhóm dân định cư từ sớm sau đó
hình thành nên nhiều quốc gia văn minh từ những thế kỉ trước công nguyên.
Các quốc gia này thường đấu tranh lẫn nhau trong một thời gian đến thế kỉ
IV sau công nguyên thì mới thống nhất được một phần.

Nhóm dân cư phía Bắc:

- Họ sống du mục, lang thang. Nhìn chung đến thế kỉ thứ VII dân cư Ả Rập
vẫn sống trong giai đoạn “Mạt kỳ của chế độ Công Xã Nguyên Thủy”.

- Tuy nhiên trong xã hội bắt đầu xuất hiện yếu tố tư hữu tài sản, có sự phân
hóa giai cấp, xuất hiện những quý tộc, chủ nô, thương nhân giàu có, nô lệ.

- Quan hệ giữa Quý tộc, chủ nô – nô lệ dần dần thay thế quan hệ Huyeetss
Tộc trong chế độ thị tộc bô lạc trước đây.
Hủ Tục:
- Trong xã hội Ai Cập tồn tại nhiều hủ tục lạc hậu như
o Chế độ đa thê
o Địa vị của người phụ nữ thấp
 Bị coi là vật phụ thuộc của đàn ông
 Bị coi là vật chuyển nhượng cho người khác khi người đàn ông
của mình chán.
 Trong chiến tranh thì bị coi là chiến lợi phẩm
o Một số bộ lạc còn có tục chôn sống em bé gái sơ sinh vì họ quan niệm
rằng sự có mặt của con gái là điềm báo cho sự nghèo khó của bộ lạc.
o Chọc mù mắt một số con vật để tránh vía dữ
o Cột lạc đà bên cạnh người chết
 Giống như các quốc gia cổ đại khác đều quan niệm rằng có
thế giới bên kia nên cột lạc đà vào cho họ sang bên kia có cái
để mà di chuyển.
 Các hủ tục này có một số bị bỏ đi và một số còn được duy trì sau khi đạo
hồi ra đời

II. Quá trình hình thành nhà nước Ảrập - Đế quốc Ảrập bành trướng
và tan rã

1. Quá trình hình thành nhà nước Ảrập

Hoàn cảnh lịch sử: (Yêu cầu lịch sử đặt ra cho bán đảo Ảrập vào thế kỷ VII)
- Tình hình thế giới: Vào thế kỷ VII, hầu hết các quốc gia trên thế giới đang trong
giai đoạn xác lập, củng cố chế độ phong kiến (Tây Âu: chế độ phong kiến xác lập
từ thế kỷ V đến thế kỷ IX, củng cố từ thế kỷ IX đến thế kỷ XI; Trung Quốc thế kỷ
VII đang trong thời kỳ thịnh vượng của chế độ phong kiến dưới thời Đường…).
Trong khi đó, Ả Rậpđang trong giai đoạn tan rã của chế độ thị tộc, bộ lạc. Trong
hoàn cảnh ấy, Ả Rậpkhông thể có những bước đi tuần tự tuân theo quy luật hình
thái kinh tế xã hội → buộc Ả Rậpphải bỏ qua chế độ chiếm nô, chuyển thẳng lên
chế độ phong kiến.
- Tình hình bán đảo:
+ Đến thế kỷ VII, con đường buôn bán giữa phương Đông với phương Tây chuyển
sang khu vực vịnh Ba Tư thuộc quyền kiểm soát của đế quốc Ba Tư. Việc mất
quyền kiểm soát đối với con đường buôn bán này đã gây thiệt hại nặng nề cho nền
kinh tế bán đảo Ảrập, các thành phố lớn trở nên tiêu điều, hoang tàn, không còn tấp
nập như trước. Các thương nhân quý tộc Ả Rậpchuyển sang cho vay lấy lãi, bóc lột
lao động của dân nghèo. Mâu thuẫn trong nội bộ thị tộc, bộ lạc gay gắt hơn.
+ Ở bên ngoài, đế quốc Ả Rậpcó nguy cơ bị xâm lấn bởi đế quốc Ba Tư ở phía
Đông, Bidăngtium ở phía Tây.
=> Hoàn cảnh lịch sử đặt ra một yêu cầu: cần có một chính quyền tập trung vững
mạnh chấm dứt các cuộc xung đột chiến tranh giữa các bộ lạc, thống nhất các bộ
lạc, duy trì quyền thống trị của quý tộc, thương nhân, khôi phục lại con đường
buôn bán Đông Tây, đẩy lùi các nguy cơ bị xâm lược, nếu có điều kiện thì mở rộng
chiến tranh xâm lược sang các vùng lân cận. Tín ngưỡng đa thần là một trở ngại
lớn nhất cho sự thống nhất các bộ lạc.
→ Chính trong hoàn cảnh và yêu cầu đó, đạo Islam đã ra đời và trở thành một vũ
khí tư tưởng thích hợp cho sự thống nhất bán đảo Ả rập. Quá trình hình thành nhà
nước Ả Rậpgắn liền với quá trình hình thành, truyền bá đạo Islam và sự nghiệp của
Môhamét.
Quá trình thống nhất bán đảo Ả rập
- Năm 610, Môhamét bắt đầu truyền bá đạo Islam ở Mécca, nhưng bị quý tộc phản
đối kịch liệt. Năm 622, Môhamét cùng tín đồ của mình phải chạy lên thành phố
Yatơríp ở phía Bắc (cách Mécca 400 km). Năm 622 được coi là năm thứ nhất của
kỷ nguyên Hồi giáo. Môhamét tự xưng là tiên tri, nên từ đó thành phố Yatơríp đổi
tên thành Mêđina nghĩa là “thành phố của Tiên tri”
- Năm 630, Môhamét đem 10.000 người chiếm Mécca, thành lập nhà nước Ả rập.
Mécca trở thành thánh địa chủ yếu của Hồi giáo, đền Caaba trở thành thánh thất.

2. Đế quốc Ả Rậpbành trướng và tan rã

- Giai đoạn 610 – 632: là thời kỳ hình thành nhà nước Ả rập, đạo Islam ra đời và
truyền bá trên phạm vi bán đảo.
- Giai đoạn 632 – 661: thời kỳ này được gọi là thời kỳ bốn Calipha (Khalíp: phó
Tiên tri) tuyển cử và cầm quyền. Họ do quý tộc bầu ra, đứng đầu nhà nước, lần
lượt là: Abukéc, Ôma, Ôtman, Ali thay nhau nắm quyền. Trong thời kỳ này, lãnh
thổ Ả Rậpmở rộng từ Ai Cập đến Ba Tư, chiếm phần lớn lãnh thổ của đế quốc
Bidăngtium, chiếm khu vực Lưỡng Hà, Ácmêni, Iran.
- Giai đoạn 661 – 750: vương triều Omayát được thành lập, là vương triều đầu tiên
ở Ả rập, chế độ chuyên chế tập trung được xây dựng ngày càng mạnh. Các Calipha
trở thành hoàng đế nắm mọi quyền hành về tôn giáo, chính trị, quân sự, thực hiện
chế độ cha truyền con nối. Kinh đô chuyển từ En Mêđina về Đamát ở Xiri.
Đây là thời kỳ lãnh thổ đế quốc Ả Rậpđược mở rộng nhất, phía Tây tới Bắc Phi,
Tây Ban Nha, phía Đông tới Tuốckextan ở Tây Bắc Ấn Độ. Đến giữa thế kỷ VIII,
Ả Rậptrở thành một đế quốc rộng lớn.
- Giai đoạn 750 – 1258: thời kỳ thống trị của vương triều Abatxít. Kinh đô chuyển
về Bátđa (thuộc Irắc ngày nay). Đây cũng là thời kỳ đế quốc Ả Rậptan rã. Cuối
vương triều Abatxít, đế quốc Ả Rậpchia làm 3 phần:
+ Đế quốc Ả Rậpphương Tây: gồm Tây Ban Nha và một phần Bắc Phi (kinh đô
Coócđôba)
+ Đế quốc Ả Rậpphương Nam: gồm Ai Cập và một số vùng xung quanh (thủ đô
Cairo)
+ Đế quốc Ả Rậpphương Đông: trung tâm bán đảo Ả Rập (kinh đô Bátđa)
Năm 1258, kinh đô Bátđa bị quân Mông Cổ chiếm. Đế quốc Ả Rập diệt vong.

III. Đạo Hồi (Islam Giáo)

- Người Sáng Lập: Muhammed
- Ý nghĩa của cái tên
Islam = Đạo Hồi
Islam có nghĩa là “Thuận Tòng”, “Tuân Theo” có nghĩa là tuân theo thánh
Allah tối tượng và duy nhất, tuân theo vị sứ giả của thánh Allah (Allah là
Muhammed).
- Quá trình truyền bá đạo Islam ở bán đảo Ả rập
- Môhamét (Muhammed) sinh năm 571 tại Mécca. Gia đình ông thuộc một thị
tộc nghèo của bộ lạc Koraich. Ông mồ côi cha từ trong bụng mẹ và mồ côi
mẹ khi mới 6 tuổi. Sau khi ông nội qua đời, ông được người bác nuôi nấng.
Thời niên thiếu của ông được người ta biết rất ít, chỉ biết ông chăn lạc đà,
sau đó làm nghề dẫn đường cho các thương nhân qua sa mạc. Có lẽ chính
nghề dẫn đường nay đây mai đó đã cung cấp cho ông nhiều tri thức, đặc biệt
là những hiểu biết về đạo Do Thái và đạo Thiên Chúa mà sau này ông đưa
 vào tôn giáo của mình.

- Tương truyền, Môhamét là người tầm thước, da mặt hồng hào, mắt đen, tóc
đẹp, râu rậm, ông không biết đọc, biết viết nhưng rất thông minh, cương
nghị và có tài hùng biện. Ông còn là người trung thực và tình cảm. Nhờ vậy
mà ông chiếm được cảm tình và lòng tin của Khadija - một goá phụ thông
minh và giàu có, hơn ông 14 tuổi. Ông làm thuê cho bà và năm 25 tuổi, ông
đã kết hôn với bà. Từ đó, ông có cuộc sống giàu sang, hạnh phúc và suốt đời
ông không quên ơn Khadija, mặc dù sau này ông có nhiều vợ.

- Vào khoảng năm 40 tuổi, Môhamét ngày càng trở nên trầm tư, sống khép
kín. Ông thường giấu mình trong một cái hang ở núi Hira gần Mécca để nhịn
ăn và tập trầm tư. Vào một đêm năm 610, thiên thần Gabriel đã nói cho ông
biết rằng ông là “sứ giả của Thánh Allah” và truyền cho ông những lời khải
thị của Thánh. Từ đó, Môhamét công khai tự xưng là Nhà tiên tri của Thánh
Allah – thánh của người Ả rập. Những bài thuyết pháp của ông đặt cơ sở cho
sự ra đời của tôn giáo mới – Islam giáo hay Hồi giáo (Islam theo tiếng Ả
Rậpcó nghĩa là “phục tùng”, giáo điều căn bản của tôn giáo này quy định tín
đồ phải phục tùng vị Thánh tối cao và duy nhất là Thánh Allah. Còn Hồi
giáo là tên quen dùng ở nước ta vì người xưa tưởng rằng đạo này là đạo của
người Hồi Hột ở Trung Quốc

- - Từ năm 610, Môhamét bắt đầu truyền bá đạo Islam. Khi truyền đạo,
Môhamét còn lên án giới chủ nô và giới cho vay lãi ở Mécca, giúp đỡ về vật
chất cho người nghèo, trẻ mồ côi, goá phụ…Ông tuyên bố: việc cho chuộc
hay trả tự do cho nô lệ là việc thiện. Thị dân nghèo và nô lệ ở Mécca tin và
theo Môhamét. GIới quý tộc và thương nhân Mécca thấy Môhamét gây được
ảnh hưởng trong dân chúng đã cản trở ông truyền đạo. Thậm chí, họ còn
buộc Môhamét và các đệ tử của ông phải rời Mécca. Năm 622, Môhamét
cùng các đệ tử đến thành Yatơríp để tiếp tục truyền đạo. (Yatơríp sau này trở
thành thánh địa thứ hai, được đổi thành Medina al-Nabii, nghĩa là thành phố
của Nhà tiên tri, thường gọi tắt là Mêđina. Năm 622 trở thành năm đầu của
lịch Islam giáo)
- Tình hình ở Yatơríp lúc đó rất thuận lợi cho việc phát triển ảnh hưởng chính
trị của Môhamét. Yatơríp là một vùng nông nghiệp phát triển và là trung tâm
thủ công nghiệp, nhưng ở đó lại đang diễn ra cuộc đấu tranh quyết liệt giữa
hai bộ lạc để giành địa vị thống trị. Người của cả hai bên đã nhờ Môhamét,
 nhà tiên tri của Thánh Allah, giải quyết tranh chấp. Nhờ tài trí của mình, ông
nhanh chóng chiếm được cảm tình của dân chúng và trở thành người đứng
đầu thành phố.

- Sau khi củng cố địa vị ở Mêđina, Môhamét lập đội quân vũ trang để đấu
tranh với người Mécca. Các binh sĩ của ông tấn công các thương đội của
người Mécca và cướp hàng hoá. Người Mécca liên kết với các bộ lạc khác
bao vây Mêđina nhưng không đạt kết quả. Thanh thế của Môhamét ngày
càng lớn. Nhiều bộ lạc thừa nhận ông là thủ lĩnh và tình nguyện theo ông.
Người Mécca nhận rõ thế yếu của họ.

- - Năm 630, Môhamét lại đưa quân đến Mécca. Người Mécca đã ký một hoà
ước, chịu thừa nhận quyền lực của Môhamét và chấp nhận Islam giáo.
Mécca được thừa nhận là thánh địa, đền Caaba trở thành thánh tích chính
của Islam giáo. Môhamét trở thành người cai trị tối cao trên toàn bán đảo.

- Như vậy, quá trình ra đời của đạo Islam và bước đầu phát triển của nó gắn
liền với quá trình thống nhất bán đảo Ả Rập và hình thành nhà nước.

Giáo Lý của đạo Islam

- Giáo Lý đạo hồi gồm có những cuộc đàm thoại của Muhammed do tín đồ ghi
chép lại trong kinh Koran (nghĩa là đọc thuộc lòng), kinh này không những giảng
về đức tin mà còn giảng về khoa học, luật pháp và các quy tắc vệ sinh nữa. ngoài
ra còn có 2 cuốn sách là Sunna và Hadish (chủ yếu nói về hành vi, cử chỉ, cách đối
xử của Môhamét trong quá trình truyền đạo).
- Giáo lý căn bản của Islam giáo được tóm tắt trong câu kinh mở đầu các buổi
lễ: “Chỉ có một đức Chúa duy nhất là Allah và một vị tiên tri của ngài là Môhamét.
Tín đồ phải phục tùng Thánh Allah và quyền lực của Ngài” → Islam giáo là một
tôn giáo nhất thần tuyệt đối. Tín đồ Islam giáo tin rằng ngoài Thánh Allah không
có một vị thần nào khác. Tất cả những gì ở trên trời dưới đất đều thuộc về Allah.
Allah đã tạo dựng nên vòm trời mà không dùng cột, chế ngự được mặt trăng, sáng
tạo ra muôn loài. Allah cũng sinh ra loài người và biết linh hồn mỗi người ra sao.
Còn Môhamét là sứ giả của Allah thực hiện sứ mạng truyền bá tôn giáo, là tiên tri
của tín đồ.
- Islam giáo cũng tiếp thu nhiều quan niệm của các tôn giáo khác, nhất là quan
niệm của đạo Do Thái về lịch sử sáng thế, quan niệm về thiên đường địa ngục, một
số tục lệ, nghi thức như tẩy uế trước khi cầu nguyện, khi cầu nguyện phải hướng về
thánh địa Mécca và phải phủ phục, trán chạm đất, cấm ăn thịt heo, thịt các con vật
bị chết vì bệnh, thịt đã cúng thần và cấm uống rượu.
- Islam giáo tuyệt đối không thờ ảnh tượng (khác các tôn giáo khác) vì họ quan
niệm Allah toả khắp mọi nơi, không có hình tượng nào có thể thể hiện được. Do đó
trong thánh thất Hồi giáo chỉ trang trí bằng chữ Ả Rậpxen kẽ với các hình học,
hình hoa lá. Chỉ riêng trong đền Caaba ở Mécca có thờ một viên đá đen từ xưa để
lại mà thôi.
Tương truyền, Caaba do Abraham và con trai là Ismail - tổ tiên của người Ả
Rậpxây nên. Sau khi Abraham qua đời, thiên thần Gabriel đem cho Ismail và mẹ
ông là Agar một phiến đá trắng không tì vết để gối đầu. Cách đó không xa, thiên
thần khiến cho một nguồn nước thần diệu phun lên, gọi là giếng Zem Zem, nước
giếng có thể chữa khỏi mội thứ bệnh. Sau nhiều thế kỷ, tội lỗi của con người làm
cho phiến đá dần biến thành màu đen. Người ta xây tường cao bao quanh làm nơi
thờ tự. Vào khoảng giữa thế kỷ V, bộ lạc Koraich, vốn vẫn đảm nhận việc canh giữ
đền Caaba, đã lập ra quanh đền thờ thành Mécca. Mécca dần trở thành trung tâm
của miền Hegiadơ, Caaba cũng trở thành nơi thờ phụng chung của người Ả rập. Có
tới 360 vật thờ của các bộ lạc trên khắp bán đảo trong đền Caaba, nhưng Allah
Taala, thần của Abraham và Ismail được mọi người Ả Rậpcoi là vị thần chung. Bộ
lạc Koraich tiếp tục trông coi và quản lý thu nhập của đền. Họ làm giàu và trở nên
có thế lực trong vùng nhờ nguồn thu nhập từ hành hương và hoạt động buôn bán.
- Quan niệm về con người: Islam giáo cũng quan niệm con người có 2 phần: thể
xác (tạm thời) và linh hồn (bất tử). Cuộc sống trần gian chỉ là ngưỡng cửa để bước
vào cuộc sống vĩnh hằng ở thế giới bên kia → vì thế trong Islam giáo cũng có ngày
phục sinh, ngày phán xét cuối cùng như Do Thái giáo, Kitô giáo...
- Quan hệ gia đình: đạo Islam thừa nhận chế độ đa thê, cho phép mỗi tín đồ nam
giới được lấy 4 vợ - bằng số vợ Môhamét cưới chính thức (phải là những người
theo tôn giáo độc thần)

Giáo Luật của đạo Islam: ngũ trụ 5 điều rường cột
- Biểu lộ đức tin: có niềm tin tuyệt đối vào Thánh Allah, Muhammed là sứ
giả của Allah và là vị tiên tri cuối cùng.
Islam giáo có 6 tín ngưỡng lớn gọi là “lục tín”: tin thánh Allah, tin thiên sứ, tin
kinh điển, tin sứ giả, tin kiếp sau, tin tiền định.
- Tin thánh Allah: “ngoài thánh Allah không còn vị thần nào khác”, “Thánh
Allah là duy nhất, là độc nhất”. Đây là hòn đá tảng, là hạt nhân tín ngưỡng
của đạo Islam, không được phép thoả hiệp hoặc xem thường.
- Kinh Koran (chương III, tiết 26) viết: “Hỡi Thánh Allah! Hỡi người chủ
toàn quyền xứ sở! Người muốn giao quyền cai quản xứ sở cho ai thì Người
giao cho người đó; Người muốn tước quyền cai quản đó từ tay ai thì Người
tước đoạt; Người muốn cho ai được tôn vinh thì người đó được tôn vinh,
muốn cho ai ti tiện thì người đó phải cam chịu thân phận thấp hèn. Hết thảy
mọi phục lợi nằm cả trong tay Người. Người là toàn năng đối với muôn sự
trên thế gian này. Người làm cho đêm tiếp đến ngày, ngày nối tiếp đêm.
Người lấy ra sinh vật từ vật vô sinh và lấy vật vô sinh ra từ sinh vật. Người
ban phát hào phóng cho ai đó được Người sủng ái”
o Tín đồ Islam giáo khi cầu nguyện thường giơ một ngón tay trỏ, ngụ ý
chí Thánh Allah là độc nhất.

- Tin thiên sứ: là tín điều thứ hai của đạo Islam. Theo kinh Côran thì có rất
nhiều thiên sứ. Mỗi thiên sứ cai quản một công việc, chẳng hạn, có thiên sứ
đảm nhiệm việc truyền đạt, có thiên sứ giữ trọng trách quan sát vũ trụ và vạn
vật, có thiên sứ theo dõi người chết, báo ngày tận thế…Theo truyền thuyết
Islam giáo, trước khi Thánh Allah lấy đất tạo ra con người đầu tiên, đã lấy
ánh sáng tạo ra thiên sứ trung thành chấp hành mọi mệnh lệnh của đấng
Allah, quan sát, theo dõi, ghi chép không hề bỏ sót mọi hành vi thiện ác của
mỗi con người trong suốt cuộc đời.

- Tin kinh điển: tin kinh Côran là bộ kinh Thần thánh do đấng Allah khải thị
cho nhà tiên tri Môhamét.

- Tin sứ giả: tín điều này đòi hỏi tín đồ phải tôn sùng Môhamét - sứ giả và
nhà tiên tri của Thánh Allah. Trong đạo Islam có cả thảy 124.000 nhà tiên tri
và 350 vị sứ giả. Nhà tiên tri là người trực tiếp nhận những điều khải thị của
Thánh Allah và đưa ra được những điều dự đoán, còn sứ giả thì chẳng những
thế mà còn nhận những sứ mệnh chuyên môn do Thánh Allah uỷ thác. Do
vậy, địa vị của sứ giả cao hơn nhà tiên tri. Môhamét vừa là nhà tiên tri, vừa
là sứ giả, đặc biệt là vị sứ giả cuối cùng của Thánh Allah.
 - Tin kiếp sau: Các tín đồ Islam giáo tin rằng sau khi chết con người có thể
sống lại và chịu sự phán xét của Thánh Allah vào ngày tận thế. Theo giáo lý
đạo Islam, cuộc đời của con người rất ngắn ngủi, nhưng kiếp sau thì tồn tại
vĩnh hằng, đây mới chính là nơi ở thực sự. Chết chẳng qua chỉ là chiếc cầu
nối kiếp này với kiếp sau. Ngày tận thế, Thánh Allah sẽ phán xét từng người
dựa vào công tội trên cõi đời này do thiên sứ đã ghi tỉ mỉ. Những người làm
điều lành, tin Thánh Allah là duy nhất, sẽ được sống mãi trên thiên đường,
còn kẻ không tin, chuyên làm điều ác sẽ bị đày xuống địa ngục. Thiên đường
là một thế giới cực lạc, cây cối tốt tươi, suối chảy róc rách, sữa bò, mật ong,
rượu nồng tuôn chảy thành sông. Sống trên thiên đường ăn toàn của ngon
vật lạ, mặc toàn lụa là gấm vóc, hưởng phúc đời đời…Còn hoả ngục, đó là
nơi ghê rợn, lửa cháy đùng đùng, khói cuộn ngút ngàn. Người bị đày xuống
nơi đây cổ đeo gông xiềng, mình lằn roi vọt, lửa hồng thiêu đốt, chịu đủ mọi
cực hình tra tấn, chẳng bao giờ ngóc đầu lên được…

- Tin tiền định: là hạt nhân của thuyết định mệnh Islam giáo. Các tín đồ
Islam giáo tin rằng số phận con người do Thánh Allah an bài, con người
không cưỡng lại được. Kinh Côran viết: “Không ai được chết, nếu không
được Thánh Allah cho phép. Chính Người đã định sẵn tuổi thọ của mỗi con
người. Nếu Người muốn ai đó gặp điều tai hoạ thì ngoài Người, không ai có
thể giải trừ tai hoạ. Nếu Người muốn ai đó gặp điều may mắn thì không một
ai có thể đảo ngược ý định của Người”

- Cầu nguyện: tất cả tín đồ Islam giáo mỗi ngày phải cầu nguyện 5 lần vào
sáng, trưa, chiều, tối và đêm, có thể cầu nguyện ở bất cứ chỗ nào (trừ những
nơi ô uế như lò sát sinh, bãi tha ma), tẩy uế trước khi cầu nguyện (bằng nước
hoặc bằng cát), hướng về Mécca. Tư thế khi cầu nguyện: cúi đầu sát mặt đất,
lạy nhiều lần. Thứ 6 hàng tuần phải đến thánh thất làm lễ một lần. Ở những
nước theo Islam giáo nguyên thuỷ chỉ có đàn ông được đến thánh đường.

- Trai giới (ăn chay): mỗi năm đến tháng Ramađan phải trai giới 1 tháng -
tháng Ramađan là tháng thứ 9 của lịch Islam giáo.
Theo kinh Côran, đây là tháng mà thánh Allah ban kinh Côran xuống cho tín đồ
Islam giáo, vì vậy mà vào tháng này các tín đồ phải ăn chay từ rạng đông đến
hoàng hôn, trong khoảng thời gian đó, các tín đồ không ăn, không uống, không hút
thuốc, không quan hệ tình dục, mọi sinh hoạt đều chuyển về ban đêm. Trong tháng
ăn chay, mọi tín đồ chỉ được nghĩ về những lời răn dạy của Thánh Allah, về tội lỗi
của mình. Kết thúc tháng ăn chay có tổ chức bữa tiệc nhỏ. Tháng Ramađan được
miễn cho một số đối tượng như người già, trẻ em dưới 10 tuổi, phụ nữ có thai và
cho con bú, những người đi tham gia thánh chiến hoặc đi xa thì được tạm hoãn và
phải thực hiện bù vào một dịp khác trong năm.
- Bố thí: mỗi tín đồ tuỳ theo thu nhập (từ 1/10 đến 1/20) mà phải bố thí cho người
nghèo, người goá bụa, trẻ mồ côi, người mới nhập đạo, người mắc nợ vì hiếu
thảo…Đó là nghĩa vụ có tính chất bắt buộc. Ngoài ra, những đóng góp của tín đồ
còn được dùng vào việc xây cất thánh đường, bù đắp những khoản chi tiêu thiếu
hụt của chính quyền. Do tính chất bắt buộc nên nó mất đi ý nghĩa “bố thí” đích
thực, trở thành một thứ thuế tín ngưỡng đối với các tín đồ.
- Hành hương: bắt buộc tất cả các tín đồ theo đạo ít nhất trong đời một lần phải
đến Caaba.
Khi đi hành hương không được mặc quần áo mà chỉ là 2 mảnh vải không có đường
khâu, không được đi giầy, trên đường đi không được làm đổ máu, không nhổ cỏ
cây, không bắn chim, không giết súc vật. Những người hành hương khi đến chỗ đã
nhìn thấy Mécca thì dừng lại để cắm trại. Họ tắm rửa rồi đi vào Mécca. Đầu tiên,
họ dừng lại ở giếng Zem Zem để uống một ngụm nước. Nước ở đây sở dĩ được coi
là thiêng liêng vì theo truyền thuyết, Ismael, con trai của Abraham (Abraham là
giáo chủ đầu tiên của người Hêbrơ, về sau thành thuỷ tổ của người Israel và người
Ả rập) đã uống nước ở giếng này. Tiếp đó, họ tiến vào đền Caaba, đi quanh đền 7
lần, hôn hoặc sờ phiến đá đen. Cuộc hành hương kéo dài trong 10 ngày. Trong thời
gian ấy, những người hành hương còn có nhiều hoạt động khác. Đến ngày thứ 10,
họ cúng một con cừu hoặc một con vật có sừng khác hoặc một con lạc đà. Cúng
xong thì mổ ra để ăn và bố thí. Sau đó họ cắt tóc, móng tay móng chân và đem
chôn. Ngoài ra họ còn phải đi thăm mộ Môhamét, nếu không thì chưa hoàn thành
cuộc hành hương. Sau khi đi hành hương, địa vị của tín đồ được tăng cao.
Ngoài ra Islam giáo còn đề cao thánh chiến. Người Ả Rập được Thánh Allah khải
thị phải có bổn phận truyền bá giáo lý của Ngài cho những người ngoại đạo, nếu
họ không chịu theo thì phải giết đi không thương xót. Chiến tranh nhằm truyền đạo
được gọi là thánh chiến (Djihad). Những người tham gia thánh chiến sẽ được lên
thiên đàng. Thánh chiến được coi là nghĩa vụ thiêng liêng của người theo Islam
giáo.
- Đạo Islam cũng tiếp thu nhiều quan niệm của các tôn giáo khác đặt biệt là
quan niệm của Do Thái Giáo, Kito Giáo về lịch sử sáng thế, quan niệm về
thiên đường và địa ngục.
Giáo Điều: dạy họ phải phục tùng ý muốn của chúa: sự phùng tùng ấy gọi là
Islam. Khi chết rồi, con người còn phải chịu sự phán quyết của chúa.
Cách lễ bái: cũng đơn giản như giáo điều. Tín đồ chỉ tuân theo bốn điều răn:
- Mỗi ngày cầu nguyện năm lần
- Tắm rửa trước khi cầu nguyện
- Trong đời ít nhất phải đi lễ bái ở La Mecque một lần (tảng đá đen ở thành
địa Mecca)
- Không uống rượu và thịt heo.
 Người nào chịu chiến đấu vì chúa sẽ được lên thiên đàng.

Kinh Thánh
Kinh Côran (tiếng Ả Rập viết là “Kuran”) nghĩa là “tụng niệm” là “truyền giảng”,
trong đó ghi lại những lời nói của Môhamét, nhưng theo tín đồ Islam giáo, đó là
những lời phán bảo của Thánh Allah.
Kinh Côran gồm 30 quyển, được chia thành 114 chương, 6236 tiết, đề cập đến
những vấn đề thuộc nhiều lĩnh vực. Đối với người Ả rập, ngoài những nguyên tắc
tôn giáo trong đó, kinh Côran còn là một bản tổng hợp mọi tri thức khoa học, mọi
nguyên tắc pháp luật và đạo đức. Kinh Côran còn trở thành cơ sở để xây dựng luật
pháp ở Ả rập. Nhiều quốc gia Islam ngày nay vẫn xem kinh Koran như là bản hiến
pháp bất hủ của dân tộc mình. Trong đời sống thường ngày, khi tuyên thệ, người Ả
Rậpthường có thói quen lấy kinh Côran ra và nói: “Đây là kinh Koran, tôi xin
thề…”
 Kinh Koran

Các tín đồ Islam giáo coi kinh Côran như một vật linh thiêng. Họ làm những cuốn
kinh bé xíu để trong hộp bịt vàng hay bạc hoặc đeo trước ngực để mong gặp những
điều may mắn.

Tục Lệ Khi Đạo Islam ra đời.

- Sau khi đạo Islam ra đời thì người Ả Rập vẫn giữ một số tục lệ trước và
thêm một số tục lệ mới như.
o Tẩy uế trước khi cầu nguyện.
o Khi cầu nguyện phải hướng về thánh địa Mecca phải phủ phục (phủ
phục tức là quỳ và cúi đầu xuống đất, đầu phải chạm đất).
o Cấm ăn thịt heo, thịt các con vật chết vì bệnh, thịt đã cúng thần, cấm
uống rượu (cấm ăn thịt heo vì thịt heo khi đó khá dở và người ta chưa
biết cách chăn nuôi heo sao cho phù hợp).

Thờ
 - Không thờ ảnh, tượng (việc này khác các tôn giáo khác)
o Bởi vì họ quan niệm rằng thánh Allah ở khắp mọi nơi và không có
hình tượng nào có thể thể hiện được.
 Do việc quan niệm như này mà trong thánh thất hồi giáo chỉ
trang trí bằng chữ Ả Rập xen kẽ các hình học, hình hoa lá.
Riêng ở trong đền Caaba ở Mecca có thờ một tảng đá đen từ
thời xưa để lại

Quan niệm về con người của Đạo Hồi

- Con người có 2 phần

o Thể xác là tạm thời
o Linh hồn là bất tử
 Cuộc sống ở trần gian chỉ là ngưỡng cửa để bước vào thế giới bên kia
sống một cuộc sống vĩnh hằng. => đây là cách nghĩ học theo do thái
giáo, kito giáo nên họ cũng có ngày phục sinh và ngày phán xét cuối
cùng. Và quan niệm về thể xác và linh hồn thì tương tự Ai Cập.

Quan hệ gia đình

- Thừa nhận chế độ đa thê, cho phép mỗi tín đồ nam giới được lấy 4 vợ và
không được cưới nàng hầu. Những người được phép cưới nhiều vợ phải là
người theo tôn giáo độc thần (vì độc thần là chỉ thờ 1 vị thần duy nhất và
đạo hồi chỉ thờ 1 thánh Allah nên được coi là độc thần).
 Nhận xét cá nhân của N ha` cute xinh dep: eo ơi hài=)) ông giáo chủ
Muhammed lấy tận 10 bà vợ, 2 bà nàng hầu trong khi ổng ra luật chỉ lấy
4 bà vs ứ đc lấy nàng hầu đúng là cấm với ng khác còn bản thân thì thấy
sắc là tenh tòng ten tẽo luật lệ kệ bà.

Thánh Chiến của Đạo Hồi

Thánh Chiến: là chiến tranh nhằm truyền đạo, đạo Hồi đề cao thánh chiến do
Muhammed đề ra và được người Ả Rập hưởng ứng rất đông. Điều này cho thấy
người Ả Rập họ rất đề cao “Thánh Chiến”
Vì sao họ lại đề cao thánh chiến?
- Vì lòng “Mộ Đạo” tức là tin và một lòng theo đạo.
- Còn có người thì muốn dựa vào thánh chiến để cướp giật.
 - Muhammed thì muốn dựa vào thánh chiến để mở rộng và phát triển thế lực
và bành trướng quyền lực và sức ảnh hưởng của bản thân mình và đạo hồi.
Đến năm 632 lúc ông 62 tuổi trước khi qua đời thì ông già nham hiểm dê
xồm này đã làm chủ được toàn xứ Ả Rập và phần lớn các bộ lạc đều tôn ông
làm giáo chủ.
Để chị m tóm tắt về thánh chiến ở đạo hồi cho dễ hiểu đơn giản lắm
- Đầu tiên là đi truyền giáo cho ngoại đạo m theo đạo t hay kh thì nó sẽ có 2
trường hợp như sau.
o Theo: sống =)))
o Ko theo: Pay cmn đầu.
 Giống như câu chuyện tôi kể b nghe về thằng nhóc mà t dạy thêm ấy =))
Vì sao Xã Hội, Đạo Hồi mà Muhammed dựng lên lại thành công
Xã hội và lịch sử
- Xã hội Ả Rập lúc đấy tôn giáo đa thần đã không còn phù hợp nữa
o Vì thờ nhiều thần thì xã hội sẽ hỗn loạn và mâu thuẫn về quyền lợi,
lợi ích, quan niệm của các tôn giáo sẽ dẫn đến các cuộc xung đột
giữa các tôn giáo với nhau. Đồng thời còn gây khó khăn cho người
dân trong việc thỏa mãn cho họ thờ nhiều vị thần cùng một lúc. Lúc
này độc thần lại cung cấp một hệ thống tín ngưỡng đơn giản hơn, rõ
ràng hơn và thống nhất lòng dân và tín đồ hơn.
- Nhờ sự ra đời của đạo hồi đã góp phần đẩy nhanh việc.
o Các nhóm dân du mục bắt đầu định cư và ranh giới bộ lạc dần dần bị
xóa bỏ.
o Các dân tộc hòa hợp lẫn nhau để tạo nên một quốc gia hùng mạnh
việc này đã tạo nên một nền kinh tế thống nhất, một quân đội hùng
cường để chống giặc ngoại xâm hoặc xâm lược các xứ khác.
 Vì thống nhất và đồng lòng là sức mạnh lớn nhất của quân đội.
Tính cách của người Ả Rập
- Họ có tính cách chiến đấu mạnh mẽ, quả quyết đánh ngã đối phương bằng
mọi phương tiện khủng bố.
Tính tình của giáo chủ Muhammed
- Có tài ngoại giao
- Nham hiểm, tàn ác
 - Biết tùy lúc mà dùng vũ lực hoặc điều đình, tấn công hay nhượng bộ (điều
đình là bàn bạc để giài quyết một cuộc xung đột, tranh chấp giữa các bên, tương tự như
đàm phán)
 Phải công nhận ông có tính cách của một vị quốc vương.
Sự cản trở của dân chúng
- Trên đường đi xâm lăng họ gặp kẻ địch và bắt kẻ địch chọn
o Nộp, cống cho họ
o Thừa hận và theo thánh Allah hoặc là chết
- Ngoài ra trên đường đi xâm lăng họ không bị cản trở bởi người dân đặc biệt
là nông dân ở đồng bằng Lưỡng Hà vì họ không quan tâm phải theo đế quốc
Byzanti hay là đế quố Ả Rập vì theo ai họ cũng phải nộp thuế, lao động như
nhau nhưng đế quốc Ả Rập còn khoan hòa hơn.
Tích Cực và Hạn Chế của Đạo Hồi, Giáo Luật, Giáo Điều Đạo Hồi.

Tích Cực:
- Ra đời đúng lúc, đáp ứng được yêu cầu lịch sử của bán đảo Ả Rập lúc bấy
giờ đó là thống nhất quốc gia.
- Một số tục lệ lạc hậu của bộ lạc đã được xóa bỏ sau khi đạo hồi ra đời như
o Chọc mù mắt con vật để tránh vía dữ.
o Cột lạc đà cạnh người chết.
o Chôn sống bé gái sơ sinh
o Bảo vệ quyền lợi của phụ nữ ở một mức độ nào đó.
- Luật lệ không gò bó, phức tạp nhất là không có tầng lớp tăng lữ, thầy tu do
đó mà thu hút được nhiều tầng lớp dân nghèo và nô lệ nghe theo (họ là tầng
lớp đông đảo nhất trong cuộc thánh chiến)
Hạn chế:
- Do tính độc thần tuyệt đối nên người theo đạo hồi đối xử rất khắc nghiệt đối
với những người theo tôn giáo đa thần.
- Đề cao tính bạo lực trong quá trình truyền giáo (đề cao thánh chiến mà thánh
chiến là bạo lực).
- Thừa nhận chế độ đa thê cho phép lấy tối đa 4 cô vợ và không được phép lấy
nàng hầu nhưng riêng Muhammed lại lấy tận 10 cô vợ và 2 nàng hầu.
- Duy trì sự bất bình đẳng với phụ nữ
o Phụ nữ phải phục tùng chồng
 o Không được đề xuất ly hôn.
o Ra khỏi nhà là phải mang theo mạng che mặt.
 Nhan xet cua ngoc ha cute: ong muhammed nay la 1 ong gia` bien thai va` ghen
tuong ghe gom noi chung vi de on dinh cai hau cung cua ong nen ong dua ra cai dao
luat nay de vua co gai ma gai khong duoc chia tay ong qua la dang cap.

Phụ nữ đạo hồi mang mạng che mặt

IV. Văn Minh Ả Rập

Văn Minh Ả Rập tức là văn minh hồi giáo nền văn minh này không có gì
đặc biệt và mới mẻ. Ả Rập là một quốc gia ra đời muộn nên đã hưởng cả gia
tài của người đi trước. Họ đã tổng hợp các yếu tố căn bản của nền văn minh
khác như Ấn Độ, Ba Tư, Hy Lạp, v.v. Việc này chứng tỏ tinh thần của họ
không kém tinh thần của người Hy Lạp vào thời cực thịnh là bao nhiêu.

Cũng như người Hy Lạp họ đã phát triển một cách rất có phương pháp và
khoa học thực nghiệm.

Họ học với người Cảnh Giáo triết học của Aristote, y học và văn chương,
toán học.
 Họ còn học với người do thái rải rác ở các thị trấn với hai tinh thần Ả Rập và
Do thái phản ứng cùng nhau tạo cho xã hội một sinh lực văn hóa tốt đẹp.
Ngoài ra họ còn học người Ấn Độ rất nhiều

Vào Thế kỉ 9, 10 họ xuất hiện nhiều “Sử Gia” và “Văn Nhân” mang khuynh
hướng giáo dục họ không những viết sách mà còn viết từ điển và các khái
luận về nguôn ngữ học.

Nhiều trường đại học xuất hiện ở các đô thị lớn ra sức ảnh hưởng rất lớn đến
học sinh phương Tây.

Toán Học.
- Tiếp tục phát triển đại số, lượng giác của người Hy Lạp như cho ra đời các
công thức Sin, Cos, Tan, Cotan.
- Hoàn thiện hệ thống chữ số của người Ấn Độ. Do đó đã có lúc người ta
nhầm lẫn người Ả Rập đã sáng tạo ra hệ thống chữ số nhưng họ chỉ Hoàn
Thiện nó.
- Nhà đại số học nổi tiếng nhất là Muhammed Ibn Musa với tác phẩm “Đại Số
Học” đây là tác phẩm đầu tiên về lĩnh vực toán học.
Vật Lý
- Phát minh ra quả lắc
- Viết sách về quang học
Hóa Học
- Họ đi rất đúng đường, tìm ra được nhiều chất mới như
o Potasse.
o Bạc - Nitrate.
o Sublime corrosif
o Axit Citric
o Axit sunfuric
Thiên văn học
- Họ cũng rất chú ý và quan sát các vì sao và nghiên cứu các vết trên mặt trời.
- Họ cũng cho rằng trái đất có hình tròn
 - Nhà thiên văn học nổi tiếng còn cho rằng vật gì cũng hút về trung tâm trái
đất
- Họ còn xây dựng đài thiên văn và chế tạo nhiều dụng cụ về thiên văn được
sử dụng cho đến ngày nay.
Sinh Vật học
- Thuyết tiến hóa của Otman Aman – Giahip từ thế kỉ 19 cho rằng con người
tiến hóa
o Khoáng vật > thực vật > động vật > Con người
- Họ còn biết ghép cây để tạo ra các giống cây mới
Y học
- Tuy là một quốc gia cấm và mổ tử thi nhưng Ả Rập vẫn là một quốc gia có
nền Y học rất phát triển và tiến xa hơn Hy Lạp
o Họ nghiên cứu hình thái học và khoa vệ sinh
o Khí cụ y học của họ ngày nay vẫn còn
o Họ còn biết dùng thuốc mê trong việc mổ, xẻ và họ còn mổ được
những căn bệnh ngày nay mà ta cũng khó mà mổ được.
- Đặc biệt trong nền Y học của Ả Rập là khoa mắt của họ rất phát triển và có
một số tác phẩm nổi tiếng được dịch ra tiếng Latinh như
o Mười khái luận về mắt của Isac
o Sách chỉ dẫn cho các thầy thuốc khoa mắt của Ixa
o Bệnh đậu mùa và bệnh sởi của Radi.
o Tiêu chuẩn Y học của Xina.
- Họ đã xây rất nhiều bệnh viện để chữa bệnh miễn phí cho mọi tầng lớp nhân
dân
- Đưa các thầy thuốc đến các thị trấn để chữa bệnh cho nhân dân
- Một số thầy thuốc còn được cử đến nhà lao để chữa bệnh cho phạm nhân và
bệnh nhân.
 Thởi trung đại: Ả Rập là nước có những thành tựu về Y học rất lớn và
là nước đứng hàng đầu thế giới về Y Thuật.
Văn Học
Gồm thơ ca và văn xuôi
- Thơ ca: truyền miệng và chữ viết
Thời kỳ phát triển rực rỡ nhất của thơ ca Ả Rập là từ thế kỷ VIII đến thế kỷ XI, tập
thơ nổi tiếng “Anh dũng ca” do hai thầy trò Abu Tammam sưu tầm và hiệu đính.
Trong thời kỳ này, ở Ả Rậpxuất hiện nhiều nhà thơ tiêu biểu như Abu Nuvát, Abu
la Ala Maari.
- Văn xuôi: nổi tiếng nhất là tác phẩm “Nghìn lẻ một đêm”, hình thành từ thế kỷ X
đến thế kỷ XII. Những truyện trong tác phẩm này bắt nguồn từ tập “Một nghìn câu
chuyện” của Ba Tư ra đời từ thế kỷ VI, dần dần được bổ sung bằng các truyện thần
thoại của Ấn Độ, Ai Cập, Hy Lạp…rồi cải biên và gắn lại với nhau thành một
truyện dài xảy ra trong cung vua Ả rập.
=> Tập truyện ly kỳ này phản ánh cuộc sống, phong tục, tập quán và ước
nguyện của nhân dân các dân tộc trong đế quốc Ả rập, đồng thời thể hiện sức
tưởng tượng phong phú của họ.

Nghệ Thuật
Khi mới hình thành nhà nước, nghệ thuật của Ả Rập hết sức đơn điệu, nghèo
nàm. Do Giáo chủ Muhammed của họ đã
o Cấm điêu khắc
o Cấm hội họa
 Do việc cấm thờ ảnh, tượng.
o Cấm dùng trang sức bằng vàng, bằng bạc, lụa
 Vì cho rằng làm như vậy sẽ dẫn người ta đến những ham muốn vật chất,
sa ngã.
Về sau những điều kiện đó dần được nới lỏng nên Ả Rập dần có những điều kiện
tiếp thu nền nghệ thuật của các nước khác như: Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ. Do vậy
nên trong nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc cũng có nhiều tiến bộ đáng kể.

- Kiến trúc: xây dựng cung điện và thánh thất của đạo Islam. Các thánh
đường của đạo Islam thường được xây dựng công phu, mái vòm hình bát úp,
cột thon nhỏ kiểu Ba Tư.

- Điêu khắc: các nhà điêu khắc Ả Rậpkhông được phép đúc tượng, họ chỉ
chạm trổ vào tường để trang trí thánh đường. Trong trang trí nội thất của các
thánh đường đều tuân theo một nguyên tắc: không thờ ảnh tượng mà chỉ
trang trí hoa lá: hoa sen, hoa cẩm chướng, trang trí bằng các loại hình học:
đường thẳng, góc nhọn, hình vuông, hình đa giác, bầu dục, trôn ốc…xen kẽ
là những đường gợn sóng, ngôi sao và các bông hoa, đặc biệt là các dòng
 kinh Côran viết bằng tiếng Ả rập.

- Âm nhạc: Lúc đầu cũng bị cấm, sau đó người ta cho rằng rượu như là thể
xác, âm nhạc là linh hồn, nhờ hai thứ đó mà cuộc sống con người mới được
vui vẻ, do vậy, âm nhạc dần dần được phổ biến. Tuy nhiên, nhạc Ả Rập khá
đơn điệu, buồn tẻ. Người Ả Rập đã sử dụng một số nhạc cụ trong sinh hoạt
tập thể: đàn lút, đàn lia, sáo, trống…
Giáo Dục
- Theo truyền thuyết, Môhamét rất khuyến khích việc mở rộng kiến thức. Ông
nói: “Kẻ nào từ biệt gia đình để đi tìm hiểu thêm và mở mang trí thức là kẻ
đó đang đi trên con đường của Chúa…Mực của nhà bác học còn linh thiêng
hơn máu của người tử vì đạo”.
- Chế độ giáo dục gồm 3 cấp: tiểu học, trung học, đại học
- Sớm nhất là đại học Cairô thành lập năm 988
- Ngoài ra có trung tâm khoa học, thư viện để nghiên cứu và giảng dạy thần
học, thiên văn học, y học.
Thủ công
- Đầu thế kỉ thứ 8. Người Ả Rập đã học được cách làm giấy của người Trung
Quốc. Từ đó sách xuất hiện ngày càng nhiều. Ở Bát Đa có hơn 100 hiệu sách
sau khi bị mông cổ đánh chiếm thì có hơn 36 thư viện công cộng
 Đủ để thấy tinh thần ham học hỏi của họ và số lượng sách khổng lồ và
lượng tri thức mà họ sỡ hữu.
- Trong khi ở Tây Âu bắt đầu suy thoái văn hóa thì trung tâm đại học ở Ả Rập
đã thu hút được nhiều học sinh ở các nước Tây Âu đến học tập nhất là ở
Coócđôba.
Kinh Tế
- Họ học cách trồng, tỉa và cách tưới ruộng của người Ai Cập, Lưỡng Hà
- Họ biết giá trị của phân bón
- Biết làm cho các loài cây thích ứng với đất đai
- Gây thêm giống cây có trái và hoa
- Chế nước hoa
- Nấu siro
- Làm đường mía
- Làm rượu vang nổi tiếng
 Họ giao thương sang châu âu các mặt hàng thảo mộc như Lúa, Mía, Dâu,
Mơ, Măng Tây, Đậu, Gai, Nghệ.
 - Họ còn là những thợ thủ công rất giỏi. Sản phẩm mà họ chế tạo ra thì có
nhiều loại mà lại đẹp hơn các sản phẩm mà thế giới lúc bấy giờ tạo ra được.
- Họ có thể luyện các kim loại như
o Vàng, bạc, đồng, đồng đỏ, sắt, thiếc.
 Họ đem bán các đồ kim loại như lưỡi gươm, thiết giáp, chân đèn, mâm
chạm, lưỡi cày, bàn, các thứ đồ từ gỗ cẩm, xà cừ
- Đồ thủy tinh và đồ gốm của họ ít quốc gia nào trên thế giới bì kịp
- Họ biết các bí quyết của nghề nhuộm và làm được giấy.
Chính Trị
- Họ biết tổ chức một quốc gia có tính cách tiến bộ.
- Cũng như bao quốc gia dân chủ chuyên chế khác Ả Rập cũng chứa rất nhiều
mâu thuẫn như
o Mâu thuẫn giai cấp
o Mâu thuẫn dân tộc
 Quốc gia này thường xảy ra bạo loạn, nội chiến.
Nhờ tinh thần vừa mềm dẻo vừa độc đoán của hồi giáo mà nền chính trị chuyên
chế và đế quốc mới duy trì được.

Lời Kết
Văn Minh Ả Rập rất rực rỡ và toàn diện. Họ có đóng góp to lớn vào kho tàng văn
mnh nhân loại, đồng thời họ đã có những đóng góp to lớn trong việc bảo tồn di sản
văn hóa của Hy Lạp cổ dadij. Trong sự giao lưu văn minh Phương Đông và
Phương Tây, Ả Rập đóng vai trò là người trung gian và truyền bá nhiều phát minh
quan trọng của Phương Đông và Phương Tây như chữ số ấn độ, nghề in, thuốc
súng, la bàn của trung quốc.
Câu hỏi ôn tập
1. Văn hóa Ả Rập đã có những đóng góp nào cho tri thức nhân loại trong các lĩnh
vực như khoa học, toán học, văn học và y học? Hãy phân tích tầm quan trọng của
những đóng góp này.

2. Islam là một yếu tố trung tâm trong văn hóa và lịch sử Ả Rập. Bạn nghĩ thế nào
về tác động của Hồi giáo đối với sự phát triển của nền văn minh Ả Rập và cách nó
tác động đến các nền văn minh khác trong khu vực và toàn cầu?

3. Những đổi thay về chính trị và xã hội trong lịch sử Ả Rập đã tạo ra những ảnh
hưởng như thế nào đối với văn hóa, nghệ thuật và khoa học Ả Rập?
 Chương 5: Ấn Độ

I. Điều kiện tự nhiên, vị trí, dân cư.

1. Vị Trí
- Ấn Độ là một tiểu lục địa có hình tam giác
o Phía bắc là một dãy núi hiểm trở là dãy Himalaya
o Hai mặt Đông Nam và Tây Nam giáp Ấn Độ Dương.
o Có hai con sông lớn ở biên giới phía đông và phía tây là con sông ấn
và sông hằng
 Những điều kiện đó đã tạo nên một bán đảo gần như cô lập và ở trong Ấn
Độ thì hình thành nên hàng ngàn tiểu quốc, giao thông, giao lưu với nhau
rất khó khăn nên lịch sử thời xưa của Ấn Độ không có gì đáng để nói. Họ
không bị dân tộc nào xâm lăng do địa hình địa thế khó mà vào được nơi
đây và cũng khó thống nhất được bởi vì giao thông ở trong lục địa rất khó
khăn. Có một số tiểu quốc chỉ nhỏ bằng một ngôi làng mà vẫn sống yên
ổn cả thế kỉ
- Ở thời Cổ Trung Đại, lãnh thổ của Ấn Độ rộng lớn hơn, bao gồm cả các
nước Pakixtan, Bănglađét, Nêpan ngày nay
 Vị trí địa lý và địa hình Ấn Độ
2. Điều Kiện Tự Nhiên
Địa Hình: Dọc bờ biển có 2 dãy đồi cao chắn gió và mưa từ ấn độ dương vào nên
miền giữa bán đảo Ấn Độ thường khô và nóng xuất hiện nhiều bãi sa mạc nhỏ.
Ở Ấn Độ rất đa dạng và được chia thành hai miền Nam, Bắc lấy dãy núi Vindya
làm ranh giới.
Miền Cực Bắc: là tỉnh Casơmia phía nam của vùng này là Penjap nghĩa là “Vùng
Năm Sông” bao gồm các con sông như.
- Ấn
- Ravi
- Thelum
- Chenar
- Sutleji
Các con sông lớn ở Ấn Độ như Sông Ấn và Sông Hằng đều bắt nguồn từ dãy
Himalaya nhưng lại chảy theo hai hướng ngược nhau
- Ấn: chảy về hướng Tây qua Pakistan rồi đổ ra biển Ả Rập
- Hằng: chảy về hướng Đông qua Ấn Độ và Bangladesh rồi đổ ra vịnh
Bengal.
Himalaya theo tiếng Sanxkrít, có nghĩa là “Nơi Cư Trú Của Tuyết”, “Xứ Sở Của
Tuyết” trong trí tưởng tượng của họ thì Himalaya là nơi tiếp giáp giữa cõi trời và
trần gian, là nơi trú ngụ và đi về của các thần linh nên nơi đây thường là chốn tu
hành khổ luyện của những đạo sĩ muốn tĩnh tâm thiền định, chiêm nghiệm về bản
chất của vũ trụ và nhân sinh, tìm con đường giải thoát cho chúng sinh khỏi cảnh
lầm than, khổ ải của cuộc đời.
Miền Bắc: có hai con sông lớn là Sông Ấn và Sông Hằng.
Hai con Sông Ấn, Sông Hằng đã tạo nên những đồng bằng rộng lớn và phì nhêu,
rất thuận lợi cho trồng trọt, chăn nuôi và các vấn đề về nông nghiệp. Và hai lưu
vực này là một trong những vựa lúa lớn nhất trên thế giới hiện nay.
Miền Nam: Là cao nguyên Đêcan rộng lớn, có nhiều rừng rú và khoáng sản, nằm
giữa hai dãy núi Đông Ghát và Tây Ghát, chạy dài dọc theo hai mặt Đông và Tây
của bờ biển Ấn Độ Dương. Vùng cao nguyên Đêcan có rất nhiều sông ngòi chảy
qua và đổ ra biển, song mực nước của các con sông này không ổn định nên không
thuận lợi cho giao thông cũng như thuỷ lợi.
Khí Hậu: do sự đa dạng về địa hình nên khí hậu của Ấn Độ cũng rất đa dạng và
khắc nghiệt
- Miền Bắc – dãy Himalaya:
o khí hậu 4 mùa rõ rệt, thường xuyên chịu nhiều ảnh hưởng của các cơn
bão, lốc xoáy đặc biệt nhiều nhất trong mùa mưa.
o Còn ở khu vực Himalaya thì quanh năm tuyết bao phủ, gió lạnh thấu
xương bão tuyết thường xuyên xảy ra. Mùa hè băng tuyết tan tạo
thành những cơn tháo lũ đổ xuống chân núi có thể cuốn lấp đi một
vùng làng mạc, dân cư.
- Miền Nam:
o Khí hậu khô nóng thất thường

3. Dân Cư
- Ấn Độ gồm rất nhiều tộc người, nhưng chủ yếu có hai thành phần chủng tộc:
Đraviđa chủ yếu cư trú ở miền Nam và người Aryan từ vùng Caxpiên di cư
xuống miền Bắc Ấn Độ và định cư ở đó.
- Ấn Độ là anh con chú bác với dân tộc Ba Tư cả hai đều ở phía Đông biển
Caspiene tiến xuống phương Nam nhưng người Ba Tư ngừng tại trung
nguyên Iran còn người Ấn Độ thì tiếp tục tiến, vượt sông Ấn, vào bán đảo
Ấn Độ.
- Khi người Ấn Độ đến bán đảo họ đánh đuổi thổ dân rồi chiếm đất. Họ bỏ
nghề du mục, sống chủ yếu vào nghề nông còn thương mại thì không có gì
bởi địa hình cô lập và khó giao lưu giao thông.
- Theo các tài liệu nghiên cứu về ngôn ngữ học, khảo cổ học và dân tộc học, ở Ấn Độ có đến 1500
ngôn ngữ khác nhau. Ngày nay, chính phủ Ấn Độ đã công nhận 15 ngôn ngữ chính thức, trong đó
tiếng Hinđu được coi là ngôn ngữ dân tộc và tiếng Sanskrít là ngôn ngữ cổ dân tộc
- Giai Cấp: xã hội Ấn Độ được chia thành nhiều giai cấp
o Bọn Quý phái: sống mơ mộng trong cung điện, hết đi săn thì thưởng
thanh sắc.
 o Bọn Tu Hành: cụ thể là tu hành Bà La Môn thì chẳng làm việc gì chỉ
tụng, niệm và rất được coi trọng. Tuy cái bọn này không có quyền như
cái bọn Quý Phái nhưng uy thế của cái bọn này rất mạnh, tựa như
Giáo Hội thời Trung cổ ở châu Âu. Thực ra họ hành đạo để giữ chế độ
giai cấp hơn là cứu nhân độ thế. Họ đặt ra nhiều nghi lễ mà ai cũng
phải theo và chỉ họ mới được làm chủ lễ, nên mà đâu có đứa nào dám
chống lại họ? Họ dạy người ta thờ thần Bà La Môn và chịu khổ hạnh
để thoát khỏi vòng sin tử, mà khi chết đi linh hồn mới được nhập với
đại khối. | nghĩa là để duy trì cái chế độ kh làm mà vẫn có ăn m kh cày thì sao t có ăn
nên t xàm xàm t dụ m cho t có cái ăn đã r tính còn m đếch làm thì t đem xử tử m răn đe
cho mấy đứa khác =))) đúng là cái lũ khốn nạn| chuẩn y chang m đi lừa t :)
o Binh Sĩ, Thương Nhân, Nông Dân, Tôi Tớ: tuy chưa đến nỗi như
hạng “Tiện Dân” sau này nhưng những người này thì không hơn nô lệ
ở Hi Lạp là bao. Giai cấp này bị các 2 giai cấp trên khinh tởm, đến cái
bóng của họ chiếu vào vật gì thì vật đó coi là dơ bẩn, phải ném đi chứ
không chịu đụng vào nữa |Làm ăn chết mọe cho 2 cái bọn ở trên hưởng.
hưởng xong r xem thường cmn tức : D|
 Giữa xã hội như vậy một vị Phật đã ra đời ông muốn san phẳng các giai
cấp với châm ngôn “Chúng Sinh Bình Đẳng”.
|minh: a di da phat bo xuong do dao lap dia thanh phat di con dung la mang danh
dap nua|. Đ*o

Về hai lưu vực sông

Lưu Vực Sông Ấn:
- là nơi khởi nguồn của một trong những nền văn minh sớm nhất trong lịch sử
nhân loại > Văn Minh Sông Ấn.
- Sông Ấn: tên gọi là “Ấn” có nghĩa là Sindhu có nghĩa là “Sông” người Ba
Tư khi khu vực này đã đổi tên thành Hindu và gọi cả miền bắc Ấn Độ là
“Hindustan = xứ sở của các dòng sông”. Chính nơi đây từ thiên niên kỷ thứ
III TCN đã nảy sinh một nền văn minh nổi tiếng là “Môhenjô Đarô và
Harappa”.
Lưu Vực Sông Hằng
Sông Hằng được coi là con sông linh thiêng nhất của Ấn Độ.
Nó bắt nguồn từ dãy Himalaya, choàng ngang cả phía Bắc Ấn.
Trong huyền thoại Ấn Độ, sông Hằng là người con gái của Himalaya, không
những vậy, theo người Ấn Độ, sông Hằng còn là con sông ở trên trời. Nó chảy
tung bọt dưới chân thiên thần Visnu - thần Bảo tồn, nên nó có tên là Visnupadi.
Khi vua Bhagiratha để tiếp tục ý nguyện của cha mình, đã bỏ ngai vàng lên
Himalaya luyện phép mới mời được sông Hằng rời thiên giới quay dòng chảy
xuống tưới mát cho trần gian. Nó chảy ngang qua Himalaya và tiếp tục chảy
xuống âm phủ. Vì vậy sông Hằng có đến ba dòng chảy qua cả ba thế giới: trên trời
nó là Ngân Hà, ở mặt đất nó là Hằng Hà, dưới âm phủ nó có tên là Patalaganga.
Vì sông Hằng chảy qua cả ba thế giới nên nó còn được gọi là Tripathaga.

- Tục Lệ của người miền Bắc Ấn Độ:

o Họ coi việc tắm nước sông hằng trở thành một sinh hoạt tôn giáo
thiêng liêng (lễ hội tắm Kumbh Mela)
o Hằng năm, hàng triệu tín đồ đạo Hindu từ khắp nơi trên miền đất nướ
đều hành hương về đây tắm dòng nước mát sông Hằng để rửa sạch
mọi lỗi lầm, để được tĩnh tâm, an ủi và khi chết nếu được nhỏ vài giọt
nước sông hằng vào miệng thì đó là diễm phúc của cuộc đời.
o “Dòng sông Hằng…đã nắm giữ trái tim của Ấn Độ và thu hút hàng bao nhiêu
triệu người đến đôi bờ của nó từ buổi bình minh của lịch sử. Câu chuyện dòng
sông Hằng, từ ngọn nguồn của nó đến biển cả, từ thời xưa đến thời nay, là câu
chuyện của nền văn minh và văn hoá Ấn Độ, của sự hưng suy của các triều đại,
của những thành phố lớn, kiêu hãnh, của cuộc phiêu lưu của con người và sự tìm
tòi của trí tuệ từng làm bận bịu các nhà tư tưởng Ấn Độ…”

Đối với người Ấn Độ, nước sông Hằng có sức thanh tẩy rất màu nhiệm: người
có tội đến tắm nước sông Hằng sẽ trở nên trong sạch. Đến với sông Hằng, gọi tên
sông Hằng, người ta cảm thấy tĩnh tâm, thanh thản và như trút đi hết mọi cực khổ,
lo âu của cuộc đời. Do vậy, sông Hằng được coi như sông Mẹ. Hình tượng của
sông Hằng được nhân hoá như là một người đàn bà mang một bình đầy nước,
đứng trên một con cá sấu.

 Tóm lại, Ấn Độ là một đất nước có điều kiện tự nhiên, điều kiện địa lý hết sức
đa dạng nhưng cũng vô cùng khắc nghiệt. Đó là một tiểu lục địa mênh mông,
vừa có những miền núi cao đầy băng giá và rừng rậm âm u, vừa có những
miền đại dương chói chang ánh nắng, vùa có những con sông lớn với những
đồng bằng trù phú lại vừa có những cao nguyên và sa mạc khô khan, nóng
nực.
 II. Sơ Lược Lịch Sử Ấn Độ Cổ Trung Đại
Thời kỳ văn minh lưu vực sông Ấn (từ đầu thiên kỷ III đến giữa thiên kỷ II TCN):
còn gọi là thời kỳ văn hoá Haráppa và Môhenjô Đarô (do việc phát hiện ra hai
thành phố Haráppa và Môhenjô Đarô bị chôn vùi dưới đất ở vùng lưu vực sông
Ấn). Chủ nhân của nền văn minh này là người Đraviđa, qua nghiên cứu các hiện
vật tìm được và tìm hiểu cấu trúc của hai thành phố này cho thấy: đây là thời kỳ xã
hội người Đraviđa đã có sự phân hoá giai cấp, nhà nước đã hình thành.
- Thời kỳ Vêđa (từ giữa thiên kỷ II đến giữa thiên kỷ I TCN)
Lịch sử Ấn Độ thời kỳ này được phản ánh trong bộ kinh Vêđa, bộ kinh Thánh của
đạo Bàlamôn nên được gọi là thời kỳ Vêđa. Chủ nhân của thời kỳ Vêđa là người
Aryan (nghĩa là “người cao quý”) mới di cư từ Trung Á vào Ấn Độ (vào khoảng
năm 1500 TCN). Trước khi vào Ấn Độ, người Aryan còn đang ở trong thời kỳ tan
rã của chế độ thị tộc, bộ lạc, sống cuộc sống du mục, chưa định cư, tức là ở trình
độ văn minh thấp hơn so với người Đraviđa. Khi vào Ấn Độ, người Aryan học tập
kỹ thuật làm nông nghiệp của người Đraviđa, bắt đầu sống định cư, dần dần xây
dựng các quốc gia đầu tiên ở Ấn Độ. Trong quá trình đó, người Aryan đã xây dựng
chế độ đẳng cấp, để bảo vệ chế độ đẳng cấp họ dùng luật pháp (luật Manu) và tôn
giáo (đạo Bàlamôn). Do vậy, trong thời kỳ này ở Ấn Độ xuất hiện 2 vấn đề có ảnh
hưởng rất quan trọng và lâu dài trong xã hội đó là chế độ đẳng cấp Vácna và đạo
Bàlamôn.
Ấn Độ từ thế kỷ VI TCN đến thế kỷ IV TCN: là thời kỳ hình thành các quốc gia
sơ kỳ. Đây cũng là thời kỳ các vương quốc ở Ấn Độ tranh giành quyền bá chủ ở
lưu vực sông Hằng, trong đó vương quốc Magađa là vương quốc lớn mạnh nhất ở
vùng Bắc Ấn.
Năm 327 TCN, sau khi tiêu diệt Ba Tư, quân đội Makêđônia do Alêchxăngđrơ chỉ
huy đã tấn công Ấn Độ, tuy nhiên họ đã không thành công.
Ấn Độ từ thế kỷ IV đến thế kỷ II TCN: Vương triều Môrya (321 – 187 TCN) do
Sanđra Gúpta, biệt hiệu là Môrya (chim công) lập nên sau khi đánh thắng quân
Makêđônia, giải phóng đất nước. Đây là triều đại huy hoàng nhất trong lịch sử Ấn
Độ cổ đại, đặc biệt giai đoạn cường thịnh là thời Asôca (273 – 236 TCN). Đạo
Phật trở thành quốc giáo.
Ấn Độ từ thế kỷ II TCN đến thế kỷ IV sau công nguyên:
Sau khi Asôca chết, vương triều Môrya suy sụp nhanh chóng, nước Magađa thống
nhất dần dần tan rã, đến năm 28 TCN thì diệt vong. Ấn Độ rơi vào tình trạng chia
cắt trầm trọng. Tộc Cusan từ Trung Á vào chiếm miền Tây Bắc Ấn Độ, thành lập
nước Cusan. Dưới thời vua Canixca (78 – 123) - vốn là một người tôn sùng đạo
Phật, nên Phật giáo thời kỳ này cũng rất hưng thịnh. Sau khi Canixca chết, nước
Cusan ngày càng suy yếu, đến thế kỷ V thì bị diệt vong.
b. Thời trung đại
Vương triều Gúp ta (từ thế kỷ IV đến thế kỷ VI): đây là thời kỳ xác lập chế độ
phong kiến ở Ấn Độ. Giai đoạn này được xem là “Thời đại cổ điển” trong lịch sử
Ấn Độ. Các phương diện chính trị - xã hội và nền văn hóa được định hình, trở
thành bản sắc của Ấn Độ.
Vương triều Hác sa (thế kỷ VII đến thế kỷ XII): là thời kỳ tồn tại chế độ phong
kiến phân tán ở Ấn Độ. Trong thời kỳ này, có một giai đoạn dưới thời trị vì của
Hác sa, Ấn Độ trở thành một vương quốc tương đối hùng mạnh ở miền Bắc Ấn
Độ, đến năm 648, khi Hác sa chết, quốc gia do ông dựng lên cũng tan rã theo. Từ
đó cho đến thế kỷ XII là thời kỳ Ấn Độ liên tiếp ngoại tộc xâm chiếm. Đến năm
1200, toàn bộ miền Bắc Ấn Độ bị nhập vào Ápganixtan.
Vương triều Hồi giáo Đêli (1206 – 1526)
Đây là thời kỳ thống trị của người Hồi giáo. Năm 1206, viên tổng đốc của
Ápganixtan ở miền Bắc Ấn Độ đã tách miền Bắc Ấn Độ thành một nước riêng tự
mình làm vua (xuntan), đóng đô ở Đêli, gọi là nước Xuntan Đêli (hay vương triều
Hồi giáo Đêli).
Vương triều Môgôn (1526 – 1857): là thời kỳ Ấn Độ bị Mông Cổ xâm lược và
thống trị. Từ giữa thế kỷ XVIII, thực dân Anh bắt đầu chinh phục Ấn Độ, đến năm
1849, Ấn Độ hoàn toàn bị biến thành thuộc địa của Anh, vương triều Môgôn tồn
tại đến năm 1857 thì bị diệt vong.
 III. Những Thành Tựu, Văn Minh Ấn Độ

1. Chữ Viết
- Chữ viết là một biểu hiện của văn minh. Chữ viết xuất hiện đầu tiên ở Ấn Độ từ
nền văn minh sông Ấn. Tại các di chỉ thuộc nền văn minh sông Ấn, người ta đã
phát hiện được hơn 3000 con dấu khắc chữ đồ hoạ, nhưng đáng tiếc cho đến ngày
nay người ta vẫn chưa tìm ra cách giải mã loại chữ này.
- Họ là một trong những dân tộc có chữ viết sớm nhất thế giới. Chữ viết của họ
không thông dụng lắm. “Kinh Veda” của họ là một áng văn chương rất có giá trị.
Vào thế kỷ VIII – VII TCN, ở Ấn Độ xuất hiện cùng một lúc nhiều loại chữ cổ: Brami (từng
được vua Asôka khắc trên bia đá); Kharosthi, loại chữ này có lẽ bắt nguồn từ một loại chữ cổ
vùng Tây Á; chữ Sanxkrít (chữ Phạn) do người Ấn tạo ra trên cơ sở kế thừa các mẫu tự của hai
chữ trên; chữ Pali được xây dựng trên cơ sở vay mượn từ Phạn ngữ (viết kinh Phật)
Trong 4 thứ chữ này, chữ Phạn là thứ chữ được bổ sung dần cả về ngữ pháp và kiểu chữ. Người
có công trong việc hoàn chỉnh hệ thống ngữ pháp của chữ Phạn, tu chỉnh kiểu chữ của nó là
Panini (thế kỷ V TCN), từ đó chữ Phạn được sử dụng phổ biến ở Ấn Độ cho đến thế kỷ X.
Người ta thường chia chữ Phạn thành ba loại: chữ Phạn cổ xưa hay chữ Phạn thời Vêđa, chữ
Phạn sử thi và chữ Phạn cổ điển. Chữ Phạn cổ xưa được sử dụng trong các kinh Vêđa trong
khoảng thiên niên kỷ II TCN. Đó là một ngôn ngữ dựa trên một phương ngữ ở vùng Tây Bắc Ấn
Độ, còn mang nhiều nét sơ khai. Từ thế kỉ IV TCN, các nhà ngữ pháp Ấn Độ, đặc biệt là Panini
là người có công hoàn chỉnh chữ Phạn cả về kiểu chữ và ngữ pháp, biến nó thành một ngôn ngữ
có cấu trúc chặt chẽ, lôgic, trở thành chữ Phạn cổ điển được dùng phổ biến trong thơ ca, kịch và
truyện. Đến khoảng thế kỉ II SCN, nhà ngữ pháp Patanjali đã hoàn chỉnh và phát triển chữ Phạn
thêm một bước. Còn chữ Phạn sử thi thì đã được dùng chủ yếu trong các bộ sử thi Mahabharata
và Ramayana, tuy xuất hiện sau chữ Phạn thời Vêđa nhưng lại cổ hơn, bình dân hơn và sinh
động hơn chữ Phạn cổ điển. Sau đó, chữ Phạn trở thành chữ viết chính thức của Ấn Độ từ thế kỉ
V TCN đến thế kỷ X sau công nguyên.

- Từ thế kỷ X trở đi dần dần xuất hiện nhiều loại chữ viết khác nhau. Mỗi khu vực,
mỗi vùng có một thứ chữ viết riêng. Trong đó, chữ Hinđi được xây dựng trên cơ sở
chữ Phạn là thứ chữ phổ biến ở Ấn Độ cho đến nay.
- Ngày nay ở Ấn Độ có 15 thứ tiếng chính được dùng phổ biến, chia làm 2 hệ
thống:
+ ngữ hệ Aryan (khoảng gần 3/4 dân số Ấn Độ thuộc ngữ hệ này, gồm 11 thứ
tiếng)
+ ngữ hệ Đraviđa (4 thứ tiếng)
Ngoài ra, đặc biệt ở Bắc Ấn dùng phổ biến tiếng Anh. Ấn Độ chưa có ngôn ngữ
thống nhất toàn quốc. Cư dân nói ngữ hệ Aryan sống ở miền Bắc, cư dân nói ngữ
hệ Đraviđa sống ở miền Nam. Các ngôn ngữ khác ngữ hệ thì hoàn toàn khác nhau,
thậm chí cùng ngữ hệ cũng rất khác nhau. Vì thế, tính tách biệt giữa các cộng đồng
ngôn ngữ rất lớn. Ấn Độ là quốc gia đa dân tộc, đa ngôn ngữ, đa văn hoá. Phạn
ngữ, chữ Hinđi như một cơ sở để thống nhất cộng đồng văn hoá Ấn Độ.

2. Văn Học
Nền văn học Ấn Độ rất phong phú, rất đặc sắc, giàu tính sáng tạo, thấm đậm tinh
thần nhân văn, tinh thần Hinđu giáo.
Một số tác phẩm tiêu biểu:
a. Kinh Vêđa: là bộ kinh cầu nguyện nhưng đồng thời nó cũng là một tác phẩm
văn học cổ xưa nhất của Ấn Độ.
- Vêđa bắt nguồn từ chữ “Vid” trong tiếng Phạn, nghĩa là “hiểu biết”, “tri thức”,
“sự thông thái”, “uyên bác”. Vêđa là “kho tri thức”.
- Người Ấn Độ cho rằng kinh Vêđa do thần thánh ban cho họ, thực tế nó là sáng
tác tập thể của người Ấn Độ trong một giai đoạn lịch sử rất lâu dài.
- Kinh Vêđa được sáng tác vào khoảng từ 1500 – 1000 năm TCN, lúc đầu được
truyền miệng, sau mới được ghi chép lại.
- Cấu tạo: Vêđa có 4 tập là Rig Vêđa, Yajur Vêđa, Sama Vêđa, Atharva Vêđa.
 Rig Vêđa: (ca tụng): bộ kinh tập hợp những bài thơ, bài ca, những mẩu
chuyện ca ngợi thần linh.
 Rig Vêđa (viết đầy đủ là Rig Vêđa Samhita, Sam: cùng nhau, hita: sắp xếp,
sưu tập) là tri thức về các thánh ca, ca tụng thần linh dưới dạng thi ca, vì
“rig” có nghĩa là “tán ca”, Vêđa có nghĩa là tri thức.
 Yajur Vêđa (Yajur Vêđa Samhita) (tế tự), Yajus nghĩa là “thần chú”: bộ
kinh tập hợp những lễ nghi và cách thức khấn vái thần thánh.
 Sama Vêđa (Sama Vêđa Samhita) (hát có vần điệu, “saman” có nghĩa là “từ
điệu”): là bộ kinh về các giai điệu, ca chầu cầu nguyện thần linh trong lễ
hiến tế.
  Atharva Vêđa (thần chú, phép ma thuật) là bộ kinh tập hợp những lời khấn
vái cầu xin có tính chất phù chú ma thuật, tương truyền do đạo sĩ Atharva
truyền lại.
Trong 4 bộ, Rig Vêđa gồm 1028 bài thơ là bộ ra đời sớm nhất và có giá trị văn học
lớn nhất, ngày nay chỉ còn lại khoảng 10%.
Về mặt văn học, Rig Vêđa là một pho thần thoại đồ sộ và rất sinh động của người
Aryan cổ xưa. Họ tôn thờ nhiều hiện tượng tự nhiên: thần Surya (thần Mặt Trời),
thần Usha (thần Rạng Đông), thần Sôma (thần Mặt Trăng), thần Inđra (thần Sấm
Sét), thần Anhi (thần Lửa), thần Mêru (thần Núi), thần tình yêu Kama, thần Diêm
Vương Yama, thần khổng lồ Purusa, thần Manu, thần Brahma, Vishnu, Siva
(nhưng ba thần này chưa có vai vế như sau này), thờ các á thần Ganđarva, Apsara
(nghĩa là lượn trong nước).
Đánh giá về kinh Vêđa, Jawaharlal Neru đã viết: “Những bài Thánh ca Vêđa này
đã được Rabindranath Tagore miêu tả là một di chúc nên thơ về phản ứng tập thể
của một dân tộc trước những điều kỳ diệu về nỗi kinh hoàng của cuộc sống. Một
dân tộc với sức sáng tạo mạnh mẽ và chất phác ở ngay buổi bình minh của nền văn
minh đã có được ý thức lý giải cái bí ẩn vô tận ẩn tàng trong cuộc sống. Lòng tin
đơn giản của họ đã quy định tính thần thánh cho mọi nhân tố và sức mạnh của
thiên nhiên, nhưng đó là niềm tin dũng cảm và đầy sung sướng, trong đó ý thức về
sự huyền bí chỉ tạo cho cuộc sống say mê, chứ không làm cho nó trở nên nặng nề
với những trở ngại lòng tin của một giống người không phải chịu gánh nặng của
việc nghiền ngẫm tri thức về tính nhiều vẻ mâu thuẫn nhau của thế giới quan tuy
lúc khác được soi sáng nhờ kinh nghiệm trực giác”[4]
- Kế tiếp 4 tập Vêđa và có liên quan tới Vêđa còn có các tác phẩm Bramana
(Phạn thư), Upanisát (sách nghĩa sâu)…nhưng giá trị văn học không đáng kể, chủ
yếu là những bài cầu nguyện, thần chú, những nghi thức cúng bái…
 Kinh Upanisad: là một trong những bộ kinh quan trọng nhất của thánh kinh
Vêđa. Upanisad được hiểu là “áo nghĩa thư”, nghĩa là sách có ý nghĩa thâm
sâu uyên áo, là những kinh bình chú, chú giải có tính chất triết học – tôn
giáo giải thích ý nghĩa triết lý sâu xa của Vêđa. Upanisad được coi là tác
phẩm hoàn chỉnh của triết học Ấn Độ, trong đó nêu lên nguyên lý vũ trụ,
tinh thần sáng tạo vũ trụ, đấng tối cao Brahman, về bản chất và ý nghĩa của
đời sống tâm linh con người.
Sự xuất hiện của Upanisad đánh dấu bước chuyển từ thế giới quan thần thoại tôn
giáo sang tư duy triết học. Trong khi các kinh Vêđa thiên về con đường thờ phụng,
cầu xin sự phù hộ và ban phước lành của các đấng thần linh, thì kinh Upanisad
muốn khai phá con đường trí tuệ để lý giải những vấn đề về bản thể vũ trụ và bản
chất đời sống tâm linh của con người. Upanisad được giải nghĩa là “thị toạ”, “cận
toạ” vì “upa” là gần, “ni” là cung kính trang nghiêm, “shad” là “ngồi”. Theo nghĩa
đó, Upanisad là lý giáo mà ông thầy truyền cho các môn sinh thân tín khi họ cung
kính ngồi dưới chân thầy.
- Thời gian xuất hiện: phần đông các học giả đều cho rằng từ thế kỷ VIII TCN
đến thế kỷ VI công nguyên.
- Nội dung, mục đích căn bản của Upanisad: là nhằm vạch ra nguyên lý tối cao
tuyệt đối, bất diệt là bản thể của vũ trụ vạn vật, lý giải về thực chất bản tính con
người và mối quan hệ giữa đời sống tinh thần con người với nguồn gốc bất diệt của
vũ trụ, từ đó chỉ ra con đường, cách thức giải thoát con người ra khỏi sự ràng buộc
của thế giới sự vật hiện tượng hữu hình, hữu hạn.
Trả lời cho câu hỏi “Cái gì là thực tại đầu tiên tối cao duy nhất, là căn nguyên
của tất cả mà khi nhận thức được nó, người ta sẽ biết được tất cả vũ trụ”, và có
thể giải thoát được linh hồn con người khỏi nỗi khổ cuộc đời?. Upanisad đã đưa
ra lời giải đáp rằng, đó là “tinh thần vũ trụ tối cao” Brahman. Brahman cũng chính
là átman (átman nghía là hơi thở, linh hồn). Brahman cũng chính là thực tại duy
nhất, tuyệt đối, tối cao, vĩnh viễn, vô hình, vô danh, vô sắc, là bản chất của tất cả,
xâm nhập và bao trùm tất cả, ở ngoài giới hạn của không gian và thời gian.
Kinh Upanisad viết “Đầu tiên, nguyên thuỷ chỉ có một thực tại duy nhất không hai. Một số cho
rằng nguyên thuỷ, đầu tiên cái không tồn tại là duy nhất, chỉ duy nhất, không hai, và từ cái
không tồn tại đó, tồn tại được sinh ra”. Đó chính là Brahman. Brahman có nghĩa là toàn tri
toàn năng, là nguyên lý cấu tạo nên và chi phối vũ trụ, là nguyên nhân của hết thảy mọi sự sống.
Nó là “cái do đó mọi vật sinh ra, cái nhờ đó mọi vật sinh trưởng, cái trong đó mọi vật nhập vào
sau khi tiêu tan, cái đó chính là Brahman”.
“Brahman là nguồn sáng của mọi ánh sáng”, “Brahman là cái ở đằng trước, Brahman là cái ở
đằng sau, Brahman là cái ở bên phải, Brahman là cái ở bên trái, Brahman ở chót vót trên cao
và ở tận cùng đáy sâu. Brahman là cái vĩ đại nhất”. “Brahman không lớn, không nhỏ, không
ngắn, không dài, không rực rỡ, không tối tăm, không mùi, không vị, không mắt, không tai, không
tiếng nói, không hơi thở, không trong, không ngoài, không bị tiêu huỷ”. “Brahman là cái vô hình
và không thể nắm bắt, không thể lấy gì tỷ nghĩ và không màu sắc, lại không mắt không tai,
không chân nhưng hằng hữu như cái không có chỗ nào không thấu khắp cả và là cái không thể
sờ đụng, cái không ở đâu không có nó…như tử cung sinh vạn vật”.
“Cái ấy, cái mà con người ta không thể dùng lời mà diễn tả được, nhưng nhờ đó mà có ngôn
ngữ. Chính cái ấy là Brahman chứ không phải là Đấng mà con người thờ phụng ở cõi đời này.
Cái ấy, cái mà con người ta không thể lấy phàm thức mà tưởng nghĩ được, nhưng nhờ đó mà có
trí tuệ. Chính cái ấy là Brahman chứ không phải là Đấng mà con người thờ phụng ở cõi đời này.
Cái ấy, cái mà người ta không thể lấy mắt mà nhìn thấy được nhưng nhờ đó mà mắt thấy được
tất cả. Chính cái ấy là Brahman chứ không phải là Đấng con người thờ phụng trên cõi đời này.
Cái ấy, cái mà con người ta không thể lấy tai mà nghe được, nhưng nhờ nó mà tai nghe được
mọi sự. Chính cái ấy là Brahman chứ không phải là Đấng con người thờ phụng trên cõi đời này.
Cái ấy chẳng thở được bằng hơi thở nhưng nhờ đó mà đời sống biết hít thở sinh khí. Chính cái
ấy là Brahman, chứ không phải là Đấng con người thờ phụng trên cõi đời này”.

Brahman xuất phát từ căn tự “brah”, có nghĩa là vươn lên, ý muốn nói tới một thực
tại tuyệt đối tối cao vĩnh hằng và bất diệt.
“Tinh thần vũ trụ tối cao Brahman” biểu hiện trong con người và chúng sinh là linh
hồn cá nhân bất diệt Átman. Cơ thể, nhục thể chỉ là nơi hiện thân của linh hồn bất
tử. Nói một cách khác, linh hồn cá nhân bất diệt chỉ là một bộ phận của cái toàn bộ,
tuyệt đối tối cao Brahman, như tia nắng của ánh mặt trời. Brahman là cái ngã vũ
trụ đại đồng thì Átman là cái ngã cá nhân. Nhưng vì Átman chỉ là một bộ phận của
Brahman trong sự vật, hiện tượng, cho nên về bản chất Brahman và Átman là một.
Chúng chỉ khác nhau về hình thức thể hiện mà thôi. Brahman chỉ có một, còn
Átman thì rất nhiều.
“Tinh thần vũ trụ tối cao” Brahman tựa như đại dương mênh mông, còn linh hồn
cá nhân bất diệt hay tự thể Átman của con người và hết thảy chúng sinh tựa như
những đợt sóng của biển cả. Những đợt sóng đó có hàng muôn triệu và mỗi con
sóng tựa hồ như có một cá tính riêng của mình, nhưng thực chất đều là nước của
đại dương mênh mông cả.
Do linh hồn bất tử được thể hiện trong thể xác con người nên người ta lầm tưởng
rằng linh hồn cá biệt là cái khác với “linh hồn vũ trụ tối cao”, là cái của ta, do ta.
Những tình cảm, ý chí, dục vọng, những hành động của thể xác nhằm thoả mãn
mọi ham muốn của con người trong đời sống trần tục đã che lấp bản tính chân thật
của mình, gây nên những hậu quả giam hãm, ràng buộc, linh hồn bất tử đầu thai
vào hết thân xác này đến thân xác khác với các hình thức khác nhau, từ kiếp này
sang kiếp khác gọi là luân hồi (samsara). Muốn giải thoát linh hồn bất tử khỏi vòng
nghiệp báo luân hồi, đưa linh hồn cá biệt trở về đồng nhất với linh hồn tối cao, đưa
cái “tiểu ngã” đồng nhất với cái “đại ngã”, con người phải toàn tâm toàn ý, dốc
lòng tu luyện đạo đức và tu luyện trí tuệ, nhận ra chân bản tính của mình và thực
tướng của vũ trụ vạn vật, đạt tới giác ngộ và giải thoát. Tu luyện đạo đức là hành
động theo bổn phận tự nhiên, không tính toán vụ lợi, diệt mọi dục vọng, tu luyện
trí tuệ là thiền định, suy tư chiêm nghiệm nội tâm.
b. Sử thi
Đồ sộ nhất là hai bộ sử thi Mahabharata và Ramayana, đều được truyền miệng, từ
nửa đầu thiên kỷ I TCN, sau đó được chép lại bằng khẩu ngữ, đến các thế kỷ đầu
công nguyên thì được dịch ra tiếng Sanxkrít.
- Mahabharata (Những chiến công vĩ đại của dòng họ Bharata) là bộ sử thi lớn nhất
của người Ấn, cũng là bộ sử thi vĩ đại nhất của nhân loại còn lại đến ngày nay,
phản ánh cuộc nội chiến giữa các vương quốc của người Aryan mới lập ra ở Ấn Độ
vào nửa đầu thiên niên kỷ I TCN. Tuy nhiên, chủ đề chiến tranh chỉ chiếm khoảng
1/4 độ dài tác phẩm, 3/4 còn lại phản ánh mọi mặt đời sống kinh tế, xã hội, tư
tưởng, tôn giáo Ấn Độ. Vì vậy, Mahabharata được coi là pho Bách khoa toàn thư
về Ấn Độ. Người Ấn Độ thường tự hào cho rằng: “Cái gì không có trong
Mahabharata thì cũng không có ở bất cứ nơi nào trên đất Ấn Độ”.
Theo các nhà nghiên cứu thì Mahabharata là một tác phẩm được ra đời do tập thể
các tác giả dân gian Ấn Độ sáng tác và được bổ sung trong nhiều thế kỷ (từ thế kỷ
V TCN đến thế kỷ V sau CN). Toàn bộ tác phẩm gồm 110.000 câu thơ đôi, chia
làm 18 quyển, dài gấp 7 lần tổng số của cả hai bộ sử thi Iliát và Ôđixê của Hy Lạp
cổ đại cộng lại.
Mahabharata có ảnh hưởng sâu rộng trên thế giới, đặc biệt ở Đông Nam Á. Ở
Inđônêxia, khoảng từ thế kỉ VII đến thế kỷ XIII, xuất hiện nhiều truyện được
phóng tác từ cốt truyện Mahabharata như: “Trận đánh vĩ đại của con cháu Bharata”
bằng tiếng Giava cổ, “Đám cưới của Acgiuna”. Ở Campuchia, vào thời kì Ăngko,
nhiều cảnh trong Mahabharata được thể hiện bằng phù điêu trên mặt đền Ăngko và
các đền đài khác.
Tóm tắt nội dung: như tên gọi của nó là “Những chiến công vĩ đại của dòng họ
Bharata”, tác phẩm kể về cuộc chiến lịch sử giữa hai dòng họ Kôrava và Panđava,
đều là dòng dõi Bharata. (Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, cốt lõi lịch sử của
Mahabharata là cuộc chiến tranh bộ tộc ở lưu vực sông Hằng trong khoảng giữa
thiên niên kỷ II TCN, trong quá trình tạo dựng những nhà nước đầu tiên của người
Aryan.
Họ Bharata có hai người con trai là Đritarastra bị mù từ bé và em là Panđu. Người anh có 100
người con trai được gọi chung là anh em Kôrava, người con cả là Đuriôđana. Trong khi đó,
Panđu chỉ có 5 người con trai gọi chung là anh em Panđava. Năm anh em nhà Panđava đều là
con cái các vị thần: Yuđisthiva (con thần Dharma), Arjuna (con Thần Inđra), Bhima (con Thần
Vayu), Nakala và Sahađêva (hai người con sinh đôi của Thần Surya). Vua cha chỉ định cho
Panđu trị vì đất nước. Thế rồi sau khi Panđu qua đời, ngôi báu lại được truyền cho vị vua mù
Đritarastra.
Ghen tức trước tài nghệ của anh em Panđava, anh em Kôrava, đặc biệt là người anh cả
Đuriôđana đã nhiều lần mưu giết hại những người anh em họ của mình như đánh thuốc độc, đốt
nhà…Nhưng tất cả âm mưu của anh em nhà Kôrava đều thất bại. Anh em Panđava và bà mẹ
Kunti đã theo một con đường hầm trốn vào rừng giả dạng là những ẩn sĩ. Một năm sau, tại hội
kén chồng cho công chúa Đrôpađi ở xứ Pansala, Arjuna đã chiến thắng và nàng Đrôpađi xinh
đẹp trở thành vợ chung của năm anh em Panđava.
Khi biết anh em Panđava còn sống và là đồng minh của Vương quốc Yađava hùng mạnh, ông
vua mù cho mời họ về và chia cho họ nửa đất nước. Không hài lòng với việc chia đôi vương
quốc, Đuriôđana thách Yuđisthiva đánh xúc xắc với người chú của mình là Sakuni - một kẻ
chuyên cờ bạc bịp. Yuđisthiva đã bị thua phải lần lượt gán từ tài sản, vương quốc, anh em đến
bản thân và ngay cả nàng Đrôpađi xinh đẹp. Trước sự phản đối của mọi người và sự can thiệp
của ông vua mù, một thoả thuận đã được chấp nhận: năm anh em Panđava cùng vợ phải vào
rừng sống 13 năm ẩn tích. Nếu để lộ tung tích họ sẽ phải bị đày tiếp thêm một thời hạn 13 năm
nữa.
Hết thời hạn lưu đày, anh em Panđava đã nhiều lần thương thuyết với Kôrava để đòi lại nửa
vương quốc của mình, nhưng Đuriôđana không chấp nhận. Không còn cách nào khác, anh em
nhà Panđava phải chuẩn bị cho cuộc chiến. Do có nhiều bạn bè là các vua chúa, anh em
Panđava đã tập hợp được một đạo quân đông đảo và hùng mạnh. Anh em Kôrava cũng ráo riết
chuẩn bị cho cuộc chiến. Hầu như tất cả các vua chúa Ấn Độ đều đứng về bên này hoặc bên kia
và họ cùng kéo quân tới cánh đồng Kurusêtra để giao chiến. Cuộc đại chiến vĩ đại kéo dài 18
ngày, cho tới khi tất cả các thủ lĩnh, trừ năm anh em Panđava và người bạn Krishna của họ là
sống sót, còn tất cả đều thiệt mạng trên chiến trường. Sau cuộc chiến đẫm máu ở cánh đồng
Kurusêtra, Yuđisthiva lên ngôi và cùng các em mình trị vì vương quốc. Sau nhiều năm cai trị đất
nước trong hoà bình, Yuđisthiva nhường ngôi cho Parikshita, cháu của Arjuna. Năm anh em nhà
Panđava cùng người vợ chung sau đó đi đến chân núi Himalaya, từ đó họ lên Thần Núi Mêru để
nhập vào thế giới của các vị thần linh.

Sử thi Mahabharata không chỉ là tác phẩm văn học vĩ đại nhất của Ấn Độ và của
nhân loại mà còn là một tác phẩm có giá trị như bộ Đại Bách khoa toàn thư về triết
học, chính trị, đạo đức, đời sống, xã hội và văn hoá của đất nước Ấn Độ truyền
thống.
- Ramayana (kỳ tích của Hoàng tử Rama): bộ sử thi lớn thứ hai của Ấn Độ, sau
Mahabharata (về dung lượng chỉ bằng 1/4 số trang của Mahabharata). Có truyền
thuyết cho rằng, tác giả cả Ramayana là nhà hiền triết Valmiki sống vào khoảng
thế kỷ VI – V TCN.
 Nội dung ca ngợi chiến công của hoàng tử Rama trong việc tiêu diệt loài quỷ dữ
Ravana để cứu vợ mình là nàng Sita, ca ngợi mối tình rất đẹp nhưng đầy trắc trở
giữa Rama và Sita. Đồng thời tác phẩm cũng phản ánh quá trình chinh phục Ấn Độ
của người Aryan. Tuy Ramayana có dung lượng ít hơn Mahabharata nhưng sự
cuốn hút và sức ảnh hưởng của nó rất lớn lao, nó đã làm say mê biết bao thế hệ
người Ấn Độ. Những nhân vật chủ yếu của bộ sử thi này là Rama và Sita đã trở
thành những nhân vật kiểu mẫu mà người Ấn Độ mong muốn: một ông vua sáng
suốt, một người phụ nữ xinh đẹp, chung thuỷ.
Ramayana có ảnh hưởng lớn cả ở Đông Nam Á, mỗi nước có một phiên bản
Ramayana đã được bản địa hoá (Ramakiên ở Thái Lan, Ramayana ở Inđônêxia,
kịch Rama ở Mianma, trường ca Riêm Kê ở Cămpuchia, trường ca Phạlắc Phạlam
và Xỉnxay ở Lào, Ramayana của Chămpa, Dạ Thoa Vương của Việt Nam.
Tóm tắt nội dung:
Vua nước Kôsala là Đasaratha có 4 người con trai do 3 bà vợ sinh ra, những người con trai đó
có tên là Rama, Bharata, Lacsmana và Satruyna. Cả 4 anh em cùng tới triều đình vua Janaka
tham gia cuộc thi bắn cung kén chồng cho công chúa. Rama chiến thắng và giành được nàng
Sita làm vợ. Rama cùng vợ là nàng Sita sống hạnh phúc trong hoàng cung của vua cha và được
vua cha tuyên bố chọn làm Hoàng thái tử. Thế rồi, bà vợ hai Kailây sức nhớ tới lời hứa của
chồng sẽ làm bất cứ điều gì bà muốn và buộc vua Đasaratha phải đày Rama vào rừng và đưa
con trai của mình là Bharata lên làm Hoàng Thái tử. Vua Đasaratha và Bharata không muốn
điều đó nhưng Rama tự nguyện đi lưu đày cùng vợ và em trai Lacsmana để Vua cha thực hiện
được lời hứa của mình. Khi vua Đasaratha qua đời, Bharata lên ngôi nhưng chàng luôn coi
mình chỉ là người trợ giúp cho Rama mà thôi. Trong khi đó, Rama, Sita và Lacsmana sống cuộc
đời khổ hạnh trong khu rừng Đanđaca. Tại đây chàng đã giết nhiều quỷ dữ đến quấy phá cuộc
sống của các nhà tu hành. Quỷ Ravana – vua xứ Lanka quyết định trả thù cho bầy tôi của mình
đã bị Rama giết chết. Một hôm, khi Rama và Lacsmana đi săn, quỷ Ravana biến thành một nhà
tu hành tới bắt Sita đem về Lanka. Hai anh em bổ đi tìm nàng Sita ở khắp nơi. Được sự giúp đỡ
của chúa khỉ Sugriva và đặc biệt là viên tướng khỉ Hanuman, Rama đã biết được vợ mình bị ai
bắt và hiện đang ở đâu. Đoàn quân khỉ khổng lồ giúp Rama bắc một chiếc cầu đá qua biển tới
Lanka. Sau một trận chiến đẫm máu, Rama, Lacsmana cùng liên quân của mình đã chiến thắng
Ravana và giải phóng được Sita.
Mặc dù trong suốt thời gian bị giam cầm, quỷ Ravana không cách nào mua chuộc hoặc đụng
được đến nàng Sita, thế nhưng sau bao gian lao vất vả mới cứu được nàng Sita, Rama lại nghi
ngờ lòng chung thuỷ của vợ. Để chứng minh cho sự trong trắng của mình, nàng Sita đã tự lên
dàn hoả thiêu. Song Thần Lửa Agni không tiếp nhận nàng vì nàng vô tội. Sau thử thách đó,
Rama mới yên tâm và cùng vợ trở về đô thành Agôđhia. Bharata trả lại ngôi báu cho anh mình
và Rama lên ngôi vua trị vì đất nước.
Đoạn cuối kể tiếp về cuộc đời bất hạnh của nàng Sita sau khi trở về Agôđhia. Tuy đã chứng
minh được sự trong trắng của mình, nàng Sita vẫn bị dân chúng nghi ngờ và ghét bỏ. Mặc dầu
rất tin vợ, nhưng để được lòng dân, Rama buộc phải đuổi nàng Sita ra khỏi hoàng cung. Người
vợ chung thuỷ đó tìm đến ở nhờ nhà một nhà đạo sĩ Vanmiki. Và tại đây, nàng sinh ra hai người
con trai song sinh là Kusa và Lava. Năm tháng qua đi, trong một buổi tế ngựa, đạo sĩ Vanmiki
đưa hai chàng thiếu niên tới trước mọi người đọc bản trường ca Ramayana do mình sáng tác.
Rama nhận ra hai con trai của mình và cho người đi đón vợ về. Lúc này, tuy đã được minh oan,
nhưng vì quá buồn phiền, nàng Sita kêu cầu mẹ mình là nữ Thần Đất đón nàng trở về lòng đất.
Đất nứt ra và nàng Sita biến mất. Sau sự việc đó, Rama cũng trở về trời và hiện nguyên hình là
thần Vishnu.

c. Sơkuntơla (tác giả là Kaliđasa)

Kaliđasa là nhà thơ, nhà soạn kịch lớn nhất thời Gúpta (thế kỷ V). Vở kịch
Sơkuntơla được coi là một kiệt tác của văn học Ấn Độ thời trung đại. Kaliđasa
cũng được coi là một trong những nhà văn hoá lớn nhất của Ấn Độ, là niềm tự hào
của văn học Ấn Độ.
Kaliđasa là nhà thơ vĩ đại nhất viết bằng tiếng Phạn của Ấn Độ. Song người ta lại
biết quá ít về cuộc đời của con người vĩ đại này. Theo các truyền thuyết, ông vốn
thuộc dòng dõi đẳng cấp Bàlamôn. Ông mồ côi cha mẹ và được một người chăn
cừu nuôi. Lớn lên, ông ít được học và có phần hơi đần, nhưng lại rất đẹp trai. Một
nàng công chúa mê Kaliđasa và xin vua cha cho lấy làm chồng. Vì yêu chồng,
nàng công chúa cầu xin nữ thần Kali truyền cho chàng trí tuệ. Và thế là từ đó
chàng trở nên thông minh và có tên là Kaliđasa (kẻ nô lệ của nữ thần Kali).
Tuy những tài liệu còn lại quá ít ỏi, nhưng các nhà nghiên cứu biết chắc là
Kaliđasa sống và sáng tác vào giai đoạn trị vì của hai vị vua Sanđra Gupta II và
Kumara Gúpta I (thế kỷ IV – V) - thời đại hoàng kim của văn hoá Ấn Độ cổ đại.
Kaliđasa được coi là chiếc vương miện của làng thơ trong đội ngũ chín nhà văn
hoá lớn hay thường gọi là chín viên ngọc quý của vua Sanđra Gúpta. Ông đã viết
rất nhiều tác phẩm kịch và thơ, có những tác phẩm trở thành bất hủ như: ba vở
kịch: “Malavika và Agnimita”, “Phần thưởng của lòng dũng cảm” và “Lại nhận ra
được nàng Sakuntala” (gọi tắt là Sakuntala), các bài thơ: “Sự ra đời của Thần chiến
tranh”, “Dòng dõi Ragu”, “Đám mây sứ giả”, “Thời gian của năm”. Các nhà
nghiên cứu coi Kaliđasa là Shakespeare cảu Ấn Độ và xếp ông vào hàng ngũ các
kịch gia vĩ đạo nhất của nhân loại. Vở kịch nổi tiếng nhất là Sakuntala.
Vở kịch mở đầu bằng cảnh đi săn của Vua Đusianta. Ngài đuổi theo con hươu và lạc đến am
thất của ẩn sĩ Kanva. Lúc đó, vị ẩn sĩ không có nhà, vì thế đức Vua đã gặp và đem lòng yêu
người con gái nuôi có sắc đẹp mê hồn của ẩn sĩ là nàng Sakuntala. Nhà vua và Sakuntala đã tỏ
tình với nhau. Sau ít ngày chung sống trước khi về triều, nhà Vua tặng Sakuntala một chiếc nhẫn
và hứa sẽ tìm lại nàng.
Vì vô ý phạm một thất thố với một vị đạo sĩ ghé qua nhà, nên Sakuntala đã bị ông ta trừng phạt
bằng câu chú khiến nhà vua quên hẳn nàng. Lúc đã mang thai, Sakuntala lên kinh đô tìm gặp
nhà Vua. Trên đường, nàng vô ý đánh rơi chiếc nhẫn xuống sông. Vì đã bị nguyền, nên khi gặp
nhau, nhà Vua không nhận ra nàng và từ chối nàng. Thương Sakuntala, một tiên nữ đưa nàng về
trời. Tại thiên giới nàng sinh hạ được một con trai và đặt tên cho con là Bharata (vị thuỷ tổ của
các anh hùng trong sử thi Mahabharata). Một thời gian sau, một người đánh cá bắt được chiếc
nhẫn của Sakuntala trong bụng một con cá và nộp lên cho nhà vua Đusianta. Nhìn thấy chiếc
nhẫn, nhà Vua bỗng trở lại bình thường và nhớ lại tất cả. Lập tức, Ngài cho đi tìm Sakuntala
nhưng không thấy. Thông cảm với vị Vua đau khổ, các thần đưa Ngài lên đỉnh núi Himalaya.
Tại đây, nhà Vua đã gặp được con trai và lại được đoàn tụ cùng Sakuntala.

Đại thi hào Goeth đã ca tụng vở kịch này: “Hương thơm của mùa xuân, quả chín
của mùa thu, tất cả những gì làm lòng người náo nức mê say và nuôi dưỡng con
người và tất cả trời đất bao la đều đã thu tóm lại trong một tiếng duy nhất:
Sakuntala”
Kaliđasa, một tài năng thi ca của đất nước Ấn Độ đã góp vào kho tàng của nhân
loại những viên ngọc quý giá.

Hai bộ sử thi Mahabharata và Ramayana ra đời như thế nào, có điểm gì nổi
bật về kết cấu và nội dung? Giá trị về mặt văn học – nghệ thuật và lịch sử của
hai bộ sử thi này như thế nào?
Mahabharata và Ramayana là hai bộ sử thi nổi tiếng và quan trọng nhất của Ấn Độ,
có ảnh hưởng lớn đến văn hóa và tôn giáo của nước này. Chúng được viết bằng
tiếng Phạn và ra đời vào khoảng thời kỳ trước Công nguyên, mặc dù ngày ra đời
chính xác của chúng vẫn chưa rõ ràng.
Mahabrahata
o Mahabharata được cho là đã được viết và chỉnh sửa qua nhiều thế kỷ,
từ khoảng thế kỉ thứ 4 TCN đến thế kỉ 4 SCN.
o Mahabhrata được coi là bộ sử thi dài nhất từng được viết, với khoảng
100.000 dòng thơ.
 o Mahabharata là bài thơ sử thi dài nhất được biết đến, với phiên bản
dài nhất bao gồm hơn 100.000 śloka hoặc hơn 200.000 dòng thơ
riêng lẻ. Với khoảng 1.8 triệu từ, Mahabharata gấp khoảng mười lần
độ dài của Iliad và Odyssey cộng lại, hoặc khoảng bốn lần độ dài của
Rāmāyaṇa.

o Mahabharata sử dụng cấu trúc câu chuyện trong câu chuyện, nổi
tiếng trong nhiều tác phẩm tôn giáo và phi tôn giáo của Ấn Độ.

o Mahabharata là một trong hai sử thi Sanskrit lớn của Ấn Độ cổ đại,

kể về cuộc chiến tranh Kurukshetra giữa hai nhóm họ hàng và số
phận của các hoàng tử Kaurava và Pāṇḍava cũng như người kế
nhiệm họ.
o
o Cốt truyện xoay quanh cuộc xung đột gia tộc giữa hai nhóm họ hàng
là Kauravas và Pandavas. Trong bộ sử thi này còn chứa Bhagavad
Gita, một trong những bản kinh quan trọng nhất của Hinduism.
Ramayana
o Ramayana được là do nhà thơ Valmiki viết vào khoảng cuối thế kỷ
thứ 2 TCN.

o Tác phẩm này kể về cuộc đời của hoàng tử Rama, người đã bị đày ra
khỏi vương quốc của mình và cuộc hành trình giành lại ngai vàng và
vợ của mình, Sita, từ tên quỷ Ravana vua của Lanka.

o Ramayana bao gồm bảy phần, được gọi là Kāṇḍas, mỗi phần kể về
một giai đoạn khác nhau trong cuộc đời của Rama

- Cả hai bộ sử thi đều có kết cấu phức tạp và chứa đựng nhiều tầng lớp ý nghĩa.
Chúng cung cấp cái nhìn sâu sắc vào đạo đức, chính trị, tôn giáo và triết lý Ấn
Độ cổ đại.
- Về mặt văn học và nghệ thuật: Mahabharata và Ramayana đều đạt được
những thành tựu đáng kinh ngạc. Chúng là những tác phẩm phức tạp, sáng tạo
và sâu sắc, chứa đựng nhiều câu chuyện nhỏ liên quan đến nhau, với một loạt
các nhân vật phức tạp và thú vị. Chúng cũng được khen ngợi vì ngôn ngữ
phong phú và hình ảnh trực quan mạnh mẽ của mình.
 - Về mặt Lịch Sử: Mahabharata và Ramayana cung cấp thông tin quý giá về
cuộc sống, tín ngưỡng, và xã hội Ấn Độ cổ đại. Chúng đóng một vai trò quan
trọng trong việc hình thành nền văn hóa và tôn giáo ở Ấn Độ.
3.Tôn Giáo
Ấn Độ là một đất nước của tôn giáo, là quê hương của hai trong số những tôn giáo
lớn nhất thế giới như đạo Hinđu, đạo Phật, ngoài ra còn có các đạo Jain, đạo Xích.
Từ mấy ngàn năm nay, tôn giáo vẫn giữ một vai trò lớn trong đời sống tâm linh
của con người Ấn Độ.
1. Đạo Bà la môn
Đạo Bà la môn
Bà La Môn là gì? Theo phiên âm tiếng phạn Bà La Môn nghĩa là Brahma dùng để
chỉ một vị thần và những con người sinh ra từ cơ thể của thần sẽ tương ứng với
đẳng cấp, hạng người ở xã hội Ấn Độ.
Quá Trình ra đời: đạo Bàlamôn xuất hiện rất sớm ở Ấn Độ, có thể nói là sớm
nhất, ngay từ “đầu thiên niên kỷ I TCN”, khi người Aryan đã làm chủ phần lớn bán
đảo Ấn Độ và bắt đầu xây dựng những quốc gia đầu tiên. Đạo Bàlamôn là tôn giáo
của xã hội có giai cấp và nhà nước đầu tiên do người Aryan lập ra ở Ấn Độ.
o Đạo Bàlamôn hình thành trên cơ sở: của kinh Veda và hỗn hợp nhiều tín
ngưỡng nguyên thuỷ.
o Giáo lý căn bản của đạo Bàlamôn được trình bày trong bộ kinh Vêđa.
Người Sáng lập
o Đây là một tôn giáo không có người sáng lập, không có tổ chức giáo hội chặt
chẽ.

Nội dung của đạo Bàlamôn:

+ Đạo Bàlamôn là tôn giáo đa thần, trong đó tôn thờ thần Brahma là Đấng Tối
cao, là đấng đã sáng tạo ra vũ trụ, vạn vật và loài người. Phò tá Brahma có thần
Vishnu (thần Bảo vệ), thần Siva (thần phá hoại).
- Đạo Bàlamôn tuyên truyền thuyết luân hồi và nghiệp báo.
- Trong giáo lí của đạo BLM có 1 nội dung rất quan trọng đó là thuyết luân
hồi. Đạo giải thích rằng linh hồn của mỗi người là một bộ phận của Brahma, mà
Brahma thì tồn tại vĩnh hằng nên khi con người chết đi, linh hồn sẽ còn mãi và
luân hồi trong nhiều kiếp sinh vật khác nhau. Cuộc sống con người ở kiếp sau phụ
thuộc vào chính hành động, lời nói, suy nghĩ của họ ở kiếp trước. Nếu kiếp trước là
người ngoan đạo, sùng kính các thần, thực hiện đúng các nguyên tắc của đạo
Bàlamôn thì ở kiếp sau, thân phận sẽ được ở đẳng cấp cao hơn, ngược lại sẽ rơi
xuống địa vị thấp kém hơn, thậm chí biến thành súc vật. Vì thế sống ở kiếp này,
con người phải phấn đấu để được đầu thai ở kiếp sau tốt hơn. Giai cấp thống trị Ấn
Độ đã lợi dụng điều này để ngăn chặn sự phản kháng của quần chúng nhân dân.
- Đạo Bàlamôn cho rằng phân chia xã hội thành các đẳng cấp là do ý chí của
thần thánh nên nó tồn tại vĩnh viễn. Do đó, đạo Bàlamôn trở thành công cụ bảo vệ
chế độ đẳng cấp bất bình đẳng trong xã hội Ấn Độ.
- Đạo BàLaMôn được chia thành hai phái là phái thờ thần Siva và phái thờ thần
Visnu. Để thống nhất các phái đó đạo BLM đã nêu ra quan niệm về Thần Sáng Tạo
Brahma, Thần Phá Hoại Siva và Thần Bảo Vệ Visnu tuy là 3 thần nhưng vốn là 1.
- Nhiều loài động vật như voi, khỉ và nhất là bò cũng là đối tượng sùng bái của đạo
BLM.
Đẳng Cấp xã hội: Trước khi đạo Bàlamôn ra đời, chế độ đẳng cấp đã xuất hiện
trong quá trình tan rã của chế độ công xã nguyên thủy của người Arya, toàn bộ cư
dân chia thành 4 đẳng cấp:
- Bàlamôn là đẳng cấp của những người làm nghề tôn giáo
- Ksatơrya là đẳng cấp của các chiến binh
- Vaisya là đẳng cấp của những người bình dân làm nghề chăn nuôi, làm
ruộng, thủ công, buôn bán.
- Suđra là đẳng cấp của những người cùng khổ, vốn là con cháu của các bộ
lạc bại trận, không có tư liệu sản xuất.
Nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của chế độ đẳng cấp: là do sự phân hoá giai
cấp, sự phân công về nghề nghiệp, sự phân biệt về bộ tộc. Nhưng các tăng lữ
Bàlamôn thì dùng uy lực của thần linh để giải thích hiện tượng xã hội ấy. Luật
Manu chép: “Vì sự phồn vinh của cả thế giới, từ mồm, tay, đùi và bàn chân của
mình, ngài (thần Brahma) đã tạo nên Braman, Ksatơrya, Vaisya và Suđra”
Trong 4 đẳng cấp ấy, đẳng cấp Bàlamôn có địa vị cao nhất. Luật Manu viết: “Do
sinh ra từ bộ phận cao quý nhất của thân thể Brahma, do sinh ra sớm nhất, do hiểu
biết Vêđa, Bàlamôn có quyền là chúa tể của tất cả các tạo vật ấy”
Ngoài Bàlamôn, chỉ có hai đẳng cấp Ksatơrya và Vaisya mới được trở thành tín
đồ của đạo Bàlamôn và cả ba đẳng cấp trên được quan niệm là những người sinh
hai lần, còn Suđra thì không được dự các buổi lễ tôn giáo và được quan niệm là
những người sinh một lần.
- “Họ Chú trọng tế lễ thần thánh rất xa xỉ. Mỗi cuộc tế lễ gọi là lễ hiến sinh, giết
nhiều trâu bò, lễ lớn giết hàng trăm trâu bò. Lễ càng lớn thì càng được thần thánh
phù hộ nhiều. Lúc đầu còn giết tù binh để tế lễ, về sau chỉ giết trâu bò.”
=> dựa vào đoạn văn này mà cảm nhận đạo Bà La Môn
- Mức Độ Truyền Bá: Đạo Bàlamôn đã đươc truyền bá rộng rãi ở Ấn Độ trong
nhiều thế kỷ. Đến khoảng thế kỷ VI TCN, ở Ấn Độ xuất hiện một tôn giáo mới gọi
là đạo Phật, đạo Bàlamôn bị suy thoái trong một thời gian dài.
- Sau này, đạo Bàlamôn cải biến tiếp thu một số tín điều của tôn giáo khác: bổ
sung thêm một số kinh kệ, thần thánh, thay đổi một số lễ nghi, trở thành Ấn Độ
giáo (Hinđu giáo)
2. Hinđu giáo (Ấn Độ giáo)
Thế kỷ VII, đạo Phật suy sụp ở Ấn Độ, đạo Bàlamôn dần dần phục hưng, đến
khoảng thế kỷ VIII, IX, đạo Bàlamôn đã bổ sung thêm nhiều yếu tố mới về đối
tượng sùng bái, về kinh điển, về nghi thức tế lễ…từ đó, đạo Bàlamôn được gọi là
đạo Hinđu (hay Ấn Độ giáo)
Đạo Hinđu theo nguyên nghĩa có nghĩa là “tôn giáo của người Ấn Độ”, khái niệm
đó lần đầu tiên được nhà sử học Bácthơ đưa ra trong cuốn “Tôn giáo Ấn Độ”, xuất bản năm
1879.

=> Đoạn này có 1 câu hỏi là tại sao gọi là Ấn Độ Giáo?

Trả lời: nghĩa là tôn giáo của người Ấn Độ hoặc còn có 1 số quan niệm cho rằng
là “Vĩ đại giáo” hoặc “cao quý giáo”
- Giáo lý đạo Hinđu:
o về cơ bản không có gì khác so với giáo lý của đạo Bàlamôn. Những quan
điểm cốt lõi về số phận của con người vẫn được giữ nguyên vẹn (luân hồi,
nghiệp báo, giải thoát).
o Theo những quan niệm đó, số phận của con người ở kiếp này phụ thuộc vào
chính hành động của con người ở kiếp trước. Con người có thể được giải
 thoát khi mà linh hồn của cá nhân người đó hoà nhập vào linh hồn của vũ trụ
nhưng điều này rất khó xảy ra.
- Về thần linh: Hinđu giáo không chỉ tiếp nhận những vị thần linh của đạo
Bàlamôn mà còn sáng tạo ra rất nhiều thần khác. Vì thế, Hinđu giáo là tôn giáo đa
thần, trong đó có 3 thần được tôn thờ nhất là: Brahma, Visnu, Siva.
Nhưng địa vị của Brahma ngày càng mờ nhạt trong khi đó vai trò của Visnu và
Siva ngày càng được đề cao, tạo thành những giáo phái riêng biệt. Đạo Hinđu chia
thành hai phái là
- phái thờ thần Visnu
- phái thờ thần Siva
trong thời kỳ này đạo Hinđu có điều kiện phát triển xuống miền Nam Ấn Độ, rồi từ
đó lan rộng ra các vùng Đông Nam Á, đặc biệt là giáo phái Siva.
+ Mỗi buổi sáng
o tín đồ phái Visnu: dùng son vẽ lên trán
o tín đồ phái Siva: thì bôi lên lông mày một vạch ngang bằng than
phân bò cái hoặc đeo ở tay, ở cổ cái linga.
 Tuy nhiên hai phái đó vẫn đoàn kết với nhau và có khi cùng cúng tế trong
một ngôi đền.
- Kinh thánh: của đạo Hinđu ngoài các tập Vêđa và Upanisad còn có
Mahabharata, Bhagavad Gita, Ramayana và Purana.
- Về tục lệ, cũng như đạo Bàlamôn, đạo Hinđu cũng hết sức coi trọng sự phân chia
đẳng cấp. Lúc này, chế độ đẳng cấp cũ Vácna đã chuyển biến sang Casta, xuất hiện
nhiều đẳng cấp mới gọi là jati.
Hinđu giáo là tôn giáo chủ yếu ở Ấn Độ. Tôn giáo này còn truyền bá sang một số nước Đông
Nam Á, đặc biệt là Cămpuchia từ thời Ăngko trở về trước. Ngày nay, ở Ấn Độ có khoảng 84%
tổng số cư dân theo đạo Hinđu. Ngoài Ấn Độ, đa số dân Nêpan và đảo Bali ở Inđônêxia, gần
20% dân số Bănglađét và Xri Lanca vẫn theo đạo Hinđu.

=> Một số điểm cần lưu ý:

- Đạo Hinđu là một tôn giáo trục của Ấn Độ, chiếm tới 83% dân số (theo số
liệu thống kê năm 1971). Tuy nhiên mức độ truyền bá của đạo này sang các
nước khác để trở thành tôn giáo thế giới lại không mạnh bằng đạo Phật hay
đạo Islam.
 - Đạo Hinđu không phải là một tôn giáo nguyên dạng thuần khiết mà là tổng
hợp của những hệ thống tôn giáo – tín ngưỡng - triết học.

- Hindu giáo là một tôn giáo không có người sáng lập, không có giáo chủ, giáo
điều và một tổ chức nhà thờ trung ương chặt chẽ. Điều này làm cho đạo
Hindu khác biệt so với nhiều tôn giáo khác, đặc biệt là những tôn giáo có một
nguồn gốc rõ ràng, người sáng lập cụ thể, các chức vị trong tôn giáo hay là
một cơ quan quản lý tôn giáo.

- Đạo Hindu thường xuyên “Biến Đổi” bằng cách tiếp thu và đồng hóa từng
phần của tôn giáo khác vào tôn giáo của mình. Điều này tạo ra một hệ thống
tôn giáo đa dạng và phức tạp, với một loạt các phái, truyền thống và giáo lý
khác nhau.
* Một số khái niệm cơ bản trong giáo lý của đạo Hinđu (đọc để biết thôi)
- Átman – Brahman: là khái niệm gốc, cơ bản nhất của toàn bộ giáo lý đạo
Hinđu.
Brahman là cái bản ngã của vũ trụ, cái tuyệt đối, dưới khía cạnh tôn giáo là yếu tố
thần linh được bao chứa và thấm nhuần trong vạn vật. Còn Átman là cái bản ngã cá
thể, cái đặc thù trong từng sự vật, con người, là một phần của Brahman, tồn tại một
cách cụ thể và đồng nhất.
Các kinh sách Hindu đã đưa ra rất nhiều thí dụ và hình ảnh minh hoạ về cặp phạm
trù cơ bản Átman, Brahman: hình ảnh một bầy ong có đến ngàn vạn con khác
nhau, nhưng cùng tiết ra mật ngọt, hình ảnh trăm ngàn con sóng khác nhau nhưng
cuối cùng đều đổ về biển cả. Kinh Upanisad kể lại sự đối đáp giữa hai thầy trò nói
về một cây vả khổng lồ đã lớn lên từ một hạt vả nhỏ li ti. Đó chính là cách giải
thích thô sơ và thần bí về tính thống nhất và đa dạng của vật chất.
- Dharma: đạo Hinđu cho rằng tất cả mọi sự sinh thành, biến hoá của vạn vật trong
tự nhiên và xã hội đều bị chi phối bởi một nguyên lý, một trật tự, một quy luật
khách quan ngoài ý muốn của con người. Trong thời kỳ Vêđa, đó là khái niệm rita
(quy luật vận động) chủ yếu áp dụng trong thế giới tự nhiên, sau đó chuyển thành
khái niệm dharma (đạo, pháp) mở rộng ra các lĩnh vực xã hội và tư tưởng. Đạo
Hinđu kêu gọi con người ta trong cuộc sống phải hành động tuân theo dharma - tức
là dựa trên bổn phận thiêng liêng không vụ lợi.
- Kácman và samsara (nghiệp báo, luân hồi). Nếu khái niệm Átman, Brahman
làm nền tảng cho vũ trụ quan của đạo Hinđu thì học thuyết Kácman – samsara là
nền tảng của nhân sinh quan đạo Hinđu và của một số tôn giáo khác như đạo Phật,
đạo Jaina.
Theo học thuyết samsara, con người không thật sự chết đi mà chỉ chuyển hoá sang
một kiếp sống khác, một sự tái sinh trong vòng luân hồi. Đời người là một chuỗi
mắt xích dài vô tận mà mỗi kiếp sống hiện hữu chỉ là một mắt xích mà thôi.
Học thuyết Kácman (nghiệp báo) gắn liền với samsara. Theo đó bất cứ hành động
nào của con người cũng đều được trả giá. Tất cả những niềm vui và nỗi khổ ở cõi
đời này đều là kết quả của những hành động đã được thực hiện từ kiếp trước, cũng
như bất kỳ mọi hành động nào được thực hiện ở kiếp này sẽ là những nguyên nhân
của những niềm vui hoặc những nỗi khổ trong kiếp sau. Nghiệp báo là toàn năng,
ngoài ý muốn của con người, theo đuổi con người như “con bê chạy theo để nhận
ra mẹ nó trong hàng trăm ngàn con bò khác nhau”
- Moksa: Vậy thì con người liệu có thể tránh được luân hồi - nghiệp báo hay
không? Đạo Hinđu chủ trương rằng, mặc dù điều đó rất khó tránh, nhưng mặt khác
nếu con người biết dốc tâm gắng sức thì vẫn có thể đến được cõi giải thoát, nghĩa
là cõi bất tử, bất tái sinh.
Tác phẩm Bhagavad Ghita đã chỉ ra 3 con đường để con người có thể đạt đến cõi
giải thoát:
+ con đường hành động (Kácman mácga) khuyên con người ta phải hăng hái làm
tròn bổn phận ở đời (con đường phổ biến cho đại đa số quần chúng nhân dân)
+ con đường trí thức (jna-na mác ga): dành riêng cho một số ít người biết cách tu
hành khổ hạnh, giũ bỏ được mọi cám dỗ vật chất để chuyên tâm vào việc rèn luyện
tinh thần.
+ con đường sùng tín (bhăk-ti mácga) mở rộng cho tất cả mọi hạng người khác
nhau không phân biệt trình độ học thức, giàu nghèo hay sang hèn. Theo đạo Hinđu,
đó là con đường trực tiếp nhất để con người vươn đến cõi tự siêu thoát.
- Bhăk-ti (sùng tín): tập trung nhất trong cuốn Bhagavad Ghita: hạt nhân của khái
niệm là lòng sùng tín, tin yêu hết lòng của tín đồ đối với một vị thần mà mình lựa
chọn.
Phát triển thành một phong trào tôn giáo cải cách tiến bộ thời trung đại, được sự
ủng hộ của các nhà văn hoá lớn Ấn Độ như Ramanuja (XI), Kabia (XV), Tulsi-Das
(XVI)…
Cũng như tinh thần chung của các phong trào tôn giáo cải cách khác, khuynh
hướng bhăk-ti muốn từ chối một tôn giáo-tăng lữ, thay vào đó là một tôn giáo-trái
tim. Về lễ thức, phong trào bhăk-ti chủ trương đơn giản hoá tối đa các hình thức
cúng tế. Chỉ cần một chiếc lá, một nhành hoa, trái cây hay một chén nước trong,
không cần đến các lễ hiến tế, đền đài hay một ngẫu tượng nào, nhưng với lòng
thành kính tuyệt đối, tín đồ cũng sẽ được phù hộ.
3. Đạo Phật
Quê hương của đạo Phật là đất nước Ấn Độ cổ đại, ra đời ở một miền đất nhỏ ở
vùng biên giới đông bắc Ấn Độ, từ trên 2600 năm nay, đạo Phật đã truyền bá khắp
đất nước này và đi tới hầu hết các nước vùng Đông Á và Đông Nam Á, thu hút
hàng trăm triệu tín đồ, trở thành một trong những tôn giáo lớn nhất của loài người.
Tuy nhiên như một nghịch lý, trong khi đạo Phật có sức ảnh hưởng rất lớn ở thế
giới, thì tại quê hương của mình, vị trí của đạo Phật ngày càng thu hẹp trước sự mở
rộng của đạo Hinđu. Theo thống kê hiện nay, 83% dân số Ấn Độ theo đạo Hinđu
còn theo đạo Phật thì chưa đầy 1% dân số
* Sự ra đời của đạo Phật (đọc và nhớ 3 gạch đầu dòng đầu về sau đọc cho biết)
- Trong lịch sử nhân loại, hạng anh hùng có công cứu nước, hạng bác học có
tài phát minh thì rất nhiều. Còn hạng người nhờ đạo đức cao đẹp mà thu
phục nhân tâm, cải hóa quần chúng thì rất ít, may mắn lắm được 5,6 người.
Họ không có 1 tấc đất mà khinh hết thảy của cải ở trần gian, Không có 1 chút
quyền thế nào mà vua chúa đều phải nể, quần áo thì rách rưới, thân hình thì
tiều tụy, lang thang khắp nơi nhưng khi họ thốt ra một lời là người ta chép
thành kinh, vẫy một cái là người ta ùn ùn tới.
 Tất cả họ đều sinh ra ở Châu Á. Người ra đời trước là Moise rồi tới Thích
Ca Mâu Ni, Khổng Tử và Jesus. Vị giáo chủ hiện nay nhiều người theo
nhất là Thích Ca Mâu Ni.
- Vào thế kỷ VI TCN, đạo Phật - một trong những tôn giáo lớn nhất của nhân loại,
đã ra đời ở Ấn Độ. Người sáng lập ra tôn giáo này là Sitđạtta Gôtama, hiệu là
Sakia Muni (Thích Ca Mâu ni) – Sakia: tên thị tộc, bộ lạc Phật xuất hiện, Muni:
Thánh → Sakia Muni: Thánh của tộc Sakia.
Đạo Phật ra đời ở Đông Bắc Ấn Độ, ở chân núi Himalaya, (nay là Nêpan).
- Đạo Phật ra đời trong hoàn cảnh đạo Bàlamôn và chế độ đẳng cấp Vácna đang
thịnh hành, những mâu thuẫn trong lòng xã hội rất sâu sắc, đó là mâu thuẫn giữa
quảng đại quần chúng nhân dân với hai đẳng cấp trên và mâu thuẫn giữa quý tộc
Ksatơrya với Bàlamôn. Vì lúc này, đẳng cấp Ksatơrya đã nắm chính quyền, có thế
lực về kinh tế, chính trị, nhưng địa vị xã hội vẫn thấp hơn Bàlamôn nên họ đấu
tranh chống lại đẳng cấp Bàlamôn.
- Niên đại của đạo Phật có nhiều ý kiến, trong đó có 3 ý kiến cơ bản:
563 – 483 TCN
560 – 480 TCN
624 – 544 TCN
Theo truyền thuyết, đức Phật Thích Ca là người sáng lập ra đạo Phật, tuy nhiên
giáo lý nhà Phật cho rằng Thích Ca không phải là đức Phật duy nhất. Theo tiếng
Phạn, Buddha có nghĩa là “Đấng giác ngộ”. Phật Thích Ca chỉ là một trong những
đấng giác ngộ đó, nhưng là một đức Phật chí tôn có thực trong lịch sử. Cuộc đời
của Phật Thích Ca chủ yếu được biết đến qua một số kinh truyện và Phật thoại,
trong đó, bên ngoài cái nhân lõi lịch sử có thực là một vầng hào quang của những
truyền thuyết và huyền thoại.
Phật Thích Ca tên thật là Sitđatta Gôtama, sinh năm 563 TCN, là hoàng tử của bộ
tộc Xakya (Thích Ca), có thủ đô là thành Kapilavatstu (ngày nay ở biên giới giáp
Nêpan, đông bắc Ấn Độ). Mẹ Sítđatta là hoàng hậu Maya xinh đẹp, hiền dịu và
thông minh. Sítđạtta thuộc dòng dõi đẳng cấp vũ sĩ Ksatơrya.
Truyền thuyết cho rằng đức Phật đã có tới 547 tiền kiếp trước khi đầu thai làm con
vua xứ Sakya. Kiếp gần nhất của đức Phật là một con voi trắng 6 ngà. Vẫn theo
truyền thuyết, hoàng hậu Maya nằm mơ thấy con voi trắng đó đi vào mạn sườn
phải của mình, rồi có thai, sinh ra hoàng tử cũng từ mạn sườn đó.
Từ nhỏ, Sítđạtta đã có một trí tuệ thiên bẩm phi thường với một lòng thương cảm
sâu xa đối với chúng sinh. Lần đầu ra đồng dự lễ cày tịch điền của vua, nhìn thấy
trên luống cày lật đất có nhiều sâu bọ bị giết hại, vị hoàng tử thiếu niên đó đã ngồi
thiền định dưới một gốc cây, suy tư về nỗi khổ của muôn loài.
Để Sítđatta có thể quên đi nỗi u sầu nhân thế, vua cha đã kén nàng công chúa kiều
diễm Yasôđara làm vợ hoàng tử, cho hoàng tử sống trong những cung điện lộng
lẫy xa hoa, luôn có tiệc tùng múa hát. Dù thế, cuộc đời nhung lụa đó cũng không
cám dỗ nổi chàng trai trẻ ưu tư, Sítđạtta vẫn không nguôi nghĩ về những nỗi bất
hạnh của con người.
Vào một đêm tối trời, Sítđatta quyết định từ biệt cha mẹ, vợ con, lặng lẽ rời kinh
đô trong bộ áo tu hành giản dị, lúc đó ông vừa tròn 29 tuổi.
Gôtama đã miệt mài đi khắp các nẻo đường tìm nơi tu luyện. Ngài đã gặp những
đạo sĩ Bàlamôn, cùng họ tu hành ép xác trong suốt 6 năm trời ròng rã, thân thể khô
hép gầy mòn, nhưng vẫn không tìm được chân lý cứu nhân độ thế. Gôtama bèn từ
bỏ lối sống khổ hạnh, trở lại sinh hoạt ăn uống bình thường.
Một buổi trưa, sau khi uống một bát sữa do một thiếu nữ chăn bò dâng lên, Gôtama
xuống sông tắm rửa rồi đến ngồi thiền định dưới một gốc bồ đề, tự hứa lần này vẫn
không tìm thấy đạo thì quyết không đứng dậy nữa.
Theo truyền thuyết, ngay đêm đầu tiên ma quỷ đã kéo đến, khi thì hiện thành lửa
khói mây mù để doạ nạt, khi thì hoá ra những cô gái đẹp lẳng lơ quyến rũ. Những
âm mưu đó đều vô hiệu. Gôtama đã chiến thắng mọi thử thách và cuối cùng vào
tảng sáng đã tìm ra được chân lý “tứ diệu đế”, thấy được nguyên nhân sâu xa và
phương cách diệt trừ nỗi khổ trần thế, trở thành đức Phật. Lúc đó ngài vừa 35 tuổi.
Phật Thích Ca còn ngồi thiền định 48 ngày nữa, giác ngộ mọi lẽ uyên thâm về đạo,
rồi đến ngoại ô thành Vanarasi giảng bài thuyết pháp đầu tiên cho 5 người bạn cũ
của mình tại khu vườn Lộc Dã. Năm người này đã trở thành những đồ đệ đầu tiên
của Phật Thích Ca.
Từ đó, số người quy theo đức Phật Thích Ca ngày càng nhiều, cùng đức Phật đi
khắp nơi truyền đạo, gọi là các Tì Kheo họp thành đoàn thể Tăng Già, chẳng bao
lâu đã lên tới 60 người. Trong đó, một số vua chúa và trưởng giả đã tự bỏ tiền ra
cúng hiến hoặc xây những tu việc cho đức Phật giảng đạo, nổi tiếng nhất là hai tu
viện Trúc Lâm và Kỳ Viên.
Ít lâu sau, đức Phật về thăm kinh đô quê hương và đã giác ngộ cho cha mẹ, vợ con,
anh em trong gia đình trở thành những người sùng đạo.
Liên tục trong 45 năm, mỗi năm chỉ trừ ba tháng mùa mưa, Phật Thích Ca đã
không quản ngại đường xa vất vả đi giảng đạo khắp mọi nơi. Đến năm 80 tuổi, biết
mình tuổi cao sức yếu, đức Phật đã triệu tập các Tì Kheo quanh vùng để nghe lời
Phật dạy trước lúc qua đời. Sau khi ăn bữa cơm cuối cùng ở gia đình một người
thợ rèn, giác ngộ cho một tín đồ cuối cùng là một cụ già 120 tuổi, Phật đã nằm
dưới bóng hai hàng cây mà tịch diệt. Các tín đồ đã tin rằng Phật đã nhập tịch vào
cõi Niết Bàn. Câu nói cuối cùng của đức Phật là “Hỡi các Tì Kheo, hãy hiểu rằng
tất cả những gì đang tồn tại đây rồi sẽ qua đi. Vậy các người càng nên không
ngừng dốc tâm gắng sức!”
Các đồ đệ đã làm lễ hoả táng thi hài đức Phật và phân phát tro tàn (xá lợi) cho 8
nơi; tại đó người ta đã dựng nên những bảo tháp để lưu trữ tro tàn của Phật. Bốn
nơi có liên quan đến cuộc đời của Phật, sau này đã trở thành những địa điểm hành
hương, nổi tiếng là khu vườn nơi Phật sinh, gốc bồ đề nơi Phật đắc đạo, vườn Lộc
Dã nơi Phật thuyết pháp lần đầu và vườn cây nơi Phật tịch diệt.
* Một số nội dung chính của học thuyết Phật giáo
Tương truyền Phật có một câu nổi tiếng: “trước kia và ngày nay ta chỉ nêu ra và lý
giải các chân lý về nỗi đau khổ và sự giải thoát nỗi đau khổ. Cũng như nước đại
dương chỉ có một vị mặn, học thuyết của ta chỉ có một vị là cứu vớt” → hạt nhân
tư tưởng là đề cao lòng yêu thương của con người với đồng loại, chúng sinh, là sự
thiết tha mong muốn giải thoát con người khỏi nỗi khổ đau.
- Nội dung căn bản của đạo Phật là Tứ diệu đế: 4 chân lý mầu nhiệm.
1/ Khổ đế: chân lý về nỗi khổ: cho rằng cuộc đời con người đầy rẫy những khổ ải,
cuộc đời là bể khổ, khổ đau gần như một yếu tố tuyệt đối gắn với con người.
Có 8 nỗi khổ lớn: sinh khổ, lão khổ, bệnh khổ, tử khổ, oán hận hội khổ, ngũ thủ
uẩn khổ, sở cầu bất đắc, thụ biệt ly khổ.
2/ Tập đế: nguồn gốc của các nỗi khổ: cho rằng do những ham muốn dục vọng của
con người không kiềm chế được gây nên những nỗi khổ đó. Chừng nào ham muốn
còn tồn tại, còn tiếp tục thì vòng luân hồi vẫn bám lấy con người.
3/ Diệt đế: cách giải thoát con người khỏi nỗi khổ: phải từ bỏ ham muốn, từ bỏ dục
vọng, tham vọng, sự giận dữ, từ bỏ sự mê muội (từ bỏ tham – sân – si)
4/ Đạo đế:
Muốn diệt u minh, đám mây mù che lấp mắt người trần ở trong vòng luân hồi thì
phải theo một con đường (đạo) nói về các con đường đúng đắn để đi đến sự giải
thoát: 8 con đường (bát chính đạo)
• đạo 1: chính kiến - hiểu biết: nhận biết đúng đán, hiểu sự vật như vốn đang có,
hiểu đúng là “thấu suốt”, hiểu sự vật ở bản chất của nó.
• đạo 2: chính tư duy – nghĩ đúng, phải từ bỏ những ý muốn, ham muốn vị kỷ, ác
ý, tàn bạo tham lam, phải luôn hướng ý nghĩ của mình, gắn ý nghĩ của mình với
lòng thương yêu, không có thái độ bạo lực với sinh linh.
• đạo 3: chính ngữ - nói đúng: là không nói dối, không nói xấu, không vu khống,
không nói lời thô bạo, không nói ba hoa, phải nói sự thật, phải dùng những từ ngữ
thân thiện, dễ chịu, nói vào nơi thích hợp, không thì im lặng.
• đạo 4: chính nghiệp – hành động đúng: hành động phù hợp với chuẩn mực đạo
đức, không được có hành động phá huỷ sự sống, không ăn cắp, không buôn bán bất
lương, không quan hệ tình dục không chính đáng, phải giúp người khác sống một
cuộc đời yên lành.
• đạo 5: chính mệnh – phương tiện kiếm sống đúng: không kiếm sống theo một
nghề có hại cho người khác. Không bán vũ khí, rượu, phải sống bằng một nghề
đáng trọng
• đạo 6: chính tịnh tiến - nỗ lực đúng: phải có ý chí, kiên quyết để ngăn cản sự
xuất hiện của những trạng thái tinh thần xấu xa, nhơ bẩn, phải từ bỏ những trạng
thái tệ hại đã có ở con người, xuất hiện những trạng thái tinh thần tốt và lành mạnh.
• đạo 7: chính niệm – chú tâm đúng: phải có một sự chú tâm tỉnh táo, phải có ý
thức cẩn thận để kiểm soát được các hoạt động của thân thể cũng như những hoạt
động của tinh thần.
• đạo 8: chính định - tập trung đúng: tập trung tâm và thần vào đạo lý một cách
đúng đắn nhất để loại bỏ cả những ý nghĩ không lành mạnh, những ham muốn đam
mê, những suy nghĩ có ý phiền muộn, loại bỏ cả những trạng thái tinh thần hạnh
phúc hay đau buồn để giữ lại sự vắng lặng thanh thản của con người.
8 con đường này còn gọi là “lối đi”, “lối giữa” (trung đạo), giúp con người tránh
được hai cực, một cực là theo đuổi hạnh phúc trong sự lệ thuộc vào các lạc thú giác
quan, cực thứ hai là tìm kiếm giải thoát trong sự hành xác khổ ải.
8 con đường này phải được thực hiện đồng thời vì nó có mối liên hệ chặt chẽ với
nhau, nó nhằm thực hiện 3 yếu tố là trí năng – hành vi đạo đức - kỷ luật tinh thần.
Làm tốt 8 điều này con người sẽ từ bỏ được dục vọng, từ bỏ nguồn gốc gây ra nỗi
khổ, có thể đạt tới sự giác ngộ, đạt tới cõi Niết Bàn (Nivarna) - xứ sở không có dục
vọng.
“Thực hiện được các đạo đó thì sẽ thấu được nghĩa “vô nhân ngã” (không có
người, không có ta). Phá được vô minh và đạt được niết bàn, tức cảnh thênh thang,
lâng lâng của một tâm hồn không còn gợn chút bụi trần, không còn vướng chút
tình ái, không còn nhiễm chút vật dục.”
Đạo phật xuất phát từ đâu?
- Đạo Phật đã xuất phát từ thế giới thực tại, từ cuộc sống thực của con người, một
cuộc sống đầy rẫy đau khổ để chỉ ra rằng con người phải nội luyện bằng sự tu
dưỡng rất nghiêm ngặt của mình để thoát ra khỏi thế giới thực, thoát khỏi hàng rào
thời gian và không gian ràng buộc để đi tới một thế giới khác không có khổ đau,
phiền muộn, không sinh, không diệt.
- Về thế giới quan: đạo Phật nêu ra thuyết “duyên khởi”: mọi sự vật hiện tượng
đều do nhân duyên, có 12 nhân duyên, quan hệ theo kiểu quan hệ nhân - quả. Vật
này có - vật kia có, cái này không – cái kia không, vật này sinh - vật kia sinh, cái
này diệt – cái kia diệt.
Từ thuyết “duyên khởi”, đạo Phật nêu ra 3 quan điểm:
+ vô tạo giả: không có vị thần linh tối cao nào tạo ra vũ trụ (phủ nhận quan điểm
của đạo Bàlamôn và các đạo khác về sáng thế)
+ vô ngã: không có linh hồn bất tử (khác với đạo Bàlamôn, chống lại đạo
Bàlamôn)
+ vô thường: mọi sự vật hiện tượng luôn biến đổi và có thể mất đi trong chốc lát
Như vậy, đạo Phật chủ trương vô thần nhưng lại duy tâm chủ quan vì Phật lý giải
nhân duyên do tâm – yếu tố tinh thần - mà ra.
Sau khi Thích Ca viên tịch, đệ tử chép lại đạo, chia làm ba bộ: Kinh, Luật, Luận
gọi là Tam Tạng. Giai cấp nông dân thường bị giai cấp BLM áp bức, theo đạo rất
nhiều. Nên mặc dù bị bọn BLM tìm cách ngăn cản nhưng vẫn không ngăn cản
được vì đạo phật bánh trướng khá nhanh.
Về sau đạo Phật chia thành 2 phái.
Phía Nam gốc ở Tích Lan truyền qua Miến Điện, Thái Lan, Cao Miên, Nam
Dương. Theo Phật Pháp Tiểu Thừa
Phía Bắc Truyền qua Trung Hoa, Triều Tiên, Nhật Bản, Việt Nam. Phật Pháp Đại
Thừa
=> khi truyền ra thế giới thì đạo Phật phát triển hơn ở trong nước nhiều.
Về triết lý thì
Phật pháp Tiểu thừa:
- Mục tiêu là đạt được sự giác ngộ, hoặc trở thành một Arhat: một người đã
vượt qua những nỗi đau và mê muội trong cuộc sống thực tại hay còn nói
ngắn gọn hơn là đã đắc đạo thành phật.
- Từ bi: là cách để tiến tới giác ngộ, là công cụ cần thiết để tiến tới giác ngộ.
phật pháp đại thừa cho nhất thiết hình ảnh trong vũ trụ là ảo ảnh và ảo mộng,
không có gì là thật, Bản thể của mỗi người cái mà ta xưng là “ta”, cái “ngã” của ta
cũng là không có vậy. Nhân đó mà sinh ra những thuyết về “sắc không”, về “vô
ngã”.
Giải thích: Phật Pháp Đại thừa coi rằng mọi thứ trong vũ trụ, kể cả chính bản
thân chúng ta, đều không thực sự tồn tại mà chỉ là ảo ảnh. Điều này còn được gọi
là thuyết “sắc không” và “vô ngã”
Về Luân Lí thì đại thừa trọng nhất là từ bi, khác với đạo phật hồi đầu thì lấy
từ bi làm phương tiện còn Đại thừa thì lấy từ bi làm mục đích.
Câu hỏi: so sánh giống và khác nhau giữa phật pháp đại thừa và phật pháp tiểu
thừa.
Giống và khác nhau của phật pháp tiểu thừa và đại thừa
Giống nhau: đều thừa nhận vai trò của Phật Thích Ca, công nhận quan điểm cơ
bản giáo lý của đức Phật, lấy Tam Bảo (Phật, Pháp, Tăng) làm kim chỉ nam cho
học thuyết của mình.
Khác nhau:
+ Tiểu Thừa (cỗ xe nhỏ) chủ trương tu luyện và giải thoát theo quy mô nhỏ, ở từng
cá nhân
Đại Thừa (cỗ xe lớn) chủ trương một sự giải thoát đông đảo cho nhiều người trong
quần chúng.
+ Đại Thừa có nhiều ảnh hưởng ở Đông Á, Đông Bắc Á. Tiểu Thừa có nhiều ảnh
hưởng ở Nam Á, Đông Nam Á. Ở Việt Nam cũng chịu ảnh hưởng của hai phái:
Tiểu Thừa ở phần đất phía Nam và Đại Thừa ở quốc gia Đại Việt.
- Trong những thế kỷ tiếp theo, phạm vi ảnh hưởng của Phật giáo ở Ấn Độ đã ngày
càng bị thu hẹp trước sự phát triển của đạo Hinđu và sau đó là của đạo Hồi.

- Về xã hội: đạo Phật không thừa nhận chế độ đẳng cấp: “không thể có đẳng cấp
trong những dòng máu con người cùng đỏ như nhau, không thể có đẳng cấp trong
những giọt nước mắt con người cùng mặn như nhau”. Đạo Phật ra đời là sự phủ
nhận chế độ đẳng cấp.
* Đánh giá:
- Tích cực:
+ Đạo Phật chủ trương giải thoát con người khỏi mọi nỗi khổ đau, chủ trương thực
hiện chúng sinh bình đẳng, không thừa nhận đẳng cấp, khuyên con người làm điều
thiện, phản đối dùng bạo lực → chứa đựng tư tưởng nhân đạo, phù hợp với tâm tư,
nguyện vọng của quần chúng, góp phần làm “loãng” đi rất nhiều những quan niệm
khắt khe của đạo Bàlamôn.
Đứng trước nòng súng chúng sinh bình đẳng =)))))))

+ Đạo Phật đã đưa ra được một lý thuyết giải thoát về tinh thần cho quần chúng bị
áp bức, nhân dân tìm thấy ở đạo Phật một đức tin mới, một niềm hy vọng, một sự
an ủi cho cuộc sống của họ.
+ Nghi lễ của đạo Phật đơn giản, không tốn kém, rườm rà, phù hợp với cuộc sống
của quần chúng nhân dân
+ Trong lịch sử, đạo Phật có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển của lịch sử Ấn Độ
cổ đại
Về mặt chính trị: ảnh hưởng tích cực đến đường lối cai trị của một số ông vua đồng
thời là tín đồ Phật giáo (ví dụ vua Asôka)
Về mặt văn hoá: ảnh hưởng đậm nét trong nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc, ngôn
ngữ, văn chương, giáo dục…
- Tiêu cực: Con đường giải thoát của Phật liệu có thể đưa quần chúng nhân dân
thoát khỏi bể khổ trong thực tế hay không? có làm thay đổi được tình hình xã hội
hay không?
Về thực chất, những tư tưởng căn bản của Phật học đã mang tính chất nhị nguyên,
vừa có tư tưởng duy vật vừa có tư tưởng duy tâm, nhập thế và yếm thế, chứa đựng
cả sự kêu gọi giác ngộ, giải thoát về tư tưởng và sự cam chịu, an phận trong cuộc
sống. Vì vậy, về sau các giai cấp thống trị đã khai thác đạo Phật ở những khía cạnh
bi quan, bảo thủ và tiêu cực.
* Sự phát triển và truyền bá đạo Phật (đọc để biết)
- Ngay sau khi ra đời, Phật giáo đã được đông đảo quần chúng hưởng ứng, số tín
đồ tăng nhanh, lôi kéo thị dân và một bộ phận quý tộc tham gia. Vua Ấn Độ đầu
tiên theo Phật giáo là Bimbisara (vương quốc Magađa – thế kỷ VI TCN).
- Vào thế kỷ III TCN, dưới thời vua Asôka, Phật giáo trở thành quốc giáo ở Ấn Độ.
Đại hội Phật giáo lần thứ ba (253 TCN) đã hoàn chỉnh kinh Phật.
- Sau khi đức Thích Ca qua đời, giáo lý đạo Phật dần dần được ghi chép lại thành
kinh Phật qua bốn hội nghị kết tập Phật giáo.
+ Hội nghị kết tập lần I (sau khi Phật diệt độ): 500 đại biểu tăng ni đã họp lại trong
7 tháng để cùng nhau tụng đọc lại tất cả những lời dạy bảo của Phật lúc sinh thời,
chia thành Kinh (giáo lý nhà Phật) và Luật (kỷ luật tu hành)
+ Hội nghị lần II, lần III sau định thêm bộ Luận (giải thích, phát triển giáo lý). Cả
ba bộ Kinh, Luật, Luận được ghi lại bằng tiếng Phạn, gọi chung là Tam Tạng.
+ Hội nghị lần IV (cuối I đầu II sau công nguyên) được nhà vua Kaniska bảo trợ,
người ta đã chỉnh lý lại một lần nữa tất cả các văn bản của kinh Tam Tạng gồm
khoảng 300.000 bài và cho khắc vào những tầm bảng đồng trong 12 năm ròng, sau
đó đem tàng trữ trong các bảo tháp.
- Vào những thế kỷ tiếp giáp công nguyên, Phật giáo được truyền bá mạnh mẽ sang
bên ngoài Trung Quốc, Nhật Bản, đặc biệt là vào Đông Nam Á, vượt ra khỏi biên
giới Ấn Độ trở thành một tôn giáo lớn của nhân loại. Đồng thời, trong nội bộ Phật
giáo có sự phân hoá thành hai tông phái: Tiểu Thừa và Đại Thừa.

Nhận xét: đạo phật vốn là một triết lí hơn là một tôn giáo. Phật thích ca không bắt
ai tụng kinh, gõ mõ, lễ chùa, cúng phật. Ông cũng không nói đến Trời, đến Thần.
Sau này đạo càng ngày càng truyền đi càng sai lệch dần dần thành một tôn giáo
người ta lập chùa, tô tượng, đúc chuông, đặt ra các chức hòa thượng, yết ma…
Giáo Lí của Thích Ca đã ít người thuộc, mà tới tượng của Thích Ca cũng ít người
biết tới còn tượng Quan Âm, một nhân vật tưởng tượng thì rất được sùng bái. Thật
ngược đời. Đáng nực cười nhất là có kẻ bỏ tiền ra thêu một ngọn cờ, treo ở chùa và
tin rằng mỗi lần cờ phất trong gió là tụng được một bài kinh mà “tụng được vạn bài
kinh” như vậy, là được lên Niết Bàn.
Tuy nhiên, dù sai lệch đến bậc nào, đạo Phật vẫn là một đạo từ bi, không ganh đua
với đạo khác. Nhà chùa cũng có một tổ chức song so vớ tổ chức nhà thờ thì đơn
giản hơn nhiều. Hòa thượng cũng có thời bị vua chúa hành hạ, mà không bao giờ ta
thấy đạo Phật gây chiến với ai cả. Chỉ bấy nhiêu cũng đủ cho ta thấy đạo phật cao
thượng rồi.

3. Nghệ thuật
những nét chính về nghệ thuật kiến trúc của Ấn Độ:
- Ấn Độ được coi như một bảo tàng của kiến trúc tôn giáo, ảnh hưởng lớn đến nghệ
thuật kiến trúc tôn giáo Đông Nam Á.
- Kiến trúc Ấn Độ phong phú, đa dạng, vừa có tính bản địa (kiến trúc Phật giáo,
Hinđu giáo) vừa chịu ảnh hưởng từ bên ngoài (Kiến trúc Hồi giáo – Ba Tư)
a. Kiến trúc Phật giáo: chủ yếu là cột đá, tháp mộ và chùa hang
- Cột đá: Nhà vua Asôka triều đại Môrya đã cho dựng nhiều cột đá nguyên phiến
đứng riêng lẻ ở nhiều nơi, có trang trí và khắc chạm những lời huấn dụ của vị
hoàng đế. Những cột đá đó vừa là những tượng đài kỷ niệm vừa là những vật biểu
tượng uy quyền nhà vua. Trong số khoảng 30 cột đá còn lại, nổi tiếng nhất là chiếc
cột ở Sác-nát.
Cột đá Sác-nát được dựng ngay ở vườn Lộc Dã, để ghi nhớ nơi xưa đức Phật Thích
Ca đã thuyết pháp bài giảng đầu tiên của mình là bài Chuyển pháp luân, nói về Tứ
diệu đế. Cột làm bằng một phiến đá sa thạch, nguyên khối, cao khoảng 15m, trong
đó phần đỉnh cột cao 2,45m. Chung quanh cột có rào chắn. Thân cột tròn, nhẵn, lên
cao hơi thon dần.
Phần đỉnh cột gồm ba bộ phận. Một trụ hình đoá hoa sen lộn ngược, đỡ một bệ đá
tròn, chung quanh có khắc hình bốn bánh xe (tượng trưng cho pháp luân nhà Phật)
xen kễ hình bốn con thú (bò rừng, ngựa, sư tử, voi). Trên cùng là tượng bốn con sư
tử ngồi, dáng vẻ dũng mãnh và oai vệ, quay lưng vào nhau, há miệng, mắt nhìn ra
bốn phương Đông, Tây, Nam, Bắc. Có thể coi đây là những bức phù điêu và tượng
súc vật đẹp nhất trong lịch sử thế giới cổ đại. Sau này, hình bốn con sư tử trên đỉnh
cột Sácnát được dùng làm biểu tượng cho quốc huy của nước cộng hoà Ấn Độ.
- Tháp mộ (stupa): là nơi bảo tồn các di vật của Phật. Điển hình nhất là tháp
Xansi (Sanchi) ở Trung Ấn, xây từ thế kỷ III TCN. Tháp được xây bằng gạch, hình
nửa quả cầu, cao hơn 16m, xung quanh có lan can có 4 cửa lớn. Lan can và cửa
đều làm bằng đá, chạm trổ rất đẹp.
Cùng với cột đá, kể từ triều đại Môrya và những triều đại kế tiếp, người ta đã cho
xây dựng ở Ấn Độ rất nhiều những tháp Phật, có kích thước và hình dáng khác
nhau, người ta cho rằng lúc đầu các tháp này chính là một thứ một táng, chứa các
di cốt sau khi hoả thiêu của đức Phật, các vị bồ tát, cao tăng và các vua chúa sùng
đạo Phật. Tất nhiên, không phải mọi tháp Phật đều chứa đựng hài cốt, mà đôi khi
chỉ chứa những di vật kỷ niệm như áo cà sa, đồ dùng, sách kinh…
Trong khu vực San-chi ngày nay vẫn còn ba tháp Phật, lần lượt được gọi là Stupa
I, Stupa II và Stupa III, nổi tiếng và lâu đời nhất là Stupa I (còn gọi là Đại Stupa).
Đó là một công trình kiến trúc độc đáo kết hợp nhuần nhuyễn với nghệ thuật điêu
khắc ở trình độ cao.
Tháp Sanchi I được xây dựng từ thời vua Asôka triều Môrya, lúc đầu bằng gạch,
sau đó được xây ốp đá thêm. Hiện nay tháp Sanchi I cao 15m, đường kính là 353m.
Nó bao gồm ba bộ phận chính: một bán cầu tượng trưng cho “quả trứng vũ trụ”,
trên có một vọng lâu và một hàng rào chung quanh.
Bán cầu là một khối đặc khổng lồ bằng gạch đá, hình nửa quả cam úp sấp. Chỏm
hơi dẹt, dựa trên một nền và có một hành lang viền quanh. Trên chỏm, có xây một
vọng lâu đáy hình vuông, được cho là để hài cốt Phật. Trên cùng nóc là một cột có
gắn ba phiến đá lớn hình đĩa, tạo thành một chiếc dù nhiều tầng mà người ta cho là
một biểu tượng tôn nghiêm hoặc cũng có thể chỉ là để che mưa nắng. Chung quanh
bán cầu, có một hàng rào đá bao bọc gồm 120 thanh cột chống, mở ra bốn chiếc
cổng ở bốn phía Nam, Bắc, Đông, Tây.
Trong toàn cảnh kỳ vĩ của chiếc tháp, người ta đặc biệt chú ý đến bốn chiếc cổng.
Nó bao gồm hai cột đá đứng thẳng, đỡ ba xà ngang hơi cong bắc ngang mà người
ta cho là biểu tượng của tam thế (quá khứ, hiện tại, tương lai) trong đạo Phật. Các
thanh và cột của chiếc cổng đó đã được chạm trổ rất tinh vi, là những tuyệt phẩm
của nghệ thuật điêu khắc trên đá. Trên bức phù điêu đó, người ta thấy chi chít
những hình ảnh có liên quan đến đạo Phật và tín ngưỡng dân gian: các bánh xe
pháp luân, cây bồ đề, muông thú như chim thần ga-ru-đa, rắn thần na-ga, chim trĩ,
voi, khỉ, sư tử.
Đặc biệt ở cổng phía tây, có gắn những tượng nhỏ các thần linh trấn giữ bụng phệ,
hình ảnh rất sinh động, và ở cổng phía đông có gắn các tượng đắp nổi của những
tiên nữ, toát lên vẻ đẹp trong sáng và say đắm (hình ảnh phụ nữ khoả thân, mình
thon, ngực và hông nở, dáng đứng uyển chuyển như muốn bay lên).
- Chùa hang: tiêu biểu là công trình chùa hang Ajanta được kiến tạo từ thế kỷ II
TCN đến thế kỷ VIII sau công nguyên, chùa được khoét sâu vào vách núi đá, có
nhiều cột chống và được trang trí bằng nhiều bức chạm trổ tinh vi và những tranh
bích hoạ rất đẹp.
Chùa hang Ajanta gồm tất cả 29 gian dùng để làm nơi thờ Phật, nơi giảng kinh và
nơi ở của các nhà sư.
Ngay từ những thế kỷ trước công nguyên, ở Ấn Độ, đã xuất hiện một loại hình đền
chùa – hang động đặc biệt. Các đền chùa này được khoét sâu vào lòng núi hoặc
vách đá với một sự kiên nhẫn và tài nghệ kiến trúc – điêu khắc trên đá đáng ngạc
nhiên. Loại đền chùa này được duy trì và phát triển qua nhiều thế kỷ đầu công
nguyên, kéo dài đến tận khoảng thế kỷ thứ IX – X mới chấm dứt. Ban đầu các đền
chùa này chủ yếu là những kiến trúc Phật giáo, về sau có cả những đền chùa –
hang động của đạo Hinđu và đạo Jaina.
Có hai loại đền chùa – hang động chính ở Ấn Độ. Một số ít là điện thờ gồm một
căn phòng hình chữ nhật, phía sau uốn cong hình chữ U, có một cổng vòm hình
móng ngựa thông ra bên ngoài. Số lớn còn lại là những tịnh xá hay tu viện. Ở Ấn
Độ cổ đại, các nhà sư gọi là “tì kheo” hầu như quanh năm đi giảng đạo và khất
thực, chỉ đến mùa mưa mới trở về cùng nhau đàm đạo trong các tịnh xá này. Tịnh
xá gồm một phòng hình vuông dùng để hội họp, ba mặt của phòng này thông vào
các buồng nhỏ làm nơi ở của các nhà sư, mặt trước giáp với một hành lang lớn.
Phức hợp chùa hang Ajanta ở bang Maharastra miền Trung Ấn là một di tích Phật
giáo nổi tiếng toàn thế giới. Người ta cho rằng các chùa hang này có cái đã được
xây dựng từ thế kỷ II TCN, và sau đó còn được tiếp tục xây dựng cho đến tận
khoảng thế kỷ IX. Sau đó, khi Phật giáo suy vong, những chùa hang này không
được ai lui tới và bị lãng quên gần mười thế kỷ trong rừng núi hoang vu. Đến tận
năm 1819, một đoàn người vào rừng đi săn, mới vô tình phát hiện ra những hang
động này, từ đó chùa hang Ajanta lừng danh khắp thế giới.
Người ta đánh số các hang động ở Ajanta theo thứ tự, trong đó các hang động số 9,
10, 19, 26 và 29 là những điện thờ, còn lại là các tịnh xá. Các hang động đẹp là các
hang số 1, 2, 19, 26. Hang động số 6 là một tịnh xá có hai tầng. Trong các hang
động có nhiều cột đá, dáng thấp và to, được chạm khắc phong phú.
Các tượng và phù điêu mang tính chất Phật giáo có khá nhiều ở Ajanta. Người ta
thấy ở đây có các hình tượng Phật, Bồ tát và các thú vật minh hoạ cho các Phật
thoại. Tuy nhiên, điều hấp dẫn nhất là những bức bích hoạ màu tuyệt diệu trên các
vách đá và trần nhà. Những bích hoạ này đã đạt đến một trình độ nghệ thuật điêu
luyện hiếm có.
b. Kiến trúc Hinđu giáo
+ đền Kailasa thờ thần Siva
+ khu đền Khajurahô
c. Kiến trúc Islam giáo: thời Xuntan Đêli và thời Môgôn, đạo Islam trở thành
quốc giáo nên xuất hiện nhiều công trình kiến trúc mang phong cách Trung Á, Tây
Á: nhà thờ Islam giáo, cung điện, lăng mộ. Đặc điểm chung của loại kiến trúc
Islam giáo là mái tròn, cửa vòm, có tháp nhọn.
Tiêu biểu nhất là lăng Taj Mahal được xây dựng vào thế kỷ XVII - một kỳ quan
trắng của thế giới Islam giáo.
Taj-Mahal là một công trình kiến trúc vĩ đại của nhân loại, do nhà vua Sát Ja-han
cho xây dựng. Lăng được xây dựng năm 1632 do 24.000 thợ lao động trong suốt
22 năm ròng rã, tiêu tốn một số tiền khổng lồ là 40 triệu rupi. Nhà vua đã trưng tập
nhiều thợ giỏi và các nhà kiến trúc có tài ở Ấn Độ, Ba Tư, Ả Rậpvà cả Italia để
thiết kế và xây dựng lâu đài – lăng tẩm này.
Khu lăng được xây dựng trên một khu đất hình chữ nhật rộng, có các chiều là
580m và 304m, xung quanh là một cảnh quan xinh đẹp, hài hoà. Kiến trúc chính
của khu lăng là một toà lâu đài đáy hình bát giác, xây bằng đá cẩm thạch trắng và
sa thạch đỏ trên một nền rất cao. Sừng sững in trên nền trời xanh là một vòm tròn
cẩm thạch trắng cao 75m, dáng đồ sộ uy nhi, chung quanh còn có 4 vòm tròn nhỏ
hơn tô điểm cho vòm tròn lớn. Ở bốn góc lại có 4 tháp nhọn, cao tới 40m, tựa
những cây bút chọc trời.
Trong lăng, có rất nhiều riềm chạm khắc bằng 12 thứ đá quý, trang trí theo phong
cách Ấn Độ truyền thống.
Taj-Mahal là một trong những kiệt tác của nghệ thuật kiến trúc nhân loại, là sự kết
tinh của lao động, là tài năng và trí tưởng tượng bay bổng của con người, là sự phối
hợp của những đường nét nghệ thuật trong sáng, hài hoà và táo bạo. Người ta đã
gắn cho lăng này những mỹ từ như “viên ngọc trân châu của những đền đài Ấn
Độ” hoặc “giấc mơ tiên hiện thành đá trắng”
+ tháp Cutb Mina xây dựng đầu thế kỷ XIII, cao 73m, bằng đá.
Điêu khắc: nhiều tượng thần đạo Hinđu như tượng thần Visnu, thần Siva, tạc
tượng Phật…
→ Tóm lại, nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc của Ấn Độ chủ yếu phản ánh nội dung
tôn giáo, phục vụ đời sống tâm linh của nhân dân Ấn Độ. Tuy nhiên, nó cũng phản
ánh phần nào cuộc sống trần thế, tính hiện thực, thể hiện sự phong phú trong đời
sống vật chất, tinh thần của nhân dân Ấn Độ.
Khoa học tự nhiên
a. Thiên văn học
- Người Ấn Độ đã biết chia một năm làm 12 tháng từ rất sớm, mỗi tháng 30 ngày,
mỗi ngày 30 giờ, 5 năm thì thêm một tháng nhuận.
- Các nhà thiên văn học Ấn Độ cổ đại đã biết được quả đất và mặt trăng đều hình
cầu, biết được quỹ đạo của mặt trăng và tính được các kỳ trăng tròn, trăng khuyết,
phân biệt được 5 hành tinh Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ.
b. Toán học:
- Sáng tạo ra hệ 10 chữ số ngày nay được dùng rộng rãi trên thế giới (do người Ả
Rậphọc của người Ấn Độ rồi truyền sang châu Âu nên người ta thường tưởng lầm
là chữ số Ả rập).
Về phát minh này, nhà toán học người Pháp Laplace đã nói : “Người Ấn Độ dạy
cho chúng ta cái phép tính toán tài tình ấy, chỉ dùng có mười dấu hiệu mà biểu hiện
được mọi số lượng. Mỗi một chữ số nói lên một trị số nhất định ở một vị trí nhất
định. Đó là một phát minh thần diệu cực kì quan trọng. Chẳng qua ngày nay vì
chúng ta dùng nó mãi quen đi, trông nó đơn giản quá rồi không thấy cái chân giá
trị nó nữa. Nhưng chính vì cái tính chất rất đơn giản đó của các chữ số mà môn
toán học ngày nay có thể xếp vào hàng đầu trong các phát minh có lợi nhất cho loài
người…Thành tựu vẻ vang đó của người Ấn Độ thời cổ đáng được mọi người
khâm phục và biết ơn”
- Tính được số π = 3,1416, phát minh ra đại số học.
- Hình học: biết tính diện tích hình vuông, hình chữ nhật, hình tam giác và hình đa
giác, biết được quan hệ giữa các cạnh của tam giác vuông.
c. Vật lý học:
- Các nhà khoa học kiêm triết học Ấn Độ đã nêu ra thuyết nguyên tử, cho rằng vạn
vật do các nguyên tử tạo nên. Người Ấn Độ cổ đại cũng đã biết được sức hút của
quả đất
d. Y dược học
Ấn Độ cổ đại có những thành tựu rất lớn và sớm hơn nhiều so với các nước khác.
Từ thế kỷ VI, V TCN, người Ấn Độ đã biết cách chắp xương sọ, cắt màng mắt, mổ
bụng lấy thai, lấy sỏi thận…Người Ấn Độ biết chế thuốc tê cho bệnh nhân uống để
giảm đau khi mổ.
Những thầy thuốc nổi tiếng trong thời cổ đại là Xusruta, Saraca.
Xusruta sống vào thế kỷ V TCN, viết quyển sách bằng tiếng Sanscrít về phương
pháp khám bệnh và chữa bệnh, trong đó mô tả rất kỷ về các môn giải phẫu, sản
khoa, cách nuôi trẻ…
Saraca sống vào thế kỷ II, viết tác phẩm Samhita, được dịch ra tiếng Ả rập, sau đó
dịch ra nhiều thứ tiếng khác trên thế giới, đến nay vẫn còn giá trị tham khảo.
 Chương 6: Trung Quốc

I. Điều Kiện Tự Nhiên, Dân Cư

1. Điều Kiện Tự Nhiên
- Vị trí địa lý: Trung quốc nằm ở Đông Á.
o Phía đông giáp: Thái Bình Dương
o 3 mặt còn lại giáp với 14 quốc gia.
- Từ cuối thế kỷ III TCN trung quốc xuất hiện nhà nước và trở thành một
quốc gia thống nhất rồi sau đó trải qua nhiều quá trình đấu tranh và mở
rộng lãnh thổ thì đến khoảng thế kỉ 18 – Đời nhà Thanh thì Trung Quốc đã
được định hình như ngày nay.
- Diện tích: 9,6 triệu km2 đứng thứ 3 thế giới.
- Lưu Vực Sông: trên lãnh thổ Trung Quốc có 2 con sông lớn bắt nguồn từ cao
nguyên Tây Tạng đổ ra biển Đông Trung Hoa và mang về phía nam một
lượng phù sa rất lớn đó là.
o Sông Trường Giang ở phía nam. Hay còn có tên gọi khác là sông Dương
Tử.
 Có khí hậu ấm áp. Cây cối xanh, phong cảnh đẹp, sản vật
phong phú người ta không cần cực koor cũng có thể dư sức mà
sống nên họ nhàn nhã, mơ mộng, thơ thẫn dưới bóng mát
ngắm mây bay, nước chảy, tình cảm dồi dào mà chí khí thường
kém
o Sông Hoàng Hà ở phía Bắc.
 Xa biển nên khí hậu có phần lạnh, đất cát tuy màu mỡ nhưng
khô khan, cây cỏ thưa thớt, phong cảnh tiêu điều, sản vật hiếm
hoi họ phải phấn đấu hết mình thì mới đủ ăn nên có đầu óc
thực tế, chí tiến thủ, nhưng tình cảm và sức tưởng tượng thì
nghèo nàm hơn những người sống ở sông trường giang.
-
2. Dân Cư
- Nhờ những thuận lợi từ 2 con sông mà Trung Hoa như bao dân tộc phương
Đông khác đều hình thành các nền văn minh từ nông nghiệp và nhóm dân
cư lâu đời của họ cụ thể như sau.
 o Trên vùng thượng lưu sông Hoàng Hà có bộ tộc người Hạ
đánh đuổi thổ dân người Miêu và chiếm đất rồi sinh sống ở
đó rồi thành lập nhà Hạ (thế kỷ XXI TCN).
- Ở vùng hạ lưu sông Hoàng Hà có tộc người Thương sinh sống, lập
nên nhà Thương vào thế kỷ XVIII TCN.
- Đến thế kỷ XVI TCN, hai bộ tộc này đồng hoá với nhau thành bộ
tộc Hoa Hạ. Đất nước gọi là Trung Hoa (Trung Hoa có nghĩa là đất
nước của những người Hoa sinh sống ở trung tâm, xung quanh là các bộ tộc
lạc hậu: Man, Di, Nhung, Địch).
 Có lẽ vì đất cát khi thì khô, khi thì lụt nên họ phải chật vật chống với tai
trời, ách nước nên họ ghét sự ăn không ngồi rỗi. Nên người Hạ có thể
được coi là một trong những dân tộc siêng năng, gỏi chịu cực nhất thế
giới.
- Đến Cách Mạng Tân Hợi (1911), sau khi lật đổ triều Mãn Thanh,
Tôn Trung Sơn đặt tên nước là “Trung Hoa cộng hoà dân quốc”
(1912), từ đó xuất hiện tên Trung Quốc.

II. Sơ lược về Lịch Sử Trung Quốc Cổ Trung Đại

a. Thời kỳ cổ đại
- Thời kỳ chế độ công xã nguyên thuỷ: Đây là thời kỳ chưa có giai cấp nhà nước
nên có chữ viết, do đó tìm hiểu lịch sử Trung Quốc thời kỳ này chủ yếu qua các di
tích khảo cổ học và các câu chuyện truyền thuyết: thuyết Tam Hoàng – Ngũ Đế có
nói tới ba vị “vua” hiền: Nghiêu (Đường Nghiêu), Thuấn (Ngu Thuấn), Vũ (Hạ
Vũ), thực chất là thủ lĩnh của những liên minh bộ lạc. (Tam Hoàng: Toại Nhân
(Thiên Hoàng), Phục Hy (Địa Hoàng), Thần Nông (Nhân Hoàng), Ngũ Đế: Hoàng
Đế, Thiếu Hạo, Xuyên Húc, Đế Cốc, Đế Trí. Cuối Đế Trí xuất hiện ba thánh hiền.
- Thời kỳ xã hội có giai cấp và nhà nước: (thời kỳ Tam Đại): 3 vương triều nối
tiếp nhau: Hạ, Thương, Chu
+ Hạ (khoảng thế kỷ XXI TCN đến thế kỷ XVI TCN): là nhà nước cổ đại đầu tiên
trong lịch sử Trung Hoa, người thành lập nhà Hạ là vua Vũ. Trong thời kỳ này,
người Trung Quốc đã biết sử dụng đồng đỏ, chưa có chữ viết. Về chính trị: quyền
lực của nhà vua bắt đầu được tăng cường, ngôi vua được cha truyền con nối. Bộ
máy nhà nước đã được thiết lập tuy còn đơn giản, có quân đội, nhà tù. Cuối nhà Hạ
có vua “Kiệt” được mệnh danh là bạo chúa trong lịch sử Trung Quốc.
+ Thương (còn gọi là Ân, thế kỷ XVI – XII TCN): Người sáng lập là Thành
Thang. Trình độ sản xuất: thời kỳ này người Trung Quốc biết sử dụng đồ đồng
thau. Chữ viết đã ra đời, đó là văn tự giáp cốt (ghi trên mai rùa, xương thú).
Do lũ lụt sông Hoàng Hà, nhà Thương di chuyển về đất Ân Khư (Hà Nam) nên nhà
Thương còn có tên gọi là nhà Ân. Cuối nhà Thương có một ông vua tàn bạo là Trụ
Vương. Chu Văn Vương đã lật đổ vua Trụ, lập nên một nhà nước mới gọi là nhà
Chu.
+ Chu (thế kỷ XI – III TCN): chia hai giai đoạn:
Tây Chu (XI – VIII TCN (771 TCN): triều Chu đóng đô ở Cảo Kinh ở phía Tây
nên gọi là Tây Chu. Đây là thời kỳ phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất,
người Trung Quốc biết sử dụng công cụ bằng sắt.
Nông nghiệp: thực hiện chế độ tỉnh điền (chia ruộng đất cho nông dân công xã cày
cấy theo hình chữ “tỉnh”. Chế độ tỉnh điền đã xuất hiện từ trước nhưng đến Tây
Chu nó phát triển hơn và hoàn chỉnh).
Chính trị: nhà nước thực hiện chế độ “tông pháp” (chế độ cai trị theo tông tộc,
dòng máu): tất cả các nước chư hầu đều là con cháu nhà Chu
Đông Chu (VIII – III TCN): năm 770 TCN, vua Chu dời đô sang Lạc Ấp ở phía
Đông, gọi là Đông Chu.
Gồm 2 thời kỳ: Xuân Thu (722 – 481 TCN) và Chiến Quốc (403 – 221 TCN)
Đây là thời kỳ nhà Chu suy yếu, các nước chư hầu nội chiến triền miên để giành
quyền bá chủ, tiến tới thống nhất Trung Quốc. Đầu thời Xuân Thu có hàng nghìn
nước nhỏ, đến cuối thời Chiến Quốc xuất hiện cục diện Ngũ bá Thất hùng. Trong
số 7 nước lớn, Tần là nước mạnh hơn cả, đã tiêu diệt 6 nước đối địch, thống nhất
Trung Quốc cả về lãnh thổ, chính trị, kinh tế.
b. Thời kỳ trung đại (221 TCN đến 1840)
(Năm 221 TCN là năm Tần Thuỷ Hoàng thành lập triều Tần, năm 1840 là năm xảy
ra cuộc chiến tranh thuốc phiện giữa Trung Quốc và Anh, Trung Quốc từ một nước
phong kiến trở thành một nước nửa phong kiến nửa thuộc địa)
Trong hơn 2000 năm đó, Trung Quốc trải qua các triều đại sau đây:
- Tần (221 – 206 TCN)
4 năm Hán Sở tranh hùng
- Tây Hán (206 TCN – 8)
- Tân (9 – 23)
- Đông Hán (25 – 220)
- Thời kỳ Tam quốc: Nguỵ - Thục – Ngô (220 – 280)
- Tấn (265 – 420)
Năm 265, một thừa tướng nhà Nguỵ cướp ngôi nhà Nguỵ lập ra nhà Tấn
Thời kỳ Nam - Bắc triều (420 – 581). Năm 581, Tuỳ cướp ngôi Bắc Chu, đến năm
589, thống nhất Trung Quốc.
- Tuỳ (581 – 618)
- Đường (618 – 907)
Ngũ Đại thập quốc (907 – 960)
- Tống (960 – 1279): Bắc Tống (960 – 1127) và Nam Tống (1127 – 1279)
- Nguyên (1271 – 1368). Năm 1271, Hốt Tất Liệt lên ngôi Hoàng đế, đến năm
1279, thống nhất hoàn toàn Trung Quốc.
- Minh (1368 – 1644)
- Thanh (1644 – 1911)
Trong đó, thời kỳ Tần – Hán là thời kỳ xác lập và củng cố chế độ phong kiến, thời
Tuỳ - Đường - Tống là thời kỳ phát triển chế độ phong kiến Trung Quốc, thời kỳ
Nguyên – Minh – Thanh là giai đoạn suy tàn, khủng hoảng chế độ phong kiến.

III. Văn Minh Trung Quốc

Văn minh của họ được xếp vào bật cổ nhất thế giới và không giống các nền văn
minh khác thì “Bùng lên rồi dập tắt” còn văn minh Trung Quốc thì còn cháy đến
tận bây giờ. Bởi họ tồn tại đến tận bây giờ vì một số lí do như sau
- Đồng hóa ngược: trong quá trình tồn tại và phát triển của mình thì
trung hoa đã bị nhiều dân tộc khác xâm lăng. Nhưng trong cái quá trình
xâm lăng ấy do họ là dân tộc có nền văn minh hơn các dân tộc xâm
lăng đấy nên các dân tộc xâm lăng ấy dần dần bị họ đồng hóa ngược lại.
 - Khoa Học: khoa học của họ có từ rất sớm nhưng thay vì phát triển thì
lại trì trệ không phát triển.
- Tổ chức xã hội: Trung Quốc đã có một nền tổ chức xã hội vững chắc
từ rất sớm, với hệ thống quản lý phức tạp và cấu trúc xã hội rõ ràng.
đến 20 thế kỷ mà chẳng thay đổi gì nhiều.
- Dân số: dân số của người Trung Hoa đông hơn các dân tộc du mục
khác vậy nên khi xâm lược thành công thì họ buộc phải áp dụng văn
hóa và luật lệ của người Trung Hoa để duy trì sự ổn định nên khó mà
đồng hóa họ được đồng thời còn bị họ đồng hóa ngược lại.
 Những dữ kiện trên đủ để thấy họ là một quốc gia có nền văn minh phát
triển như thế nào.
1. Chữ Viết
- Người sáng tạo ra chữ viết: theo truyền thuyết thì thương hiệt là một sử
quan của “Hoàng Đế Hiên Viên” là người đã đặt ra văn tự. Theo lí mà nói thì
việc đặt ra văn tự phải là công của nhiều người mỗi người góp 1 ít dần dần
thì mới hoàn thiện vậy nên truyền thuyết này không đáng tin cho lắm.
- Ra đời khi nào: ra đời ở thời nhà thương.
- Loại chữ: bản chất là chữ tượng hình. Nhưng từ khi mới ra đời ở thời nhà
thương thì được khắc trên mai rùa, xương thú (chủ yếu là xương quạt của
bò) nên được gọi là chữ giáp cốt. Vì sao họ lại khắc chữ lên mai rùa xương
thú? Bởi vì người Trung Quốc lúc bấy giờ khi muốn bói việc gì thì khắc điều
mà mình muốn bói lên mai rùa, xương thú rồi đục 1 cái lỗ ở giữa rồi nung
lên sau đó dựa theo những đường rạn nứt mà đoán ý của trời, quỷ thần.

Chữ giáp cốt trên mai rùa Chữ giáp cốt trên xương thú
Cấu tạo chữ giáp cốt: phương pháp cấu tạo là chữ tượng hình chẳng hạn như chữ

Ngày nay ở di chỉ Ân Khư người ta phát hiện 10 vạn mảnh mai rùa và xương thú
có khắc chữ giáp cốt (khoảng 4500 chữ, trong đó đã đọc được 1700 chữ).

Thời Tây Chu

- Số lượng chữ ngày càng nhiều và cách viết ngày càng đơn giản.
- Chữ viết tiêu biểu thời này là chữ Kim Văn hay còn được gọi là chung
đỉnh văn tức là chữ viết trên chuông đỉnh.
- Chữ kim văn này đã xuất hiện từ thời nhà thương nhưng còn rất ít nhưng
đến thời nhà Chu thì mới phát triển và trở thành chữ tiêu biểu của thời này.
Vì sao được gọi là chữ kim văn?
- Vì ở thời này vua thường đem ruộng đất và người lao động tặng ban
thưởng cho các quý tộc.
- Mỗi lần ban thưởng như vậy vua Chu thường ra lệnh đúc đỉnh đồng và ghi
sự việc ấy lên đỉnh để làm kỉ niệm, Do đó Kim văn đến thời kỳ này rất phát
triển. Ngoài được ghi trên đồ đồng thì còn được ghi trên trống đá, thẻ tre.
 Các loại chữ viết thời Tây Chu được gọi là chữ “Đại Triện” Hay “Cổ
Văn”.
Thời xuân thu – chiến quốc
- Do đất nước không thống nhất nên chữ viết cũng không thống nhất.
Thời Tần:
- Sau khi đã thống nhất đươc đất nước thì Tần Thuỷ Hoàng giao cho Lý
Tư dựa vào chữ nước Tần kết hợp với các thứ chữ của các nước khác
tạo thành chữ tiểu triện.

Chữ tiểu triện.

Thời Hán
- Xuất hiện một kiểu chữ mới gọi là “Chữ Lệ” chữ lệ khác chữ
triện ở chỗ chữ triện còn giữ lại nhiều yếu tố tượng hình, do đó có
nhiều nét cong, nét tròn, còn chữ lệ thì biến những nét cong nét
cong, nét tròn đó thành những nét ngang, nét bằng thẳng, vuông
góc, ngay ngắn.
-
- Tuy thời gian sử dụng chữ lệ không lâu nhưng chữ lệ đã đặt nền
móng và là giai đoạn quá độ để đi đến Chữ Chân tức là chữ ngày
nay của Trung Hoa.
 Chữ của người trung quốc qua các thời kỳ.
2. Văn Học
Có tứ đại danh tác như (quan trọng vì năm trước ra thi ở dhsp)
- Tây Du Ký
- Hồng Lâu Mộng
- Thủy Hư
- Tam Quốc Diễn Nghĩa
Thơ
- Có Kinh Thi: gồm nhiều bài cadao lời lẽ chân thành, mà bóng bẩy. Nhiều
bài thơ trong Kinh Thi tả nhân cách xã hội cách đây 3000, 4000 năm trước.
Đây là cuốn thơ có giá trị rất lớn về mặt sử liệu.
Ký Sự
- Có nhiều bộ giá trị như Kinh Thư, Kinh Xuân Thu, nhất là những bộ Tả
Truyện, Quốc Ngữ, Chiến Quốc Sách đọc rất chi là hay.
Sách Sử
- Từ đời nhà Chu, Thiên Tử cũng như các chư hầu đều đặt chức sử quan để
chép sử trong nước.
Nội Dung cụ thể về văn học Trung Hoa Như Sau (đọc để biết)
a. Thời cổ đại
Trung Quốc có hai tác phẩm nổi tiếng là Kinh Thi và Sở Từ.
- Kinh Thi: là tập thơ ca đầu tiên và cũng là tác phẩm văn học sớm nhất trong lịch
sử Trung Quốc. Đó là công trình sáng tác tập thể của rất nhiều thi nhân thuộc nhiều
thế hệ khác nhau, trong đó phần lớn là của nhân dân lao động. Kinh Thi là tập thơ
gồm nhiều bài thơ được sưu tầm, do Khổng Tử chỉnh lý (gọi là Thi). Đến thời Hán,
khi Nho giáo được đề cao, Thi được gọi là Kinh Thi. (Tập Thi được đặt vào hàng
kinh điển của Nho gia).
Kinh Thi có tất cả 305 bài, chia làm 3 phần: Phong, Nhã, Tụng.
+ Phong: (Quốc Phong), là dân ca của các nước gồm 160 bài.
+ Nhã gồm Tiểu Nhã và Đại Nhã, gồm 105 bài. Tiểu Nhã phản ánh đời sống sinh
hoạt của tiểu quý tộc, Đại Nhã phản ánh đời sống sinh hoạt của đại quý tộc.
+ Tụng (40 bài), gồm Chu Tụng, Lỗ Tụng, Thương Tụng, là những bài thơ do các
quan phụ trách tế lễ và bói toán sáng tác, nội dung ca tụng công đức của các triều
vua.
Trong 3 phần đó, Quốc Phong có giá trị tư tưởng, nghệ thuật cao nhất. Nó thể hiện
tính hiện thực, phản ánh cuộc sống giàu sang phú quý của quý tộc, đối lập với cuộc
sống cực khổ của nhân dân lao động.
Kinh Thi vừa là tác phẩm văn học có giá trị vừa là một tấm gương phản ánh tình
hình xã hội Trung Quốc đương thời, ngoài ra nó còn được các nhà Nho đánh giá
cao về tác dụng giáo dục tư tưởng.
Khổng Tử đánh giá rất cao về Kinh Thi: “Các trò sao không học Thi? Thi có thể
cảm phát tâm trí làm cho người ta phấn khởi, có thể nhận xét thấy rõ những điều
hay dở của bản thân mình, có thể biết cách sống chung với quần chúng, có thể biết
cách xử trí khi gặp cảnh oán hận. Gần có thể ăn ở hết lòng hết sức với cha mẹ, xa
có thể một lòng một dạ với quân vương. Còn biết thêm nhiều tên chim muông cây
cỏ” (Luận ngữ, thiên Dương Hoá)
Về sau Tần Thuỷ Hoàng chủ trương pháp trị đã ra lệnh đốt Kinh Thi. Kinh Thi
hiện nay còn gọi là Mao Thi (do họ Mao đứng ra chép lại).
- Sở Từ: là những bài dân ca của nước Sở và những sáng tác của Khuất Nguyên –
nhà thơ, nhà yêu nước sống ở nước Sở vào khoảng thế kỷ IV – III TCN). Đây là
tập thơ khá dài gồm 5 chương:
+ Cửu ca: những bài ca tế thần và những anh hùng lịch sử đã bỏ mình vì nước
+ chiêu hồn: những bài thơ Khuất Nguyên miêu tả thế giới địa ngục
+ thiên vấn: viết dưới dạng hỏi và đáp về thiên văn, địa lý, lịch sử, thánh nhân,
đạo đức
+ cửu chương: chín bài thơ phản ánh tâm tình bi phẫn của Khuất Nguyên trên
đường đi đày
+ ly tao: (sầu ly biệt): chương hay nhất, thể hiện tình cảm sâu kín, tình yêu quê
hương đất nước của Khuất Nguyên.
* Khuất Nguyên (340 – 278 TCN), tên là Bình, tự là Nguyên, cùng họ với vua
nước Sở. Bình làm chức tả đô đời Sở Hoài Vương, học rộng, nhớ lâu, thấy rõ lẽ trị
loạn, thạo việc giấy tờ. Vào cung thì cùng vua bàn tính việc nước, ban bố các mệnh
lênh, ra thì tiếp đãi khách khứa, ứng đối với chư hầu. Nhà vua rất tin dùng. Đại phu
Thượng quan cùng ông ngang hàng, tranh được vua yêu, trong bụng ghen ghét tài
năng.
Hoài Vương sai Khuất Nguyên làm pháp lệnh. Khuất Nguyên nháp bản thảo chưa
xong, đại phu Thượng quan trông thấy muốn cướp lấy, Khuất Nguyên không cho,
ông ta bèn gièm với vua:
- Bệ hạ sai Khuất Bình làm pháp lệnh, không ai là không biết. Một khi lệnh ban ra,
Bình lại khoe công của mình, nói: “Ngoài ta ra, chẳng ai làm nổi”. Nhà vua giận,
bỏ rơi Bình.
Khuất Bình gặp nỗi nhà vua nghe không phân biệt phải trái, để lời gièm pha che
lấp óc sáng suốt, để kẻ gian ác làm hại người trung thành, khiến cho người ngay
không có chỗ dung thân, cho nên lo buồn, nghĩ ngợi mà làm ra Ly tao
“Ly tao” là buồn trong chia ly. Ly Tao là bài thơ trữ tình dài đầu tiên (373 câu, có
2490 chữ) trong lịch sử văn học Trung Quốc. Có người cho là “tiền thế vị văn, hậu
thế mạc kế” (đời trước không hề thấy, đời sau không hề bì kịp)
Một số câu thơ trong Ly Tao nói về tinh thần yêu nước của Khuất Nguyên:
- Một mình chịu ngậm sầu nuốt tủi
Nói ai hay nông nỗi lúc này
Thà cho sống đoạ thác đày
Lòng ta không nở để lây thói thường.
- Phân thây xé xác đã đành
Lòng này hồ dễ dỗ dành được sao!
Vua Sở không nghe lời nói phải, để mất nước vào tay nhà Tần. Khuất Nguyên đau
đớn nhảy xuống sông Mịch La (tỉnh Hà Nam) tự vẫn (278 TCN). Tương truyền
ông qua đời vào ngày 5 tháng 5 âm lịch, được nhân dân thương nhớ và kỷ niệm
ngày mất của ông bằng ngày Tết Đoan Ngọ. Năm 1953, Hội đồng Hoà bình thế
giới làm lễ kỷ niệm lần thứ 2230 năm Khuất Nguyên qua đời, sau đó UNESCO
đưa ông vào danh sách danh nhân văn hoá thế giới.
Ly Tao đã thể hiện tập trung lòng yêu nước thương dân, tinh thần bất khuất không
chịu hoà mình với thế tục xấu xa và nỗi đau khổ không thực hiện được lý tưởng
chính trị tốt đẹp của Khuất Nguyên.
Tư Mã Thiên đã đánh giá Khuất Nguyên rất cao:
“Văn ông gọn, lời ông dịu, chí ông sạch, nết ông cao, chữ dùng ít, nhưng ý rất
nhiều. Điển diễn gần mà nghĩa khá xa. Chí ông sạch cho nên hay nói đến các hoa
thơm. Nết ông cao cho nên dù chết cũng không chịu buông thả. Quằn quại trong
vũng lầy, trút lốt khỏi chỗ nhơ đục để cất mình ra ngoài đám bụi trần, chẳng để cho
đời dơ bẩn. Thật là ở bùn mà chẳng lây đen…Suy chí ông ra, dù thi sáng với mặt
trăng, mặt trời cũng được…”
(Sử Ký, Khuất Nguyên liệt truyện),
b. Thời phong kiến: Trung Quốc có kho tàng văn học rất phong phú với nhiều thể
loại: thơ, phú, từ, kịch, tiểu thuyết
* Thơ Đường là đỉnh cao của nghệ thuật thơ ca Trung Quốc. Trong gần 30 năm
tồn tại, thời Đường đã để lại tên tuổi của hơn 2000 nhà thơ với gần 50.000 tác
phẩm.
Không những có số lượng rất lớn mà thơ Đường còn có giá trị rất cao về tư tưởng
và nghệ thuật.
Thơ Đường có hai loại chính: thơ ngũ ngôn (mỗi câu 5 chữ) và thơ thất ngôn
(mỗi câu 7 chữ)
Trong mỗi loại đó, có 3 thể: cổ phong, luật thi và tứ tuyệt
Cổ phong: thơ tự do, chỉ cần có vần, không giới hạn số chữ số câu
Luật thi: thơ 8 câu, 4 hoặc 5 vần, mỗi câu 5 hoặc 7 chữ, luật bằng trắc đối nhau
giữa các chữ trong câu 3-4, câu 5-6, các câu 3 và 2,5, câu 4 và 6,7 phải đúng niên
(cùng một luật bằng trắc)
Tứ tuyệt: thơ 4 câu, tuân theo luật bằng trắc, nhưng không đối cũng được
Một số tác giả nổi tiếng: Lý Bạch, Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị
Lý Bạch: (701 -762): tự Thái Bạch, được mệnh danh là tiên thơ (thi tiên). Lý Bạch
sinh tại làng Thanh Liêm, huyện Long Xuyên, xứ Tây Thục (nay là huyện Miên
Dương, tỉnh Tứ Xuyên). Ông là con người phóng khoáng, không chịu mọi sự trói
buộc nào. Các nhà thơ Đường phần lớn đều qua thi cử rồi ra làm quan, nhưng Lý
Bạch (dù học rất giỏi, 15 tuổi đã đọc hết sách Bách gia chư tử và các loại kỳ thư),
nhưng không chịu vào kinh ứng thí mà ở nhà học kiếm rồi mơ ước trở thành một
hiệp khách. Lý Bạch đi rất nhiều, ông đã đi khắp đất nước. Lý Bạch còn có hiệu là
Thanh Liêm cư sĩ. Lý Bạch đã để lại cho đời hơn 2000 bài thơ. Thơ ông chủ yếu
miêu tả cảnh đẹp thiên nhiên, cảnh núi sông hùng vĩ, lời thơ bay bổng, hào hùng,
mang màu sắc lãng mạn. Những bài thơ tiêu biểu nhất của ông là “Hành lộ nan”
(Đường đi khó), “Vọng Lư sơn bộc bố” (Xa ngắm thác núi Lư).
Nắng rọi hương Lô khói tía bay
Xa trông dòng thác trước sông này
Nước bay thẳng xuống ba nghìn thước
Tưởng dải Ngân hà tuột khỏi mây
(Xa ngắm thác núi Lư)
Đỗ Phủ (712 – 770), sinh ra ở huyện Củng (Hà Nam), quê gốc ở Tương Dương
(Hồ Bắc) trong một gia đình dòng dõi quý tộc nhưng đã sa sút. Đỗ Phủ tự Tử Mỹ,
hiệu Thiếu Lăng. Con đường thi cử của ông không thành đạt, cả đời chỉ giữ những
chức quan nhỏ, nhiều khi phải sống trong cảnh túng thiếu và loạn lạc. Đỗ Phủ từng
kết thân với Lý Bạch, có thời cùng nhau đi du ngoạn săn bắn.
Tác phẩm của Đỗ Phủ còn lại “Đỗ Lăng tập”, gồm 1453 bài thơ.
Đỗ Phủ là nhà thơ hiện thực, được mệnh danh là “thi sử” (sử viết bằng thơ)
Sáng tác của ông thể hiện như một bức tranh toàn cảnh rộng lớn, bao gồm nội dung
chiến tranh, đời sống binh lính, cuộc sống người dân thời buổi loạn ly, đặc biệt là
số phận người phụ nữ cực khổ trăm bề. Vì vậy, ông được đánh giá là nhà thơ hiện
thực chủ nghĩa lớn nhất thời Đường, đồng thời lớn nhất trong văn học cổ điển
Trung Quốc.
Bạch Cư Dị (772 – 846) tự là Lạc Thiên, hiệu Hương Sơn, là nhà thơ hiện thực nổi
tiếng của Trung Quốc thời Trung Đường. Ông đã từng thi đỗ Tiến sĩ, ra làm quan
đến chức Thượng thư bộ Hình. Nhưng con đường quan chức của ông cũng nhiều
gập ghềnh, khi thăng khi giáng. Bạch Cư Dị là người thanh liêm, chính trực, có tư
tưởng tiến bộ, lại sống vào thời đại sau loạn An - Sử nên ông đã viết ra những bài
thơ chua chát, vạch trần tội ác của giai cấp thống trị và nói lên nỗi thống khổ của
nhân dân. Bạch Cư Dị là người sáng tác thơ nhiều nhất ở đời Đường, ông đã để lại
khoảng 2800 bài thơ, trong đó, nổi tiếng nhất là “Trường hận ca” (Bài ca trường
hận) và “Tỳ bà hành” (Bài ca đàn tì bà), được coi là những kiệt tác của thơ Đường.
Thơ Đường đặt cơ sở cho nghệ thuật, phong cách cho nền thi ca Trung Quốc các
thời kỳ sau này. Thơ Đường cũng có ảnh hưởng rất lớn đến thơ ca Việt Nam thời
trung đại.
* Phú
Là hình thức văn học kết hợp văn xuôi và văn vần, lời văn gọt giũa công phu, câu
trên đối với câu dưới. Phú chủ yếu phát triển ở thời Tây Hán với những tên tuổi nổi
tiếng: Giả Nghị, Tư Mã Tương Như.
* Từ
Ra đời vào cuối đời Đường, là một hình thức biến thể của thơ Đường. Từ là thơ
được phổ vào những điệu nhạc có sẵn. Vì vậy mà số câu, số chữ, âm điệu của từ
tuỳ thuộc vào các điệu nhạc. Do đó các câu thơ của từ dài ngắn không đều nhau,
không bị ràng buộc bởi các quy tắc chặt chẽ như thơ Đường. Thời nhà Tống, từ
phát triển nhất với tên tuổi Tô Đông Pha (Tô Thức)
- Tô Thức (hay Tô Đông Pha) (1037 – 1101), tự Tử Chiêm, khi ở ẩn xưng là Đông
Pha cư sĩ nên thường gọi là Tô Đông Pha, người Mi Sơn, Tứ Xuyên. Cùng với cha
là Tô Tuân, em là Tô Triệt được gọi là “Tam Tô” và được liệt vào hàng: “Tám nhà
văn lớn thời Đường - Tống”. Ông là một học giả uyên bác, thi đỗ tiến sĩ năm 21
tuổi, từng làm tri châu ở nhiều địa phương, nhưng do chính kiến khác với tể tướng
Vương An Thạch nên hay bị bài xích, giáng chức. Ông mất ở Thường Châu, để lại
khoảng 4000 bài thơ, hơn 300 bài từ và nhiều bài văn xuôi có giá trị. Tiêu biểu:
“Vườn họ Lý”, “Ly Sơn”, “Thuỷ điệu ca đầu”, “Uống rượu ở Tây Hồ”.
* Kịch
Hình thức văn học tiêu biểu nhất thời Nguyên, các nhà biên kịch đã sáng tác được
khoảng 500 kịch bản, lưu truyền đến nay chỉ còn hơn 100 vở. Những tác giả tiêu
biểu: Quan Hán Khanh với tác phẩm “Đậu Nga oan” (Nỗi oan của nàng Đậu
Nga), “Bái nguyệt đình” (Nhà đón trăng)…; Vương Thực Phủ với tác phẩm “Tây
sương ký” (Mái tây)
Quan Hán Khanh (1229? – 1307?), chưa rõ tên thật, hiệu là Dĩ Trai (còn có hiệu là
Nhất Trai), người Đại Đô (nay là Bắc Kinh). Ông đã soạn 63 vở tạp kịch, nay chỉ
còn 13 vở là có đủ lời hát và nhạc khúc. Nổi tiếng là Đậu Nga Oan, Cứu phong
trần, Bái nguyệt đình, Đơn đao hội…
Vở kịch Đậu Nga Oan tố cáo gay gắt chế độ chính trị đen tối đương thời (đời
Nguyên), không đảm bảo quyền sống của con người, ca ngợi tinh thần phản kháng
của nhân dân, đồng thời thể hiện niềm tin của quần chúng vào sự thắng lợi của
công lý.
Vương Thực Phủ (thế kỷ XIII) đời Nguyên, tên Đức Tín, người Đại Đô (Bắc Kinh
nay), ông viết đến 40 vở tạp kịch, đến nay chỉ còn lại ba vở: Tây Sương Ký, Phá
dao ký, Lệ Xuân đường. Trong đó, Tây Sương Ký là vở kịch thành công nhất của
Vương Thực Phủ, là vở tạp kịch dài nhất đời Nguyên (gồm 5 phần, mỗi phần 4
chương, mỗi chương 4 màn).
Vở kịch kể về cuộc tình duyên của Thôi Oanh Oanh (tiểu thư xinh đẹp, con một vị
tướng quốc) với một hàn sĩ là Trương Quân Thuỵ. Khi tướng quốc chết, hai mẹ
con Thôi Oanh Oanh về quê, vì gặp hoạn nạn, nên tạm lánh ở chùa Phổ Cứu.
Trương Quân Thuỵ, một thư sinh nghèo đến vãn cảnh chùa, gặp Oanh Oanh, say
mê trước sắc đẹp của nàng, Trương Sinh tìm cách trọ lại chùa. Đêm đến, chàng
ngâm thơ tình, Oanh Oanh hoạ lại. Tôn Phi Hổ, thủ lĩnh toán giặc cướp, vây chùa
đòi lấy Oanh Oanh. Thôi phu nhân tuyên bố ai giải vây được chùa sẽ gả con gái
cho. Trương Sinh viết thư nhờ tướng quân Đỗ Xác ở gần Bồ Thành, là người bạn
cũ, đến giải vây, bắt được tướng giặc Tôn Phi Hổ. Nhưng sau khi thoát nạn, Thôi
phu nhân thất hứa, nói đã gả Oanh Oanh cho cháu mình là Trịnh Hằng và cho phép
Oanh Oanh nhận Trương Sinh là anh. Trương Sinh và Oanh Oanh đều đau khổ.
Chiều tối, Trương Sinh ôm đàn gảy khúc tự tình, tỏ nỗi lòng với Oanh Oanh. Oanh
Oanh đến bên cửa sổ nghe Trương Sinh gảy đàn vô cùng cảm động. Trương Sinh
đau khổ sinh ốm tương tư, Oanh Oanh cũng rất khổ não. Hồng Nương là đầy tớ gái
của Oanh Oanh trở thành cầu nối giữa hai người. Từ đó hai người bí mật đi lại với
nhau như vợ chồng. Chuyện vỡ lỡ, trước lý lẽ phải trái của Hồng Nương, Thôi phu
nhân đành tác thành cho đôi trẻ, nhưng bắt Trương Sinh phải vào kinh thi hội, đỗ
mới cho kết hôn. Trương Sinh đỗ trạng nguyên, được giữ lại làm quan ở triều đình.
Oanh Oanh vui mừng khôn xiết, nhưng Trịnh Hằng đến chơi với Thôi phu nhân
phao tin bậy là Trương Sinh đã lấy vợ khác ở Kinh Thành. Thôi phu nhân tin là
thật, định gả Oanh Oanh cho Trịnh Hằng. Trương Sinh về kịp, phải nhờ tướng
quân Đỗ Xác phân giải. Đỗ Tướng quân mắng Trịnh Hằng, doạ tố cáo hắn tội cướp
vợ người, Trịnh Hằng sợ hãi, đập đầu vào cây tự tử. Đỗ Tướng quân làm chủ hôn
cho Oanh Oanh và Trương Sinh.
Vở kịch phản ánh nguyện vọng tự do yêu đương và tự do kết hôn của thanh niên
man mữ dưới chế độ phong kiến hà khắc, bắt buộc phải “môn đăng hộ đối” và “cha
mẹ đặt đâu con ngồi đấy”
* Tiểu thuyết Minh – Thanh
Là thể loại văn học bắt đầu xuất hiện và phát triển nhất ở thời Minh – Thanh. Được
hình thành dựa trên cơ sở những câu chuyện kể rong, sau đó được các nhà văn tập
hợp lại viết thành tiểu thuyết có chương, có hồi. Những tác phẩm nổi tiếng như:
Thuỷ Hử (Thi Nại Am), Tam Quốc chí (La Quán Trung), Tây Du Ký (Ngô Thừa
Ân), Nho lâm ngoại sử (Ngô Kính Tử), Hồng Lâu Mộng (Tào Tuyết Cần)
- Thi Nại Am – “Thủy Hử”
Thi Nại Am (1296? – 1370?) tự là Nhĩ, hiệu là Tử An, sống ở cuối đời Nguyên đầu
đời Minh, quê ở Giang Tô. Đã từng ra làm quan nhưng tính tình cương trực nên
làm quan không được bao lâu.
“Thuỷ Hử” (còn có tên là “Giang hồ hảo khách truyện”) - (thuỷ là nước, hử là
bến) – “câu chuyện bến nước”, kể lại cuộc đấu tranh cách mạng - khởi nghĩa nông
dân Lương Sơn Bạc do Tống Giang lãnh đạo chống lại giai cấp thống trị đời Bắc
Tống. Tư tưởng cơ bản trong tác phẩm là tư tưởng của nông dân “thay trời hành
đạo”. Thành công lớn nhất là tác giả đã sáng tạo ra những hình tượng anh hùng
nông dân sống mãi trong lòng nhân dân Trung Quốc.
Nguyên tác Thuỷ Hử của Thi Nại Am đã không còn. Bộ Thuỷ Hử ngày nay được
lưu truyền là do Kim Thánh Hán (đời Thanh) chỉnh lý lại gồm 71 hồi.
- La Quán Trung – “Tam quốc chí diễn nghĩa”
La Quán Trung tên La Bản, tự Quán Trung, sống cuối đời Nguyên, đầu đời Minh
(khoảng 1328 – 1398). Ngoài “Tam quốc chí diễn nghĩa”, ông còn viết tiểu thuyết
khác: “Tuỳ Đường lưỡng triều chí truyện”, “Tấn Đường ngũ đại sử diễn nghĩa”…
nhưng những tiểu thuyết này không còn nguyên tác mà đã bị thay đổi nhiều.
Tiểu thuyết “Tam quốc chí diễn nghĩa” được sáng tác dựa vào những dã sử, truyền
thuyết, truyện kể dân gian, thoại bản, tạp kịch đời Nguyên, có tham khảo bộ chính
sử “Tam quốc chí” của Trần Thọ (đời Tấn), “Tam quốc chí chú” của Bùi Tùng Chi
(đời Nam - Bắc triều).
“Tam quốc chí diễn nghĩa” là bộ tiểu thuyết lịch sử nổi tiếng của Trung Quốc, gồm
240 hồi, kể lại cuộc chiến tranh kéo dài gần 100 năm (184 – 280) giữa các tập đoàn
quân phiệt sau khi đàn áp cuộc khởi nghĩa nông dân Khăn vàng năm 184, đến khi 3
tập đoàn phong kiến Nguỵ - Thục – Ngô thành lập Tam quốc và cuối cùng là nhà
Tần thống nhất lại Trung Quốc. Tác phẩm đã diễn tả rất sinh động những nhân vật,
những cuộc chiến tranh tàn khốc, những tai hoạ và nỗi thống khổ của nhân dân…
Tác phẩm là một bộ bách khoa về lịch sử, quân sự, về quan hệ xã hội…Tiểu thuyết
Tam quốc chí diễn nghĩa về sau được Mao Tôn Cương (đời Thanh) chỉnh lý còn
120 hồi và thêm lời bàn, hiện nay đang được lưu truyền.
- Ngô Thừa Ân – “Tây du ký”
Ngô Thừa Ân (1500 – 1583) - cuối đời Minh, tự Nhữ Trung, hiệu Xạ Dương sơn
nhân, sinh ở Giang Tô. Thuở nhỏ nổi tiếng văn hay chữ tốt, nhưng thi cử lận đận.
Đến năm 45 tuổi mới đỗ Cống sinh (cử nhân). Làm thừa lại ở huyện nhưng do tính
tình ngạo mạn nên chẳng bao lâu từ quan. Sau đó đến Hàng Châu sống bằng nghề
viết văn. Ông viết Tây Du Ký năm 71 tuổi.
“Tây du ký” là bộ tiểu thuyết lãng mạn mang màu sắc thần thoại, kể lại chuyện
Đường Tam Tạng (nhà sư Trần Huyền Trang) cùng ba đồ đệ là Tôn Ngộ Không,
Trư Bát Giới và Sa Tăng sang Tây Trúc (Ấn Độ) để thỉnh kinh Phật. Sự tích Huyền
Trang tây du đã được chính Huyền Trang ghi lại trong cuốn “Đại Đường Tây Vực
ký” (sự thực Huyền Trang đã một mình sang Ấn Độ xin kinh Phật, vượt qua 5 vạn
dặm, qua 128 nước lớn nhỏ, đi về mất 17 năm – 629 đến 645). Câu chuyện có thật
đó đã được thần thoại hoá và truyền tụng rộng rãi trong dân gian. Ngô Thừa Ân đã
dày công thu thập, và viết thành bộ “Tây du ký” gồm 100 hồi.
“Tây du ký” đã thể hiện kín đáo tư tưởng bất mãn, căm giận hiện thực xã hội đen
tối thời Minh. Tác giả phê phán, đả kích, thậm chí lật nhào toàn bộ những thần
tượng trong đời sống tinh thần của xã hội phong kiến từ Ngọc Hoàng, Diêm
Vương, Long Vương và đủ loại thần thánh, đến Nho giáo, đạo Giáo và các thứ đạo
đức phong kiến. Tây Du ký còn phản ánh lý tưởng tự do, bình đẳng cũng như tinh
thần khắc phục khó khăn, chiến thắng thiên tai địch hoạ của nhân dân và tầng lớp
thị dân mới trỗi dậy thời bấy giờ, dưới hình ảnh Tôn Ngộ Không.
Tây Du ký là tác phẩm lãng mạn mang tính chất thần thoại thành công nhất trong
các tác phẩm cổ điển Trung Quốc (theo Những mẩu chuyện, tr 70 – 71)
- Ngô Kính Tử (tiểu thuyết gia lớn đời Thanh) và “Nho lâm ngoại sử”
Ngô Kính Tử (1701 – 1754), tên chữ là Mẫn Hiên, hiệu Lạp Dân, về già lại lấy
hiệu Văn Mộc lão nhân, người tỉnh An Huy. Ông xuất thân trong một giai đình có
truyền thống khoa cử đỗ đạt, nhưng ông không chịu đi thi và tiếp nhận cuộc sống
nghèo khổ, nhưng cao ngạo chứ không chịu cúi gập đầu. Năm 49 tuổi, ông viết
xong “Chuyện làng Nho” (Nho lâm ngoại sử) nhưng 10 năm sau mới được khắc in.
“Nho lâm ngoại sử” là bộ tiểu thuyết “lịch sử không chính thức” (ngoại sử) của các
nhà Nho, trình bày những tấm gương phản diện và chính diện và các nhà Nho,
trong đó chủ yếu nói đến sự đồi bại của chế độ khoa cử và sự sụp đổ không cứu
vãn được của phong hoá. Đây là một tác phẩm châm biếm nổi tiếng.
- Tào Tuyết Cần và Cao Ngạc - đời Thanh với “Hồng Lâu Mộng”
Tào Tuyết Cần (1716? – 1763?), tên là Triêm, tự Mông Nguyên, xuất thân trong
một gia đình quý tộc người Hán, nhập Quốc tịch Mãn Châu, cha là quý tộc quan lại
nhà Thanh nhưng đến đời vua Ung Chính thì bị cách chức, từ đó gia cảnh sa sút,
cuộc sống túng thiếu. Do đó, Hồng Lâu Mộng có thể xem là những hồi ức của Tào
Tuyết Cần về cuộc sống quý tộc đã tan vỡ.
Con đường khoa cử của Tào Tuyết Cần gặp nhiều lận đận dù ông có tài thơ văn.
Ông luôn sống trong cảnh bần hàn cô độc và bất đắc chí, nhận rõ sự mục nát và
thói hư tật xấu của bọn vua quan phong kiến Mãn Thanh.
Trong lịch sử văn học Trung Quốc, Hồng Lâu Mộng có một vị trí đặc biệt, người
Trung Quốc say mê đọc Hồng Lâu Mộng, “Khai đàm bất thuyết Hồng Lâu Mộng,
Độc tận thi thư diệc uổng nhiên” (Mở miệng nói chuyện mà không nói Hồng Lâu
Mộng thì đọc hết cả thi thư cũng vô ích)
Hồng Lâu Mộng (giấc mộng lầu hồng, giấc mộng lầu son) gồm 120 hồi, nhưng
Tào Tuyết Cần mới viết xong 80 hồi đầu thì mất (ông viết 80 hồi đầu trong vòng
10 năm – “Xem ra chữ chữ toàn bằng huyết, cay đắng mười năm khéo lạ lùng”,
năm lần sửa chữa trong cảnh cùng khốn ốm đau, không tiền chạy thuốc, ông đã
mất trong cảnh đau khổ dồn dập đó). Hơn 20 năm sau Cao Ngạc đã viết tiếp 40 hồi
sau, đến khoảng 1792 – 1793 thì Hồng Lâu Mộng được in và lưu truyền khắp
Trung Quốc.
Tác phẩm Hồng Lâu Mộng viết về câu chuyện hưng suy của một gia đình quý tộc
phong kiến họ Giả và câu chuyện tình giữa Giả Bảo Ngọc và Lâm Đại Ngọc,
nhưng qua đó đã vẽ nên bộ mặt xã hội phong kiến Trung Quốc trong giai đoạn suy
tàn. Bằng cách xây dựng cho hai nhân vật chính Giả Bảo Ngọc và Lâm Đại Ngọc
tính cách chống đối chế độ thi cử, chế độ quan trường, đạo đức và lễ giáo phong
kiến, khát vọng tự do và hạnh phúc…tác giả đã đánh trực tiếp và khá mạnh vào ý
thức hệ của giai cấp phong kiến lúc bấy giờ. Hồng Lâu Mộng được đánh giá là tác
phẩm có giá trị nhất trong kho tàng văn học hiện thực cổ điển Trung Quốc, đồng
thời được coi là kiệt tác của nhân loại.

3. Sử Học
Sử học ở Trung Quốc phát triển rất sớm và Trung Quốc có một kho tàng sử sách
rất phong phú.
- Thời Thương, trong các tài liệu văn tự giáp cốt tìm được có chứa đựng một số tư
liệu lịch sử quý giá, có thể coi đó là mầm mống của việc chép sử.
- Ngay từ thời Tây Chu đã có những viên quan chuyên chép sử. Đến thời Xuân
Thu - Chiến Quốc đã xuất hiện những bộ sử đầu tiên: sách “Xuân Thu”, “Tả
truyện”, “Chiến Quốc sách”, “Lã Thị Xuân Thu”…
Quyển “Xuân Thu” của Khổng Tử biên soạn lại trên cơ sở quyển sử của nước Lỗ,
là quyển sử do tư nhân biên soạn sớm nhất ở Trung Quốc. Tác phẩm này ghi chép
các sự kiện lịch sử trong 242 năm, từ năm 722 đến năm 481 TCN, ghi chép các sự
kiện lớn về chính trị, quân sự, ngoại giao của 124 nước chư hầu.
Tự đánh giá về ảnh hưởng của sách Xuân Thu, Khổng Tử nói: “Kẻ hiểu ta là do
sách Xuân Thu, kẻ lên án ta cũng là do sách Xuân Thu”. Còn Tư Mã Thiên thì
đánh giá rất cao giá trị của Xuân Thu: “Từ khi cái nghĩa (tư tưởng) của sách Xuân
Thu lưu hành, loạn thần tặc tử trong thiên hạ đều sợ hãi”. Đến thời Hán, Xuân Thu
được coi là một trong Ngũ kinh của nhà Nho.
- Thời Tây Hán, sử học Trung Quốc bắt đầu trở thành một lĩnh vực độc lập, mà
người đặt nền móng đầu tiên là Tư Mã Thiên. “Sử ký” của Tư Mã Thiên là bộ
thông sử đầu tiên của Trung Quốc, ghi chép lại lịch sử Trung Quốc gần 3000 năm
từ thời Hoàng đế đến thời Hán Vũ đế.
Tư Mã Thiên (khoảng 145 – 86 TCN), tự là Tử Trường, sinh ra trong một gia đình
có truyền thống làm quan viết sử (tổ tiên ông từ đời Chu đã làm Thái sử, đến đời
cha ông là Tư Mã Đàm làm Thái sử lệnh đời nhà Hán). Năm 10 tuổi, Tư Mã Thiên
đã học các sách cổ sử và thuộc lòng những bài văn thơ nổi tiếng. Năm 20 tuổi, ông
đi tham quan du lịch hầu khắp đất nước để lấy tài liệu viết sử. Khi trở về, ông được
Hán Vũ Đế phong cho làm Lang Trung, một chức quan nhỏ tháp tùng xa giá nhà
vua trong các chuyến đi công cán. Năm 108 TCN, ông được phong làm Thái sử
lệnh thay cha ông đã mất. Từ đó, ông miệt mài ngày đêm biên soạn Sử ký, thực
hiện hoài bão lớn nhất của cha ông và cũng là mong ước duy nhất của ông.
Năm 99 TCN, Tư Mã Thiên đã ca ngợi Lý Lăng, trái với ý vua Hán Vũ Đế nên bị
khép tội khi quân và trở thành thái giám. Phẫn uất và xấu hổ, ông đã tính đến tự
vẫn, nhưng vì việc biên soạn bộ Sử ký chưa xong nên ông đành gượng sống.
Sử ký của Tư Mã Thiên là bộ thông sử đồ sộ theo kiểu bách khoa toàn thư trải suốt
3000 năm lịch sử từ thời Hoàng đế đến Hán Vũ Đế, gồm 526.500 chữ chia làm 130
chương, gồm: 12 bản kỷ (sự tích các vua), 10 biểu (bảng tổng kết về niên đại), 8
thư (lịch sử các chế độ, các ngành riêng biệt như lễ, nhạc, kinh tế…), 30 thế gia
(lịch sử các quý tộc chư hầu, những người có danh vọng), 70 liệt truyện (truyện các
nhân vật lịch sử). Sử ký đề cập đến các mặt chính trị, kinh tế, quân sự, chế độ điển
chương, học thuật, văn hoá, y dược, bói toán, hoạt động của các nhân vật thuộc
mọi tầng lớp xã hội, thiên văn, địa lý, quan hệ giữa các dân tộc, giao lưu với nước
ngoài…đề xướng nhân nghĩa, chống bạo lực, chiến tranh, coi trọng hoạt động sản
xuất…
Tư Mã Thiên là người đầu tiên trong các sử gia trên thế giới ghi chép lịch sử bằng
thể ký. Sử ký đã để lại cho đời sau những tư liệu lịch sử hết sức có giá trị, đồng
thời cũng là một kiệt tác văn học được Lỗ Tấn ca ngợi là “Lời hát tuyệt vời của các
sử gia, thiên Ly Tao không vần”. Sử ký của Tư Mã Thiên được xếp vào hàng
những tác phẩm đồ sộ, bất hủ của nhân loại.
Bên cạnh “Sử ký” còn có một số bộ sử khác như: “Hán Thư” của Ban Cố, “Hậu
Hán Thư” của Phạm Diệp, “Tam Quốc chí” của Trần Thọ. Cùng với “Sử ký”, ba
tác phẩm này được gọi là “Tiền tứ sử” (bốn bộ sử trước)
- Thời Đường bắt đầu có cơ quan biên soạn lịch sử do nhà nước thành lập được gọi
là sử quán, từ đó về sau các bộ sử của các triều đại đều do nhà nước biên soạn.
- Đến thời Minh, Trung Quốc đã biên soạn được 24 bộ sử, sau thêm “Tân Nguyên
sử” và “Thanh sử cảo” thành 26 bộ sử.
Ngoài ra còn nhiều tác phẩm như “Sử thông” của Lưu Tri Cơ, “Thông điển” của
Đỗ Hữu đời Đường, “Tư trị thông giám” của Tư Mã Quang đời Tống…
“Sử thông” là tác phẩm viết về phương pháp biên soạn lịch sử sớm nhất của Trung
Quốc, trong đó tác giả bình luận tất cả các tác phẩm sử học đời trước về các mặt
như phương pháp biên soạn, việc sử dụng tư liệu, cách hành văn…
“Thông điển” là quyển sử đầu tiên viết về lịch sử từng lĩnh vực như kinh tế, chế độ
thi cử, chức quan…từ thời thượng cổ cho đến giữa thế kỷ VIII.
“Tư trị thông giám” là bộ sử biên niên rất lớn ghi chép lịch sử từ thời Chiến Quốc
đến thời Ngũ Đại.
- Thời Minh – Thanh có nhiều bộ bách khoa toàn thư được biên soạn hết sức đồ sộ
như: “Vĩnh Lạc đại điển”, “Cổ kim đồ thư tập thành” và “Tứ khố toàn thư”…
Trong đó có nhiều thành tựu về sử học.
“Vĩnh Lạc đại điển” do vua Minh Thành Tổ (niên hiệu Vĩnh Lạc) tổ chức biên
soạn, đó là công trình tập thể của hơn 2000 người làm việc trong 5 năm, gồm
11.095 tập, là bộ Bách khoa toàn thư rất lớn của Trung Quốc, nhưng đến nay chỉ
còn hơn 300 tập.
“Cổ kim đồ thư tập thành” biên soạn dưới thời Khang Hy (nhà Thanh) được chia
thành 10.000 chương, là bộ Bách khoa toàn thư lớn thứ hai sau Vĩnh Lạc đại điển.
“Tứ khố toàn thư” biên soạn dưới thời Càn Long đời Thanh, chia thành 36.000 tập,
gồm 4 phần: Kinh (sách kinh điển của Nho gia), Sử, Tử (tác phẩm của các học giả
thời Chiến Quốc), Tập (văn, thơ, từ, khúc). Tuy nhiên khi biên soạn, vua Thanh đã
ra lệnh bỏ đi nhiều tác phẩm bị coi là không có lợi cho nhà Thanh, đồng thời
những tác phẩm được chọn vào cũng bị cắt xén và sửa chữa nên giá trị của bộ sách
này cũng bị hạn chế phần nào. (GV liên hệ: tác phẩm Việt sử lược, công trình tổng
hợp về lịch sử - địa lý – chính trị Đại Việt cuối thời Trần được tìm thấy trong
bộ Tứ khố toàn thư)
4. Khoa Học Tự Nhiên
a. Toán Học
- Theo Truyền Thuyết kể từ thời Hoàng Đế: người Trung Quốc đã áp
dụng phép đếm lấy 10 làm đơn vị.

- Trong thời kỳ Tây Hán: xuất hiện tác phẩm toán học đầu tiên, gọi là “Chu bễ
toán kinh”. Cuốn sách này bao gồm rất nhiều kiến thức khác nhau như: lịch học,
thiên văn học, hình học, số học và cả mối quan hệ giữa ba cạnh của tam giác
vuông, tương tự như định lý Pitago.

- Trong thời Đông Hán: tác phẩm khác là, “Cửu chương toán thuật”, đã giới thiệu
về bốn phép tính cơ bản - cộng, trừ, nhân, chia, cũng như các phương pháp giải căn
bậc hai và bậc ba, phương trình bậc nhất, sự khác biệt giữa số âm và số dương,
cách tính diện tích và thể tích của các hình khối, và cả mối quan hệ giữa ba cạnh
của tam giác vuông.

- Trong thời Nguỵ, Tấn, và Nam Bắc triều: “Lưu Huy” và “Tổ Xung Chi” là hai
nhà toán học tiêu biểu nhất. Lưu Huy đã viết bình luận về sách “Cửu chương toán
thuật” và tìm ra giá trị của số π (số Pi) là 3,1416 qua tỷ lệ 3927 : 1250. Trong khi
đó, Tổ Xung Chi là người đầu tiên trên thế giới tìm ra giá trị của số π với độ chính
xác đến 7 chữ số thập phân, nằm giữa 3,1415926 và 3,1415927.

- Trong thời Đường, nhà sư Nhất Hạnh đã đưa ra công thức của phương trình bậc
hai, và Vương Hiếu Thông đã soạn cuốn sách “Tập cổ toán kinh”, sử dụng phương
trình bậc ba để giải quyết nhiều vấn đề toán học.

- Trong thời Tống, Nguyên, Minh, có thêm nhiều nhà toán học xuất sắc, đặc biệt là
Giả Hiến và Thẩm Quát từ thời Tống. Giả Hiến đã tìm ra cách giải các phương
trình bậc cao, trong khi Thẩm Quát đã giới thiệu cách tính độ dài cung và dây cung
khi biết đường kính và chiều cao của dây cung.

-Đặc biệt trong Trong thời kỳ Tống, Nguyên, người Trung Quốc đã phát minh ra
bàn tính, giúp việc tính toán trở nên dễ dàng hơn."

b. Thiên văn học và phép làm lịch

Thiên văn học

Truyền thuyết kể lại rằng, từ thời Hoàng Đế và Nghiêu Thuấn, người Trung Quốc
đã bắt đầu nghiên cứu về vũ trụ bằng cách quan sát những gì diễn ra trên bầu trời.

Trong thời nhà Thương, các tài liệu giáp cốt đã ghi chép về hiện tượng nhật thực
và nguyệt thực, đây là những tài liệu đầu tiên trên thế giới viết về chủ đề này.

Trong Sách Xuân Thu, tác giả đã ghi nhận 37 lần nhật thực trong vòng 242 năm,
33 trong số đó đã được chứng minh là hoàn toàn chính xác. Sách cũng ghi chép về
việc "sao Bột" (hay còn gọi là sao chổi Halley) đã nhập vào sao Bắc đẩu vào năm
613 TCN. Đây là lần ghi chép đầu tiên trong lịch sử thế giới về sao chổi Halley,
mà chu kỳ của nó là 76 năm. Sau này, người ta biết được rằng sao chổi Halley đã
đi qua Trung Quốc 31 lần.

Sách Hán thư là tài liệu đầu tiên ghi chép về hiện tượng có điểm đen lớn hiện ra
giữa Mặt Trời sớm nhất vào ngày Ất Mùi tháng 3 năm 28 TCN. “Mặt Trời hiện ra
màu vàng, có điểm đen lớn như cục sắt hiện ra giữa Mặt Trời”
Trương Hành là một nhà thiên văn học nổi tiếng người Trung Quốc từ thời Đông
Hán (78 – 139 TCN). Ông đã biết được rằng ánh sáng của Mặt Trăng là do phản
chiếu từ Mặt Trời và giải thích nguyệt thực là do Mặt Trăng nằm sau bóng của Trái
Đất. Trương Hành còn tin rằng vũ trụ là vô hạn, và tốc độ vận hành của các hành
tinh phụ thuộc vào khoảng cách đến Trái Đất. Ông còn tạo ra mô hình thiên thể
hình cầu và sử dụng sức nước để chuyển động mô hình, gọi là "hồn trương" hoặc
"hồn thiên ghi". Khi mô hình này di chuyển, các vì sao trên đó cũng di chuyển
theo. Ông còn tạo ra "địa động nghi", một dụng cụ đo động đất đầu tiên trên thế
giới.

* Lịch

Lịch pháp

Người Trung Quốc đã sớm có một hệ thống lịch riêng dựa trên những kiến thức về
thiên văn học mà họ đã tìm hiểu từ thời xa xưa.

Theo truyền thuyết, thời Hoàng Đế đã có một lịch với cách chia một năm thành 12
tháng.

Thời nhà Thương, người Trung Quốc đã kết hợp giữa chu kỳ của Mặt Trăng xung
quanh Trái Đất với chu kỳ của Trái Đất xung quanh Mặt Trời để tạo ra một lịch.
Đầu tiên, họ thêm một tháng nhuận vào mỗi ba năm hoặc hai tháng nhuận vào mỗi
năm thứ năm. Sau đó, vào giữa thời Xuân Thu, họ thay đổi để thêm bảy tháng
nhuận vào mỗi 19 năm.

Lịch đời Thương bắt đầu mỗi năm từ tháng 12 âm lịch, trong khi lịch đời Chu bắt
đầu mỗi năm từ tháng 11 âm lịch.

Thời Hán Vũ Đế, lịch Trung Quốc được cải cách và được gọi là lịch Thái sơ, mà
tháng giêng âm lịch được xem là tháng đầu năm. Loại lịch này về cơ bản vẫn được
sử dụng đến ngày nay.

Từ thời Xuân Thu, người Trung Quốc đã chia một năm thành bốn mùa, tám tiết
khí: lập xuân, xuân phân, lập hạ, hạ chí, lập thu, thu phân, lập đông, đông chí. Dựa
trên cơ sở này, lịch Thái sơ chia một năm thành 24 tiết, trong đó có 12 trung khí và
12 tiết khí.
Người Trung Quốc xưa đã chia một đêm thành 12 giờ và sử dụng 12 địa chi để đặt
tên cho các giờ. Mỗi giờ được chia thành tám khắc.

Họ đã sử dụng cái cọc gọi là "khuê" để đo bóng của Mặt Trời và xác định các ngày
hạ chí và đông chí. Họ sử dụng một thiết bị gọi là "nhật quỹ" để đo thời gian, là
một cái đĩa tròn có khắc 12 giờ và 96 khắc, được đặt nghiêng song song với bề mặt
của đường xích đạo. Có một kim cắm theo hướng bắc nam ở giữa, và bóng của kim
sẽ di chuyển trên mặt đĩa khi Mặt Trời di chuyển.

Cái Khuê
Đến thời Chu, Trung Quốc đã phát minh ra "lậu hồ" (bình có lỗ rò) để đo thời
gian. Nước từ bình trên cùng nhỏ dần xuống các bình dưới. Bình dưới cùng có một
cái phao gắn một thanh tre nhỏ có khắc giờ. Khi nước trong bình dâng lên, thanh
tre cũng dâng lên cao hơn miệng bình, giúp chúng ta xác định được thời gian.
 Lậu Hồ

Năm 1276, Quách Thủ Kính, một nhà nghiên cứu thiên văn học, đã chế tạo một
chiếc đồng hồ cơ giới báo giờ bằng tiếng chuông, đặt ở điện Đại Minh trong Hoàng
thành. Đồng hồ báo chuông của Quách Thủ Kính ra đời sớm hơn đồng hồ báo
chuông của châu Âu gần 400 năm.

Tuy nhiên, các dụng cụ đo thời gian trên chủ yếu được sử dụng ở cung phủ, còn
phần lớn dân chúng Trung Quốc xưa dựa vào các phương pháp truyền thống để xác
định thời gian, chẳng hạn như căn cứ vào bóng nắng, di chuyển của Mặt Trời và
Mặt Trăng, hoặc tiếng gà gáy.

c. Y dược Học
Trong giai đoạn Chiến Quốc, một tác phẩm y học tiêu biểu đã ra đời, mang tên
"Hoàng đế nội kinh". Đây là một bộ sách nổi tiếng về y học, nó bao gồm nhiều
khía cạnh liên quan đến sinh lý học, bệnh lý học và cách chữa bệnh. Một trong
những nguyên tắc nổi bật mà tác phẩm này nhấn mạnh là "để chữa bệnh, cần phải
tìm hiểu nguyên nhân gốc rễ", cũng như "tìm ra nguồn gốc và quá trình hình
thành" của bệnh.

Khi thời Đông Hán dần chấm dứt, Trương Trọng Cảnh đã soạn thảo cuốn sách
"Thương hàn tạp bệnh luận". Sách chủ yếu tập trung vào cách chữa bệnh
thương hàn, đến ngày nay vẫn được coi là tài liệu tham khảo quý giá trong lĩnh
vực y dược Đông phương tại Trung Quốc.

Đáng chú ý, bác sĩ nổi tiếng nhất của Trung Quốc từ thời Chiến Quốc là Biển
Thước, tên thật là Trần Việt Nhân. Ông đã thành thạo việc chữa chữa nhiều loại
bệnh khác nhau và được vinh danh như một trong những người tiên phong trong
lĩnh vực học về mạch lượng ở Trung Quốc.

Hoa Đà, sống vào thế kỷ thứ hai, là một bác sĩ nổi tiếng trong nhiều chuyên ngành
khác nhau, bao gồm nội khoa, ngoại khoa, phụ khoa, nhi khoa và châm cứu. Trong
đó, ngoại khoa là chuyên ngành mà ông nổi tiếng nhất. Ông đã phát minh ra
phương pháp dùng rượu để gây mê trước khi mổ, sau đó khâu vết mổ lại và dùng
cao để dán lên vết mổ, tạo ra một kỹ thuật phẫu thuật toàn diện. Tiếc thay, ông đã
bị Tào Tháo, một chính trị gia nổi tiếng, giết chết.
  Bình luận một chút về Hoa Đà: Y thuật của ông đã truyền được cho đời
sau nhưng xã hội trung quốc lúc bấy giờ cái bọn dân ấy coi mổ người để
chữa bệnh là ác quỷ nên đập chết truyền nhân của ông vậy việc này góp
phần làm chậm tốc độ phát triển của Y học Trung Hoa lúc bấy giờ.
 Truyền nhân của ông để phát triển loại y thuật mổ xẻ này đã nhận an
táng người chết giúp họ rồi tạo một căn hầm bí mật để bí mật mổ xẻ xác
người để nghiên cứu về cơ thể con người và y học nhưng sau đó bị phát
hiện và bị dân đập chết công trình này cũng bị thiêu hủy nhưng Y thuật
của Hoa Đà thật sự thì không mất đi và sau này được phát triển dần lên
|hay hay|

Đến thời Minh, một nhà y học tài giỏi tên Lý Thời Trân (1518-1593) đã tạo ra
"Bản thảo cương mục". Cuốn sách này ghi chép 1892 loại thảo dược, phân loại,
đặt tên, giới thiệu về tính chất và công dụng của chúng, cũng như minh họa bằng
hình ảnh thực tế của các loại thảo dược. Tác phẩm này không chỉ là một nguồn
thông tin y học quý giá, mà còn là một tác phẩm thực vật học quan trọng.

5. Tứ Đại Phát Minh

a. Quá trình phát triển của kỹ thuật làm giấy

Người Phát Minh Ra Giấy: Thái Luân ở thời Đông Hán
Trong thời kỳ Xuân Thu - Chiến Quốc, người dân Trung Quốc đã phát minh ra
nhiều phương pháp để ghi chép thông tin. Trong số này, việc sử dụng thẻ tre và lụa
là phổ biến nhất, sớm hơn là dùng xương thú, vỏ rùa, kim loại hay đá để ghi chép
lại kiến thức.

Tuy nhiên, khi vào thời Tây Hán, người Trung Quốc đã bắt đầu thí nghiệm với một
loại nguyên liệu mới nhờ sự phát triển của nghề tơ tằm. Họ đã tạo ra một loại giấy
thô sơ từ vỏ kén con tằm. Loại giấy này có bề mặt sần sùi, không mịn màng và có
gai, chủ yếu được dùng để gói hàng hơn là để viết.

Sau những quá trình cải tiến không ngừng nghỉ đã dẫn đến một phát minh quan
trọng trong thời Đông Hán ra đời, vào năm 105. Thái Luân, một viên hoạn quan,
đã tạo ra loại giấy chất lượng cao từ vỏ cây, lưới cũ, và vải vụn. Ông đã sử dụng
một loại dung dịch chua (được tạo từ nước tro thảo mộc hoặc nước vôi) để làm
giảm lượng keo trong nguyên liệu và làm cho chúng trong hơn. Thêm vào đó, ông
cũng dùng chổi đánh cho các thứ xơ tơi ra, tăng nhiệt độ chế hồ giấy, từ đó nâng
cao chất lượng hồ giấy, tạo ra mặt giấy đều, trơn, phẳng. Nguyên liệu chủ yếu của
ông là vỏ cây “chử” (cây dó), một loại cây dễ tìm kiếm và sản phẩm cuối cùng chất
lượng cao, rẻ tiền nên được sử dụng rộng rãi.

Vua Hán đã biểu dương công lao của Thái Luân bằng cách ban tước “Long Đình
hầu” và nhân dân gọi giấy của ông tạo ra là “giấy Thái hầu”. Ông cũng được coi là
tổ phụ của nghề làm giấy.

Sau thời Thái Luân, kỹ thuật làm giấy của người Trung Quốc đã tiếp tục được cải
tiến và hoàn thiện thành một dây chuyền sản xuất gồm:

+ Bước 1: làm tơi nguyên liệu bằng cách Ngâm, dầm, hoặc nấu nguyên liệu để tạo
ra xơ, làm cho hồ giấy tách khỏi chất keo và phân tán.

+ Bước 2: Khuấy đảo để xơ vụn ra thành hồ.

+ Bước 3: cho nước vào hồ để tạo dung dịch, sau đó đổ lên sàng và sàng qua sàng
lại cho hồ kết thành những tấm mỏng ướt.

+ Bước 4: Sấy, phơi, nén, và ép những tấm mỏng này thành từng trang giấy.

Cho đến ngày nay công nghệ chế tạo giấy không khác phương pháp của người
Trung Quốc thời cổ bao nhiêu.
Từ thời Tây Tấn, kỹ thuật chế tạo giấy đã được truyền bá ra ngoài Trung Quốc,
đến các nước láng giềng như Việt Nam, Triều Tiên, Nhật Bản, và xa hơn nữa là Ấn
Độ và Ả Rập. Từ Ả Rập, kỹ thuật này đã lan rộng tới châu Âu. Sau khi nghề làm
giấy được truyền bá rộng rãi, các chất liệu dùng để viết trước đó như lá cây ở Ấn
Độ, giấy papyrút ở Ai Cập, da cừu ở châu Âu...đều dần dần bị giấy thay thế. Kỹ
thuật làm giấy đã trở thành một cuộc cách mạng trong việc truyền bá chữ viết của
nhân loại.
 Giấy của Người Trung Quốc Xưa

b. Nghề In

- Kỹ thuật in có nguồn gốc từ Trung Quốc, đặc biệt là từ thời Tần, khi mà việc
khắc chữ trái lên các con dấu và ấn vào cái gọi là thánh chỉ hay chữ kí nào đó.

- Thời gian ra đời: Thời gian chính xác mà kỹ thuật in ra đời vẫn còn mơ hồ,
nhưng dữ liệu cho thấy rằng vào giữa thế kỷ VII (thời Đường), kỹ thuật in đã được
sử dụng. Sử sách đã ghi nhận vào thời điểm đó, nhà sư Huyền Trang đã cho in số
lượng lớn phổ hiền tượng để phân phát khắp bốn phương. Từ đây, ta có thể suy
luận rằng ít nhất vào thời điểm này, Trung Quốc đã phát minh và áp dụng kỹ thuật
in.
- Kỹ thuật in: ban đầu được thực hiện bằng cách khắc chữ nổi trên những tấm ván
gỗ. Những tấm ván này được chế tác từ loại gỗ chắc và có thớ nhỏ. Trên đó, người
ta khắc nổi chữ hoặc hình vẽ, sau đó thoa mực lên và đặt tờ giấy lên để in. Mặc dù
quy trình này khá công phu và tốn thời gian, nhưng do công nghệ đơn giản, chi phí
thấp và có thể in đi in lại nhiều lần nên kỹ thuật này đã trở nên phổ biến.

- Vào thế kỷ XI, một người dân thường tên là Tất Thăng đã phát minh ra cách in
bằng chữ rời từ đất sét nung. Các chữ được xếp lên một tấm sắt đã phủ sáp, nhựa
thông và tro giấy. Khi đã xếp xong, người ta hơ nóng cho sáp chảy ra, sau đó dùng
một tấm ván ép cho bằng mặt và để nguội. Việc này tạo ra một loại

khuôn in, cho phép in nhanh và dễ dàng. Sau khi in xong, chữ được gỡ ra và lưu
trữ lại, tạo nên sự tiện lợi và hiệu quả so với kỹ thuật in khắc trên ván gỗ.

- Sau Tất Thăng, Thẩm Quát đã thử nghiệm việc sử dụng chữ gỗ thay vì chữ đất sét
nung nhưng không thành công. Phải đến thời Nguyên, Vương Trinh mới cải tiến
thành công việc sử dụng chữ rời bằng gỗ.

- Từ thời Đường, kỹ thuật in của Trung Quốc đã được truyền đi khắp nơi, bao gồm
Triều Tiên, Nhật Bản, Việt Nam, Philippines, và Ả Rập, sau đó lan rộng ra châu
Phi, châu Âu. Năm 1448, một người Đức tên Guttenberg đã dùng chữ rời bằng hợp
kim và mực dầu để in kinh thánh, đặt cơ sở cho kỹ thuật in chữ rời bằng kim loại
ngày nay.

c. La Bàn
Trung Quốc đã biết đến từ tính của đá nam châm từ thế kỷ III TCN. Họ đã sử dụng
sắt có tính từ tự nhiên, được mài thành hình thìa và đặt trên một đĩa khắc các
hướng đi. Đầu thìa sẽ luôn chỉ về hướng Nam, nên dụng cụ này được gọi là "Tư
Nam". Tuy nhiên, có một số hạn chế: việc mài sắt có từ tính tự nhiên là khó khăn,
quá trình gia công phức tạp, tính từ dễ bị mất và vật liệu sắt nặng, gây ra lực ma sát
lớn. Vì lực ma sát này, "Tư Nam" chuyển động không nhạy và chỉ hướng không
chính xác, do đó, nó không được phổ biến rộng rãi. Tuy nhiên, "Tư Nam" vẫn
được xem như là người tiên phong đưa ra ý tưởng về kim chỉ nam.
 Cái Tư Nam – La Bàn

Đến thế kỷ XI, trong thời kỳ nhà Tống, người Trung Quốc đã phát minh ra kim
nam châm nhân tạo. Họ đã mài mũi kim sắt vào đá nam châm để tạo ra từ tính,
sau đó dùng kim này để tạo ra "la bàn".

Phiên bản đầu tiên của la bàn còn rất sơ khai: một chiếc kim nam châm được xâu
qua cọng rơm hoặc sợi bấc đèn, sau đó được thả trên một bát nước. Loại la bàn này
còn được gọi là "thuỷ la bàn". Một phương pháp khác là treo kim nam châm bằng
một sợi tơ ở nơi kín gió.

La bàn ban đầu chủ yếu được sử dụng bởi các nhà phong thủy để xác định hướng
đất. Đến cuối thời Bắc Tống, la bàn bắt đầu được sử dụng trong hải hàng. Trước
kia, người đi biển xác định hướng dựa trên vị trí của mặt trời, mặt trăng và các
ngôi sao. Khi thời tiết xấu, không thể nhìn thấy mặt trời, mặt trăng hay các ngôi
sao, thường dẫn đến việc lạc hướng, đâm vào đá ngầm hoặc mắc cạn vào bãi cát
nổi. Ban đầu, kim chỉ nam được sử dụng như một bổ trợ cho việc quan sát thiên
văn khi đi biển. Từ thời

Nam Tống trở đi, kim chỉ nam trở thành công cụ chỉ hướng chính trong ngành
hàng hải, trong khi việc quan sát thiên văn chỉ còn là bổ trợ.
Sử dụng kim chỉ nam đã giúp cho những người đi biển vẽ ra bản đồ hàng hải và tạo
ra sổ tay hàng hải. Ứng dụng kim chỉ nam vào ngành hàng hải đã làm cho kỹ thuật
hàng hải phát triển nhanh chóng, mở ra một kỷ nguyên mới cho hàng hải của loài
người. Trong thời kỳ Nam Tống và Nguyên, ngành hàng hải của Trung Quốc phát
triển mạnh mẽ, và trong đầu thời Minh, Trịnh Hoà đã đi thuyền xuống Đại Tây
Dương, điều này liên quan chặt chẽ với việc ứng dụng kim chỉ nam.

Nửa sau thế kỷ XII, la bàn được truyền từ Trung Quốc đến Ả Rập, và sau đó sang
châu Âu, nơi mà người ta đã cải tiến thành "la bàn khô" - la bàn có các vị trí được
khắc cố định. Nửa sau thế kỷ XVI, la bàn khô trở lại Trung Quốc, và dần dần thay
thế la bàn nước.

Thuốc súng

Thuốc súng, mà người Trung Quốc gọi là "hoả dược", là sự pha trộn của lưu
huỳnh, diêm tiêu và than. Đây là ba thành phần tạo nên loại thuốc nổ đen cổ đại
nhất.

Các đạo sĩ thuộc phái Đạo gia đã phát minh ra hoả dược một cách tình cờ trong quá
trình luyện đan - việc tạo ra các loại thuốc nghĩa đen nhằm mục đích trường sinh
bất lão. Những nguyên liệu được sử dụng trong quá trình luyện đan này gồm lưu
huỳnh, diêm tiêu và than gỗ. Tuy nhiên, quá trình này thường gây ra các vụ nổ và
cháy, làm hỏng nhà cửa, và thậm chí gây bỏng cho người thực hiện. Do vậy, các
nhà y học đã sử dụng hoả dược trong điều trị một số bệnh như ghẻ lở, để sát trùng,
chống phong thấp, và lấy ôn dịch. Những nhà luyện đan đã ghi chép lại kinh
nghiệm của mình để cảnh báo những người tiếp theo trong việc sử dụng những
nguyên liệu này.
 Lão đạo chế thuốc trường sinh cho Tần Thủy Hoàng tình cờ phát minh ra thuốc
súng
Vào cuối thời Đường, hoả dược bắt đầu được sử dụng như một vũ khí trong chiến
tranh. Ban đầu, người ta chủ yếu lợi dụng khả năng dễ cháy của hoả dược để tăng
cường hiệu quả trong các cuộc tấn công bằng lửa. Các loại vũ khí sử dụng hoả
dược bao gồm hoả tiễn và hoả pháo. Hoả tiễn là mũi tên được bọc một lượng hoả
dược và châm ngòi, sau đó sử dụng cung nỏ để bắn. Hoả pháo là việc gói hoả dược
thành túi, châm ngòi, và sử dụng máy ném đá để bắn.

Vào thời Tống, công nghệ chế tạo thuốc súng đã phát triển mạnh mẽ. Trong cuộc
chiến tranh Tống - Kim, quân Tống đã sử dụng loại "chấn thiên lôi". Khi hoả dược
nổ, tiếng động to như sấm và sức nóng lan rộng hơn nửa mẫu đất, gây ra sự hủy
diệt lớn cho người và da bò, khiến chúng trở thành mảnh vụn. Thậm chí cả áo giáp
sắt cũng bị thủng.

Vào đầu thế kỷ XIV, trong thời Nguyên, "đồng hoả súng" đã được phát minh. Đây
là súng bằng đồng sử dụng đạn đá. Hoả dược được nạp vào thân súng, và cuối súng
có ngòi. Khi châm ngòi, đạn đá sẽ được bắn ra.
Vào thế kỷ XIII, thuốc súng đã được truyền từ Trung Quốc sang châu Âu thông
qua người Ả Rập. Cụ thể, người Mông Cổ đã học cách làm thuốc súng từ người
Trung Quốc trong quá trình tấn công Trung Quốc. Sau đó, họ đã chinh phục Tây Á
và truyền kỹ thuật làm thuốc súng cho người Ả Rập. Người Ả Rập sau đó đã
truyền thuốc súng và súng vào châu Âu qua Tây Ban Nha.

 Những phát minh nói trên đã mang lại những thay đổi đột phá, biến đổi
hoàn toàn về mọi mặt của thế giới. Việc phát minh ra nghề in và nghề
làm giấy đã tạo ra một cuộc cách mạng trong lĩnh vực văn học, giúp kiến
thức được lan truyền rộng rãi hơn. Thuốc súng, một phát minh quan
trọng, đã làm thay đổi hoàn toàn kỹ thuật quân sự, đem lại những chiến
lược, vũ khí mới trong chiến tranh. La bàn, một công cụ không thể thiếu
trong hàng hải, việc ra đời La Bàn đã mở ra khả năng đi lại trên biển một
cách an toàn và chính xác hơn. Những phát minh này không chỉ tạo ra sự
biến đổi trong lĩnh vực riêng biệt mà còn gây ra những thay đổi lớn trong
nhiều lĩnh vực khác của xã hội. Những phát minh này đã và đang tiếp tục
có một ý nghĩa to lớn cho toàn thể nhân loại.
Các Mác đã từng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát minh và ứng dụng các
kỹ thuật chế tạo thuốc súng, làm kim chỉ nam và kỹ thuật ấn loát đối với sự ra đời
của xã hội tư bản: “ba đại phát minh dự báo xã hội tư bản đến gần, thuốc nổ phá
tan giai tầng kỵ sĩ, còn thuật in ấn thì trở thành công cụ của Tân giáo, tóm lại biến
thành phương tiện phục hưng khoa học, biến thành đòn bẩy mạnh mẽ vô cùng, tiền
đề tất yếu để phát triển tinh thần” (dẫn theo). Nhưng ở Trung Quốc, những phát
minh này đã không được sử dụng vào những mục đích khoa học. Lỗ Tấn đã phê
phán: “Người nước ngoài sử dụng kỹ thuật làm giấy và ấn loát để phát triển văn
hoá khoa học, còn người Trung Quốc thì dùng giấy và kỹ thuật in ấn để sản xuất
kinh sách; người nước ngoài dùng chất cháy nổ làm đạn dược để chống quân thù,
còn người Trung Quốc thì chủ yếu lại dùng nó để cúng lễ thần linh, trừ tà ma;
người nước ngoài dùng kim chỉ nam để phát triển ngành hàng hải, còn người
Trung Quốc thì chủ yếu lại dùng nó vào việc xem đất cát đặt mồ mả theo thuật
phong thuỷ”.

6. Các nhà triết gia

Ở Trung Quốc, triết học, tư tưởng, tôn giáo nhiều khi lồng vào nhau. GV chọn vấn
đề Nho giáo để giảng dạy, những vấn đề khác giới thiệu nét tiêu biểu.
a. Âm dương – Bát quái – Ngũ hành – Âm dương gia
Âm dương, bát quái, ngũ hành là những thuyết mà người Trung Quốc nêu ra từ
thời cổ đại nhằm giải thích nguồn gốc của vạn vật.
- Âm dương: người Trung Quốc cho rằng trong vũ trụ có 2 yếu tố cơ bản tồn tại
dưới dạng khí là âm và dương. Dương có các tính chất: giống đực, ánh sáng, nóng,
hoạt động, rắn rỏi…Âm có các tính chất ngược lại: giống cái, bóng tối, lạnh, đứng
yên, mềm mỏng. Âm và dương luôn tác động và chuyển hoá cho nhau. Âm dương
tương phản nhưng không tương khắc, trong âm có dương, trong dương có âm. Âm
dương được gọi là lưỡng nghi, lưỡng nghi sinh ra tứ tượng (bốn mùa), tứ tượng
sinh ra bát quái.
Trong vũ trụ: Mặt trời là dương, mặt trăng là âm, ban ngày Mặt Trời mọc, ban
đêm mặt trăng thay thế, tạo nên ngày và đêm. (Nhật vãn tắc Nguyệt lai, Nguyệt
vãn tắc Nhật lai).
Bốn mùa (tứ tượng): cũng là do sự vận hành của âm dương mà ra.
Trong cơ thể con người, máu từ tim chảy ra là máu đỏ (dương), máu về tim: máu
đen (âm).
Trong toán học: âm (chẵn), dương: lẻ
Trong quan niệm sống chết: âm: cõi chết, dương: dương thế → người sống thường
kiêng số chẵn.
Âm dương bổ trợ cho nhau để cùng tồn tại: tất cả vạn vật biến hoá trong vũ trụ do
âm dương không diệt nhau mà bổ trợ cho nhau tạo nên sự vận hành vận động của
thế giới vật chất (nắng – dương, mưa – âm, kết hợp làm cho cây cối tốt tươi, vạn
vật sinh sôi nảy nở). Âm dương gặp nhau sinh ra vạn vật: “Nhị khí giao cảm hoá
sinh vạn vật” (Lão Tử), “vạn vật đều cõng âm và dương”
- Bát quái: là 8 quẻ: Càn, Khôn, Chấn, Tốn, Khảm, Ly, Cấn, Đoài tượng trưng cho
8 yếu tố vật chất tạo thành thế giới.
Càn: Trời, Khôn: đất, Chấn: sấm, Tốn: gió, Khảm: nước, Ly: lửa, Cấn: núi, Đoài:
hồ. Trong bát quái, hai quẻ Càn, Khôn là quan trọng nhất.
Trong quan hệ gia đình: Càn: cha, Khôn: mẹ, Chấn: con trai cả, Tốn: con trai giữa,
Khảm: con trai út, Ly: con gái cả, Cấn: con gái giữa, Đoàn: con gái út.
Thuyết bát quái chứa đựng tính chất duy vật và biện chứng (coi 8 yếu tố vật chất
cấu tạo nên vũ trụ, cho rằng sự vật luôn phát triển), tuy nhiên vẫn có nhiều yếu tố
duy tâm, thiếu cơ sở khoa học, thường được dùng trong việc bói toán.
- Ngũ hành: 5 yếu tố vận động (mang tính biện chứng) cấu thành thế giới vật chất.
Năm yếu tố này cũng tương sinh, tương thành nhưng lại đối lập nhau: Mộc (gỗ),
Hoả (lửa), Thổ (đất), Kim (không khí), Thuỷ (nước).
Ngũ hành là bản thể của âm và dương, là sự tồn tại của các dạng vật chất trên thế
giới.
- Âm dương gia: là trường phái tư tưởng ra đời vào thời Chiến quốc dựa vào
thuyết “Âm dương ngũ hành” để giải thích sự biến hoá trong giới tự nhiên và sự
phát triển của xã hội.
+ Nêu ra quy luật về mối tương sinh, tương khắc của Ngũ hành để giải thích sự
biến đổi của vạn vật.
Tương sinh (vòng tròn): Mộc sinh Hoả, Hoả sinh Thổ, Thổ sinh Kim, Kim sinh
Thuỷ, Thuỷ sinh Mộc
Tương khắc (ngôi sao): Mộc Khắc Thổ, Thổ khắc Thuỷ, Thuỷ khắc Hoả, Hoả khắc
Kim, Kim khắc Mộc.
Mộc: mùa xuân, phương Đông, màu xanh, vị chua…
Hoả: mùa hạ, phương Nam, màu đỏ, vị đắng…
Thổ: giữa hạ và thu, trung ương, màu vàng, vị ngọt
Kim: màu thu, phương Tây, màu trắng, vị cay…
Thuỷ: mùa đông, phương Bắc, màu đen, vị mặn…
Sự biến chuyển của 4 mùa là tuân theo quy luật Ngũ hành tương sinh.
b. Nho gia – Nho giáo
- Là trường phái tư tưởng quan trọng nhất ở Trung Quốc. Người đặt cơ sở đầu tiên
là Khổng Tử (thời Xuân Thu), sau được Mạnh Tử (thời Chiến quốc) và Đổng
Trọng Thư (thời Tây Hán) phát triển và hoàn chỉnh.
* Khổng Tử (551 – 479 TCN)
Tên là Khâu, hiệu là Trọng Ni, người nước Lỗ (nay thuộc tỉnh Sơn Đông). Ông là
nhà tư tưởng lớn và nhà giáo dục lớn đầu tiên của Trung Quốc cổ đại. Tương
truyền ông có đến 3000 học trò, trong đó có 72 người hiền (thất thập nhị hiền)
- Bên cạnh việc dạy học, Khổng Tử còn chỉnh lý các sách Thi, Thư, Lễ, Nhạc,
Dịch, Xuân Thu, trong đó sách Nhạc bị thất truyền, 5 quyển còn lại sau trở thành
tác phẩm kinh điển của Nho gia (gọi là Ngũ kinh)
- Những lời nói của Khổng Tử và những câu hỏi của học trò được chép thành sách
Luận ngữ, chứa đựng những tư tưởng cơ bản của Khổng Tử.
- Tư tưởng cơ bản của Khổng Tử
+ về mặt triết học: Khổng Tử ít quan tâm đến việc giải thích nguồn gốc của vũ
trụ. Về trời đất quỷ thần, ông có quan niệm không rõ ràng, một mặt cho rằng trời là
giới tự nhiên, mặt khác lại cho rằng trời có thể chi phối số phận của con người, một
mặt thì hoài nghi “chưa rõ được việc thờ người, làm sao biết được việc thờ thần”,
mặt khác lại rất coi trọng cúng tế, “tế thần xem như có thần”
+ về mặt đạo đức: bao gồm nhiều mặt như “nhân”, “lễ”, “nghĩa”, “trí”, “tín”,
“dũng”,…trong đó Khổng Tử đặc biệt đề cao chữ “nhân”
“Nhân” có nghĩa là lòng thương người, “điều mà mình không muốn thì đường làm
cho người khác”, “mình muốn lập thân thì giúp người khác lập thân, mình muốn
thành đạt thì cũng giúp người khác thành đạt”. Đối với bản thân, nhân có nghĩa là
phải “kiềm chế mình làm theo đúng lễ”, “không hợp với lễ thì không nhìn, không
hợp với lễ thì không nghe, không hợp với lễ thì không nói, không hợp với lễ thì
không làm” → “Nhân” là phạm trù rất rộng, gần với đạo đức.
Đề cao “nhân”, Khổng Tử còn chú trọng đến “lễ”, coi “nhân” là gốc, là nội dung,
còn “lễ” là biểu hiện của “nhân”, “người không có lòng nhân thì thực hành lễ sao
được”
“Lễ” còn có thể điều chỉnh “nhân” cho đúng mực. Khổng Tử nói “cung kính mà
không biết lễ thì mệt nhọc, cẩn thận mà không biết lễ thì nhút nhát, dũng cảm mà
không biết lễ thì làm loạn, thẳng thắn mà không biết lễ thì làm phật ý người khác”.
+ Về đường lối trị nước: Khổng Tử chủ trương “đức trị”, “cai trị dân mà dùng
mệnh lệnh, đưa dân vào khuôn phép mà dùng hình phạt thì dân có thể tránh được
tội lỗi nhưng không biết liêm sỉ. Cai trị dân mà dùng đạo đức, đưa dân vào khuôn
phép mà dùng lễ thì dân sẽ biết liêm sỉ và thực lòng quy phục”.
Nội dung “đức trị” gồm: làm cho dân cư đông đúc, kinh tế phát triển và dân được
học hành.
Biện pháp để thi hành đường lối đức trị là “phải thận trọng trong công việc, phải
giữ được chữ tín, tiết kiệm trong công việc chi dùng, thương người, sử dụng sức
dân vào thời gian hợp lý”
Tính bảo thủ: chủ trương những quy chế, lễ nghi được đặt ra từ thời Tây Chu là
không được thay đổi.
+ về giáo dục: Khổng Tử là người đầu tiên sáng lập chế độ giáo dục tư thục ở
Trung Quốc. Mục đích giáo dục theo Khổng Tử là uốn nắn nhân cách và bồi dưỡng
nhân tài, phương châm là tiên học lễ hậu học văn, học phải đi đôi với hành.
Ông nói “các trò vào phải hiếu với cha mẹ, ra phải kính mến các anh, nói năng phải
thận trọng và thành thực, yêu thương mọi người và gần gũi người có lòng nhân.
Sau khi thực hành đầy đủ các điều nói trên thì dành sức lực để học văn hoá”
Khổng Tử rất coi trọng phương pháp giảng dạy, chú ý dẫn dắt học trò để họ có thể
suy nghĩ rút ra kết luận, tuỳ theo trình độ, tính cách từng học trò mà dùng những
phương pháp dạy khác nhau. Đối với học trò, ông yêu cầu họ phải khiêm tốn, cầu
thị “biết thì nói là biết, không biết thì nói là không biết, thế mới thực là biết”.
Trong thời đại của ông, chủ trương chính trị của ông chưa được trọng dụng.
* Mạnh Tử (371 – 289 TCN)
- Mạnh Tử người nước Trâu (cũng thuộc Sơn Đông ngày nay), là học trò của Tử
Tư (tức Khổng Cấp – cháu nội của Khổng Tử). Ông là người kế thừa và phát triển
học thuyết Nho gia thêm một bước
+ Về mặt triết học:
Mạnh Tử tin ở mệnh trời, cho rằng mọi việc đều do trời quyết định, tuy vậy những
bậc quân tử tu dưỡng đến mức cực thiện cực mĩ có thể cảm hoá được ngoại giới.
+ Về đạo đức: Mạnh Tử có hai đóng góp mới
Cho rằng đạo đức của con người là một yếu tố bẩm sinh, có sẵn gọi là tính
thiện, “nhân chi sơ tính bản thiện”, được biểu hiện ở nhân, nghĩa, lễ, trí. Nếu được
giáo dục tốt thì tính thiện bẩm sinh ấy sẽ đạt đến cực thiện, ngược lại, nếu không
được giáo dục tốt thì bản tính tốt ấy sẽ mất đi.
Trong nhân, nghĩa, lễ, trí thì Mạnh Tử coi trọng nhất là nhân nghĩa
+ Về chính trị: Mạnh Tử nhấn mạnh nhân chính và thống nhất.
Nhân chính tức là dùng đạo đức để trị nước (giống quan điểm của Khổng
Tử), “dùng sức mạnh để bắt người ta phục thì không phải là người ta phục từ trong
lòng mà vì sức không đủ. Lấy đức để làm cho người ta phục thì trong lòng người ta
vui và thực sự là phục vậy”.
Điểm cốt lõi trong đường lối nhân chính là tư tưởng quý dân. “Dân vi quý, xã tắc
thứ chi, quân vi khinh” (dân là quý nhất, đất nước thứ hai, vua thì coi nhẹ)
Thống nhất: chủ trương muốn chấm dứt chiến tranh giữa các nước thời Chiến
Quốc để toàn Trung Quốc được thái bình. Biện pháp thực hiện thống nhất là nhân
chính
+ Về giáo dục: chủ trương mở rộng giáo dục đến mọi tầng lớp để dạy cho học sinh
cái nghĩa hiếu, đễ.
Thời Chiến Quốc, những tư tưởng của Mạnh Tử cũng bị coi là viển vông, không
phù hợp với hoàn cảnh nên không được các nước chư hầu chấp nhận.
* Đổng Trọng Thư (179 – 104 TCN)
Đến Đổng Trọng Thư, học thuyết Nho gia được phát triển và hoàn chỉnh. Năm 136
TCN, Hán Vũ Đế đã ra lệnh “bãi truất bách gia, độc tôn Nho thuật” (bỏ các phái
khác, đề cao phái Nho gia). Từ đó, Nho gia bắt đầu trở thành hệ tư tưởng chính
thống của xã hội Trung Quốc.
+ Về triết học: Đổng Trọng Thư có hai điểm mới là thuyết “thiên nhân cảm
ứng” và dùng âm dương ngũ hành để giải thích mọi việc.
“Thiên nhân cảm ứng” là nói về mối quan hệ tác động qua lại giữa trời và người.
Đổng Trọng Thư khẳng định: “Trời là thuỷ tổ của muôn vật cho nên bao trùm tất
cả không có ngoại lệ”. Giữa trời và người có mối quan hệ qua lại, trời có thể chi
phối hoạt động của con người, ngược lại sự cố gắng hết sức của con người cũng có
thể tác động đến trời.
Đổng Trọng Thư dùng thuyết âm dương ngũ hành để kết hợp với thuyết trời sinh
vạn vật của ông, do đó cũng góp phần phát triển thuyết âm dương ngũ hành thêm
một bước.
“Giữa trời đất, có hai khí âm dương bao trùm lấy con người giống như nước
thường ngập con cá, chỗ khác với nước là có thể thấy và không thể thấy mà
thôi”. Đổng Trọng Thư cho rằng trời trọng dương, không trọng âm.
Đối với ngũ hành, Đổng Trọng Thư nêu ra quy luật: liền nhau thì sinh nhau, cách
nhau thì khắc nhau. (thứ tự của ngũ hành là Mộc - Hoả - Thổ - Kim - Thuỷ → Mộc
sinh Hoả, Hoả sinh Thổ, Thổ sinh Kim, Kim sinh Thuỷ, Thuỷ sinh Mộc; và Mộc
khắc Thổ, Hoả khắc Kim, Thổ khắc Thuỷ, Kim khắc Mộc, Thuỷ khắc Hoả)
+ Về đạo đức: Đổng Trọng Thư nêu ra thuyết “tam cương”, “ngũ thường”, “lục
kỉ”.
“Tam cương” là ba mối quan hệ: vua tôi, cha con, chồng vợ, trong đó, bề tôi, con
và vợ phải phục tùng vua, cha, chồng. Vua, cha, chồng là dương, bề tôi, con, vợ là
âm, mà trời trọng dương chứ không trọng âm nên bề tôi, con, vợ phải ở địa vị phục
tùng.
“Ngũ thường” là nhân, nghĩa, lễ, trí, tín. Những nội dung này đã có trong tư tưởng
Khổng, Mạnh nhưng đến Đổng Trọng Thư mới ghép thành một hệ thống và coi đó
là 5 tiêu chuẩn đạo đức thông thường nhất của người quân tử.
“Lục kỉ” là 6 mối quan hệ với những người ngang hàng với cha, mẹ, anh em, họ
hàng, thầy giáo và bạn bè.
“Tam cương”, “ngũ thường” đã trở thành những tiêu chuẩn đạo đức chủ yếu của
Nho giáo và đã đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ trật tự của xã hội
phong kiến ở Trung Quốc.
+ Về chính trị: Đổng Trọng Thư chỉ cụ thể hoá tư tưởng của Khổng - Mạnh như:
hạn chế sự chênh lệch giàu nghèo, hạn chế sự chiếm đoạt ruộng đất, bỏ nô tì, trừ
các tệ chuyên quyền giết người, giảm nhẹ thuế khoá, bỏ bớt lao dịch, chú trọng
việc giáo dục.
Đến Đổng Trọng Thư, Nho gia đã trở thành Nho giáo. Khổng Tử được tôn làm
giáo chủ của đạo Học.
* Sự phát triển của Nho học đời Tống
Nho học đời Tống giải thích nguồn gốc của vũ trụ và giải thích mối quan hệ giữa
tinh thần và vật chất mà họ gọi là lý và khí, lý có trước khí. Do đó, những người
theo quan điểm này được gọi là phái lý học.
- Người đầu tiên khởi xướng lý học là Chu Đôn Di (1017 – 1073), ông cho rằng
nguồn gốc của vũ trụ là thái cực, hay vô cực, thái cực có hai
thể động và tĩnh, động sinh ra dương, động cực lại đến tĩnh. Tĩnh sinh
ra âm, tĩnh cực lại đến động.
- Đồng thời với Chu Đôn Di có Thiệu Ung (1011 – 1077): cho rằng thái cực sinh
lưỡng nghi, lưỡng nghi sinh tứ tượng, tứ tượng sinh bát quái.
- Trình Hạo (1032 – 1085), Trình Di (1033 – 1107), Chu Hy (1130 – 1200)…
cũng là những nhà lý học nổi tiếng. Trình Di và Chu Hy nêu ra phương pháp nhận
thức “cách vật trí tri” nghĩa là phải thông qua việc nghiên cứu các sự vật cụ thể để
hiểu được cái lý của sự vật, tức là các khái niệm trừu tượng. Hai ông cũng tách Đại
học và Trung dung trong sách lễ ký thành hai sách riêng, từ đó Đại học và Trung
dung được gộp với Luận ngữ, Mạnh Tử thành bộ kinh điển thứ hai của Nho gia,
gọi là Tứ thư.
→ Có thể nói, Nho giáo được xem là quốc giáo, là chỗ dựa, cơ sở của chế độ
phong kiến Trung Quốc. Với tư cách là hệ tư tưởng chỉ đạo đường lối trị nước ở
Trung Quốc hơn 2.000 năm, Nho giáo đã đóng góp quan trọng về các mặt tổ chức
xã hội, bồi dưỡng đạo đức, phát triển văn hoá giáo dục. Nhưng đến cuối thời kỳ
phong kiến, do tính bảo thủ của nó, Nho giáo đã trở thành vật cản tạo nên sự trì trệ
của xã hội Trung Quốc.
c. Đạo gia và Đạo giáo
* Đạo gia
Đạo khả đạo phi thường đạo, danh khả danh phi thường danh
Nhất sinh nhị, nhị sinh tam, tam sinh vạn vật
Đạo gia là những người chọn con đường không vợ không con không ở hồng trần
không vào thế tục một lòng cầu đạo có thể nói như là tu sĩ. Đặc biệt những người
đạo sĩ này có tư duy cực kỳ cao và cực kỳ giỏi.
N ha`: |b là đạo sĩ à | kh b oi. \\\\ thế sao đợt b kể nyc b ctay b vì b tư duy cao hơn
nên ctay =)) mà h b viết tư duy cao = đạo gia mà b kh nhận. \\ vi anh dau co biet
Lão Tử là người đề xướng, Trang Tử là người phát triển học thuyết Đạo gia → còn
được gọi là học thuyết Lão – Trang.
- Lão Tử: tức Lão Đam, tên Lý Nhĩ, người nước Sở, sống vào thời Xuân Thu. Ông
có soạn một quyển sách gồm hai thiên nói về “Đạo” và “Đức”, là nội dung cốt lõi
của quyển Lão Tử (sau còn gọi là cuốn “Đạo đức kinh”)
Tư tưởng của Lão Tử:
+ Về triết học: tư tưởng của Lão Tử chứa đựng yếu tố duy vật biện chứng thô sơ.
Ông cho rằng “đạo” là nguồn gốc của vũ trụ. Đạo là một khối hỗn độn, đạo có sớm
hơn cả trời đất, quỷ thần. Đạo sinh ra một, một sinh ra hai, hai sinh ra ba, ba sinh ra
vạn vật. Sự vật vận động theo một quy luật gọi là “đức” (khác với khái
niệm đức trong phạm trù đạo đức luân lý của Nho gia)
Ông nhận thức được các mặt đối lập trong một sự vật, hiện tượng, các mặt này
luôn chuyển hoá cho nhau: cuộc sống con người có hoạ, có phúc, vạn vật có dài có
ngắn, có nóng có lạnh, có cứng có mềm…
+ Về đường lối chính trị: Lão Tử chủ trương vô vi, nước nhỏ, dân ít và ngu dân.
Ông cho rằng cách tốt nhất làm cho xã hội thái bình là giai cấp thống trị không can
thiệp đến đời sống của nhân dân, không thu thuế quá nhiều, không sống xa hoa, đối
với nhân dân chỉ cần “làm cho tâm hồn họ thì trống rỗng nhưng bụng họ thì no, chí
của họ yếu nhưng xương cốt của họ mạnh” thì họ sẽ không ham muốn và đấu
tranh. → tư tưởng của Lão Tử vừa có yếu tố tích cực, vừa có điểm tiêu cực.
- Trang Tử (khoảng 369 – 286 TCN): tên là Trang Chu, người nước Tống, sống
vào thời Chiến Quốc.
Tư tưởng của Trang Tử:
+ Về mặt triết học: Trang Tử cũng thừa nhận đạo là nguồn gốc của sự vật, nhưng
từ chỗ cho rằng vạn vật đều do đạo sinh ra, ông đi đến chỗ phủ nhận tồn tại khách
quan, cho rằng “trời đất và ta cùng sinh ra vạn vật với ta là một”. Mặt khác, Trang
Tử đã biến những yếu tố biện chứng trong triết học của Lão Tử thành chủ nghĩa
tương đối, nguỵ biện.
Trang Tử phủ nhận chân lý khách quan: đứng từ các phía khác nhau mà xét sự vật
thì sẽ có những kết luận khác nhau. Do vậy, nếu cho là lớn thì vạn vật không có cái
gì không lớn, nếu cho là nhỏ thì vạn vật không có cái gì không nhỏ, nếu cho là
đúng thì vạn vật không có cái gì không đúng, nếu cho là sai thì vạn vật không có
cái gì không sai…
Tư tưởng triết học của Trang Tử còn nhuốm màu thần học khi ông nêu ra một con
người lý tưởng gọi là “chân nhân”, tức là đạt tới mức cao nhất của đạo: khi ngủ
không thấy chiêm bao, khi tỉnh không có lo âu, ăn không biết ngon, không biết
sống là đáng vui, không biết chết là đáng ghét, nhất thế cũng không hối tiếc, đắc
thắng cũng không vui mừng, lên cao không sợ, xuống nước không ướt, vào lửa
không nóng…
+ Về chính trị: Trang Tử cũng chủ trương vô vi, tiến xa hơn Lão Tử, ông chủ
trương đưa xã hội trở lại thời nguyên thuỷ, nhân dân sống chung với chim muông,
trở lại bản tính chất phác ban đầu.
→ chủ trương chính trị của Lão Tử và Trang Tử đều trái với tiến trình lịch sử nên
không được giai cấp thống trị đương thời chấp nhận, nhưng tư tưởng của họ đã đặt
cơ sở cho việc hình thành Đạo giáo ở Trung Quốc sau này.
* Đạo giáo
Thời Đông Hán, những hình thức mê tín trong xã hội Trung Quốc cổ đại đã kết
hợp với học thuyết Đạo gia đưa đến sự ra đời của Đạo giáo với hai giáo phái: đạo
Thái Bình và đạo Năm Đấu Gạo.
- Đạo Thái Bình: người truyền bá là Trương Giác, lấy Thái Bình kinh làm kinh
điển: một mặt tuyên truyền việc trường sinh bất tử, dùng phù phép tàn hương, nước
lá để chữa bệnh, mặt khác đề xướng chủ nghĩa bình quân, chủ trương ai cũng phải
lao động, phản đối bọn thống trị vơ vét tài sản.
Năm 184, dưới sự lãnh đạo của Trương Giác, tín đồ đạo Thái Bình nổi dậy khởi
nghĩa (khởi nghĩa Khăn vàng), nhưng thất bại, đạo Thái Bình cũng tan rã.
- Đạo Năm Đấu Gạo: do Trương Lăng thành lập ở Tứ Xuyên (những người theo
đạo phải nộp 5 đấu gạo), còn gọi là đạo Thiên Sư (do Trương Lăng tự xưng là
Thiên Sư).
Đạo này tôn Lão Tử làm giáo chủ, gọi là “Thái thượng lão quân”, lấy sách Lão
Tử làm kinh điển.
Sau khi đạo Thái Bình và đạo Năm Đấu Gạo bị đàn áp, Đạo giáo bắt đầu bị phân
hoá: một bộ phận vẫn lưu truyền trong dân gian, một bộ phận khác thì biến
thành Đạo giáo chính thống. Đối tượng thờ cúng của Đạo giáo chính thống là Lão
Tử và các vị tiên, mục đích tu luyện của các tín đồ là để trở thành các vị tiên
trường sinh bất tử, phương pháp tu luyện là luyện khí công, nhịn ăn lương thực
(tịnh cốc), luyện đan. Đạo giáo có ảnh hưởng đáng kể đến việc phát minh ra thuốc
súng, phép dưỡng sinh ở Trung Quốc.
d. Pháp gia
- Là trường phái chủ trương dùng pháp luật để trị nước, xuất hiện từ thời Xuân
Thu, do Quản Trọng khởi xướng.
- Đại biểu xuất sắc nhất của Pháp gia là Hàn Phi Tử (280? – 233 TCN)
- Tư tưởng của Hàn Phi Tử:
+ triết học: Hàn Phi Tử là nhà triết học duy vật vô thần, ông cũng cho rằng nguồn
gốc của vũ trụ, vật chất, tinh thần đều do “đạo” sinh ra. Ông không tin có quỷ thần,
cho rằng mọi sự vật luôn có sự thay đổi, lúc sống, lúc chết, lúc thịnh, lúc suy → tư
tưởng biện chứng.
+ đường lối chính trị: Hàn Phi Tử cho rằng muốn cai trị nước tốt phải có 3 yếu tố:
pháp, thế, thuật. “Pháp”: luật pháp, mệnh lệnh, hình phạt, “thế”: muốn cho luật
pháp có hiệu lực trong thực tế, người nắm luật pháp phải có uy quyền, “thuật”: là
phương pháp điều hành công việc, trong “thuật” bao gồm: bổ nhiệm (chọn người
chỉ căn cứ vào tài năng, không cần đức hạnh dòng dõi), khảo hạch (luôn kiểm tra),
thưởng phạt.
Về phát triển kinh tế: Hàn Phi Tử chủ trương đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp, quốc
phòng.
Về văn hoá: Hàn Phi Tử cho rằng không cần mở mang văn hoá giáo dục, ông cho
rằng học chỉ đem lại cái hại cho xã hội, cứ lấy luật pháp mà dạy dân, dùng quan lại
làm thầy.
- Tuân Tử: tiếp tục phát triển tư tưởng của Hàn Phi.
Tuân Tử cho rằng con người chỉ biết đến quyền lợi của mình nên nảy sinh tranh
chấp, do vậy con người mang sẵn tính ác. Vì vậy, muốn cai trị tốt thì phải thật
nghiêm khắc, dùng hình phạt thật nặng.
Với chủ trương “pháp trị” của phái Pháp gia, nước Tần đã trở nên hùng mạnh và
thống nhất được Trung Quốc, nhưng do quá nhấn mạnh trừng phạt, thủ tiêu văn
hoá giáo dục nên mâu thuẫn xã hội ngày càng gay gắt, là một trong những nguyên
nhân làm cho nhà Tần sụp đổ sau 15 năm tồn tại.
e. Mặc gia
- Người sáng lập là Mặc Tử (khoảng 468 – 376 TCN). Tư tưởng hạt nhân của Mặc
Tử là thuyết “kiêm ái” (tình thương yêu con người). Ông cho rằng: thiên hạ khổ sở,
biệt ly là vì không có tình thương yêu với nhau. Học thuyết “kiêm ái” của Mặc Tử
nhằm bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động, ông chủ trương “phi công” (phản đối
chiến tranh), “phi nhạc” (chống các lễ nhạc xa hoa phiền toái), “tiết dụng” (tiết
kiệm trong ăn tiêu, chi dùng), “thượng hiền” (chọn người có tài đức để giúp nước,
không kể họ xuất thân từ tầng lớp nào)
→ tư tưởng của Mặc Tử phản ánh được nguyện vọng của nhân dân lao động,
nhưng mang tính không tưởng, vì vậy không được giai cấp thống trị áp dụng.

7. Giáo dục

a. Trường học:
- Đến đời Chu, nền giáo dục Trung Quốc đã có quy chế rõ ràng. Trường học thời
Tây Chu chia làm hai loại quốc học và hương học. Trường quốc học là trường học
ở kinh đô, trường hương học là trường học ở các địa phương.
- Nền giáo dục ở thời Chu gồm 2 cây là Đại Học và Tiểu học.
+ khi trẻ lên 8 tuổi thì vào tiểu học, học tập cách ứng đối, kính
nhường.
+15 tuổi vào Đại Học, học lễ nhạc, xạ (bắn cung), ngự (Cưỡi ngựa),
Thư (viết), số (toán). Vậy nên thời này họ trọng võ ngang với văn nên sau này họ
có tinh thần khinh võ.
- Thời Xuân Thu, nền quốc học của nhà Chu dần dần suy thoái, trường tư bắt đầu
xuất hiện, người đầu tiên sáng lập trường tư thục là Khổng Tử.
- Từ đời Hán về sau, cùng với sự đề cao Nho giáo, nền giáo dục của Trung Quốc
càng phát triển mạnh.
+ Thời Hán Vũ Đế (140 – 87 TCN), Thái học được thành lập
+ thời Tuỳ Đường, nhiều trường chuyên ngành được thiết lập: Quốc tử học, Thái
học, Tứ môn học, Thư học, Toán học, Luật học, Y học, Thiên văn học
+ thời Tống, đặt ra chế độ “tam xá” ở trường Thái học: ngoại xá, nội xá, thượng xá
(tương đương học vị tiến sĩ)
+ thời Minh – Thanh: các trường đại học do trung ương mở được tập trung lại
thành Quốc tử giám. Ngoài Quốc tử giám, đời Thanh còn có “Tông học” và “Bát
kỳ quan học” để dạy cho con em hoàng tộc và con em người Mãn Châu, Mông Cổ.
- Cuối thế kỷ XIX, sau chiến tranh thuốc phiện, nền giáo dục Trung Quốc chịu
nhiều ảnh hưởng của nền giáo dục phương Tây, nhiều trường học kiểu mới được
thiết lập thay thế trường học kiểu cũ.
b. Khoa cử
- Từ đời Hán đến Nam Bắc triều: chưa có khoa cử. Nhà Hán thi hành chính
sách “sát cử”: giao cho các quan địa phương khảo sát và tiến cử những người có tài
có đức trong khu vực do mình cai trị. Thời Nguỵ, Tấn, Nam Bắc triều, Trung Quốc
thi hành chế độ “cửu phẩm trung chính”: triều đình phái các quan “trung chính” về
các địa phương căn cứ theo tài năng và đức hạnh, chia những người có học thức ở
trong vùng thành 9 hạng để nhà nước tuỳ tài mà bổ dụng.
- Thời Tuỳ - Đường: bắt đầu từ thời Tuỳ đặt ra chế độ khoa cử, khoa thi đầu tiên
gọi là khoa thi Tiến sĩ.
Đến đời Đường, số khoa thi ngày càng nhiều: Tú tài, Minh kinh (hiểu rõ kinh
sách), Minh pháp (nắm vững pháp luật), Minh toán (giỏi toán), Minh thư (giỏi viết
chữ), trong đó hai khoa Tiến sĩ và Minh kinh là quan trọng nhất. Thời Đường đỗ
Tiến sĩ chỉ mới đủ tư cách để làm quan, sau đó phải qua kỳ thi tuyển của bộ Lại,
nếu trúng tuyển mới trở thành quan lại.
- Thời Tống: tiếp tục thực hiện chế độ khoa cử đời Đường, bổ sung thêm: nội dung
thi nặng về kinh nghĩa (thời Đường chủ yếu thi thơ phú); định ra chế độ 3 năm thi
một lần (thời Đường: 1-2 năm một lần); chia Tiến sĩ thành 5 cấp: nhất giáp, nhị
giáp, tam giáp, tứ giáp, ngũ giáp; đặt thêm thi Hương…
- Thời Minh – Thanh: chế độ khoa cử càng hoàn bị và chặt chẽ hơn trước, gồm các
cấp: thi Viện, thi Hương, thi Hội, thi Điện.
Trước khi thi Viện thì phải qua thi ở huyện, rồi đến thi ở phủ, đỗ 2 cấp này gọi là
đồng sinh, đỗ cấp thi Viện gọi là Tú tài. Thi Hương: thi ở cấp tỉnh (3 năm một lần),
những người đỗ Tú tài mới được dự thi, hoặc những người bỏ tiền ra mua và con
cái quan lại được tập ấm cũng được dự thi. Những người trúng tuyển trong kỳ thi
Hương gọi là Cử nhân, đỗ đầu gọi là Giải nguyên.
Thi Hội là kỳ thi tổ chức ở kinh đô do bộ Lễ chủ trì, tổ chức 3 năm một lần, người
dự thi là các Cử nhân, thi đậu kỳ thi Hội được gọi là “cống sĩ” (tiến sĩ), đỗ đầu gọi
là Hội nguyên.
Thi Điện (thi Đình) tổ chức ở trong cung vua, do hoàng đế làm chủ khảo, dự thi là
những người đã đỗ Tiến sĩ, kết quả thi Điện được chia làm 3 cấp: nhất giáp, nhị
giáp, tam giáp.
Nhất giáp có ba bậc: Trạng nguyên (Điện nguyên, Đình nguyên), Bảng nhãn,
Thám hoa.
Nhị giáp: những người đỗ bậc này gọi là Tiến sĩ xuất thân
Tam giáp: những người đỗ bậc này gọi là Đồng tiến sĩ xuất thân.
- Năm 1905: chế độ khoa cử của phong kiến Trung Quốc bị bãi bỏ.

8.Tôn Giáo
Nhà nào cũng thờ phụng tổ tiền và nhiều thần. Chỉ Thiên Tử mới được thờ cúng
thượng đế,
Người Trung Hoa tin rằng “Thiên” và “Nhân” có liên hệ mật thiết với nhau, có thể
tương cảm, tương ứng nên ngay từ đời Thương ho đã dùng mai rùa, cỏ thi để bói,
xem sẽ mưa hay nắng, việc lành hay dữ. Vua chúa cũng đặt chức quan Thái Bốc để
coi việc bói.
Cách đây không lâu họ đào đồ đồng và xương thú ở Hà Nam, người ta thấy rất
nhiều quẻ bói.
Câu hỏi ôn tập
1. Nền văn minh Trung Quốc là một trong những nền văn minh lâu đời nhất trên
thế giới, với nhiều triết lý và tư tưởng riêng biệt như Đạo Giáo và Nho Giáo. Anh
chị nghĩ sao về cách những triết lý này ảnh hưởng đến sự phát triển của nền văn
minh Trung Quốc, cũng như ảnh hưởng của chúng đến thế giới?
 Chương 7: Đông Nam Á

1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên

- Đông Nam Á là một khu vực có vị trí chiến lược hết sức quan trọng: nằm trên
tuyến hàng hải quan trọng bậc nhất trên thế giới.
- Các nước Đông Nam Á có những điểm tương đồng về điều kiện tự nhiên: địa
hình đa dạng, khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa…
=> Đông Nam Á đã trở thành một trong những trung tâm văn minh sớm và phát
triển trên thế giới.

2. Ảnh hưởng của văn minh Trung Quốc và văn minh Ấn Độ

- Từ đầu công nguyên, làn sóng văn hóa Ấn Độ và Trung Quốc tràn vào khu vực
Đông Nam Á, phủ lên nền văn hóa bản địa.
- Con đường ảnh hưởng: Buôn bán, truyền giáo và chiến tranh.
- Nội dung ảnh hưởng rất phong phú, đa dạng như: chữ viết, văn học, tôn giáo,
nghệ thuật, cách thức tổ chức quản lý nhà nước…
- Thái độ tiếp nhận của cư dân Đông Nam Á: Tiếp thu có chọn lọc, làm phong phú
cho nền văn hóa bản địa.

3. Quá trình hình thành và phát triển của các quốc gia Đông Nam Á

- Đến thế kỷ VII, hàng loạt các quốc gia sơ kỳ được hình thành và phát triển ở khu
vực phía Nam của Đông Nam Á.
- Thế kỷ VII – X, ở Đông Nam Á đã diễn ra quá trình hình thành các quốc gia dân
tộc, lấy một bộ tộc tương đối đông đúc và phát triển hơn cả làm trug tâm.
- Thế kỷ X – XV, là giai đoạn xác lập và phát triển thịnh đạt của các quốc gia
phong kiến dân tộc ở Đông Nam Á.

II. THÀNH TỰU

1.Tôn giáo
Các tôn giáo chủ yếu ở Đông Nam Á
- Buổi bình minh trong lịch sử của mình cư dân Đông Nam Á có những tín ngưỡng
dân gian theo thuyết vạn vật hữu linh.
- Đầu công nguyên, Ấn Độ giáo và Phật giáo được truyền vào Đông Nam Á.
- Thế kỷ XIII, Hồi giáo bắt đầu được du nhập vào Đông Nam Á.
- Thế kỷ XVI, Kitô giáo dần dần được thâm nhập vào Đông Nam Á.
Đặc điểm và vai trò của tôn giáo đối với văn minh Đông Nam Á
- Bức tranh tôn giáo ở Đông Nam Á rất đa dạng và phức tạp.
- Tôn giáo đã ảnh hưởng toàn diện, sâu sắc đến các thành tựu văn minh của các
quốc gia Đông Nam Á cổ trung đại.
2. Văn hóa dân gian
- Cư dân nông nghiệp Đông Nam Á tắm mình trong văn hóa dân gian.
- Tín ngưỡng, lễ hội gắn liền với chu kỳ nông nghiệp, thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng
phồn thực.
- Những lễ hội tiêu biểu như: Lễ hội té nước, lễ hội cầu mưa, cầu mùa…
- Lễ hội truyền thống của các nước Đông Nam Á vừa thể hiện tính thống nhất vừa
thể hiện tính đa dạng.
3. Chữ viết
- Cư dân Đông Nam Á đã tiếp thu chữ viết của người Ấn Độ, Trung Quốc để tạo ra
chữ viết của mình.
- Trên cơ sở chữ Phạn, cư dân Đông Nam Á đã sáng tạo ra những loại chữ viết
riêng của mình là: Chữ Chăm cổ, chữ Khơme cổ, chữ Xiêm cổ…
- Từ chữ Hán của Trung Quốc, cư dân Đại Việt đã tạo ra chữ Nôm.
- Việc sáng tạo ra chữ viết của cư dân Đông Nam Á không phải là sự bắt chước
giản đơn mà là một quá trình công phu, sáng tạo. Điều đó thể hiện thái độ tiếp thu
một cách chủ động, sáng tạo những thành tựu văn hóa Trung Quốc, Ấn Độ của cư
dân Đông Nam Á.
4. Văn học
* Văn học dân gian
- Là một sáng tạo độc đáo của cư dân Đông Nam Á.
- Tác phẩm tiêu biểu: Truyện “Quả bầu”, “Đẻ đất, đẻ nước”…
- Nội dung: Phản ánh cuộc sống lao động sản xuất, tình cảm cộng đồng.
- Văn học dân gian chiếm một vị trí đặc biệt trong đời sống tinh thần của cư dân
Đông Nam Á.
* Văn học viết
- Xuất hiện khá muộn nhưng lại phát triển nhanh chóng và là dòng văn học chính
thống.
5. Nghệ thuật
- Nghệ thuật Đông Nam Á rất đặc sắc, độc đáo, “vừa thống nhất vừa đa dạng”.
- Hát – múa dân gian rất được ưa chuộng và thể hiện tính cộng đồng sâu sắc.
- Kiến trúc:
+ Có hai loại hình kiến trúc tiêu biểu là kiến trúc Hindu giáo và kiến trúc Phật giáo.
+ Đặc điểm: Chịu ảnh hưởng của tôn giáo và là sự tiếp thu có chọn lọc và sáng tạo
kiến trúc của người Ấn Độ.
 Chương 9 Văn Minh Hy Lạp

I. Điều Kiện Tự Nhiên

Hy Lạp cổ đại có điều kiện tự nhiên rất đặc biệt, đã tạo ra môi trường phong phú
cho sự phát triển của nền văn minh Hy Lạp đặc sắc.

1. Vị trí địa lý: Hy Lạp cổ đại nằm ở cực Đông Địa Trung Hải, bao gồm bán đảo
Balkan, quần đảo Eagean, và một phần của bờ phía Tây của Châu Á nhỏ. Đất nước
này có địa hình rất phức tạp với những dãy núi chạy dọc, bán đảo và quần đảo
nhiều và phân tán.

2. Khí hậu: Hy Lạp có khí hậu Địa Trung Hải, với mùa hè nóng, khô và mùa đông
ấm, ẩm. Sự thay đổi này có ảnh hưởng lớn đến nền nông nghiệp của Hy Lạp, với
việc trồng rau mùa hè như lúa mì, olive, nho và mùa đông như hành, tỏi.

3. Thực vật và động vật: ở Hy Lạp cảnh quan chủ yếu là rừng và thảo nguyên, với
cây olive, cây nho, cây lúa mì, cây hồi và cây thông chiếm ưu thế. Động vật gồm
có dê núi, cừu, gấu, sói và thỏ.

4. Tài nguyên thiên nhiên: Hy Lạp có tài nguyên hải sản phong phú như cá, sò, ốc
và các loại hải sản khác. Bên cạnh đó, Hy Lạp cũng có mỏ đá vôi, đá cẩm thạch,
đồng, sắt, than đá và dầu mỏ.
Những điều kiện tự nhiên này đã tạo ra một môi trường sống đa dạng, phong phú
và thúc đẩy sự phát triển của nền văn minh Hy Lạp cổ đại.

II. Dân Cư
a. Dân tộc
Khoảng 4000 năm trước một tộc người du mục đã rời khỏi sông Danube, tiến dần
về phía nam để kiếm những nơi sinh sống thuận lợi hơn.
Người ta lấy tên ông tổ của họ mà đặt tên cho tộc người đó là Hélène. Danh từ ấy
được người Trung Hoa phiên âm ra, ta đọc là Hi Lạp.
Mới đầu người Hi Lạp rất dã man, dơ dáy, tàn bạo. Họ tới bán đảo Grèce cướp
phá, giết chóc, bắt đàn bà con gái về làm nô lệ. Họ lang thang từ thung lũng này
đến thung lũng khác trong mấy thế kỷ, dần dần họ đã học được văn minh Crète và
Phénicie khiến họ dần trở nên hùng cường, chiếm trọ bán đảo Grèce. Do đó mà họ
còn có tệ là Grec. Họ còn tàn phá thành Troie.
b. Tính tình của người Hy Lạp
Bởi cái bán đảo Grèce nhỏ, lại lởm chởm núi đá. Đồng ruộng và bãi cỏ rất ít, hưng
cảnh thì tuyệt: trời và biển một màu xanh, mây và sóng một sắc bạc.

Cảnh trời và biển ở Grèce

Bởi bẩm tính tò mò, thông minh, có tài sáng tác > y như t . nên khi người Hy Lạp gặp
một miền đất như vậy tất nhiên sẽ bỏ nghề mục súc của tổ tiên mà học nghề hàng
hải và tập thành công nghệ. Một khi đã giàu có thì họ sẽ an nhàn, đi tìm chân lý,
luyện văn chương cho qua ngày và tu dưỡng tính tình.
Địa thế Grèce đặc biệt ở chỗ có nhiều thung lũng hẹp khiến cho việc giao thông
giữa các vùng rất bất tiện nên dân tộc Hi Lạp khó mà đoàn kết thống nhất.
c. Quá trình sinh sống và phát triển của dân tộc Hy Lạp
Vào cuối thiên niên kỷ thứ III và đầu thiên niên kỷ thứ II trước Công Nguyên, một
cuộc di cư lớn diễn ra khi các tộc người thuộc ngữ hệ Ấn-Âu từ vùng hạ lưu sông
Danube ở phía Bắc di chuyển xuống bán đảo Balkan (còn được biết đến là bán đảo
Ban Căng) và các đảo trên biển Eagean. Quá trình này kéo dài hơn 1000 năm,
trong đó người Hy Lạp từ từ chinh phục và định cư trong khu vực này.
Cuộc di cư này đã dẫn đến sự phân bố địa lý của các tộc người Hi Lạp như
sau:
- Người Dorians đã định cư ở bán đảo Peloponnese, đảo Crete và một số đảo nhỏ ở
phía nam biển Eagean.
- Người Ionians đã định cư ở vùng đồng bằng Attica, đảo Euboea và vùng ven bờ
phía Tây của Tiểu Á.
- Người Achaeans chủ yếu định cư ở miền Trung Hy Lạp.
- Người Aeolians đã định cư ở Bắc Hy Lạp, một số đảo trên biển Eagean và vùng
ven bờ của Tiểu Á.
Các tộc người này đã xây dựng nên các thành bang trong lịch sử của Hy Lạp, từng
là những cộng đồng chính trị và xã hội độc lập. Mặc dù mỗi tộc người có những
đặc điểm và truyền thống riêng, họ đều tự nhận mình là dân tộc Hy Lạp, hay
Hellenes, đến từ quốc gia Hellas. Họ cùng chung một tôn giáo, những phong tục và
tín ngưỡng tạo nên một nền văn minh chung độc đáo.

III. Các thời kỳ lịch sử lớn của Hy Lạp cổ đại

1. Văn minh Cret - Myxen (Thiên niên kỷ III - thiên niên kỷ II TCN): Nền văn
minh này tồn tại trên hòn đảo Cret phía Nam biển Ê-giê và vùng đất Myxen trên
bán đảo Pelopones, Nam Hy Lạp. Cư dân của văn minh Cret - Myxen chủ yếu làm
nông nghiệp, đồng thời cũng phát triển thủ công nghiệp và buôn bán. Xã hội này
có giai cấp và nhà nước, nhưng nền văn minh tiếp theo của Hy Lạp không tiếp nối
thành tựu của nó sau khi văn minh Cret - Myxen suy tàn vào thiên niên kỷ II TCN
do các cuộc di cư của các tộc người Hy Lạp từ phía Bắc.
2. Thời đại Hôme (Thế kỷ XI - IX TCN): Đây là thời kỳ tan rã của xã hội thị tộc
- bộ lạc trong cộng đồng những tộc người Hy Lạp (Đôrien và Iônien) thiên di từ
phía Bắc xuống. Cư dân thời đại Hôme sống định cư trên các vùng của lục địa Hy
Lạp và các hòn đảo xung quanh, chủ yếu làm nông nghiệp và chăn nuôi, cùng với
đó là hoạt động thủ công nghiệp. Đây cũng là thời kỳ chế độ nô lệ sơ khai ra đời.

3. Thời kỳ hình thành và phát triển xã hội có giai cấp, nhà nước (Thế kỷ VIII
- V TCN): Sau thời đại Hôme, Hi Lạp bước vào giai đoạn hình thành và phát triển
xã hội có giai cấp và nhà nước. Các thành bang Hi Lạp như Sparta và Athens dần
dần hình thành và phát triển, đạt đến đỉnh cao trong thế kỷ V TCN sau cuộc chiến
với Đế chế Ba Tư. Kinh tế dựa trên thủ công nghiệp và thương mại, trong đó các
thành bang Hi Lạp trở thành trung tâm văn minh thời cổ đại với những thành tựu
rực rỡ.

4. Thời kỳ thống trị của Macedonia (Thế kỷ IV TCN): Đây là thời kỳ mà vương
quốc Macedonia ở phía Bắc Hy Lạp dưới sự lãnh đạo của vua Philip II và sau đó là
con trai của ông, Alexander Đại Đế, thống trị và mở rộng lãnh thổ trên toàn Hy
Lạp và một phần lớn thế giới cổ đại. Thời kỳ này đánh dấu sự mở rộng của văn hóa
Hy Lạp và ảnh hưởng của nó tới các vùng đất khác nhau, từ Ai Cập đến Ấn Độ,
trong một thời kỳ được gọi là "Hellenistic" (thế kỷ III - II TCN).

5. Thời kỳ Hy Lạp dưới quyền La Mã (Thế kỷ II TCN - Thế kỷ V sau CN):

Cuối cùng, sau nhiều cuộc chiến và sự bất ổn, Hy Lạp rơi vào tay Đế chế La Mã
vào thế kỷ II TCN. Trong thời gian này, văn hóa Hy Lạp tiếp tục ảnh hưởng mạnh
mẽ tới La Mã, và nhiều tư tưởng, triết học, và nghệ thuật Hy Lạp được La Mã tiếp
nhận và phát triển.

Hy Lạp cổ đại đã để lại nhiều di sản văn hóa và tư tưởng quan trọng, từ triết học,
khoa học, chính trị, đến nghệ thuật và thể thao, ảnh hưởng sâu sắc đến nền văn
minh phương Tây sau này.
Một số điểm cẩn lưu ý về lịch sử của Hi Lạp cổ đại

1. Kinh tế: Trong thời kỳ cổ đại, nền kinh tế Hy Lạp chủ yếu dựa vào thủ công
nghiệp và thương nghiệp, đặc biệt là thương mại hàng hải - điều này là do Hy Lạp
có địa hình gồ ghề, với rất nhiều bờ biển đất đai cằn cỗi không phù hợp phát triển
nông nghiệp. Cấu trúc kinh tế này đã giúp Hy Lạp phát triển sự phân công lao
động, đồng thời nâng cao trình độ sản xuất, tạo ra một cơ sở vững chắc cho sự phát
triển của văn hóa và xã hội.

2. Xã hội: Xã hội Hy Lạp cổ đại là xã hội chiếm hữu nô lệ, với hai giai cấp chính
là chủ nô và nô lệ. Chủ nô sử dụng quyền sỡ hữu các phương tiện sản xuất, cũng
như sở hữu nô lệ - những người thực hiện công việc lao động chủ yếu. Trong khi
chủ nô có quyền lực và quyền sở hữu nô lệ còn nô lệ thì không được quyền gì cả.
Họ chỉ là công cụ trong tay chủ nô.

3. Chính trị: Sự ra đời của nhà nước đã phản ánh sự tiến hóa của xã hội, đánh dấu
bước tiến từ xã hội nguyên thủy. Các nhà nước Hy Lạp tồn tại dưới hình thức
"polis", hay nhà nước thành bang, mà mỗi bang thường có một thành phố là trung
tâm. Những nhà nước này hoạt động độc lập và không thể hợp nhất thành một
quốc gia thống nhất, trừ khi bị thống trị bởi một lực lượng bên ngoài.
Trong các nhà nước thành bang này, chế độ dân chủ chủ nô là chế độ chính trị
phổ biến nhất. Dù mỗi bang có thể có mô hình nhà nước riêng (như cộng hòa quý
tộc ở Sparta, hoặc cộng hòa dân chủ ở Athens), nhưng tất cả đều dựa trên nguyên
tắc này: quyền lực thuộc về một nhóm người, thường là những người đại diện cho
quyền lợi của giai cấp chủ nô, và áp bức giai cấp nô lệ.

 Tóm lại, nền văn minh Hy Lạp cổ đại là một văn minh xây dựng trên cơ
sở của phương thức sản xuất chiếm hữu nô lệ. Sự phát triển của nó đã tạo
ra một tầm ảnh hưởng lớn, không chỉ về mặt văn hóa mà còn về lịch sử
nhân loại.
 IV. Văn Minh Hi Lạp
Người Hi Lạp đã để lại một nền văn minh rực rỡ cho đời sau. cả châu Âu, châu Mĩ
mang ơn họ và người châu Á chúng ta ngày nay cũng chịu ảnh hưởng của họ
không nhiều cũng ít.
1. Chữ viêt và văn học
a. Chữ viết
Chữ viết của cư dân Cret - Mycenae: Cư dân Cret - Mycenae đã sáng tạo ra hai
loại chữ viết. Loại thứ nhất, có niên đại vào đầu thiên niên kỷ II TCN, là loại chữ
tượng hình thuần túy. Loại thứ hai có dạng thức đơn giản hơn, được cấu tạo bởi
một số đường nét khá đều đặn, thống nhất về kiểu thức. Loại này lại được chia
thành hai nhóm: loại A - cổ xưa hơn (1700 - 1400 TCN), mà cho đến nay người ta
chưa dịch được, và loại B - muộn hơn (1400 - 1200 TCN), đã được dịch. Tuy
nhiên, cả hai loại chữ này đều không được tiếp tục phát triển.
Chữ cái Hi Lạp: Qua quan hệ buôn bán vào thế kỷ IX - VIII TCN, người Hi Lạp
đã kế thừa và phát triển chữ viết của người Phenixi (một tộc người chuyên giao thương,
buôn bán trên đường biển Địa Trung Hải). Bảng chữ cái của người Hi Lạp ban đầu bao
gồm 40 chữ cái, sau đó giảm xuống còn 24 chữ cái, gồm 18 phụ âm và 6 nguyên
âm. Chữ cái Hi Lạp cổ đại bao gồm 24 chữ cái, bắt đầu từ Alpha (Α α), Beta (Β β),
và kết thúc ở Omega (Ω ω).
Chữ của người Hy Lạp xưa
Ưu điểm của chữ cái Hi Lạp: là tính khái quát hóa cao, với cách ghép linh hoạt,
có thể thể hiện mọi kết quả của tư duy. Hệ thống chữ cái Slavonic và Latinh bắt
nguồn từ đây và được phần lớn các dân tộc trên thế giới sử dụng.
Các chữ cái Hi Lạp cổ đại được viết từ trái sang phải, giống với hệ thống viết chữ
mà chúng ta sử dụng ngày nay.

b. Văn học
Văn học Hi Lạp cổ đại là một trong những nền văn học lâu đời nhất và phong phú
nhất và còn có ảnh hưởng sâu sắc đến nền văn học và tư tưởng ở phương Tây. Có
thể thấy sự ảnh hưởng của văn học Hi Lạp qua nhiều hình thức nghệ thuật khác
nhau, bao gồm văn học, hội họa, kiến trúc, và thậm chí là điện ảnh hiện đại.
Văn học Hi Lạp cổ đại là một trong những nền tảng văn hóa quan trọng nhất của
nhân loại. Nó không chỉ tạo ra các hình thức văn học mới mà còn định hình nên
cách chúng ta nghĩ về thế giới và hiểu biết về con người.
Một số lĩnh vực tiêu biểu như:
1. Thần thoại Hi Lạp: Các tác phẩm Thần thoại Hi Lạp đã tạo nên một hệ thống
thần thoại rất phong phú và độc đáo, tạo ra một không gian tưởng tượng rộng lớn
về các vị thần, nữ thần, anh hùng, và quái vật. Các câu chuyện thần thoại này
không chỉ giúp giải thích thế giới tự nhiên và con người, mà còn đề cập đến các
vấn đề đạo đức và xã hội.
+ Thuật ngữ thần thoại: Mitologia (tiếng Nga), Mythology (tiếng Anh) , Mythologie (tiếng
Pháp) xuất phát từ chữ Hi Lạp Mythologos (Mythos : truyền thuyết ; logos : lời nói, truyện kể,
học thuyết).
+ Thời gian ra đời: Thần thoại Hi Lạp là thể loại văn học ra đời sớm, hình thành chủ yếu trong
thời kỳ tan rã của xã hội thị tộc, bộ lạc (thế kỷ XI - IX) và phát triển thành một hệ thống hoàn
chỉnh vào thế kỷ VIII TCN – VII TCN.
Thần thoại ra đời trong điều kiện trình độ phát triển của xã hội còn thấp và được thể hiện dưới
hình thức truyền thuyết, những câu chuyện hoang đường về giới tự nhiên, xã hội và con người,
song thể phản ánh quá trình nhận thức của con người về thế giới xung quanh, gắn với thực tiễn.
Thần thoại Hi Lạp, cùng với anh hùng ca, thể hiện thời kỳ lịch sử quan trọng của Hi Lạp :
chuyển tiếp từ xã hội nguyên thủy sang xã hội có giai cấp và nhà nước. Giữa thần thoại và anh
hùng ca vừa đan xen, vừa nối tiếp, trong đó thần thoại là khúc dạo đầu, thể hiện tiến trình lịch sử
đầu tiên ấy.
+ Thế giới các thần: đông đảo, với nhiều thế hệ, nhiều mối quan hệ phức tạp. Dưới đây chỉ là
các vị thần linh tiêu biểu cho hệ thống thần linh đông đảo ấy
Ban đầu vũ trụ chỉ là một khối hỗn mang Kaốt (Chaos), từ đó sinh ra thần đất mẹ Gaia. Thần
Gaia sinh thần bầu trời Uranos. Rồi Gaia và Uranos kết hôn, sinh ra 12 thần khổng lồ Tităng
(Titan), gồm 6 nam thần và 6 nữ thần. Đây là thế hệ « các thần già ». Trong các thần đó, thần
Cronos đã lật đổ cha mình – Uranos để chiếm ngôi vi chúa tể. Các thần Tităng kết hôn với nhau
theo cặp, sinh ra nhiều con.
Các thần con của Tităng gọi là thế hệ « các thần trẻ ». Một trong số đó, thần Dớt (Zeus), con trai
của Crônốt (Cronos), đã lãnh đạo các thần trẻ đánh bại « các thần già » và cai trị thế giới, ngự
trên đỉnh Ôlympơ (Olympe, một ngọn núi ở Bắc Hi Lạp, phân biệt với thành phố Olimpia, nơi tổ
chức thế vận hội Olimpic, nằm trên bán đảo Pêlôpône). Trong thế giới thần linh đông đúc ấy có
12 thần tiêu biểu do Dớt đứng đầu (Một số vị thần già tham gia phe Dớt cũng tiếp tục cai quản
thế giới, như thần Mặt trời Hêliốt)
Thần Dớt (Zeus): thần tối cao, « cha của các thần » và của con người và thần sấm sét
Thần Đêmêtê: chị ruột Dớt, nữ thần nông nghiệp, tạo ra sự phì nhiêu
Thần Hađét: anh ruột Dớt, thần cai quản thế giới âm phủ
Thần Hestia: chị ruột Dớt, thần cai quản bếp lửa gia đình
Thần Pôsêiđông: anh ruột Dớt, thần biển và các nguồn nước
Thần Hêra: em gái và vợ Dớt, quản lý việc hôn nhân và bảo vệ các bà mẹ khi sinh nở
Thần Apôlô: con trai Dớt, thần ánh sáng và nghệ thuật
Thần Áctêmít: con gái thần Dớt, nữ thần săn bắn
Thần Aphrôđit: Nữ thần tình yêu và sắc đẹp
Thần Ares: con trai Dớt, thần chiến tranh
Thần Hêphaixtốt: con trai Dớt, thần lửa – thợ rèn
Thần Atêna: con gái Dớt, thần trí tuệ, bảo trợ Aten và sự phát triển của khoa học, nghệ thuật,
nghề thủ công.
Thần Promete: thần đã sáng tạo ra loài người và mang ngọn lửa xuống trần gian. Vì thế,
Prômêtê bị xiềng vào núi, hàng ngày có con đại bàng đến xé lồng ngực để ăn gan, khi ngày mới
bắt đầu, lá gan lại như cũ và tiếp tục chịu cực hình đó. Về sau, thần được Heraclex, con trai thần
Dớt với một người trần đến cứu thoát. Câu chuyện này là đề tài của vở kịch “Promete bị xiềng”
của nhà bi kịch Etsin. Qua cơn đại hồng thủy, con trai của thần đã sống sót, sinh ra chàng Hêlen,
thủy tổ của người Hi Lạp (Hellas)

Các vị thần Hy Lạp

Thần thoại Hi Lạp có nét đặc trưng: hình ảnh, cuộc sống, những đặc điểm vê tâm lý, tính cách
gần gũi với con người. Đó là sự « thần thánh hóa » con người, hội tụ những nét đẹp của con
người (dũng cảm, hảo hiệp, vì nghĩa lớn, yêu chân lý và cái đẹp) cũng như những khiếm khuyết
của con người (sự độc ác, tính tị hiềm, ghen tuông,…).
Nhà thơ Hê-đi-ốt, sống khoảng cuối thế kỷ VIII, đầu thế kỷ VII TCN đã viết « Gia phả các
thần », phân rõ ba triều đại thần linh, sắp xếp nên một hệ thống thần linh hoàn chỉnh.

2. Thơ ca:

- Sử thi : Iliad và Odysse

Iliát (Iliad): 15.693 câu thơ, chia ra 24 khúc ca, kể về 49 ngày cuối cùng trong năm thứ 10 của
cuộc chiến tranh thành Tơroa (Troy), cũng gọi là thành Iliông (Ilion), một thành bang ven bờ
Tiểu Á, giữa các thành bang Hi Lạp do Agamemnông (Agamemnon, vua của Myxen - Mycenae)
thống lĩnh. Nội dung chính là mối bất hòa giữa Asin (Achillse), vị tướng giỏi nhất của quân Hi
Lạp và Agamemnông vì nàng Brêdêit (Brideis). Cuối cùng Asin chết trong chiến trận, kết thúc
với lễ hỏa táng của Hector, hoàng tử và là tướng chỉ huy của Tơroa.
Ôđixê (Odyssey): 12.110 câu thơ, gồm 24 khúc ca, kể về cuộc hành trình kéo dài 10 năm của
Uylixơ (Uylisses, tức Odysseus), người đã nghĩ ra mưu kế « Con ngựa thành Tơroa », sau chiến
tranh Tơroa, trải qua sóng gió mới trở về quê hương Itác (Ithaca) bên người vợ chung thủy
Pêlênốp và con trai. Hai vợ chồng nhận ra nhau qua chi tiết chiếc giường trong phòng ngủ có
một chân vốn là một gốc cây được đẽo nên không di chuyển được.
Hai bộ sử thi đồ sộ này vừa là những kiệt tác văn học, vừa phản ánh một thời kỳ lịch sử của
người Hi Lạp, tức thời kỳ tan rã của xã hội nguyên thủy Hi Lạp – Thời đại Hôme (thế kỷ XI – IX
TCN), tương truyền do thi sĩ Hôme, người thi sĩ bị mù chuyên đi kể chuyện tại các thành phố.
Hai bộ sử thi ấy còn thể hiện sự gắn bó chặt chẽ giữa thần thoại và tính chất anh hùng ca trong
thần thoại và sử thi Hi Lạp. Đây là niềm tự hào của nền văn minh Hi Lạp và là tác phẩm phổ
biến nhất trong di sản văn học Hi Lạp.
 - Thơ trữ tình
Nhà thơ xác thực đầu tiên là Hêđiốt, khoảng nửa sau thế kỷ VIII TCN, đầu thế kỷ VII TCN, tác
giả của « Nguồn gốc các vị thần » và « Lao động và ngày tháng ». “Nguồn gốc các vị thần” là
văn bản viết đầu tiên về thế giới thần thoại Hi Lạp, hệ thống hóa những câu chuyện kể dân gian
và do đó đôi khi có những khác biệt so với truyền thuyết, sử thi (ví dụ: về nguồn gốc của nữ thần
tình yêu Aphrôđit, theo Hôme là do thần Dớt sinh ra, nhưng theo ông là do bọt biển sinh ra)
Các thi sĩ khác : Thế kỷ VII – VI TCN xuất hiện nhiều nhà thơ, tiêu biểu như Ackhilốc
(Archiloque), Ankây (Alcaeus), Saphô (Sappho)…
Nữ thi sĩ Sa phô (Sappho), được người Hi Lạp xưng tụng là nàng thơ thứ 10 của thơ ca Hi Lạp
(theo quan niệm của người Hi Lạp, có 9 nàng tiên bảo trợ cho hoạt động thi ca). Bà để lại 9 tập
thơ, thể hiện sâu sắc và tinh tế những sắc thái tình cảm sâu sắc của con người.
 3. Kịch thơ: bao gồm bi kịch và hài kịch, là một thể loại văn học phát triển
mạnh mẽ ở Hi Lạp cổ đại, đồng thời cũng là một hình thức nghệ thuật sân
khấu đã góp phần lớn vào kho tàng văn hóa nhân loại. Hi Lạp cổ đại đã phát
minh ra hai thể loại này, và các tác phẩm của Sophocles, Aeschylus,
Euripides, và Aristophanes vẫn tiếp tục được biểu diễn và nghiên cứu đến
ngày nay.

Thể loại kịch ra đời từ các hoạt động ca hát, kể chuyện trong lễ hội tôn vinh thần
rượu nho Dionisos, nhất là vào thế kỷ VI TCN. Các tác phẩm của họ đề cập đến
các vấn đề trọng đại của con người, bao gồm anh hùng, sự bất công, số phận, và sự
phụ thuộc vào các vị thần. Ba nhà sáng tác bi kịch lớn, Aeschylus, Sophocles và
Euripides, và nhà sáng tác hài kịch tiêu biểu Aristophanes đã góp phần làm nên
tinh hoa của thể loại này.

Aeschylus, người tin vào vai trò quyết định của các thần linh và đề cao chính
nghĩa, ca ngợi tinh thần yêu nước và bất khuất của con người. Sophocles, với thế
giới quan tôn giáo truyền thống, cho rằng bi kịch sinh ra từ sự phản kháng số mệnh
của con người. Euripides, người không tin vào số mệnh, cho rằng con người rơi
vào bi kịch do không thắng nổi dục vọng của mình.
Còn Aristophanes, với những tác phẩm hài kịch tiêu biểu xoay quanh các vấn đề
thời sự, chính trị, mang tính đả kích, châm biếm xã hội đương thời. Những tác
phẩm của họ vẫn tiếp tục được nghiên cứu và diễn lại đến ngày nay, ghi dấu ấn
quan trọng trong lịch sử văn hóa nhân loại."

4. Lịch sử và Triết học:

Triết học
Triết Học với từ gốc tiếng Hy Lạp “Philosophia”, trong đó
- “philos” có nghĩa là “yêu mến”
- “sophia” nghĩa là “sự thông thái, tri thức”.
Đây là một trong những thành tựu văn minh đáng kể nhất của người Hy Lạp, đồng
thời cũng là cội nguồn của triết học phương Tây. Triết học Hy Lạp ra đời trong
một xã hội có nền kinh tế thủ công nghiệp và thương mại phát triển, với chế độ nô
lệ trỗi dậy, và dựa trên những thành tựu khoa học tự nhiên, ít bị chi phối bởi tôn
giáo.
+ Điểm nổi bật trong lịch sử triết học Hy Lạp là sự hình thành, phát triển và cuộc
đấu tranh giữa hai trường phái chính: duy vật và duy tâm.
+ Triết học Hy Lạp cổ đại được chia thành hai thời kỳ chính:
1. Thời kỳ hình thành của các trường phái duy vật và duy tâm đầu tiên – từ
thế kỷ VII đến thế kỷ VI TCN :
Triết học Hy Lạp được chia làm 2 trường phái là trường phái duy vật và trường
phái duy tâm
Trường phái duy vật : kế thừa và phát triển lên tầm cao mới những quan điểm
duy vật đầu tiên, trong điều kiện xã hội mới. Aten trở thành trung tâm của nền triết
học phương Tây cổ đại.
Anaxago (500 – 428 TCN) : Nhà triết học duy vật nổi tiếng đầu tiên của giai đoạn
này, cho rằng thế giới không do ai tạo ra, không bị hủy diệt, không có sự thay đổi
chất lượng, là sự thống nhất và phân chia của các dạng vật chất. Ban đầu chỉ có các
« hạt giống » vô cùng nhỏ, hỗn độn, lắm hình vẻ, rồi chuyển động, liên kết theo
loại tạo ra vạn vật. Động lực của sự chia tách và liên kết là chất nhẹ nhất, sạch nhất
– trí tuệ.
Empêđốc (khoảng 495 – 435 TCN), cho rằng cội nguồn của vạn vật là lửa, nước,
không khí và đất, không chuyển hóa mà hỗn hợp với nhau một cách cơ học tạo ra
vạn vật. Các sự vật, hiện tượng tồn tại nhờ sự thống nhất (do yêu) và chia tách (do
lòng căm thù) của các nguyên tố tạo nên. Ông sáng lập ra lí thuyết cổ điển về các
nguyên tố.
Đêmôcrit (460 – 371 TCN), nhà triết học duy vật nổi tiếng nhất. Ông sáng lập ra
thuyết nguyên tử cổ đại. Theo đó, toàn bộ thế giới, gồm cả con người, đều được
cấu thành từ những hạt nhỏ nhất – các nguyên tử, không phân chia, chuyển động
giữa các khoảng chân không, tạo nên vạn vật. Ông là người đầu tiên nêu ra quan
điểm vận động là thuộc tính của vật chất. Ông chống tôn giáo, cho rằng thần linh
chỉ là hiện thân của tự nhiên và bản tính con người. Thuyết nguyên tử của ông ảnh
hưởng tới toàn bộ triết học và khoa học châu Âu về sau.
Trường phái Duy Tâm: Phát triển mạnh một hệ thống quan điểm duy tâm về thế
giới, về xã hội và bản thân con người.
- Trường phái duy vật đầu tiên – trường phái Milê: bao gồm các nhà triết học
lớn như Thales, Anaximander, và Anaximenes, đều đến từ Milê, một thành phố
giàu có nằm ở bờ biển Tiểu Á. Họ tìm câu trả lời cho câu hỏi "cái gì là cơ sở đầu
tiên của mọi sự vật, hiện tượng?" trong thế giới vật chất thay vì tôn giáo, và thừa
nhận thế giới là một hệ thống thống nhất.
Thales (624 – 526 TCN) cho rằng nước là nguồn gốc của mọi vật, và vận động tạo
ra mọi sự vật, hiện tượng.
Anaximander (611 – 546 TCN) tin rằng chất Apâyrôn (không giới hạn) là nguồn
gốc đầu tiên của mọi sự vật, không đổi và vĩnh cửu. Tất cả mọi sự vật đều bắt
nguồn từ Apâyrôn và trở về Apâyrôn khi chết đi.
Anaximenes (585 – 525 TCN) cho rằng không khí là nguồn gốc của sự sống.
Heraclitus (554 – 483 TCN), người Ephesus, cho rằng lửa là nguồn gốc của mọi sự
vật. Ông là một trong những người tiên phong của phép “biện chứng cổ đại”, với
câu nói nổi tiếng "Không ai tắm hai lần trên một dòng sông", nhấn mạnh rằng sự
vận động và thay đổi không ngừng là đặc trưng của vật chất, kết quả của cuộc đấu
tranh giữa các mặt đối lập.

- Trường phái duy tâm đầu tiên - Trường phái Pythagoras: Do Pythagoras
(540 – 500 TCN) sáng lập, một nhà toán học nổi tiếng, người lập ra "Hội tôn giáo –
triết học". Phái này coi trọng tuyệt đối các con số. Theo họ, con số không chỉ là
những biểu thức đơn giản mà còn là biểu hiện của bản chất của sự vật (Ví dụ: số lẻ
biểu thị hữu hạn và điều tốt; số chẵn biểu thị vô hạn và điều xấu). Thành tựu chính
của họ nằm trong lĩnh vực toán học, thiên văn học và lý thuyết âm nhạc.
Trường phái Elea, một thành phố ở miền Nam Ý, do Xenophanes (570 – 480 TCN)
sáng lập, gồm các yếu tố duy tâm (sự vận động chỉ là hình ảnh của giác quan) và
duy vật (thế giới tồn tại vĩnh cửu, không do ai tạo ra, và không thể bị hủy diệt)."
Triết học thời kỳ Hi Lạp hóa – 3 thế kỷ trước công nguyên :
Thời kỳ phát triển cuối cùng của triết học Hi Lạp cổ đại, với hai trường phái
Êpiquya và Stôisit
* Trường phái Êpiquya:
Trường phái này do Êpiquya (341 – 270 TCN) sáng lập. Ông kế thừa và phát triển
thuyết nguyên tử của Đê mô crit, cho rằng sự chệch hướng của các nguyên tử gây
ra sự va chạm không ngừng của các nguyên tử, sinh ra kết hợp mới, tạo chất mới.
Ông cho rằng con người có thể nhận thức thế giới bằng cảm giác, và cảm giác hoàn
toàn đáng tin cậy
* Trường phái Stoisit (khắc kỷ):
Trường phái này do Dênôn (Zénon, khoảng 335 – 264 TCN) sáng lập, vừa có yếu
tố duy vật, vừa có yếu tố duy tâm. Trường phái này coi đức hạnh là điều cần có lớn
nhất của con người, chủ trương con người phải thanh đạm, kiên cường và bình thản
trước nguy nan, chống lại xu hướng hưởng lạc của phái Êpiquya
Triết học Hi Lạp cổ đại là sản phẩm của một xã hội chiếm nô phát triển, trên cơ sở
nền kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp khá phát triển, trên cơ sở những
thành tựu của khoa học tự nhiên, ít bị tôn giáo chi phối. Sự phát triển ấy diễn ra
trong bầu không khí xã hội tương đối tự do, diễn ra cuộc đấu tranh giữa các
khuynh hướng duy vật và duy tâm. Nó đã đặt cơ sở cho nền triết học phương Tây
về sau.

Sử Học

- Từ thế kỷ V TCN, người Hi Lạp bắt đầu có sử học thành văn và xuất hiện những
nhà viết sử chuyên nghiệp. Sử học Hi Lạp là cội nguồn của sử học phương Tây.
- Những nhà sử học tiêu biểu:
+ Hêrôđốt (484 – 425 TCN): một kiều dân Mê-tec ở Aten, được coi là “người cha
của sử học phương Tây”. Ông du lịch nhiều nơi, thu thập nhiều cứ liệu, tai nghe
mắt thấy nhiều điều, và đã viết bộ sách “Tóm tắt các sự kiên”, sau này được gọi là
bộ “Lịch sử”, thế kỷ II TCN được các nhà bác học ở Alexandria chia làm 9 tập,
trong đó viết về lịch sử Atxiri, Ai Cập, Ba Tư, Babilon, nhất là “Cuộc chiến tranh
Hi Lạp – Ba Tư”, viết xong năm 430 TCN. Trong cuốn “Cuộc hiến tranh HI Lạp
Ba – Tư”, Hêrôđốt ca ngợi lòng yêu nước và những chiến thắng lẫy lừng của người
Hi Lạp trước quân Ba Tư, đề cao tính chính nghĩa của cuộc chiến đấu này.
Tác phẩm của ông là nguồn sử liệu quý báu về lịch sử Ai Cập, Babilon, Hi Lạp.
Ông còn được coi là nhà dân tộc, nhà tư tưởng, cho rằng nhà sử học không chỉ là
người kể chuyện mà còn là nhà triết học, phải trả lời cho các câu hỏi: cuộc sống
con người phụ thuộc vào cái gì? Nguyên nhân của chiến tranh, thất bại và thành
công?...
+ Tuyxiđit (460 – 396 TCN): ông là nhà quý tộc thuộc phái bảo thủ ở Aten, tác
giả của tác phẩm “Lịch sử cuộc chiến tranh Pê lôpône”, viết về giai đoạn 431 – 411
TCN của cuộc chiến tranh do Aten và Xpac cầm đầu mà bản thân ông cũng từng
tham gia lãnh đạo hạm đội Aten, sau bị đưa đi đầy và viêt nên tác phẩm này. Tư
liệu của ông phong phú và xác thực, được phân tích, xem xét kỹ lưỡng, ông là
người đầu tiên trong giới sử học Hi Lạp xem xét, đánh giá các sự kiện lịch sử trong
mối quan hệ hữu cơ với nhau.
+ Ngoài ra còn có Xênôphôn (khoảng 430 – sau 355 TCN), tác giả của Anabaxit,
Lịch sử Hi Lạp (411 – 362), viết tiếp Tuyxidit nhưng lại quá đề cao vai trò của
Xpac. Cuốn Anabaxit của ông có nhiều giá trị về dân tộc học và địa lí vùng Tiểu Á
và Capcadơ.

5. Nghệ Thuật: Kiến Trúc + điêu khắc

Cánh đồng thì xinh xinh, bãi cỏ thì nho nhỏ, núi không cao lắm, biển không rộng
lắm, trời và nước trong trẻo, khí hậu ôn hòa, tất cả những cái đó có ảnh hưởng rất
lớn đến tâm hồn người Hi Lạp.
Họ không thích cái vĩ đại của người Ai Cập mà yêu cái chừng mực.
Tính cách thích sự điều độ, cân đối việc này được hiện rõ trong kiến trúc của Hi
Lạp như.
- Di tích lâu đài.
- Cung điện ở Athens
 Những kiến trúc của người Hi Lạp đều làm cho mọi người tán thưởng tuy
nó không đồ sộ như Kim Tự Tháp ở Ai Cập nhưng mà nó có vẻ duyên
dáng, tươi đẹp, nghiêm trang, nhã nhặn, đường thẳng và đường cong rất
điều hòa nhịp nhàng. Tượng thần ở các cột, đục rất tinh xảo, nét mặt dễm
 lệ, áo quần thướt tha, cử chỉ mềm mại. Đền Pantheon ở Athens đáng
được là một công trình mỹ thuật quý báu của nhân loại
|B đang tả tôi đấy à =)) ôi cảm ơn nhé|. > ko b oi toi dang ke cai den pantheon
ma :D. tôi thấy b đang kể boby tôi rõ ràng nhá đừng có mà điêu :>

Kiến trúc
- Kiến trúc Hy Lạp cổ đại rất đa dạng, từ những ngôi nhà đơn giản
của dân nông dân đến những ngôi đền hoành tráng và thị trường
công cộng (agora). Tuy nhiên, nó chủ yếu được biết đến qua các
ngôi đền lớn và các cấu trúc công cộng khác.
+ Vật liệu: Những công trình đầu tiên của Hy Lạp cổ đại chủ yếu được làm từ gỗ,
gạch và đá. Sau này đá trở thành chất liệu chính và kiến trúc của họ trở nên tinh tế
hơn.
+ Vào thế kỷ VII trước Công nguyên, kiến trúc Hy Lạp thay đổi đáng kể khi xuất
hiện các ngôi đền được xây dựng bằng đá, hình chữ nhật với bốn hàng cột tròn trên
mỗi mặt. Đây chính là nét đặc trưng cho kiến trúc Hy Lạp.
+ Kiến trúc Hy Lạp được chia thành ba kiểu thức chính, Đôrien, Iônien và Cô rinh,
mỗi kiểu thức có đặc điểm riêng biệt:
- Kiểu Đôrien (ra đời vào thế kỷ VII trước Công nguyên) đơn giản và trang
nghiêm, với cột đứng trực tiếp trên nền và không có đế, cột to và có nhiều
nấc, thu nhỏ về phía trên. Đỉnh cột giản dị, không trang trí. Ví dụ tiêu biểu
là đền thờ thần Dớt ở Olympia và đền thờ thần Apollo ở Côrinh.
- Kiểu Iônien (ra đời vào thế kỷ V trước Công nguyên) thanh thoát và trang
nhã hơn, với cột có đế đá trang trí và thân cột thon hơn, những đường rãnh
dọc trên thân cột sâu hơn. Đỉnh cột có hai nếp cuộn tròn như hai lọn tóc
cuốn. Ví dụ tiêu biểu là đền thờ thần Ac-tê-mit ở Êphedơ và đền thờ nữ
thần Atena ở Aten.
- Kiểu Cô rinh (ra đời vào thế kỷ IV trước Công nguyên) tương tự như kiểu
Iônien nhưng cột cao hơn, đế cột và đỉnh cột được trang trí phức tạp hơn.
+ Hy Lạp cổ đại có nhiều công trình kiến trúc nguy nga và đồ sộ, nhưng nhiều
công trình đã mất đi hoặc bị hủy nặng nề sau nhiều thăng trầm của lịch sử. Tuy
nhiên, những tàn tích còn lại vẫn cho thấy cái hay, cái ý nghĩa của nó, và kiến trúc
Hy Lạp vẫn còn tiếp tục ảnh hưởng đến nhiều nền văn hóa sau này.
Một số kỳ quan cổ đại của thế giới mà Hy Lạp tạo ra gồm có Đền thờ thần Artemis
tại Ephesus, và Lăng mộ Mausoleum tại Halicarnassus.

Lăng mộ của Mausole

Lăng mộ Maussollos, hay Lăng Halicarnassus là một lăng mộ được xây dựng giai đoạn 353
TCB–350 TCN tại Halicarnassus (Bodrum, Thổ Nhĩ Kỳ hiện nay), dành cho Mausolus, vị vương
hầu một tỉnh thời Đế chế Ba Tư, và Artemisia, vợ và chị ông. Công trình cao gần 45 mét và mỗi
mặt đều được trang trí bởi một trong bốn nhà điêu khắc nổi tiếng Hi Lạp: Bryaxis, Leochares,
Scopas và Timotheus. Khi hoàn thành công trình được coi là một thành công lớn về nghệ thuật
tới mức được coi là một trong bảy kỳ quan thế giới. Từ lăng (mausoleum) từ đó được sử dụng
chung với nghĩa là một ngôi mộ lớn, dù nguyên nghĩa "Mausol–eum" là "để vinh danh Mausole".
Đền Artemis
Đền thờ nữ thần săn bắn Artemis, còn được gọi là đền thờ Diana được xây dựng từ đá cẩm thạch
bởi kiến trúc sư Chersiphron và con là Metagenes, dài 115 m, rộng 55 m, bao gồm 127 cột đá, ở
thành phố Ephesus (nay thuộc Thổ Nhĩ Kì). Đền được bắt đầu xây dựng năm 550 TCN, trải qua
quá trình xây dựng lại và mở rộng qua nhiều thời kỳ, lần cuối là năm 430 TCN sau 120 năm.
Năm 356 TCN, ngôi đền bị lửa thiêu hủy vào đêm Alexandros Đại Đế chào đời. Một ngôi đền
tương tự được xây lại trên nền ngôi đền cũ. Năm 262, người Goth đã đốt ngôi đền lần thứ hai.
Chỉ phần nền và một số phần khác của ngôi đền thứ hai còn tồn tại đến ngày nay. Viện bảo tàng
Anh ở Luân Đôn còn lưu một số di tích thuộc ngôi đền thứ hai.

Hải đăng Alexandria là ngọn đèn biển được xây dựng vào thế kỷ thứ III trước Công Nguyên
trên hòn đảo Pharos tại Alexandria, Ai Cập làm tín hiệu thông báo của cảng, và sau này là một
ngọn hải đăng.
Chiều cao đèn biển được ước tính khá khác biệt từ 115 đến 135 mét, là một trong những công
trình nhân tạo cao nhất Trái đất trong nhiều thế kỷ và được các học giả cổ đại coi là một trong
bảy kỳ quan thế giới.
Được xây dựng từ những khối đá lớn sáng màu, tháp có ba tầng: phần thấp hình vuông với một
lõi trung tâm, phần giữa hình bát giác, và đỉnh hình tròn. Đỉnh của nó có đặt một tấm gương
phản chiếu ánh mặt trời vào ban ngày; hay một ngọn lửa vào ban đêm.

Điêu Khắc
+ Nghệ thuật điêu khắc Hy Lạp bắt đầu từ thế kỷ VIII trước Công nguyên, với chất liệu ban đầu
là gỗ. Nhưng thật sự phát triển mạnh vào thế kỷ V trước Công nguyên, khi mà nghệ thuật điêu
khắc Hy Lạp đạt đến đỉnh cao với sự góp mặt của nhiều nhà điêu khắc nổi tiếng. Chất liệu chính
cho những tác phẩm điêu khắc này là đá.
+ Điều khắc Hy Lạp nổi bật vì sự chính xác trong việc tái hiện hình dáng con người. Các tượng
điêu khắc thể hiện chi tiết cơ thể, tỷ lệ chính xác giữa các phần cơ thể và biểu cảm sống động của
nhân vật. Ngoài ra, nghệ thuật điêu khắc Hy Lạp không chỉ hình thành những hình tượng thần
linh mà còn miêu tả những nhân vật nổi tiếng trong xã hội, thậm chí cả chính nhà điêu khắc.
+ Một số nhà điêu khắc tiêu biểu của Hy Lạp cổ đại gồm có Myron và Phidias. Myron nổi tiếng
với tác phẩm "Người ném đĩa", phản ánh một cách chính xác động tác và vẻ đẹp của cơ thể
người.
+ Phidias là một trong những nhà điêu khắc nổi tiếng nhất của Hy Lạp, tác phẩm nổi tiếng của
ông bao gồm tượng nữ thần Athena tại Đền Parthenon ở Athens, tượng thần Zeus ở Olympia
(được coi là một trong bảy kỳ quan thế giới cổ đại), và tượng "Athena chiến đấu", một tượng
đồng cao 17 mét đặt trên đỉnh Acropolis ở Athens.
Tượng thần Zeus ở Olympia
Được xây dựng vào năm 470 - 460 trước Công nguyên, cao 40 ft, rộng 22 ft, tạc hình thần Zeus
ngồi trên ngai vàng, với làn da được làm từ ngà voi; râu, tóc, áo choàng làm bằng vàng, tay phải
cầm tượng thần Victory có cánh biểu tượng cho chiến thắng trong các kỳ Thế vận hội, tay trái
cầm vương trượng trang trí hình chim đại bàng bằng kim loại, tượng trưng cho quyền lực tối cao
của vị vua trong các vị thần. Đầu thần Zeus trang điểm vòng hoa ôliu. Ngai vàng làm bằng gỗ
tuyết tùng và ngà. Chân thần đặt lên một ghế lớn.
+ Praxiten (thế kỷ IV TCN), tác giả của các bức tượng nam, nữ thần, trong hình hài của những
thanh niên đẹp đẽ, chẳng hạn tượng thần Hecmet, tượng thần Aphrôđit (Tiểu Á)
Thời kỳ Hi Lạp hóa, nghệ thuật điêu khắc Hi Lạp tiếp tục phát triển, với những tác phẩm lớn,
như tượng thần Nikea (chiến thắng), tượng người khổng lồ trên đảo Rôđôs (Rode – một trong 7
kỳ quan của thế giới cổ đại), tượng thần vệ nữ Milô (tiêu biểu của nghệ thuật tượng Hi Lạp)
Tượng thần Mặt Trời ở Rhodes
Tượng thần Mặt Trời ở Rhodes là tượng đồng khổng lồ thể hiện vị thần mặt trời Helios - vị thần
bảo hộ thành Rhodes - đã có công giúp thành phố thoát khỏi cuộc bao vây của Demetrius
"Poliorcetes", vua Syria, năm 305 trước Công nguyên. Theo nhiều giả thiết được đặt tại thành
phố Rhodes, thủ phủ của đảo Rhodes, Ai Cập, tượng được xây dựng năm 280 TCN và sụp đổ
trong một trận động đất vào năm 224 TCN. Tượng cao khoảng 33 mét.
Nhìn chung, kiến trúc và điêu khắc Hi Lạp có giá trị lớn, là cơ sở của kiến trúc và điêu khắc
Roma cũng như một số nét được kế thừa trong nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc của phương Tây
về sau.
 6. Khoa Học Tự Nhiên
Hy lạp cổ đại không chỉ là quê hương của triết học mà còn là cái nôi của nền khoa
học ở Châu Âu đặc biệt là khoa học tự nhiên.
Họ đã có những bước tiến khá dài về toán học, thiên văn học ở trong một xã hội có
nhiều bước tiến về kinh tế và một bầu không khí tương đối dân chủ - tự do (dân
chủ chủ nô), đã xuất hiện nhiều nhà khoa học, khám phá tự nhiên và đi đến nhiều
thành tựu quan trọng, có giá trị cho sự phát triển của khoa học nhân loại.
 Góc xàm xàm của N Ha`: dân chủ = bạn là dân tôi là chủ

Trên rất nhiều lĩnh vực, các nhà khoa học Hy Lạp cổ đại (thường đồng thời là nhà
triết học) đã đạt được nhiều thành tựu to lớn. Họ đã đóng góp rất nhiều vào những
tiến bộ của nhân loại trong lĩnh vực nghiên cứu vũ trụ, học thuyết về thế giới tự
nhiên, và nhận thức về cơ thể người.

Toán học: Họ đã khái quát những kiến thức toán học thành các định lí, định đề,
nguyên lí vẫn còn được sử dụng trong toán học hiện đại: Định lý Pitago, định lý
Talet, định luật Acsimet, Tiên đề Ơcơlit. Họ đã phát minh và đặt cơ sở cho môn
hình học, giúp cho toán học và nền khoa học nói chung của Hy Lạp cổ đại phát
triển mạnh, vượt qua những thành tựu của người phương Đông cổ đại về lý thuyết
toán học.

Thiên văn học: Người Hy Lạp cổ đại đã đạt nhiều thành tựu quan trọng như
- dự đoán được ngày nào có nguyệt thực, ngày nào có nhật thực nhật
thực (Talet)
- thừa nhận Trái đất hình cầu và chuyển động theo quỹ đạo nhất
định (Pitago)
- đề ra thuyết hệ mặt trời, Trái đất quay quanh mặt trời và tự quay
quanh nó[quay quanh trục] (Arixtac)
- tính được chu vi trái đất khá chính xác (37000 km, Eraxtoten)…
Vật lý và Hóa học: Người Hy Lạp cổ đại đã phát triển nên các học thuyết về tự
nhiên, trong đó có
- học thuyết về "tứ đại nguyên tố" gồm: Đất, Nước, Lửa và Không
khí của Empedocles.
- Họ cũng đã nghiên cứu về cấu tạo của vũ trụ và vật chất.
Democritus là một nhà triết học đã đưa ra lý thuyết về "nguyên tử",
tức là các hạt cơ bản không thể chia nhỏ hơn nữa, mà tất cả các vật
chất đều được tạo thành từ chúng.

Y học: Híppôcơrát (460 – 377 TCN), “ông tổ của y dược học phương Tây”, đã đập
tan mê tín dị đoan bằng cách đề ra phương pháp chữa bệnh khoa học, đề cao trách
nhiệm của người thầy thuốc (Lời thề Híppôcơrát)…

Nét độc đáo của các nhà khoa học Hy Lạp, là đã vượt qua được cách nhìn thần bí
của tôn giáo về thế giới, dùng con mắt trực quan, phương pháp khoa học để khám
phá thế giới. Mặc dù còn ở bước đầu, họ đã khái quát thành tri thức khoa học, với
những tiên đề, định lí, định luật mà ngày nay một số vẫn còn giá trị khoa học lớn
và được giảng dạy trong các trường học (định lí Talét, định lí Pytago, định luật
Ácsimét, tiên đề Ơcơlít…). Khoa học tự nhiên ở Hy Lạp cổ đại khác với những tri
thức khoa học ở phương Đông, vốn mang tính chất kinh nghiệm và ít khi vươn lên
tầm khái quát. Đây là một trong những nguyên nhân khiến cho nền triết học Hy
Lạp cổ đại nảy nở và phát triển mạnh các học thuyết triết học duy vật.

Giáo dục
Giáo dục Athens: Giáo dục ở Athens tập trung nhiều hơn vào việc phát triển toàn
diện con người, bao gồm cả thể chất và trí tuệ. Trẻ em nam bắt đầu được giáo dục
từ khi 7 tuổi, học đọc, viết, toán học, nhạc học, và thể dục. Ở tuổi 18, họ bắt đầu
tham gia quân sự và tham gia quốc phòng của thành phố. Trẻ em nữ thì chủ yếu
được giáo dục tại nhà, học cách quản lý gia đình và thực hiện các nghề thủ công.

Giáo dục Sparta: Ở Sparta, giáo dục chủ yếu nhằm mục đích tạo ra các chiến binh
giỏi. Trẻ em nam bắt đầu được đào tạo từ tuổi 7, học cách chiến đấu, chịu đựng
đau đớn, thậm chí là chết dưới mọi hoàn cảnh. Trẻ em nữ cũng được giáo dục về
thể chất để trở thành người mẹ tốt, có thể sinh ra những chiến binh mạnh mẽ. Trái
với nhiều quốc gia khác trong thời gian này, phụ nữ ở Sparta được tôn trọng và có
quyền lực hơn trong xã hội.

- Người Athens không quá thượng võ như người Sparte nhưng họ

cũng không ủy mị. Họ trọng thể dục cũng ngang với trí dục, thích
cái đẹp về tinh thần mà cũng yêu cái đẹp của một thân thể cân đối.
Và họ cũng thường tổ chức các cuộc thi chạy, nhảy, ném tạ…
Chúng ta ngày nay tổ chức thế vận hội là bắt chước họ.
- Họ cũng đặt ra những cuộc thi âm nhạc, thi văn mà giải thưởng là
một vòng quyệt quế choàng lên đầu nghệ sĩ > sau này chúng ta có
cuộc thi đường lên đỉnh Olympia là lấy từ đây.
Chính trị
Nhiều triết gia Hi Lạp như Platon, Aristote ở thế kỷ 4 TCN đã nghiên cứu các
chính thể. Họ rất thích chế độ dân chủ và áp dụng nó vào Athens và nó đã được cải
tiến và phát triển đến tận bây giờ.
Đời sống
Công dân Athens sống giản dị và sung sướng lắm. Bọn nô lệ làm mọi việc để nuôi
họ các công việc đó như
- Cày ruộng.
- Buôn bán
- Nấu nướng
- May vá
- Quản gia
- Dạy học cho bọn công dân Athens.
 Nên công dân Athens rất nhàn, nhàn, nhàn nhã, đi tản bộ, tha hồ lo việc
nước. Họ biết công của nô lệ ấy nên đối đãi với chúng rất khá =))
Họ ăn uống đạm bạc, không lấy yến tiệc làm thú vui như người La Mã, ăn mặc thì
đơn giản, nhã nhặn. Phụ nữ thì trang điểm một cách kín đáo, không khoe của khoe
sắc ở ngoài đường. đếch giống ở vn có vàng thì đeo đầy người để khoe rằng mình giàu đây là
tục từ xưa đến h của người Việt ta đến khi bị giật thì khóc hu hu uhh uuh uh u uhuhu uh huhuhu.

Họ đã ít lòng ham muốn thú vui, vật chất nhưng lại có nhiều đầy tớ thì họ biết làm
gì cho qua ngày? Nên họ đã tìm đến những thứ khác nhau như
 - Con trai: thì họp nhau bàn việc nước, ngắm đất trời hoặc nói
chuyện văn thơ, triết lý. Nên người Châu Âu đời sau đã học theo
những triết lý của họ mà vẫn không tập được cái cách sống giản dị
đó.
- Con Gái: đọc sách, trồng hoa.

Tóm lại: Nền văn minh Hy Lạp cổ đại đã để lại một kho tàng về triết học, khoa học
và rất nhiều thứ khác cho phương tây và toàn thế giới sau này.
 Chương 9: Văn Minh La Mã (Roma)

I. Điều Kiện Tự Nhiên

- Vị trí địa lý: Nơi khởi nguồn của nền văn minh Roma là ở bán đảo
Italia, là một bán đảo dài và hẹp vươn ra Địa Trung Hải, với dãy Alpes
về phía Bắc ngăn cách với châu Âu. Bán đảo này trên bản đồ giống như
một chiếc ủng, bao bọc ba mặt Đông, Nam và Tây là biển, phía Nam bán
đảo là đảo Sicilia, phía Tây là đảo Corsica và đảo Sardinia. Diện tích của
bán đảo lớn gấp năm lần lục địa Hi Lạp.
 Nhờ vị trí địa lý này đã giúp La Mã dễ dàng tiếp cận với các nền văn
minh khác như Hy Lạp, Ai Cập và Carthage, từ đó học hỏi và tiếp thu
nhiều yếu tố văn hóa.
- Khí Hậu: ôn hòa của Địa Trung Hải đã tạo điều kiện thuận lợi cho nông
nghiệp và chăn nuôi, đặc biệt là trồng nho và ôliu tạo ra sự phát triển
kinh tế mạnh mẽ.
- Khoáng sản: các loại đá như đá vôi, đá cẩm thạch, và các loại kim loại
đã giúp La Mã phát triển thủ công nghiệp, công nghệ xây dựng và điêu
khắc, và kinh doanh với các nền văn minh khác.
- Địa Hình: Địa hình ở La Mã có sự đa dạng và địa hình ở đây là sự kết
hợp giữa đồng bằng, sông, đồi núi.
o từ đồng bằng đến đồi núi thuận lợi cho sự phát triển của
nông nghiệp và đặt biệt ở phía tây La Mã là đồng bằng Tiber
nơi có đất đai màu mỡ thuận lợi cho nông nghiệp và chăn
nuôi nên đây là nơi sản xuất lương thực và là nơi thúc đẩy
phát triển kinh tế La Mã.
o Những ngọn đồi ở La Mã tạo ra một vị trí chiến lược tốt
cho quốc gia này với khả năng quan sát xung quanh và bảo
vệ an ninh và xây dựng các biệt thự, biệt phủ cho bọn thống
trị.
o Có dòng sông Tiber giúp kết nối La Mã với biển Địa Trung
Hải, thuận lợi cho việc giao thương.
II. Dân cư
Bán đảo Italia có con người cư sống từ khá sớm. Trước thiên niên kỷ thứ II TCN
đã có người Ligua (Ligures) sinh sống ở đây vào cuối thời đá mới, đầu thời đại
đồng thau.
Đầu thiên niên kỷ II TCN, các tộc người phía Bắc tràn xuống, vượt qua dãy Alpe
và định cư ở một số vùng trên bán đảo. Đến cuối thiên niên kỷ II TCN lại xảy ra
một đợt thiên di lớn của người châu Âu từ phía Bắc, tạo thành một cộng đồng dân
cư châu Âu sống ở bán đảo Italia, gọi chung là người Italios, người Italios sống ở
đồng bằng Latium được gọi là người Latinh.
Khoảng thế kỷ X TCN, người Êtơruxcơ từ Tiểu Á cũng thiên di đến Italia, định cư
chủ yếu ở vùng giữa hai sông Ácnơ và Tibrơ
Vào khoảng thế kỷ VIII TCN, những người nói tiếng Hi Lạp cũng thiên di và định
cư ở Miền Nam bán đảo và đảo Sicilia.
Muộn hơn nữa, người Xentơ (người Italia quen gọi là người Galia) ở phía Bắc
Alpe đến vùng Bắc bán đảo và đồng bằng sông Pô
Nhìn chung vào giữa thiên niên kỷ I TCN đã hình thành nên những cộng đồng cư
dân sau đây ở Italia:
- Người Galia ở phía Bắc bán đảo, chủ yêu ở đồng bằng sông Pô
- Người Êtơruxcơ ở giữa vùng sông Ácnơ và Tibrơ
- Miền Trung và Nam là người Italios. Những cư dân Italios ở đồng bằng Latium
gọi là người Latinh. Chính họ lập nên thành bang Roma. Họ là nhóm cư dân có vai
trò quan trọng nhất với lịch sử Roma.
- Người Hi Lạp sống ở miền Nam và trên đảo Sicilia, họ lập nên một số thành bang
Hi Lạp. Ban đầu vùng này được gọi là “Đại Hi Lạp”.

III. Các thời kỳ lịch sử của La Mã cổ đại

*Thời kỳ “vương chính”
+ Nhiều nhà sử học cho rằng thời kỳ vương chính là giai đoạn mạt kỳ của chế độ
thị tộc Roma, dù rằng những sử liệu về giai đoạn này rất hiếm hoi và chủ yếu là
truyền thuyết. Theo đó, thành bang Roma ra đời vào năm 753 TCN do hai anh em
Romulus xây dựng (tên Roma đặt theo họ của hai vị anh hùng theo truyền thuyết
này)
+ Thời kỳ này chưa xuất hiện giai cấp và nhà nước, xã hội được tổ chức theo chế
độ dân chủ quân sự, mang nhiều tàn dư của xã hội thị tộc. Theo từng bước, xã hội
thị tộc Roma dần giải thể, mở đường cho sự xuất hiện của xã hội có giai cấp và nhà
nước.
* Thời kỳ cộng hòa - thế kỷ VI TCN đến thế kỷ I
+ Giữ thế kỷ VI TCN, với cuộc cải cách của Xecviut Tuliut, tổ chức xã hội thị tộc
Roma bị xóa bỏ và nhà nước Roma đã ra đời. Người bình dân Pơlép đó đạt được
một số quyền lợi bình đẳng với giới quý tộc Patơrixi, nhưng những quyền lợi căn
bản khác về chính trị - kinh tế của họ chưa được thỏa mãn và họ tiếp tục đấu tranh.
+ Năm 510 TCN, dân chúng Roma nổi dậy khởi nghĩa, xóa bỏ chế độ vương chính,
chế độ cộng hòa được thiết lập. Người bình dân Pơlép tiếp tục đấu tranh, vào cuối
thế kỷ III TCN họ đạt được những quyền lợi căn bản của mình, cộng đồng Roma
hình thành một khối thống nhất, cơ sở của chế độ cộng hòa.
+ Trong giai đoạn này, Roma dần chinh phục các thành bang trên bán đảo Italia,
sau đó mở rộng sự thống trị ra các vùng đất quanh Địa Trung Hải, tạo thành đế
quốc Roma rộng lớn, làm chủ khu vực Địa Trung Hải.
* Thời kỳ đế chế - từ thế kỷ I đến thế kỷ V
Chế độ cộng hòa ở Roma cho đến thế kỷ I chỉ còn là danh hiệu, chế độ chuyên chế
ra đời, gọi là thời kỳ đế chế, quyền hành tập trung trong tay Nguyên thủ, sau này là
Hoàng đế Roma.
+ Giai đoạn cực thịnh của chế độ chiếm nô Roma - thời đại Ôguxtuxơ (thế kỷ I, II):
Giai đoạn này, chế độ chiếm nô Roma đạt tới sự phát triển thịnh vượng về mọi mặt
của nó, với nền kinh tế phát triển toàn diện, quyền lực chính trị của đế quốc được
củng cố.
+ Giai đoạn suy tàn của chế độ chiếm nô Roma (thế kỷ III - IV): Chế độ chiếm nô
Roma lâm vào khủng hoảng và suy thoái, kinh tế không còn phồn thịnh như trước,
phương thức canh tác và bóc lột trong các đại điền trang thay đổi, chế độ lệ nông
xuất hiện.
Đế quốc Roma phân chia thành Tây Bộ và Đông Bộ (395), với thủ đô đế quốc Tây
Bộ là Roma, đế quốc Đông bộ là Constantinope (trên eo biển nối biển Ê-giê với
biển Đen). Các bộ tộc man tộc sang ở phía Bắc đế quốc Roma xâm nhập, rồi tiến
tới tiêu diệt đế quốc Tây Roma, với việc hoàng đế cuối cùng bị truất ngôi năm 476
(Romulus Augustus). Đế quốc Đông Roma phát triển theo một hướng khác (còn
gọi là Bizance hay Bidantium). Chế độ chiếm nô Roma hoàn toàn tan rã. Thế giới
văn minh Roma được thay thế bằng một xã hội do những người man tộc nắm giữ.

3. Một vài nét nổi bật của xã hội Roma cổ đại:

- Nhìn chung xã hội Roma cổ đại có nhiều điểm tương đồng so với Hi Lạp cổ đại.
Đó là một xã hội có nền kinh tế phát triển theo khuynh hướng hàng hóa – tiền tệ,
trong đó hoạt động thủ công nghiệp và thương mại hàng hải có nhiều điều kiện
thuận lợi. Về mặt xã hội, xã hội Roma cổ đại cũng là xã hội chiếm hữu nô lệ, với
hai giai cấp cơ bản: chủ nô nắm quyền sở hữu về tư liệu sản xuất và sở hữu nô lệ,
bóc lột thành quả lao động của người nô lệ, lực lượng chính nuôi sống xã hội. Về
chính trị, trải qua các thời kỳ lịch sử khác nhau, nền chính trị Roma có nhiều biến
chuyển, song về cơ bản được tổ chức trên cơ sở nền dân chủ chủ nô.
- Tuy nhiên, lịch sử Roma có những điểm khác biệt so với Hi Lạp cổ đại, trong đó
cơ cấu kinh tế - chính rị có một số nét riêng nổi bật:
+ Kinh tế: mặc dù kinh tế thủ công nghiệp và thương mại rất phát triển song kinh
tế nông nghiệp của Roma lại đóng vai trò qua trọng, mang tính quyết định đến sự
phát triển của èn kinh tế - xã hội. Điều này do những đặc điểm của điều kiện tự
nhiên quy định: Roma có những đồng bằng màu mỡ trên bán đảo Italia, thuận lợi
cho nông nghiệp, nhất là các cây cung cấp nguyên liệu cho thủ công nghiệp; mặt
khác, đế quốc Roma không ngừng mở rộng, bao gồm nhều vùng đất trù phú ở châu
Âu, Bắc Phi, châu Á thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp. Nhưng mặt khác, kinh tế
nông nghiệp với hình thức chủ yếu là đại điền trang Latiphundia lại gắn bó chặt
chẽ với thị trường hàng hóa, tiền tệ (không trồng lương thực mà chủ yếu trồng cây
công nghiệp), tham gia vào mạng lưới trao đổi, buôn bán nên nó hoàn toàn khác
với nền kinh tế tự nhiên, khép kín của phương Đông.
+ Chính trị: Ban đầu nhà nước Roma ra đời dưới hình thức nhà nước thành bang
như các thành thị Hi Lạp, nhưng quá trình phát triển của nó hoàn toàn khác, dần trở
thành một đế quốc rộng lớn, cai trị nhiều vùng đất khác nhau, có mọt chính quyền
trung ương hùng mạnh. Mặt khác, tính dân chủ của nền chính trị Roma suy giảm
dần cùng với tiến trình lịch sử của nó: từ nền cộng hòa chuyển sang thể chế đế chế,
từ nhà nước dân chủ dần chuyển sang nhà nước quân chủ, mặc dù không hoàn toàn
giống như nhà nước quân chủ chuyên chế phương Đông
Những khác biệt đó của xã hội Roma cổ đại ảnh hưởng sâu sắc tới nền văn minh
Roma, khiến cho nó tiếp thu nhiều thành tựu khác nhau, cơ bản là văn minh Hi Lạp
những không chỉ có yếu tố Hi Lạp. Mặt khác, sự phát triển muộn màng của nó so
với văn minh Hi Lạp vốn đã vo cùng rực rỡ và vĩ đại nên văn minh Roma có nội
dung chủ yếu là kế thừa và biến cải, phát triển những thành tựu của vă minh Hi
Lạp.
IV. Văn Minh La Mã
Nền văn minh La Mã hay còn được gọi là nền văn minh kế thừa và bảo tồn
những thành quả của văn minh Hy Lạp hơn là phát triển nền văn minh của
riêng mình như Ai Cập.

Tuy là kế thừa và bảo tồn từ nền văn minh La Mã nhưng họ còn cải tiến nó
đôi chút để cho phù hợp và còn tiếp thu những thành tựu của nền văn minh
phương đông như giấy, la bàn và việc tiếp thu những nền văn minh này đã
đẩy nền văn minh La Mã lên đỉnh cao.

Bởi một phần do các học giả ở La Mã đều chịu ảnh hưởng của Văn Hóa Hi
Lạp hoặc có gốc từ Hi Lạp hoặc từng sinh sống và học tập ở Hi Lạp.

Roma
Tuy vậy người Roma cũng có những thành tựu tiêu biểu của mình, nhất là về lĩnh
vực luật pháp và kỹ thuật. Mặt khác, người Roma đặc biệt có ưu thế về mặt áp
dụng vào thực tiễn những thành tựu nghệ thuật, khoa học kỹ thuật, vì vậy họ đã
xây dựng nên những công trình kiến trúc nguy nga tráng lệ, những tác phẩm nghệ
thuật phong phú, đa dạng cùng những ứng dụng thực tiễn của khoa học kỹ thuật
trong xây dựng và sản xuất.

1. Chữ viết.
Chữ viết: Chữ Latinh
Nguồn Gốc Hình Thành: chữ viết của người Roma được hình thành trên cơ sở
chữ cái của người Hy Lạp là chữ Etruscan họ đem chữ của người Hy Lạp về rồi cải
biến nó thành hệ thống chữ cái của riêng mình là chữ Latinh.
Nội Dung: chữ viết này bao gồm 20 phụ âm và 6 nguyên âm, ngày nay là hệ thống
chữ viết phổ biến nhất trên toàn thế giới.
 Chữ Latinh đã trở thành ngôn ngữ của khoa học kỹ thuật, triết học và
nghệ thuật châu Âu suốt thời cổ đại Roma và trung đại Tây Âu.
2. Văn Học
Văn học La Mã cổ đại có những đóng góp vô cùng quan trọng và phong phú cho di
sản văn hóa thế giới, từ thơ ca, học thuyết, luật pháp, đến lịch sử và khoa học.

Văn học La Mã có thể chia thành các giai đoạn sau:

a. Giai đoạn hình thành (240-30 TCN): Đây là thời kỳ bắt đầu của văn học La
Mã, bắt đầu với sự mượn mô tả từ thơ Hy Lạp và phát triển một phong cách riêng.
Những tác giả quan trọng trong giai đoạn này bao gồm Ennius, Plautus, và
Terence.
b. Thời kỳ Augustan (30 TCN - 14 sau CN): Đây là thời kỳ vàng của văn học La
Mã, với sự thống trị của Hoàng đế Augustus. Các tác giả nổi tiếng trong thời kỳ
này gồm Virgil, Horace, và Ovid.
c. Thời kỳ Bạch và Đen (14-138 sau CN): Đây là thời kỳ mà văn học La Mã tiếp
tục phát triển và đa dạng hóa, với những tác phẩm như các truyện ngắn của
Petronius, thơ của Martial và Juvenal, và lịch sử của Tacitus.
d. Thời kỳ Thượng cổ (138-235 sau CN): Trong thời kỳ này, văn học La Mã tập
trung vào các vấn đề học thuật và triết học, với những tác giả như Pliny the
Younger và Marcus Aurelius.
e. Thời kỳ Hậu cổ (235-476 sau CN): Thời kỳ này chứng kiến sự suy tàn của Đế
quốc La Mã, nhưng vẫn tạo ra những tác phẩm văn học đáng chú ý, như "The City
of God" của St. Augustine.

những nhà văn, nhà thơ nổi tiếng của Roma:

Caesar: không chỉ là một nhà chính trị tài năng, Xê-da còn là một nhà sử học, nhà
văn, điều đó thể hiện qua tác phẩm “Kí sự về cuộc chiến tranh ở xứ Gô-lơ” là một
tác phẩm sử học và văn chương nhiều giá trị lớn. Qua đó, người ta biết rất nhiều
chi tiết về tình trạng xã hội của cư dân xứ Gô-lơ vốn đang sống trong giai đoạn tan
rã của xã hội nguyên thủy, nên nó còn mang giá trị về dân tộc học. Cho đến nay tập
kí sự ấy vẫn là một tác phẩm tiêu biểu của nền sử học, văn học Latinh.
Caesar

Ciceron, cùng thời với Caesar, là một nhà văn, nhà hùng biện tài năng với những
bài diễn thuyết và luận văn triết học trau chuốt và hoa mĩ về diễn đạt.

Ciceron
Virgile 70 – 19 TCN): nhà thơ lớn nhất của Roma cổ đại, tác giả của những tập thơ
lớn, ca ngợi xã hội Roma dưới thời Octavianus, đặc biệt là tác phẩm Ênêit
(Eneide), phỏng theo sử thi của Hôme. Ngoài ra những tập thơ như “Khuyến nông”
hay “Những bài ca của người chăn nuôi” cũng khá nổi tiếng lúc bấy giờ”.
Virgile
Mỗi thời kỳ của văn học La Mã đã đóng góp những kiệt tác cho thế giới, nhiều
trong số đó vẫn được đọc và nghiên cứu đến ngày nay.

3. Sử Học
Nền sử học Roma khá phát triển, với những tên tuổi lớn như Caesar hay Taxituxơ.
Đầu thế kỷ III TCN, lịch sử Roma bắt đầu được ghi chép thành văn. Lúc đầu các
nhà sử học Roma ghi chép lịch sử bằng tiếng Hi Lạp, từ cuối thế kỷ III TCN, tiếng
Latinh đã được dùng phổ biến.
Polybiuxơ (205 – 125 TCN), người gốc Hi Lạp, tác giả của bộ “Thông sử” gồm 40
quyển huật lại một cách khái quát lịch sử Hi Lạp, Roma và các nước Đông bộ Địa
Trung Hải trong khoảng hơn 100 năm (từ năm 264 đến năm 146 TCN). Ông là
người đầu tiên chú ý đến phương pháp sử học, chú ý đến việc biên soạn lịch sử
nhiều nước và nhất là nhận thức rõ tác dụng giáo dục của lịch sư với cuộc sống, coi
quan điểm sử học là triết học, lấy sự việc thật để dạy người đời.
Caesar (100 – 44 TCN): Nhà chính trị, quân sự lỗi lạc Caesar đồng thời cũng là
một nhà sử học lớn. Tác phẩm “Kí sự cuộc chiến tranh với người Gô-lơ”
(Commentarii de Bello Gallico) được xem là một tác phẩm sử học, dân tộc học
xuất sắc. Tác phẩm kể lại về cuộc chiến đấu trong 9 năm của quân Roma do Xêda
cầm đầu, chiến đấu với người xứ Gôlơ (trung tâm là nước Pháp ngày nay). Qua đó,
người ta tìm thấy những tư liệu quý giá vê cuộc chiến tranh này, nhất là những
mưu chước trong hoạt động quân sự cả Xêda, tình trạng kinh tế - xã hội của người
xứ Gôlơ trong giai doạn tan rã của xã hội công xã thị tộc.
Plutác (Plutarchus, 46 – 125), người Hi Lạp, tác giả của 200 cuốn sách, nổ tiếng
nhất là cuốn “Gương danh nhân” (Hay còn được gọi là “Truyện các dan nhân Hi
Lạp Roma”), dựng lại tiểu sử của 46 nhân vật danh tiếng của Hi Lạp và Roma theo
từng cặp dựa trên sự tương đồng về sự nghiệp và tài năng. Cách viết của ông vừa
cân xứng, vừa khách quan. Trong đó, Plu-tác nhiều lần phê phán các sử liệu nhằm
mục đích tìm ra sự thật lịch sử. Ông viết: “Như các nhà địa lý thêm chú giải bên lề
bản đồ đánh dấu những vùng đất nguy hiểm, tôi cũng cảnh báo rằng những ghi
chép về những con người ở quá khứ xa xôi chỉ gồm những câu chuyện tưởng tượng
và huyền thoại. Có lẽ quá trình gạn lọc của tư duy có thể chuyển những huyền
thoại đó thành lịch sử chân thực.” (Theseus, người phiêu lưu thành Athens) Tác
phẩm ấy có giá trị lớn về văn học và sử học, là một nguồn tài liệu cho Shakespeare
viết nên những vở bi kịch bất hủ như “Caesar” hay “Anthony và Cleopatra”
Taxituxơ (Tacitus, 55 – 120): Ông là nhà sử học nổi bật của Roma những thế kỷ
sau công nguyên, tác giả của các tác phẩm “Lịch sử”, “Lịch sử xứ Giecmani”,
“Lịch sử biên niên”. Trong đó, ông không chỉ ca ngợi mà còn nhiều lần phê phán
những điều xấu xa của chế độ chuyên chế Roma.

4. Nghệ thuật: Kiến trúc – Điêu Khắc

Nghệ thuật của người Roma chủ yếu kế thừa những thành tựu về nghệ thuật kiến
trúc của người Hy Lạp.
- Đầu tiên về kiến trúc người Roma mô phỏng các kiểu kiến trúc của
Hy Lạp nhất là kiểu Corinth nhưng đã thay đổi và phát triển nó
thành những công trình kiến trúc kỳ vĩ với quy mô to lớn hơn Hy
Lạp. Khi nhắc đến kiến trúc La Mã, chúng ta thường nghĩ đến
những đấu trường, nhà hát, và đền đài khổng lồ mà họ đã xây
dựng.
- Một sự thay đổi quan trọng của người La Mã là sự phát minh của
mái vòm, mà họ học hỏi từ người Etruria. Một ví dụ điển hình cho
điều này là mái vòm của Điện Pantheon ở Roma.
mái vòm của Điện Pantheon ở Roma.

- Người La Mã cũng đã khéo léo kết hợp các kiến thức truyền thống
của nền văn minh Hy Lạp kinh điển vào công trình của họ. Họ vay
mượn cứng nhắc sự chính xác, tính cân xứng, và những đề án phác
thảo từ kiến trúc Hy Lạp, nhưng cũng đưa vào những phong cách
mới từ người Etruscan, như kiểu mái vòm.

- Đột phá lớn trong nghệ thuật kiến trúc La Mã xảy ra vào thế kỷ 1
TCN, khi họ bắt đầu sử dụng bê tông thay vì đá cẩm thạch làm vật
liệu xây dựng chính. Điều này đã tạo ra nhiều cơ hội để xây dựng
những công trình kiến trúc phức tạp hơn. Cùng với đó, người La
Mã cũng bắt đầu sản xuất thủy tinh sau khi nó được phát hiện ở
Syria, và đồ chạm khảm được đưa về từ Hi Lạp.

- Những cầu vòm bằng đá của người La Mã không chỉ là minh

chứng cho kỹ năng kiến trúc vượt trội của họ, mà còn tạo ra hệ
thống giao thông liên kết các vùng của Đế chế La Mã. Các công
trình kiến trúc nổi tiếng của La Mã cổ đại gồm Đền Parthenon,
Đấu trường Colosseum và

Đền Parthenon Đấu trường Colosseum Khải hoàn môn.

- Về điêu khắc, Nghệ thuật tượng của Roma cũng không có gì độc
đáo, bởi nghệ thuật tượng và điêu khắc nói chung của người Hi
Lạp đã đật đến sự hoàn mĩ. và những bức tượng và phù điêu trên
Khải hoàn môn là minh chứng cho điều này.

- Về tượng và hội họa, người La Mã cũng đã tạo ra những tác phẩm

độc đáo, mặc dù hiện nay chúng khá hiếm hoi.
 5. Khoa Học Tự Nhiên và Kỹ Thuật
Họ không quá tò mò về khoa học, lý luận kém mà tưởng tượng của họ cũng
kém người Hi Lạp nhưng họ có óc thực tế và rất giỏi tổ chức.
Nhìn chung thì khoa học của họ được kế thừa từ Hi Lạp nhưng cũng có một số
thành tựu quan trọng về
- Khoa Học:
o Khoa học quân sự: Người La Mã có khả năng tổ chức rất tốt và đã
phát minh ra nhiều công cụ quân sự mới, như búa đập nước và ballista
(một loại súng cung khổng lồ). Họ cũng đã phát triển các kỹ thuật chiến
đấu mới như maniple - một đơn vị quân sự linh hoạt và cấu trúc của
legion La Mã.

o Toán Học: Người La Mã đã phát triển hệ thống số La Mã, một hệ

thống đếm dựa trên các ký tự như I, V, X, L, C, D, và M. Hệ thống này
còn được sử dụng cho một số ứng dụng cụ thể đến ngày nay, như đánh
số trang trong sách và chỉ định năm trên các công trình kiến trúc.

o Y học: Trong lĩnh vực y học, người La Mã đã tiến bộ với việc tạo ra hệ
thống y tế công cộng, bao gồm việc xây dựng các bệnh viện dành cho
cả quân đội và dân dụng.

o Địa Lý và Thiên Văn Học: Người La Mã đã tạo ra bản đồ chi tiết về

Đế chế La Mã, và đã có sự hiểu biết sơ lược về hình dạng trái đất. Họ
cũng theo dõi các vì sao và hành tinh, và đã sử dụng những kiến thức
này để phát triển lịch của họ.

o Khoa học nông nghiệp: Người La Mã đã nghiên cứu về các phương

pháp canh tác hiệu quả, bao gồm việc tạo ra các công cụ nông nghiệp
hiệu quả, quản lý đất đai và nước, và việc lai tạo cây trồng và vật nuôi.

- Kỹ thuật: Điểm nổi bật của nền khoa học kỹ thuật Roma là tính ứng dụng thực
tế rất cao, với việc áp dụng nó vào xây dựng các công trình kiến trúc như đền
đài, nhà cửa, hệ thống dẫn nước.
 o Kỹ thuật đo lường: Người La Mã đã phát triển các phương pháp đo
lường chính xác trong việc xây dựng, địa lý và thời gian. Đặc biệt, họ
đã phát minh ra đồng hồ nước, một thiết bị đo thời gian chính xác.

o Kỹ thuật xây dựng: Một trong những thành tựu lớn nhất của người La
Mã là trong lĩnh vực kỹ thuật xây dựng. Họ đã phát triển những kỹ
thuật mới như sử dụng mái vòm và cung trong kiến trúc, đồng thời phát
minh ra bê tông, cho phép họ xây dựng các công trình kiến trúc phức
tạp và to lớn như Colosseum và Pantheon.

o Hệ thống dẫn nước: Người La Mã nổi tiếng với kỹ thuật xây dựng hệ
thống dẫn nước thông qua hệ thống đường ống và cống rãnh, được gọi
là acqueducts, mang nước từ các nguồn xa xôi đến các thành phố và
thậm chí bên trong các tòa nhà.

o Đường bộ và cầu: Người La Mã đã xây dựng một hệ thống đường bộ

rộng lớn, một số trong số đó vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Họ cũng đã
tạo ra những kỹ thuật xây cầu tiên tiến, bao gồm cầu vòm và cầu cống.
Các học giả đã để lại thành tựu về khoa học – kỹ thuật ở La Mã như:
+ Học giả Pơlin (Pline, 23 – 79 TCN), tác giả của bộ sách “Vạn vật”, được xem
như một bộ bách khoa toàn thư, tổng hợp những tri thức khoa học thời cổ đại. Bộ
sách bao gồm nhiều lĩnh vực khác nhau: đụa lý, sinh học, nông học, y dược học,
kiến trúc và hội họa…Ông bị chết ngạt năm 79 TCn khi đi khảo sát núi lửa
Vêduvơ, Nam Italia khi nó đang hoạt động.
+ Nhà bác học Ptôlêmê: ông là nhà địa lí, thiên văn học và toán học, sinh trưởng ở
thành phố Alexandria – Ai Cập vào thế kỷ II. Ông đã tổng kết những thành tựu
khoa học cuat Ai Cập, Babilon và Hi Lạp, viết nên bộ sách “hệ thống vũ trụ”, đề ra
thuyết “Địa tâm”. Tuy kết luận mặt trời quay quanh quả đất là sai lầm nhưng thành
tựu mà bộ sách có vẫn rất lớn: khẳng định quả đất hình cầu, có ảnh hưởng tới các
nhà phát kiến địa lí thế kỷ XV – XVI. Ông cũng vẽ được bản đồ thế giới chính xác
nhất lúc bấy giờ, với đất đai thuộc 3 châu: Á, Âu, Phi mà Địa trung Hải là trung
tâm.

 Tất cả những thành tựu này đã đánh dấu sự tiến bộ đáng kể trong kỹ thuật
và khoa học của người La Mã và nhiều trong số đó vẫn được sử dụng và
phát triển hơn nữa trong thời kỳ sau này.
  Tuy họ không đóng góp gì cho lý thuyết khoa học nhưng họ đã tập trung
phát triển áp dụng khoa học vào thực tế và qua đó đã đóng góp nhiều cho
sự phát triển của văn minh nhân loại.

6. Tôn giáo và Gia đình

Gia đình ở La Mã tương đối giống gia đình ở Trung Hoa và Việt Nam hồi xưa. Uy
quyền người cha rất lớn và người cha là người đứng đầu trong gia đình, quản lí
mọi vấn đề trong gia đình và là người giữ công việc thờ phụng, tức công việc quan
trọng nhất trong gia đình.
Cha có quyền
- Đuổi con cái đi.
- Đánh chết con cái
- Cưới, gả con theo ý mình
Bởi vì có quan niệm “nữ nhân ngoại tộc” nên người La Mã cũng chỉ mong có con
trai như người Việt chúng ta khi xưa và một số gia đình ngày na để giữ cho hương
hỏa được tiếp tục.
Khi không có con, họ cũng xin con nuôi và người con nuôi đó sẽ không thờ tổ tiên
của mình mà thờ tổ tiên người nuôi mình.
Ngoài Việc thờ phụng tổ tiên, Người La Mã còn thờ nhều vị thần trên 3 vạn vị thần
và thường cúng vái, cầu thần để che chở.
Đền Pantheon là một trong những đền thờ các vị thần của người La Mã.

Giai đoạn sơ khai của tôn giáo La Mã có nhiều điểm tương đồng với tôn giáo Hi
Lạp, đó chính là hình thái đa thần. Trên thực tế, người La Mã đã học hỏi và tiếp
nhận hệ thống thần linh từ người Hi Lạp, nhưng đã thay đổi tên gọi để phù hợp hơn
với ngôn ngữ và văn hóa của họ. Ví dụ:
- Thần Jupiter trong tôn giáo La Mã tương đương với Thần Zeus của
người Hi Lạp
 - Thần Serapis tương ứng với Thần Demeter
- Thần Neptune giống với Thần Poseidon.
- Juno (tương ứng với Hera),
- Venus (tương ứng với Aphrodite),
- Mars (tương ứng với Ares). Trong thần thoại của La Mã, Mars,
thần chiến tranh
- Vesta, thần hòa bình và hạnh phúc gia đình, là những vị thần được
tôn sùng nhất.

Đạo Kitô, một tôn giáo mới, ra đời vào thế kỷ I trước Công nguyên, không phải ở
La Mã mà tại Bét-lê-em, một vùng thuộc Palestine tại Trung Đông, một tỉnh thuộc
địa của Đế chế La Mã.
Đạo Kitô được hình thành từ sự kết hợp giữa thần học của người phương Đông,
đặc biệt là của người Do Thái và triết học của người Hi Lạp, đặc biệt là của phái
Stoic.

Đạo Kitô đã tiếp quản Kinh Thánh Cựu Ước từ Đạo Do Thái và tạo ra Kinh Thánh
Tân Ước. Thuật ngữ "Ước" đại diện cho lời hứa của Chúa Trời về một vùng đất
màu mỡ, Chúa sẽ ban cho "dân được chọn" - đây là niềm tin của người Do Thái.

Ban đầu, Đạo Kitô được coi là tôn giáo của những nô lệ và người nghèo, những
người mơ ước về sự công bằng trong một xã hội đầy bất công như xã hội nô lệ La
Mã. Tuy nhiên, theo thời gian, tôn giáo này dần trở thành tôn giáo của tầng lớp
thống trị La Mã. Hoàng đế Constantine đã chuyển sang theo Đạo Kitô và biến nó
thành tôn giáo chính thức của Đế chế La Mã vào thế kỷ IV. Từ đó, Đạo Kitô trở
thành tôn giáo chủ yếu ở châu Âu, đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống tinh
thần, chính trị và kinh tế.
7. Luật Pháp
Luật pháp hay luật học là một trong những thành tựu vĩ đại nhất của văn minh
Roma và đặt nền tảng cho luật pháp phương Tây về sau cũng như cho cả thế giới.
Luật pháp của người Roma cổ đại là một trong những hệ thống pháp lý có
ảnh hưởng lớn nhất trong lịch sử thế giới và có thời gian ảnh hưởng lâu dài
 nhất thế giới vì kéo dài từ thời đế chế đến tận bây giờ, đặc biệt là trong hệ
thống pháp lý của nhiều quốc gia châu Âu và Mỹ Latin.

Nguyên tắc cơ bản của luật pháp La Mã là cung cấp một hệ thống quy tắc
pháp lý rõ ràng, chuẩn mực, và thống nhất, đặc biệt là trong lĩnh vực quyền
sở hữu và quyền dân sự khác. Nó bao gồm một số khái niệm cơ bản mà
chúng ta vẫn thấy trong hệ thống pháp lý hiện đại, như nguyên tắc "người bị
cáo buộc có quyền được bảo vệ" (in dubio pro reo), và "đòi hỏi sự công bằng
trong các thỏa thuận" (bona fides).

Luật La Mã được chia thành hai phần chính: Ius Civile và Ius Gentium. Ius
Civile là phần của luật áp dụng chỉ cho công dân La Mã, trong khi Ius
Gentium là các quy tắc áp dụng cho người ngoại quốc.

Luật La Mã đã được ghi chép và biên soạn trong một loạt các tài liệu pháp
lý, bao gồm các đạo luật, sắc lệnh của hoàng đế, và các quyết định của toà
án. Một trong những công trình pháp lý quan trọng nhất của luật La Mã là
"Corpus Juris Civilis" hay "Bộ Luật Dân Sự", một bộ sưu tập các quy định
pháp lý được biên soạn dưới thời Hoàng đế Justinian vào thế kỷ VI.

Bộ luật tiêu biểu của La Mã là

- Bộ luật XII bảng
+ Công bố năm 450 TCN, đầu thời Cộng hòa. Năm 452 TCN, chính quyền Roma
cử ra một Ủy ban dự thảo pháp luật với quyền hạn rộng rãi, tham khảo những kỹ
thuật làm luật trong luật Solon. Sau hai năm, ủy ban công bố bộ luật của Roma,
khắc trên 12 bảng đồng và được đặt tại những nơi công cộng.
+ Nội dung của bộ luật: khá tiến bộ, chống lại sự xét xử độc đoán của giới quý
tộc, bảo vệ quyền lợi và danh dự cho mọi công dân, đề ra những nguyên tắc về tố
tụng, xét xử, thừa kế tài sản…Tuy nhiên, thực chất của bộ luật là nhằm bảo vệ thiết
chế chính trị cộng hòa và quyền lợi của giai cấp quý tộc Roma. Trong quá trình
đấu tranh đòi quyền lợi bình đẳng của tầng lớp bình dân Pơlep, một số điều được
sửa đổi, bổ sung vào đạo luật: bình dân có quyền kết hôn với quý tộc (445 TCN),
bình dân có thể làm tư lện quân đoàn (444 TCN), trong hai quan chấp chính thì
phải có 1 người thuộc tầng lớp bình dân, khong ai được chiếm quá 125 ha đất công
(367 TCN), xóa bỏ chế độ nô lệ vì nợ với công dân Roma. Pháp lệnh năm 287
TCN quy định rằng mọi quyết nghị của Đại hội bình dân có giá trị như pháp luật
đối với công dân Roma. Như vậy, quyền lợi chính trị, kinh tế cơ bản của người
bình dân được đáp ứng.
Mặc dù luật La Mã không còn được áp dụng trực tiếp nữa, nhưng nó vẫn
tiếp tục tạo ra tác động mạnh mẽ đến hệ thống pháp lý của nhiều quốc gia
trên thế giới, và chúng ta vẫn thấy dấu vết của nó trong nhiều nguyên tắc và
khái niệm pháp lý hiện đại.
 Chương 10: Văn Minh Tây Âu thời Trung Đại.

I. Hoàn Cảnh Lịch Sử

1. Sự hình thành các quốc gia mới ở Tây Âu

- Đế chế tây bộ Rôma đã rơi vào tình trạng khủng hoảng từ thế kỷ III và IV, đến
cuối thế kỷ IV và đầu thế kỷ V chế độ chiếm nô ở Tây bộ Rôma đã khủng hoảng
trầm trọng trên tất cả các lĩnh vực.
+ Kinh tế: Sự sụp đổ của nền kinh tế đại điền trang.
+ Chính trị: Thời kỳ tranh đấu gay gắt trong giai cấp thống trị nô lệ.
+ Xã hội: Diễn ra các cuộc cách mạng của nô lệ và người nghèo.

- Người Gecmanh, là những tộc người đã sinh sống ở phía Bắc và Đông Bắc Đế
chế Rôma từ hàng thế kỷ, đã bắt đầu di cư vào lãnh thổ Rôma từ thế kỷ II và III.
Khi Đế chế Rôma suy yếu vào cuối thế kỷ IV và đầu thế kỷ V, người Gecmanh đổ
xô vào, chiếm đất và thành lập các vương quốc riêng của mình. Đó gồm có Vương
quốc Tây Gôt, Vương quốc Văngđan, Vương quốc Buôcgôngđơ, Vương quốc
Ănglôxăcxông, Vương quốc Đông Gôt và Vương quốc Phrăng. Trong số này, chỉ
Vương quốc Phrăng tồn tại lâu dài và có vai trò quan trọng nhất ở Tây Âu trong
thời Trung đại sớm.
2. Sự hình thành và phát triển của chế độ phong kiến
Thế kỷ V đến IX chứng kiến sự hình thành chế độ phong kiến ở Tây Âu, được xây
dựng trên tàn tích của chế độ:
- chiếm hữu nô lệ Rôma
- Sự tan rã của chế độ thị tộc của người Gecmanh.
Sự ra đời của quan hệ sản xuất phong kiến liên quan chặt chẽ với sự hình thành hai
giai cấp cơ bản của xã hội phong kiến đó là:
- giai cấp lãnh chúa
- giai cấp nông nô.
Muốn có 2 giai cấp này phải trải qua quá trình "phong kiến hóa", đó là quá trình
mà một số người nắm trong tay lượng lớn ruộng đất và trở thành giai cấp lãnh chúa
phong kiến. Trong khi những người nông dân tự do và các tầng lớp nhân dân khác
đã bị một số người tịch thu hay nói đúng hơn là cướp ruộng đất và họ đã bị biến
thành nông nô. Chính nhờ quá trình “Phong Kiến Hóa” này đã tạo ra 2 giai cấp
trong xã hội này.

2.1. Sơ kì trung đại (thế kỉ V- XI): thời kì hình thành chế độ phong kiến
- Từ thế kỉ V – IX, chế độ phong kiến ở Tây Âu đã được hình thành thông qua quá trình “phong
kiến hóa„
+ Dưới thời Clôvit thực hiện chế độ ban tặng ruộng đất cho quý tộc thị tộc Gecmanh, thân binh,
chủ nô Rôma phục tùng chính quyền mới, tăng lữ trong nhà thời Kitô giáo. Lúc đầu đó là ruộng
đất “ân tứ„- một hình thức cho không ruộng đất, như một ân huệ của nhà vua đối với người có
công. Sau dần biến thành đất Anlơ (đất tự do)- có quyền nhượng lại, mua bán, trao đổi.
+ Dưới thời trị vì của tể tướng Saclơ Macten, thực hiện chế độ ban cấp ruộng đất, gọi là
Bênêphixium (đất phong quân vụ). Có nghĩa là người nhận ruộng đất phong cấp phải có nghĩa vụ
quân sự đối với người ban cấp ruộng đất cho mình. Người được phong đất phải thề trung thành
với tôn chủ (người phong đất) và phải thực hiện nghĩa vụ quân sự 40 ngày/năm, đất phong chỉ
được sử dụng suốt đời chứ không được truyền cho con cháu, có thể bị chủ đất lấy lại nếu người
nhận đất không làm tròn bổn phận.
=> Hình thành hai giai cấp mới trong xã hội là giai cấp lãnh chúa phong kiến và giai cấp nông
nô. Người nông dân tự do bị chiếm đoạt ruộng đất, bị lệ thuộc vào lãnh chúa và trở thành nông
nô, phải nộp địa tô cho lãnh chúa (địa tô lao dịch, hiện vật, tiền) và phải chịu nhiều nghĩa vụ
khác (lao dịch, binh dịch).
- Từ thế kỉ IX- XI: là thời kì tồn tại của chế độ phong kiến phân quyền. Toàn bộ nền kinh tế Tây
Âu tập trung trong các lãnh địa phong kiến. Mỗi lãnh địa phong kiến là một vương quốc khép
kín riêng, mỗi lãnh chúa là 1 ông vua con và mỗi lãnh địa là một đơn vị kinh tế- chính trị độc lập.

2.2. Trung kì trung đại (XI- XV): thời kì phát triển của chế độ phong kiến.
- Thế kỉ XI, thành thị trung đại Tây Âu ra đời đã làm thay đổi toàn bộ bộ mặt của chế độ phong
kiến Tây Âu trên tất cả các mặt kinh tế- chính trị - xã hội – văn hóa.
+ Thành thị ra đời đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế hàng hóa, làm tan rã nhanh
chóng nền kinh tế tự nhiên.
+Thành thị ra đời góp phần làm giải thế chế độ nông nô. Đồng thời làm xuất hiện một tầng lớp
xã hội mới là tầng lớp thị dân. Thị dân tuy ít về số lượng nhưng lại nắm phần lớn của cải của xã
hội và ngày càng lớn mạnh. Họ có vai trò to lớn trong đời sống chính trị Tây Âu, là lực lượng
đồng minh của nhà vua, là hạt nhân để chuyển từ chế độ phong kiến phân quyền sang tập quyền.
+ Thành thị ra đời đóng vai trò tích cực chuyển từ chế độ phong kiến phân quyền sang tập quyền.
- Mac đã nhận xét: thành thị ở phương Đông giống như những cái bướu thừa mọc trên cơ thể,
còn ở phương Tây thành thị là những bông hoa rực rỡ của thời trung đại...
Thành thị không chỉ là trung tâm chính trị, mà còn là trung tâm kinh tế- văn hóa. Có thể nói, sự
ra đời và phát triển của thành thị trung đại Tây Âu đã chứa đựng trong nó những nhân tố làm tan
rã chế độ phong kiến từ trong lòng của chế độ đó.

2.3. Hậu kì trung đại (thế kỉ XV- XVI)

Đây là thời kì suy tàn của chế độ phong kiến Tây Âu, quan hệ sản xuất TBCN đã xuất hiện trong
lòng chế độ phong kiến Tây Âu.
- Về kinh tế:
+ Kinh tế hàng hóa tiền tệ phát triển, đẩy lùi kinh tế tự nhiên, các tổ chức kinh tế theo lối phong
kiến được thay thế bằng các hình thức sản xuất mới theo lối TBCN. VD: phường hội được thay
thế bằng các công trường thủ công.
+ Các tổ chức hội buôn được thay bằng các công ty thương mại.
+ Trong nông nghiệp: các lãnh địa bị xóa bỏ, thay bằng các trang trại kinh doanh theo lối TBCN.
- Về xã hội: quan hệ xã hội đã có sự thay đổi, ở thời sơ và trung kì quan hệ bóc lột là lãnh chúa
đối với nông nô đã thay bằng quan hệ bóc lột giữa chủ và thợ. Hình thức bóc lột lao động làm
thuê, bóc lột giá trị thặng dư thay cho hình thức bóc lột có tính chất cưỡng bức người nông nô.
Công thức là chủ xuất vốn, thợ xuất sức.
Trong xã hội xuất hiện một giai cấp mới là giai cấp tư sản (một số thương nhân giàu có, một số
chủ đất, một bộ phận thị dân giàu có). Bên cạnh những mâu thuẫn cũ trong xã hội, xuất hiện
thêm những mâu thuẫn mới: Tư sản và phong kiến, tư sản và vô sản. Trong đó mâu thuẫn tư sản
và vô sản mới nảy sinh, chưa sâu sắc. Còn mâu thuẫn giữa tư sản và phong kiến mới là mâu
thuẫn cơ bản, chủ yếu ở thời hậu kì. Do đó, đấu tranh của tư sản chống phong kiến là động lực
thúc đẩy xã hội phong kiến Tây Âu hậu kì, làm cho xã hội phong kiến tan rã nhanh hơn, mở
đường cho sức sản xuất TBCN phát triển.
- Về chính trị: Từ cuối thế kỉ XV, chế độ phong kiến trung ương tập quyền đã hình thành, tiếp
tục phát triển thành nhà nước quân chủ chuyên chế (Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha). Bên
cạnh vua vẫn có nghị viện, hội nghị 3 đẳng cấp như một cơ quan tư vấn giúp nhà vua cai trị. Nhà
nước quân chủ chuyên chế thời kì này có sự liên minh giữa tư sản và phong kiến. Chính quyền
phong kiến khuyến khích tư sản kinh doanh phát triển kinh tế nhưng trong khuôn khổ của chế độ
phong kiến.
- Về văn hóa: thời kì này diễn ra cuộc đấu tranh gay gắt về văn hóa tư tưởng giữa giai cấp tư sản
và phong kiến, được biểu hiện qua các phong trào Văn hóa Phục hưng, cải cách tôn giáo, chiến
tranh nông dân Đức, Cách mạng tư sản Nêđeclan.
3. Vai trò và thế lực của giáo hội Rôma
- Kitô giáo ra đời vào thế kỷ thứ nhất sau công nguyên (C.N) ở vùng Jerusalem, và
vào cuối thế kỷ thứ IV, nó đã trở thành tôn giáo chính thức của Đế chế Rôma.
- Để điều hành giáo hội trên phạm vi toàn đế chế, Đạo Kitô đã thành lập năm trung
tâm giáo hội chính, bao gồm Constantinople, Antioch, Jerusalem, Alexandria, và
Rome. Mỗi trung tâm này đều được lãnh đạo bởi một Tổng giám mục.
- Vào năm 1054, Giáo hội Kitô giáo đã chia rẽ thành hai phái: Giáo hội Rôma (hay
còn gọi là Giáo hội phương Tây) với trụ sở chính ở Vatican và Giáo hội Đông
phương (hay còn gọi là Giáo hội Hy Lạp Ortodox), hai giáo hội này tồn tại độc lập
và thường xuyên có mâu thuẫn với nhau.
- Suốt thời Trung đại, Giáo hội Kitô giáo nắm giữ một lực lượng mạnh mẽ về kinh
tế, chính trị và văn hóa, trở thành nền tảng vững chắc cho chính quyền phong kiến.

II. Văn Hóa Tây Âu từ Thế Kỉ V đến V.

1. Tình hình chung về văn hóa, giáo dục, tư tưởng

- Khi người Germanic đặt chân lên lãnh thổ của Đế chế Rôma phương Tây, họ đã
gây ra nhiều tổn thất cho di sản văn hóa Roma cổ đại, chỉ có những nhà thờ và tu
viện Kitô giáo được tránh khỏi sự phá hoại.
- Trong các vương quốc do người Germanic lập ra, hầu hết những người thuộc tầng
lớp quý tộc, bao gồm cả nhà vua đều không biết chữ. Quả thực các ngôi trường cơ
bản chỉ tồn tại trong các tu viện. Giáo sĩ là nhóm người duy nhất biết đọc và viết,
nhưng họ sử dụng kỹ năng này chủ yếu cho việc nghiên cứu và giảng dạy Kinh
thánh.
- Nội dung giáo dục trong các tu viện chủ yếu tập trung vào Thần học - được xem
như "bà chúa của khoa học". Các môn học khác như: Ngữ pháp, Tu từ học, Logic,
Toán học, Hình học, Thiên văn học, Âm nhạc...đều được coi là các môn bổ trợ và
phục vụ cho việc nghiên cứu Thần học.
Nhìn chung, văn hóa Tây Âu trong thời kỳ sơ kỳ Trung đại đạt đến mức độ thấp
kém và hoàn toàn bị lấn át bởi Giáo hội Kitô giáo. Bất kỳ điều gì đối lập với Kinh
thánh đều bị giáo hội đàn áp không khoan nhượng. Châu Âu trong thời kỳ này
ngập trong "đêm tối của Trung cổ".
 2. Văn hóa phục hưng trong thời kỳ Charlemagne (Carôlanhgiêng)"
Trong thế kỷ VIII và IX, Tây Âu chứng kiến sự Phục sinh văn hóa đáng kể trong
thời kỳ cai trị của Charlemagne (Carôlanhgiêng), vị vua của người Franc và sau
này trở thành Hoàng đế La Mã. Sự phục hưng này thường được gọi là thời
kỳ"Phục Hưng Carolingian".

1. Học thuật và giáo dục: Charlemagne rất coi trọng giáo dục và học thuật. Ông
đã lập ra một hệ thống giáo dục toàn diện, mở rộng việc dạy học ra khỏi tu viện và
mở cửa trường học cho mọi người. Ông cũng thu hút các học giả từ khắp nơi trên
châu Âu và Trung Đông để tạo nên "Học Viện Hoàng Gia" tại Aachen, nơi ông đặt
thủ đô. Các học giả này, bao gồm Alcuin của York, đã giúp duy trì và truyền bá
kiến thức từ thời kỳ cổ đại.
2. Văn học: Văn học Carolingian bao gồm các tác phẩm viết bằng tiếng Latin và
tiếng Volkhov - ngôn ngữ của người Franc. Trong thời kỳ này, nhiều tác phẩm cổ
điển Latin được sao chép và lưu giữ, đồng thời nhiều tác phẩm mới cũng được tạo
ra.
3. Nghệ thuật: Trong lĩnh vực nghệ thuật, thời kỳ Phục Hưng Carolingian đã phát
triển một phong cách hoàn toàn mới, kết hợp giữa nghệ thuật Rôma cổ đại,
Byzantine và Insular. Các tác phẩm nổi bật bao gồm việc trang trí sách, kiến trúc
(ví dụ: Nhà nguyện Palatine ở Aachen), và điêu khắc.
4. Kiến trúc: Charlemagne đã xây dựng nhà nguyện Palatine ở Aachen, một biểu
tượng của kiến trúc Carolingian, với cảm hứng từ các công trình Rôma và
Byzantine.

Tóm lại, thời kỳ Carolingian đã đánh dấu sự hồi sinh mạnh mẽ của văn hóa và giáo
dục, tạo ra nền tảng cho sự phát triển tiếp theo của Châu Âu trong Trung đại.

III. Văn Hóa Tây Âu từ thế kỉ XI đến XIV

1. Sự thành lập các trường đại học
Tại Châu Âu thế kỷ trung đại, sự phát triển của nền kinh tế đã dẫn đến sự hình
thành các thành thị và tầng lớp thị dân. Do nhu cầu tìm hiểu và mở rộng kiến thức
của tầng lớp này nên đã đẩy nhanh sự ra đời của các trường học, bắt đầu từ các
trường phổ thông và sau đó là các trường đại học.
Cụ thể, trường đại học đầu tiên được thành lập là Bôlôna tại Ý. Sau đó, nhiều
trường đại học khác ra đời ở các thành phố khác như Paris và Ooclêăng ở Pháp,
Oxford và Cambridge ở Anh, Xalamanca ở Tây Ban Nha, và Palecmo ở Ý. Đến
cuối thế kỷ XIV, Châu Âu đã có tới 40 trường đại học. Những trường này không
chỉ giành cho con cái của quý tộc, mà còn mở cửa cho tăng lữ, thị dân, và cả nông
dân chỉ cần là người cầu học thì đều có thể vào học.
Việc giảng dạy trong các trường học này dựa trên ngôn ngữ Latinh, ngôn ngữ đã
không còn sử dụng trong giao tiếp hàng ngày, do đó học sinh phải học cách đọc và
viết tiếng Latinh trước tiên. Khi ấy, sách vở rất hiếm và mắc do đó chỉ có thầy giáo
(thường là thầy tu) mới sở hữu một quyển sách để giảng dạy. Học sinh học thuộc
lòng những chữ và những câu mà thầy đọc, rồi tập viết chúng lên một tấm bảng
con xoa sáp, sau đó xóa đi để viết chữ khác. Quá trình này kéo dài tới 3 năm.

Sau khi đã thành thạo tiếng Latinh, học sinh tiếp tục học "bảy nghệ thuật tự do",
bao gồm văn phạm, tu từ học, biện chứng pháp, số học, hình học, thiên văn học và
âm nhạc. Tuy nhiên, kiến thức trong những môn học này thường bị giáo hội xuyên
tạc để phục vụ mục đích của mình.
Sau khi học xong các cấp bậc thì Học Sinh có thể tiếp tục học tại trường đại học,
nơi thường chỉ có 3 khoa: Thần học, Luật học và Y học. Một số trường đại học chỉ
tập trung vào một khoa nhất định, chẳng hạn như Đại học Xoocbon ở Paris chủ yếu
dạy Thần học, và Đại học Bôlônha ở Ý chủ yếu giảng dạy luật Rôma.

Các trường đại học thường được xây dựng tại các thành thị sầm uất, thường mượn
tu viện hay nhà thờ một khu vực nhất định để làm giảng đường. Các giáo sư
thường là giám mục hoặc học giả. Thiết bị học tập cơ bản, học sinh thường ngồi
trên những tấm ván, mùa đông có thể trải đệm cỏ lên ván để giữ ấm.
Tuy nhiên, giáo hội vẫn tìm mọi cách để kiểm soát các trường đại học, bao gồm
việc đuổi các giáo sư tiến bộ và thay thế bằng các giáo sĩ, đảm bảo rằng triết học
kinh viện chiếm vị trí quan trọng nhất trong trường đại học.
 Đây được coi là thời kỳ đen tối. Khoa học bị kìm hãm và kém phát triển
bởi giáo hội.

2. Triết học kinh viện

Triết học kinh viện, hay còn được biết đến với tiếng Latin "scolasticus" hay "triết
học nhà trường", là một trường phái triết học được giảng dạy rộng rãi trong các
trường đại học từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 17. Nó chủ yếu tập trung vào việc áp dụng
các phương pháp biện luận logic và phức tạp để khám phá và giải thích các chân lý
của tôn giáo và triết lý.
Triết học kinh viện đặc biệt chú trọng việc tư duy trừu tượng hơn là quan sát và thí
nghiệm thực tế. Các nhà triết học kinh viện tin rằng họ có thể tiếp cận chân lý
thông qua logic và lý thuyết, mà không cần đến sự quan sát thực tế.
 Đây là một bước lùi của triết học vì học phải đi đôi với hành

Trường phái này gồm hai phái chính:

- Phái duy thực: tin rằng khái niệm tồn tại trước sự vật
- phái duy danh: cho rằng sự vật tồn tại trước khái niệm. Phái duy
thực thường được giáo hội tôn vinh trong khi phái duy danh
thường bị giáo hội đối xử khắc nghiệt hơn.
 nhận xét: hãy nêu cảm nhận của bạn về 2 phái này phái nào đúng và phái
nào sai vì sao?
……………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………

Đến thế kỷ XIV, triết học kinh viện bắt đầu suy thoái và trở thành công cụ biện hộ
cho giáo lý Thiên Chúa. Họ đấu tranh với những nhà triết học theo chủ nghĩa nhân
văn của giai cấp tư sản.
3. Văn học
Văn học của thời kỳ này bao gồm văn học dân gian, văn học Latin, văn học kị sĩ và
văn học thành thị.
Văn học kị sĩ: ca ngợi những con người mang đầy đủ các tính cách của giới kị sĩ
như trung thành, ngoan đạo, tôn thờ người đẹp và dũng cảm. Các tác phẩm tiêu
biểu bao gồm Bài ca Rôlăng, Bài ca Xit, Bài ca Nibêlunghen, Tơrixtăng và Ydơ...
Văn học thành thị: phản ánh tiếng nói của thị dân, chỉ trích giai cấp phong kiến,
vạch trần sự tham lam và những hành vi xấu xa của tầng lớp giáo sĩ. Các tác phẩm
tiêu biểu bao gồm Di chúc của con lừa, Thầy lang vườn...

4. Nghệ thuật kiến trúc

Trong thời kỳ này, nghệ thuật kiến trúc Tây Âu không thực sự phát triển như mong
đợi. Kiến trúc Rôman, với đặc trưng là những nhà thờ xây bằng đá cứng, tường
dày, cửa sổ nhỏ, mái tròn, cột to và thấp, đặc biệt có tháp chuông nhọn và đồ sộ tạo
nên sự thô kệch, tối tăm và ngột ngạt.
Tuy nhiên, vào nửa sau thế kỷ XII, kiến trúc Gô-tích bắt đầu xuất hiện ở miền Bắc
Pháp và kiến trúc này bắt đầu mang đến sự thay đổi lớn cho nghệ thuật kiến trúc ở
Tây Âu.
Kiến trúc Gô-tích có đặc trưng bởi những vòm cửa nhọn, mái nhà cao và nhọn,
tháp cao vút, tường nhà mỏng với cửa sổ lớn được trang trí bằng kính màu. Tất cả
những yếu tố này đã giúp tạo ra không gian rộng lớn, thoáng đãng và tạo sự hài
hòa với ánh sáng tự nhiên.

IV. Văn Hóa Tây Âu thời Phục Hưng

1. Nguyên Nhân và Điều Kiện Hình Thành của Phong trào Phục Hưng ở
Tây Âu
a. Nguyên Nhân: được chia làm 2 giai đoạn
Giai đoạn 1:Suốt thời sơ và trung kỳ trung đại văn hóa Tây Âu bị chi phối bởi
giáo hội cụ thể như:
- Thần học được xem như là bá chúa của các môn khoa học (là môn quan trọng
nhất, cao nhất, các môn học khác như văn, sử, toán đều đặt dưới sự kiểm soát
 của Thần Học).

- Nội dung giảng dạy, giáo viên giảng dạy đều bị giáo hội kiểm soát.

- Tư duy tâm thần học hạn chế sự tự do suy nghĩ, tư duy của con người. (vd
như m lụm đc cái bánh > do chúa. Bị bệnh > do ma quỷ. Ra đường gặp may
mắn > do chúa. Bị covid nói xàm xàm mấy câu như chúa phù hộ em là hết
bệnh xàm vãi đạn =))) từ đó nó ảnh hưởng dần dần tới tư duy con người
khiến con ng ngu dần)

 Những điều đó đã khiến xã hội chìm trong bóng tối và lạc hậu.

- Trong khía cạnh xã hội

o Tu sĩ chọn sống khổ hạnh, thu mình trong nhà thờ và tu viện
o Quý tộc và võ sĩ thì dành thời gian cho các buổi tiệc tùng săn bắn và
chiến tranh cướp bóc lẫn nhau.
 Toàn như v thì lại càng không chú trọng phát triển văn hóa.
- Về phía giáo hội thì: Mọi hành động, mọi tư duy chống lại giáo lý kinh thánh
đều bị coi là phản động và sẽ bị trừng trị bởi các tòa án tôn giáo được thiết lập
để xử lý các người theo tà giáo hoặc dị giáo
o Góc nhận xét: cmn m nhìn bản thân m khác gì tà giáo vs dị giáo kh mà đòi đi xét
xử ng khác trc hết xử bản thân m trc đê.

Giai đoạn 2: Thời Trung đại chuyển sang Hậu Kỳ Trung Đại
- quan hệ sản xuất TBCN bắt đầu xuất hiện, giai cấp này ra đời và ngay lập
tức gặp phải mâu thuẫn với giai cấp phong kiến về quan niệm về cuộc
sống, văn hoá, khoa học kỹ thuật.

- mâu thuẫn về Quan Niệm:

o Giai cấp phong kiến xem cuộc sống của con người như một "thung
lũng đầy nước mắt", coi con người như "ngọn đèn trong gió" và cho
rằng cuộc sống trần gian chỉ là tạm thời và không quan trọng, chỉ là
ngưỡng cửa để bước vào cuộc sống vĩnh cửu. Do đó, họ cho rằng con
người cần phải chịu đựng và tuân theo lời răn của Chúa để mong có
cuộc sống tốt đẹp ở thiên đường.
 Nhận xét: nói thế để cno chịu đi làm để cho mấy cái bọn giáo sĩ được hưởng sung
sướng chứ cái bọn giáo sĩ đã bao giờ chịu khổ đâu toàn kh làm mà vẫn có ăn bắt
người khác lao động để bọn nó có ăn và ngày ngày tìm cách hạn chế sự phát triển
của văn minh và văn hóa để có thể tiếp tục sự nghiệp kh làm mà vẫn có của cải, có
 ăn quá là giỏi

o giai cấp tư sản đòi hỏi quyền sống tự do, phóng khoáng, muốn hưởng
thụ hạnh phúc của cuộc sống, muốn thỏa mãn mọi nhu cầu vật chất và
tinh thần ngay ở cuộc sống hiện tại, không phải ở thiên đường. Họ tin
rằng cuộc sống trần gian là rất quan trọng và có ý nghĩa đối với cuộc
sống con người.
 nhận xét: anh này thì ngược lại cũng là 1 phần tử bóc lột như anh trên nhưng anh này
tinh vi hơn.

- Mâu thuẫn về vấn đề học tập và phát triển

o Giai cấp phong kiến thì không quan tâm đến sự phát triển văn hóa
o Giai cấp Tư sản thì muốn con người mở rộng kiến thức và phải xây
dựng nền văn hóa mới

Để xây dựng nền văn hoá mới, giai cấp tư sản mới ra đời đã không bắt đầu từ con
số không mà đã dựa trên và phát triển từ những giá trị văn hoá đã có từ quá khứ.
Đúng vào thời điểm đó, những trí thức, nghệ sĩ thuộc giai cấp tư sản đã khám phá
ra những giá trị tuyệt vời của nền văn hóa Hy Lạp - La Mã cổ xưa, nơi họ tìm thấy
những giá trị đích thực mà thời đại của họ cần. Từ đó, bắt đầu một trào lưu nghiên
cứu, tìm hiểu, giới thiệu, dịch thuật những tác phẩm văn học Hy Lạp, khôi phục lại
những giá trị đích thực của văn hóa Hy Lạp - La Mã. Điều này đã tạo ra nền tảng
cho sự ra đời của phong trào "Văn hóa Phục hưng", với mục đích phục hồi và phát
triển những giá trị văn hoá Hy - La.

b. Điều kiện của phong trào Phục Hưng

Phong trào Văn hóa Phục hưng, một thời kỳ đánh dấu sự tái sinh của nghệ thuật,
khoa học và triết học, đã phát triển dựa trên một số điều kiện thuận lợi:

- Sự tiến bộ trong công nghệ làm giấy và in ấn: Kỹ thuật làm giấy và in ấn, ban đầu
bắt nguồn từ Trung Quốc, đã được người Arập truyền đến Tây phương và ngày
càng được sử dụng phổ biến ở các nước Tây Âu, bao gồm Ý. Vào đầu thế kỷ 15,
khắc gỗ được sử dụng để in ấn tại châu Âu. Johanne Guttenberg ở Đức sau đó đã
cải tiến quy trình này bằng việc phát minh ra in chữ rời. Vào năm 1440,
Guttenberg phát minh ra máy in, cho phép in chữ trên cả hai mặt giấy. Sự phát
triển này đã giúp sách vở được xuất bản và phân phối rộng rãi, tạo điều kiện thuận
lợi cho sự phát triển nhanh chóng của phong trào Văn hóa Phục hưng.

- Tiến bộ trong công nghệ hàng hải: Sự phát triển của nghề đóng thuyền, cùng với
việc sử dụng các công cụ hải dương học như bản đồ và la bàn, cũng như việc đúc
súng, đã tạo điều kiện cho những cuộc khám phá địa lý thành công. Những cuộc
khám phá này đã mang lại sự giàu có cho châu Âu và mở ra các lĩnh vực nghiên
cứu mới cho khoa học.

- Cải cách tôn giáo và cuộc đấu tranh chống phong kiến: Phong trào Văn hóa Phục
hưng đã diễn ra cùng lúc với những cuộc cải cách tôn giáo lớn ở châu Âu. Sự đấu
tranh của nông dân chống lại sự áp bức và bóc lột của phong kiến và giáo hội đã
tạo ra sự hỗ trợ cho cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản chống lại chế độ phong kiến.

- Quân chủ chuyên chế: Phong trào Văn hóa Phục hưng còn diễn ra trong bối cảnh
chế độ quân chủ chuyên chế thắng lợi ở một số nước tiên tiến ở châu Âu (như Anh
và Pháp). Những chế độ này đã trở thành nền tảng hỗ trợ cho giai cấp tư sản lúc
đó.

- Hình thành chủ nghĩa dân tộc: Trong thời kỳ này, chủ nghĩa dân tộc đang hình
thành và những cuộc cách mạng tư sản đầu tiên đã bắt đầu nổ ra (như ở Nêđeclan,
Thuỵ Sĩ).

Tất cả những yếu tố trên đã tạo ra những điều kiện thuận lợi cho sự nở rộ và phát
triển của phong trào Văn hóa Phục hưng.

Phong trào Văn hóa Phục Hưng là gì?

Về tên gọi: Phong trào Văn hóa Phục hưng, được gọi là “Renascita” bởi người Ý
và là “Renaissance” bởi người Pháp, đều mang ý nghĩa "Phục hưng" hay "Tái
sinh". Cụ thể hơn, điều được "tái sinh" là nền văn hóa cổ đại Hy Lạp và Rôma, mà
người ta đã khám phá lại thông qua những cuộc khai quật và những bản chép tay
còn sót lại.
Vào thế kỷ 14 đến 16, châu Âu đã chứng kiến một phong trào tìm kiếm di tích của
nền văn hóa cổ đại Hy Lạp và Rôma. Người ta đã cạnh tranh để học tiếng Hy Lạp
và tiếng Latinh để có thể đọc được những bản chép tay này. Tuy nhiên, phong trào
Văn hóa Phục hưng không chỉ đơn thuần là sự phục cổ.
Phong trào Văn hóa Phục hưng là sự khôi phục và phát triển những tinh hoa của
nền văn hóa Hy Lạp và La Mã cổ đại, nhưng trong đó, ý thức hệ tư sản chiếm địa
vị chi phối tuyệt đối.
Phong trào này đã bắt đầu từ Ý và lan tràn khắp châu Âu qua các thế kỷ 14, 15 và
16, tạo ra một làn sóng phản kháng phong kiến sâu rộng và mãnh liệt, làm tan vỡ
những hình ảnh đáng sợ của thời Trung cổ. Enghen đã mô tả thế kỷ 16 là thế kỷ
toàn thịnh của nền Văn hóa Phục hưng.

Các thành tựu của văn hóa phục hưng.

Văn hóa Phục hưng, một giai đoạn đánh dấu sự trỗi dậy của tư duy nhân văn và
khoa học, đã để lại hàng loạt thành tựu văn hóa và nghệ thuật độc đáo. Dưới đây là
một số thành tựu tiêu biểu của thời kỳ này:

1. Nghệ thuật: thời kỳ Phục hưng đã mang đến một cuộc cách mạng trong
nghệ thuật, đặc biệt là hội họa và điêu khắc. Các nghệ sĩ như Leonardo da
Vinci, Michelangelo và Raphael đã tạo nên những tác phẩm nghệ thuật xuất
sắc, không chỉ về mặt kỹ thuật mà còn về mặt ý tưởng. Những tác phẩm như
"Bữa ăn cuối cùng" của Leonardo, "Davide" của Michelangelo, và
"Madonna Sistine" của Raphael đều là những biểu tượng vĩ đại của nghệ
thuật Phục hưng.
Đoạn văn sau đây kết hợp cả hai đoạn văn bạn đã cung cấp một cách dễ hiểu, chi
tiết và dễ ghi nhớ:

Thời kỳ Phục hưng là một kỷ nguyên mới trong lịch sử nghệ thuật, thời kỳ này đã
mang đến một cuộc cách mạng trong về nghệ thuật như điêu khắc và hội hoạ.
Những nghệ sĩ vĩ đại như Leona de Vinci và Mikenlănggiơlô đã đưa nghệ thuật lên
một tầm cao mới không chỉ về mặt kỹ thuật mà còn về mặt ý tưởng.
Người mở đầu cho thời kỳ Phục hưng này là Leona da Vinci: một nghệ sĩ lỗi
lạc toàn diện, cũng là một nhà bác học và là một nhà phát minh. Ông đã tạo nên
những tác phẩm tiêu biểu như "Bữa tiệc cuối cùng", "Đức mẹ đồng trinh trong
hang đá", và "Nàng Giôcông". Trong số đó, bức "La Joconde", hình ảnh của một
phụ nữ tên là Lisa Ghêrarettini, vẫn khiến người xem phải đoán mò về những suy
nghĩ và cảm xúc ẩn sau đôi mắt và nụ cười của cô.
Đồng thời, Mikenlănggiơlô, một danh nhân toàn diện, đã để lại dấu ấn sâu đậm qua
những tác phẩm của mình như bức tranh "Sáng tạo thế giới" trên trần nhà thờ
Sicxtin và bức "Cuộc phán xét cuối cùng". Với 343 nhân vật trong bức tranh
"Sáng tạo thế giới", ông đã biểu đạt được sự hùng vĩ và sức lực vô tận của cuộc
sống.
Trong điêu khắc, các tác phẩm tiêu biểu như tượng Đavit, Môidơ, và người nô lệ bị
trói. Đặc biệt tượng Davit tạc bằng đá cẩm thạch, cao 5.3 m. Khác với thần thoại
trong kinh thánh, Mikenlănggiơlô không thể hiện Davit là một thiếu niên mà là
một lực sĩ đầy sức mạnh. Vì vậy, năm 1504, tượng này được dựng tại một quảng
trường ở Phirenxê để thể hiện tinh thần của kẻ thống trị phải anh dũng bảo vệ
thành phố

2. Văn học: Thời kỳ phục hưng là thời kỳ vàng son của văn học Thời kỳ này đã
mở rộng phạm vi của văn học bằng cách sáng tạo ra những các hình thức mới của
thơ, tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch, văn xuôi, và những hình thức biểu đạt khác và
thúc đẩy sự phát triển của các ngôn ngữ quốc gia.
Thời kỳ Phục Hưng, tượng trưng cho sự trỗi dậy của văn hóa, nghệ thuật, và khoa
học, không chỉ ghi nhận được những đóng góp to lớn của các học giả, nhà văn, và
nghệ sĩ nổi tiếng, mà còn tạo nên bước ngoặt trong lịch sử văn học. Như Friedrich
Engels đã từng nói: "Thời đại này cần phải có những vĩ nhân và chính nó đã tạo ra
những vĩ nhân về tư tưởng, về nhiệt tình, về bản lĩnh, những vĩ nhân về mặt bác
học và kiến thức toàn diện”. Đặc biệt, đây cũng là thời kỳ vàng son của văn học,
với sự xuất hiện của các tác giả lớn như William Shakespeare, Dante Alighieri, và
Geoffrey Chaucer.
Đantê là nhân vật đi tiên phong trong phong trào Văn hóa Phục hưng ở Ý, cùng với
Bôcaxiô, Eratxmut, Rabơle, Xécvantec và W.Sêchspia, đã mở rộng biên giới của
văn học bằng cách sáng tạo ra những dạng thức mới và thúc đẩy sự phát triển của
các ngôn ngữ quốc gia. Những tác phẩm của họ, từ “Thần Khúc” của Đantê, "Câu
chuyện mười ngày" của Bôcaxiô, "Tán dương sự điên rồ" của Eratxmut, "Cuộc đời
đáng chán của người khổng lồ Gác găng chuyê và người con Păngtagruyen" của
Rabơle, "Đônkihôtê" của Xécvantec, đến vở kịch của W.Sêchspia, đã không chỉ
góp phần làm phong phú ngôn ngữ và nghệ thuật, mà còn nắm bắt và phê phán các
vấn đề xã hội thời đó, đồng thời báo hiệu sự xuất hiện của thời đại Phục hưng với
những con người mới, tính cách mới.

3. Khoa học: Thời kỳ Phục hưng cũng đánh dấu sự tiến bộ vượt bậc trong lĩnh vực
khoa học.
Trong thời kỳ Phục hưng, sự kết hợp giữa khoa học và triết học được coi là cần
thiết. Tuy nhiên, chủ nghĩa triết học kinh viện đã tạo ra những rào cản cho việc
khám phá, nghiên cứu và sự phát triển của khoa học.
Để chống lại những hạn chế này, các nhà khoa học phải đối đầu với triết học kinh
viện và người bảo vệ trường phái triết học kinh viện là - Giáo hội.
Cụ thể hơn, trong lĩnh vực thiên văn học, quan niệm thống trị vào thời Trung cổ là
"Thuyết địa tâm" của nhà thiên văn học La Mã cổ đại Ptôlêmê. Thuyết này cho
rằng trái đất đứng yên không chuyển động, là trung tâm của vũ trụ, và mặt trời, mặt
trăng cùng các hành tinh khác đều xoay quanh trái đất. Giáo hội thời Trung cổ đã
coi thuyết này như một cái cột không thể lung lay; bất cứ ai phủ nhận thuyết này
đều bị coi là phản đối quyền uy của Giáo hội.
Khi hàng hải và kiến thức khoa học phát triển, người ta ngày càng nhận ra rằng
"Thuyết địa tâm" của Ptôlêmê không phù hợp với thực tế. Nicôlai Côpecnic, nhà
khoa học, triết học Ba Lan vĩ đại, đã tóm tắt kết quả nghiên cứu của các nhà thiên
văn học tiền bối và viết ra quyển "Bàn về sự vận hành của các thiên thể" (xuất bản
năm 1543), trong đó ông đưa ra "Thuyết nhật tâm" khai sáng cho môn thiên văn
học cận đại. Theo thuyết này, trái đất không phải là trung tâm của vũ trụ mà chỉ là
trung tâm của quỹ đạo mặt trăng, mặt trời mới là trung tâm của vũ trụ, và mỗi ngày
mặt trời di chuyển từ đông sang tây.
Học thuyết của Côpecnic không chỉ lật đổ lập luận sai lầm về việc "Thượng đế đã
chọn trái đất là trung tâm của vũ trụ" mà còn gây ra một cuộc cách mạng trong
cách con người nhận thức thế giới. Các nhà khoa học kế tục Côpecnic như Brunô,
Kêplơ, Galilê đã mở rộng và phát triển thêm hiểu biết của chúng ta về vũ trụ.
Brunô, một giáo sĩ, đã tích cực ủng hộ học thuyết của Côpecnic. Thậm chí khi
Giáo hội cấm lưu hành tác phẩm của Côpecnic, ông đã tiếp tục phát triển thuyết
này. Brunô tin rằng vũ trụ là vô tận, mặt trời không phải là trung tâm của vũ trụ mà
chỉ là trung tâm của hệ Mặt trời của chúng ta, và còn có nhiều hệ Mặt trời khác tồn
tại. Giáo hội Thiên chúa đã tuyên bố Brunô là "tín đồ dị giáo", tước bỏ quyền
thông công của ông và buộc ông phải rời bỏ tổ quốc vĩnh viễn. Khi ông trở về Ý
vào năm 1592, ông bị giam giữ trong 7 năm, nhưng ông không từ bỏ học thuyết
của mình. Năm 1600, Brunô bị Giáo hội La Mã thiêu sống.
Giôhan Kêplơ, nhà thiên văn học người Đức, qua việc quan sát tỉ mỉ và chính xác,
đã tìm ra quy luật vận hành của các hành tinh. Ông đã chứng minh rằng quỹ đạo
của trái đất xoay quanh mặt trời có hình quả trám chứ không phải hình tròn, mặt
trời nằm tại tiêu điểm của hình quả trám, và tốc độ chuyển động của các hành tinh
không đồng đều - càng gần mặt trời thì tốc độ chuyển động càng nhanh.
Galilê, một nhà thiên văn học người Ý, tiếp tục phát triển quan điểm của Côpecnic
và Brunô. Ông là người đầu tiên sử dụng kính viễn vọng phóng đại 30 lần để quan
sát bầu trời và chứng minh học thuyết của Côpecnic là đúng. Ông đã khám phá ra
nhiều ngôi sao mới, cũng như các quy luật vận hành và khoảng cách của chúng.
Ông còn phát hiện ra rằng bên cạnh Mộc tinh còn có 4 vệ tinh xoay quanh, bề mặt
của mặt trăng có các ngọn núi cao và các hố sâ
Đại dịch Phục hưng, một thời đại tràn đầy sự phát triển văn hóa, khoa học và triết
học, đã tạo ra một thay đổi đột phá trong lịch sử nhân loại. Tuy nhiên, các nhà
khoa học trong thời kỳ này thường gắn liền với triết học - đặc biệt là triết học kinh
viện - một hệ tư tưởng đã làm tê liệt quá trình tìm tòi, nghiên cứu và cản trở tiến bộ
của khoa học. Để khoa học tiếp tục phát triển, những người nắm giữ quyền lực
phải đấu tranh chống lại triết học kinh viện và những bảo vệ nó, như Giáo hội.

Khi chúng ta nhìn vào lĩnh vực thiên văn học, trong thời Trung cổ, "Thuyết địa
tâm" của nhà thiên văn học Ptôlêmê từ La Mã cổ đại đã trở thành học thuyết phổ
biến nhất. Theo thuyết này, trái đất không hề chuyển động và đóng vai trò như
trung tâm của vũ trụ, nơi mặt trời, mặt trăng, và tất cả các hành tinh đều quay
quanh. Đây đã trở thành cột đá không thể lung lay cho tất cả các học thuyết khác
và cho Giáo hội thời Trung cổ. Những ai từ chối thuyết này sẽ đối mặt với việc
chống lại quyền lực của Giáo hội.
Tuy nhiên, khi hàng hải và kiến thức khoa học tiếp tục phát triển, "Thuyết địa tâm"
của Ptôlêmê càng trở nên không phù hợp với thực tế.
Nicolaus Copernicus, một nhà khoa học và triết gia Ba Lan vĩ đại, đã sử dụng quan
sát và tính toán về cách vận hành của mặt trời, mặt trăng và các hành tinh để tổng
hợp những phát hiện của các nhà thiên văn học tiền bối. Ông đã xuất bản cuốn sách
"On the Revolutions of the Celestial Spheres" vào năm 1543, trong đó đưa ra
"Thuyết nhật tâm", mở ra kỷ nguyên mới cho thiên văn học hiện đại. Thuyết này
khẳng định rằng trái đất không phải là trung tâm của vũ trụ mà chỉ là trung tâm của
quỹ đạo của mặt trăng, và mặt trời mới thực sự là trung tâm của vũ trụ, di chuyển
hàng ngày từ hướng đông sang hướng tây.
Trên mộ của Copernicus, người ta đã ghi dòng chữ "Người đã giữ lại Mặt trời và
đẩy Trái đất chuyển dịch".

Trong kỷ nguyên Phục Hưng, sự liên kết giữa khoa học và triết học trở nên đặc biệt
quan trọng. Các nhà khoa học thời kỳ này thường tìm cách liên kết với triết học,
điều này không phải vô cớ. Triết học kinh viện, với những quan điểm bảo thủ và
đôi khi cố chấp, đã trở thành rào cản lớn lao đối với sự phát triển của khoa học. Nó
hạn chế sự sáng tạo, tìm tòi, và nghiên cứu, ngăn chặn tiến trình phát triển của
khoa học. Vì vậy, để khoa học phát triển, cần phải có sự đấu tranh với triết học
kinh viện, và đối tác đắc lực của họ là Giáo hội.

Bắt đầu từ thiên văn học, một lĩnh vực đã từng bị ảnh hưởng lớn bởi quan điểm cổ
điển. Trong thời kỳ Trung cổ, "Thuyết địa tâm" của Ptôlêmê, một nhà thiên văn
học La Mã, đã được rộng rãi chấp nhận. Thuyết này cho rằng trái đất đứng yên ở
trung tâm của vũ trụ, mặt trời, mặt trăng, và các hành tinh khác đều xoay quanh nó.
Thuyết này đã trở thành một nền tảng vững chắc cho Giáo hội Trung cổ. Bất kỳ ai
phủ nhận thuyết này đều coi là đang đối đầu với quyền lực của Giáo hội.

Tuy nhiên, sự phát triển trong ngành hàng hải, cùng với tiến bộ trong kiến thức
khoa học, đã càng ngày càng chứng minh rằng "Thuyết địa tâm" của Ptôlêmê
không phù hợp với thực tế.
Như vậy, sự phát triển của khoa học trong kỷ nguyên Phục Hưng đã tiến triển song
hành với sự cảm nhận thế giới của con người. Điều này đã giúp chúng ta mở rộng
tầm nhìn, thấu hiểu rõ hơn về vũ trụ, và phá vỡ những quan niệm cũ kỹ và bảo thủ.
Nó cũng đã tạo nên một cuộc cách mạng trong tư duy và triết học, mở đường cho
những phát triển tiếp theo trong lịch sử của khoa học.
4. Triết học: Phục hưng đã đem đến một sự chuyển giao trong triết học, từ việc tập
trung vào các vấn đề tâm linh và thiên đường đến việc tập trung vào con người và
thế giới tự nhiên. Những nhà triết học như Erasmus, Thomas More, và Niccolo
Machiavelli đã thúc đẩy triết học nhân văn, đặt con người và lý tưởng về cuộc sống
tốt đẹp lên trên hết.

5. Âm nhạc: Âm nhạc cũng đã trải qua sự biến đổi lớn trong thời kỳ Phục hưng.
Việc sáng tác âm nhạc trở nên phức tạp hơn, với sự phát triển của hợp âm và
những kỹ thuật phức điệu. Các nhà soạn nhạc nổi tiếng của thời kỳ này bao gồm
Josquin des Prez và Giovanni Pierluigi da Palestrina.

6. Kiến trúc: Phục hưng đánh dấu sự trở lại của các phong cách kiến trúc cổ điển
Hy Lạp và La Mã. Những công trình kiến trúc nổi tiếng từ thời kỳ này bao gồm
Nhà thờ Thánh Peter ở Rome và Dinh Thự Medici ở Florence.

Các thành tựu của văn hóa Phục hưng đã tạo ra những thay đổi lớn trong nghệ
thuật, văn học, khoa học, triết học, âm nhạc, và kiến trúc, đánh dấu bước ngoặt
quan trọng trong lịch sử nhân loại.

2. Nội Dung
Phong trào Văn hóa Phục hưng, mặc dù đã học hỏi và kế thừa một số phần từ văn
hóa Hy Lạp - La Mã cổ đại nhưng thực chất không chỉ đơn thuần là việc tái hiện lại
những gì đã qua. Đúng hơn, nó là một cuộc cách mạng văn hóa hoàn toàn mới dựa
vào nền kinh tế đang trên đà phát triển và được chỉ dẫn bởi một hệ tư duy mới. Hệ
tư tưởng chỉ đạo của phong trào Văn hóa Phục hưng là chủ nghĩa nhân văn.
Vậy, chủ nghĩa nhân văn là gì? 'Nhân' có nghĩa là người, 'văn' nghĩa là cái đẹp.
Do đó, chủ nghĩa nhân văn có thể được hiểu là việc tôn vinh vẻ đẹp của con người.
Nhà triết học Vonghin đã định nghĩa chủ nghĩa nhân văn là "sự tập trung vào
những quan điểm đạo đức xuất phát không từ cái gì siêu nhiên hoặc kỳ ảo bên
ngoài cuộc sống con người, mà là từ những vấn đề thực tế tồn tại trên thế giới. Nó
đề cao những nhu cầu và khả năng trần thế của con người, khao khát được phát
triển đầy đủ và được thoả mãn.
Nhà văn nổi tiếng Sêcxpia đã từng ca ngợi: "Con người thật kỳ diệu. Sức mạnh của
trí tuệ con người thật cao quý, khả năng tưởng tượng không giới hạn, hình dáng và
vẻ ngoài đẹp như thiên nhiên. Trí tuệ của con người có thể so sánh với thượng đế,
đó là vẻ đẹp của thế gian, mô hình của loài người."
Chủ nghĩa nhân văn là học thuyết tập trung vào con người, tập trung vào cuộc sống
hiện tại, và khẳng định quyền của con người là được hưởng thụ mọi niềm vui của
cuộc sống. Nó hoàn toàn trái ngược với quan niệm của Giáo hội Thiên Chúa, nơi
chỉ tôn sùng Chúa, chỉ tập trung vào cuộc sống sau khi chết tại thiên đàng và thực
hiện chủ nghĩa cấm dục. Chủ nghĩa nhân văn, ngược lại, tôn vinh quyền lực và khả
năng của con người trong cuộc sống hiện tại.

Nội dung của chủ nghĩa nhân văn thể hiện ở các điểm sau :
1.Đề cao giá trị con người, đòi quyền tự do cá nhân
Nếu như Giáo hội phong kiến quan niệm Thượng đế là trung tâm, con người bị lệ
thuộc vào thượng đế, phải tôn thờ chúa. Kinh thánh cho rằng, con người ngay từ
khi sinh ra đã mắc phải tội lỗi là ăn trái cấm. Chính vì thế, Chúa đã ném loài người
xuống trần thế để tu tỉnh lại. Tiếp theo Chúa ném tiếp con rắn xuống ý muốn
khuyên con người ta phải tu nhân tích đức, nếu không sẽ bị trừng phạt rất nặng nề,
con người xuống trần thế để luyện khổ hạnh. Bởi vậy, “Cuộc đời là 1 thung lũng
đầy nước mắt”, và con người là “khách bộ hành lang thang trên mặt đất…”.
Trái lại chủ nghĩa nhân văn thời Phục hưng lại coi con người là trung tâm của vũ
trụ, con người là gương mẫu và kích thước đo lường vạn vật. Chủ nghĩa nhân văn
thời Phục hưng lây lại một khẩu hiệu của Hy Lạp cổ đại “Tôi là con người thì
không có cái gì thuộc về con người lại xa lạ đối với tôi”. Do đó, tất cả các tác phẩm
văn học cũng như nghệ thuật của thời kì Phục hưng đều tràn đầy tình yêu người,
yêu đời sâu sắc.
+ Trước hết là đề cao tự do, chính nghĩa và đạo đức
Đônkihôtê đã từng nói với Xăngxô Panxa: “Xăngxô ạ, tự do là một trong những
của cải quý báu nhất mà thượng đế ban cho con người, vì tự do cũng như vì danh
dự, có thể và cần phải hy sinh cả tính mạng nữa. Ngược lại làm mất tự do là điều tệ
hại nhất trong những điều ác của con người. Ta nói điều đó Xăngxô ạ, bởi vì người
thấy bữa tiệc linh đình dành cho chúng ta trong lâu đài nọ mà chúng ta vừa từ giã,
trước những thức ăn ngon lành và những đồ nhắm chắc là dịu ngọt, ta vẫn phải
chịu dày vò vì đói và khát. Vì ta không được ăn được uống những thức ăn với sự tự
do như là khi ăn uống những thức ăn ta làm ra. Kẻ nào ăn miếng bánh tự tay mình
làm ra mà không phải mang ơn ai bố thí là kẻ sung sướng nhất trên đời”.
“Tự do là điều quý báu nhất của loài người. Những kho tàng trong lòng đất hay
dưới biển khơi cũng không quý bằng” (Xécvantéc).
Đồng thời, con người phải được giáo dục và phát triển một cách toàn diện và phải
được sống thoải mái, tận hưởng mọi lạc thú ở đời.
+Tu viện Têlem mà Rabơle đề xướng là kiểu mẫu của hình thức giáo dục đó, nó
hoàn toàn trái ngược với các tu viện khác, không có đồng hồ, không có tiếng
chương quy định giờ giấc nghiệt ngã, không có những buổi cầu kinh và những
cuộc tranh luận cuồng tín. Tu viện chỉ nhận con trai từ 12 tuổi đến 18 tuổi, con gái
từ 10 đến 15 tuổi. Hoạt động của tu viện tuỳ theo nhu cầu chứ không có chương
trình, giờ giấc, kỷ luật. Một khẩu hiệu lớn được treo ngay trước cổng tu viện
“Muốn làm gì thì làm”. Nơi đó nam thanh nữ tú tự do ra vào ca hát nhảy múa, tự
do tìm hiểu và yêu nhau.
+Tự do yêu đương là một biểu hiện nổi bật nhất của ý thức đòi quyền tự do cá
nhân. Toàn bộ tác phẩm của ông toát lên một tư tưởng “yêu đương là phải hành
động”. Các tác phẩm như Otenlô, Romeo và Juliet tuy là những câu chuyện bi kịch
về tình yêu đôi lứa, song nó vẫn toát lên sức sống mãnh liệt của khát vọng hạnh
phúc mà không thể có bức tường rào nào cản trở và ngăn cản họ.
+ Đề cao chính nghĩa và đạo đức
Những lời Đôngkisôt khuyên nhủ Xăngxô thật ý nghĩa: “Xăngxô ạ, con phải lấy
nguồn gốc nghèo nàn của mình làm vinh dự, đừng sợ nói cho người khác biết rằng
mình xuất thân từ nông dân. Khi người ta thấy mình chẳng hổ thẹn thì cũng chẳng
có ai bới móc gì. Bởi vì thà rằng nghèo nàn mà có đạo đức còn hơn là quyền quý
mà gian ác. Dòng máu thì có thể di truyền còn việc làm tốt đẹp thì phải luôn trau
dồi mới có đạo đức, tự bản thân nó có giá trị gấp trăm ngàn lần dòng máu”.
- Đề cao vẻ đẹp con người : Vẻ đẹp thể chất – vẻ đẹp trí tuệ, tâm hồn
Bất chấp sự cấm đoán của Giáo hội, nhiều họa sĩ đã chú ý miêu tả vẻ đẹp của con
người, nhất là vẻ đẹp hình thể người phụ nữ. Những bức danh họa của Lêona dơ
Vanhxi, Raphaen tràn trề yêu đời, yêu người.
Nhà thơ Pháp Ăngtoan Đuy Baip đã kêu gọi mọi người không nên bỏ lỡ tuổi thanh
xuân:
Này cô thiếu nữ xinh tươi
Hoa hồng đang độ kịp thời hái đi
Kẻo rồi sẽ có một khi
Tuổi thanh xuân hết hoa kia cũng tàn
Rôngxa (Pháp) kêu gọi hãy tận hưởng tuổi thanh xuân vì nó đã qua đi là không bao
giờ trở lại
Mai sau nàng sẽ già nua
Chiều bên bếp lửa quay tơ một mình
Bồi hồi nhớ lại ngày xanh
Thơ chàng ca ngợi sắc tình ngày xưa
Chủ nghĩa nhân văn quan niệm con người bước vào cõi đời như một đấng anh
hùng bước vào trần thế, con người đứng vững hai chân trên cõi đời thực tế. Chính
vì vậy, những đòi hỏi của con người phải được đáp ứng. Chủ nghĩa nhân văn cũng
đề cao lý trí của con người, chống lại mọi biểu hiện của chủ nghĩa ngu dân, bưng
bít con người trong vòng ngu dốt “tin rồi hãy hiểu” mà phải ngược lại “hiểu rồi hãy
tin”.
Tóm lại, nó đã làm đảo lộn thế giới quan và nhân sinh quan thống trị suốt thời
trung cổ.
2. Tư tưởng phê phán lên án Giáo hội – tăng lữ và phong kiến thế tục
Đây là nội dung tư tưởng được thể hiện trong hầu hết các tác phẩm văn học thời
Phục hưng. Ví dụ trong “ Thần khúc” Đantê đã đặt các giáo hoàng hay giáo sĩ ở địa
ngục để vĩnh viễn chịu sự đày đọa ở đó, thậm chí giáo hoàng Bôniphaxiô VIII
đương thời cũng đã dành sẵn một chỗ trong lò lửa ở tầng địa ngục thứ 6.
- Trong tác phẩm “Gácgănchuya và Păngtagruyen”, ngòi bút đả kích, phê phán của
Rabơle được thể hiện rất rõ nét. Rabơle không hề kiêng nể bọn vua chúa phong
kiến cũng như những kẻ cầm đầu giáo hội. Những kẻ đại diện tối cao này bị biến
thành những vai hề dưới ngòi bút của ông. Ông viết: “Bắt được tên vua Anacnơ
làm tù binh, Panuyêcgiơ cho hắn ăn mặc thật lố lăng rồi dẫn ra trước mặt
Păngtagruyen và nói : “ Đó là một tên vua đấy. Tôi muốn cải thiện hắn thành một
con người lương thiện, còn bọn vua chúa chết tiệt này chỉ là đồ con bò, chẳng hiểu
gì hết, chẳng có giá trị gì hết ngoài việc bóp nặn người dân lành dưới quyền chúng
nó và làm náo động thế giới bằng các cuộc chiến tranh do chúng gây ra để thỏa
mãn lòng tham muốn bỉ ổi của chúng”.
Rabơle còn tỏ rõ thái độ căm phẫn của mình đối với những kẻ cầm quyền trong
giáo hội. Rabơle đã mượn các loài chim ở đảo Xônăngtơ để ám chỉ giáo hoàng
(chim chúa papơgô), hồng y giáo chủ (chim lông đỏ), giáo sĩ và tu sĩ (chim lông
đen tuyền hoặc có khoang trắng) và lên án cả tập đoàn ấy chỉ biết hót và ăn cho
béo.
Và đây là bức tranh biếm họa về bọn người nắm “cán cân công lý”: bọn mèo lông
xù là những con vật ghê tởm và quái dị. Chúng ăn thịt trẻ con và ngốn ngấu thức
ăn quanh những chiếc bàn bằng đá cẩm thạch (ám chỉ bàn ở tòa pháp viên), lông lá
của chúng không mọc ra ngoài mà mọc vào bên trong (ám chỉ những chiếc áo lông
thú của bọn quan tòa lông quay vào trong, mặt ngoài của áo rất nhẵn), mỗi con đều
mang theo một cái túi mở rộng thay cho mọi thứ mề đay, phù hiệu. Mỗi con lại
mang theo một kiểu riêng : con thì quàng vào cổ như là đeo băng, con thì thắt trễ
xuống cái bụng phệ, con thì đeo lủng lẳng bên hông…Bọn chúng có những bộ vuốt
rất chắc, rất dài, và sắc như thép khiến cho bất cứ vật gì đã rơi vào tay chúng thì
đừng hòng tuột khỏi tay.
Vở hài kịch “Theo đuổi tình yêu vô hiệu” cảu Sêcxpia chủ yếu cũng nhằm chế giễu
thói đạo đức giả của các triết gia kinh viện. Những học giả kiêm giáo sĩ đáng kính
này thề suốt đời xa rời cuộc sống trần tục chỉ chuyên tâm nghiên cứu nền triết học
thần bí cao siêu của chúa, nhưng khi họ vừa thấy công chúa nước Pháp và đám thị
tì đến thì họ quên ngay lời thề, hăm hở theo đuổi, săn đón, cuối cùng họ phải thú
nhận rằng con mắt của đàn bà đẹp đẽ và hấp dẫn hơn bao tủ sách khô khan của
khoa thần học.
3. Đề cao tinh thần dân tộc
Cùng với sự ra đời của giai cấp tư sản thì chủ nghĩa dân tộc tư sản cũng đã dần dần
hình thành. Do đó, văn thơ của họ nói lên lòng yêu quê hương, sự gắn bó với dân
tộc, tinh thần qúy trọng tiếng nói của dân tộc. Từ trước người ta quen diễn đạt bằng
tiếng Latinh, thứ ngôn ngữ bác học của Rôma cổ. Các tác giả thời Phục hưng đều
biết bằng tiếng dân tộc mình vì muốn cho quần chúng có thể đọc được và cũng vì
lòng yêu tha thiết tiếng mẹ đẻ.
-Rôngxa – nhà thơ lớn nhất trong tao đàn “thất tinh” của Văn hóa Phục hưng Pháp
đã cho rằng những ai tôn kính tiếng mẹ đẻ và đề cao dân tộc mình đều “xứng đáng
được đúc tượng và được tặng hoa”.
-Đantê đã hết lời ca ngợi Tổ quốc mình, tự hào kiêu hãnh về sự oai hùng cảu Tổ
quốc, hy vọng vào tương lai của một nước Ý thống nhất và giàu mạnh. Suốt thời
gian lưu vong, bao giờ những kỷ niệm về xứ Phirenxê vẫn nóng bỏng và đau xót
trong lời thơ của thi sĩ Đantê đã kêu gọi hồn đất nước : “”Phirenxê hỡi, dậy mà vui,
hỡi Phirenxê vĩ đại. Hãy giương cánh bay cao trên đất nước thân yêu”.
-Xecvantec – một nhà nhân văn của phong trào Văn hóa Phục hưng đã nêu cao
truyền thống dân chủ và nhân đạo của dân tộc Tây Ban Nha. Trong tác phẩm
“Đônkihôtê”, đằng sau câu chuyện hài hước về hiệp sĩ Đôngkisôt dường như chỉ
mua vui giải trí ấy, Xecvantec đã đề cập đến nhiều vấn đề nghiêm túc liên quan
mật thiết tới vận mệnh của đất nước mình, của nhân dân mình: thảm cảnh của đất
nước Tây Ban Nha dưới ách thống trị của bọn phong kiến và tăng lữ đã phơi bày
và tố cáo, cuộc sống của người dân, tương lai của Tổ quốc đã được đặt thành vấn
đề đáng lo ngại, băn khoăn.
-Sêcxpia trân trọng lịch sử nước Anh và đã làm sống lại qúa khứ hiện tại của nước
Anh tươi vui cũng như đau thương tang tóc trong những vở kịch bất hủ. Ông viết
nhiều kịch lịch sử lấy đề tài từ lịch sử nước Anh, Ailen, Scotlen. Cái gì đã thôi thúc
Sêcxpia viết kịch lịch sử? ông viết kịch lịch sử nhằm mục đích gì? Sêcxpia bước
vào kịch trường giữa lúc mà tình cảm yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc của người
Anh lên cao. Chiến thắng năm 1588 đánh tan hạm đội Acmacta của Tây Ban Nha
đã đưa nước Anh lên địa vị cường quốc hùng mạnh nhất ở Châu Âu, trở thành con
sói biển, hạm đội của nó tung hoành trên khắp đại dương. Triều đại Elizabeth I
đang được đông đảo thần dân ngưỡng mộ. Nữ hoàng được ca ngợi như một người
thuyền trưởng đã vượt qua muôn trùng sóng gió để đưa đất nước cập bến vinh
quang. Sêcxpia tắm mình trong không khí đó. Ông dựng lại quá khứ để ca ngợi
nhân dân mình, ca ngợi những ông vua, những vị tướng, những anh hùng có tên
hoặc không có tên đã làm rạng rỡ đất nước.
Điều đáng chú ý là các tác giả thời Văn hóa Phục hưng đều viết bằng tiếng nói của
dân tộc mình. Sáng tác bằng ngôn ngữ dân tộc chính là niềm tự hào của họ. Họ đã
làm cho kho tàng ngôn ngữ dân tộc ngày càng phong phú.
Đantê nói: “Tiếng nói của dân tộc là tiếng nói của tôi. Không phải tôi chỉ yêu tiếng
nói của dân tộc tôi mà tôi còn yêu dân tộc với tất cả tấm lòng chân thành”.
Rôngxa – nhà thơ Pháp cũng nói: “Vì tiếng mẹ đẻ của anh, anh lại cần phải biết nó
một cách sâu sắc chu đáo hơn nữa…Ai là người rời bỏ tiếng cổ Hy Lạp, La Mã để
tôn kính tiếng mẹ đẻ của mình, những người ấy là những người con tốt, là những
công dân biết ơn Tổ quốc, những người ấy xứng đáng được đúc tượng và tặng hoa,
tên tuổi và công đức được đời đời ghi nhớ”.
Makiewin – nhà sử học kiêm nhà văn Ý đã viết những lời hết sức nồng nhiệt đối
với Tổ quốc như sau: “ Mỗi lần có thể đề cao thanh danh Tổ quốc, mặc dù có nguy
nan cho bản thân, tôi vẫn không ngần ngại và tự nguyện làm. Trong đời sống của
mỗi người, nghĩa vụ đối với Tổ quốc là vĩ đại nhất. Đời sống của mình chính nhờ
Tổ quốc mình mới được hưởng. Nhờ Tổ quốc mà ta được hưởng các của cải,
quyền lợi của tạo hóa hay số mệnh ban cho. Tổ quốc càng vinh dự bao nhiêu thì
vận mệnh chúng ta con đẻ của Tổ quốc càng huy hoàng bấy nhiêu”.
4. Đề cao khoa học, kỹ thuật, giáo dục, chống lại tư tưởng duy tâm thần bí
Dưới chế độ phong kiến, Giáo hội đã biến khoa học thành “đầy tớ của thần học” và
không cho phép vượt ra khỏi khuôn khổ của tín ngưỡng tôn giáo. Giai cấp tư sản
mới ra đời rất cần khoa học thực nghiệm để phục vụ quyền lợi của chính bản thân
mình. Do vậy, muốn khoa học kỹ thuật phát triển thì phải đấu tranh chống lại sự
chi phối và kìm hãm của Giáo hội.
Nhà thiên văn học thiên tài người Ba Lan Copecnic với học thuyết Thái dương hệ
của mình đã giáng một đòn mạnh mẽ vào lý thuyết của Giáo hội coi Trái đất là
trung tâm của vũ trụ…Ăngghen đã nói về học thuyết của Copecnic như sau : “ Nó
là một cuộc cách mạng trên trời và nó báo trước một cuộc cách mạng trong quan
hệ trần gian, quan hệ xã hội”.
Một trong những nhà khoa học nổi tiếng nhất nhất thời Phục hưng là Galilê. Ông
đã nghiên cứu và quy luật vận động của vật thể, đặt cơ sở đầu tiên cho môn cơ học,
đồng thời có những phát kiến về thiên văn. Ông từng chế ống nhòm và dùng nó
làm vật quan sát bầu trời…Đương thời người ta đã phải ngạc nhiên thốt lên :
“Côlômbô phát hiện ra được đại dương mới, Galilê phát hiện ra được vũ trụ mới”.
Khoa học giải phẫu cơ thể con người ra đời cũng là một cuộc cách mạng tấn công
vào quan điểm của Giáo hội như Xecve đã vẽ hệ thống tuần hoàn máu, sự lưu
thông máu. Vêđan – nhà bác học người Bỉ đã phát hiện ra hệ thống nội tạng của
con người.
Để đạt được những thành tựu đó, các nhà khoa học thời Phục hưng đã phải đổ mồ
hôi, nước mắt và cả máu. Copecnic bị nhà thờ truy lùng, Brunô bị thiêu trên giàn
lửa dị giáo, Galilê bị tù giam cho đến lúc chết, Misen Xecve cũng bị hỏa thiêu…
Nhưng tinh thần khoa học vẫn tiếp tục phát triển đạt được nhiều thành tựu rực rỡ,
có những kết quả quan trọng và bắt đầu được ứng dụng trong kỹ thuật và đời sống
như việc sáng chế ra máy in, việc cải tiến kỹ thuật khai mỏ, chế tạo máy…

Tích cực và hạn chế của Phong Trào Văn Hóa Phục Hưng

Tích Cực
1. Phong trào đã xóa bỏ hệ tư tưởng lỗi thời của phong kiến và Giáo hội Thiên
Chúa, giải phóng con người khỏi sự kìm hãm và trói buộc về tư tưởng của Giáo
hội, đề cao những giá trị tốt đẹp và cao quý của con người. Các nhà tư tưởng tiên
phong như Leonardo da Vinci với các công trình đa dạng, từ hội họa, điêu khắc
cho đến phát minh khoa học; hay Michelangelo với các tác phẩm nghệ thuật điêu
khắc và hội họa độc đáo, đã đẩy mạnh quá trình phát triển này.
2. Chủ nghĩa nhân văn ngày càng trở nên quan trọng và ngày càng chi phối trong
văn học, nghệ thuật và cả trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội, giúp định hình nhiều
quan niệm và giá trị cốt lõi trong nền văn minh Phương Tây hiện đại.

Hạn Chế:

Hạn chế thứ 1: Mặc dù phong trào phản đối lỗi thời của phong kiến và Giáo hội,
giai cấp tư sản không hoàn toàn chống lại Giáo hội. Có những lúc họ phải thỏa
hiệp, thậm chí ủng hộ sự bóc lột của giáo hội để làm giàu. Hậu quả của việc này là
việc tạo ra những tầng lớp xã hội mới, có khả năng tạo ra sự bất bình đẳng về kinh
tế.
- Hạn chế thứ 2: Trong Phong trào Phục Hưng thì chủ nghĩa cá nhân được đẩy lên
hàng đầu. Nhưng cái chủ nghĩa này lại chủ yếu tập trung vào quyền lợi và quyền tự
do của giai cấp tư sản còn dân thường thì rất hiếm. Đến khi dân thường đòi tự do
thì không thấy đâu vì thế điều này là một hạn chế vì không mang lại quyền lợi cho
tất cả mọi người. Và các nhà văn hóa Phục Hưng đã đặt nền móng cho cái chủ
nghĩa cá nhân ấy thậm chí cái chủ nghĩa này đã đi đến chủ nghĩa cực đoan. Vốn dĩ
là vấn đề này là bản chất của nền kinh tế hàng hóa nhưng sau này nó đã phát triển
lên thành một nhân sinh quan ích kỉ và tội lỗi. như 2 tập đoàn thao túng toàn bộ
thế giới Blackrock và Vanguard.
- Hạn chế thứ 3: không xóa bỏ hoàn toàn tôn giáo mà thay bằng tôn giáo khác
Hạn chế lớn nhất của chủ nghĩa nhân văn thời Phục hưng là trong khi chống lại
Giáo hội, thì với tư cách là đại biểu của một giai cấp bóc lột, các nhà tư tưởng thực
tế không thủ tiêu tôn giáo mà thay bằng một thứ tôn giáo khác (tôn giáo cải cách)
một kiểu áo “may vừa khổ người giai cấp tư sản hơn”.
Đây được coi là một hạn chế vì mặc dù chủ nghĩa nhân văn đã mở ra cánh cửa cho
sự tiến bộ và tự do tư tưởng, nhưng sự thay đổi này không triệt để và hoàn toàn. Nó
không hướng đến việc giải thoát con người khỏi mọi sự ràng buộc tôn giáo mà chỉ
đơn giản là thay đổi hình thức của nó để phù hợp hơn với lợi ích của nhóm người
đang nắm quyền - giai cấp tư sản nhằm mục đích đổi từ hình thức bóc lột phong
kiến sang bóc lột tinh vi hơn và giữ lòng người một cách tinh vi hơn.

Tóm lại, mặc dù chủ nghĩa nhân văn thời Phục Hưng đã đưa ra nhiều đóng góp
quan trọng cho sự phát triển của tư tưởng và văn hóa, nhưng sự tiếp nhận và sửa
đổi tôn giáo theo lợi ích cụ thể của giai cấp tư sản đã giới hạn tiềm năng toàn diện
của nó.
Cuối cùng, phong trào Văn hóa Phục hưng, dù có hạn chế, là một phong trào của
giai cấp tư sản, nên nội dung của nó mang tính chất tư sản, bao gồm hai mặt tiến
bộ và hạn chế. Tuy nhiên, trong hoàn cảnh lịch sử đó, Phong trào Phục hưng là một
cuộc cách mạng tư tưởng lớn ở thời trung đại buộc phải diễn ra, nên nội dung tiến
bộ của nó là chủ yếu. Nó đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát
triển nền văn minh hiện đại."

V. Phong trào cải cách tôn giáo và sự ra đời của Đạo Tin Lành
Nguyên nhân
Trong thời Trung Đại, Cơ Đốc giáo giữ một vị thế rất quan trọng. Những người
cầm quyền lúc bấy giờ muốn gia tăng quyền lực của mình bằng cách tôn vinh Giáo
Hội, biến nó thành một thế lực tinh thần hỗ trợ cho quyền lực của họ. Giáo Hội
thậm chí còn nhận được rất nhiều tài sản từ các vua chúa, biến tăng lữ thành những
lãnh chúa giàu có và mạnh mẽ.
Về chính trị: từ thế kỷ 12, 13, Giáo hoàng đã có quyền lực rất lớn. Họ coi mình
như đại diện của Thượng Đế trên Trái Đất và đồng thời là thủ lĩnh của hoàng đế.
Về kinh tế: Giáo Hội sở hữu một lượng lớn tài sản, có quyền lực lớn và khả năng
khai thác người nông nô tàn bạo không kém gì quý tộc võ sĩ. Họ không chỉ thu tô,
mà còn kiếm tiền từ nhiều nguồn khác qua các hoạt động tôn giáo. Giáo hoàng thu
được rất nhiều tiền thuế và cống phẩm từ tăng lữ và bán thẻ "miễn tội".
Tuy nhiên, trong thế kỷ 13, 14, Giáo Hội ngày càng trở nên thối nát và gặp phản
đối từ mọi tầng lớp xã hội. Các tăng lữ đã phá vỡ các quy định giáo luật, sống một
cuộc sống giàu sang và xa hoa, mâu thuẫn với những giáo lý tốt đẹp mà họ tuyên
truyền.
Thời Trung Đại là thời kì giáo sĩ chiếm độc quyền văn hóa và Giáo Hội là biểu
tượng của chế độ phong kiến. Bất cứ cuộc tấn công nào chống lại chế độ phong
kiến, đều phải tấn công Giáo Hội trước hết.
Giai cấp tư sản đang lên, coi Giáo Hội như một rào cản kinh tế và tinh thần đối với
sự tiến bộ của họ. Do đó, họ đã thúc đẩy sự nổi lên của các phong trào cải cách tôn
giáo.
Nhưng, phải nhớ rằng, trong những cuộc chiến tranh tôn giáo ở thế kỷ 16, lợi ích
vật chất của các giai cấp là vấn đề chính. Cuộc chiến này, dù được bao phủ bởi mặt
nạ là tôn giáo, thực chất là một cuộc đấu tranh giai cấp.

Và cuối cùng, Cải cách tôn giáo không thể tránh khỏi phải xảy ra, bắt đầu từ Đức,
sau đó lan rộng ra Thuỵ Sĩ, Anh, Pháp.

? Tại sao lại nổ ra đầu tiên ở đức

Trước cuộc Cải cách Tôn giáo, Đức là một quốc gia phong kiến lạc hậu, kinh tế
nông nghiệp tụt hậu hơn Anh và Hà Lan, công nghiệp tụt hậu hơn Ý, Pháp và Anh.
Sự phát triển kinh tế giữa các vùng của Đức không cân đối và phát triển rất phân
tán, không hình thành được một thị trường thống nhất và trung tâm kinh tế.
Về chính trị: Đức vẫn duy trì chế độ phong kiến cát cứ khi mà Anh, Pháp hoàn
thành xong quá trình chuyển từ phong kiến phân quyền sang tập quyền. Các lãnh
chúa có quyền lực riêng và độc lập với nhau, tạo ra "quốc gia trong quốc gia". Sự
chia cắt về chính trị đã kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế.
Tại thời điểm này, Giáo hội Công giáo Rôma đóng vai trò quan trọng trong đời
sống tinh thần và chính trị của châu Âu. Giáo hội có ảnh hưởng lớn đến các quyết
định chính trị và quốc gia. Tuy nhiên, sự bất mãn về tham nhũng và tham vọng
chính trị của Giáo hội đã phát triển, đặt nền móng cho cuộc Cải cách Tôn giáo.
Cuộc Cải cách Tôn giáo bắt đầu khi Martin Luther, một nhà sư Đức, công bố "95
luận điểm" của mình vào năm 1517, phê phán các hành vi tham nhũng và tham
vọng chính trị của Giáo hội Công giáo. Cuộc Cải cách đã dẫn đến sự phân chia
giữa Giáo hội Công giáo và phong trào Cải lương, tạo ra nhiều nhánh mới của Kitô
giáo, bao gồm Luteran và Calvinist.
Trong giai đoạn này, Giáo hội chiếm 1/3 diện tích ruộng đất ở Đức và bóc lột nhân
dân một cách tàn nhẫn. Quyền lực của Giáo hội La Mã mở rộng và bóc lột nước
Đức, khiến nước này trở thành "con bò sữa của Giáo hoàng". Nhưng đồng thời, nó
cũng tạo ra sự phẫn nộ lớn trong nhân dân Đức và chống lại sự tàn bạo của Giáo
hội.
Cải cách Tôn giáo đã ảnh hưởng sâu rộng đến xã hội và văn hóa ở Đức. Nó đã thay
đổi quan điểm về tôn giáo, truyền thông, giáo dục và nghệ thuật. Một số sự kiện
lịch sử quan trọng trong quá trình này bao gồm cuộc Đối thoại Worms (1521), khi
Luther chối bỏ việc rút lại các lời chỉ trích của mình đối với Giáo hội, và cuộc Nội
chiến Tôn giáo Đức (1546-1555), kết thúc bằng Hiệp ước Augsburg, xác định
quyền tự do tôn giáo cho các quốc gia Đức.

Cuộc Cải cách Tôn giáo đã tạo ra một sự thay đổi lớn về quan điểm tôn giáo, với
nhiều người bắt đầu nhận thức về vai trò trực tiếp của con người trong đời sống
tâm linh, thay vì qua một tổ chức giáo hội. Điều này đã tạo ra một sự thay đổi lớn
trong xã hội và chính trị châu Âu, và có ảnh hưởng lâu dài đến các quốc gia khác
nhau, bao gồm Đức. Dĩ nhiên, dưới đây là bản hoàn thiện của bài trình bày của
bạn, bao gồm các yếu tố đã đề cập:
2. Nội dung của cải cách tôn giáo ở Đức (thế kỷ XVI)
- Marthin Luther (1483 - 1546) là người mở đầu và lãnh đạo phong trào cải cách
tôn giáo ở Đức. Ông xuất thân từ một gia đình thương nhân bậc trung. Máctin
Luthơ đã từng theo học ngành luật tại trường đại học Erfurt. Lúc bấy giờ, trường
đại học này vừa là trung tâm của triết học kinh viện, vừa là nơi tụ tập chủ yếu của
các nhà hoạt động chủ nghĩa nhân văn. Khi tốt nghiệp đại học, Máctin Luthơ nhận
được bằng thạc sĩ. Sau đó ông vào tu viện Augustin. Năm 1507 ông được ban chức
Cha, 1508 ông đến Víttenbéc. Năm 1512, ông nhận được bằng tiến sĩ thần học,
đồng thời được mời làm giáo sư giảng dạy tại trường Đại học Víttenbéc.
Năm 1517, Giáo hoàng phái một tu sĩ vô học và thô lỗ mang hàng bó thẻ miễn tội
đi khắp nơi bán, hắn nói rằng chỉ cần đồng tiền mua thẻ kêu trong túi của hắn là
linh hồn người mua lập tức được cứu thoát. Trước hành động bán thẻ xá tội bỉ ổi
đó, Luthơ đã viết bản “Luận văn 95 điều” dán trước cửa nhà thờ của mình, tố cáo
việc mua bán thẻ miễn tội và kêu gọi mọi người phản đối. Kháng nghị của Luthơ
lập tức được truyền bá khắp nước Đức, vượt xa cả ý muốn của Luthơ vì chính
Luthơ cũng không muốn xung đột với Giáo hoàng. Giáo hoàng bèn đuổi Luthơ ra
khỏi Giáo hội. Được sự ủng hộ của nhân dân, Luthơ vứt chỉ dụ của Giáo hoàng vào
đống lửa đốt cháy (1520). Hành động đó “giống như tia lửa đánh trúng vào thùng
thuốc súng làm cho toàn thể xã hội Đức chuyển động” (Ăngghen) ® dẫn đến chiến
tranh nông dân Đức. Luthơ còn viết tiếp một bài văn châm biếm nhan đề “Chống
lại quyết định phản Thiên Chúa”. Những việc làm của Luthơ được đông đảo nhân
dân Đức hưởng ứng.
- Nội dung tư tưởng cải cách của Luther:
+ Luther vẫn thừa nhận Cơ đốc giáo và kinh thánh nguyên thuỷ của đạo Cơ đốc
(thừa nhận tôn giáo của những người nghèo khổ, thừa nhận tính chất tiến bộ của
nó), lên án sự thối nát của Giáo hội đã xuyên tạc, bóp méo tôn giáo nguyên thuỷ.
(“Bọn nhà giàu lên được Thiên đường còn khó hơn con lạc đà chui qua lỗ kim”)
+ Đề cao học thuyết cứu vớt con người bằng lòng tin (con người chỉ cần có niềm
tin vào Chúa Trời là có thể được cứu vớt), phản đối quan niệm nhà thờ, cho rằng
con người được cứu vớt bằng việc làm điều thiện (ví dụ: không đấu tranh, không
làm đảo lộn trật tự xã hội vốn được Chúa Trời sắp xếp, con người phải biết yên
phận, phải thực hiện theo những điều Chúa dạy), đồng thời phản đối các hình thức
lễ nghi phức tạp tốn kém do các chức sắc tôn giáo tiến hành.
+ Đề cao chủ nghĩa cá nhân, trái với lễ giáo phong kiến ràng buộc (mọi con người
đều ràng buộc với nhau và phân theo cấp bậc). Chủ trương giảm bớt ngày lễ, một
tôn giáo rẻ tiền, ít tốn kém, cần tiết kiệm thời gian, tiền của để kinh doanh ® phản
ánh nguyện vọng của tầng lớp thị dân Đức, đặc biệt là tầng lớp trên. Thậm chí
Luthơ cho rằng không cần có tầng lớp tăng lữ, chỉ cần có mục sư truyền đạo.
+ Đòi tách Giáo hội Đức khỏi Giáo hoàng Vaticăng, tịch thu mọi tài sản của Giáo
hội, ruộng đất của nhà thờ chuyển cho quý tộc, tư sản ® phản ánh nguyện vọng của
mọi tầng lớp xã hội Đức, đặc biệt là thị dân.
- Đánh giá:
+ Những nội dung đó chứng tỏ tôn giáo cải cách của Luthơ mang tính chất tư sản,
muốn đả phá những cơ sở triết lý tư tưởng phong kiến như mê tín dị đoan, lừa bịp,
ngăn trở tư tưởng thực nghiệm, nhất là cách làm tiền bóc lột kiểu phong kiến, đề
cao lòng tin theo kiểu tư sản và chỉ tổ chức những cuộc hành lễ không tốn kém,
mất ít thì giờ và không hại sản xuất. Nhưng cải cách tôn giáo của Luthơ còn nhiều
điểm hạn chế như vẫn phải sử dụng thần học và tôn giáo (khi giai cấp tư sản mạnh
thì nó sử dụng tư tưởng cách mạng triệt để hơn là chủ nghĩa duy vật máy móc như
các nhà triết học ánh sáng ở Pháp thế kỷ XVIII), không đề ra rõ ràng cách giải
quyết các yêu cầu xã hội, chỉ ngăn trở những hành động nhũng nhiễu của phong
kiến mà không dám giành quyền chỉ huy trong tôn giáo, cho nên về sau giai cấp
quý tộc phong kiến lợi dụng lúc giai cấp tư sản thoả hiệp, đã nắm lấy cải cách tôn
giáo làm công cụ thống trị mới về tinh thần của mình, chỉ dành cho giai cấp tư sản
rất ít quyền lợi như thủ tiêu sự đồi bại của Giáo hội, bớt làm tiền bừa bãi...
+ Cải cách tôn giáo của Luthơ lan tràn khắp nước Đức rất nhanh chóng nhưng mỗi
giai cấp đều hiểu cải cách tôn giáo theo quan điểm của mình. Lãnh chúa quý tộc và
thị dân giàu có quan niệm cải cách tôn giáo chỉ đơn thuần là đóng cửa các nhà thờ
Cơ đốc giáo để chiếm lấy ruộng đất và tài sản, để có quyền có thế. Thị dân muốn
làm yếu lãnh chúa quý tộc và Giáo hội để nước Đức thống nhất tập trung. Nông
dân và dân nghèo thành thị không những chỉ muốn cải cách Giáo hội mà còn muốn
cải tạo toàn bộ xã hội. Phong trào quần chúng ấy khiến cho lãnh chúa phong kiến
và cả thị dân giàu đều sợ hãi, Luthơ cũng hoang mang và thoả hiệp với lãnh chúa
và thị dân giàu. Luthơ trở thành lãnh tụ của phái “cải cách tôn giáo ôn hoà” chống
lại phái cách mạng triệt để của Tômát Muynxơ.
Thái độ của Luthơ ban đầu biểu hiện một cách mãnh liệt nhất “bản chất nông dân”
của ông “Nếu sự giận dữ điên cuồng của chúng (tức là của các giáo sĩ Rôma) cứ
tiếp tục kéo dài, thì theo ý tôi, có lẽ không có biện pháp nào ngăn chặn nó tốt hơn
là các vua chúa và vương công dùng bạo lực, tự vũ trang và tấn công vào những
quân xấu xa đang đầu độc toàn thế giới ấy, và dùng vũ khí chứ không phải dùng lời
nói để vĩnh viễn chấm dứt vai trò của chúng. Nếu chúng ta trừng phạt quân ăn cắp
bằng gươm, quân sát nhân bằng giá treo cổ, bọn tà giáo bằng lửa, thì tại sao chúng
ta lại không tấn công vào bọn thầy tai hại tuyên truyền sự đồi bại ấy, vào bọn giáo
hoàng, hồng y giáo chủ, giám mục, và tất cả cái bè lũ ở Sodoma Rôma bằng tất cả
các loại vũ khí mà chúng ta có, tại sao chúng ta lại không rửa tay chúng ta trong
máu của chúng?”
Nhưng “là một giáo sư đáng kính ở trường đại học Wittenberg qua một đêm đã trở
thành có thế lực và tiếng tăm, một vĩ nhân được một đám đông sùng bái và xu nịnh
vây quanh”, Luthơ đã không do dự phản bội lại phong trào: “Tôi không muốn
người ta bảo vệ kinh Phúc âm bằng bạo lực và đổ máu. Lời nói đã chinh phục thế
giới, nhờ lời nói mà giáo hội được duy trì, vậy thì cũng chính bằng lời nói mà giáo
hội sẽ được phục hưng, còn những kẻ phản Chúa đã đạt được mục đích của chúng
mà không dùng đến bạo lực, thì chúng cũng sẽ bị diệt vong mà không cần đến bạo
lực”
Luthơ và Giáo hoàng đã câu kết với nhau để chống lại “những bầy nông dân khát
máu và cướp bóc”: “Những ai có thể làm được thì phải phân thây chúng, phải bóp
cổ và đâm chết chúng, một cách bí mật và công khai, giống như người ta giết
những con chó dại!” – Luthơ thét lên. “Bởi thế, hỡi các ngài thân mến, các ngài
hãy đến giúp đỡ, hãy cứu vớt, nếu ai có thể thì hãy đâm chúng, hãy đánh chúng,
hãy bóp cổ chúng, và nếu trong việc này có ai bị chết thì hạnh phúc thay cho người
đó, bởi vì không có một cái chết nào sung sướng hơn thế”
“Người nông dân chỉ cần cám yến mạch là đủ; họ không nghe lời nói và không biết
lẽ phải, cho nên hãy làm cho họ biết nghe lời bằng roi vọt, và súng; bản thân họ
xứng đáng với điều đó. Chúng ta phải cầu xin cho họ để họ biết vâng lời; nếu
không thì không thể có sự nhân từ được. Lúc đó, hãy để cho súng nói lên tiếng nói
của chúng, nếu không họ sẽ gây hại gấp nghìn lần”
3. Cải cách tôn giáo của Canvanh ở Thuỵ Sĩ
- Giăng Can vanh (1509 – 1564) là người Pháp, đã từng học luật ở trường Đại học
Pari và các trường đại học khác ở Pháp. Ông từng giao thiệp và chịu ảnh hưởng
của các nhà nhân văn chủ nghĩa Đức, Pháp đương thời, đến khi ở Pháp có nội
chiến mới chạy sang lánh nạn ở Thuỵ Sĩ, làm mục sư ở Giơnevơ. Lúc này Thuỵ Sĩ
là một nước tự do kiểu tư sản là miếng đất tốt để tôn giáo cải cách phát triển.Tôn
giáo Luthơ cũng đã truyền bá sang nhưng do tính chất hạn chế của tôn giáo này
nên nó cũng không được hoan nghênh lắm.
- Nội dung học thuyết Canvanh: thể hiện trong tác phẩm “Lời khuyên về lòng tin
Thiên Chúa” (1536). Hạt nhân của học thuyết Canvanh là “Thuyết định mệnh”
(Chúa sinh ra con người, số phận con người do Chúa sắp đặt trước).
+ Can vanh vẫn bảo vệ tín ngưỡng tôn giáo Cơ đốc, vẫn giữ những thuyết về
Thượng đế, nhưng chỉ nhận một giáo điều độc nhất là Thánh kinh.
+ Con người “bản chất đầy hư hỏng” có thể được cứu vớt, không phải bằng những
hình thức lễ giáo mà chỉ cần lòng tin. Can vanh quả quyết lòng tin là “một thiên tư
đặc biệt” do trời phú cho mọi người.
Điểm mới trong tư tưởng của Canvanh:
+ Canvanh giải thích thuyết định mệnh theo quan điểm, lợi ích của giai cấp tư sản:
trong xã hội có hai hạng người, một hạng người được Chúa lựa chọn, một hạng
người bị Chúa ghét bỏ. Người được Chúa lựa chọn có cuộc sống đầy đủ, sung túc,
có quyền bóc lột người khác. Hạng người bị Chúa ghét bỏ thấp kém về địa vị xã
hội, bần hàn, sống khổ hạnh. Người giàu là do Chúa cho thế, người nghèo là do
Chúa buộc thế.
+ Khuyến khích làm giàu, kêu gọi làm giàu bằng mọi cách. Trong thế giới cạnh
tranh, thành công hay thất bại đều do Chúa quyết định. Canvanh dạy tín đồ: “Sứ
mệnh của mỗi người đã được Thượng đế xác định từ lâu vì vậy bất cứ làm nghề
nào người ta cũng phải nêu cao thành tích trong sự nghiệp của mình để chứng tỏ
rằng mình là người dân mà Thượng đế đã chọn lựa”, “Thương nhân và chủ xí
nghiệp phải kiếm trăm phương nghìn kế để tăng thêm của cải, vì của cải đó là do
Thượng đế phó thác cho họ”. Việc bóc lột lao động của người làm thuê theo Can
vanh là hợp với ý chí Thượng đế
Cách giải thích của Canvanh đáp ứng đúng nguyện vọng của giai cấp tư sản. “Cải
cách của Canvanh đã đáp ứng được nhu cầu của giai cấp tư sản tiên tiến nhất hồi
đó. Học thuyết về định mệnh của ông là biểu hiện tôn giáo của mọt sự thật là trong
thế giới buôn bán của cạnh tranh, thành công hay thất bại không phải do hoạt động
cũng không phải do khéo léo của người ta mà là do những hoàn cảnh độc lập đối
với sự kiểm soát của người ta. Những hoàn cảnh đó không phụ thuộc vào ý muốn
hay hành động của ai cả; nó bị những thế lực kinh tế bên trên và vô hình bắt sao
chịu vậy…”
Cải cách Canvanh giống như một chiếc áo cắt và may vừa với khổ người của giai
cấp tư sản (Ăngghen)
+ Tổ chức: Canvanh là người đầu tiên đứng ra xây dựng Giáo hội của tôn giáo mới
(Tân giáo hay còn gọi là đạo Tin Lành, đạo Thệ phản) đối lập với Cựu giáo.
Chủ trương xây dựng một khu cư dân công xã của những người được lựa chọn.
Trong khu công xã đó, mục sư giảng sư làm chức vụ truyền đạo, giảng kinh thánh,
tổ chức các nghi lễ. Người quản lý về phần đời là các trưởng lão. Lễ nghi rất đơn
giản: không thờ ảnh tượng trừ cây thập giá…Để đảm bảo địa vị độc tôn của mình,
đạo Canvanh cũng thi hành những chính sách đàn áp tôn giáo: có toà án, hoả thiêu
những người bị coi là đi ngược với giáo lý Canvanh. Canvanh nói: “Cần phải dùng
kiếm để trừng phạt dị giáo đồ”, “Thượng đế không tha thứ cho nhân dân không
theo Người, Người hạ lệnh huỷ diệt triệt để các thành phố, tiêu diệt hết ảnh hưởng
của dị giáo đồ”. Người ta gọi Canvanh là “Giáo hoàng Giơnevơ”.
Xét qua nội dung tư tưởng, triết lý, quan niệm tổ chức, chính trị…của tôn giáo
Canvanh, ta thấy tính chất tư sản của Canvanh giáo rõ rệt hơn hẳn Luthơ giáo. Tuy
Canvanh giáo cũng còn mặt hạn chế là sử dụng tôn giáo và thần học, nhưng ý thức
hệ tư tưởng tư sản đã rõ ràng như thuyết định mệnh, tư tưởng làm giàu…, lại còn
có những tổ chức có tính chất dân chủ và tự do (Hội đồng tôn giáo) do giai cấp tư
sản nắm để điều khiển Giáo hội và củng cố tinh thần độc lập của tín đồ. Do đó,
Canvanh giáo đã truyền bá nhanh chóng sang nhiều nước châu Âu: Anh, Pháp,
Nêđéclan. Chính tư tưởng cải cách tôn giáo của Canvanh là ngọn cờ hiệu triệu, tập
hợp nhân dân Nêđéclan đứng lên chống ách thống trị của thực dân Tây Ban Nha
làm bùng nổ cuộc cách mạng tư sản đầu tiên trên thế giới.
Đứng trước phong trào cải cách lan rộng như vậy, Giáo hội điên cuồng chống lại:
liên tục triệu tập Hội nghị Giáo chủ của các nước châu Âu họp trong các năm 1545
– 1547, 1551 – 1552, 1562 – 1563 đi đến một số quyết định quan trọng, ví dụ như:
Lập ra hội Giêsu (còn gọi là Tăng đoàn Thiên Chúa) do một tên quý tộc người Tây
Ban Nha thiết lập ra để ủng hộ Giáo hoàng, bảo vệ Giáo hội Thiên Chúa, phương
châm là đào tạo con người biết phục tùng và trung thành với Giáo hội.
4. Cải cách tôn giáo ở Anh
- Đầu thế kỉ XVI, chủ nghĩa tư bản Anh đã phát triển khá mạnh mà giáo hội
Cơ Đốc giáo đã trở thành lực lượng cản trở sự phát triển đó.
 - Dựa vào các tầng lớp có thế lực ở Anh, năm 1534, vua Anh Henri VIII ra
“sắc luật về quyền tối cao”, qua đó Henri VIII được quyền li hôn không cần sự
chấp thuận của Giáo hoàng. Tiếp đó, Henri VIII đã tuyên bố cắt đứt quan hệ về tôn
giáo với Rôma, thành lập giáo hội riêng của Anh do ông đứng đầu gọi là Anh giáo.
- Những biện pháp cải cách nửa vời của Henri VIII không làm cho giai cấp
tư sản thỏa mãn. Trong khi đó, tôn giáo Canvanh với tính chất triệt để hơn đã được
giai cấp tư sản Anh tiếp thu và gọi tôn giáo này là Thanh giáo, nghĩa là tôn giáo
trong sạch. Tín đồ Thanh giáo xóa bỏ hết những tàn dư của đạo Cơ đốc, đơn giản
hóa các nghi lễ, đồng thời cắt đứt quan hệ với Anh giáo.
=> Như vậy, trong nửa đầu thế kỉ XVI, ở Tây Âu đã xuất hiện nhiều loại tôn giáo
cải cách. Các loại tôn giáo này có những điểm chung như sau:
- Chỉ tin vào kinh thánh, trong đó chủ yếu là kinh Phúc âm.
- Đơn giản hóa các nghi lễ, không thờ ảnh tượng, không thờ mẹ Maria
- Không lệ thuộc vào Giáo hoàng và tòa thánh Rôma
- Bỏ chế độ độc thân cho các mục sư. Tín đồ được tham gia quản lý giáo hội.
Do các tôn giáo này chủ yếu tin vào kinh Phúc âm nên được gọi chung là tôn giáo
Phúc âm. Chữ Phúc âm có nghĩa là tin mừng, tin lành nên người ta gọi loại tôn
giáo này là đạo Tin lành.
 Chương 11: Văn Minh Công Nghiệp

I. Cách Mạng Công Nghiệp và Sự Xuất Hiện của nền văn minh Công
Nghiệp.
1. Điều kiện ra đời của nền văn minh công nghiệp.
Nền văn minh công nghiệp không phát triển ngẫu nhiên mà dựa trên nhiều điều
kiện đặc biệt, vốn hình thành từ chính lịch sử phát triển của các nước Tây Âu.
Truyền thống thủ công nghiệp – thương nghiệp: Trước hết, cần phải nhắc đến
truyền thống lao động chăm chỉ và khéo léo trong ngành thủ công, cũng như khả
năng kinh doanh tinh tế của người dân các nước Tây Âu. Đây chính là nền tảng
cho việc tìm tòi, sáng tạo và ứng dụng các công nghệ mới vào sản xuất.

Những thành quả của các cuộc phát kiến địa lý: đã mang lại những kết quả đáng
kể cho sự phát triển của nền văn minh công nghiệp. Việc khám phá các vùng đất
mới mở rộng không chỉ phạm vi sinh sống mà còn tạo điều kiện cho sự giao lưu
văn hóa, kinh tế giữa Đông - Tây, thúc đẩy sự phát triển của khoa học.
Thúc đẩy thương mại phá triển (đây chính là kết quả quan trọng nhất): việc
chuyển trung tâm thương mại từ Địa Trung Hải sang Đại Tây Dương đã tạo ra
những quốc gia phát triển mới ven bờ Đại Tây Dương. Sự thay đổi này không chỉ
mở rộng quy mô buôn bán mà còn tạo động lực thúc đẩy Tây Âu phát triển kinh tế
theo hướng tư bản chủ nghĩa.

Kinh tế hàng hóa phát triển mạnh: Một điểm đáng chú ý khác là sự ra đời và
chiến thắng của chủ nghĩa tư bản trong phong trào cách mạng tư sản. Các chiến
thắng này đã tạo điều kiện cho kinh tế hàng hóa phát triển mạnh mẽ, đặt nền móng
vững chắc cho cuộc cách mạng công nghiệp. Cuối thế kỉ XIX, những thành tựu của
cách mạng công nghiệp đã khẳng định sự thắng lợi hoàn toàn của chủ nghĩa tư bản
trước chủ nghĩa phong kiến.

Cách mạng công nghiệp: Đây là yếu tố quyết định dẫn đến sự ra đời của nền văn
minh công nghiệp. Nó đã trang bị các công cụ máy móc hiện đại để xây dựng nền
đại công nghiệp cho xã hội tư bản, làm cho cuộc sống con người tiện nghi và thoải
 mái hơn. Một minh chứng điển hình cho việc này là những tiến bộ kĩ thuật trong
ngành dệt ở Anh cuối thế kỉ XVIII.

Vậy, có thể nói, ngoài việc là điều kiện ra đời, cuộc cách mạng công nghiệp còn là
biểu hiện sớm nhất của sự phát triển nền văn minh công nghiệp.

2. Cách mạng công nghiệp (cuối XVIII – 1914)

- Khái Niệm
Cách mạng công nghiệp là gì: Cách mạng công nghiệp trước tiên là cuộc cách
mạng trong lĩnh vực sản xuất, tạo bước chuyển biến quyết định từ nền sản xuất
nhỏ, giản đơn dựa trên lao động thủ công sang một nền sản xuất lớn dựa trên máy
móc.
Cuộc cách mạng này đã thực sự tạo nên những thay đổi sâu sắc về kinh tế - kỹ
thuật, cũng như văn hóa - xã hội. Đầu tiên tại nước Anh - nơi bắt nguồn của cách
mạng công nghiệp, sau đó, những thay đổi này đã lan rộng và ảnh hưởng tới toàn
bộ thế giới.
Chính vì những thay đổi lớn lao mà cách mạng công nghiệp mang lại. Nên cách
mạng công nghiệp được gọi là bước chuyển quyết định từ nền văn minh cũ, dựa
vào lao động thủ công, sang một nền văn minh mới: văn minh công nghiệp.
Vì vậy, không phủ nhận rằng cách mạng công nghiệp đóng vai trò quan trọng trong
việc cung cấp một cái nhìn mới, một hiểu biết sâu rộng hơn về cách thức hoạt động
của xã hội loài người. Thậm chí, nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới đã đánh giá
cách mạng công nghiệp có ý nghĩa tương đương như một cuộc cách mạng về hình
thái kinh tế - xã hội của toàn loài người.
Tuy nhiên, lưu ý rằng không nên nhầm lẫn giữa cách mạng công nghiệp - một sự
kiện lịch sử, với công cuộc công nghiệp hóa đang diễn ra rộng rãi ở các nước đang
phát triển ngày nay."
Chú ý: Tránh nhầm lẫn với cuộc cách mạng công nghiệp (hay công cuộc công
nghiệp hóa) đang diễn ra rầm rộ ở các nước đang phát triển hiện nay.
- Các giai đoạn:
Trước đây, chúng ta thường có một thói quen gọi cách mạng công nghiệp chỉ
đơn giản là cách mạng công nghiệp Anh. Trên thực tế, cách mạng công nghiệp đã
diễn ra đầu tiên ở nước Anh nhưng sau đó, không dừng lại ở nước này, nó đã lan
rộng ra toàn thể các nước Âu – Mĩ khác, thậm chí lan sang cả các nước châu Á
(chủ yếu là Nhật Bản). Do đó, cách mạng công nghiệp Anh chỉ là một bộ phận,
một giai đoạn của cuộc cách mạng công nghiệp lúc bấy giờ.
+ Giai đoạn 1: Từ cuối thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX – cuộc cách mạng
công nghiệp Anh – cách mạng công nghiệp lần thứ nhất – thời đại “máy hơi nước”.
+ Giai đoạn 2: Từ nửa sau thế kỉ XIX (1850s) đến năm 1914 tức là cho đến lúc
Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ - Cách mạng công nghiệp lần 2 – thời đại
“điện khí hóa”.
Có người cho rằng giai đoạn 2 của CMCN phải kéo dài đến năm 1939 song,
theo GV, cuộc CM này đã chấm dứt khi Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ.
Những phát minh, thành tựu tiếp theo trong thời kì chiến tranh cũng như từ khi
chiến tranh kết thúc (1918) đến 1939 chỉ là phát triển tiếp tục dựa trên nền tảng, cơ
sở là những thành tựu của thời kì cách mạng công nghiệp. Hơn nữa, sự tồn tại của
nền hòa bình “mong manh” dưới trật tự Versailles – Washington, cuộc đại khủng
hoảng 1929-1933 và sự ra đời của chủ nghĩa phát xít…không thể duy trì điều kiện
thuận lợi cho cách mạng công nghiệp diễn ra như trước được nữa. Do đó, giai đoạn
1914-1939 không có đặc trưng văn minh nổi bật như hai giai đoạn cách mạng công
nghiệp trên (“máy hơi nước”, “điện khí hóa”).
Người ta nói rằng thời kì cách mạng công nghiệp là thời kì châu Âu và nước
Mĩ (mới ra đời) hòa mình vào thế giới còn thời kì từ 1914 đến nay là thời kì châu
Âu và nước Mĩ thống trị thế giới. Điều này nên hiểu như thế nào? Câu trả lời
không phải là nhiệm vụ của môn học, nhưng thực sự cũng cần thiết để chúng ta
hiểu về các nền văn minh cận – hiện đại (với chủ thể chính của chúng chủ yếu là
các nước Âu – Mĩ).
2.1. Giai đoạn 1 – CMCN Anh
Vì sao lại nổ ra ở Anh?
+ Kinh tế phát triển: tích lũy đủ điều kiện vốn và nhân công.
+ Cách mạng tư sản thành công sớm, tạo ra yếu tố chính trị thuận lợi: Giai
cấp tư sản nắm chính quyền trong tay, lại đòi hỏi phải có một nền kĩ thuật mới
tương ứng với nền kinh tế TBCN --- có đủ sức mạnh và nhu cầu để thực hiện một
cuộc cách mạng công nghiệp thắng lợi (tập trung được các điều kiện, tiền để).
Thực hiện cách mạng công nghiệp, giai cấp tư sản Anh cũng có cơ sở để giành
thắng lợi quyết định cuối cùng đối với chế độ phong kiến trên lĩnh vực kinh tế.
+ Những tiến bộ trong ngành dệt (thực ra cũng bắt đầu từ sự phát triển kinh
tế): Diễn ra ngay trong các công trường thủ công và làm biến đổi nhanh chóng hệ
thống tổ chức sản xuất quá độ này.
+ Máy Móc ra đời: Trong các công trường thủ công (CTTC), kĩ thuật được
sử dụng vẫn chủ yếu là cũ kĩ, lạc hậu. Song các CTTC có đặc thù là sử dụng số
lượng lao động lớn, tập trung và có sự phân công chuyên môn hóa lao động. Chính
trong quá trình chuyên môn hóa như vậy, người ta đã nhận thấy có những khâu
phải thay thế do sức lao động của con người không đáp ứng được (….) hoặc có
những động tác thừa, không cần thiết phải có sự góp mặt của con người. Nhận
thức này đã thúc đẩy sự xuất hiện máy móc (trước tiên là từ phía người lao động,
sau đó là đến giới chủ CTTC). Khi máy móc được trang bị toàn diện cho hầu hết
các khâu, phương thức sản xuất thủ công trở thành thứ yếu, CTTC tự biến mất,
nhường chỗ cho các công xưởng – hình thức tổ chức sản xuất của kinh tế TBCN.
- Xét về tiền đề của CMCN Anh, từ trước đến nay, chúng ta thường xét ba
tiền đề: vốn, nhân công, kĩ thuật. Đây là những tiền đề xuất phát ở nước Anh.
Thực ra, tiền đề của CMCN Anh nảy sinh trên khắp châu Âu và trên nhiều
lĩnh vực: Các thành tựu của khoa học châu Âu các thế kỉ XVI-XVIII như toán học,
vật lí học, cơ học…là “tiền đề quan trọng cho những phát minh nổi tiếng của giai
đoạn CMCN Anh”.
- Các phát minh kĩ thuật: Quan trọng nhất là máy hơi nước – động cơ vạn năng,
khác công cụ lao động phong kiến, đặt cơ sở cho sự phát triển kĩ thuật sau đó.
- Đặc điểm của quá trình phát minh ra máy móc:
1) Các máy móc lúc đầu ra đời nhằm giải quyết những khó khăn trước mắt
của từng loại công cụ - giải quyết nhu cầu nội tại của sản xuất ở một giới hạn
nhỏ hẹp: Thoi bay, máy kéo sợi Gienni…
Khi các máy móc này được đưa vào sử dụng rộng rãi, chúng đã làm biến đổi
nhanh chóng nền sản xuất.
Sau đó, với vai trò định hướng của các nhà tư bản (những người sở hữu tư
liệu sản xuất và nắm quyền quản lí, tổ chức sản xuất), việc phát minh máy móc đã
được xuất phát từ mục đích lớn hơn: nâng cao năng suất, cải tổ toàn bộ quá trình
sản xuất.
2) Những người phát minh ra máy móc: chủ yếu xuất thân từ hàng ngũ thường
dân, quen biết máy móc, gắn bó với nghề nghiệp
Ví dụ: Giêm Hac-gri-vơ – người phát minh ra máy kéo sợi Gienni: Là một thợ mộc
đồng thời là thợ dệt
Giêm Oát: thợ mộc + thợ chế tạo máy đo
(Liên hệ: Hay làm tay quen, phù hợp với logic đời sống, ở Việt Nam: máy gặt, máy
cắt lúa do nông dân làm ra…)
Phát minh máy móc dựa trên kinh nghiệm, kĩ xảo thành thục, tâm huyết,
không lấy lí luận khoa học làm chỗ dựa.
Điều khác biệt ở đây là: sự phân công hóa lao động của các CTTC thúc đẩy
việc phát minh ra máy móc nhanh hơn, nhiều hơn; sức sáng tạo của người thợ được
động viên khi được cởi bỏ những ràng buộc của phương thức sản xuất phong kiến
và được thúc đẩy bởi quá trình cạnh tranh lợi nhuận của kinh tế TBCN.
Trường hợp Giêm Oát: môi trường làm việc ở trường Đại học Glassgow nên
thu nhận được nhiều tri thức lí luận khao học tiên tiến, tiêu biểu là lí thuyết hấp thu
nhiệt của GS Black – người thầy, người bạn của Giêm. Giêm cũng sử dụng những
tri thức này vào quá trình phát minh ra máy hơi nước (có lẽ nhờ có lí luận khoa học
mà mặc dù trước Giêm đã có một số người cũng đã phát minh ra động cơ hơi nước
song, Giêm với động cơ hơi nước hoàn hảo hơn vẫn được xem là người phát minh
đầu tiên, chính thức của động cơ vạn năng này).
Càng về sau, lí luận khoa học càng đóng vai trò quan trọng hơn trong quá
trình phát minh ra máy móc, đóng vai trò định hướng cho các phát minh. Trong
cuộc CM KHKT – CN hiện đại, khoa học đã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp.
3) Vai trò của các chủ tư bản:
- Lúc đầu: Mua các phát minh (hoặc cướp những phát minh đầu tiên: trường hợp
thoi bay của Giôn Cây) và đưa vào sản xuất.
- Về sau: Đầu tư cho các phát minh máy móc
Ví dụ tiêu biểu: Marshall Bolton đối với phát minh máy hơi nước của Giêm Oát.
Công ty Bolton – James Watt làm ăn rất phát đạt với việc sản xuất và cung ứng
máy hơi nước cho nhiều nhà tư bản.
4) Việc phát minh ra máy móc mang tính dây chuyền:
Phát minh này ra đời thúc đẩy sự ra đời của phát minh khác thông qua quá
trình sản xuất.
Ví dụ: Thoi bay: làm việc dệt nhanh hơn, thiếu sợi ---- Phát minh ra máy kéo sợi:
sợi nhiều hơn ------ Phát minh ra máy dệt: máy công cụ, máy công tác này cho
năng suất cao, đòi hỏi một động lực mới không hạn chế, không phụ thuộc tự nhiên
----- Máy hơi nước…..
Thực ra, đây là đặc trưng chung của sự tiến bộ kĩ thuật trong lịch sử nhân
loại, nhất là trong lịch sử phát triển của chủ nghĩa tư bản với sự cạnh tranh lợi
nhuận gay gắt (có cung rồi sẽ có cầu)
2.1. Giai đoạn 2 (từ những năm 50 của thế kỷ XIX – 1914)
Chủ yếu ở các nước châu Âu khác và Mĩ (chủ yếu là Đức và Mĩ)
Điều kiện: Thắng lợi của CMTS, mở đường cho kinh tế TBCN phát triển,
hội đủ 3 tiền đề, kế thừa CMCN Anh
- Đặc điểm:
+ Diễn ra với tốc độ nhanh hơn, mạnh mẽ hơn
+ Những phát minh khoa học là cơ sở cho các phát minh kĩ thuật
- Các phát minh kĩ thuật tiêu biểu:
+ Điện
+ Động cơ đốt trong
+ Luyện kim
+ Các phương tiện giao thông, liên lạc
2.3. Ý nghĩa của CMCN
- Là bước ngoặt quyết định chuyển từ nền văn minh nông nghiệp sang nền văn
minh công nghiệp (đối với nước Anh: giai đoạn 1, đối với các nước Âu – Mĩ khác:
giai đoạn 2)
 Từ cuối thế kỉ XIX, với quá trình xâm lược thuộc địa được đẩy mạnh, các
nước Tư bản phương Tây từng bước đưa nền văn minh công nghiệp mở rộng ra
phạm vi toàn thế giới (ví dụ: đường sắt). Tất nhiên, nhân dân các nước thuộc địa và
phụ thuộc không được hưởng những thành tựu toàn diện, tốt đẹp của văn minh
công nghiệp (“học thuộc”).
- Khẳng định sự thắng thế của chủ nghĩa tư bản đối với chủ nghĩa phong kiến
+ Hệ thống công xưởng hình thành và chiếm ưu thế với việc sản xuất chủ yếu
bằng máy móc - Nền tảng kinh tế - kĩ thuật của CNTB: “thời kì giông bão thực
sự trong sản xuất” ------ Thay đổi về kinh tế - xã hội
+ Tạo ra phạm vi hoạt động rộng rãi hơn cho sự bành trướng của CNTB: máy
hơi nước, điện, đường sắt ---- nền sản xuất mở rộng hơn
Phạm vi trong nước: không bị lệ thuộc tự nhiên, lãnh thổ mở rộng
Phạm vi toàn cầu: mở rộng thuộc địa, thị trường tiêu thụ
+ Quan hệ sản xuất: chủ TB và công nhân ---- hai giai cấp cơ bản của xã hội hình
thành rõ nét.
- Khẳng định sự phát triển vượt trội, đi trước của phương Tây so với phương Đông
về mặt kinh tế - kĩ thuật.
- Xác lập vị thế trong thế giới tư bản (giai đoạn 1: Anh là “công xưởng của thế
giới”, giai đoạn 2: Mĩ, Đức vươn lên)
Phân tích: Việc tiến hành được CMCN được coi là vinh quang của mỗi quốc gia.
Anh cố giữ độc quyền các phát minh, song cuối cùng các thành tựu vẫn phổ biến
khắp các nước (tính chất quốc tế của “văn minh”). Người Mĩ tự hào là người tiến
hành được CMCN lần 2 thành công, vượt qua Anh trong lĩnh vực công nghiệp.
3. Các thành tựu văn minh thời kì CMCN
3.1. Các phát minh kĩ thuật
- Máy hơi nước
- Động cơ đốt trong,
Động cơ điêzen (1897, kĩ sư Diesel người Đức): Không cần bugi, sử dụng dầu cặn
nhẹ
- Những phát minh về điện:
+ Pin Volta (người Italia): 1800 – sử dụng dòng điện một chiều
+ Điện phát sáng: Bóng đèn điện Edison (1879) và……………….
Xây dựng nhà máy điện
+ Máy phát điện: dựa trên phát minh của Faraday (1831) về từ trường qua ống
dây…; máy tuốc-bin phát điện (1880s)
- Lò luyện kim
- Giao thông vận tải:
+ Đầu máy xe lửa chạy bằng hơi nước 1804
+ Tàu thủy: 1807, Fulton
+ Xe hơi: Đức phát minh, Mĩ phát triển nhất (1914, Ford sản xuất oto hàng loạt,
công nghiệp oto Mĩ đứng đầu thế giới)
+ Máy bay: 1903, anh em nhà Wright (thực ra ý tưởng có từ trước: Leonar de
Vinci, khinh khí cầu)
- Phương tiện liên lạc:
+ Điện báo Mooc-xơ (Morse – người Mĩ)
+ Máy điện thoại: Graham Bell (Mĩ) 1876
3.2. Khoa học tự nhiên
- Vật lí:
+ Isaac Newton: Định luật vạn vật hấp dẫn (quả táo)----nhà vật lí vĩ đại nhất của
thế kỉ XVIII
+ Phát minh ra tia X: 1895, Rơn-ghen (Wilhelm Roentgen) người Đức.
“X”: yếu tố ảnh hưởng không lường được
Tia X có khả năng đâm xuyên qua các vật thể rắn mà ánh sáng không xuyên qua
được. Có ý nghĩa rất to lớn trong y học.
+ Thuyết tương đối của Albert Einsetein: Tạo bước chuyển quan trọng trong ngành
vật lí học – Nhà khoa học lớn của thời đại (thế kỉ XX)
- Hóa học:
1869, Bảng hệ thống tuần hoàn các nguyên tố hóa học của Dmitri Mendeleep: sắp
xếp nhóm các nguyên tố với khối lượng, tính chất riêng đồng thời dự đoán chính
xác những nguyên tố mới, chưa được tìm thấy lúc bấy giờ
- Sinh học:
+ Charles Darwin: 1859, tác phẩm “Nguồn gốc các loài” --- thuyết tiến hóa tự
nhiên (cổ điển): đấu tranh sinh tồn, chọn lọc tự nhiên và thích nghi
+ Mendel (Áo): di truyền học, gen (ruồi dấm, đậu Hà Lan)
- Y học:
+ Adreas Vesalius (Bỉ): cuốn sách về cấu trúc cơ thể người
+ Louis Pasteur (thế kỉ XIX): Sử dụng Vacxin
- Tâm lí học:
+ Ivan Pavlov: Phản xạ có điều kiện (phản xạ máy móc – kích thích: tập tính)
+ Sigmund Freud: Những hành động xuất phát từ những nhu cầu, ước muốn tiềm
ẩn – giấc mơ ----- sáng lập Ngành Phân tâm học
3.3. Triết học và các học thuyết kinh tế - xã hội
- Triết học Ánh sáng thế kỉ XVIII: Đại diện là các nhà Khai sáng Pháp
+ Mongteskio: Lĩnh vực tư pháp – nguyên tắc tam quyền phân lập – nhà nước
quân chủ lập hiến
+ Vonte: Chế độ quân chủ với minh quân – chống chế độ quân chủ chuyên chế. Là
con người toàn diện, có ảnh hưởng to lớn trên nhiều lĩnh vực ------ Thế kỉ XVIII:
Thế kỉ Vonte
+ Rut-xô: Thay chế độ tư hữu lớn bằng chế độ tư hữu nhỏ - Thiết lập chế độ Cộng
hòa, quyền tự do, bình đẳng ---- Có ảnh hưởng to lớn đến Cách mạng Pháp (nhất là
thời Gia-cô-banh)
+ Nhóm Bách khoa toàn thư
- Các học thuyết kinh tế: Chế độ kinh tế, kinh doanh tự do
Đại diện: Adam Xmit, Ri-các-đô ----- coi mâu thuẫn giai cấp trong xã hội tư sản là
quy luật tự nhiên
- Các học thuyết xã hội thế kỉ XIX:
+ Học thuyết về quyền tự do cá nhân và quốc gia dân tộc: John Stuart Mill (Anh),
Tocqueville (Pháp), phái Hiến chương
+ Chủ nghĩa xã hội không tưởng: Xanh Xi-mông, Phu-ri-ê, Owen
+ Chủ nghĩa xã hội khoa học
3.4. Văn học – nghệ thuật
- Văn học:
+ Văn học Pháp: Lãng mạn (Bảo thủ; tiến bộ: Victo Huygo), Hiện thực (Ban-dắc,
Mô-pát-xăng, Êmin Dô-la…)
+ Văn học Nga: Lep Tôn-xtôi, Đôx-tô-exki, Tuôc-ghê-nhep…
- Âm nhạc: Bách, Môda, Xtrox…..
Thế kỉ XIX: Bet-thô-ven, Chopin
- Hội họa: Lãng mạn
Khác trường phái: Goya (Tây Ban Nha) với Chiến tranh chống Napoleon
- Điêu khắc: Không bằng thời kì phục hưng
Bartholdi: Bức tượng Nữ thần Tự do
- Kiến trúc: Đa dạng, giao lưu, rộng mở
Sử dụng vật liệu mới: Thép, bê tông, kính dày
Tiêu biểu: tòa nhà Quốc hội Mĩ 1793-1851, Quốc hội Anh 1840-1865
- Điện ảnh: Ngày 28/12/1895, anh em Lumiere chiếu thành công bộ phim ngắn:
“Chuyến xe lửa đến”
- Nhiếp ảnh: 1888, máy ảnh đầu tiên hiệu Kodak được sản xuất – George Eastman
(Mĩ) – cuộn phim trong lõi kín
(Nguồn gốc của từ “Kodak”: mô phỏng tiếng máy khi chụp ảnh)
NHẬN XÉT:
- Những tiến bộ kĩ thuật (nhất là trong giao thông, liên lạc) đã khiến cho các thành
tựu của văn minh CN được phổ biến rộng rãi (mặc dù xét ở một khía cạnh nào đó,
nó còn giới hạn chủ yếu trong tầng lớp thượng lưu)
- Đời sống tinh thần được nâng cao
- Cuối thế kỉ XIX, văn minh công nghiệp phát triển với tốc độ ngày càng tăng, Mĩ
thay thế châu Âu trong cuộc cách mạng GTVT-TTLL
- Bước đầu bộc lộ mặt trái của văn minh CN (mặt trái của chủ nhân của nó thời kì
này là CNTB phương Tây): được phản ánh thông qua các học thuyết CNXH không
tưởng, CNXH khoa học.
Lưu ý: Các thành tựu văn minh công nghiệp từ 1914-những năm 40 của thế kỉ
XX (đọc thêm trên gu gồ)
II. CÁCH MẠNG KHOA HỌC – KĨ THUẬT VÀ CÔNG NGHỆ HIỆN ĐẠI
(TỪ NHỮNG NĂM 1940 ĐẾN ĐẦU NHỮNG NĂM 1990)
Đây được xem là thời kì phát triển đạt tới đỉnh cao của văn minh công nghiệp, tạo
đà chuyển sang một nền văn minh mới (nhất là khi cuộc cách mạng này chuyển
sang giai đoạn công nghệ)
1. Bối cảnh
- Diễn ra do những đòi hỏi của cuộc sống – sản xuất nhằm đáp ứng nhu cầu vật
chất – tinh thần ngày càng cao của con người trong tình hình bùng nổ dân số thế
giới và vơi cạn tài nguyên thiên nhiên .
- Chiến tranh thế giới thứ hai đang ở giai đoạn cuối lúc này đặt ra nhu cầu khắc
phục hậu quả chiến tranh, khôi phục kinh tế sau chiến tranh.
- Nhiều quốc gia độc lập mới ra đời có nhu cầu phát triển đất nước
- Trật tự hai cực Ianta, chiến tranh Lạnh đã tạo một cuộc cạnh tranh gay gắt về tính
ưu việt giữa hai chế độ (trên thực tế, hai cực chủ yếu cạnh tranh về những thành
tựu trong lĩnh vực công nghiệp quân sự)
- Nước Mĩ có điều kiện hòa bình trong chiến tranh, nơi thu hút, tập trung nhiều nhà
khoa học tài giỏi trở thành nơi xuất phát cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật lần này
và đạt được nhiều thành tựu nhất
2. Các giai đoạn
- Giai đoạn 1: Từ những năm 1940 đến đầu 1970s: cách mạng khoa học – kĩ thuật
- Giai đoạn 2: Từ cuối 1970s đến đầu 1990s: cách mạng công nghệ - văn minh CN
phát triển đến đỉnh cao và chuẩn bị chuyển sang một nền văn minh mới (trên thực
tế, cuộc cách mạng công nghệ này vẫn tiếp tục diễn ra cho đến ngày nay với tốc độ
nhanh chóng hơn)
3. Nội dung, thành tựu:
3.1. Nội dung
Nội dung của CMCN: cơ khí hóa
Nội dung của cuộc cách mạng này là:
+ Tự động hóa cao độ bằng cách sử dụng rộng rãi máy tính điện tử
+ Hiện đại hóa cao độ trong mọi ngành, mọi lĩnh vực của sản xuất và đời sống
+ Mở rộng cao độ phạm vi, khả năng hoạt động, khám phá của con người (ví dụ:
khám phá đại dương, lòng đất, vũ trụ,…; sử dụng các vật liệu, năng lượng mới…)
3.2. Thành tựu (học rõ)
- Khoa học cơ bản
- Công nghệ: công cụ mới, năng lượng mới, vật liệu mới, công nghệ sinh học
- Giao thông vận tải – thông tin liên lạc
- Chinh phục vũ trụ: Liên Xô, Mĩ
4. Đặc điểm
- Khoa học trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp:
+ Mọi phát minh về kĩ thuật đều bắt nguồn từ nghiên cứu khoa học.
+ Khoa học đi trước mở đường cho sản xuất, tham gia trực tiếp vào sản xuất, là
nguồn gốc cho mọi sự tiến bộ kĩ thuật – công nghiệp hàng ngày
- Thời gian từ phát minh khoa học đến ứng dụng vào sản xuất ngày càng được rút
ngắn và hiệu quả ngày càng cao của công tác nghiên cứu khoa học:
+ Đặc điểm này xuất phát từ đặc điểm trên: khoa học gắn liền với sản xuất, đời
sống
+ Các nước đầu tư lớn cho khoa học: đem lại lãi lớn (Nhật Bản thời kì đầu phải
mua các phát minh của nước ngoài và sau này lại bán các phát minh)
- Thành tựu to lớn vượt bậc, phổ biến rộng rãi đến mọi giai tầng xã hội
5. Nhận xét
- Ý nghĩa:
+ Nâng cao năng suất lao động lên gấp nhiều lần
+ Thay đổi cơ cấu dân cư, chất lượng dân cư
+ Đặt ra những đòi hỏi mới về giáo dục – đào tạo nghề (4 trụ cột giáo dục: học để
biết, học để làm, học để chung sống và học để chia sẻ)
+ Thị trường thế giới được toàn cầu hóa……...
- Mặt trái (hậu quả tiêu cực): ô nhiễm môi trường, vũ khí hủy diệt, tai nạn nghề
nghiệp….
Sự phát triển cao của văn minh công nghiệp thông qua những thành tựu đạt
được của cuộc cách mạng trên đã đưa nhân loại tiến sang một nền văn minh mới:
văn minh hậu công nghiệp.
 Chương 12: Văn Minh Hậu Công Nghiệp

Tên gọi, quan niệm

Có nhiều cách gọi nền văn minh tiếp theo văn minh công nghiệp: văn minh
tin học, văn minh trí tuệ, văn minh “thân thiện môi trường” (có người còn cho rằng
đây là nền văn minh nông nghiệp hiện đại: thân thiện với môi trường và vẫn dựa
trên những kĩ thuật – công nghệ hiện đại -----một sự lặp lại của lịch sử).
Do không thống nhất, đang trong quá trình xác định nên tạm gọi là văn minh
“hậu công nghiệp”
1. Bối cảnh
- Chính trị: Chiến tranh Lạnh kết thúc năm 1989, trật tự hai cực Ianta sụp đổ 1991
Ngày 9/11/1989: Bức tường Berlin sụp đổ, được xem là biểu tượng cho sự xóa bỏ
mọi sự chia cắt
Quá trình toàn cầu hóa diễn ra nhanh chóng: được coi như là một hệ thống quốc tế,
thay thế hệ thống chiến tranh lạnh, chi phối nhiều mối quan hệ
- Kinh tế ngày càng phát triển: // hàm lượng tri thức trong sản phẩm tăng lên
- Máy tính phát triển ổn định --- sự ra đời Internet
+ Mạng toàn cầu www (world wide web)
Địa chỉ web đầu tiên do Berners – Lee tạo ra: http://info.cern.ch đưa vào hoạt động
ngày 6/8/1991 – hệ thống siêu văn bản (hypertext)
+ Internet: có trước (email: trao đổi thông tin nội mạng của các công ti)
9/8/1995: Nestcape – công ty nhỏ mới được thành lập ở Mountain View,
California: Tạo ra trình duyệt thương mại để lướt web – bán cổ phiếu đợt đầu cho
công chúng
----- “Thúc giục thế giới nhận ra Internet” (Thế giới phẳng, 97)
Làm cho thế giới sống động, cho phép mọi người sử dụng
15 ngày sau: Hệ điều hành Windows 1995 được trang bị với tính năng hỗ trợ
Internet cài sẵn: mọi máy tính cá nhân đều có thể tương tác với Internet
2. Thành tựu, ý nghĩa
- Sự tham gia của nhiều nước với tư cách là chủ thể của văn minh ---- cơ hội cho
nhiều nước đang phát triển
- Thành tựu:
+ Y học:
Bản đồ gen: 6/2000, hợp tác nghiên cứu Anh – Pháp – Mĩ – Đức – Nhật Bản –
Trung Quốc công bố; tháng 4/2003 giải mã gần hoàn chỉnh
Tháng 3/1997: Sinh sản vô tính cừu Đô-li
+ Chinh phục vũ trụ: Trung Quốc trở thành cường quốc chinh phục vũ trụ thứ ba
(cùng Mĩ, Nga): 2003, phóng tàu vũ trụ Thần Châu V
+ Máy tính – mạng
+ Các loại nghề nghiệp mới
- Mặt trái: bệnh dịch lạ, biến đổi thời tiết (sự phát triển chưa thật sự thân thiện với
môi trường tự nhiên)
SO SÁNH BA NỀN VĂN MINH CỦA NHÂN LOẠI

Văn minh Nông Văn minh Công Văn minh hậu Công
Nội dung so sánh
nghiệp nghiệp nghiệp
- Có thể đổi mới (NL
- Có sử dụng NL có mới, vĩnh cửu):
thể đổi mới: gió, Nguyên tử, gió, mặt
- Không thể đổi mới,
nước, mặt trời – cách trời, địa nhiệt điện ---
thay thế: than, hơi,
sử dụng thụ động (lệ cách sử dụng linh
dầu (chủ yếu là dầu)
Năng lượng thuộc tự nhiên) hoạt, chủ động
- Có tính tập trung. Ví
- Dựa chủ yếu vào sức - Không tập trung cao
dụ: dầu mỏ
người, sức thú vật – độ, dựa vào nhiều
cố định, có hạn nguồn khác nhau và
phân tán
- Dựa vào khoa học
- Than, sắt thép, dệt, mới mẻ: Điện tử,
cao su, ô tô – dựa vào nguyên tử, đại dương
nguyên tắc điện cơ và học, công nghiệp vũ
các kiến thức khoa trụ…--- ít nguyên
Công nghiệp Không có
học cổ điển ---- dùng liệu, NL, sản xuất
nhiều NL, nguyên nhanh
liệu, ô nhiễm môi
trường, sản xuất lâu… - Các ngành, khoa học
kết hợp với nhau
 Sản xuất, phân phối
hàng loạt (tách sản
Theo tập quán, tự
xuất và tiêu dùng, Sản xuất theo yêu cầu
Đặc điểm sản xuất, cung tự cấp (thống
tăng cường sự lệ thực tế của người tiêu
phân phối nhất sản xuất và tiêu
thuộc vào sản lượng dùng (đơn đặt hàng)
dùng)
hàng hóa và dịch vụ
của người khác)
Gia đình hạt nhân (do
chuyên môn hóa, đòi Xuất hiện nhiều hình
hỏi tính cơ động – thức gia đình khác:
Tiêu chuẩn của xã hội Độc thân, gia đình
Gia đình mở rộng
Xã hội hiện đại) không có trẻ con,
chiếm ưu thế
không có thủ tục pháp
Trẻ em, người già: lí, gia đình sau li hôn,
được nhà máy, xã hội gia đình tổ hợp
chăm sóc
- Thông tin nhiều, đa
- Truyền thông nhóm
dạng, được chuyển
nhỏ: Dựa trên máy
đến nhiều người cùng
tính và bộ nhớ điện tử
- Thông tin cần cho một lúc, rẻ tiền, đáng
sản xuất kinh tế tương tin cậy (phương tiện
(VD: SL tạp chí lớn
đối đơn giản, dành truyền thông in tin tức
giảm xuống, SL tạp
Thông tin cho những người giàu như nhau vào hàng
chí vùng, địa phương,
và quyền thế ---- độc triệu bộ óc, giống như
nhóm, tổ chức tăng
quyền về giao tiếp tin những nhà máy sản
lên)
tức xuất hàng loạt các sản
phẩm giống nhau)----
---- Tinh vi, đa dạng
Truyền thông đại
hơn
chúng