Biiroo Pabiliik Sarviisii fi Misooma Qabeenya

Namaa Oromiyaa

Qorannoo irra deebii Jijjiirrama Bu’uurra Adeemsa Hojii

2011
Finfinnee

0
 Kutaa Tokko
1. Sadarkaa karoorsuu
1.1. Seensa
Biiroon pabliik sarviisifi misooma qabeenya namaa oromiyaa bara-1985 Biiroo
Bulchiinsa Hojjettoota Mootummaa Naannoo Oromiyaa kan hundaa’e yoo ta’u, yeroo sanatti
kaayyoo ijoon inni hundeeffameefis tajaajila bulchiinsa hojjettoota mootummaa naannichaa
iddoo tokkotti qindeessuun taajaajila uummataatiif akka haallii mijataa uumuu yoo ta’u
bara 1995 irra deebiin gurmaa’uun Koomishiinii Siivil Srviisii Naannoo Oromiyaa ta’ee jira.

Akkasumas Bara 2003 labsii lakk.163/2003 qaama raawwachiiftuu maneen hojii

naannichaa irra deebi’ee biiroo ijaarsa dandeettii dabaluun gurmeessuun sadarkaa biirootti
Biiroo Siivil Sarviisii fi Bulchiinsa gaarii Oromiyaa ta’e. Bara 2008 labsii lakk.199/2008
qaama raawwachiiftuu mootummaa naannoo oromiyaa baaseen Biiroo Paabilik Sarviisii fi
Misooma Qabeenya Namaa Oromiyaa ta’uun gurmaa’e.

Gurmaa’insi yeroo yeroo irra deebi’ee haa fooyya’u malee sadarkaa barbaadameen gaaffii
uummataa dabalaa dhufe deebisuu waan hin dandeenyeef ammas akka haarraatti Qaama
Raawwachiiftuu Manneen Hojii Naannoo Oromiyaa labsii Lakk. 213/2011 irra deebi’ee
aangoo fi gaheen hojii biirichaa fooyyeessuunkan gurmaa’eera.

Haaluma kanaan fedhii uummataa yeroo yeroon dabalaa deemuun gurmaa’insa keenyas
dorgomaa akka ta’uu fi sadarkaa gaaffii uummataa itti deebi’u waliin deemuuf irra deebi’ee
akka gurmaa’u barbaachisaa ta’ee waan argameefi dha.

Haata’uu malee, hojii irra oolmaa isaa keessatti rakkooleen hedduu kan mul’atan fi fedhiin
maamiloota keenyaa yeroo gara yerootti dabala dhufef deebii hattattamaa mana hojii keenya
labsii lakk. 213/2011 qaamoolee raawwachuu mootummaa naannoo oromiyaa irra
deebiidhaan gurmeessuuf bahe bu’uura gochuun Biiroon Pabiliik sarviisii fi misooma
qabeenya namaa aangoo fi gahee hojii kennameef galmaan gahuuf akka haaraatti irra
deebi’ee caasaa sadarkaa biiroo irraa hanga gandaatti irra deebiidhaan gurmeessuun
barbaachisaa ta’ee argamee jira.

1
 1.2. Kaayyoo Gooroo fi Gooree Qorannichaa
1.2.1. Kaayyoo Gooroo
 Rakkoolee gurmaa’insa, hojimaataa fi qabeenya namaa caasaa biirichaa sadarkaa
Naannoo kaasee hanga dakaatti qorachuun adda baasuu fi hojiirra oolchuu dha.
1.2.2. Kaayyoo Gooree
 Aangoo fi gahee Biirichaa adda baasuu fi xiinxaluu
 Bal’ina hojiilee akka Biirootti hojjetaman adda baasuuf
 Istaandaardiiwwan raawwii hojii adda baasuuf
 Gurmaa’insa, hojmaataa fi qabeenya namaa barbaachisu adda baasuuf
 Hariiroo hojii keessaa fi alaa adda baasuuf
 Gahee hojii fi gitoota hojii adda baasuuf
 Gahee hojii caasaalee Biirichaa sadarkaan jiran adda baasuuf.
1.3. Daangaa Qorannichaa
 Daangaan qorannoo kanaa gurmaa’insaa biirichaa sadarakaa Naannoo, caasaalee
Godinaa, Magaalaa, Aanaa, kutaa magaalaa fi Gandaatti kan uwwisu dha.
1.4. Barbaachisummaa qorannichaa
 Gaaffilee fi fedhii uummata keenyaa yeroodhaa yerootti dabalaa dhufe guutuuf
gurmaa’insaa fi hojmaata mijataa diriirsuun barbaachisaa waan ta’eef,
 Aangoo fi gahee hojii labsiin biirichaaf kennamee milkeessuuf danddeettiin
raawwachiisummaa biirichaa cimuuf,
 Rakkoolee bulchiinsa gaarii fi kiraa sassaabdummaa pabiliik sarviisii naannichaa
keessatti bal’inaan mul’achaa jiran hiikuuf sirni gahumsa qabu diriiruun barbaachisaa
waan ta’eef,
 Baay’ina qabeenya namaa paabilik sarvaantii jiruu, galii naannichaa gala jiruu fi
bu’aan isaa walsimuu dhabuun rakkoo qisaasa’ina qabeenya namaa fi maallaqaa
mootummaa jiraachuu,
 karoora hojii Naannichaa karaa gahumsa qabuun raawwachuuf hojiin ijaarsa humna
raawwachiisummaa manneen hojii dhaabbilee dhuunfaa, uummataa fi waldaalee
hawaassa irratti bal’inaan hojjetamuu waan qabuuf,
 Hanqinaalee raawwii hojii keessatti mul’atan bu’uura irraa hiikuun raawwii mana
hojichaa fooyyessuun barbaachisaa waan ta’eef,

2
  Fedhiin deeggarsaa manneen hojii Naannichaa dabalaa dhufe karaa guutuu ta’een
deebisuun barbaachisaa waan ta’eef,
 Dhaabiileen dhuunfaa misooma Naannichaa keessatti gumaacha isaanii akka bahaniif
deeggarsaa fi hordoffi taasisuun barbaachisaa waan ta’eef,
 Pabliik sarviisii gahumsa qabu fi bu'aa qabeesuummaa olaanaa qabu horachuuf
1.5. Aangoo fi Gahee Hojii biirrichaa
Biiroo Paabilik Sarviisii fi Misooma Qabeenya Namaa Oromiyaa Labsii Qaamolee
Raawwachiiftuu Mootummaa Naannoo Oromiyaa Irra Deebiidhaan Gurmeessuu, Aangoofi
Hojii Isaanii Murteessuuf Bahe Lak. 213/2011bifa haaraan gurmaa’an keessaa isa tokko dha.
Aangoo fi gahee hojii labsii kanaan kennameef akkuma jirutti ta’ee, Dabalataanis Labsii
Hojjettoota Mootummaa Naannoo Oromiyaa Lakk. 215/2011 aangoo fi gaheen hojii Biirichaaf
kennameen hojiiwwaan raawwataman akaakuudhaan kaa’amaniiru. Aangoo fi gaheen hojii
Biiroo Paabilik Sarviisii fi Misooma Qabeenya Namaa Oromiyaa labsii
Lakk.213/2011keewwata 18 lakk 1-33 jalatti tumamee jira.
1. Imaammata, tarsiimoofi seerota gurmaa’insa, hojimaataafi misooma qabeenya namaa
ilaalchisee bahan hojiirra ni oolcha; hojiirra akka oolan ni taasisa; hojiirra oolmaa isaanii
ni hordofa, ni gamaaggama; sirreeffama barbaachisaa ni godha;
2. Imaammata leenjiin biyya keessaafi alaa itti raawwatamu qopheessuun qaama dhimmi
ilaaluuf ni dhiyeessa; yammuu hayyamamu hojiirra ni oolcha; hojiirra oolmaa isaa ni
hordofa;
3. Karoora tarsiimaa’aa bulchiinsa qabeenya namaa naannichaa qopheessee mootummaaf
ni dhiyeessa; yammuu hayyamamu hojiirra akka oolu ni godha; hojiirra oolmaa isaa ni
hordofa; ni to’ata; ni madaala;
4. Karoora tarsiimaa’aa bulchiinsa qabeenya namaa naannichaa irratti sirreeffamni akka
taasiifamu mootummaaf yaada ni dhiyeessa; yeroo hayyamamu sirreeffama ni godha;
5. Gahumsaafi bu’aa qabeessummaa pabliik sarviisii naannichaa yeroo yeroon ni madaala;
tooftaalee gahumsaafi bu’a qabeessummaan pabliik sarviisii naannichaa itti ijaaramu ni
qopheessa; hojiirra oolmaa isaa ni hordofa;
6. Dhaabbileen ijaarsa dandeetiitiif barbaachisaa ta’an akka hundeeffamaniif mootummaa
naannichaaf yaada ni dhiyeessa; yeroo hayyamamu qamoota dhimmi ilaalu waliin
hojiirra ni oolcha; dhaabbilee kana ni deeggara; ni cimsa;
7. Manneen hojii mootummaa keessatti hojii dandeettii raawwachiisummaa cimsuuf
hojjatamaniif deeggarsa barbaachisaa ni kenna;

3
8. Dandeettii raawwachiisummaa dubartootaa guddisuuf xiyyeeffannaa addaatiin ni
hojjata; akka hojjatamu ni taasisa; ni hordofa;
9. Aanaalee naannichaa xiyyeeffannoo addaa barbaadaniif sagantaa ijaarsa dandeettii
addaa ni qopheessa; hojiirra ni oolcha; raawwii isaa ni hordofa;
10. Hojiiwwan riifoormii naannicha keessatti gaggeeffaman irratti qorannoo ni gaggeessa;
riifoormichi hojiirra akka oolu xiyyeeffannoo addaatiin ni hojjata; deeggarsa ni kenna;
11. Waltajjiiwwan ummataa, leenjiiwwaniifi woorkishooppii bulchiinsa gaarii
mirkaneessuuf gargaaran ni qopheessa; leenjii ni kenna; akka kennamu ni taasisa; bu’aa
isaa ni madaala;
12. Sagantaalee ijaarsa dandeettii seektara mootummaa ni qindeessa; kenniinsi tajaajilaa
dhaabbilee mootummaa ittifufiinsaan akka fooyya’u tooftaa ni diriirsa; raawwii isaa ni
hordofa; ni madaala;
13. Manneen hojii mootummaa sadarkaa hundatti argamu keessatti sirni bulchiinsa gaarii
dhugoomsuuf dandeessisu diriiruu isaa ni mirkaneessa; akka diriiru ni taasisa; deeggarsa
ni kenna;
14. Muuxannoowwan gaggaarii raawwii bulchiinsa gaarii keessatti argaman
qindeessuudhaan bakka hundatti akka babal’atan ni taasisa;
15. Manneen hojii mootummaa, dhaabbilee misoomaa mootummaa fi damee dhuunfaa
keessatti tooftaa qabeenyi namaa itti fufiinsaan itti misoomuufi faayidaa irra itti oolu ni
baasa; hojiirra oolmaa isaa ni hordofa;
16. Foo’annaafi qaxarriin hojjattoota mootummaa naannichaa gahumsa irratti kan hundaa’e
akka ta’u qajeelfama dandeessisu ni baasa; hojiirra oolmaa isaa ni to’ata; ni madaala;
akka barbaachisummaa isaatti sirreeffama ni godha;
17. Pabliik sarviisiin naannichaa gahumsaafi raawwii hojiirratti hundaa’ee kaffaltiifi
onnachiiftuu adda addaa akka argatu sirna dandeessisu ni diriirsa; bu’a qabeessummaa
isaa ni madaala; tarkaanfii fooyya’iinsaa barbaachisaa ta’e hunda ni fudhata;
18. Sirna hordoffii naamusa hojjattoota mootummaa naannichaa ni diriirsa; raawwii isaa ni
hordofa;
19. Manneen hojii mootummaa naannichaa keessatti istaandaardiin kenniinsa tajaajilaafi
sirni keessumeessa komii diriiruufi hojiirra ooluu isaa ni mirkaneessa; bakka hanqinni
jirutti sirreeffamni barbaachisaa ta’e akka taasifamu ni godha;
20. Sirna hooggansa odeeffannoo qabeenya namaa ammayyaa ta’e manneen hojii
mootummaa naannichaa hunda keessatti ni diriirsa; haala walfakkaatuun akka ijaaramu
ni taasisa; giddugaleessa madda ragaa kanaa ta’uun ni tajaajila;

4
21. Dhimma hojjattoota mootummaa umrii sooramaatii ol ta’an hojiirra tursuu irratti
akkaataa seeraatiin murtii dhumaa ni kenna;
22. Qajeelfama ramaddii sadarkaa gita hojii bahu irratti hundaa’uun ramaddiin hojii pabliik
sarvaantii akka raawwatamu ni taasisa; raawwii isaa ni hordofa;
23. Sirrummaa gurmaa’insa manneen hojii mootummaa naannichaa irratti qorannoo
gaggeessuun manneen hojii akka walitti makaman, akka diigaman, haaraan akka
hundaa’an, itti waamamni isaanii akka jijjiiramu, aangoofi hojiin isaanii akka jijjiiramu,
yaada murtii Mana Maree Bulchiinsaa Mootummaa Naannichaaf ni dhiyeessa; yammuu
hayyamamu qaama dhimmi ilaalu waliin hojiirra ni oolcha;
24. Manneen hojii mootummaa gurmaa’insaafi fedhii humna namaa isaan barbaachisu haala
itti murteeffachuu danda’an irratti qajeelfama ni qopheessa; yammuu hayyamamu
hojiirra akka oolu ni taasisa; raawwii isaa ni hordofa;
25. Foo’annoo fi filannoo, ramaddii, guddina sadarkaa, daballii mindaa, jijjiirraa, leenjiifi
naamusni pabliik sarvaantii akkaataa seeraafi qajeelfama mootummaatiin akka
raawwatamu ni taasisa; raawwii isaa ni hordofa;
26. Manneen hojii mootummaa keessatti akkaataa carraan hojii dubartootaa itti guddatuufi
koreewwan dhimma hojjataa ilaallatan keessattis haala itti hirmaatan ni mijeessa;
hojiirra akka oolu ni taasisa; raawwii isaa ni hordofa;
27. Manneen hojii mootummaa keessatti bulchiinsa qabeenya namaa ilaalchisee dhimmoota
seeraan ala raawwataman qoratee tarkaanfii sirreeffamaa ni fudhata; akka fudhatamu ni
taasisa;
28. Madaallii raawwii hojii hojjattoota mootummaa ilaalchisee qajeelfama ni qopheessa;
yammuu hayyamamu hojiirra ni oolchaa; hojiirra akka oolu ni taasisa; raawwii isaa ni
hordofa;
29. Komiifi iyyannoo hojjattoota mootummaa irraa dhiyaate akkaataa seeraatiin murtii ni
kenna; ol’iyyannoo dhiyaate irratti murtii dhumaa ni kenna; murtii kenname ni
raawwachiisa;
30. Hojjattoota gahumsa dhabuu yookiin hir’ina naamusaatiin hojiirraa geggeeffaman irraa
iyyata dhiyaatu ilaaluun murtii dhumaa ni kenna;
31. Gosa kaffaltii durgoo, onnachiiftuu adda addaafi iskeelii mindaa qorachuun Mana Maree
Bulchiinsaa Mootummaa Naannichaatiif ni dhiyeessa; yammuu murtaa’u hojiirra ni
oolcha; raawwii isaa ni hordofa;
32. Manneen hojii mootummaa amala addaa qaban irratti bu’uureffachuudhaan iskeeliin
mindaa adda ta’e akka qoratamu mootummaan yammuu ajajamu qoratee Mana Maree

5
 Bulchiinsaa Mootummaa Naannichaatiif ni dhiyeessa; yammuu hayyamamu raawwii
isaa ni hordofa;
33. Tooftaalee pabliik sarviisii naannichaa jijjiiran yeroo yeroon qorachuun hojiirra akka
oolan ni taasisa.
1.5.1. Xiinxala Aangoo fi Gahee hojii

Aangoo fi gahee hojii biiroo pabiliik sarviisii fi misooma qabeenya namaaf kennan armaan
olittii ibsaman keessaa kanneen

 Raawwii isaanittiin sadarkaa foyyee qabu irraa kan jiran,

 Raawwii isaaniitiin harcaatii qaban,
 Gahee hojii irrattii hin hojjatamiin fi
 Hojiiwwaan aangoo mana hojii keessatti osoo hin ibsamiin karoora keessattii
hammatamanii raawwatamaa jiran akka armaan gaditti adda bahe dhiyaate jira.

Biirrichi labsii qaamoota raawwachiiftuu armaan olitti eerameenii fi labsii hojjatoota

mootummaa naannoo oromiyaa lakk 215/2011 hojiilee hoggansa qabeenya namaa seensa
irraa eegalee hanga bahiinsaatti jiru akka hogganu, hojiilee riifoormii fi bulchiinsa gaarii
manneen hojii mootummaa, dhaabiilee misooma mootummaa, waldaalee hawaasaa, dhaabiilee
dhuunfaa fi uummaataa akka qindeessuu aangoo fi gaheen hojii kennameeraaf.

Haa ta’u malee, raawwiin gahee hojii biirrichaa yeroo ilaalamu rakkoolee fi haqinootni itti
aanaanii dhiyaata balinaan keessatti mullata

 Gidduu galummaa seeraan alaa kan baayinaan keessatti mullatu,

 Aangoo kennanan sirnaan hojiirra oolchuu dhabuu
 Hojiirraa oolmaan aangoo fi gahee hojii sirnaan hordofuu dhabuu
 Sirni ittigaafatamummaa hojiilee hoggansa qabeenya namaa irratti hojiirra ooluu
dhabuu
 Sirni ittigaafatamummaa hojiilee riiformii fi bulchiinsa gaarii diriiruu dhabuu,
 Aangoo fi gahee hojii biirrichaaf kenname guutumaa guututti fayyadamuu dhabuu,
 Hojiilee hoggansa qabeenya namaa manneen hojii bakka bu’iinsaan kannaaman
raawwii isaa hordofuu dhabuu fi kkf rakkoolee fi haqinaalee raawwii hojii keessatti
mullatanii yoo ta’u raawwii aangoo fi gahee hojii biirrichaa akka armaan gaditti iddoo
sadi qoodamee dhiyaateera

6
A) Aangoo fi gahee hojii raawwii isaanittiin sadarkaa foyyee qabu irratti argaman;

Aangoo fi gaheeewwan hojii armaan gadii ibsaman kunniin hojirraa olchuuf sochiin taasiisuu
foyyee kan qabu akka ta’ee ragaa dookiimantootaa adda addarra hubachuun dandamera.
Kanaafuu mannii hojii keenyaa aangoo fi gahe hojii diirqamaa raawwachuu qabu kanneen
irrattii xiyyeeffannoo kennuun yeroo, beekumsaa, qabeenya namaa fi baajataa gahaa itti
ramadun hojjachuu qaba.

 Seerota, qajeelfamoota fi hojimaataa adda addaa riifoormii fi hoggansa qabeenya

namaa manneen hojii naannichaaf baasuu

 Hojiiwwan riifoormii manneen hojii naannicha keessatti hojjetamaa jiru irratti

qorannoowaan adda addaa gaggeefamuu isaanii

 Sagantaalee ijaarsa dandeettii seektara mootummaa qindeessu fi kenniinsi tajaajilaa

isaanii akka fooyya’u tooftaale adda addaa diriirsu irratti;

 Qajeelfama ramaddii sadarkaa gita hojii bahu irratti hundaa’uun ramaddiin hojii
paabliik sarvaantii akka raawwatamu taasiisuu irrattii

 Sirrummaa gurmaa’insa manneen hojii mootummaa naannichaa xiinxaluun akka

walitti makaman, diigaman yookiin haaraan akka hundaa’an yookiin itti waamamni
yookiin aangoo fi hojiin isaanii akka jijjiiramu qo’annoo gageessuu, bu’aa argame
mootummaaf dhiyeessu fi hojiirra oolchu irratti;

 Hojjattoota gahumsaa fi naamusa dhabuun hojiirraa ka’an irratti iyyata dhiyaatu

ilaaluun murtii dhumaa kennu irratti;

 Dhaabbileen ijaarsa dandeetitiif barbaachisaa ta’an akka hundeeffamanii fi akka

ciman ni taasisuu irratti;

B) Aangoo fi gaheee hojii raawwiin isaa harcaatii qabu;

Mannii hojii Aangoo fi gahee hojii armaan gaditti ibsaman keessattuu; paabliik sarvaantiin
naannichaa gahumsaa fi raawwii hojii isaatiin kaffaltii, onnachiiftuu fi faayidaa akka argatuu
taasiisu fi gosa kaffaltii durgoo, onnachiiftuu fi iskeelii miindaa qorachuu, mirkaneessisu fi
hojirraa olchuu irratti haala aangoo fi gahee hojii isaaf kennameen raawwachuu dadhabuun
isaa madda komii guddaa ta’ee waan jiruuf kana foyyeessuuf kutannoon hojjachuu qaba.
7
 Muuxannoowwan gaarii raawwii bulchiinsa gaarii keessatti argaman qindeessuu fi
bakka hundatti akka babal’atu taasisu irratti;

 Sirna Paabliik sarviisiin naannichaa gahumsaa fi raawwii hojii isaa irratti hundaa’ee
kaffaltii fi onnachiiftuu adda addaa akka argatu taasiisu ni diriirsa, bu’a
qabeessummaa isaa madaalu fi tarkaanfii fooyya’insaa barbaachisaa ta’e hundu
fudhachu irratti;

 Gosa kaffaltii durgoo, onnachiiftuu adda addaa fi iskeelii mindaa qorachuun Mana
Maree Bulchiinsa Mootummaa Naannichaatiif dhiyeessu, yammuu murtaa’u hojiirra
oolchu fi raawwii isaa hordofu;

 Pabliik Sarviisiin naannichaa gahumsa kan qabuu fi bu’a qabeessa ta’uu isaa ni
mirkaneessuuratti;

 Foo’annoo fi filannoo, ramaddii, guddina sadarkaa, daballii mindaa, jijjiirraa, leenjii fi

naamusni hojjattoota paabliik sarvaantii akkaataa seeraa fi qajeelfama
mootummaatiin akka raawwatamu taasiisuu irratti;

 Manneen hojii mootummaa keessatti akkaataa carraan hojii dubartootaa itti

guddatuu fi koreewwan dhimma hojjataa ilaallatan keessattis haala itti hirmaatan
mijeessu fi hojirraa olchuu irratti;

 Bulchiinsa qabeenya namaa ilaalchisee dhimmoota seeraan ala raawwataman

qoratee tarkaanfii sirreeffamaa fudhachuu fi akka fudhataman taasisu irratti;
 Madaallii raawwii hojii akkaataa barbaadameen qopheessuu, hojirraa olchuu fi
hordofu irrattii;

 Komii fi iyyannoo hojjettoota mootummaa irraa dhiyaate akkaataa seeraatiin murtii

kennu fi raawwachiisu irratti

 foo’annaa fi qaxarrii hojjattoota mootummaa naannichaa gahumsa irratti kan

hundaa’e akka ta’u taasisu irratti;

 Sirni hordoffii naamusa hojjattoota mootummaa naannichaa diriirsu, hojirra olchuu

fi raawwii isaa hordofu irratti;

 Manneen hojii mootummaa naannichaa keessatti istaandaardiin kenniinsa tajaajilaa

fi sirni keessumeessa komii manneen hojii akka diriiruu fi hojiirra ooluu taasiisuu
irratti;
8
  Sirni hooggansa qabeenya namaa fi ragaalee manneen hojii mootummaa naannichaa
haala ammayyaa fi wal-fakkaatuun akka ijaaramu taasisu fi giddugaleessa madda
ragaalee akka ta’uu gochuu irratti;

C) Aangoo fi gaheee hojii rawwatamaa hin jirre;

Aangoo fi gahee hojii kenname kana irratti karoorrii qophaa’e hojii keessa galamu isaa ragaan
ibsuu danda’uu waan hin argamneef aangoo mana hojichaa keessa kan raawwatamaa hin jirre
akka ta’e hubatame jira. Kanaafuu mannii hojii keenyaa angoofi gahee hojii labsiin kennameef
hundairratti xiyyeeffannoo kenne hojjachuu qaba.

 Aanaalee naannichaa xiyyeeffannoo addaa barbaadaniif sagantaa ijaarsa dandeettii

addaa qopheessu, hojiirra oolchu fi hordofu irratti;

 Manneen hojii mootummaa gurmaa’insaa fi fedhii qabeenya namaa isaan barbaachisu

haala itti murteeffachuu danda’an irratti qajeelfama qopheessu fi hojirraa olchuu irratti

 Karoora qabeenya namaa Naannichaa qopheessuu, mootummaaf dhiyeessu fi hojiirra

olchu irratti;

 Imaammata leenjiin biyya keessaa fi alaa itti raawwatamu qopheessuun qaama dhimmi
ilaaluuf dhiyeessu fi hojiirra oolmaa isaa hordofu irratti

 Damee dhuunfaa keessatti tooftaa qabeenya namaa itti fufinsaan itti misoomuu fi
faayidaa irra itti oolu ni baasa, hojii irra oolmaa ni hordofuu ilaalchiisee hojiilee
hojjetaman kan hin jire ta’uu isaa hubatameera.

9
Kutaa lama
2.1. Sadarkaa Hubachuu
2.1.1. Hojiilee Gurguddoo Adeemsaalee duraan turanii
Dame ijaarsa dandeettii fi bulchiinsa gaarii
Damee kana jala adeemsa hojii ijoo 3, waajjira qindeessaa SFSH 1 fi garee 6 n kan
gurmaa’eedha.
Dame hoggansa qabeenya namaa ti
Damee kana jala adeemsa hojii ijoo 4, garee 14 fi MM bulchiinsaa 1
A. Adeemsa hojii ijoo ijaarsa dandeettii fi paabilik sarviisii
 Adeemsa hojii xiqqaa ID manneen hojii fi dhaabbilee missoma mootummaa
 Adeemsa hojii xiqqaa ID waldaalee hawaasaa, dhaabbilee dhuunfaa fi uummataa
B. Adeemsa hojii ijoo madaallii, sadarkeessuu fi beekamtii
 Adeemsa hojii xiqqaa madaallii, beekamtii fi sadarkeessuu
 Adeemsa hojii xiqqaa keessummeessa komii
C. Adeemsa hojii ijoo hordooffii fii raawwii bulchiinsa gaarii paabilik sarviisii
 Adeemsa hojii xiqqaa qorannoo, hordoffii fi gamaggama BG manneen hoji
mootummaa fi dhaabbilee hojii mootummaa
 Adeemsa hojii xiqqaa qorannoo, hordoffii fi gamaggama BG waldaalee hawaasaa,
dhaabbilee dhuunfaa fi uummataa
D. Adeemsa hojii ijoo gurmaa’insa, ramaddii fi faayidaalee
 Garee qorannoo gurmaa’insa manneen hojii
 Garee qorannoo madaallii fi ramaddii hojii
 Garee qorannoo kanfaltii fi faayodaalee adda addaa
 Garee qorannoo nagummaa fi fayyummaa
E. Adeemsa hojii ijoo karoora misoomaa fi itti fayyadama qabeenya namaa
 Garee qorannoo karooraa fi misooma qabeenya namaa
 Garee bobaa’iinsa qabeenya namaa

F. Adeemsa hojii ijoo teeknooloojii odeeffannoo fi ragaa qabeenya namaa

 Garee TQO
 Garee gurmeessa, qabinsaa fi itti fayyadama ragaa qabeenya namaa nannichaa

G. Adeemsa hojii ijoo raawwii seerotaa

 Garee hordoffii raawii Hoggansa Qabeenya Namaa dame diingdee
 Garee hordoffii raawwii Hoggansa Qabeenya Namaa dame hawaasummaa
10
  Garee hordoffii raawwii Hoggansa Qabeenya Namaa dame misooma magaalaa
 Garee hordoffii raawwii Hoggansa Qabeenya Namaa dame bulchiinsaa fi haqaa

H. Mana murtii bulchiinsa hojjettootaa

I. Waajjira qindeessaa sagantaa fooyaa’iinsa sirna haqaa dha.
Gama dame ijaarsa dandeettii fi bulchiinsa gaariitiin hojiilee ijaarsa dandeetti manneen hojii
mootummaa, dhaabiilee misooma mootummaa, dhaabiilee dhuunfaa , waldaalee hawaasaa fi
uummaata akka hojjettu kan gurmaa’e yoo ta’u raawwii hanga yoonaatti jiruun irra caalaa
manneen hojii fi dhaabiilee misooma mootummaa irratti xiyyeefate kan hojjechaa ture yoo
ta’u, hojiileen ijaarsa dandeetti waldaalee hawaasa, dhaabiilee dhuunfaa fi uummaata irraatti
hojjatame baayyee gadi aanaadha
Dameen kun hojiilee ijaarsa dandeetti manneen hojii mootummaa, dhaabiilee misooma
mooyummaa, waldaalee hawaasa, uummaataa fi dhabiilee dhunfaa irraatti armaan gadi ni
hojjeta
 Rakkoolee humna raawwachiisummaa keessatti mul’atan hiikuuf qorannoo fi
qo’annoo gaggeessuun akka hojiirra oolu taasisuu,
 Hanqina dandeettii, beekumsaa fi ilaalcha pablik sarviisii keessatti mul’atan bu’uura
irraa hiikuuf leenjiiwwan gaggabaaboo fedhii irratti hundaa’e ittifufinsaan kennuu,
 Meeshaalee jijjiiramaa haaraa bu’aa qabeessummaan isaanii mirkanaa’e adda
baasuun haala qabatamaa Naannoo keenyaatiin maamileessuun akka hojiirra oolan
taasisuu,
 Fedhii manneen hojii fi dhaabbilee misoomaa mootummaa qorachuun gorsa qaawwa
isaanii duuchuu danda’u itti fufinsaan kennuu,
 Meeshaalee jijjiiramaa hojiirra oolaa jiranii fi kanneen haaraa qorataman karaa
guutuu ta’een hojiirra oolchuuf deeggarsaa fi hordoffi ittifufinsa qabu kennuu,
 Muxannoowwan gaggaarii gama ijaarsa humna raawwachiisummaatiin jiran adda
baasuu fi qindeessuun akka babal’atan taasisuu,
 Hojiilee riifoormii Naannicha keessatti hojiirra oolaa jiran bu’aa qabeessa taasisuuf
dhaabbilee rifoormii ittifufsiisan waliin qindoominaa fi walitti dhiyeenyaan
hojjechuu,
 Leenjiiwwan ijaarsa dandeettii Naannicha keessatti gaggeeffaman ni karoorsa, ni
raawwata, ni raawwachiisa, ni qindeessa, ni madaala
 Maanuwaalii fi qajeelfamoota ijaarsa dandeettii waliin walqabatan qopheessuun
Naannicha keessatti akka hojiirra oolu ni taasisa,
11
 Imaammata, tarsiimoo, qajeelfamoota, maanuwaalotaa fi sanadoota adda addaa
ijaarsa dandeettii irratti qopheessudhaan hojii irra akka oolan taasisuu
 Leenjii humna raawwachiisummaa manneen hojii mootummaa, waldaalee hawaasaa,
manneen marii bakka bu’oota ummataa sadarkaan jiranii fi dhimmamtootaa cimsuu
danda’u kennuu, qindeessuu fi sadarkaa hundatti akka kennamu taasisuu
 Godinaalee, Magaalota, Aanaalee fi Gandoota naannichaa deeggarsa addaa
barbaadaniif sagantaa ijaarsa dandeettii addaa qopheessuu, hojii irra oolchuu fi
raawwii isaa hordofuu,
 Qaamolee adeemsa madaallii keessatti raawwii gadi aanaa galmeessisanii deeggarsa
addaa isaan barbaachisuuf hojii ijaarsa dandeetti qaawwa isaanii guutuu danda’u
addatti qopheessuun hojiirra ni oolcha
 Tarsiimoo sirna siivil sarviisii naannichaa jijjiiran yeroo yeroon qorachuun akka hojii
irra oolan taasisuu,
 Kenniinsi tajaajilaa mootummaa sadarkaa hundatti kennamu si’aa’aa, iftooma,
ittigaafatamummaa, kiraa sassaabdummaa irraa bilisa ta’e, haqa-qabeessa,
hirmaachisaa fi bu’aa qabeessa akka ta’u sirna barbaachisu diriirsuun akka hojiirra
oolu ni taasisa, raawwii isaa ni hordofa,
 Qo’annoo fi qorannoo rakkoo gama humna raawwachiisummaa hoggansaa fi
raawwattootaatiin jiru hiikuu fi kenna tajaajilaa fedhii tajaajilamtotaa guutuu
danda’u gaggeessuun hojii irra oolchuu,
 Bu’aa gama hojii irra oolmaa sagantaalee ijaarsa dandeettiin argaman qo’achuun
yaada furmaataa kaa’uu fi qaama ilaallatuuf dhiyeessuun kallattii kennamu hojii irra
oolchuu
 Rakkoolee dagaagina aadaa fi duudhaa hojii manneen hojii fi dhaabbilee misoomaa
mootummaa keessatti mul’atan qorachuun adda baasuun akkaataa rakkoon kanneen
ittiin maqfaman yaada furmaataa kaa’uu fi hojiirra oolchuu,
 Sirna aadaa fi duudhaan hojii ittiin dagaagu garagaraa bocuun Naannicha keessatti
hojiirra akka oolu taasisuu,
 Imaammata, Tarsiimoo, Maanuwaalii fi qajeelfama dagaagina aadaa fi duudhaa hojii
manneen hojii fi dhaabbilee misoomaa mootummaa qopheessuun hojiirra akka oolu
taasisuu, raawwii isaa hordofuu fi bu’aa isaan madaaluun kallattii kaa’uu.

12
2.1.2. Rakkoolee gurguddoo adeemsaalee hojiii
Adeemsi hojii ijaarsa dandeettii pabiliik sarviisii hojiilee ijoo kanneen akka qorannoo fi
qu’annoo, hojiilee leenjii, deeggarsaa fi hordoffii fi tajaajila gorsaa manneen hojii
mootummaa, dhaabiilee misooma mootummaa, dhaabiilee dhuunfaa , waldaalee hawaasaa fi
uummaataf akka kennuu kan gurmaa’ee dha.
a. Qorannoo fi qu’annoo ilaachiisee Rakkooleen itti aanan bal’inaan ni mul’atu
 Rakkoolee Qorannoo irratti gaggeefamu haalaan adda bahu dhabuu
 Dandeettiin qorannoo gaggeessuu baballachuu dhabuu
 Qorannoowwan geggeeffam gahaa ta’uu dhabuu
 Yeroo barbaaddamutti geggeeffamuu dhabuu
 Bu’aalee qorannoowwan geggeeffamnii manneen hojii sirnaan hojiirra oolchuu
dhabuu
 Bu’aalee hojii irraa oolmaa qorannoo madaalamuu dhabuu fi kkf
b. Leenjii ilaachiisee Rakkooleen itti aanan bal’inaan ni mul’atu
 Leenjiiwwan kennaman fedhii leenjii sirnaan adda baasuu dhabuu
 Bu’aaleen leenjii kennaman madaallamuu dhabuu
 Faasilitiiwwan iddoo leenjii akkaataa barbaadameen guutamuu dhabuu
 Leenjjiiwwan kennaman jijjiirrama barbaadamu fiduu dhabuu
 Balinaan pabiliik sarviisii naannichaatiin walbiraa qabame yoo ilaalame
leenjiiwaan kennaman dhaqabaa ta’uu dhabuu
 Dandeettiin leenjii karoorsuu fi raawwachuu manneen hojii caasaa dakaa gadi
aanaa ta’uu isaa
 Leenjiiwwan kennaman qulqullina kan hin qabne ta’uu fi kkf
c. Deeggarsaa fi Hordoffii ilaalchisee Rakkooleen itti aanan bal’inaan ni mul’atu
 Cheeklistiin deeggarsaa fi hordoffii haala qabatama manneen hojii giddugaleessa
kan hin godhanne ta’uu
 Hojiin deeggarsaa fi hordoffii karooraan geggeeffamuu dhabuu
 Uwwisni deeggarsaa fi hordoffii taasifamuu gahaa ta’uu dhabuu
 Deegarsaa fi hordoffiin kennamu itti fufiinsa kan hin qabne ta’uu
 Deegarsaa fi hordofiin kennamu hoggansaa manneen hojiin xiyyeeffanna kan
hin arganne ta’uu
 Duubdeebiin kennamuu dhabuu, yeroon kennamuu dhabuu
 Deeggarsa fi hordoffii gaggeefamu bilchina fi gahumsa kennuu dhabuu

13
  Duubdeebii kennamu hoggantoonni manneen hojii galtee gochuun irratti
hojjachuu dhabuu
 Deeggarsaa fi hordoffii kennamaniin jijjiiramni gahaan dhufuu dhabuu fi kkf
d. Hojiilee tajaajila gorsaa ilaalchiisee
 Tajaajila gorsaa ilaalchiisee hojiilee hojjetamuu fi akkaataa hojiin tajaajila gorsaa
itti gaggeefamu adda bahuu dhabuu
 Hojii kana irratti sirni diriire itti hojjatamu kan hin jire ta’uu isaa
2.1.3. Galteewaanii fi bu’aalee adeemsaalee hojii duraanii
a. Galtee
 Rakkoo ijaarsa humna raawwachiisummaa Siivil Sarvaantii, manneen hojii fi
dhaabiilee misooma mootummaa, waldaalee hawaasaa, dhaabiilee dhuunfaa fi
uummaata
 Hojimaata bulchiinsa gaarii mirkaneessuu danda’u hojii irra oolchuu dhabuu
 Sagantaalee ijaarsa dandeettii jiran haala salphaan hojiirra oolchuu kan dandeessisan
haala qabiinsaa fi itti fayyadama raggaa irratti hanqinni jiraachuu
 Tajaajila leenjii fi gorsaa haala jijjiirama yeroo waliin deemu danda’uun kennamuu
dhabuu
 Fedhii ummanni odeeffannoo ijaarsa sirna dimokiraasii, misoomaa fi bulchiinsa
alwaaltiinsaa irratti qabu
b. Bu’aalee
 Hanqina humna raawwachiisummaa adda ba’e
 Hojimaata si’aawaa, iftoominaa fi itti gaafatamummaa qabu uumame
 Milkaa’ina bulchiinsa gaariitiif hojmaata si’ataa, iftoominaa fi itti gaafatamummaa
qabu irratti hubannoo gahaa uumame
 Siivil sarviisii ilaalchaan sirrii ta’e, amantaa tajaajiltummaa fi aantummaa ummataa
qabaatee imaammata mootummaa abbummaadhaan raawwachuudhaaf qophaa’e
 Ragaa qulqullina qabu, wayitawaa fi qindaa’aa faayidaa barbaadamuuf oole
 Tajaajila leenjii fi gorsaa haala jijjiirama yeroo waliin deemuu danda’uun kenname
 Odeeffannoo qulqullina qabu, wayitawaa fi qindaa’aa fedhii ummataa gama ijaarsa
sirna dimokiraasii, misoomaa fi bulchiinsa alwaaltiinsaa irratti qabu guute
 Sirna madaallii bu’aa irratti xiyyeeffate hirmaachisaa ta’e diriiree hojii irra oole

14
 2.1.4. Yaa’iinsa hojii adeemsa hojii duraanii adeema hojii ijoo ijaarsa dandeettii Pabiliik
sarviisii
2.1.4.1. Adeemsa Hojii Xiqqaa Ijaarsa Dandeettii Manneen Hojii fi Dhaabbilee Misooma
Mootummaa (IDMM Fi Dhm)
Gabatee 1.1:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu Baay’ina Qulqullina Baasii yeroo
2.2. Qorannoo ilaalchisee Guyyoota 77
Fedhii fi rakkoo ka’uumsa Adeemsa Sanda 1 Rakkoo _ Guyyaa 2
qorannoo ta’uu danda’an hojii xiqqaa hiikuu keessatti
adda baasuu IDMM fi danda’uu
DhM
Piroopozaala qorannoo Adeemsa Sanda 1 Ulaagaalee _ Guyyaa 7
qopheessuu hojii xiqqaa qorannoo keessatti
IDMM fi hunda kan
DhM hammate
ta’uu
Poropozaala qorannoo Adeemsa Sanda 1 ------ _ Guyyoota 2
dhiyaate mirkaneessisiisuu hojii xiqqaa keessatti
IDMM fi
DhM
Maloota ragaan ittiin Adeemsa ----- Yoo xiqqaate _ Guyyoota 7
sassaabbamu qopheessuu hojii xiqqaa maloota 4 keesatti
IDMM fi fayyadamuu
DhM
TOR qopheessuu Adeemsa Sanda 1 Qabiyyee _ Guyyaa 1
hojii xiqqaa TOR hunda
IDMM fi hammatee
DhM qophaa’e
Qaama raga sassaabu Adeemsa ----- ---- _ Guyyaa 1
ramaduu hojii xiqqaa
IDMM fi
DhM
Ragaa walitti qabuu Adeemsa ----- Samuda _ Guyyoota 20
hojii xiqqaa fudhatame keessatti
IDMM fi hunda
DhM qaqqabuu
Raga xinxaluu fi Adeemsa ---- Meeshaalee _ Guyyoota 15
qaaccessuu hojii xiqqaa stastiiksii keessatti
IDMM fi gahuumsa
DhM qaban
fayyadamuu
Wuxinee jalqaba Adeemsa Sanda 1 ----- _ Guyyoota 5
qorannichaa baasuu hojii xiqqaa keessatti
IDMM fi
DhM
Wixinee qophaa’e qaama Adeemsa ---- ---- _ Guyyoota 5
dhimmi ilaaluuf hojii xiqqaa keessatti
dhiyeessuun yaada IDMM fi
15
 xummuuraa walitti qabuu DhM
Sanada xummuuraa Adeemsa Sanda 1 ---- _ Guyyoota 7
baasuu hojii xiqqaa keessatti
IDMM fi
DhM
Qorannoo qophaa’e qaama Adeemsa ----- ----- _ Guyyoota 5
hojiirra oolchuuf hojii xiqqaa keessatti
warkoshooppii, leenjii, IDMM fi
foramii fi kkf DhM
fayyadamuun akka
hojiirra oolu taasisuu
Yaadoota furmaataa Adeemsa ---- Waggaatti _ -----
keewwaman hojiirra hojii xiqqaa yeroo 4
ooluun bu’aa fiduu isaanii IDMM fi
hordofuu fi DhM
Jijjiirama dhufe xinxaluu Adeemsa ---- Waggaatti
hojii xiqqaa yeroo tokko
IDMM fi
DhM
2.3. Hojii gorsa, deeggarsaa fi
hordoffi ilaalchisee
Fedhii Deeggarsa Adeemsa ----- Fedhii _ Guyyota 5
taasifamu haala qabatama hojii xiqqaa tajaajilamaa keessatti
imaammata, tarsiimoo fi IDMM fi kan guute
hojimaata mana hojichaa DhM
irratti hundaa’ee adda
baasuu
Qaama deeggarsa kennu Adeemsa ---- ---- _ Guyyota 2
ramaduu hojii xiqqaa keessatti
IDMM fi
DhM
Karoora/cheekliistii Adeemsa Sanada --- _ Guyyota 5
deeggarsaa qopheessuu hojii xiqqaa 1 keessatti
IDMM fi
DhM
Qaama deeggarsa Adeemsa ---- ---- _ Guyyoota 3
barbaadu waliin hojii xiqqaa keessatti
waliigaltee uumuu IDMM fi
DhM
Akkaataa waliigaltee Adeemsa --- Akkaataa _ ---
taa’een gorsa fi deeggarsa hojii xiqqaa waliigaltee
kennuu IDMM fi taasifameen
DhM raawwachuu
Bu’aa gorsaa fi deeggarsa Adeemsa ---- Ciminaa fi _ ---
taasifamee hooggansaa fi hojii xiqqaa hanqina
raawwataaf hubannoo IDMM fi raawwii
uumuu DhM keessatti
adda bahee
fi furmaata
isaa
1. Leenjii
Cheekliistii xinxala fedhii Adeemsa Sanada ---- _ Guyyota 5
leenjii (training need hojii xiqqaa 1 keessatti
assessment) qopheessuu IDMM fi
DhM

16
Fedhii leenjii qorannoo, Adeemsa Sanada Qaawwa _ Guyyota 15
gorsa fi adeemsa madaallii hojii xiqqaa 1 dandeettii, keessatti
keessatti adda bahee fi IDMM fi beekumsaa
haaraa akkaataa cheekliistii DhM fi ilaalcha
qophaa’een adda baasuu jiru kan
adda baase
Qaama sanada leenjii Adeemsa ---- ---- _ Guyyota 2
qopheessu ramaduu fi hojii xiqqaa keessatti
orranteeshinii kennuu IDMM fi
DhM
Karoora raawwii qophii Adeemsa Sanada --- _ Guyyaa 1
sanadootaa qopheessuu hojii xiqqaa 1 keessatti
IDMM fi
DhM
Raga ka’uumsa qophii Adeemsa ---- --- _ Guyyota 2
sanadaaf gargaru walitti hojii xiqqaa keessatti
qabuu IDMM fi
DhM
Wuxinee jalqabaa Adeemsa Sanada Qaawwa _ Guyyoota 20
qopheessuu hojii xiqqaa 1 fedhii adda keessatti
IDMM fi bahee waliin
DhM kan
walisime
Wuxinee qophaa’e qaama Adeemsa --- ---- _ Guyyota 5
dhimmi ilaallatuuf hojii xiqqaa keessatti
dhiyeessuun IDMM fi
mirkaneessisuu DhM
TOR leenjii qopheessuu Adeemsa Sanada Qabiyyee _ Guyyaa 1
hojii xiqqaa 1 TOR hunda keessatti
IDMM fi kan guute
DhM
Karoora leenjii qopheessu Adeemsa Sanada --- _ Guyyota 2
hojii xiqqaa 1 keessatti
IDMM fi
DhM
Leenjii kennuu Adeemsa --- Leenjii _ ---
hojii xiqqaa akkaataa
IDMM fi karooraatiin
DhM kennamuu
Bu’aa leenjii madaaluu Adeemsa Sanada Bu’aa leenjii _ Guyyoota 3
hojii xiqqaa 1 duraa fi keessatti
IDMM fi boodaa
DhM
Gabaasa leenjii qopheessuu Adeemsa Sanada ---- _ Leenjiin
hojii xiqqaa 1 xummuramee
IDMM fi Guyyoota 3
DhM keessatti
Bu’aa leenjii fi gabaasa Adeemsa --- --- _ Leenjiin
qaama dhimmi ilaallatuuf hojii xiqqaa xummuuramee
dhiyeessuu IDMM fi Guyyota 4
DhM keessatti
Milkaa’ina (impact Adeemsa --- --- _ Waggaatti
assessment) leenjii hojii xiqqaa yeroo 1
madaaluu IDMM fi
DhM

17
 2.1.4.2. Adeemsa Hojii Xiqqaa Ijaarsa Dandeettii Dhaabbilee Dhuunfaa, Waldaalee
Hawaasaa fi Ummataa (Iddh, WH fi Ummataa)
Gabatee 1.2:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu
Baayina Qulquullina Baasii Yeroo
a. Qorannoo ilaalchisee Guyyoota 77
Fedhii fi rakkoo Adeemsa hojii Sanda Rakkoo ------ Guyyaa 2
ka’uumsa qorannoo xiqqaa IDDh, 1 hiikuu keessatti
ta’uu danda’an adda WH fi ummataa danda’uu
baasuu
Piroopozaala qorannoo Adeemsa hojii Sanda Ulaagaalee ---- Guyyaa 7
qopheessuu xiqqaa IDDh, 1 qorannoo keessatti
WH fi ummataa hunda kan
hammate
ta’uu
Poropozaala qorannoo Adeemsa hojii Sanda ------ ------ Guyyoota 2
dhiyaate xiqqaa IDDh, 1 keessatti
mirkaneessisiisuu WH fi ummataa
Maloota ragaan ittiin Adeemsa hojii ----- Yoo xiqqaate ----- Guyyoota 7
sassaabbamu xiqqaa IDDh, maloota 4 keesatti
qopheessuu WH fi ummataa fayyadamuu
TOR qopheessuu Adeemsa hojii Sanda Qabiyyee ---- Guyyaa 1
xiqqaa IDDh, 1 TOR hunda
WH fi ummataa hammatee
qophaa’e
Qaama raga sassaabu Adeemsa hojii ----- ---- ----- Guyyaa 1
ramaduu xiqqaa IDDh,
WH fi ummataa
Ragaa walitti qabuu Adeemsa hojii ----- Samuda ---- Guyyoota 20
xiqqaa IDDh, fudhatame keessatti
WH fi ummataa hunda
qaqqabuu
Raga xinxaluu fi Adeemsa hojii ---- Meeshaalee ---- Guyyoota 15
qaaccessuu xiqqaa IDDh, stastiiksii keessatti
WH fi ummataa gahuumsa
qaban
fayyadamuu
Wuxinee jalqaba Adeemsa hojii Sanda ----- ---- Guyyoota 5
qorannichaa baasuu xiqqaa IDDh, 1 keessatti
WH fi ummataa
Wixinee qophaa’e Adeemsa hojii ---- ---- ---- Guyyoota 5
qaama dhimmi ilaaluuf xiqqaa IDDh, keessatti
dhiyeessuun yaada WH fi ummataa
xummuuraa walitti
qabuu
Sanada xummuuraa Adeemsa hojii Sanda ---- ---- Guyyoota 7
baasuu xiqqaa IDDh, 1 keessatti
WH fi ummataa
Qorannoo qophaa’e Adeemsa hojii ----- ----- ---- Guyyoota 5
qaama hojiirra xiqqaa IDDh, keessatti

18
 oolchuuf WH fi ummataa
warkoshooppii, leenjii,
foramii fi kkf
fayyadamuun akka
hojiirra oolu taasisuu
Yaadoota furmaataa Adeemsa hojii ---- Waggaatti ---- -----
keewwaman hojiirra xiqqaa IDDh, yeroo 4
ooluun bu’aa fiduu WH fi ummataa
isaanii hordofuu fi
Jijjiirama dhufe Adeemsa hojii ---- Waggaatti
xinxaluu xiqqaa IDDh, yeroo tokko
WH fi ummataa

b. Hojii gorsa, deeggarsaa

fi hordoffi ilaalchisee
Fedhii Deeggarsa Adeemsa hojii ----- Fedhii ---- Guyyota 5
taasifamu haala xiqqaa IDDh, tajaajilamaa keessatti
qabatama imaammata, WH fi ummataa kan guute
tarsiimoo fi hojimaata
mana hojichaa irratti
hundaa’ee adda baasuu
Qaama deeggarsa Adeemsa hojii ---- ---- --- Guyyota 2
kennu ramaduu xiqqaa IDDh, keessatti
WH fi ummataa
Karoora/cheekliistii Adeemsa hojii Sanada --- --- Guyyota 5
deeggarsaa qopheessuu xiqqaa IDDh, 1 keessatti
WH fi ummataa
Qaama deeggarsa Adeemsa hojii ---- ---- --- Guyyoota 3
barbaadu waliin xiqqaa IDDh, keessatti
waliigaltee uumuu WH fi ummataa
Akkaataa waliigaltee Adeemsa hojii --- Akkaataa --- ---
taa’een gorsa fi xiqqaa IDDh, waliigaltee
deeggarsa kennuu WH fi ummataa taasifameen
raawwachuu
Bu’aa gorsaa fi Adeemsa hojii ---- Ciminaa fi --- ---
deeggarsa taasifamee xiqqaa IDDh, hanqina
hooggansaa fi WH fi ummataa raawwii
raawwataaf hubannoo keessatti
uumuu adda bahee
fi furmaata
isaa
3. Leenjii
Cheekliistii xinxala Adeemsa hojii Sanada ---- ---- Guyyota 5
fedhii leenjii (training xiqqaa IDDh, 1 keessatti
need assessment) WH fi ummataa
qopheessuu
Fedhii leenjii qorannoo, Adeemsa hojii Sanada Qaawwa ---- Guyyota 15
gorsa fi adeemsa xiqqaa IDDh, 1 dandeettii, keessatti
madaallii keessatti adda WH fi ummataa beekumsaa fi
bahee fi haaraa ilaalcha jiru
akkaataa cheekliistii kan adda
qophaa’een adda baase
baasuu
Qaama sanada leenjii Adeemsa hojii ---- ---- ---- Guyyota 2
qopheessu ramaduu fi xiqqaa IDDh, keessatti

19
 orranteeshinii kennuu WH fi ummataa
Karoora raawwii Adeemsa hojii Sanada --- ---- Guyyaa 1
qophii sanadootaa xiqqaa IDDh, 1 keessatti
qopheessuu WH fi ummataa
Raga ka’uumsa qophii Adeemsa hojii ---- --- Guyyota 2
sanadaaf gargaru xiqqaa IDDh, keessatti
walitti qabuu WH fi ummataa
Wuxinee jalqabaa Adeemsa hojii Sanada Qaawwa --- Guyyoota 20
qopheessuu xiqqaa IDDh, 1 fidhii adda keessatti
WH fi ummataa bahee waliin
kan walisime
Wuxinee qophaa’e Adeemsa hojii --- ---- ---- Guyyota 5
qaama dhimmi xiqqaa IDDh, keessatti
ilaallatuuf dhiyeessuun WH fi ummataa
mirkaneessisuu
TOR leenjii qopheessuu Adeemsa hojii Sanada Qabiyyee --- Guyyaa 1
xiqqaa IDDh, 1 TOR hunda keessatti
WH fi ummataa kan guute
Karoora leenjii Adeemsa hojii Sanada --- --- Guyyota 2
qopheessu xiqqaa IDDh, 1 keessatti
WH fi ummataa
Leenjii kennuu Adeemsa hojii --- Leenjii --- ---
xiqqaa IDDh, akkaataa
WH fi ummataa karooraatiin
kennamuu
Bu’aa leenjii madaaluu Adeemsa hojii Sanada Bu’aa leenjii ---- Guyyoota 3
xiqqaa IDDh, 1 duraa fi keessatti
WH fi ummataa boodaa
Gabaasa leenjii Adeemsa hojii Sanada ---- ---- Leenjiin
qopheessuu xiqqaa IDDh, 1 xummuramee
WH fi ummataa Guyyoota 3
keessatti
Bu’aa leenjii fi gabaasa Adeemsa hojii --- --- --- Leenjiin
qaama dhimmi xiqqaa IDDh, xummuuramee
ilaallatuuf dhiyeessuu WH fi ummataa Guyyota 4
keessatti
Milkaa’ina (impact Adeemsa hojii --- --- --- Waggaatti
assessment) leenjii xiqqaa IDDh, yeroo 1
madaaluu WH fi ummataa

2.1.5. Yaa’insa Adeemsa Hojii Madaallii, Sadarkeessuu fi Beekamtii duraanii

Gabatee 2:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu
Baayina qulquullina Baasii Yeroo
a. Adeemsa hojii xiqqaa hordoffi, deeggarsaa, madaallii fi sadarkeessuu (HDMS)
Karoora madaallii Adeemsa Sanada ---- ---- Guyyota 15
qopheessuu hojii 1 keessatti
xiqqaa
HDMS
Karoora madaallii Adeemsa ---- ---- ---- Guyya 5 keessatti
qophaa’ee irratti qaama hojii
madaalamuuf xiqqaa

20
hubannoo uumuu HDMS

Ulaagaalee madaallii Adeemsa ---- ---- --- Guyyota 15

qophaa’anii fi haaraa hojii keessatti
dabalamuu qaban xiqqaa
sakatta’uun qopheessuu HDMS
Ulaagaalee madaallii Adeemsa ---- ---- ---- Guyya 5 keessatti
qophaa’an irratti hojii
hubannoo uumuu xiqqaa
HDMS
Qophii karoora Adeemsa ---- ---- ---- Guyyoota 5
tarsiimoo, gabaasa fi hojii keessatti
qabiinsa raga irratti xiqqaa
qaawwa jiru adda HDMS
baasuu
Qaama deeggarsa Adeemsa ---- ---- ---- Guyyota 2
kennu ramaduu hojii keessatti
xiqqaa
HDMS
Qaawwa adda bahe Adeemsa Sanada ---- ---- Guyyoota 2
irratti karoora hojii 1 keessatti
deeggarsaa qopheessuu xiqqaa
HDMS
Deeggarsa taasifamu Adeemsa ---- ---- ---- Guyyota 2
irratti waliigaltee hojii keessatti
qaama deeggarsa xiqqaa
fudhatu waliin uumuu HDMS
Akkaataa waliigaltee Adeemsa ---- Akkaataa ---- ---
taa’een deeggarsa hojii karoorfameen
kennuu xiqqaa
HDMS
TOR qopheessuu Adeemsa Sanada --- ---- Guyyaa 1 keessatti
hojii 1
xiqqaa
HDMS
Qaama madaallii Adeemsa ---- ---- ---- Guyyoota 2
gaggeessu hundeessuu hojii keessatti
xiqqaa
HDMS
Qaama madaallii Adeemsa ---- ---- ---- Guyyaa 1 keessatti
gaggeessuuf hundaa’eef hojii
hubannoo uumuu xiqqaa
HDMS
Madaaluu Adeemsa ---- ---- ---- Guyyota 30
hojii keessatti
xiqqaa
HDMS
Gabaasa madaallii Adeemsa Sanada ---- ---- Guyyoota 15
qopheessuu hojii 1 keessatti
xiqqaa
HDMS
Bu’aa madaallii Adeemsa ---- ---- ---- Guyyota 2
adeemsa hojii xiqqaa hojii keessatti
sadarkeessuu, xiqqaa
21
 keessummeessaa komii HDMS
fi beekamtiif
dhiyeessuu
b. Addeemsa hojii xiqqaa keessuummessa komii fi beekamtii (KB)

Maallaqaa fi meeshaalee Adeemsa Sanada1 ---- ---- Guyyota

badhaasaaf barbaachisuu fi hojii 10
spoonsara madda adda xiqqaa keessatti
addaarra barbaaduuf karoora HDMS
qopheessuu
Akkaataa karooraatiin bajataa Adeemsa ---- Akkaataa ---- ----
walitti qabuu hojii karoorfameen
xiqqaa
HDMS
Baajata badhaasaaf oolu adda Adeemsa ---- ---- ---- Guyyoota
baasuun heeyyamsiisuu hojii 5
xiqqaa keessatti
HDMS
TOR hojii qopheessuu Adeemsa Sanada 1 ---- ---- Guyyaa 1
hojii keessatti
xiqqaa
HDMS
Gosa badhaasaa adda Adeemsa ---- ---- ---- Guyyota
baasuun qaama dhimmii hojii 5
ilaalaluuf dhiyessuun xiqqaa keessatti
murteessisuu HDMS
Haala bittaa meeshaalee fi Adeemsa ---- Akkaataa ---- ----
tajaajiila sagantaa badhaasaaf hojii murtaa’een
oolu kutaa faayinaansii waliin xiqqaa bitamuu
ta’uun hordofuu HDMS
Bu’aa madaallii Adeemsa hojii Adeemsa ---- ---- ---- Guyyaa 5
xiqqaa hordoffi, deeggarsaa fi hojii keessatti
madaalliin dhiyaate xiqqaa
xinxaluun sadarkeessuu HDMS
Bu’aa madaallii xinxalamee Adeemsa ---- Akkaataa ---- ----
qindeessaa oolaanaatiif hojii qajeelfamaa
dhiyeessuun yaada itti xiqqaa SMB
kennisiisuun qaama HDMS
madaalameef ibsuu
Bu’aa madaallii ifa ta’e irratti Adeemsa ---- Akkaataa ---- ----
hundaa’uudhaan komii hojii qajeelfamaa
dhiyaatu keessummeessuu xiqqaa SMB
HDMS
Qaama madaallii gaggeessee Adeemsa ---- Akkaataa ---- ----
waliin ta’uun sirreffama hojii qajeelfamaa
barbaachiisu taasisuu xiqqaa SMB
HDMS
Sirreeffama taasifameen Adeemsa ---- ----- ---- Guyyoota
kaadhimamtoota badhaasaa fi hojii 3
qaamolee raawwii gadi aanaa xiqqaa keessatti
galmeessisan adda baasuu HDMS
Guyyaa Adeemsa ---- ----- ---- Guyyoota
badhaasaa,iddoo,qaama hojii 3
badhaafamuu fi hirmaattotta xiqqaa keessatti
guyyaa badhasiichaa irratti HDMS
argaman adda baasuun
22
 qaamolee raawwii milkaa’oo
qaban badhaasuu
Muxannoowwan qaamolee Adeemsa Waggaatti ------ ------- -----
raawwii olaanaa hojii al tokko
galmeessisan qindeessuu, xiqqaa
maxxansiisuu fi beeksisuu HDMS
Bu’aalee fi jijjiirama sirni Adeemsa Waggaatti --------- ------- ------
madaallii fi beekmtii fidee hojii al tokko
xinxaluun qaama dhimmi xiqqaa
ilaaluuf dabarsuu fi galtee HDMS
taasisee itti fayyadamuu
Hanqinaa fi cimina adeemsa Adeemsa Waggaatti ------ ----- ----
madaallii keessaatti adda hojii al tokko
bahan facaatidhaan qaama xiqqaa
madaalameef beeksisuu HDMS
Qaamolee raawwii gadi Adeemsa ---- Akkaaataa --- ---
aanaa galmeessisan rakkoo hojii qajeelfama
qaban keessaa akk bahaniif xiqqaa SMBtiin
rakkoolee isaan qabban adda HDMS
baasuun dandeettii humna
raawwachiisummaa isaanii
cimsuuf gama adeemsa hojii
qorannoo, gorsa,leenjii fi
deeggarsaa fi hordoffi hojiirra
oolmaa riifoormii fi
dhaabbilee itti fufsiisaniin
akka raawwatamu taasusuu
Deeggarsa taasifameen Adeemsa ---- Akkaaataa ----
jijjiirama raawwii qaamni hin hojii qajeelfama
agarsiifne irratti tarkaanfin xiqqaa SMBtiin
bulchiinsaa fi siyaasaa akka HDMS
fudhatamu qaama dhimmi
ilaaluuf dhiyeessuu
2.1.5.1. Yaa’insa Adeemsa hojii ijoo qorannoo, gorsaa fi gamaggama raawwii
bulchiinsa gaarii duraanii
2.1.5.2. Adeemsa hojii xiqqaa bulchiinsa gaarii manneen hojii fi dhaabbilee misooma
mootummaa (BGMH fi DhM)

Gabatee 2.1:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwat
u Baayin Qulquullina Baasi yeroo
a i
a. Qorannoo ilaalchiisee
Qaawwa/fedhii bulchiinsa gaarii Adeemsa Sanda Rakkoo ----- Guyyaa
jiru adda baasuu hojii 1 qabatamaan - 2
xiqqaa jiru keessatti
23
 BGMH fi
DhM
Piroopozaala qorannoo qopheessuu Adeemsa Sanda Ulaagaalee ---- Guyyaa
hojii 1 qorannoo 7
xiqqaa hunda kan keessatti
BGMH fi hammate
DhM ta’uu
Poropozaala qorannoo dhiyaate Adeemsa Sanda ------ ----- Guyyoot
mirkaneessisuu hojii 1 - a2
xiqqaa keessatti
BGMH fi
DhM
Maloota ragaan ittiin sassaabamu Adeemsa ----- Yoo xiqqaate ----- Guyyoot
qopheessuu hojii maloota 4 a7
xiqqaa fayyadamuu keesatti
BGMH fi
DhM
TOR qopheessuu Adeemsa Sanda Qabiyyee TOR ---- Guyyaa
hojii 1 hunda 1
xiqqaa hammatee
BGMH fi qophaa’e
DhM
Qaama raga sassaabu ramaduu Adeemsa ----- ---- ----- Guyyaa
hojii 1
xiqqaa
BGMH fi
DhM
Ragaa walitti qabuu Adeemsa ----- Samuda ---- Guyyoot
hojii fudhatame a 20
xiqqaa hunda keessatti
BGMH fi qaqqabuu
DhM
Raga xinxaluu fi qaaccessuu Adeemsa ---- Meeshaalee ---- Guyyoot
hojii stastiiksii a 15
xiqqaa gahuumsa keessatti
BGMH fi qaban
DhM fayyadamuu
Wuxinee jalqaba qorannichaa Adeemsa Sanda ----- ---- Guyyoot
baasuu hojii 1 a5
xiqqaa keessatti
BGMH fi
DhM
Wixinee qophaa’e qaama dhimmi Adeemsa ---- ---- ---- Guyyoot
ilaaluuf dhiyeessuun yaada hojii a5
xummuuraa walitti qabuu xiqqaa keessatti
BGMH fi
DhM
Sanada xummuuraa baasuu Adeemsa Sanda ---- ---- Guyyoot
hojii 1 a7
xiqqaa keessatti
BGMH fi
DhM
Qorannoo qophaa’e qaama hojiirra Adeemsa ----- ----- ---- Guyyoot
oolchuuf warkoshooppii, leenjii, hojii a5
foramii fi kkf fayyadamuun akka xiqqaa keessatti
hojiirra oolu taasisuu BGMH fi
24
 DhM
Yaadoota furmaataa keewwaman Adeemsa ---- Waggaatti ---- -----
hojiirra ooluun bu’aa fiduu isaanii hojii yeroo 4
hordofuu fi xiqqaa
BGMH fi
DhM
jijjiirama dhufe xinxaluu Adeemsa ---- Waggaatti
hojii yeroo tokko
xiqqaa
BGMH fi
DhM
Gorsa, Deggarsaa fi Hordoffi
Ilaalchisee
Fedhii/rakkoo bulchiinsa gaarii Adeemsa ----- Fedhii/rakkoo ---- Guyyota
gorsaa, deggarsaa fi hordoffin irratti hojii qabataamaan 5
taasifamu adda baasuu xiqqaa jiru keessatti
BGMH fi
DhM
Fedhii/rakkoo bulchiinsa gaarii Adeemsa Sanada ---- ---- Guyyota
adda bahee irratti karoora hojii 1 3
deeggarsaa fi hordoffi qopheessuu xiqqaa keessatti
BGMH fi
DhM
Qaama gorsaa, deggarsaa fi hordoffi Adeemsa ---- ---- --- Guyyoot
taasisu ramaduu hojii a2
xiqqaa keessatti
BGMH fi
DhM
Gorsaa, deggarsaa fi hordoffi Adeemsa --- ---- ---- Guyyota
taasifamu irratti waliigaltee qaama hojii 2
gorsa fudhatu waliin uumuu xiqqaa keessatti
BGMH fi
DhM
Akkaataa waliigaltee taa’een Adeemsa ---- Akkaataa ---- ---
gorsa,deggarsaa fi hordoffi taasisuu hojii waliigalamee
xiqqaa n
BGMH fi raawwachuu
DhM
Gorsa,hordoffi fi deggarsa Adeemsa ---- Waggaatti ---- ---
taasifameen sadarkaa bulchiinsa hojii yeroo 2
gaarii gamaggamuu xiqqaa
BGMH fi
DhM
Gamaggama Raawwii Bulchiinsa
Gaarii Ilaalchisee
Karoora qindoomiina hirmaannaa Adeemsa Sanada ---- --- Guyyoot
uummataa qaamoolee mootummaa hojii 1 a4
sadan hirmaachiisuu danda’uu akka xiqqaa keessatti
qophaa’u hubannoo uumuu BGMH fi
DhM
Qamooleen mootummaa hundi Adeemsa ---- Dame --- ----
dame ummata isaanii akka adda hojii ummataa
baasan deggarsaa fi hordoffi xiqqaa ifatti adda
taasisuu BGMH fi bahe
DhM

25
Hubannoo uumame irrattii Adeemsa ---- Waggaatti --- ----
hundaa’udhaan karooraa hojii yeroo 1
qindoomiina dameewwan sadanii xiqqaa
akka qophaa’u deggarsaa fi BGMH fi
hordoffi taasisuu DhM
Waltajjiiwwan dameewwan Adeemsa --- Akkaataa ---- ----
ummataa, mootummaa fi dhaabaa hojii waadaan
sadarkaa sadarkaan akkaataa xiqqaa ummataaf
chaartarii lammiilee keessatti BGMH fi galameen
waadaan galameen akka DhM
gaggeeffamu hordofuu
Rakkoolee bulchiinsa gaarii Adeemsa Sanada Karoora --- Guyyoot
koonfarnsiiwwan kanneen irratti hojii 1 yeroo a 10
ka’an qindeessuun qaamni dhimmi xiqqaa dheeraa, keessatti
ilaallatu deebii akka itti kennu BGMH fi giddugaleessa
karoora bulchiinsa gaarii yeroo DhM a fi gabaabaa
dheeraa, giddugaleessaa fi gabaabaa qophaa’e
qopheessuun hojii keessa akka
galamu taasisuu
Karoora bulchiinsa gaarii qophaa’e Adeemsa Sanada --- --- Guyyota
irratti hundaa’uun cheekliistii hojii 5
deeggarsaa fi hordoffi qopheessuu xiqqaa keessatii
BGMH fi
DhM
Akkaataa cheekliistii qophaa’een Adeemsa --- Ciminootaa fi --- ----
raawwii gamaggamuun sadarkaa hojii hanqinoota
adda baasuun qaama dhimma xiqqaa adda bahanii
ilaaluuf dhiyeessuun tarkaanfin BGMH fi fi
sirreeffamaa akka fudhatamu DhM tarkaanfiwwa
taasisuu n
sirreeffamaa
fudhataman

2.1.5.3. Adeemsa Hojii Xiqqaa Bulchiinsa Gaarii Dhaabbilee Dhuunfaa, Waldaalee

Hawaasaa fi Ummataa (BGDH, WH fi Ummataa)

Gabatee 2.2:
Hojii Hojjetamu Qaama Istaandardii Hojii
Raawwat
u Baay’in Qulqullina Baasi Yeroo
a i

26
3. Qorannoo Ilaalchisee
Qaawwa/fedhii bulchiinsa gaarii Adeemsa Sanda 1 Rakkoo ----- Guyyaa
jiru adda baasuu hojii qabatamaan - 2
xiqqaa jiru keessatti
BGDh,
WH fi
ummata
a
Piroopozaala qorannoo Adeemsa Sanda 1 Ulaagaalee ---- Guyyaa
qopheessuu hojii qorannoo 7
xiqqaa hunda kan keessatti
BGDh, hammate
WH fi ta’uu
ummata
a
Poropozaala qorannoo dhiyaate Adeemsa Sanda 1 ------ ----- Guyyoot
mirkaneessisuu hojii - a2
xiqqaa keessatti
BGDh,
WH fi
ummata
a
Maloota ragaan ittiin sassaabamu Adeemsa ----- Yoo xiqqaate ----- Guyyoot
qopheessuu hojii maloota 4 a7
xiqqaa fayyadamuu keesatti
BGDh,
WH fi
ummata
a
TOR qopheessuu Adeemsa Sanda 1 Qabiyyee TOR ---- Guyyaa
hojii hunda 1
xiqqaa hammatee
BGDh, qophaa’e
WH fi
ummata
a
Qaama raga sassaabu ramaduu Adeemsa ----- ---- ----- Guyyaa
hojii 1
xiqqaa
BGDh,
WH fi
ummata
a
Ragaa walitti qabuu Adeemsa ----- Samuda ---- Guyyoot
hojii fudhatame a 20
xiqqaa hunda keessatti
BGDh, qaqqabuu
WH fi
ummata
a
Raga xinxaluu fi qaaccessuu Adeemsa ---- Meeshaalee ---- Guyyoot
hojii stastiiksii a 15
xiqqaa gahuumsa keessatti
27
 BGDh, qaban
WH fi fayyadamuu
ummata
a
Wuxinee jalqaba qorannichaa Adeemsa Sanda 1 ----- ---- Guyyoot
baasuu hojii a5
xiqqaa keessatti
BGDh,
WH fi
ummata
a
Wixinee qophaa’e qaama dhimmi Adeemsa ---- ---- ---- Guyyoot
ilaaluuf dhiyeessuun yaada hojii a5
xummuuraa walitti qabuu xiqqaa keessatti
BGDh,
WH fi
ummata
a
Sanada xummuuraa baasuu Adeemsa Sanda 1 ---- ---- Guyyoot
hojii a7
xiqqaa keessatti
BGDh,
WH fi
ummata
a
Qorannoo qophaa’e qaama hojiirra Adeemsa ----- ----- ---- Guyyoot
oolchuuf warkoshooppii, leenjii, hojii a5
foramii fi kkf fayyadamuun akka xiqqaa keessatti
hojiirra oolu taasisuu BGDh,
WH fi
ummata
a
Yaadoota furmaataa keewwaman Adeemsa ---- Waggaatti ---- -----
hojiirra ooluun bu’aa fiduu hojii yeroo 4
isaanii hordofuu fi xiqqaa
BGDh,
WH fi
ummata
a
jijjiirama dhufe xinxaluu Adeemsa ---- Waggaatti
hojii yeroo tokko
xiqqaa
BGDh,
WH fi
ummata
a
Gorsa, Deggarsaa fi Hordoffi
Ilaalchisee
Fedhii/rakkoo bulchiinsa gaarii Adeemsa ----- Fedhii/rakkoo ---- Guyyota
gorsaa, deggarsaa fi hordoffin hojii qabataamaan 5
irratti taasifamu adda baasuu xiqqaa jiru keessatti
BGDh,
WH fi
28
 ummata
a
Fedhii/rakkoo bulchiinsa gaarii Adeemsa Sanada ---- ---- Guyyota
adda bahee irratti karoora hojii 1 3
deeggarsaa fi hordoffi qopheessuu xiqqaa keessatti
BGDh,
WH fi
ummata
a
Qaama gorsaa, deggarsaa fi Adeemsa ---- ---- --- Guyyoot
hordoffi taasisu ramaduu hojii a2
xiqqaa keessatti
BGDh,
WH fi
ummata
a
Gorsaa, deggarsaa fi hordoffi Adeemsa --- ---- ---- Guyyota
taasifamu irratti waliigaltee hojii 2
qaama gorsa fudhatu waliin xiqqaa keessatti
uumuu BGDh,
WH fi
ummata
a
Akkaataa waliigaltee taa’een Adeemsa ---- Akkaataa ---- ---
gorsa,deggarsaa fi hordoffi hojii waliigalameen
taasisuu xiqqaa raawwachuu
BGDh,
WH fi
ummata
a
Gorsa,hordoffi fi deggarsa Adeemsa ---- Waggaatti ---- ---
taasifameen sadarkaa bulchiinsa hojii yeroo 2
gaarii gamaggamuu xiqqaa
BGDh,
WH fi
ummata
a

Gamaggama Raawwii Bulchiinsa

Gaarii Ilaalchisee
Karoora qindoomiina hirmaannaa Adeemsa Sanada ---- --- Guyyoot
uummataa qaamoolee hojii 1 a4
mootummaa sadan hirmaachiisuu xiqqaa keessatti
danda’uu akka qophaa’u BGDh,
hubannoo uumuu WH fi
ummata
a
Qamooleen mootummaa hundi Adeemsa ---- Dame --- ----
dame ummata isaanii akka adda hojii ummataa ifatti
baasan deggarsaa fi hordoffi xiqqaa adda bahe
taasisuu BGDh,
WH fi
29
 ummata
a
Hubannoo uumame irrattii Adeemsa ---- Waggaatti --- ----
hundaa’udhaan karooraa hojii yeroo 1
qindoomiina dameewwan sadanii xiqqaa
akka qophaa’u deggarsaa fi BGDh,
hordoffi taasisuu WH fi
ummata
a
Waltajjiiwwan dameewwan Adeemsa --- Akkaataa ---- ----
ummataa, mootummaa fi dhaabaa hojii waadaan
sadarkaa sadarkaan akkaataa xiqqaa ummataaf
chaartarii lammiilee keessatti BGDh, galameen
waadaan galameen akka WH fi
gaggeeffamu hordofuu ummata
a
Rakkoolee bulchiinsa gaarii Adeemsa Sanada Karoora --- Guyyoot
koonfarnsiiwwan kanneen irratti hojii 1 yeroo a 10
ka’an qindeessuun qaamni xiqqaa dheeraa, keessatti
dhimmi ilaallatu deebii akka itti BGDh, giddugaleessa
kennu karoora bulchiinsa gaarii WH fi a fi gabaabaa
yeroo dheeraa, giddugaleessaa fi ummata qophaa’e
gabaabaa qopheessuun hojii a
keessa akka galamu taasisuu
Karoora bulchiinsa gaarii Adeemsa Sanada --- --- Guyyota
qophaa’e irratti hundaa’uun hojii 5
cheekliistii deeggarsaa fi hordoffi xiqqaa keessatii
qopheessuu BGDh,
WH fi
ummata
a
Akkaataa cheekliistii qophaa’een Adeemsa --- Ciminootaa fi --- ----
raawwii gamaggamuun sadarkaa hojii hanqinoota
adda baasuun qaama dhimma xiqqaa adda bahanii
ilaaluuf dhiyeessuun tarkaanfin BGDh, fi
sirreeffamaa akka fudhatamu WH fi tarkaanfiwwa
taasisuu ummata n sirreeffamaa
a fudhataman

30
 2.1.7. Adeemsa Hojii Ijoo Qorannoo Gurmaa’insa, Ramaddii Hojii fi Faayidaalee
Gabatee 3:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwat
u Baayin qulquullina Baasi yeroo
a i
3. Qorannoo ilaalchiisee 60
Hojii Qo’annoo
Yaada ka’umsa qorannichaa Adeemsa Sanada Fedhii/rakkoo --- Guyyoota 7
qopheessuu hojichaa 1 qabataamaan
jiru
Karoora ka’umsaa qopheessuu Adeemsa Sanada Qabiyyee TOR --- Guyyoota 3
hojichaa 1 hunda kan
hammate
Raga walitti qabuu, xiinxaaluu Adeemsa Sanada Rakkoo --- Guyyoota
fi sanada qo’annichaa baasuu fi hojichaa 1 qabatamaa 40
dhiyeessuu jiru hiikuu
danda’u
Yeroo mirkanaa’uu hubannoo Adeemsa Sanada Rakkoo --- Guyyoota
uumuu fi manneen hojii hojichaa 1 qabatamaa 10
naannichaa keessaatti hojii irra jiru hiikuu
oolchuu danda’u
Hojii Gurmaa’insa 34
Mirkaneessuu
Ulaagaalee qophii gurmaa’insi Adeemsa Sanada Ulaagaalee --- Guyyoota
mana hojii tokko hammachuu hojichaa 1 gurmaa’insaa 20
fi hordofuu qabu qopheessuun hunda guutuu
manneen hojii beeksisuu isaa
Fedhii gurmaa’insaa qaama Adeemsa --- Ulaagaalee --- Gaaffi
raawwachiiftuu irraa dhiyaatu hojichaa qophii gurmaa’insa
ka’uumsa taasisuun gaaffi gurmaa’insaa a dhiyaate
manneen hojii gurmaa’insa hunda guute tokkoof
caasaa irratti dhiyaatuu fi Guyyoota 3
yeroo gara garaatti irra deebii
qorannoo JBAH hordofee
manneen hojii irraa dhiyaatu
xiinxaluu
Bu’aa xiinxalichaa irratti Adeemsa --- Ulaagaalee --- Guyyoota 1
manneen hojii waliin hojichaa qophii
mari’achuun waliigaluu gurmaa’insaa
kan guute
Caasaa mirkaneessuun Adeemsa --- Ulaagaalee --- Guyyoota 2
manneen hojiitiif beeksisuu hojichaa qophii
gurmaa’insaa
kan guute
Hojii Madaallii Hojii fi
Sadarkeessuu
Caasaa mana hojiitiif gitoota Adeemsa Sanada Ulaagaalee --- Guyyoota 2
hojii murteessuu hojichaa 1 ramaddii hojii
hunda guutee
argamuu

31
Gitoota hojii murtaa’an Adeemsa Sanada Ulaagaalee --- Guyyoota 3
madaaluudhaan sadarkaa fi hojichaa 1 ramaddii
baay’ina gitoota hojii kennuu gitoota hojii
hunda guutee
argamuu
Gitoota hojii sadarkaa kenname Adeemsa Sanada --- --- Guyyoota 1
irratti manneen hojii wajjin hojichaa 1
irratti marii’achuun irratti
waliigaluu
Bu’aa marii irratti argame Adeemsa Sanada Akkaataa --- Guyyoota 2
fayyadamuun sirreeffama hojichaa 1 waliigalamee
barbaachisu taasisuun n
manneen hojiif dabarsuun akka
hojiirra oolu taasisuu
Hojii Kaffaltii fi Faayidaalee
Qorannoo iskeelii mindaa, Adeemsa Sanada Qajeeltoowwa --- Guyyoota
onnachiiftuu fi faayidaalee hojichaa 1 n sirna 60
gaggeessuun murteessisuun kaffaltii kan
hojii irra oolchuu guute
Gaaffi dhiyaatu ykn kallattii Adeemsa Sanada Qajeeltoowwa --- Guyyoota
kennamu irratti Hojichaa 1 n sirna 20
hundaa’uudhaan iskeelii kaffaltii kan
mindaa fi faayidaalee guute
gaggeessuun murteessisuun
hojii irra oolchuu
Bu’aa qo’annoo iskeelii Adeemsa Sanada ---- --- Guyyoota 5
mindaa, onnachiiftuu fi hojichaa 1
faayidaalee irratti hubannoo
uumuu
Bu’aa qo’annoo murtaa’ee fi Adeemsa Sanada --- --- Guyyoota 2
qajeelfama kanfaltii akka hojichaa 1
biyyaatti jiru haala qabatama
naannootiin akka hojiirra oolu
gochuu
Mijaa’ina Iddoo Hojii
Hanqina naannoo hojii irratti Adeemsa Sanada Rakkoo --- Guyyoota 7
jiru qorachuun yaada ka’umsaa hojichaa 1 qabatamaan
qopheessuu jiru hiikuu
danda’uu
TOR qorannoo mijaa’ina iddoo Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota 3
hojii qopheessuu hojichaa 1 guutuu kan
qabu
Qorannoo mijaa’ina fi Adeemsa Sanada Rakkoo --- Guyyoota
nagummaa iddoo hojii hojichaa 1 qabatamaan 30
gaggeessuuu jiru hiikuu
danda’u
Qajeelfama mijaa’ina hojii Adeemsa Sanada --- --- Guyyoota
qopheessuun yemmuu hojichaa 1 20
hayyamamu akka hojii irra
oolu gochuu
Qajeelfamicha irratti hubannoo Adeemsa Sanada --- --- Guyyoota 5
uumuun hojiirra oolchuu hojichaa 1

32
Hojii Hordoffi fi Deeggarsaa 21
Karoora ka’umsaa qopheessuu Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota 3
hojichaa 1 guutuu kan
qabu
Cheeklistii qopheessuu Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota 3
hojichaa 1 guutuu kan
qabu
Cheeklistii qophaa’e irratti Adeemsa Sanada --- --- Guyyota 12
hundaa’un hanqinaa fi cimina hojichaa 1
raawwii keessatti mul’atan
adda baasuun gabaasa
dhiyeessuu
Hanqinootaa sirreessuu fi Adeemsa Sanada Duub-deebii --- Guyyoota 3
ciminoota jiran jajjabeessuun hojichaa 1 barsiisaa fi
duubdeebii kennuu wayitawaa
ta’e

2.1.8. Adeemsa hojii ijoo Karooraa fi Misooma Qabeenya Namaa

Gabatee 4:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii Hojii
Raawwatu Baay’ina Qulqullina Baasii Yeroo
Hojiilee Hojjataman
Hojii qo’annoo
Yaada ka’umsa qo’annichaa Adeemsa Sanada Fedhii/rakkoo --- Guyyoota
qopheessuu hojichaa 1 qabataamaan 7
jiru
Karoora ka’umsaa qopheessuu Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota
hojichaa 1 guutuu kan 3
qabu
Raga walitti qabuu, xiinxaaluu Adeemsa Sanada Rakkoo --- Guyyoota
fi sanada qo’annichaa baasuu fi hojichaa 1 qabatamaa 40
dhiyeessuu jiru hiikuu
danda’u
Qorinnicha mirkaneessisuun Adeemsa Sanada --- --- Guyyoota
hubannoo uumuu fi hojii irra hojichaa 1 5
oolchuu
Hojii Karoora Qabeenya Namaa
Imaammataa fi qajeelfama Adeemsa Sanada Rakkoo/fedhii --- Guyyoota
raawwii karoora qabeenya hojichaa 1 jiru deebisuu 40
namaa qopheessuun hojiirra danda’uu
oolchuu fi hordofuu
Imaammataa fi qajeelfama Adeemsa --- Rakkoon jiru --- Guyyoota
raawwii karoora qabeenya hojichaa hiikamuu isaa 15
namaa qophaa’e hojii irra
oolchuu
Ragaa qophii karoora qabeenya Adeemsa Sanada Qabiyee --- Guyyoota
namaatiif oolu walitti qabuu, hojichaa 1 qorannoon 30
qindeessuu fi xiinxaluu tokko
hammachuu
qabu hunda
hammachuu
33
 isaa
Karoora qabeenya namaa Adeemsa Sanada Rakkoo --- Guyyoota
nannichaa yeroo gabaabaa fi hojichaa 1 qabeenya 20
dheeraa qopheessuun namaa jiru
murtessisuu hiikuu
danda’uu isaa
Karoora qabeenya namaa Adeemsa --- --- --- Guyyoota
mirkanaa’e irratti hubannoo hojichaa 5
uumuu fi hojii irra akka oolu
tasiisuu
Hojii misooma qabeenya namaa
Ragaa fi odeeffannoo qophii Adeemsa Sanada Rakkoo/fedhii --- Guyyoota
imaamataa fi qajeelfama hojichaa 1 jiru deebisuu 20
raawwii misooma qabeenya danda’uu isaa
namaatiif oolu walitti qabuu,
qindeessuu fi xiinxaluu
Imaammataa fi qajeelfama Adeemsa --- --- --- Guyyoota
raawwii misooma qabeenya hojichaa 10
namaa qopheessuu fi
murteessisuu
Imaammataa fi qajeelfama Adeemsa Sanada --- Guyyoota
raawwii misooma qabeenya hojichaa 1 15
namaa qophaa’e irratti
hubannoo uumuudhaan hojii
irra akka oolu taasisuu
Fedhii leenjii yeroo dheeraa fi Adeemsa Sanada Fedhii leenjii --- Guyyoota
gabaabaa qo’annoon adda hojichaa 1 deebisuu 20
baasuu, murteessisuu fi danda’uu isaa
manneen hojii keessatti hojii
irra akka oolu taasisuu
Bu’aa sagantaaleen leenjii Adeemsa --- --- --- Guyyoota
argamsiisan sakatta’uun hojichaa 5
hanqinaalee raawwii jiru adda
baasuun yaada murtii waliin
mootummaadhaaf dhiyeessuu,
murteessisuu fi hojii irra
oolchuu
Hojii itti fayyadama qabeenya
namaa
Haala itti fayyadama qabeenya Adeemsa Sanada Qaawwa adda --- Guyyoota
namaa manneen hojii irratti fi hojichaa 1 bahe 10
qajeelfamoota raawwii fo’annoo
fi filannoo hojii irra jiran
xiinxaluun adda baasuu,
Qajeelfama fo’annoo fi filannoo Adeemsa Sanada Qaawwa adda --- Guyyoota
fooyyessuu hojichaa 1 bahe cufuu 15
danda’uu isaa
Qajeelfama fo’annoo fi filannoo Adeemsa Sanada --- --- Guyyoota
fooyya’e irratti hubannoo hojichaa 1 5
uumuu fi hojii irra akka oolan
taasisuu
Hojii hordoffi fi deeggarsaa
34
Karoora ka’umsaa qopheessuu Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota
hojichaa 1 hunda 3
hammachuu
isaa
Cheklistii qopheessuu Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota
hojichaa 1 hunda 5
hammachuu
isaa
Chekliistii qophaa’e irratti Adeemsa Sanada Ciminaa fi --- Guyyoota
hundaa’uun hanqinnaa fi hojichaa 1 hanqina ifatti 21
cimina raawwii keessatti adda baasuu
mul’atan adda baasuun gabaasa
dhiyeessuu
Ciminoota fi hanqinoota adda Adeemsa Sanada Duub-deebii --- Guyyoota
bahan irratti duub-deebii hojichaa 1 waytawaa fi 3
kennuu barsiisaa ta’e

2.1.9. Adeemsa hojii ijoo Teknooloojii Odeeffannoo fi Ragaa Qabeenya Namaa

Gabatee 5:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu Baay’ina Qulqullina Baasii Yeroo
Hojiilee hojjetaman
Hojii qorannoo qabiinsa ragaa
fi odeeffannoo qabeenya
namaa
Yaada ka’umsa qo’annichaa Adeemsa Sanada Fedhii/rakkoo --- Guyyoota
qopheessuu hojichaa 1 qabataamaan 7
jiru
Karoora ka’umsaa qopheessuu Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota
hojichaa 1 guutuu kan 3
qabu
Raga walitti qabuu, xiinxaaluu Adeemsa Sanada Rakkoo --- Guyyoota
fi sanada qo’annichaa baasuu hojichaa 1 qabatamaa jiru 40
fi dhiyeessuu hiikuu
danda’uu
Bu’aa qorannichaa Adeemsa Sanada --- --- Guyyoota
mirkaneessisuun hubannoo hojichaa 1 5
uumuu fi hojii irra oolchuu
Hojii misooma TQO hooggansa
ragaa fi odeeffannoo
Itti fayyadama qabeenya Adeemsa Sanada Hojii --- Waggaa
namaa Sirna Odeeffannoo hojichaa 1 qabeenya 1
Hooggansa (MIS)’n namaa hunda
deeggaruun hojjechuu MIS
deeggaramuu
Moosaajii/uunkaalee adda Adeemsa Mosaajii Mosaajii/unka --- Guyyoota
addaa ragaa fi odeeffannoon hojichaa 1 raga qabeenya 45
qabeenya namaa ittiin namaa karaa
sassaabamu qopheessuu guutuu ta’een
hojjechiisuu
danda’u
35
Moosaajii /unkaalee Adeemsa ---- ---- ---- Guyyoota
qophaa’an irratti hubannoon hojichaa 5
uumuun manneen hojii
sadarkaa sdarkaan jiraniif
raabsu
Ragaa fi odeeffannoo qabeenya Adeemsa Sanada Istaandardii Ji’oota 2
namaa manneen hojii hojichaa 1 ragaan tokko ---
mootummaa irraa walitti guutuu qabu
qabuu, qindeessuun xiinxaluu
fi daataa beeziitti galchuu.
Istaatistiiksii qabeenya namaa Adeemsa Sanada Ragaa --- Ji’oota 1
naannichaa qopheessuu, hojichaa 1 qabeenya
maxxansiisuu fi qaama itti Namaa
fayyadamuuf raabsuu. Naannichaa
guutuu
agarsiisuu isaa
Hojii Gurmaa’insa, qabiinsaa fi
itti fayyadama kuusaalee
hojjattoota mootummaa fi raga
qabeenya namaa.
Kuusaalee hojjattoota Adeemsa 100% Ragaa kuusaa --- Hojjetaan
mootummaa fi ragaa qabeenya hojichaa hojjettootaa tokko
namaa gurmeessuu fi guutuu Guyyaatti
ammayyeessuu qabachuu kuusaa
80
Kuusaalee hojjattoota Adeemsa 100% Ragaa kuusaa -- Ragaa
mootummaa fi ragaa qabeenya hojichaa hojjettootaa hojjetaa
namaa sirnaan qabuu, guutuu 1
fooyyessuu fi faayidaa qabachuu daqiiqaa
barbaadameef oolchuu 15
Hojii hordoffi fi deeggarsaa
Karoora ka’umsaa qopheessuu Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota
hojichaa 1 hunda 3
hammachuu
isaa
Cheklistii qopheessuu Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota
hojichaa 1 hunda 5
hammachuu
isaa
Chekliistii qophaa’e irratti Adeemsa Sanada Ciminaa fi --- Guyyoota
hundaa’un hanqinaa fi cimina hojichaa 1 hanqina ifatti 21
raawwii keessatti mul’atan adda baasuu
adda baasuun gabaasa
dhiyeessuu
Hanqinootaa sirreessuu fi Adeemsa Sanada Duub-deebii --- Guyyoota
ciminoota jiran jajjabeessuun hojichaa 1 waytawaa fi 3
dubdeebii kennuu barsiisaa ta’e

36
2.1.10. Adeemsa Hojii Ijoo Hordoffi Raawwii Seerotaa fiKenniinsa Murtee
Gabatee 6:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu Baay’ina Qulqullina Baasii Yeroo
Hojiiwwan Raawwataman
Hojii qo’annoo
Yaada ka’umsa Adeemsa Sanada Fedhii/rakkoo --- Guyyoota
qorannichaa qopheessuu hojichaa 1 qabataamaan 7
jiru
Karoora ka’umsaa Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota
qopheessuu hojichaa 1 guutuu kan 3
qabu
Ragaa walitti qabuu, Adeemsa Sanada Rakkoo --- Guyyoota
xiinxaluu fi sanada hojichaa 1 qabatamaa jiru 40
qo’annichaa baasuu fi hiikuu
mirkaneessisuu danda’uu
Sanada qoratamee fi Seera, Adeemsa Sanada Rakkoon --- Guyyoota
danbiilee fi qajeelfamoota hojichaa 1 raawwii 5
raawwii bulchiinsa seerotaa fi
qabeenya namaa hojii irra qajeelfamootaa
jiranii fi haaraa ba’an hiikamuu
irratti leenjii kenuu fi
hojiirra oolchuu
Hojii Hordoffi Raawwii
Seeraa
Maanuwaalii hordoffi Adeemsa Sanada Maanuwaalii --- Guyyoota
raawwii seerootaa hojichaa 1 hojjechiisuu 20
qopheessuu danda’u
Hubannoo maanuwaalii Adeemsa Sanada ---- --- Guyyoota
qophaa’e irratti uumuu hojichaa 1 3
Karoora ka’umsaa fi Adeemsa Sanada Cheeklistii --- Guyyoota
cheekliisti hordoffi hojichaa 1 qabiyyee 10
qopheessuu. guutuu qabu
Hordoffi raawwii seeraa Adeemsa Sanada Qaawwa --- Guyyoota
gaggeessuun hanqinaaalee hojichaa 1 raawwii 20
adda baasuu seerotaa ifatti
agarsiisuu
danda’uu
Gabaasa dhiyeessuu, Adeemsa Sanada Gabaasa --- Guyyoota
murteessisuu fi tarkaanfi hojichaa 1 guutuu 2
sirreeffamaa fudhachuu
Duubdeebii manneen Adeemsa Sanada Duub-deebii --- Guyyoota
hojiitiif kennuu fi hojichaa 1 wayitawaa fi 2
hubannoo uumuu barsiisaa ta’e
Hojii ol’iyyannoo, iyyataa fi
komii
Eeruu, komiiwwan fi iyyata Adeemsa Xalayaa Seerotaa fi --- Daqiiqaa
raawwii seerotaa irratti hojichaa 1 qajeelfamoota 30
dhiyaatu caban ibsuu fi
qulqulleessuudhaan murtii kallattii
raawwii sirrii
37
kennuu fi manneen hoji agarsiisuu
dhimmi ilaalu akka beekan danda’uu
taasisuu
Hojii Ol’iyyannoo, Diddaa
Raawwii fi Hiikoo Seeraa
Oliyyannoo dhiyaate Reejistiraara Xalayaa --- --- Daqiiqaa
fudhachuudhaan dhimmii 1 40
dhiyaatee oliyyachiisuu
isaa mirkaneessuu,
ragaalee dhiyaachuu
qabanii fi guyyaa itti
dhiyaachuu qabu adda
baasuun mana hojii
dhimmi ilaaluuf beellama
kennuu
Guyyaa beellamaa Dhaddachaan Falmii 1 Ragaan sirrii --- Daqiiqaa
dhaddacha irratti falmii seera hordofee 60
afaanii gaggeessuu sassaabamuu
isaa
Falmiin erga Abbaa seeraa Galmee Yaada murtee --- Guyyaa 1
gaggeeffameen booda 1 seera
abbaan seeraa galmee bu’uureffatee fi
qorachuudhaan yaada ragaan
murtee dhaddachaaf deeggarame
ta’uu
dhiyeessuu
Dhaddachi yaada murtee Dhaddachaan Galmee Murtee seera --- Daqiiqaa
dhiyaate qorachuudhaan 1 bu’uureffatee 50
murtii ni kenna
Murtiin murtaa’e abbaa Abbaa seeraa Xalayaa ---- --- Daqiiqaa
dhimmaa fi manneen 1 30
hojiitiif akka beekan
taasisuu fi hojii irra
oolchuu
Murtee kennameeitti Abbaa seeraa Sanada ---- --- Daqiiqaa
qamnii itti hin quufnee yoo 1 60
jiraate garagalchi
murtichaa xalaaya
gaggeesituun kennu dha
Diddaa raawwii seeraa Abbaa seeraa Xalayaa Olaantummaan --- Daqiiqaa
qaama haqaa dhimmi 1 seeraa 60
ilaalutti dabarsuun akka mirkanaa’uu
raawwatamu taasisuu
Gaaffi hiikoo seeraa Abbaa seeraa Xalayaa Rakkoo ture --- Daqiiqaa
dhiyaatu qo’achuun deebii 1 hiikuu isaa 90
kennuu.
Labsii fi danbii Qabeenya Adeemsa Sanada Rakkoo hiikuu --- Ji’oota 2
namaa pabliik sarviisii hojichaan 1 danda’uu
naannichaa fooyyessuun
wixinee qaama dhimmi
ilaallatuuf dhiyeessuu
Sirna dhiyeeffannaa komii, Adeemsa Sanada ---- --- Guyyoota
38
hojmaata kenniinsa murtee hojichaan 1 5
fi raawwii seerootaa
ilaalchisee leenjii
hubannoo uumu kennuu

2.2. Maappii Adeemsaalee Hojii Duraanii

2.2.1. Mappii Adeemsaalee Hojii ijoo Ijaarsa Dandeettii Pabliik Sarviisii
Maappii Yaa’insa Hojii Adeemsa Hojii Ijoo ijaarsa dandeettii paniliik sarviisii
Qorannoo Gaggeessuu Leenjii Gorsa, Deeggarsaa fi Hordoffi
Fedhii fi rakkoo ka’uumsa Fedhiileenjii adda baasuu
qorannoo ta’uu danda’an Fedhii adda baasuu
adda baasuu

Raga ka’uumsa qophii

sanadaaf gargaru walitti
Qaama deeggarsa barbaadu
qabuu
Ragaa walitti qabuu, waliin waliigaltee uumuu
xinxaluu fi qaaccessuu

Wuxinee jalqabaa
qopheessuun qaama dhimmi
ilaallatuuf dhiyeessuun
Sanada xummuuraa
Gorsa fi deeggarsa kennuu
mirkaneessisuu
baasuun mirkaneessisuun
hojiirra oolchuu

Leenjii kennuu

Bu’aa gorsaa fi deeggarsa

Jijjiirama dhufe taasifamee madaaluu
xinxaluu
Bu’aa leenjii madaaluu

39
 2.2.2. Maappii Yaa’insa Hojii Adeemsa Hojii Ijoo Adeemsa hojii madaallii,
sadarkeessuu fi beekamtii
Hordoffi, deeggarsaa fi madaallii sadarkeessuu, keessuummessa komii fi beekamtii

 Karoora madaallii qopheessuu  Baajata badhaasaaf

barbaachisuuspoonsarabarbaaduu fi adda baasuun
heeyyamsiisuu fi bittan akka raawwaatu gochuu
Ulaagaalee madaallii irratti
hubannoo uumuu
 Gosa badhaasaa adda baasuun qaama dhimmii
ilaalaluuf dhiyessuun murteessisuu
 Qaama madaallii gaggeessuuf
hundaa’eef hubannoo uumuun
madaaluu
 Bu’aa madaallii Adeemsa hojii xiqqaa hordoffi,
deeggarsaa fi madaalliin dhiyaate xinxaluun
sadarkeessuu
 Gabaasa madaallii
qopheessuu

 Guyyaa badhaasaa,iddoo,qaama badhaafamuu fi

 Bu’aa madaallii adeemsa hirmaattotta guyyaa badhasiichaa irratti argaman adda

hojii xiqqaa sadarkeessuu, baasuun qaamolee raawwii milkaa’oo qaban
keessummeessaa komii fi
badhaasuu
beekamtiif dhiyeessuu

40
 2.2.3. Maappii Yaa’insa Hojii Adeemsa Hojii Ijoo qorannoo, gorsaa fi
gamaggama raawwii bulchiinsa gaarii
Qorannoo Gorsa, Deggarsaa fi Hordoffi Gamaggama Raawwii

 Fedhii adda baasuu

Qaawwa/fedhii  Karoora qindoomiina hirmaannaa bummataa
qaamooleemootummaa sadanhirmaachiisuu
bulchiinsa gaarii jiru
danda’uu akkaqophaa’u hubannoouumuu
adda baasuu

 Waltajjiiwwan dameewwan ummataa, mootummaa fi

Ragaa walitti qabuu Qaama deeggarsa barbaadu dhaabaa sadarkaa sadarkaanakkaataa chaartarii

, xinxaluu fi qaaccessuu waliin waliigaltee uumuu lammiilee keessatti waadaan galameen

akkagaggeeffamu hordofuu

Sanada xummuuraa Gorsa fi deeggarsa kennuu Rakkoolee bulchiinsa gaarii koonfaransiiwwan kannee
irratti ka’an qindeessuun qaamni dhimmi ilaallatutti
baasuun dhiyeessuu

mirkaneessisuun
hojiirra oolchuu
Akkaataa cheekliistii qophaa’een deeggarsaa fi

hordoffi taasisuun sadarkaa raawwii karoorichaa
gamaggamuun raawwii manneenhojii mootummaa
Jijjiirama dhufe xinxaluu Bu’aa gorsaa fi deeggarsa
adda baasuun qaama dhimma ilaaluuf
taasifamee madaaluu
dhiyeessuuntarkaanfin sirreeffamaa akkafudhatamu
taasisuu

41
 2.3. Mappii olaanaa /High level map

Adeemsa Hojii Adeemsa Hojii Ijoo

Adeemsa Hojii Ijoo Ijoo Adeemsa qorannoo, gorsaa fi
Qorannoo, Leenjii, Gorsa, hojii madaallii, gamaggama raawwii
sadarkeessuu fi bulchiinsa gaarii
Deeggarsaa fi Hordoffi
beekamtii
Hojiiwwan Riifoormii

42
 2.4. Xinxala fedhii maamilaa fi raawwii mana hojii amma jiru gidduu jiru gaggeessuu
2.4.1. Maamiltootaa fi Dhimmamtoota Adeemsaalee Hojii Durii
2.4.1.1. Maamiltoota Biirichaa
 Manneen Hojii Mootummaa Naannoo Oromiyaa.
 Hojjettoota Mootummaa Naannoo Oromiyaa
 Uummata Naannichaa
 Waldaalee hawaasaa, dhaabiilee dhuunfaa
2.4.1.2. Dhimmamtoota
 Waajira Caffee fi Af-yaa’ii Oromiyaa
 Bulchiinsa Mootummaa Naannoo Oromiyaa
 Manneen hojii Mootummaa fi dhaabbilee misooma mootummaa Naannoo Oromiyaa
 Waajjiraalee Siivil Sarviisii fi misooma qabeenya namaa godinaalee, bulchiinsa
magaalootaa fi Aanaalee
 Dhaabbilee Saganticha itti fufinsaan raawwachiisan
 Komishinii siivil sarviisii fedeeraa
 Dhaabbilee Miti-Mootummaa
 Waldaalee Hawaasaa
 Uummata Naannichaa
 Dhaabbilee Dhuunfaa
 Midiyaalee Adda Addaa
 Dhaabbilee Mirga Dimokiraasiitiif Hojjetan
2.4.2. Fedhii Maamilaa/Dhimmamtootaa adeemsaalee durii
Gabatee 7:

Maamiltoota Fedhii Maamiltootaa

• Uummata • Tajaajila saffisaa, haqa qabeessa, iftoomina qabuu fi
olaantumma seeraa kabajamuu
• Hoggansa hirmaachisaa ta’e
• Odeeffannoo qulqulluu fi yeroo isaa eeggate
• Bulchiinsi Gaarii mirkanaa’uu
• Dandeettiin raawwachiisummaa isaa akka cimu
• Imaammata, tarsiimoolee fi karoora mootummaa irratti
hubannoo argachuu, yaada kennuu fi raawwachuu
43
• Hojjettoota Mootummaa • Naannoo hojii mija’aa
• Bulchiinsa gaarii
• Dandeettii raawwachiisummaa cimsachuu
• Mindaa haala hojii fi yeroo wajjiin deemuu danda’uu fi
faayidaalee
• Sirni badhaasaa akka jiraatu
• Hoggansa hojii hirmaachiisummaa fi iftoomina qabu
• Waadawwan seeraan/labsiidhaan taa’an akka hojii irra oolan
barbaadu
• Manneen hojii • Qorannoowwan adda addaa rakkoo isaanii hiiku
Mootummaa fi • Riifoormiiwwan haaraa bu’aa qabeessa ta’an
• Leenjii fedhii isaanii bu’uureefate
dhaabbilee misoomaa
• Seeroota, dambiiwwaanii fi qajeelfamoota isaan hojjechiisu
mootummaa
• Tajaajila gorsaa, deeggarsaa fi hordoffi fi duub-deebii itti
fuufinsa qabuu fi tarsiimo’aa ta’e
• Sirna odeeffannoo hoggansaa (MIS) ammayyaa’aa
• Gurmaa’insaa fi hojmaata mijaataa hojjachiisuu danda’u
• Tajaajila ilaalcha sirrii, dandeettii cimaa fi beekumsa gahaatiin
deeggarame
• Dhaabbilee dhuunfaa fi • Imaammata, tarsiimoo fi karoora mootummaa irratti hubannoo
waldaalee hawaasaa argachuu
• Qaawwa dandeettii raawwachiisummaa qaban irratti leenjii,
gorsaa fi qorannoo rakkoo isaanii hiikuu argachuu
• Kenniinsa tajaajilaa gahumsa, iftoominaa fi gaafatamummaa
qabu
• Deeggarsaa fi hordoffi raawwii isaanii irratti argachuu
• Riifoormiiwwan bu’aa qabeessa ta’e hojiirra oolchuu
• Rakkooleen bulchiinsa gaarii akka hiikamaniif
• Dhimmamtoota • Fedhii dhimmamtootaa
• Caffee Mootummaa • Gabaasa qulqulluu fi yeroo isaa eeggate
Naannoo • Qabeenyi ramadamu dhimma barabaadameef akka oolu
• Imaamannii fi tarsiimoowwan bahan akka hojii irra oolan
• Bulchiinsa gaariin akka mirkanaa’u
• Bulchiinsa Mootummaa • Raawwii karoora hojii bu’a qabeessa ta’e
Naannoo Oromiyaa • Bulchiinsa gaariin akka mirkanaa’u
• Rifoormii qo’annoon deeggarame hojii irra akka oolu
• Qabeenya namaa ilaalcha, dandeettii fi beekumsa gaarii qabu
• Gurmaa’nsaa fi hojimaata hojjachiisuu danda’u
• Imaammatootni, tarsiimoowwan, labsiiwwan, danbbiiwwanii
fi qajeelfamootni bahan sirnaan hojii irra akka oolan
• Sirna wal jijjiirraa ragaa ga’uumsa qabu

44
• Biiroo Mallaqaa fi •Karoora hojii sadarkaa isaa eeggatee fi bu’a qabeessa ta’e
Misooma Dinagdee •Raawwii hojii karoora irratti hundaa’e
•Itti fayyadama bajataa fi qabeenyaa seera qabeessa ta’e
Oromiyaa
•Gabaasa raawwii hojii fi baajata yeroo isaa eeggate
• •Qajeelfamoota kaffaltii iftoominaa fi gahumsa qabu
• Biiroo Eegumsa Fayyaa •Hojii Ittisa fi to’annoo HIV/AIDS idiileeffamu
Oromiyaa •Qajeelfama tajaajila fayyaa hojjattoota mootummaa qophaa’ee
akka hojii irra ooluu
• Biiroo Dhimma• Hojiiwwan dhimma koorniyaa akka idiileeffamu barbaadu
Dubarttoota,dargagoota
a fi Daa’imman
Oromiyaa
• komishinii Ispoortii• Hojiiwwaan dhimma dargaggoota ilaallatan akka
Oromiyaa idiileeffamanna barbaadu
• Komishinii Naamusaa fi • Hojmaata farra kiraa sassaabdumma irratti akka qopheessinu
Farra • Hojiiwwan naamusaa fi farra malaammaltummaa irratti waliin
hojjechuu
Malaammaltummaa
Oromiyaa
• Komishinii siivil sarviisii • Karooraa fi Gabaasa raawwii yeroo isaa eegee fi qulqulluu ta’e
fedeeraalaa • Sagantaalee rifoormii fi bulchiinsa qabeenya namaa akka
biyyaatti hojii irra olaan akka wal siman
•
• Hojiilee karoorfaman qindoominaan hojjechuu
• Ragaa qabeenya namaa qindaa’e
• Biiroolee Siivil Sarviisii • Muuxxannoo gaarii wal jijjiiruu
Mootummaa Naannolee
• Dhaabbilee • Bulchiinsi gaariin akka mirkanaa’u
diimokiraasiii • Mirgi namummaa akka kabajamu
• Hojiilee bulchiinsa gaarii qindoominaan waliin hojjechuu
• Waliigalteewwan biyyi keenya sadarkaa addunyaatti
mallatteessite hojiira akka oolu
• Miidiyaalee adda addaa • Odeeffannoo wayitaawaa fi qulqullu ta’e yeroo hunda
argachuu
• Deeggarsa barbaachisaa ta’e
• Yunivarsiitoota fi • Deeggarsa fi qindoomina
Kolleejjiwwaan adda • Odeeffannoo gahaa fi wayitaawwaa
• Qorannoowwan rakkoolee hawaasaa hiikan irratti waliin
addaa
hojjechuu
• Dandeettii raawwachiisummaa pablik sarvisii irratti waliin

45
 hojjechuu
• Dhaabbilee Mit- • Haala mijaa’aa uumuu fi hirmaachisummaa
Mootummaa • Piroppozaalii hojii irra ooluu danda’u
• Qindoomina hojii
• Qabeenyi kenname sirnaan akka hojii irra ooluu fi bu’aa
qabeessa ta’u
• Sirna dimokiraasii fi bulchiinsa gaarii akka mirkanaa’uu

46
 Kutaa sadi
Sadarkaa irra deebiin kurfeessuu
3. Maamila adeemsaalee haaraa adda baasuu
3.1 Maamiltootaa fi Dhimmamtoota Adeemsa Hojii Haaraa
3.1.1 Maamiltoota Biirichaa
 Uummata Naannichaa
 Manneen Hojii Mootummaa fi dhaabbilee misoomaa mootummaa Naannoo
Oromiyaa.
 Hojjettoota Mootummaa
 Wadaalee hawaasaa, dhaabiilee dhuunfaa
3.1.2 Dhimmamtoota
 Waajira Caffee fi Af-yaa’ii Oromiyaa
 Bulchiinsa Mootummaa Naannoo Oromiyaa
 Manneen hojii Mootummaa fi dhaabbilee misooma mootummaa Naannoo
Oromiyaa
 Waajjiraalee Paabilik Sarviisii fi Misooma Qabeenya Namaa
 Komishinii siivil sarviisii
 Dhaabbilee Miti-Mootummaa
 Waldaalee Hawaasaa
 Uummata Naannichaa
 Dhaabbilee Dhuunfaa
 Midiyaalee Adda Addaa
 Dhaabbilee Mirga Dimokiraasiitiif Hojjeta

3.2 Fedhii Maamilaa/Dhimmamtootaa adeemsaalee haaraa

Gabatee 1: Fedhii Maamiltoota fi Dhimmamtootaa haaraa

Maamiltoota Fedhii Maamiltootaa

47
• Uummata • Tajaajila saffisaa, haqa qabeessa, iftoomina qabuu fi olaantumma
seeraa kabajamuu
• Hojiilee misoomaa fi bulchiinsa gaarii naannoo isaaniiti hojjetamu
keessatti hirmachuun fayyadamaa ta’uu
• Odeeffannoo qulqulluu fi yeroo isaa eeggate
• Bulchiinsi Gaarii mirkanaa’uu
• Dandeettiin raawwachiisummaa manneen hojii akka cimu
• Imaammata, tarsiimoolee fi karoora mootummaa irratti hubannoo
argachuu, yaada kennuu fi raawwachuu
• Hojjettoota • Caraalee adda addaa mana hojii isaanii keessatti uumamu walqixa
Mootmmaa argachuu
• Naannoo hojii mija’aa
• Bulchiinsa gaarii mirakanaa’u
• Dandeettii raawwachiisummaa cimsachuu
• Mindaa haala hojii fi yeroo wajjiin deemuu danda’uu fi
faayidaalee argachuu
• Sirni guddinaa, beekamitti fi badhaasaa raga qabatamaa fi
iftoominaan hojiirra ooluu akka jiraatu
• Hoggansa hojii yeroo waliindeemu, hirmaachiisummaa fi
iftoomina qabu
• Waadawwan seeraan/labsiidhaan taa’an akka hojii irra oolan
barbaadu
• Manneen hojii • Qorannoowwan adda addaa rakkoo isaanii hiiku
Mootummaa fi • Riifoormiiwwan haaraa bu’aa qabeessa ta’an
• Leenjii fedhii isaanii bu’uureefate
dhaabbilee
• Seeroota, dambiiwwaanii fi qajeelfamoota isaan hojjechiisu
misoomaa
• Tajaajila gorsaa, deeggarsaa fi hordoffi fi duub-deebii itti fuufinsa
mootummaa qabuu fi tarsiimo’aa ta’e
• Sirna odeeffannoo hoggansaa qabeenya 48uman namaa
ammayyaa’aa (MIS)
• Gurmaa’insaa fi hojmaata mijaataa hojjachiisuu danda’u
• Tajaajila ilaalcha sirrii, dandeettii cimaa fi beekumsa gahaatiin
deeggarame
• Wadaalee hawaasaa • Sirna qabeenyi namaa misoosuu danda’u akka diriiruuf
fi dhaabiilee • Hojiilee ijaarsa human raawwachiisummaa cimsan akka
taasifamuuf
dhuunfaa
• Deeggarsaa fi hordoffii fedhii bu’uurreefate argachuu
• Dhimmamtoota • Fedhii dhimmamtootaa
• Caffee Mootummaa • Gabaasa qulqulluu fi yeroo isaa eeggate

48
 Naannoo • Qabeenyi ramadamu dhimma barabaadameef akka oolee uummatni
faayyadamaa akka ta’uu
• Imaamannii fi tarsiimoowwan bahan akka hojii irra oolan
• Bulchiinsa gaariin akka mirkanaa’u
• Bulchiinsa • Raawwii karoora hojii bu’a qabeessa ta’e
Mootummaa Naannoo • Bulchiinsa gaariin akka mirkanaa’u
• Rifoormii qo’annoon deeggarame hojii irra akka oolu
Oromiyaa
• Qabeenya namaa ilaalcha, dandeettii fi beekumsa gaarii qabu
• Gurmaa’nsaa fi hojimaata baasii fi qabeenya namaa qusatuu fi
hojjachiisuu danda’u akka diriiru
• Imaammatootni, tarsiimoowwan, labsiiwwan, danbbiiwwanii fi
qajeelfamootni bahan sirnaan hojii irra akka oolan
• Raga qabeenya namaa murtee qulqulluu kennuu dandeesisu jirachuu

• Biiroo Mallaqaa fi • Karoora hojii fi baajataa sadarkaa isaa eeggatee fi bu’a qabeessa ta’e
Walta’insa Dinagdee • Itti fayyadama bajataa fi qabeenyaa seera qabeessa ta’e
• Gabaasa raawwii baajata yeroo isaa eeggate
Oromiyaa
• Qajeelfamoota kaffaltii iftoominaa fi gahumsa qabu bahuu
•
• Biiroo Dhimma • Dandeettiin raawwachiisummaa dubartootaa akka cimu
Dubarttoota, • Hojiimaatiilee adda hirmaanaa fi fayyadamummaa dubartoota
Daa’immanii fi guddisuu danda’an akka diriiranii fi hojiirra oolan
dargaggoota Oromiyaa • Sirna pabiliik sarviisii naannichaa keessatti dargoonni itti dorgomanii
itti makamuu danda’an akka diriiruu fi hojiirra ooluu barbaadu
• Komishinii siivil • Karooraa fi Gabaasa raawwii yeroo isaa eegee fi qulqulluu ta’e
sarviisii federaala • Imaammatootni , Sagantaalee rifoormii fi bulchiinsa qabeenya namaa
akka biyyaatti bahaa sirnaan hojiirra akka oolaan
•
• Hojiilee karoorfaman qindoominaan hojjechuu
• Ragaa qabeenya namaa qulqlluu
• Biiroole pabliik • Muuxxannoo gaarii wal jijjiiruu
sarviisifi misooma
qabeenya nammaa
Mootummaa
Naannolee
• Dhaabbilee dhuunfaa • Imaammata, tarsiimoo fi karoora mootummaa irratti hubannoo
fi waldaalee hawaasaa argachuu
• Qaawwa dandeettii raawwachiisummaa qaban irratti leenjii, gorsaa fi
qorannoo rakkoo isaanii hiikuu argachuu
• Kenniinsa tajaajilaa gahumsa, iftoominaa fi gaafatamummaa qabu
• Deeggarsaa fi hordoffi raawwii isaanii irratti argachuu
• Riifoormiiwwan bu’aa qabeessa ta’e hojiirra oolchuu
• Rakkooleen bulchiinsa gaarii akka hiikamaniif

49
• Dhaabbilee • Bulchiinsi gaariin akka mirkanaa’u
diimokiraasiii • Mirgi namummaa akka kabajamu
• Hojiilee bulchiinsa gaarii qindoominaan waliin hojjechuu
• Miidhaa buchiinsa adda addaa akka hafu
• Waliigalteewwan biyyi keenya sadarkaa addunyaatti mallatteessite
hojiira akka oolu
• Miidiyaalee adda • Odeeffannoo wayitaawaa fi qulqullu ta’e yeroo hunda argachuu
addaa • Deeggarsa barbaachisaa ta’e

• Yunivarsiitoota fi • Qindoomina hojjechuu

Kolleejjiwwaan adda • Odeeffannoo gahaa fi wayitaawwaa
• Qorannoowwan rakkoolee hawaasaa hiikan irratti waliin hojjechuu
addaa
• Dandeettii raawwachiisummaa pablik sarvisii irratti waliin hojjechuu
• Dhaabbilee Mit- • Haala mijaa’aa uumuu fi hirmaachisummaa
Mootummaa • Piroppozaalii hojii irra ooluu danda’u
• Qindoomina hojjechuu
• Qabeenyi kenname sirnaan akka hojii irra ooluu fi bu’aa qabeessa ta’u
• Sirna dimokiraasii fi bulchiinsa gaarii akka mirkanaa’uu

3.3 Xinxala fedhii maamilaa fi raawwii gidduu jiru adda baasuu

Gabatee 2:
TL Maamila Fedhii maamilaa Raawwiii mana hojii
Garaagarummaa
1 Uummata Uummaatni Tajaajila Tajaajilootni manneen Guddaa
saffisaa, haqa qabeessa, hojii mootummaatni
iftoomina qabuu fi kennamaan
olaantumma seeraa harkifata,mirgi
kabajamuu barbaada lammiilee kan keessatti
walqixa hin
mirkanoofne fi
olaantummaan seera kan
keessatti hin kabajamne
ta’uu isaa hubatameera
Hojiilee misoomaa fi Hirmaanaan uummaatni Giddu galleessa
bulchiinsa gaarii hojiilee misoomaa fi
naannoo isaaniiti bulchiinsa gaarii
hojjetamu keessatti naannoo isaanii keessatti
sirnaan hirmachuun qaban haqinoota hedduu
fayyadamaa ta’uu fi kan qabu , uummaatni
50
 Odeeffannoo qulqulluu dhimma biyyaa fi
fi yeroo isaa eeggate naannoo isaa irratti
argachuu akkasumas odeefannoo gahaa kan
Bulchiinsi Gaarii akka hin argane ta’uu isaa fi
mirkanaa’uu fi dandeettiin
dandeettiin raawwachiissummaa
raawwachiisummaa manneen hojii
manneen hojii akka guddachuu dhabuun
cim n fi kenniinsa tajaajilaa
Imaammata, irratti dhibbaa kan qabu
tarsiimoolee fi ta’uu isaa hubatameera
karoora
mootummaa irratti
hubannoo
argachuu, yaada
kennuu fi
raawwachuu
barbaadau
2 Hojjetaa Caraalee adda addaa Caraalee adda addaa Giddu galleessa
manneen hojii
mootummaa manneen hojii keessatti
keessatti uumamu
walqixa uumamu walqixa
argachuu,naannoo
argachuu ilaachiisee
hojii mija’aa akka
jiraatu ,bulchiinsa haqinootni kan jiru ta’u
gaarii akka
isaa ,mijaa’ini naannoo
mirakanaa’u fi
dandeettii hojii rakkoo kan qabu
raawwachiisummaa
ta’uu isaa,,bulchiinsa
isaanii akka guddaatu
akkasumaas mindaa gaarii akka mirakanaa’u
haala hojii fi yeroo
fi hojii dandeettii
wajjiin deemuu
danda’uu fi raawwachiisummaa
faayidaalee argachuu,
cimsuu rakko guddaa
Sirni guddinaa,
beekamitti fi kan qabu ta’uu
badhaasaa raga
akkasumaas mindaa
qabatamaa fi
iftoominaan hojiirra haala hojii fi yeroo
akka oolu, hoggansa
wajjiin kan hin deemnee
hojii yeroo
51
 waliindeemu, ta’uu akka rakkoo
hirmaachiisummaa fi
hubatameera .
iftoomina qabu akka
jiraatu fi waadawwan
seeraan/labsiidhaan
taa’an akka hojii irra
oolan barbaadu
3 Manneen Qorannoowwanii fi Qorannoowwanii fi Guddaa
riiformiiwaan adda riiformiiwaan adda
hojii
addaa rakkoo isaanii addaa rakkoo isaanii
mootummaa hiiku, Leenjii fedhii hiiku gaggeefamuu
isaanii bu’uureefate irratti harcaatiin
fi dhaabiilee
akka kennamuuf, jirachuu, Leenjii
misoomaa Seeroota, kennaman fedhii
dambiiwwaanii fi bu’uurreefachuu irratti
mootummaa
qajeelfamoota isaan haqina kan qabu ta’uu, ,
hojjechiisu danda’u Seeroota, dambiiwwaanii
akka bahan fi qajeelfamootni baha
• Tajaajila gorsaa, harcaatti kan qaban
deeggarsaa fi ta’uu fi wayitawaa ta’uu
hordoffi fi duub- dhabuu , Tajaajilootni
deebii itti fuufinsa gorsaa, deeggarsaa fi
qabuu fi hordoffi fi duub-deebii
tarsiimo’aa ta’e itti fuufinsa qabuu fi
argachuu, tarsiimo’aa kan hin
Gurmaa’insaa fi taanee ta’uu
hojmaata mijaataa ,gurmaa’insaa fi
hojjachiisuu hojmaata mijaataa
danda’u hojjachiisuu danda’u
Tajaajila ilaalcha diriirsuu irratti
sirrii, dandeettii haqinootni kan jiran
cimaa fi beekumsa ta’uu isaa,
gahaatiin Tajaajila ilaalcha sirrii,
deeggarame akka dandeettii cimaa fi
kennamuuf
barbaadu beekumsa gahaatiin
deeggarame kennamuu
irratti haqinoota kan
qabu ta’uu isaa
4• Wadaalee • Sirna qabeenyi• Hojiileen deeggarsaa Baayyee guddaa
namaa misoomsuu
hawaasaa misooma qabeenya
danda’u akka
fi diriiruuf namaa,ijaarsa human
dhaabiilee • Hojiilee ijaarsa raawwachiisummaa fi
human
dhuunfaa raawwachiisumm deeggarsaa fi hordoffii
aa cimsan akka qaamoolee kanneeniif
taasifamuuf
• Deeggarsaa fi taasiifamee yeroo
52
 hordoffii fedhii xinxaalamu baayyee
bu’uurreefate
gadi aanaa ta’uu isaa
argachuu
hubatameera

3.4 Adeemsaalee hojii haaraa adda baasuu

 Filannoo 1ffaa
A. Adeemsa hojii ijoo Ijaarsa Dandeettii manneen hojii fi dhaabbilee misooma mootummaa
 Garee ijaarsa dandeettii
 Garee qoranno raawwii BG
 Garee madaallii, sadarkeessuu fi beekamtii
B. Adeemsa hojii ijoo Ijaarsa Dandeettii waldaalee hawaasaa, dhaabbilee dhuunfaa fi
uummtaa
 Garee ijaarsaa dandeettii fi qorannoo raawwii BG waldaalee hawaasaa fi dhaabbilee
dhuunfaa
 Garee ijaarsaa dandeettii, qorannoo raawwii BG mana mare fi uummataa
C. Adeemsa hojii ijoo gurmaa’insa, ramaddii fi faayidaalee
 Garee qorannoo gurmaa’insaa fi ramaddii hojii
 Garee qorannoo kanfaltii fi faaydaalee
D. Adeemsa hojii ijoo odeeffannoo, karooraa fi misooma qabeenya namaa
 Garee TQO fi raga qabeenya namaa
 Garee karooraa fi misooma qabeenya namaa
E. Adeemsa hojii ijoo hordoffii fi gamaggama raawwii hooggansa qabeenya namaa
1. Garee sektera diingadee fi baadiyaa
2. Garee sektera hawaasummaa
3. Garee sektera magaalaa fi industirii
4. Garee sektera deeggarsaa fi haqaa

F. Mana murtii bulchiinsaa

1. Dhaddacha 1ffaa
2. Dhaddacha 2ffaa
 Filannoo 2ffaa
A. Adeemsa hojii ijoo riifoormii fi ijaarsa dandeettii
53
  Garee Ijaarsa dandeettii manneen hojii fi dhaabbilee misooma mootummaa
 Garee waldaalee hawaasaa, dhaabbilee dhuunfaa fi uummtaa
B. Adeemsa hojii ijoo gurmaa’insa, ramaddii fi faayidaalee
C. Adeemsa hojii ijoo Karoora qabeenya namaa fi hammayyeessa ragaa
 Garee qorannoo karooraa fi misooma qabeenya namaa
 Garee TQO fi raga qabeenya namaa
D. Adeemsa hojii ijoo hordoffii fi gamaggama raawwii hooggansa qabeenya namaa
E. Mana murtii bulchiinsaa
 Filannoo 3ffaa
A. Adeemsa hojii ijoo riifoormii fi sagantaa ijaarsa dandeettii manneen hojii fi waldaalee
hawaasaa
 Garee madaallii, sadarkeessuu fi beekamtii
B. Adeemsa hojii ijoo gurmaa’insa, ramaddii fi faayidaalee
 Garee gurmaa’insaa, ramaddii fi faayidaalee
 Garee qorannoo mijaa’insa iddoo hojii
C. Adeemsa hojii ijoo Karoora qabeenya namaa fi hammayyeessa raga
 Garee qorannoo karooraa fi misooma qabeenya namaa
 Garee TQO fi raga qabeenya namaa
D. Adeemsa hojii ijoo raawwii seerotaa
E. Mana murtii bulchiinsaa hojjettoota mootummaa
3.4.1 Adeemsaaleen hojii haaraa filataman filannoo 1ffaa
A. Adeemsa hojii ijoo Ijaarsa Dandeettii manneen hojii fi dhaabbilee misooma mootummaa
 Garee ijaarsa dandeettii
 Garee qoranno raawwii BG madaallii, sadarkeessuu fi beekamtii
B. Adeemsa hojii ijoo gurmaa’insa, ramaddii fi faayidaalee
 Garee qorannoo gurmaa’insaa fi ramaddii hojii
 Garee qorannoo kanfaltii fi faaydaalee
C. Adeemsa hojii ijoo karooraa fi misooma qabeenya namaa
 Garee karooraa fi misooma qabeenya namaa
 Garee bobaa’iinsa qabeenya namaa
D. Adeemsa hojii ijoo hordoffii fi gamaggama raawwii hooggansa qabeenya namaa
 Garee sektera diingadee fi baadiyaa
 Garee misooma magaalaa fi industirii

54
  Garee sektera hawaasummaa
 Garee deeggarsaa fi haqaa
E. Mana murtii bulchiinsaa
 Dhaddacha 1ffaa
 Dhaddacha 2ffaa
3.5 Adeemsa hojii ijoo Ijaarsa Dandeettii pabiliik sarviisii
3.5.1 Rakkoolee, seeroota, yaadama ture fi yaadama haaraa Adeemsa hojii ijoo Ijaarsa
dandeettii Pabiliik Sarviisii
Gabatee 1:
T Rakkoolee Seera Yaadama Sababa cabuuf Yaada haaraa
L
1. Riifoormiin fi Gaafatamum  Riifoormii Riifoormii  Kutannoo fi
bulchiinsa maa qaamni tokko hojiirra amantaa
gaarii dhabamuu qoftu hojiirra oolchuu guutudhaan
mirkaneessuu oolchuu jechuun gaggeessuu
keessatti danda’a bulchiinsa gaafata
rakkoon jedhanii gaarii  Gaafatamum
kutannoo fi yaaduu mirkaneessuun maan
amantaan  Riifoormii fayyadamumm jiraachuun
hojiirra hojiirra aa ummataa barbaachisaa
oolchuu oolchuu akka mirkaneessuu dha.
dhabuu hojii waan ta’eef
hooggansa dabalataatti
sadarkaan jiran ilaaluu
bira jiraachuu  Riifoormii
hojiirra
oolchuu
jechuun
jijjirama
sirna
mirkaneessu
u ta’uu isaa
yaaduu irra
xiqqeessanii
ilaaluu,
 Hooggansi
sadarkaa
sadarkaan
jiru
hubannoo
qaba
jedhamee
waan
yaaddamuuf
2. Riifoormiin fi Sirna  Beekeet Hojjetaan Raawwiin
bulchiinsa beekamtii fi hojjeta dirqama isaa riifoormii fi
gaarii gaafatamum jechuun sirnaan hin bulchiinsa gaaree
mirkaneessuu maa hojii yaaduu, baane waan itti fufinsaan
keessatti irra ooluu  Manneen jiruuf, hordofuun sirna
rakkoon dadhabuu hojii hojii beekamtii fi
55
 kutannoo fi irra ni gaafatamummaa
amantaan oolchu hojii irra oolchuu
hojiirra jedhanii
oolchuu yaaduu,
dhabuu
hojjettoota
sadarkaan jiran
bira jiraachuu
3. Rifoormii Hanqinni  Riifoormii Riifoormiin Qaamni
hojiirra quuqamaa fi hojiirra hirmaannaa fi hundumtuu
oolchuu dhabamuu oolchuun qooda gahee isaani akka
keessatti angeessumm kan Caasaa fudhannaa bahan gaafata.
raakkoo aa PSMQN qofa guutuu
eeggattummaa hojjettootaa taasisanii hooggansa fi
raawwataa fi ilaaluu hojjettoota hojii
hooggansa irra ooluu
sadarkaan jiru qaba.
bira jiraachuu
4. Rakkoon ----- Hooggansaa fi Bulchiinsa - Meeshaalee
bulchiinsa raawwataa gaarii jijjiiramaa karaa
gaarii sadarkaan jiru mirkaneessuuu guutuu ta’een
hammaataan biratti bulchiinsi n dhimma hojiirra
kenniinsa gaariin hojjennes jiraachuu fi oolchudhaan
tajaajila hojjechuu yoo jiraachuu bulchiinsa gaarii
mootummaa baannes kan itti dhabuu waan mirkaneessuuf
keessatti kan fufu jedhanii ta’eef kutannoon
mul’atu ta’uu yaaduu hojjechuu
- Rakkoo - Hojiiwwan
bulchiinsa gaarii raawwataman
hiikuu yoo hunda keessatti
baanne qaamni bulchiinsa gaarii
nugaafatu hin mirkaneessuu ni
jiru jedhanii danda’ama
yaaduu jedhanii yaaduu
- Hojii bulchiinsa
gaarii fi hojii
mootummaa
akka waan
gargar ta’aniitti
ilaaluu
5. Kenninsi __  Gaafatamum Gaafatamumm - Caasaan
tajaajilaa maa hin jiru aan dhabamuu, mootummaa
manneen hojii jedhanii sadarkaa jiru
harkifataa yaaduu biratti aangesuu
ta’uu  Faayidaa fi dandeettii
dhuunfaa raawwachisumm
giddugaleess aa cimsuun hojii
a godhachuu irra oolchuu
qabu.
6. Miirrii __ - Tajaajila kennuu- Tajaajila Caasaan
tajaajiltummaa yoo baanne kennuun mootummaa
fi naamusni qaamni nu dirqama iddoo jirutti
hojii caasaa gaafatu hin jiru lammummaa quuqamaan
mootummaa jedhanii yaaduu waan ta’eef tajaajila si’ataa
gadi aanaa - Yoo hojjennes- Tajaajilamaan kennuu qabu

56
 ta’uu hojjechuu yoo tajaajila
baannes mindaan argachuuf
nuuf kaffalama mirga waan
jedhanii yaaduu qabuuf
- Faayidaa
kaffalamuuf
tajaajila
kennuun
dirqama
7. Meeshaaleen ---- - Riifoormiin - Riifoormii Riifoormiin
jijjiiramaa hojiijiirra yoo hojiirra meeshaa
akkaataa oole rakkoolee oolchuun kan hooggansaa
barbaadamuun kenninsa danda’amu bulchiinsa gaarii
hojiirra ooluu tajaajilaan jiru hooggansi fi kenniinsa
dhabuu bu’uura irraa fakkeenyumma tajaajila
naaf hiika a olaanaadhaan mootummaa
amantaa jedhu yoo hooggane ittiin mirkanaa’u
uumamuu waan ta’eef ta’uu
dhabuu - Riifoormii
- Riifoormiin hojiirra
meeshaa oolchuu
hooggansaa ta’uu jechuun
isaa dhimma
hubachuurra teekinikaa
akka dhimma sadarkaa
teekinikaa ogeessatti
qofaatti ilaaluu hojiirra oolu
- Riifoormii qofa osoo hin
hojiirra ta’iin jijjirama
oolchuun kan sirna siyaasa
qaama tokkoo diinagdee waan
taasisanii ilaaluu ta’eef
8. Dandeettiin ----- Jijjiirama Hojiin ijaarsa Hojiin Dandeettii
raawwachiisu xixiqqaa yeroof humna raawwachiisum
mmaa caasaa galmaa’eetti raawwachiisu maa mul’ata
mootummaa gammaduu mmaa ijaaruun yeroo dheeraa
gadi aanaa - Haaluma qulfi rakkoolee keessatti milkaa’u
ta’uu baratame kanaan keenya ittiin dha
yoo hojjenne furru kan yeroo
fedhii ummataa dheeraa
fi mootummaa keessatti itti
yeroo ammaa fufinsaan
guutuun ni hojjetamee kan
danda’ama mirkanaa’u
jedhanii yaaduu ta’uu
- Hojiin ijaarsa
humna
raawwachiisum
maa kan yeroo
tokko qofa
hojjetamee
xummuuramu
taasisanii ilaaluu
9. Leenjiin Aadaan - Leenjiin qaawwa Leenjii fedhii Leenjiin
kennamu leenjii itti raawwii duucha jiru irratti kennamu
57
 jijjiirama hordofamu jedhanii hundaa’ee jijjiirama
ilaalchaa, jiraachuu yaaduurra nama qophii gahaanii ilaalchaa,
dandeettii fi dhabuu fayyaduuf jecha fi galmi isaa dandeettii fi
beekumsaa kan raawwatamu beekamee beekumsaa
fiduu dhabuu taasisanii ilaaluu qaama dhimmi fiduun raawwii
- Hojiin ilaalcha ilaallatu qofaaf hojii fooyyessuu
jijjiiruu yeroo kenname qaba
tokkoon leenjii qaawwa
yeroo tokkootiin dandeettii,
qofa kan beekumsaa fi
mirkanaa’u ilaalchaa
taasisanii ilaaluu duuchuu waan
danda’uuf
10. Sirni - Hojii riifoormii Deeggarsii fi - Sirni deeggarsaa
deeggarsaa fi nuti iddoo hordoffin fi hordoffi
hordoffi hundatti hojiirra oolmaa keenya
tarsiima’aa fi deegarsaa fi riifoormii tarsiimoo’aa fi
bu’aa qabeessa hordoffi yoo keessatti alwaalta’aa fi
ta’uu dhabuu taasifne malee taasiifamuu yeroo dheeraa
galma hin gahu qabu fedhii keessa of
jedhanii yaaduu irratti kan dandeesisuu
- Hojiin riifoormii hundaa’ee, hordofuu qaba.
deeggarsa yeroo qamoolee
muraasaan deeggarsii
milka’aa taasiifamuuf
jeedhanii dhawaatan
yaaduu, akka of
Gaafatamummaa danda’aan qixa
n dhabamuu dandeessisuun
kennamuu
qaba.

Hojiin
deeggarsaa fi
hordoffi
sosochii yeroo
tokko osoo hin
ta’iin hojii itti
fufinsaan
hojjetamuu
qabuu dha.
11. Qorannoo, - Qaawwa ijaarsa- Rakkoolee - Bu’aalee
qo’annoon fi humna bulchiinsa qorannoo fi
gorsi raawwachisuum gaarii fi ijaarsa qo’annoo irratti
gaggeeffamu maa fi bulchiinsa humna hundaa’uun
akkaataa gaarii keessa raawwachiisuu rakkoo
barbaadameen jiran Qorannoo mmaa bu’uura uummataa
rakkoo hiikuu irratti irra hiikuuf hiikuun
dadhabuu hundaa’uun qorannoo fayyadamummaa
hiikuun ni rakkoo hiikuu uummataa
danda’aama danda’u guddisuu.
jedhanii yaadu gaggeessuun
dhabuu. hojiirra
- Yaadota oolchuun
furmaataa murteessaa
qoranno keessatti waan ta’eef.
58
 ka’aaman -
jijjirama fidan
jedhanii yaadu
dhabuu.
- Manneen hojii
xinyyeeffannoo
kennuu dhabuu
12. Madaalliin __  Hojjedhes - Ijaarsa Sirna- Madaallii sirna
gaggeeffamu hojjechuu tarsiimoo mana itti
qulqullina baadhees hojii keessatti gaafatamummaa
dhabuu qaamnii qaamnii hordofsisuu fi
nagaafatu raawwii mirkaneessu
hin jiru oolaanaa jiraachuu qaba.
jeedhanii galmeessise
yaadu, akkataan itti
 Qaamnii jajjabeeffamu
raawwi akkasuumas
oolaana qaamnii
galmeessise fi raawwii gadi
raawwii gadi aanaa
aanaa galmeessise itti
galmeessise gaafatamu
maal argatee jiraachuun
fi maal ta’ee murteessa dha.
jedhanii
yaaduu.
 Sirni
gaafatamum
maa hojii irra
oouu dhabu
13. Bulchiinsa Hojimaatilee- Xiyyeeffannoo - Bulchiinsa - Bulchiinsa gaarii
gaarii hojiirra n bakka bu’ummaa gaarii mirkaneessun
oolchuu hirmaannaa uummataa irratti mirkaneessuun kan danda’aamu
keessatti dame amananii yeroo tokkon, qamooleen gahee
qindoominni uummataa fudhachuu qaama tokkonii qaban hundi
dameewwan ifa ta’e dhabuu, fi gahee qindoominaan
mootummaa, jiraachuu- Bulchiinsa gaarii uummataa gahee isaanii yoo
ummataa dhabuu mirkaneessun bakka bu’uu bahanidha.
(waldaalee kan qaama hin dandenyee
hawaasaa, tokkoo qofa malee hin
dhaabbilee godhanii ilaalu, yaadamu.
dhuunfaa,
manneen marii
fi uummataa)
gidduu jiru
laafaa ta’uu
14. Manneen hojii ----- Hojii riifoormii- Riifoormiin - Riifoormiin
keessatti akka hojii ajandaa qaama tarsiimoo
riifoormiin dabalataatti hundaa ta’ee manneen hojii
idileessuu ilaaluu hojii irra ooluu hunda keessatti
dhabuu - Hojii riifoormii qaba idileeffamuun
ajandaa hojiirra ooluu
hooggansaa qaba
taasiisuurra akka
hojii

59
 teekiniikaatti
ogeessan qofa
kan raawwatamu
godhanii yaaduu.
- Hojiin riifoormii
ajandaa Caasaa
PSMQN
taasiisani ilaaluu
15. Hojiiwwan --- Humnuuma - Fedhii - Gurmaa’iina fi
riifoormii fi namaa jirun hojii uummataayero hojimaata
bulchiinsa bulchiinsa gaarii oamma dabalaa mijataa fi
gaarii akkaataa fi riifoormii dhufe, qabeenya namaa
barbaadamuun gaggeessuun ni jijjiirama haala gahuumsaa
hojiirra danda’aama addunyaa fi qabuu fi bu’a
oolchuuf jedhanii yaaduu guddina qabeessa ta’ee
qaawwi - Gurmaa’iinsii fi teekinooloojii qophaa’uummaa
gurmaa’insaa, hojimaatnii dabalaa dhufe qabu bal’ina fi
hojimaataa fi amma jiru ni keessummessu walxaxiinsa hojii
humna namaa hojjechiisa uf dandeetti amma jiru kana
caasaa PSMQN jedhanii yaadu raawwachiisuu baachuu
fi manneen mma fedhii danda’uu
hojii sadarkaan kana baachuu uumuu.
jiru gahuumsa danda’u
dhabuu umuun
barbaachiisaa
waan ta’eef
- Riifoormiiwwa
n eegalaman
galmoota gama
kanaan
kaawwaman
akka milka’uuf
hojiiwwan
jijjiiramaa bifa
gahuumsa fi
bu’a qabeessa
qabuun itti
fufinsaan
hojjechuun
barbaachisaa
waan ta’eef
- Rakkooleen
bulchiinsa
gaarii sadarkaa
sadarkaan
keenniinsa
tajaajila
mootummaa
keessattii
mul’atan
hiikuun
dirqama waan
ta’eef.
- Hojiwwan
riifoormii fi

60
 bulchiinsa
gaarii itti
fufsiisuu fi
fayyadamumm
aa uummataa
mirkaneessuuf
Sirna madaallii
fi beekamtii
jajjabeessituu fi
itti
gaafatamumma
a hordofsiisu
hojiirra
olchuun
barbaachisaa
waan ta’eef
16. Foo’annoo fi  Gaafatamum  Tarkaanfiin - Seerotaa fi
filannoon maan hin seeraa itti qajeelfamoota
qabeenya jiru jedhanii fufinsaan ba’an sirnaan
namaa yaaduu, fudhatamu hojii irra oolchuu
naannichaa  Hooggansis u dhabuu, qabu
gahumsa kan rakkoo ragaa  Sirni
hin qabne qulqullina hordoffii
ta’uu, hin qabne caasaa
keessaa mootumma
gahee waan a keessa
qabuuf waan jiru laafaa
dhufu hin ta’uu
jiru jedhanii
yaaduu,
 Hojiilee
hooggansa
qabeenya
namaa irratti
ilaalchaa fi
gochi kiraa
sassaabdum
maa caasaa
manneen
hojii
sadarkaan
jiru keessatti
waan jiruuf
tarkaanfiin
fudhatamu
hin jiru
jedhanii
yaaduu,

3.5.2 Quunnamtii keessaa fi alaa

Gabatee 2:
L Maqaa adeemsa hojii Qunn Dhimmo Qunna Qun Dhim Qunnam
61
L amtii ota mticha namt moota ticha
adee irratti irraa ii irratti irraa
msaal wal wanta qaam wal wanta
ee qunnam eegam a qunn eegamu
hojii an u alaa aman
ijoo walii
keessa n
a qabu
waliin
qabu
1 Adee Hojiilee Qindo Komi Dhim Qindoo
msa ijaarsa omona shinii moota minaan
hojii humna hojjac siiviil ijaars raawwa
Ijoo raawwa huu, sarvii a chuu
Ijaars chiisum ragaal si dandd
a maa ee eettii,
dande . walii bulch
ettii dabars iinsa
Wald uu fi gaarii
aalee huban fi
hawa noo qabee
Adeemsa hojii ijoo Ijaarsa Dandeettii manneen hojii fi dhaabbilee misooma mootummaa

asaa, fakkaa nya

Dhaa tu nama
bbilee uuma a
dhuu muu irratti
nfaa fi
Umm
ataa
Adee Deeggar Gurma OSU
msa sa a’insi
Hojii teekniika mijata
Ijoo a fi a fi
Gurm odeeffan hojjec
aa’ins no hechiis Dandeett
a, gurmaa’i uu ii
Rama nsa danda’ raawwa
ddii mannee u akka chiisum
Hojii n hojii uuma maa
fi irratti mu fi naannic
Faayid odeefa Hojii haa
aalee nnoo qoran fooyyess
wal noo, uun
jijjiirru leenjii bulchiin
u , si
Adee Ijaarsa Bu’aa gorsa gaariin
msa humna qabees a, akka
hojii raawwa summ deegg mirkana
ijoo chiisum aan rsaa fi a’u
odeef maa qabeen hordo
annoo qabeeny ya ffi,
, a namaa namaa hojii
Karoo irratti ni wwa
raa fi deeggars fooyya’ fi
Misoo a uu fi hoogg
ma fi teekniika hojiim ansa
itti a fi aatiilee qabee
fayya odeeffan diriiru nya
dama no u nama
Qabee kennuu. a
nya irratti
Nama qindo
a omina
62
 Adee Haala Aadaa an
msa qabeenyi fi raaw
Hojii namaa duudh wach
Ijoo itti aalee uu
HGRH gahoom dagaag
Qnam uu irratti uu
aa
Mana Haala Naamu
murtii qabeenyi sni
bulchi namaa siivil TQO
insaa itti sarvaa fayyada
gahoom ntii muun
u dagaag riifoormi
suu i fi
2 Adee Hojiilee Odeefa bulchiin
msa qoranno nnoo sa gaarii
Hojii o waayit mirkane
Ijoo gurmaa’i awaa essuu
Gurm insa, fi dhim Hojii
aa’ins ramaddii deegga amto wwan
a, fi rsa ota TQO
Rama kanfaltii ogum adda waliin
ddii deeggars maa adda wal
Hojii a fi kenna a qabat
fi waliin me an
Adeemsa hojii Ijoo Ijaarsa dandeettii Waldaalee hawaasaa, Dhaabbilee dhuunfaa fi Ummataa

Faayid hojjechu irratti

aalee u qindo
adee Deeggar Kenna omina
msa sa tajaajil an
hojii ogumma aa raaw
odeef a dabale wach
annoo qabeeny uu
, a namaa
karoo karoorsu
ra fi un Hojiilee
misii riifoormi
ma i,
qabee bulchiin
nya sa gaarii
nama fi
a hooggan
Adee Qindoo Iftoomi Dhaa sa
msa mina naa fi bbile qabeeny
hojii hojii haqa e a namaa
ijoo guddisu qabees barn irratti
hordo u summ oota qindoom
ffii aa olaan inaan
raaw qabeen aa raawwa
wii ya Hojii chuu
hoogg humna wwan barbaad
ansa namaa riifoo u
qabee rmii,
nya bulch
nama iinsa
a gaarii
Mana Raawwii Hojii Man fi
murtii labsii, irra a hoogg
bulchi dambii fi oolma murti ansa
insaa qajeelfa a i qabee
moota murtii idilee nya
bulchiin haqa nama

63
 sa qabees a
humna sa ta’e irratti
namaa qoran
3 Adee Qoranno Gurma Man noo,
msa o a’insaa neen gorsa,
hojii gurmaa’i fi hojii hordo
odeef nsa fi humna moot ffi fi
annoo misooma namaa umm deeer
, qabeeny bu’aa a fi si
karoo a fi itti qabees KSSF akka
ra fi fayyada sa ta’e kenna
misoo maa muuf
ma irratti barba
qabee adu
nya
nama
a
Adee Hojii Humn Moot
msa irra a umm
hojii oolmaa namaa aa ,
Adeemsa Hojii Ijoo Gurmaa’insa, Ramaddii Hojii fi Faayidaalee

ijoo raawwii seeraa KSSF

hordo labsii, n
ffii dambii fi gurma
raaw qajeelfa a’ee fi
wii moota hoogg
hoogg gurmaa’i aname
ansa nsaa fi en
qabee hooggan tajaajil
nya saa a
nama akkasum uumm
a as ataa
deeggars mirka
a irratti naa’e
Mana Hiikoo Hojiirr
murtii seeroota a
bulchi a fi oolma TQO
insaa qajeelfa a
mootaa Qajeelf Man
amoot neen
a bu’aa hojii
qabees fi
sa ta’e dhaa
Adee Humna Immaa bbile
msa namaa mmata e
Hojii ergama a fi miso
Ijoo mootum tarsiim oma
Odeef maan oo moot
fanno baase mootu umm
o, baachuu mmaa a
Karoo danda’u n
ra, uumuun baasu
Misoo bulchiin irraa
maa fi sa gaarii umma
Itti mirkane nni
Fayya essuu haala
dama irratti barbaa
Qabee damuu
nya n ni
Nama fayyad
a ama

64
 Adee Bulchiin Sadark
msa sa gaarii aan
Hojii mannee bulchii
Ijoo n hojii nsa
Raaw mootum gaarii
wii maa ni
Seera keessatti fooyya’
a mirkane a
essuu
irratti
Adee Rakkoole Rakko
msa e oleen
hojii bulchiin bulchii
ijoo sa gaarii nsa
Tekno ragaalee gaarii
oloojii hooggan ragaa
Odeef sa hoogg
fanno qabeeny ansa
o fi a namaa qabeen
Ragaa keessatti ya
Qabee mul’atu namaa
nya hir’isuu waliin
Nama irratti walqa
a batee
jiru ni
hir’ata
4 Adeemsa hojii ijoo Qorannoo Adee Gurmaa’ Karoor
Gurmaa’insa, Ramaddii Hojii fi msa insaa fi aa fi
Faayidaalee Hojii ramaddii itti
Ijoo gitoota fayyad
Karoo hojii ama
ra, mannee qabeen
Misoo n hojii ya
maa fi naannic namaa
Itti haa ga’ums
Fayya keessatti aa
dama hojii irra qabuu
Qabee oole fi bu’a
nya irratti qabees
Nama ragaa fi sa ta’e
a odeeffan manne
noo en
kennuu. hojii
naanni
chaa
keessat
ti
uuma
me
Adee Qajeelfam Olaantu
msa oota fi mmaa
Hojii maanuwa seeraa
Ijoo alii mirkana
Raaw gurmaa’ns a’e.
wii a,
Seera ramaddii,
a kaffaltii fi
faayidaale
e irratti
odeeffann
oo kennuu

65
 Adee Ragaa ragaa
msa gurmaa’i ulqull
hojii nsaa fi uu
ijoo gitoota
Tekno hojii
oloojii dhiyeess
Odeef uu irratti
fanno
o fi
Ragaa
Qabee
nya
Nama
a
5 Adeemsa Hojii Ijoo Karoora, Adee Odeeffann Odeeffa
Misoomaa fi Itti Fayyadama msa oo fi ragaa nnoo fi
Qabeenya Namaa hojii qabeenya rgaaa
ijoo namaa, qabeeny
Qoran karoora, a namaa
noo fedhii fi dhimma
Gurm misooma barbaad
aa’ins qabeenya amuuf
a, namaa oole
Rama kennuu
ddii
Hojii
fi
Faayid
aalee
Adee Odeeffann Odeeffa
msa oo fi ragaa nnoo fi
Hojii qabeenya rgaaa
Ijoo namaa, qabeeny
Raaw karoora, a namaa
wii fedhii fi dhimma
Seera misooma barbaad
a qabeenya amuuf
namaa oole
kennuu

Adee Ragaa Ragaa

msa qabeeny qulqull
hojii a namaa uu,
ijoo karooraa weeyit
Tekno fi aawaa
oloojii misooma fi
Odeef qabeeny barbaa
fanno a chisaa
o fi namaatii ta’e
Ragaa f galtee
Qabee ta’u
nya dhiyeess
Nama uu
a
6 Adeemsa Hojii Ijoo Raawwii Seeraa Adee Deeggarsa Qulqulli
msa ogummaa na
hojii raawwii raawwii
ijoo seeraa seeraa
Qoran
noo
Gurm

66
 aa’ins
a,
Rama
ddii
Hojii
fi
Faayid
aalee
Adee Deeggarsa Qulqulli
msa ogummaa na
Hojii raawwii raawwii
Ijoo seeraa seeraa
Karoo
ra,
Misoo
maa fi
Itti
Fayya
dama
Qabee
nya
Nama
a
Adee Ragaa Murte
msa qabeeny e sirrii
hojii a namaa ragaa
ijoo hordoffi qulqull
Tekno raawwii uu
oloojii seeroota irratti
Odeef af hunda
fanno barbaac a’ee
o fi hisan kenna
Ragaa dhiyeess me
Qabee uu
nya
Nama
a
Adeemsa hojii ijoo Teknooloojii Adee Ragaa Murte
Odeeffannoo fi Ragaa Qabeenya msa qabeeny e sirrii
namaa Hojii a namaa ragaa
Ijoo hordoffi qulqull
Raaw raawwii uu
wii seeroota irratti
Seera af hunda
a barbaac a’ee
hisan kenna
dhiyeess me
uu
Adee Ragaa ragaa
msa gurmaa’i ulqull
hojii nsaa fi uu
ijoo gitoota
Qoran hojii
noo dhiyeess
Gurm uu irratti
aa’ins
a,
Rama
ddii
Hojii
fi

67
 Faayid
aalee
Adee Ragaa Ragaa
msa qabeeny qulqull
Hojii a namaa uu,
Ijoo karooraa weeyit
Odeef fi aawaa
fanno misooma fi
o, qabeeny barbaa
Karoo a chisaa
ra, namaatii ta’e
Misoo f galtee
maa fi ta’u
Itti dhiyeess
Fayya uu
dama
Qabee
nya
Nama
a

3.6 AHI Ijaarsa Dandeettii pabiliik sarviisii haaraa

3.6.1 Fedhii, bu’aa, jijjiirama fi kaayyoo diriiraa AHI Ijaarsa Dandeettii pabiliik sarviisii
Gabatee 3:
Tajaajilamaa Fedhii fi hawwii Bu’aa (out put) Jijjiirama (out Kaayyoo diriiraa
(needs & come) (stretched objective)
expectations)
Ummata Tajaajila saffisaa, Tajaajila Fayyadamummaan  Itti quufinsi
qulqulluu, gahuumsaa fi bu’aa isaa akka ummataa kenna
dhaqqabamaa, qabeessa ta’e mirkanaa’u tajaajila mootummaa
iftoomina fi itti barbaada sadarkaa gadi aanaa
gaafaamummaan irra jiru gara %80
keessatti irra ni gaha.
mirkanaa’e 
argachuu barbaadu
Manneen Qoraannoo, gorsa, Qaawwi hojiirra Dandeettiin - Itti quufinsi kenninsa
hojii fi leenjii fi deeggrsaa oolmaa meeshaalee raawwachiisummaa tajaajila qorannoo,
dhaabbilee fi hordoffi qaawwa riifoormii irratti isaanii ni dabala gorsa, leenjii fi
misoomaa hojiirra oolmaa qaban ni guutama deeggarsaa fi hordofi
mootummaa riifformii keessatti irratti manneen hojii
sadarkaa qaban hiikuu qaban 85% ni gaha
sadarkaan danda’u argachuu - Manneen keessatti
jiran barbaadu riiformiin 85% ni
idilaa’a
- Madaallin - Miirri dorgommii - Raawwiin manneen Manneen hojii
gaggeeffamu ni uumaama hojii ni fooyya’a naannoo keenyaa
iftoomina, - Manneen hojii - Manneen hojii hunduu sirna
hirmaachisaa fi beekamtii ni argatu dorgomaa ta’an ni madaallii keenya
qulqullina kan uumamu keessa 90% ni darbu
qabu akka ta’u
barbaadu
- Beekamtiin akka
kennamuuf
barbaadu
Dhaabbilee Qoraannoo, gorsa, Qaawwa dandeettii Dandeettiin -Dhaabbileen
dhuunfaa fi leenjii fi deeggrsaa raawwachiisummaa raawwachiisummaa dhuunfaa fi
waldaalee fi hordoffi isaanii ni cufama isaanii ni dabala waldaalee hawaasaa
hawaasaa dhimmoota ijaarsa dorgomaa ta’an
68
 dandeettii irratti sadarkaa hundatti ni
barbaadu uumamu

Hooggansa Dandeettiin Hojiirra oolmaa Amantaa fi - Hooggansi jijjiiramaa

raawwachisummaa meeshaalee kaka’uumsi sadarkaa gadi aanaa
isaa hooggansa jijjiiramaa keessatti hooggansaa hojiirra irra jiru gara
tarsiimoo gaheen oolmaa riifoormii sadarkaa gidduu
jijjiiramaa irratti gaggeessummaa irratti qabu ni galleessatti guddisuu
hundaa’ee akka isaa ni dabala dabala - Meeshaaleen
raawwatamuuf riifoormii ajandaa
barbaada hooggansaa sadarkaa
gadi aanaa ture gara
85% ni guddata.
Qaamni inni Sadarkaa raawwi Hooggansa Sirni madaallii
gaggeessu akka isaanii adda ni tarsiimo’aa bu’aa sadarkaa hundatti
madaalamuuf baafata madaallii irratti 80% meeshaa
barbaada hundaa’e ni kenna hooggansaa ni ta’a
Hojjettoota Qaawwii Rakkooleen - Mirri  Bara 2017tti Hojjetaa
Mootummaa dandeettii, ilaalchaa, dandeettii tajaajiltummaa isaa mootummaa tajaajila
beekumsaa fi fi beekumsaa gama ni fooyya’a kennuun ummata
ilaalcha isa biratti adda addaatiin - Kenninsi tajaajilaa biratti galatoonfamaa
mula’atu akka calaqqisan ni ni fooyya’a ta’e, imaammataa fi
hiikamu barbaada fooyya’u tarsiimoo misoomaa
fi bulchiinsa gaarii
mootummaan baasu
baachuu danda’u
uumame
- Dorgommiin ifa fi - Miirri dorgommii - Miirri Bara 2017 ti Hojjetaa
bilisa ta’e akka ni uumama tajaajiltummaa isaa mootummaa
jiraatu barbaada - Bu’aa isaa irratti ni dabala dorgomaa fi ergama
- Beekamtiin akka hundaa’ee ni - Dorgomaa ta’a itti kennamu
kennamuuf jajjabeeffama raawwachuu
barbaadu danda’u ni uumama

3.6.2 Gahee hojii AHI Ijaarsa Dandeettii pabiliik sarviisii

 Gaaffilee fi fedhii lammiilee yeroo yeroon ka’an qindeessuun mootummaaf dhiyeessuun
kallattii kennamu akka hojiirra oolu taasisuun raawwii isaa hordofuu,
 Sadarkaa bulchiinsa gaarii manneen hojii mootummaa fi dhaabbilee misooma
mootummaa irra jiruu fi fayyadamummaa ummataa gama misoomaa fi bulchiinsa
gaaritiin jiru adda baasuuf qorannoo fi qo’annoo yaada ummataa gaggeessuun
mootummaaf dhiyeessuun kallattii kennamu akka hojiirra oolu taasisuun, raawwii isaas
hordofuu,
 Qorannoo fi qo’annoo rakkoo gama humna raawwachiisummaa hooggansaa fi
hojjettootaan jiru hiikuun kenna tajaajilaa fedhii tajaajilamtootaa guutuu danda’u
gaggeessuun hojii irra oolchuu,
 Komiiwwan raawwii hojiilee misoomaa gama bu’uuraalee misoomaa, pirojektoota fi kkf
irratti yeroo gara garaatti mootummaan waadaan galamee osoo hin raawwatamiin
69
 turan qorachuun qaama dhimmi ilaallatuuf dhiyeessuun deebiin sirriinii fi sirreeffamni
akka itti kennamuu taasisuu, raawwii isaa hordofuu,
 Sirna lammiileen hojiiwwan misoomaa fi bulchiinsa gaarii naannoo isaa irratti yeroo
yeroon odeeffannoo karaa kallattii fi al kallattiin ta’een itti argatan ni diriirsa hojiirra
akka oolu ni taasisa raawwii isaa ni hordofa,
 Fedhii manneen hojii fi dhaabbilee misoomaa mootummaa bulchiinsa gaarii irratti
qaban qorachuun adda baasuun gorsa qaawwa isaanii duuchuu danda’u itti fufinsaan
kennuu,
 Hojiiwwan riifoormii naannicha keessatti hojii irra oolaa jiran irratti qorannoo
geggeessuun riiformichi hojii irra akka ooluu gochuun fayyadamummaa uummataa
akka mirkanaa’u gochuu,
 Manneen hojii mootummaa fi dhaabbilee misooma mootummaa keessatti hojiin kenna
tajaajilaa akka cimu gochuu fi bulchiinsi gaarii mirkanaa’u deeggarsa barbaachisaa
kennuu,
 Sagantaalee ijaarsa daneettii manneen hojii mootummaa qindeessuun fi dhaabbilee
misoomaa cimsuun akkaataa fedhii uummatichaatiin tajaajila si’ataa fi gahumsa qabuun
kennuu,
 Leenjiiwwan ijaarsa daneettii naannichaa keessatti gaggeeffaman karoorsuun,
qindeessuun fi raawwachuun hojii irra oolmaa isaa madaalaa deemuun humna
raawwachiisummaa manneen hojii mootummaa fi dhaabbilee misoomaa cimsuu,
 Immaammata, tarsiimoowwan, qajeelfamoota, maanuwaalotaa fi sanadoota adda addaa
qopheessuu fi hubannoo uummuun hojii irra oolchuu,
 Hojiilee bulchiinsa gaarii Naannicha keessatti hojjetamaa jiran fixaan baasuuf
dhaabbilee rifoormii ittifufsiisan waliin qindoominaa fi walitti dhiyeenyaan hojjechuu,
 Manneen hojii mootummaa keessatti istaandardiin kenninsa tajaajilaa fi sirni
keessummeessa komii diriiruun akka hojii irra oolu gochuun bakka hanqinoonni jirutti
sirreeffama taasisuun tajaajila si’ataa uummata naannichaatiif kennuu,
 Rakkoolee dagaargina aadaa fi duudhaalee manneen hojii fi dhaabbilee misoomaa
mootummaa keessatti mul’atan adda baasuun qorachuun sirna aadaa fi dudhaan hojii
itti dagaagu diriisuu hojii irra oolchuu,
 Muxannoowwan gaggaarii gama raawwii bulchiinsa gaaritiin jiran adda abaasuu fi
qindeessuun akka babal’atan taasisuu,

70
 Sirna madaallii akka waliigalaatti bu’aa raawwii qaamolee raawwatootaa ittiin
gaggeeffamu qopheessuun qaama dhimmi ilaalu murteessisiisuun diriirsuu fi hojii irra
oolchuu,
 Rakkoolee adeemsa madaallii raawwatootaa keessatti mul’atan maqsuuf
qorannoowwan gara garaa gaggeessuun akka hojiirra oolan taasisuun sirna
waldorgommii uumu,
 Waliigala adeemsa madaallii hojjettootaa itti gaggeeffamu karoorsuu, hubachiisuu,
raawwachuu fi raawwachiisuun hanqinaa fi cimina isaa adda baasuun tarkaanfii
sirreeffamaa fudhachuu fi akka fudhatamu gochuu,
 Haala qabatamaa yeroo irratti hundaa’udhaan maanuwaalii fi qajeelfama sirna
madaalli hojjettootaa qopheessuun, qaama dhimmi ilaalu hubachiisuun hojiirra
oolchuu,
 Hojiilee madaallii hojjettootaa nannicha keessatti bu’aa qabeessa taasisuuf sirna
deeggarsaa fi hordoffi diriirsuun hojii irra oolchuu,
 Madaalliin gaggeeffamu raga dhugaa irratti hundaa‘ee akka gaggeeffamu
xiyyeeffannaa addaa kennuun qabiinsa ragaa raawwii irratti deeggaruu fi hordofuu,
 Bu’aa madaallii raawwii hojjettootaa akka yeroon dhiyaatu taasisuun qinseessuun
qaama dhimmi ilaaluuf dhiyeessuun, murteessisiisuun hojii irra akka oolu gochuu,
 Gabaasa guutuu waliigala madaallii hojjettootaa naannichaa agarsiisu ni qindeessuun
qaama dhimii ilaaluuf dhiyeessuun ragaa taasisuu,
 Bu’aa madaallii qaama madaalameef yeroo taa’e keessatti qindeessuun beeksisuu,
 Komii madaalliidhaan walqabatee dhiyaatu yeroo ta’ee keessatti raga irratti
sakatta’uun deebiin akka itti kennamu taasisuu,
 Bu’aa madaallii dhumaa qaama dhimmi ilallatuuf dhiyeessuun akka murtaa’u taasisuu,
murtee dhuma kenname irratti hundaa’udhaan sirni beekamtii akkataa karoorfameen
hojiirra oolchuu
 Raawwatoota raawwii gadi aanaa galmeessisaniif deeggrsi addaa isaaniif taasifamuu
maluu qoratee adda baasuun qaama dhimmi ilaallatuun akka irratti hojjetamu haala ni
mijeessa raawwii isaas hordofuu
 Sirna waldaalee hawaasaa, dhaabbilee dhuunfaaa fi uummata waliin hojjetamu adda
baasuu fi diriisuun irratti walii galuu,

71
 Maanuwaalii fi qajeelfamoota ijaarsa dandeettii dhaabbilee dhuunfaa, waldaalee
hawaasaa fi ummataa waliin walqabatan qopheessuun Naannicha keessatti akka
hojiirra oolu taasisuu,
 Rakkoolee humna raawwachiisummaa dhaabbilee dhuunfaa, waldaalee hawaasaa fi
ummataa keessatti mul’atan hiikuuf qorannoo fi qo’annoo gaggeessuun adda baasuu,
 Bu’aa qorannoo irratti hundaa’uun karoora raawwii hojii qopheessuu,
 Karoora qophaa’e qindoominaan dhaabbilee dhuunfaa, waldaalee hawaasaa fi
ummataa keessatti mul’atan bu’uura irraa hiikuuf leenjiiwwan gaggabaaboo fedhii
irratti hundaa’e ittifufinsaan kennuu,
 Jijjiiramaa hojii irra oolmaa hojiilee ijaarsa dandeettii fi bulchiinsa gaarii dhaabbilee
dhuunfaa fi waldaalee hawaasaaf argamsiisan gamaggamuun ciminootaa fi
hanqinoota adda baasuun sirreeffama taasisuu,
 Muxannoowwan gaggaarii gama ijaarsa humna raawwachiisummaa dhaabbilee
dhuunfaa, waldaalee hawaasaa fi ummataatiin jiran adda abaasuu fi qindeessuun akka
babal’atan taasisuu,
 Kenniinsi tajaajilaa dhaabbilee dhuunfaa fi waldaalee hawaasaatiin kennamu si’aayina,
iftooma, ittigaafatamummaa, kiraa sassaabdummaa irraa bilisa ta’e, haqa-qabeessa,
hirmaachisaa fi bu’aa qabeessa akka ta’u sirna barbaachisu diriirsuun akka hojiirra
oolu taasisuu, raawwii isaa hordofuu,
 Sadarkaa bulchiinsa gaarii dhaabbileen dhuunfaa fi waldaalee hawaasaa keessa jiruu fi
fayyadamummaa ummataa gama misoomaa fi bulchiinsa gaaritiin jiru adda baasuuf
qorannoo fi qo’annoo yaada ummataa gaggeessuun mootummaaf dhiyeessuun kallattii
kennamu akka hojiirra oolu taasisuun, raawwii isaas hordofuu,
 Komiiwwan raawwii hojiilee dhaabbileen dhuunfaa fi waldaalee hawaasaa irratti yeroo
gara garaati ummanni kaasuu qorachuun qaama dhimmi ilaallatuuf dhiyeessuun
deebiin sirriin akka itti kennamuu taasisuu, raawwii isaa hordofuu,
 Olaantummaa ilaalcha fi gocha kiraassaabdummaa dadhabsiisuun olaantummaan
ilaalcha misoomaa akka dagaagu gochuuf sirna hirmaannaan dhaabbileen dhuunfaa fi
waldaalee hawaasaa itti dagaagu diriirsuun hojiirra oolchuu
 Waldaaleen hawaasaa kaayyoo hundeeffamaniif galmaan gahuu akka danda’an
deeggrsaa fi hordoffi itti fufinsa qabu taasisuu, sirna gahuumsa isaanii diriirsuun
hojiirra oolchuu, raawwii isaa hordofuu

72
 3.6.3 Yaa’iinsa Adeemsaalee Hojii Haaraa Ijaarsa Dandeettii pabiliik sarviisii
Gabatee 4:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu Baay’ina Qulqullina Baasii yeroo
3.7 Qorannoo 592,500 Guyyoota 72
ilaalchisee
Fedhii fi rakkoo Adeemsa Sanda 1 Qorannoo Q.200 Guyyaa 2 keessatti
ka’uumsa hojii rakkoo
qorannoo ta’uu hiikuu
danda’an adda danda’uu
baasuu
Piroopozaala Adeemsa Sanda 1 Ulaagaalee Q.500 Guyyaa 5 keessatti
qorannoo hojii qorannoo
qopheessuu hunda kan
hammate
ta’uu
Poropozaala Manajimen Sanda 1 Piropozaal 0 Guyyoota 2
qorannoo tii a gahumsa keessatti
dhiyaate qabu
mirkaneessisiisu
u
Maloota ragaan Adeemsa maloota 4 Saayinsaw _ Guyyoota 5
ittiin hojii fayyadamuu aa ta’uu keesatti
sassaabbamu
qopheessuu
TOR qopheessuu Adeemsa Sanda 1 Qabiyyee Q.300 Guyyaa 1
hojii TOR
hunda
hammatee
qophaa’e
Qaama raga Adeemsa Garee Garee _ Guyyaa 1
sassaabu hojii gahumsa
ramaduu qaban
Ragaa walitti Adeemsa Garee Samuda 120,000 Guyyoota 15
qabuu hojii fudhatame keessatti
hunda
qaqqabuu
Raga xinxaluu fi Adeemsa Garee Meeshaale 30,000 Guyyoota 10
qaaccessuu hojii e keessatti
istastiiksii
gahuumsa
qaban
fayyadam
uu
Wuxinee jalqaba Adeemsa Sanda 1 Sanada 500 Guyyoota 2
qorannichaa hojii istaandard keessatti
baasuu ii isaa eege
Wixinee Adeemsa Sagantaa Galtee 80,000 Guyyoota 2
qophaa’e qaama hojii marii 1 ijaarsa keessatti
dhimmi ilaaluuf qabu
dhiyeessuun
yaada
xummuuraa
walitti qabuu
73
 Sanada Adeemsa Sanda 1 Qorannoo 1,000 Guyyoota 5
xummuuraa hojii sadarkaa keessatti
baasuu isaa
eeggate
Qorannoo Adeemsa Sagantaa 1 Hubannoo 200,000 Guyyoota 2
qophaa’e qaama hojii uumame keessatti
hojiirra oolchuuf
warkoshooppii,
leenjii, foramii fi
kkf
fayyadamuun
akka hojiirra
oolu taasisuu
Yaadoota Adeemsa Marsaa 2 Deeggarsa 80,000 Guyyoota 10
furmaataa hojii gahumsa
keewwaman qabu
hojiirra ooluun
bu’aa fiduu
isaanii hordofuu
fi
Jijjiirama dhufe Adeemsa Marsaa 2 Bu’aa 80,000 Guyyoota 10
xinxaluu hojii sirnaa
adda bahe
3.8 Hojii deeggarsaa 40,400 Guyyoota 16
fi hordoffi
ilaalchisee
Fedhii Deeggarsa Adeemsa Sanada 1 Fedhii 200 Guyyota 2
taasifamu haala hojii deeggarsa keessatti
qabatama guutuu
imaammata, ta’e
tarsiimoo fi
hojimaata mana
hojichaa irratti
hundaa’ee adda
baasuu
Qaama Adeemsich Garee Garee _ Guyyota 1
deeggarsa kennu a gahumsa keessatti
ramaduu qabu
Karoora/cheeklii Adeemsich Sanada 1 Qabiyyee 200 Guyyota 2
stii deeggarsaa a guutuu keessatti
qopheessuu
Qaama Adeemsich Sanda 1 Qabiyyee _ Guyyoota 1
deeggarsa a guutuu keessatti
barbaadu waliin
waliigaltee
uumuu
Akkaataa Adeemsich Akkaataa Jijjiirama _ Guyyoota 10
waliigaltee a karoora fede
taa’een taa’een
deeggarsa
kennuu
Bu’aa taasifamee Adeemsich Sagantaa Jijjiirama 40,000 Karoora gubbaa
hooggansaa fi a argamee fi
raawwataaf waliigaltee
hubannoo irra
uumuu gahame
74
2. Leenjii 45 57,700 45

Cheekliistii Adeemsich Sanada 1 Qabiyyee 200 Guyyota 2

xinxala fedhii a guutuu keessatti
leenjii (training
need assessment)
qopheessuu
Fedhii leenjii Adeemsich Sanada 1 Qaawwa 15,000 Guyyota 5
qorannoo, a dandeettii, keessatti
gorsaa fi beekumsaa fi
adeemsa ilaalcha jiru
madaallii kan adda
keessatti adda baa’e
bahee fi haaraa
akkaataa
cheekliistii
qophaa’een adda
baasuu
Qaama sanada Adeemsich Sagantaa Gahumsa _ Guyyota 1
leenjii qopheessu a hirmaattotaa keessatti
ramaduu fi
orranteeshinii
kennuu
Karoora raawwii Adeemsich Sanada 1 Karoora 500 Guyyaa 2 keessatti
qophii a qabiyyee
sanadootaa guutuu qabu
qopheessuu
Raga ka’uumsa Adeemsich Sanada 1 Ragaalee _ Guyyota 3
qophii sanadaaf a qulqulluu keessatti
gargaru walitti argame
qabuu
Wuxinee Adeemsich Sanada 1 Qaawwa 1,000 Guyyoota 15
jalqabaa a fidhii adda keessatti
qopheessuu bahee waliin
kan
walisime
Wuxinee Adeemsich Sagantaa Qaawwa 20,000 Guyyota 2
qophaa’e qaama a fidhii adda keessatti
dhimmi bahee waliin
ilaallatuuf kan
dhiyeessuun walisime
mirkaneessisuu
TOR leenjii Adeemsich Sanada 1 Qabiyyee 300 Guyyaa 2 keessatti
qopheessuu a TOR hunda
kan guute
Karoora leenjii Adeemsich Sanada 1 Qabiyyee _ Guyyota 2
qopheessu a TOR hunda keessatti
kan guute
Leenjii kennuu Adeemsich Hirmaatto Leenjii Akaataa Akaataa
a ta gahumsaan karooraati karooraatiin
kenname in
Bu’aa leenjii Adeemsich Sanada 1 Bu’aa leenjii 200 Guyyoota 1
leenjitootaa a duraa fi keessatti
madaaluu boodaa
argame

75
Gabaasa leenjii Adeemsich Sanada 1 Qabiyyee 200 Leenjiin
qopheessuu a guutuu xummuramee
Guyyoota 2
keessatti
Bu’aa leenjii fi Adeemsich Sanada 1 Qabiyyee 300 Leenjiin
gabaasa qaama a guutuu xummuuramee
dhimmi Guyyota 3
ilaallatuuf keessatti
dhiyeessuu
Milkaa’ina Adeemsich Sanada 1 Jijjiirama 20,000 Guyyaa 5f
(impact a hojii sakatta’uunWagga
assessment) keessatti atti yeroo 1
leenjii madaaluu dhufe

3.7.3.1. Gahee hojii Garee ijaarsa dandeettii

 Gaaffilee fi fedhii lammiilee yeroo yeroon ka’an qindeessuun mootummaaf
dhiyeessuun kallattii kennamu akka hojiirra oolu taasisuun raawwii isaa hordofuu,
 Qorannoo fi qo’annoo rakkoo gama humna raawwachiisummaa hooggansaa fi
hojjettootaan jiru hiikuun kenna tajaajilaa fedhii tajaajilamtootaa guutuu danda’u
gaggeessuun hojii irra oolchuu,
 Sirna lammiileen hojiiwwan misoomaa fi bulchiinsa gaarii naannoo isaa irratti yeroo
yeroon odeeffannoo karaa kallattii fi al kallattiin ta’een itti argatan ni diriirsa hojiirra
akka oolu ni taasisa raawwii isaa ni hordofa,
 Hojiiwwan riifoormii naannicha keessatti hojii irra oolaa jiran irratti qorannoo
geggeessuun riiformichi hojii irra akka ooluu gochuun fayyadamummaa uummataa
akka mirkanaa’u gochuu,
 Sagantaalee ijaarsa daneettii manneen hojii mootummaa qindeessuun fi dhaabbilee
misoomaa cimsuun akkaataa fedhii uummatichaatiin tajaajila si’ataa fi gahumsa
qabuun kennuu,

 Leenjiiwwan ijaarsa daneettii naannichaa keessatti gaggeeffaman karoorsuun,

qindeessuun fi raawwachuun hojii irra oolmaa isaa madaalaa deemuun humna
raawwachiisummaa manneen hojii mootummaa fi dhaabbilee misoomaa cimsuu,
 Immaammata, tarsiimoowwan, qajeelfamoota, maanuwaalotaa fi sanadoota adda
addaa qopheessuu fi hubannoo uummuun hojii irra oolchuu,
 Manneen hojii mootummaa keessatti istaandardiin kenninsa tajaajilaa fi sirni
keessummeessa komii diriiruun akka hojii irra oolu gochuun bakka hanqinoonni
jirutti sirreeffama taasisuun tajaajila si’ataa uummata naannichaatiif kennuu,
 Muxannoowwan gaggaarii gama raawwii bulchiinsa gaaritiin jiran adda abaasuu fi
qindeessuun akka babal’atan taasisuu,
76
3.7.3.2. Gahee hojii Garee qorannoo raawwii BG fi madaalli, sadarkeessuu fi beekamtii
 Gaaffilee fi fedhii lammiilee yeroo yeroon ka’an qindeessuun mootummaaf dhiyeessuun
kallattii kennamu akka hojiirra oolu taasisuun raawwii isaa hordofuu,
 Sadarkaa bulchiinsa gaarii manneen hojii mootummaa fi dhaabbilee misooma
mootummaa irra jiruu fi fayyadamummaa ummataa gama misoomaa fi bulchiinsa
gaaritiin jiru adda baasuuf qorannoo fi qo’annoo yaada ummataa gaggeessuun
mootummaaf dhiyeessuun kallattii kennamu akka hojiirra oolu taasisuun, raawwii isaas
hordofuu,
 Komiiwwan raawwii hojiilee misoomaa gama bu’uuraalee misoomaa, pirojektoota fi kkf
irratti yeroo gara garaatti mootummaan waadaan galamee osoo hin raawwatamiin
turan qorachuun qaama dhimmi ilaallatuuf dhiyeessuun deebiin sirriinii fi sirreeffamni
akka itti kennamuu taasisuu, raawwii isaa hordofuu,
 Sirna lammiileen hojiiwwan misoomaa fi bulchiinsa gaarii naannoo isaa irratti yeroo
yeroon odeeffannoo karaa kallattii fi al kallattiin ta’een itti argatan ni diriirsa hojiirra
akka oolu ni taasisa raawwii isaa ni hordofa,
 Fedhii manneen hojii fi dhaabbilee misoomaa mootummaa bulchiinsa gaarii irratti
qaban qorachuun adda baasuun gorsa qaawwa isaanii duuchuu danda’u itti fufinsaan
kennuu,
 Manneen hojii mootummaa fi dhaabbilee misooma mootummaa keessatti hojiin kenna
tajaajilaa akka cimu gochuu fi bulchiinsi gaarii mirkanaa’u deeggarsa barbaachisaa
kennuu,
 Hojiilee bulchiinsa gaarii Naannicha keessatti hojjetamaa jiran fixaan baasuuf
dhaabbilee rifoormii ittifufsiisan waliin qindoominaa fi walitti dhiyeenyaan hojjechuu,
 Sirna madaallii akka waliigalaatti bu’aa raawwii hojjettootaa ittiin gaggeeffamu
qopheessuun manajimantii biirrichaa murteessisiisuun diriirsuu fi hojii irra oolchuu,
 Rakkoolee adeemsa madaallii hojjetootaa keessatti mul’atan maqsuuf qorannoowwan
gara garaa gaggeessuun akka hojiirra oolan taasisuun sirna waldorgommii manneen
hojii keessatti uumu,
 Waliigala adeemsa madaallii hojjetootaa itti gaggeeffamu karoorsuu, hubachiisuu,
raawwachuu fi raawwachiisuun hanqinaa fi cimina isaa adda baasuun tarkaanfii
sirreeffamaa fudhachuu fi akka fudhatamu gochuu,

77
  Haala qabatamaa yeroo irratti hundaa’udhaan maanuwaalii fi qajeelfama sirna
madaalli qopheessuun manajimantii biirrichaaf dhiyeessuun murtesisuu
hubachiisuun hojiirra oolchuu,
 Hojiilee madaallii hojjettoota annicha keessatti bu’aa qabeessa taasisuuf sirna
deeggarsaa fi hordoffi diriirsuun hojii irra oolchuu,
 Madaalliin gaggeeffamu raga dhugaa irratti hundaa ‘ee akka gaggeeffamu
xiyyeeffannaa addaa kennuun qabiinsa ragaa raawwii irratti deeggaruu fi hordofuu,
 Bu’aa madaallii raawwii akka yeroon dhiyaatu taasisuun qinseessuun dhiyeessuun,
murteessisiisuun hojii irra akka oolu gochuu,
 Qaawwa dandeettii raawwachiisummaa manneen hojii fi hojjettootaa qorannoon adda
baasuun irratti karoorsuun itti fufinsaan akka hiikkatu gochuu,
 Hojii madaallii hojjeettootaa naannicha keessatti gubbaa hanga gadiitti gaggeeffamu
karoora irraa kaasee hanga sadarkeessuutti qaamolee dhimmi ilaallatu waliin
qindoomuun raawwachuu fi raawwachiisu,
 Gabaasa guutuu waliigala madaallii hojjettoota naannichaa agarsiisu ni qindeessuun
qaama dhimii ilaaluuf dhiyeessuun raga taasisuu,
 Bu’aa madaallii qaama madaalameef yeroo taa’e keessatti qindeessuun beeksisuu,
 Komii madaalliidhaan walqabatee dhiyaatu yeroo ta’ee keessatti raga irratti
sakatta’uun deebiin akka itti kennamu taasisuu,
 Muuxannoowwanii fi barnoota akka waliigalaatti adeemsa madaallii hojjettootaa
keessatti jalqabaa argame qindeessuun akka irraa baratamu taasisuu
 Hojjettoota raawwii gadi aanaa galmeessisaniif deeggrsi addaa isaaniif taasifamuu
maluu qoratee adda baasuun manneen hojii ilaallatuun akka irratti hojjetamu haala ni
mijeessa raawwii isaas hordofuu
 Bu’uura qajeelfama sirna madaallii fi badhaasatiin hojjettoota raawwii hojii isaanii
irra deddeebidhaan gadi aanaa ta’ee irratti tarkaanfin sirreeffamaa itti
gaafatamummaa mirkaneessuu hojiirra akka oolu qaama dhimmi ilaallatuuf
dhiyeessuun akka hojiirra oolu taasisuu dha.
3.7.3.3. yaa’insa hojii garee qorannoo bulchiinsa gaarii fi Madaallii
Gabatee 4.1:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu
Baayina Qulquullina Baasii Yeroo
c. Garee madaallii, sadarkeessuu fi beekamtii 7,077,350 216

78
Qajeelfama Garee Sanada 1 Qabiyyee 200 Guyyota 10
madaallii hunda keessatti
hojjeetootaa fi guuttate
Karoora madaallii
qopheessuu
Qajeelfama Garee Sagantaa Hubannoo 20,000 Guyya 2
madaallii gahaa
hojjeettootaa fi uumame
Karoora madaallii
qophaa’ee irratti
qaama
madaalamuuf
hubannoo uumuu
Qajeelfama Garee Sanada 1 Qabiyyee 300 Guyyota 10
madaallii hunda keessatti
hojjeettootaa guuttate
qopheessuu
Qajeelfama Garee Hirmaattotaan Hubanoo 20,000 Guyya 2
madaallii gahaa argame
hojjeettootaa irratti
hubannoo uumuu
Qophii karoora Garee Sanada Qabiyyee 500 Guyyoota 2
hojjetootaa, gabaasa hunda keessatti
fi qabiinsa raga guuttate
irratti qaawwa jiru
adda baasuu
Ogeessa deeggarsa Garee Koree Koree _ Guyyota 1
kennu ramaduu teekinikaa gahumasa
qabu
Qaawwa adda bahe Garee Sanada 1 Qabiyyee 150 Guyyoota 1
irratti karoora hunda
deeggarsaa guuttate
qopheessuu
Deeggarsa taasifamu Garee Koree Waliigaltee _ Guyyota 1
irratti waliigaltee teekinikaa gaarii
mana hojii uummame
deeggarsa fudhatu
waliin uumuu
Akkaataa waliigaltee Garee Koree Deeggarsa 20,000 Guyyaa 10
taa’een deeggarsa teekinikaa gahaa
kennuu kenname
TOR qopheessuu Garee Sanada 1 Qabiyyee 200 Guyyaa 1
hunda
guuttate
Garee hojii Garee Karee Gahumsa _ Guyyoota 1
madaallii gaggeessu teekinikaa koree
hundeessuu
Garee madaallii Garee Karee Hubannoo 10,000 Guyyaa 1
gaggeessuuf teekinikaa gahaa
hundaa’ee uumame
hubannoo uumuu
Madaaluu Garee Karee Madaallii _ Guyyota 20
teekinikaa qulqullinaan
geggeeffame
Gabaasa madaallii Garee Sanada 1 Qabiyyee 200 Guyyoota 10

79
qopheessuu guutuu qabu keessatti
Bu’aa madaallii Garee Sanada 1 Madaallii _ Guyyota 2
manajimantii qulqullinaan keessatti
biirrichaaf raawwate
dhiyeessuu
TOR hojii Garee Sanada 1 Qabiyyee 300 Guyyaa 1
qopheessuu guutuu qabu
Bu’aa madaallii Garee Sagantaa Akkaataa _ Guyyoota 3
hojjettootaa qajeelfamaa
manneen hojiif SMB
ibsuu
Bu’aa madaallii ifa Garee Koree komii Akkaataa _ Akkaataa
ta’e irratti qajeelfamaa qajeelfamaatiin
hundaa’uudhaan SMB guyyaa 5
komii dhiyaatu
keessummeessuu
garee madaallii Garee Koree Akkaataa _ Guyyaa 1
gaggeessee waliin qajeelfamaa
ta’uun sirreffama SMB
barbaachiisu
taasisuu
Muxannoowwan Garee Sanada 2 Muuxannoo 500,000 Guyyoota 45
hojjettoota raawwii qulqullinaan
olaanaa qindaa’e
galmeessisan
qindeessuu,
maxxansiisuu fi
beeksisuu
Bu’aalee fi jijjiirama Garee Sagantaa Muuxannoo 500,000 Goyyoota 10
sirni madaallii fi sirnaan
beekmtii fidee babal’ate
xinxaluun qaama
dhimmi ilaaluuf
dabarsuu fi galtee
taasisee itti
fayyadamuu
Hanqinaa fi cimina Garee Sanda 1 Dubdeebii _ Guyyaa 5
adeemsa madaallii barsiisaa ta’e
keessaatti adda
bahan facaatidhaan
qaama madaalameef
beeksisuu
Hojjettoota raawwii Garee Sanda Manneen hojii 1,000,000 Guyyoota 30
gadi aanaa sadarkaa gadi
galmeessisan rakkoo anaa jijjiirama
qaban keessaa akk fidan
bahaniif rakkoolee
isaan qabban adda
baasuun dandeettii
humna
raawwachiisummaa
isaanii cimsuuf
gama adeemsa hojii
qorannoo, gorsa,
80
leenjii fi deeggarsaa
fi hordoffi hojiirra
oolmaa riifoormii fi
dhaabbilee itti
fufsiisaniin akka
raawwatamu
taasusuu
Deeggarsa Garee Sanada Akkaaataa _ Guyyoota 5
taasifameen qajeelfama
jijjiirama raawwii SMBtiin
hojjettootaa hin
agarsiifne irratti
tarkaanfin
bulchiinsaa fi seeraa
akka fudhatamu
qaama dhimmi
ilaaluuf dhiyeessuu

3.8. AHI Gurmaa’insa, ramaddii fi faayidaalee

3.8.1 Fedhii, bu’aa, jijjiirama fi kaayyoo diriiraa AHI Gurmaa’insa, ramaddii fi faayidaalee
Gabatee 6:
Maamila Galtee Bu’aa / Milkaa’ina Kaayyoo Hiixataa

81
Manneen  Qo’annoo gurmaa’insaa fi  Gurmaa’insaa fi hojmaata Bara 2017 Rakkoolee
hojii fi hojmaataa, onnachiiftuufi qabeenya namaa mijataa gurmaa’insaa fi
dhaabbilee faayidaalee adda addaa gahumsa diriiretti gargaaramuun hojmaataan walqabatanii
misoomaa qabuu fi hojjechiisuu danda’u manneen hojii kaayyoo mul’atan qorannoo
mootummaa qoratamee hojiirra oolu barbaadu isaanii milkeessan bilchina qabuu fi
sadarkaa  Qorannoo kaffallti iskeelii mindaa  Bu’aa qorannoo iskeelii hirmaachisaa ta’e
sadarkaan rakkoo bakka hojii hiikuu fi haala mindaa qoratame gaggeessuun hojiirra
jiran qabatamaa gabaa, humna kaffaltii dhiyaate. oolchuun 95% hambisuu
mootummaa fi giddu galeessa  Hojjettoota onnechiiftuu fi
gabaa biyyattitiin walitti faayidaalee adda addaa
dhiyeenya qabu qoratamee hojii argatan
irra oolee arguu  Hojjetoota iskeelii mindaa
 Gurma’insa caasaa qunnamtii olii qoratamee baheetti
fi dalgaa ifa ta’e qabu, walirra fayyadamuun hojii isaanii
bu’iinsa aangoo fi gahee hojii kan qulqullinaan raawwatan
hin qabne fi ramaddii gitoota hojii  Hooggansa qabeenya
irra deddeebii kan hin qabne, bu’a namaa naannichaa
qabeessa ta’e, misooma tasgabbaa’ee fi ergama
barbaadamu fiduu fi rakkoo mana hojii galma ga’e
humna namaa hiikuu danda’u
akka jiraatu
 Gorsa fi deegarsa ogummaa
dhiyeenyatti akka kennamuuf
barbaadu.
Hojjattoota  Sirna kaffaltii, onnachiiftuu fi  Kaffaltii, onnachiiftuu fi  Sirna kaffaltii,
mootummaa faayidaalee adda addaa gabaa faayidaalee adda addaa onnachiiftuu fi
yeroo waliin deemu akka hojiirra gabaa yeroo waliin deemu faayidaalee adda addaa
oolu qoratamee hojiirra oole qoratamee hojiirra
 Iddoo hojii mijaa’aa fi nagumaan  Iddoo hojii mijaa’aa fi ooleen ittiquufinsa
isaa mirkanaa’e akka jiraatu nagumaan isaa hojjettootaa 80%
 Dhimmoota waliigaltee barbaadan mirkanaa’e guddisuu
irratti deebii yeroo gabaabaa,  Gaaffi dhiyaateef  Mijaa’inaa fi
qulqullina qabuu fi loogii irra waliigaltee ykn deebii nagummaan iddoo hojii
bilisa ta’e argachuu ni barbaadu kenname 80% mirkaneessuu

Dhaabbilee  Qorannoo gurmaa’insaa fi  Gorsaa fi deeggarsa  Rakkoolee fi fedhii adda

dhuunfaa fi faayidaalee adda addaa irratti teeknikaa fi ogummaa bahan keessaa 90%
waldaalee Gorsa, deeggarsaa fi hordoffi kenname hiikuu
hawaasaa teeknikaa fi ogummaa argachuu  Gurmaa’insaa fi sirna
barbaadu kaffaltii fi fayidaalee adda
addaa bu’aa qabeessa ta’e
diriire.

3.8.2 Gahee hojii AHI Qorannoo Gurmaa’insa, ramaddii hojii fi faayidaalee

 Qajeelfamaa, maanuwaalii fi ulaagaalee qorannoo gurmaa’insa, ramadii fi faayidaalee
manneen hojii fi dhaabbilee misooma mootummaa ittiin hojjetamuu qabu qopheessuun
hojiirra oolchuu,
82
  Qajeelfamaa, maanuwaalii fi ulaagaalee qorannoo gurmaa’insa, ramadii fi faayidaalee
manneen hojii fi dhaabbilee misooma mootummaa ittiin hojjetamuu qabu qophaa’e
irratti qaamota dhimmi ilaaluuf hubannoo uumuu,
 Qajeelfama dandeetiiwwan barbaachisoo pabliik sarviisiitiif barbaachisan qopheessuun
hojiirra oolcha
 Fedhii fi gaaffii qorannoo guurmaa’insa, ramaddii hojii manneen hojii mootummaa fi
dhaabbilee misooma mootummaa irraa dhiyaatu sakatta’uun mirkaneessuu,
 Qo’annoo qaawwa gurmaa’insaa fi hojimaataa manneen hojii mootummaa fi
dhaabbilee misooma mootummaa irratti gaggeessuudhaan hojiirra oolchuu.
 Bu’aa qabeessummaa gurmaa’insa manneen hojii fi dhaabbilee misooma mootummaa
qorachuun qaama dhimmi ilaallatuuf dhiyeessuun akka sirreeffamu taasisuun hojii irra
oolchuu,
 Iskeelii mindaa haala qabatama gabaa yeroo waliin deemu qorachuun yoo murtaa’u
hojiirra oolchuu,
 Qaawwa hojimaataa fi gurmaa’insa waldaalee hawaasaa keessatti mul’atan hiikuuf
deeggarsa taasisuu,
 Qajeelfamoota raawwii kaffaltiiwwan onnachiiftuu fi faayidaalee adda addaa
qopheessuun hojii irra oolchuu
 Kaffaltii, onnachiftuu fi faayidaalee adda addaa manneen hojii naannichaa, dhaabbilee
misooma mootummaa keessatti hojiirra oolan fireemwoorkii walfakkaatuun akka
hoogganamu qorannoo gaggeessuun mootummaaf dhiyeessuun hojiirra akka oolu
taasisuu
 Durgoo gammoojjii/haala qilleensa, durgoo iddoo fi naanna’uumsaa qorachuun qaama
dhimmi ilaaluuf dhiyeessuun yeroo murtaa’e hojiirra oolchuu,
 Qajeelfama uffata seeraa fi iddoo hojii ammayyaa ta’e qopheessuun hojiirra oolchuu
 Qorannoo haala nagummaa fi mijaa’ina iddoo hojii gaggeessuun hojiirra oolchuu
 Qajeelfamoonnii fi hojimaanni qoratamanii fi qophaa’anii hojiirra oolaan aadaa fi
dudhaa manneen hojii hammatanii akka qophaa’anii hojiirra oolan ni taasisa, raawwii
isaas ni hordofa
 Deeggarsa, hordoffi, gorsaa fi leenjii gaggeessuu
3.8.2.1 Gahee hojii Garee gurmaa’insaa, ramaddii fi faayidaalee

83
 Qajeelfamaa, maanuwaalii fi ulaagaalee qorannoo gurmaa’insa, ramadii fi faayidaalee
manneen hojii fi dhaabbilee misooma mootummaa ittiin hojjetamuu qabu qopheessuun
hojiirra oolchuu,
 Qo’annoo qaawwa gurmaa’insaa fi hojimaataa manneen hojii mootummaa fi
dhaabbilee misooma mootummaa irratti gaggeessuudhaan hojiirra oolchuu.
 Bu’aa qabeessummaa gurmaa’insa manneen hojii fi dhaabbilee misooma mootummaa
qorachuun qaama dhimmi ilaallatuuf dhiyeessuun akka sirreeffamu taasisuun hojii irra
oolchuu,
 Qaawwa hojimaataa fi gurmaa’insa waldaalee hawaasaa keessatti mul’atan hiikuuf
deeggarsa taasisuu,
 Qajeelfamaa, maanuwaalii fi ulaagaalee qorannoo gurmaa’insa, ramadii fi faayidaalee
manneen hojii fi dhaabbilee misooma mootummaa ittiin hojjetamuu qabu qophaa’e
irratti qaamota dhimmi ilaaluuf hubannoo uumuu,
 Qajeelfama dandeetiiwwan barbaachisoo pabliik sarviisiitiif barbaachisan qopheessuun
hojiirra oolcha
 Fedhii fi gaaffii qorannoo guurmaa’insa, ramaddii hojii manneen hojii mootummaa fi
dhaabbilee misooma mootummaa irraa dhiyaatu sakatta’uun mirkaneessuu,
 Iskeelii mindaa haala qabatama gabaa yeroo waliin deemu qorachuun yoo murtaa’u
hojiirra oolchuu,
 Qajeelfamoota raawwii kaffaltiiwwan onnachiiftuu fi faayidaalee adda addaa
qopheessuun hojii irra oolchuu
 Kaffaltii, onnachiftuu fi faayidaalee adda addaa manneen hojii naannichaa, dhaabbilee
misooma mootummaa keessatti hojiirra oolan fireemwoorkii walfakkaatuun akka
hoogganamu qorannoo gaggeessuun mootummaaf dhiyeessuun hojiirra akka oolu
taasisuu
 Durgoo gammoojjii/haala qilleensa, durgoo iddoo fi naanna’uumsaa qorachuun qaama
dhimmi ilaaluuf dhiyeessuun yeroo murtaa’e hojiirra oolchuu,
 Qajeelfama uffata seeraa fi iddoo hojii ammayyaa ta’e qopheessuun hojiirra oolchuu
 Qorannoo haala nagummaa fi mijaa’ina iddoo hojii gaggeessuun hojiirra oolchuu
 Qajeelfamoonni mija’umma iddoo hojii qoratamanii fi qophaa’an manneen hojii
keessttii hojii irra akka ooluu ni taasisa, raawwii isaas ni hordofa
 Qajeelfama uffannaa hojii fi nagummaafi fayyumaa iddoo hojii foyya’ee bahee irrattii
leenjii hubannoo uummuu nikenna

84
  Deeggarsa, hordoffi, gorsaa fi leenjii gaggeessuu

3.8.3 Yaa’iinsaAdeemsa hojii ijoo gurmaa’insa, ramaddii fi faayidaalee

Gabatee 7:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwat
u Baayin Qulquullina Baas yeroo
a ii
4 Qorannoo ilaalchiisee 60
Hojii Qo’annoo
Yaada ka’umsa qorannichaa Adeemsa Sanad Fedhii/rakko --- Guyyoota 7
qopheessuu hojichaa a1 o
qabataamaan
jiru
Karoora ka’umsaa qopheessuu Adeemsa Sanad Qabiyyee --- Guyyoota 3
hojichaa a1 TOR hunda
kan hammate
Raga walitti qabuu, xiinxaaluu fi Adeemsa Sanad Rakkoo --- Guyyoota
sanada qo’annichaa baasuu fi hojichaa a1 qabatamaa 40
dhiyeessuu jiru hiikuu
danda’u
Yeroo mirkanaa’uu hubannoo Adeemsa Sanad Rakkoo --- Guyyoota
uumuu fi manneen hojii hojichaa a1 qabatamaa 10
naannichaa keessaatti hojii irra jiru hiikuu
oolchuu danda’u
Hojii Gurmaa’insa Mirkaneessuu 34
Ulaagaalee qophii gurmaa’insi Adeemsa Sanad Ulaagaalee --- Guyyoota
mana hojii tokko hammachuu fi hojichaa a1 gurmaa’insaa 20
hordofuu qabu qopheessuun hunda
manneen hojii beeksisuu guutuu isaa
Fedhii gurmaa’insaa qaama Adeemsa --- Ulaagaalee --- Gaaffi
raawwachiiftuu irraa dhiyaatu hojichaa qophii gurmaa’ins
ka’uumsa taasisuun gaaffi gurmaa’insaa aa dhiyaate
manneen hojii gurmaa’insa hunda guute tokkoof
caasaa irratti dhiyaatuu fi yeroo Guyyoota 3
gara garaatti irra deebii
qorannoo JBAH hordofee
manneen hojii irraa dhiyaatu
xiinxaluu
Bu’aa xiinxalichaa irratti Adeemsa --- Ulaagaalee --- Guyyoota 1
manneen hojii waliin hojichaa qophii
mari’achuun waliigaluu gurmaa’insaa
kan guute
Caasaa mirkaneessuun manneen Adeemsa --- Ulaagaalee --- Guyyoota 2
hojiitiif beeksisuu hojichaa qophii
gurmaa’insaa
kan guute
Hojii Madaallii Hojii fi
Sadarkeessuu
Caasaa mana hojiitiif gitoota Adeemsa Sanad Ulaagaalee --- Guyyoota 2
hojii murteessuu hojichaa a1 ramaddii
85
 hojii hunda
guutee
argamuu
Gitoota hojii murtaa’an Adeemsa Sanad Ulaagaalee --- Guyyoota 3
madaaluudhaan sadarkaa fi hojichaa a1 ramaddii
baay’ina gitoota hojii kennuu gitoota hojii
hunda guutee
argamuu
Gitoota hojii sadarkaa kenname Adeemsa Sanad --- --- Guyyoota 1
irratti manneen hojii wajjin hojichaa a1
irratti marii’achuun irratti
waliigaluu
Bu’aa marii irratti argame Adeemsa Sanad Akkaataa --- Guyyoota 2
fayyadamuun sirreeffama hojichaa a1 waliigalamee
barbaachisu taasisuun manneen n
hojiif dabarsuun akka hojiirra
oolu taasisuu
Hojii Kaffaltii fi Faayidaalee
Qorannoo iskeelii mindaa, Adeemsa Sanad Qajeeltooww --- Guyyoota
onnachiiftuu fi faayidaalee hojichaa a1 an sirna 60
gaggeessuun murteessisuun hojii kaffaltii kan
irra oolchuu guute
Gaaffi dhiyaatu ykn kallattii Adeemsa Sanad Qajeeltooww --- Guyyoota
kennamu irratti Hojichaa a1 an sirna 20
hundaa’uudhaan iskeelii mindaa kaffaltii kan
fi faayidaalee gaggeessuun guute
murteessisuun hojii irra oolchuu
Bu’aa qo’annoo iskeelii mindaa, Adeemsa Sanad ---- --- Guyyoota 5
onnachiiftuu fi faayidaalee irratti hojichaa a1
hubannoo uumuu
Bu’aa qo’annoo murtaa’ee fi Adeemsa Sanad --- --- Guyyoota 2
qajeelfama kanfaltii akka hojichaa a1
biyyaatti jiru haala qabatama
naannootiin akka hojiirra oolu
gochuu
Mijaa’ina Iddoo Hojii
Hanqina naannoo hojii irratti Adeemsa Sanad Rakkoo --- Guyyoota 7
jiru qorachuun yaada ka’umsaa hojichaa a1 qabatamaan
qopheessuu jiru hiikuu
danda’uu
TOR qorannoo mijaa’ina iddoo Adeemsa Sanad Qabiyyee --- Guyyoota 3
hojii qopheessuu hojichaa a1 guutuu kan
qabu
Qorannoo mijaa’ina fi Adeemsa Sanad Rakkoo --- Guyyoota
nagummaa iddoo hojii hojichaa a1 qabatamaan 30
gaggeessuuu jiru hiikuu
danda’u
Qajeelfama mijaa’ina hojii Adeemsa Sanad --- --- Guyyoota
qopheessuun yemmuu hojichaa a1 20
hayyamamu akka hojii irra oolu
gochuu
Qajeelfamicha irratti hubannoo Adeemsa Sanad --- --- Guyyoota 5

86
uumuun hojiirra oolchuu hojichaa a1
Hojii Hordoffi fi Deeggarsaa 21
Karoora ka’umsaa qopheessuu Adeemsa Sanad Qabiyyee --- Guyyoota 3
hojichaa a1 guutuu kan
qabu
Cheeklistii qopheessuu Adeemsa Sanad Qabiyyee --- Guyyoota 3
hojichaa a1 guutuu kan
qabu
Cheeklistii qophaa’e irratti Adeemsa Sanad --- --- Guyyota 12
hundaa’un hanqinaa fi cimina hojichaa a1
raawwii keessatti mul’atan adda
baasuun gabaasa dhiyeessuu
Hanqinootaa sirreessuu fi Adeemsa Sanad Duub-deebii --- Guyyoota 3
ciminoota jiran jajjabeessuun hojichaa a1 barsiisaa fi
duubdeebii kennuu wayitawaa
ta’e

3.9. AHI karooraa fi misooma qabeenya namaa

3.10.1. Fedhii, bu’aa, jijjiirama fi kaayyoo diriiraa adeemsichaa
Gabatee 8:
Maamila Galtee Bu’aa/ Milkaa’ina Kaayyoo hiixataa

Manneen hojii  Karoora qabeenya namaa karoora  Karoora tarsiimoo  Sirna rakkoolee leenjii fi
fi dhaabbilee waliigala mootummaa qabeenya namaa misooma qabeenya namaa
misoomaa Naannichaa wajjiin qindoomina Naannichaa bu’aa manneen hojii
mootummaa qabuu fi baasii qabeenya namaa qabeessa ta’e qophaa’ee Naannichaa keessatti
sadarkaa yeroo gabaabaa fi dheeraa hojiirra oole mul’atan 85% hiiku
sadarkaan tilmaama keessa galchee  Sirna leenjii fi misooma qopheessuun hojiirra
jiran qophaa’e akka jiraatu barbaadu. qabeenya namaa oolchuu.
 Karoora qabeenya namaa qophaa’ee hojiirra oole  Hooggansa qabeenya
naannicha fedhii fi dhiyeessa  Qajeelfamoota fo’annoo namaa Naannichaa
adda baase, baay’ina, qulqullinaa fi filannoo bu’aa karooraa fi hojmaata
fi gahumsa qabuu fi yeroo isaa qabeessa ta’e qophaa’ee eegee akka gaggeeffame
eeggate akka jiraatu. hojiirra oole. taasisuun bu’aa-
 Sirna leenjii fi misooma qabeenya qabeessummaa isaa 80%
namaa bu’a-qabeessa ta’e akka mirkaneessuu
jiraatu barbaadu
 Leenjii fi misooma qabeenya
namaa fedhii bu’uureffate akka
kennamuuf barbaadu
 Qajeelfamoota fo’annoo fi
filannoo bu’aa qabeessa ta’e
qophaa’ee hojiirra akka oolu
barbaadu
Hojjettoota  Leenjii fedhii bu’uureffatee fi  Carraa leenjii yeroo  Fedhgii Leenjii fi
mootummaa Filannoon leenjifamtootaa gabaabaa fi dheeraa misoomni qabeenya
ulaagaalee ifa ta’een akka kennamee hojii irra namaa yeroo gabaabaa fi
geggeeffamuu fi haala bu’aan oole. dheeraa adda bahee hojii
isaa yeroo yeroon itti madalamu  Itti quufinsa irra oolu %90
akka jiraatu. maammiltootaa raawwii  Raawwii fo’annoo fi
 Raawwii fo’annoo fi filannoo dhimmoolee hooggansa filannoo leenjiifamtootaa
qabeenya namaa qulqullina, qabeenya namaa irraa gaggeeffamu loogii, irraa
loogii irra bilisa ta’e, ga’umsaa fi argame. %95 bilisa taasisuu.
iftoomina qabu.  Fooyya’insa Ogummaa
beekumsaa fi jijjiirama
87
 amalaa hojjettoonni
hojii irratti agarsiisan.
 Qajeelfamoota fo’annoo
fi filannoo qabeenya
namaa qophaa’anii hojii
irra oolan
Dhaabbilee • Dandeettiin raawwachiisummaa • Dandeettiin • Humna
dhuunfaa fi isaanii akka cimu barbaadu raawwachiisummaa raawwachiissummaa
waldaalee • Deeggarsi ogummaa hooggansa isaanii fooyya’ee bu’aa dhaabbilee dhuunfaa fi
hawaasaa qabeenya namaa akka taasifamuuf qabeessa ta’a waldaalee hawaasaa
barbaadu • Deeggarsaa fi hordoffi keessa jiran 85% deebii
ogummaa taasifameen kennuu
ga’umsaa fi bu’aa
qabeessummaan isaanii
dabale

3.10.2. Gahee hojii AHI karooraa fi misooma qabeenya namaa

 Imaammatoota, tarsiimoo fi qajeelfamoota raawwii karooraa fi misooma qabeenya
namaa naannichaa qopheessuu, qaama dhimmi ilaaluuf dhiyeessuun yeroo murtaa’u
hojii irra oolchuu,
 Qajeelfama raawwii foo’annoo fi filannoo qabeenya namaa manneen hojii fi dhaabbilee
misooma mootummaa qophaa’u aadaa fi duudhaalee paabliik sarviisii naannichaa
gonfachuu qabu sirnaan hammatee akka qophaa’u taasisuun raawwii isaas hordofuu
dha.
 Gabaa qabeenya namaa naannichaa yeroo yeroon qorachuun mootummaaf dhiyeessuu,
kallattii kenname qaamolee dhimmi ilaallatu waliin akka hojiirra akka oolu taasisuu,
 Fedhii fi dhiyeessa qabeenya namaa dhaabiilee barnoota olaanaa fi manneen hojii
mootummaa waliin ta’uun qorachuudhaan karoora qabeenya namaa naannichaa
tarsiimo’aa fi yeroo gabaabaa qopheessuun hojii irra oolchuu,
 Fedhii leenjii fi barnoota manneen hojii Naannichaa adda baasuu,
 Karoora leenjii fi misooma qabeenya namaa Naannichaa tarsiimo’aa fi gabaabaa
qopheessuu, mirkaneessisuu fi hojii irra oolchuu,
 Tajaajila fo’annoo fi filannoo qabeenya namaatiin walqabatanii dhiyaatan
keessummeessuu
 Sirna seensaa, raawwii fi bahiinsa hooggansa qabeenya namaa naannichaa gahuumsaa
fi bu’aa qabeessa ta’e qorachuun hojiirra oolchuu fi raawwii isaa hordofuu,
 Raawwii hooggansa qabeenya namaa irratti deeggarsa, hordoffi fi gorsa kennuu
 Sirna fo’annoo fi filannoo dargaggoota gara pabliik sarviisii Naannichaatti itti galan
qopheessee hojiirra oolchuu,
88
3.10.3. Yaa’iins hojii AHI karooraa, misooma fi bobaa’iinsa qabeenya namaa
Gabatee 9:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii Hojii
Raawwatu Baay’ina Qulqullina Baasii Yeroo
Hojiilee Hojjataman
Hojii qo’annoo
Yaada ka’umsa qo’annichaa Adeemsa Sanada Fedhii/rakkoo --- Guyyoota
qopheessuu hojichaa 1 qabataamaan 7
jiru
Karoora ka’umsaa Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota
qopheessuu hojichaa 1 guutuu kan 3
qabu
Raga walitti qabuu, Adeemsa Sanada Rakkoo --- Guyyoota
xiinxaaluu fi sanada hojichaa 1 qabatamaa jiru 40
qo’annichaa baasuu fi hiikuu danda’u
dhiyeessuu
Qorinnicha mirkaneessisuun Adeemsa Sanada --- --- Guyyoota
hubannoo uumuu fi hojii hojichaa 1 5
irra oolchuu
Hojii Karoora Qabeenya
Namaa
Imaammataa fi qajeelfama Adeemsa Sanada Rakkoo/fedhii --- Guyyoota
raawwii karoora qabeenya hojichaa 1 jiru deebisuu 40
namaa qopheessuun hojiirra danda’uu
oolchuu fi hordofuu
Imaammataa fi qajeelfama Adeemsa --- Rakkoon jiru --- Guyyoota
raawwii karoora qabeenya hojichaa hiikamuu isaa 15
namaa qophaa’e hojii irra
oolchuu
Ragaa qophii karoora Adeemsa Sanada Qabiyee --- Guyyoota
qabeenya namaatiif oolu hojichaa 1 qorannoon 30
walitti qabuu, qindeessuu fi tokko
xiinxaluu hammachuu
qabu hunda
hammachuu
isaa
Karoora qabeenya namaa Adeemsa Sanada Rakkoo --- Guyyoota
nannichaa yeroo gabaabaa hojichaa 1 qabeenya namaa 20
fi dheeraa qopheessuun jiru hiikuu
murtessisuu danda’uu isaa
Karoora qabeenya namaa Adeemsa --- --- --- Guyyoota
mirkanaa’e irratti hubannoo hojichaa 5
uumuu fi hojii irra akka oolu
tasiisuu
Hojii misooma qabeenya
namaa
Ragaafi odeeffannoo qophii Adeemsa Sanada Rakkoo/fedhii --- Guyyoota
imaamataafi qajeelfama hojichaa 1 jiru deebisuu 20
raawwii misooma qabeenya danda’uu isaa
namaatiif oolu walitti qabuu,
qindeessuu fi xiinxaluu
89
Imaammataa fi qajeelfama Adeemsa --- --- --- Guyyoota
raawwii misooma qabeenya hojichaa 10
namaa qopheessuu fi
murteessisuu
Imaammataa fi qajeelfama Adeemsa Sanada --- Guyyoota
raawwii misooma qabeenya hojichaa 1 15
namaa qophaa’e irratti
hubannoo uumuudhaan
hojii irra akka oolu taasisuu
Fedhii leenjii yeroo dheeraa Adeemsa Sanada Fedhii leenjii --- Guyyoota
fi gabaabaa qo’annoon adda hojichaa 1 deebisuu 20
baasuu, murteessisuu fi danda’uu isaa
manneen hojii keessatti hojii
irra akka oolu taasisuu
Bu’aa sagantaaleen leenjii Adeemsa --- --- --- Guyyoota
argamsiisan sakatta’uun hojichaa 5
hanqinaalee raawwii jiru
adda baasuun yaada murtii
waliin mootummaadhaaf
dhiyeessuu, murteessisuu fi
hojii irra oolchuu
Hojii bobaa’iinsa qabeenya
namaa
Haala itti fayyadama Adeemsa Sanada Qaawwa adda --- Guyyoota
qabeenya namaa manneen hojichaa 1 bahe 10
hojii irratti fi qajeelfamoota
raawwii fo’annoo fi filannoo
hojii irra jiran xiinxaluun
adda baasuu,
Qajeelfama fo’annoo fi Adeemsa Sanada Qaawwa adda --- Guyyoota
filannoo fooyyessuu hojichaa 1 bahe cufuu 15
danda’uu isaa
Qajeelfama fo’annoo fi Adeemsa Sanada --- --- Guyyoota
filannoo fooyya’e irratti hojichaa 1 5
hubannoo uumuu fi hojii
irra akka oolan taasisuu
Hojii hordoffi fi deeggarsaa
Karoora ka’umsaa Adeemsa Sanada Qabiyyee hunda --- Guyyoota
qopheessuu hojichaa 1 hammachuu 3
isaa
Cheklistii qopheessuu Adeemsa Sanada Qabiyyee hunda --- Guyyoota
hojichaa 1 hammachuu 5
isaa
Chekliistii qophaa’e irratti Adeemsa Sanada Ciminaa fi --- Guyyoota
hundaa’un hanqinaa fi hojichaa 1 hanqina ifatti 21
cimina raawwii keessatti adda baasuu
mul’atan adda baasuun
gabaasa dhiyeessuu
Ciminoota fi hanqinoota Adeemsa Sanada Duub-deebii --- Guyyoota
adda bahan irratti duub- hojichaa 1 waytawaa fi 3
deebii kennuu barsiisaa ta’e

90
3.10.3.1. Gahee hojii Garee qorannoo karooraa fi misooma qabeenya namaa
 Imaammatoota, tarsiimoo fi qajeelfamoota raawwii karooraa fi misooma qabeenya
namaa naannichaa qopheessuu, qaama dhimmi ilaaluuf dhiyeessuun yeroo murtaa’u
hojii irra oolchuu,
 Qajeelfama raawwii foo’annoo fi filannoo qabeenya namaa manneen hojii fi dhaabbilee
misooma mootummaa qophaa’u aadaa fi duudhaalee paabliik sarviisii naannichaa
gonfachuu qabu sirnaan hammatee akka qophaa’u taasisuun raawwii isaas hordofuu
dha.
 Gabaa qabeenya namaa naannichaa yeroo yeroon qorachuun mootummaaf dhiyeessuu,
kallattii kenname qaamolee dhimmi ilaallatu waliin akka hojiirra akka oolu taasisuu,
 Fedhii fi dhiyeessa qabeenya namaa dhaabiilee barnoota olaanaa fi manneen hojii
mootummaa waliin ta’uun qorachuudhaan karoora qabeenya namaa naannichaa
tarsiimo’aa fi yeroo gabaabaa qopheessuun hojii irra oolchuu,
 Fedhii leenjii fi barnoota manneen hojii Naannichaa adda baasuu,
 Karoora leenjii fi misooma qabeenya namaa Naannichaa tarsiimo’aa fi gabaabaa
qopheessuu, mirkaneessisuu fi hojii irra oolchuu,
 Tajaajila fo’annoo fi filannoo qabeenya namaatiin walqabatanii dhiyaatan
 keessummeessuu
 Sirna seensaa, raawwii fi bahiinsa hooggansa qabeenya namaa naannichaa gahuumsaa
fi bu’aa qabeessa ta’e qorachuun hojiirra oolchuu fi raawwii isaa hordofuu,
 Raawwii hooggansa qabeenya namaa irratti deeggarsa, hordoffi fi gorsa kennuu
 Sirna fo’annoo fi filannoo dargaggoota gara pabliik sarviisii Naannichaatti itti galan
qopheessee hojiirra oolchuu,

3.10.3.2. Fedhii, bu’aa, jijjiirama fi kaayyoo diriiraa hojii TQO fi ragaa qabeenya namaa
Gabatee 9.1:
Maamila Galtee Bu’aa/Milkaa’ina Kaayyoo Hiixataa

91
Manneen hojii fi • Ragaa fi • Ragaa fi Istaatistiksii • Odeeffannoon qabeenya namaa
dhaabbilee misoomaa istaatistiksii qabeenya namaa qulqullina qabu, yeroosaa eeggate
mootummaa qabeenya namaa qindaa’ee. fi dhimma barbaadame waliin
sadarkaa sadarkaan qindaa’ee fi • Sirna ragaa fi hariiroo qabu qindeessuun
jiran qulqullina qabu Odeeffannoo bulchiinsa murteewwan qaamoolee adda
barbaadu. qabeenya namaa hojii addaan kennamu qulqullina
• Sirna ragaa fi irra oole. (gahumsa) akka qabaatu gochuun
odeeffannoon • Ragaa fi odeeffannoo fedhii maamiltootaa %90’n
qabeenya namaa qabeenya namaa murtee guutuu.
ammayyaa’aa ta’e bu’a-qabeessa ta’eef oole
barbaadu
Hojjettoota • Ragaan • Ragaa hojjettootaa karaa • Odeeffannoon qabeenya namaa
mootummaa hojjettootaa karaa amansiisaa fi qulqullina qabu, yeroosaa eeggate
amansiisaa fi ammayyaa’aa ta’een fi dhimma barbaadame waliin
ammayyaa’aa qindaa’ee qabame hariiroo qabu qindeessuun
ta’een qindaa’ee murteewwan qaamoolee adda
akka qabamuu fi addaan kennamu qulqullina
dhiyaatuuf (gahumsa) akka qabaatu gochuun
barbaadu fedhii maamiltootaa %85’n
guutuu.
Dhaabbilee • Deeggarsa Deeggarsa teekninaa fi Rakkoo teeknikaa fi ogummaa
dhuunfaa fi teeknikaa fi ogummaa kennameen dhaabbilee dhuunfaa fi waldaalee
waldaalee hawaasaa ogummaa ragaa rakkoo isaanii furame hawaasaa 80% hiikame
qabeenya namaa
irratti argachuu
barbaadu

3.10.4. Gahee hojii AHI TQO fi ragaa qabeenya namaa

 Sirna gurmaa’insa, qabinsa fi itti fayyadama ragaa qabeenya namaa qopheessuu,
 Sirna gurmaa’insa, qabinsa fi itti fayyadama ragaa qabeenya namaa qophaa’e irratti
leenjii qaama dhimmi ilaaluuf kennuu,
 Riikardii fi kuusaa qabeenya namaa Naannichaa gurmeessuu, qabuu fi faayidaa
barbaadameef oolchuu,
 Sirnoota qabinsa ragaa ammayyaa (HRIS)qorachuu ykn qorachiisuun hojii irra
oolchuu,
 Haala gurmaa’insa, qabiinsaa fi itti fayyadama odeeffannoo qabeenya namaa
naannichaa qo’achuu, foyyeessuu fi hojii irra oolchuu
 Odeeffannoo fi ragaa qabeenya namaa naannichaa walitti qabuu, gurmeessuu fi
xiinxaluun,
 Odeeffannoo fi istaatistiksii qabeenya namaa Naannichaa qopheessuun qaama itti
fayyadamuuf raabsuu
3.10.5. Yaa’iinsa hojiiAHI Teknooloojii Odeeffannoo fi Ragaa Qabeenya Namaa
Gabatee 9.2:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu Baay’ina Qulqullina Baasii Yeroo
92
Hojiilee hojjetaman
Hojii qorannoo qabiinsa
ragaa fi odeeffannoo
qabeenya namaa
Yaada ka’umsa Adeemsa Sanada Fedhii/rakkoo --- Guyyoota 7
qo’annichaa qopheessuu hojichaa 1 qabataamaan
jiru
Karoora ka’umsaa Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota 3
qopheessuu hojichaa 1 guutuu kan
qabu
Raga walitti qabuu, Adeemsa Sanada Rakkoo --- Guyyoota 40
xiinxaaluu fi sanada hojichaa 1 qabatamaa jiru
qo’annichaa baasuu fi hiikuu
dhiyeessuu danda’uu
Bu’aa qorannichaa Adeemsa Sanada --- --- Guyyoota 5
mirkaneessisuun hojichaa 1
hubannoo uumuu fi hojii
irra oolchuu
Hojii misooma TQO
hooggansa ragaa fi
odeeffannoo
Itti fayyadama qabeenya Adeemsa Sanada Hojii --- Waggaa 1
namaa Sirna Odeeffannoo hojichaa 1 qabeenya
Hooggansa (MIS)’n namaa hunda
deeggaruun hojjechuu MIS
deeggaramuu
Moosaajii/uunkaalee adda Adeemsa Mosaajii Mosaajii/unka --- Guyyoota 45
addaa ragaa fi hojichaa 1 raga qabeenya
odeeffannoon qabeenya namaa karaa
namaa ittiin sassaabamu guutuu ta’een
qopheessuu hojjechiisuu
danda’u
Moosaajii /unkaalee Adeemsa ---- ---- ---- Guyyoota 5
qophaa’an irratti hojichaa
hubannoon uumuun
manneen hojii sadarkaa
sdarkaan jiraniif raabsu
Ragaa fi odeeffannoo Adeemsa Sanada Istaandardii Ji’oota 2
qabeenya namaa manneen hojichaa 1 ragaan tokko ---
hojii mootummaa irraa guutuu qabu
walitti qabuu, qindeessuun
xiinxaluu fi daataa beeziitti
galchuu.
Istaatistiiksii qabeenya Adeemsa Sanada Ragaa qabeenya --- Ji’oota 1
namaa naannichaa hojichaa 1 Namaa
qopheessuu, maxxansiisuu Naannichaa
fi qaama itti fayyadamuuf guutuu
raabsuu. agarsiisuu isaa
Hojii Gurmaa’insa,
qabiinsaa fi itti fayyadama
kuusaalee hojjattoota
mootummaa fi raga
93
qabeenya namaa.
Kuusaalee hojjattoota Adeemsa 100% Ragaa kuusaa --- Hojjetaan
mootummaa fi ragaa hojichaa hojjettootaa tokko
qabeenya namaa guutuu Guyyaatti
gurmeessuu fi qabachuu kuusaa 80
ammayyeessuu

Kuusaalee hojjattoota Adeemsa 100% Ragaa kuusaa -- Ragaa

mootummaa fi ragaa hojichaa hojjettootaa hojjetaa 1
qabeenya namaa sirnaan guutuu daqiiqaa 15
qabuu, fooyyessuu fi qabachuu
faayidaa barbaadameef
oolchuu
Hojii hordoffi fi deeggarsaa
Karoora ka’umsaa Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota 3
qopheessuu hojichaa 1 hunda
hammachuu
isaa
Cheklistii qopheessuu Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota 5
hojichaa 1 hunda
hammachuu
isaa
Chekliistii qophaa’e irratti Adeemsa Sanada Ciminaa fi --- Guyyoota 21
hundaa’un hanqinaa fi hojichaa 1 hanqina ifatti
cimina raawwii keessatti adda baasuu
mul’atan adda baasuun
gabaasa dhiyeessuu
Hanqinootaa sirreessuu fi Adeemsa Sanada Duub-deebii --- Guyyoota 3
ciminoota jiran hojichaa 1 waytawaa fi
jajjabeessuun dubdeebii barsiisaa ta’e
kennuu

3.11. AHI hordoffii fi gamaggama raawwii hooggansa qabeenya namaa

3.11.1. Fedhii, bu’aa, jijjiirama fi kaayyoo diriiraa adeemsichaa
Gabatee 10:
94
Maamila Galtee Bu’aa/Milkaa’ina Kaayyoo Hiixataa
Manneen • Siivil sarviisii Naannichaa keessatti • Seerotaa fi qajeelfamoota • Sirna
hojii fi bulchiinsii gaarii fi ol’aantummaan raawwii hooggansa qabeenya ol’aantummaa
dhaabbilee seeraa akka dagaagu namaa irratti deeggarsa, gorsa, seeraa fi Bulchinsii
misoomaa • Deeggarsaa fi hordoffi raawwii leenjii kennameen bu’aa gaarii Manneen
mootummaa seerotaa fi qajeelfamoota qabeenya qabeessummaan isaanii dabale hojii fi dhaabbilee
sadarkaa namaa irratti barbaadu • Ol’aantummaan seeraa misooma
sadarkaan • Hojjattoota ga’umsaa fi naamusa kabajame fi Bulchiinsa gaarii mootummaa
jiran gaarii qabaniin hojiin akka manneen hojii fi dhaabbilee keessatti 85 %
hojjatamuu misooma mootummaa mirkaneessuu
keessatti mirkanaa’e
Hojjettoota • Mirgi isaanii kabajamee dirqamni • Mirgaa fi waadaan seeraan • Siviil Sarvaantii
mootummaa seeraan kennameef bahuu barbaadu galameef hojiirra oole mirgaa fi dirqama
• Qajeelfamni hooggansa qabeenya • Hojjettoota mirgaa fi dirqama isaa beekee,
namaa sirnaan akka hojiirra oolu isaanii beekanii itti kaka’umsa cimaa
barbaadu gaafatamummaa isaanii bahan qabaatu %80 akka
• Hojjetaan Mootummaa komii fi • Yeroo gabaabaa fi dhiyeenyatti uumamuu
gaaffi dhimmoota mirga isaa waliin deebii fi murtee kenname taasiisuu
wal-qabtee irratti deebii seera • Ga’umsa murteessummaa • Komii raawwii
qabeessa ta’e argachuu uumame seerotaatiin
• Humni murteessummaa fi walqabatan %90’n
raawwatchiisuummaa mana murtii hiikuu
Bulchiinsaa akka cimu, • Qulqullina murtii
%100 ’n
mirkanaa’e
• Seerotaa, qajeelfamoota hooggansa • Leenjii hubannoo, gorsaa fi • Rakkinaalee
qabeenya namaa irratti ba’anii fi deggarsaa seerootaa fi raawwii hojii irra
rakkinaalee mudatan irratti qajeelfamoota hooggansa oolmaa seerotaa fi
hordoffi, deeggarsa, gorsaa fi leenjii qabeenya namaa irratti qajeelfamoota
akka kennamuuf keenname. hooggansa
• Saffina fi qulqullina raawwii qabeenya
Bulchiinsa qabeenya namaa namaatiin
Mannen hojii keessatti umame walqabatan %85’n
hiikuu

3.11.2. Gahee hojii AHI hordoffii fi gamaggama raawwii hooggansa qabeenya namaa
 Maanuwaalii hordoffi raawwii seerootaa qopheessuun qaamota dhimmi ilaaluuf
hubannoo uumuun hojiirra oolchuu,
 Rakkoolee raawwii seerotaa mannneen hojii mootummaa fi dhaabbilee misooma
irratti qo’annoo gaggeessuun furmaata kennuu
 Gorsa, deeggarsa, too’annoo fi hordoffi karoora irratti hundaa’ee taasisuu,
 Leenjii rakkoolee raawwii hooggansa qabeenya namaa hiikuu danda’an kennuu,
 Iyyata, eeruu fi komiiwwan dhiyaatan qulqulleessuun murtee kennuu
 Seeraa fi qajeelfamoota hooggansa qabeenya namaa fooyyessuun hojii irra akka oolu
taasisuu
 Aadaa fi duudhaalee Labsii, danbii naamusaa akkasumas qajeelfama raawwii foo’annoo
fi filannoo qabeenya namaa manneen hojii fi dhaabbilee misooma mootummaa

95
 naannichaa gonfachuu qaban sadarkaa mana hojii, hooggansaa fi hojjetaatti sirnaan
hojiirra ooluu isaa ni hordofa, tarkaanfi sirreeffamaa ni fudhata.
 Wixinee qajeelfamoota, dambiilee fi maanuwaaliiwwan adda addaa qaamota adda
addaa waliin ta’uun qopheessuu,
3.11.3. Yaainsa hojii Adeemsa hojii ijoo hordoffii fi gamaggama raawwii hooggansa
qabeenya namaa
Gabatee 11:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu Baay’ina Qulqullina Baasii Yeroo
Hojiiwwan
Raawwataman
Hojii qo’annoo
Yaada ka’umsa Adeemsa Sanada 1 Fedhii/rakko --- Guyyoota 7
qorannichaa hojichaa o
qopheessuu qabataamaa
n jiru
Karoora Adeemsa Sanada 1 Qabiyyee --- Guyyoota 3
ka’umsaa hojichaa guutuu kan
qopheessuu qabu
Ragaa walitti Adeemsa Sanada 1 Rakkoo --- Guyyoota 40
qabuu, xiinxaluu hojichaa qabatamaa
fi sanada jiru hiikuu
qo’annichaa danda’uu
baasuu fi
mirkaneessisuu
Sanada Adeemsa Sanada 1 Rakkoon --- Guyyoota 5
qoratamee fi hojichaa raawwii
Seera, danbiilee fi seerotaa fi
qajeelfamoota qajeelfamoot
raawwii aa hiikamuu
bulchiinsa
qabeenya namaa
hojii irra jiranii fi
haaraa ba’an
irratti leenjii
kenuu fi hojiirra
oolchuu
Hojii Hordoffi
Raawwii Seeraa
Maanuwaalii Adeemsa Sanada 1 Maanuwaalii --- Guyyoota 20
hordoffi raawwii hojichaa hojjechiisuu
seerootaa danda’u
qopheessuu
Hubannoo Adeemsa Sanada 1 ---- --- Guyyoota 3
maanuwaalii hojichaa
qophaa’e irratti
uumuu

96
Karoora Adeemsa Sanada 1 Cheeklistii --- Guyyoota 10
ka’umsaa fi hojichaa qabiyyee
cheekliisti guutuu qabu
hordoffi
qopheessuu.
Hordoffi raawwii Adeemsa Sanada 1 Qaawwa --- Guyyoota 20
seeraa hojichaa raawwii
gaggeessuun seerotaa
hanqinaaalee ifatti
adda baasuu agarsiisuu
danda’uu
Gabaasa Adeemsa Sanada 1 Gabaasa --- Guyyoota 2
dhiyeessuu, hojichaa guutuu
murteessisuu fi
tarkaanfi
sirreeffamaa
fudhachuu
Duubdeebii Adeemsa Sanada 1 Duub-deebii --- Guyyoota 2
manneen hojiitiif hojichaa wayitawaa fi
kennuu fi barsiisaa ta’e
hubannoo
uumuu
Hojii leenjii
kennuu
Cheekliistii Adeemsic Sanada 1 Qabiyyee 200 Guyyota 2 keessatti
xinxala fedhii ha guutuu
leenjii (training
need assessment)
qopheessuu
Fedhii leenjii Adeemsic Sanada 1 Qaawwa 15,000 Guyyota 5 keessatti
adda bahee fi ha dandeettii,
haaraa akkaataa beekumsaa fi
cheekliistii ilaalcha jiru
qophaa’een adda kan adda
baasuu baa’e
Qaama sanada Adeemsic Sagantaa Gahumsa _ Guyyota 1 keessatti
leenjii qopheessu ha hirmaattotaa
ramaduu fi
orranteeshinii
kennuu
Karoora raawwii Adeemsic Sanada 1 Karoora 500 Guyyaa 2 keessatti
qophii ha qabiyyee
sanadootaa guutuu qabu
qopheessuu
Raga ka’uumsa Adeemsic Sanada 1 Ragaalee _ Guyyota 3 keessatti
qophii sanadaaf ha qulqulluu
gargaru walitti argame
qabuu
Wuxinee Adeemsic Sanada 1 Qaawwa 1,000 Guyyoota 15
jalqabaa ha fidhii adda keessatti
qopheessuu bahee waliin
kan walisime
Wuxinee Adeemsic Sagantaa Qaawwa 20,000 Guyyota 2 keessatti
qophaa’e qaama ha fidhii adda
97
dhimmi bahee waliin
ilaallatuuf kan walisime
dhiyeessuun
mirkaneessisuu
TOR leenjii Adeemsic Sanada 1 Qabiyyee 300 Guyyaa 2 keessatti
qopheessuu ha TOR hunda
kan guute
Karoora leenjii Adeemsic Sanada 1 Qabiyyee _ Guyyota 2 keessatti
qopheessu ha TOR hunda
kan guute
Leenjii kennuu Adeemsic Hirmaatto Leenjii Akaataa Akaataa
ha ta gahumsaan karooraati karooraatiin
kenname in
Bu’aa leenjii Adeemsic Sanada 1 Bu’aa leenjii 200 Guyyoota 1
leenjitootaa ha duraa fi keessatti
madaaluu boodaa
argame
Gabaasa leenjii Adeemsic Sanada 1 Qabiyyee 200 Leenjiin
qopheessuu ha guutuu xummuramee
Guyyoota 2
keessatti
Bu’aa leenjii fi Adeemsic Sanada 1 Qabiyyee 300 Leenjiin
gabaasa qaama ha guutuu xummuuramee
dhimmi Guyyota 3 keessatti
ilaallatuuf
dhiyeessuu
Milkaa’ina Adeemsic Sanada 1 Jijjiirama 20,000 Guyyaa 5f
(impact ha hojii sakatta’uunWagga
assessment) keessatti atti yeroo 1
leenjii madaaluu dhufe
Hojii iyyataa fi
komii
Eeruu, Adeemsa Xalayaa 1 Seerotaa fi --- Daqiiqaa 30
komiiwwan fi hojichaa qajeelfamoot
iyyata raawwii a caban
seerotaa irratti ibsuu fi
dhiyaatu kallattii
raawwii
qulqulleessuudha sirrii
an murtii kennuu agarsiisuu
fi manneen hoji danda’uu
dhimmi ilaalu
akka beekan
taasisuu
Labsii fi danbii Adeemsa Sanada 1 Rakkoo --- Ji’oota 2
Qabeenya namaa hojichaan hiikuu
pabliik sarviisii danda’uu
naannichaa
fooyyessuun
wixinee qaama
dhimmi
ilaallatuuf
dhiyeessuu
Sirna Adeemsa Sanada 1 ---- --- Guyyoota 5
hojichaan
98
dhiyeeffannaa
komii, hojmaata
kenniinsa murtee
fi raawwii
seerootaa
ilaalchisee leenjii
hubannoo uumu
kennuu

3.12. Mana murtii bulchiinsa

3.12.1. Fedhii, bu’aa, jijjiirama fi kaayyoo diriiraa adeemsichaa
Gabatee 12:
Maamila Galtee Bu’aa/Milkaa’ina Kaayyoo Hiixataa
Manneen hojii fi • Siivil sarviisii Naannichaa • Seerotaa fi qajeelfamoota • Sirna
dhaabbilee keessatti bulchiinsii gaarii fi raawwii hooggansa qabeenya ol’aantummaa
misoomaa ol’aantummaan seeraa akka namaa irratti deeggarsa, gorsa, seeraa fi Bulchinsii
mootummaa dagaagu leenjii kennameen bu’aa gaarii Manneen
sadarkaa qabeessummaan isaanii dabale hojii fi dhaabbilee
sadarkaan jiran • Ol’aantummaan seeraa misooma
kabajame fi Bulchiinsa gaarii mootummaa
manneen hojii fi dhaabbilee keessatti 95%
misooma mootummaa mirkaneessuu
keessatti mirkanaa’e
Hojjettoota • Mirgi isaanii kabajamee • Mirgaa fi waadaan seeraan • Siviil Sarvaantii
mootummaa dirqamni seeraan kennameef galameef hojiirra oole mirgaa fi dirqama
bahuu barbaadu • Hojjettoota mirgaa fi dirqama isaa beekee,
• Qajeelfamni hooggansa isaanii beekanii itti kaka’umsa cimaa
qabeenya namaa sirnaan akka gaafatamummaa isaanii bahan qabaatu %80 akka
hojiirra oolu barbaadu • Yeroo gabaabaa fi dhiyeenyatti uumamuu
• Hojjetaan Mootummaa komii fi deebii fi murtee kenname taasiisuu
gaaffi dhimmoota mirga isaa • Ga’umsa murteessummaa • Komii raawwii
waliin wal-qabtee irratti deebii uumame seerotaatiin
seera qabeessa ta’e argachuu walqabatan
• Humni murteessummaa fi %100’n hiikuu
raawwatchiisuummaa mana • Qulqullina murtii
murtii Bulchiinsaa akka cimu fi %100 ’n
daqabamaa ta’uu mirkanaa’e

3.12.2. Gahee hojii Mana murtii bulchiinsa

 Ol’iyyannoo adabbii naamusaa irratti murtee keennuu,
 Gaaffi hiikoo seera bulchiinsa hojjetoota mootummaa irratti dhiyaatuuf deebii
keennuu,
 Murtii kenname irratti diddaa raawwii qaama haqaa dhimmi ilaalutti dhiyeessuun
raawwachiisuu,
 Qorannoo fi qu’annoo raawwii serotaa irratti gaggeessuu,

99
  Leenjii labsiilee, dambiilee, qajeelfamootaa fi maanuwaalii bulchiinsa qabeenya namaa
irratti kennuu,
 Wixinee dambiilee, qajeelfamoota fi maanuwaaliiwwan adda addaa qaamota adda
addaa waliin olaantummaan ni qopheessaa
3.12.3. yaa’iinsa hojii mana murtii bulchiinsaa
Gabatee 12:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu Baay’ina Qulqullina Baasii Yeroo
Hojiiwwan Raawwataman
Hojii qo’annoo
Yaada ka’umsa Adeemsa Sanada Fedhii/rakkoo --- Guyyoota
qorannichaa qopheessuu hojichaa 1 qabataamaan 7
jiru
Karoora ka’umsaa Adeemsa Sanada Qabiyyee --- Guyyoota
qopheessuu hojichaa 1 guutuu kan 3
qabu
Ragaa walitti qabuu, Adeemsa Sanada Rakkoo --- Guyyoota
xiinxaluu fi sanada hojichaa 1 qabatamaa jiru 40
qo’annichaa baasuu fi hiikuu
mirkaneessisuu danda’uu
Sanada qoratamee fi Seera, Adeemsa Sanada Rakkoon --- Guyyoota
danbiilee fi qajeelfamoota hojichaa 1 raawwii 5
raawwii bulchiinsa seerotaa fi
qabeenya namaa hojii irra qajeelfamootaa
jiranii fi haaraa ba’an hiikamuu
irratti leenjii kenuu fi
hojiirra oolchuu
Hojii Ol’iyyannoo, Diddaa
Raawwii fi Hiikoo Seeraa
Oliyyannoo dhiyaate Reejistiraara Xalayaa --- --- Daqiiqaa
fudhachuudhaan dhimmii 1 40
dhiyaatee oliyyachiisuu
isaa mirkaneessuu,
ragaalee dhiyaachuu
qabanii fi guyyaa itti
dhiyaachuu qabu adda
baasuun mana hojii
dhimmi ilaaluuf beellama
kennuu
Guyyaa beellamaa Dhaddachaan Falmii 1 Ragaan sirrii --- Daqiiqaa
dhaddacha irratti falmii seera hordofee 60
afaanii gaggeessuu sassaabamuu
isaa
Falmiin erga Abbaa seeraa Galmee Yaada murtee --- Guyyaa 1
gaggeeffameen booda 1 seera
abbaan seeraa galmee bu’uureffatee fi
qorachuudhaan yaada ragaan
murtee dhaddachaaf deeggarame
ta’uu
100
dhiyeessuu

Dhaddachi yaada murtee Dhaddachaan Galmee Murtee seera --- Daqiiqaa

dhiyaate qorachuudhaan 1 bu’uureffatee 50
murtii ni kenna
Murtiin murtaa’e abbaa Abbaa seeraa Xalayaa ---- --- Daqiiqaa
dhimmaa fi manneen 1 30
hojiitiif akka beekan
taasisuu fi hojii irra
oolchuu
Murtee kennameeitti Abbaa seeraa Sanada ---- --- Daqiiqaa
qamnii itti hin quufnee yoo 1 60
jiraate garagalchi
murtichaa xalaaya
gaggeesituun kennu dha
Diddaa raawwii seeraa Abbaa seeraa Xalayaa Olaantummaan --- Daqiiqaa
qaama haqaa dhimmi 1 seeraa 60
ilaalutti dabarsuun akka mirkanaa’uu
raawwatamu taasisuu
Gaaffi hiikoo seeraa Abbaa seeraa Xalayaa Rakkoo ture --- Daqiiqaa
dhiyaatu qo’achuun deebii 1 hiikuu isaa 90
kennuu.
Labsii fi danbii Qabeenya Adeemsa Sanada Rakkoo hiikuu --- Ji’oota 2
namaa pabliik sarviisii hojichaan 1 danda’uu
naannichaa fooyyessuun
wixinee qaama dhimmi
ilaallatuuf dhiyeessuu
Sirna dhiyeeffannaa komii, Adeemsa Sanada ---- --- Guyyoota
hojmaata kenniinsa murtee hojichaan 1 5
fi raawwii seerootaa
ilaalchisee leenjii
hubannoo uumu kennuu
Hojii leenjii kennuu
Cheek liistii fedhiin leenjii Mana Sanada Cheekliistii --- Guyyoota
itti adda bahu qopheessuu murtiin 1 Guutuu 5
fedhii leenjii adda baasuu Mana murtiin Sanada Xinxala --- Guyyoota
1 qulqullina 10
qabu
Sanada leenjii qopheessuu Mana murtiin Sanada Guyyoota
1 20
Karoora leenjii qopheessuu Mana murtiin Sanada Maanuwaalii --- Guyyoota
1 hojjechiisuu 3
danda’u
Leenjii kennuu Mana murtiin Sanada ---- --- Guyyoota
1 5
Bu’aalee leenjii madaaluu Mana murtiin Sanada Maanuwaalii --- Guyyoota
1 hojjechiisuu 10
danda’u

101
 Kutaa Afur
4. Adeemsaalee hojii ijoo waajjiirraalee pabiliik sarviisii fi misooma qabeenya namaa
sadarkaa Godinaalee/Magaalootaa /Aanaalee
4.1. Adeemsa hojii ijoo duraa Godinaalee/Magaalootaa
 Garee Hordofii fi deeggarsa ijaarsa dandeettii
 Garee madaallii, sadarkeessuu fi beekamtii
 Garee raawwii Bulchiinsa gaarii
 Garee karoora , misooma fi boobaa’iinsa qabeenya namaa
 Garee deeggarsa, hordoffii fi gamagama raawwii hoggansa qabeenya namaa
 Garee TQO
4.2. Adeemsa hojii ijoo haaraa Godinaalee/magaalota Wixineessuu
Filannoo 1ffaa
A. Hojii Ijaarsa dandeettii Pabiliik Sarviisii
 Garee Hordofii fi deeggarsa Ijaarsa Dandeettii Pabiliik Sarviisii
 Garee madaallii, sadarkeessuu fi beekamtii
 Garee qorannoo raawwii Bulchiinsa Gaarii Pabiliik Sarviisii
B. Hojii hooggansa qabeenya namaa
 Garee karooraa, misooma fi bobaa’iinsa qabeenya namaa
 Garee hordoffii fi gamaggama raawwii hooggansa qabeenya namaa
 Garee TQO
Filannoo 2ffaa
A. Adeemsa hojii ijoo Ijaarsa dandeettii Pabiliik Sarviisii
 Garee ijaarsa dandeettii manneen hojii mootummaa fi dhaabbilee misoomaa
 Garee ijaarsa dandeettii waldaalee hawaasaa, dhaabbilee dhuunfaa fi uummataa
B. Adeemsa hojii ijoo hooggansa qabeenya namaa fi raawwii seerotaa
 Garee qabeenya namaa fi raawwii seerotaa
 Garee karoora fi hammayyeessa raga qabeenya humna namaa
Falannoo 3ffaa
A. Adeemsa hojii ijoo ijaarsa dandeettii manneen hojii mootummaa fi dhaabbilee
misoomaa
B. Adeemsa hojii ijoo ijaarsa dandeettii waldaalee hawaasaa, dhaabbilee dhuunfaa fi
uummataa
C. Adeemsa hojii ijoo hooggansa qabeenya namaa fi raawwii seerotaa
102
4.3. Adeemsa haaraa filchuuf ulaagaalee dabalataa keenyee irratti hundaa’uun filatame
 Bal’ina hojii
 Hojiilee hojjetamuu qaban hojjechuu dhabuu
 Komiin sadarkaa naannootti dhufu hir’isuuf sadarkaa gadiitti aangessuun baasii
tajaajilamaa manneen hojii irra gahu dhabamsiissuf
 Hojii deeggarsaa fi hordoffii mana hojichaa caasaa sadarkaa gadii cimsuuf
 Hojii to’annoo fi wal madaallichiisuuf fi kkf
4.4. Gurmaa’insa Biirichaa haaraa sadarkaa Godinaa/Magaalootaati filatame
4.4.1. Hojii Ijaarsa dandeettii Pabiliik sarviisii
 Garee ijaarsa dandeettii pabiliik sarviisii
 Garee madaallii, sadarkeessuu fi beekamtii
 Garee qorannoo raawwii bulchiinsa gaarii pabiliik sarviisii
4.4.2. Hojii Hooggansa qabeenya namaa
 Garee karooraa, misooma fi bobaa’iinsa qabeenya namaa
 Garee hordoffii fi gamaggama raawwii hooggansa qabeenya namaa
 Garee TQO
4.5. Garee hojii ijoo Ijaarsa dandeettii Pabiliik Sarviisii haaraa Godinaalee/Magaalootaa
4.5.1. Fedhii, bu’aa, jijjiirama fi kaayyoo diriiraa AHI Ijaarsa Dandeettii PS
Gabatee 1:

Tajaajilamaa Fedhii fi hawwii Bu’aa (out put) Jijjiirama (out Kaayyoo diriiraa
(needs & come) (stretched objective)
expectations)
Ummata Tajaajila saffisaa, Tajaajila Fayyadamummaan  Itti quufinsi
qulqulluu, gahuumsaa fi bu’aa isaa akka ummataa kenna
dhaqqabamaa, qabeessa ta’e mirkanaa’u tajaajila mootummaa
iftoomina fi itti barbaada sadarkaa gadi aanaa
gaafaamummaan irra jiru gara %80
keessatti irra ni gaha.
mirkanaa’e 
argachuu barbaadu
Manneen Qoraannoo, gorsa, Qaawwi hojiirra Dandeettiin - Itti quufinsi kenninsa
hojii leenjii fi deeggrsaa oolmaa meeshaalee raawwachiisummaa tajaajila qorannoo,
fi hordoffi qaawwa riifoormii irratti isaanii ni dabala gorsa, leenjii fi
hojiirra oolmaa qaban ni guutama deeggarsaa fi hordofi
riifformii keessatti irratti manneen hojii
qaban hiikuu qaban 85% ni gaha
danda’u argachuu - Manneen hojii
barbaadu keessatti riiformiin
85% ni idilaa’a

103
 - Madaallin - Miirri dorgommii - Raawwiin manneen Manneen hojii
gaggeeffamu ni uumaama hojii ni fooyya’a naannoo keenyaa
iftoomina, - Manneen hojii - Manneen hojii hunduu sirna
hirmaachisaa fi beekamtii ni argatu dorgomaa ta’an ni madaallii keenya
qulqullina kan uumamu keessa 90% ni darbu
qabu akka ta’u
barbaadu
- Beekamtiin akka
kennamuuf
barbaadu
Hooggansa Dandeettiin Hojiirra oolmaa Amantaa fi - Hooggansi jijjiiramaa
raawwachisummaa meeshaalee kaka’uumsi sadarkaa gadi aanaa
isaa hooggansa jijjiiramaa keessatti hooggansaa hojiirra irra jiru gara
tarsiimoo gaheen oolmaa riifoormii sadarkaa gidduu
jijjiiramaa irratti gaggeessummaa irratti qabu ni galleessatti guddisuu
hundaa’ee akka isaa ni dabala dabala - Meeshaaleen
raawwatamuuf riifoormii ajandaa
barbaada hooggansaa sadarkaa
gadi aanaa ture gara
85% ni guddata.
Qaamni inni Sadarkaa raawwi Hooggansa Sirni madaallii
gaggeessu akka isaanii adda ni tarsiimo’aa bu’aa sadarkaa hundatti
madaalamuuf baafata madaallii irratti 80% meeshaa
barbaada hundaa’e ni kenna hooggansaa ni ta’a
Hojjettoota Qaawwii Rakkooleen - Mirri  Bara 2017tti Hojjetaa
Mootummaa dandeettii, ilaalchaa, dandeettii tajaajiltummaa isaa mootummaa tajaajila
beekumsaa fi fi beekumsaa gama ni fooyya’a kennuun ummata
ilaalcha isa biratti adda addaatiin - Kenninsi tajaajilaa biratti galatoonfamaa
mula’atu akka calaqqisan ni ni fooyya’a ta’e, imaammataa fi
hiikamu barbaada fooyya’u tarsiimoo misoomaa
fi bulchiinsa gaarii
mootummaan baasu
baachuu danda’u
uumame
- Dorgommiin ifa fi - Miirri dorgommii - Miirri Bara 2017 ti Hojjetaa
bilisa ta’e akka ni uumama tajaajiltummaa isaa mootummaa
jiraatu barbaada - Bu’aa isaa irratti ni dabala dorgomaa fi ergama
- Beekamtiin akka hundaa’ee ni - Dorgomaa ta’a itti kennamu
kennamuuf jajjabeeffama raawwachuu
barbaadu danda’u ni uumama

104
4.5.2. Gahee hojii Ijaarsa Dandeettii PS Godinaalee/Magaaloota/Aanaalee
 Gaaffilee fi fedhii lammiilee yeroo yeroon ka’an qindeessuun qaama dhimmi ilaaluuf
dhiyeessuun kallattii kennamu akka hojiirra oolu taasisuun raawwii isaa hordofuu,
 Qorannoo fi qo’annoo rakkoo gama humna raawwachiisummaa hooggansaa fi
hojjettootaan jiru hiikuun kenna tajaajilaa fedhii tajaajilamtootaa guutuu danda’u
gaggeessuun yeroo murtaa’uu hojii irra oolchuu,
 Sirna lammiileen hojiiwwan misoomaa fi bulchiinsa gaarii naannoo isaa irratti yeroo
yeroon odeeffannoo karaa kallattii fi al kallattiin ta’een itti argatan ni diriire hojiirra ni
oolcha ,
 Hojiiwwan riifoormii waajjiiraalee keessatti hojii irra oolaa jiran irratti qorannoo
geggeessuun riiformichi hojii irra akka ooluu gochuun fayyadamummaa uummataa
akka mirkanaa’u gochuu,
 Hojii irra oolmaa ijaarsa dandeettii fi bulchiinsa gaarii bu’aa qabeessa taasisuuf
manneen hojii fi uummata sadarkaa godinaa/magaalaa, aanaalee/kutaalee magaalaa
fi gandootaaf deeggarsa ni taasisa.
 Sagantaalee ijaarsa daneettii manneen hojii mootummaa qindeessuun fi dhaabbilee
misoomaa cimsuun akkaataa fedhii uummatichaatiin tajaajila si’ataa fi gahumsa
qabuun kennuu,
 Leenjiiwwan ijaarsa daneettii gaggeeffaman karoorsuun, qindeessuun fi
raawwachuun hojii irra oolmaa isaa madaalaa deemuun humna raawwachiisummaa
manneen hojii mootummaa cimsuu,
 Immaammata, tarsiimoowwan, qajeelfamoota, maanuwaalotaa fi sanadoota adda addaa
qophaa’an irratti hubannoo uummuun hojii irra oolchuu,
 Istaandardiin kenninsa tajaajilaa fi sirni keessummeessa komii manneen hojii
mootummaa keessatti diriiran akka hojii irra oolu gochuu bakka hanqinoonni jirutti
sirreeffama taasisuun tajaajila si’ataa uummata naannichaatiif kennuu,
 Muxannoowwan gaggaarii gama raawwii bulchiinsa gaaritiin jiran adda abaasuu fi
qindeessuun akka babal’atan taasisuu,
 Gaaffilee fi fedhii uummataa kenninsa tajaajilaa fi rakkoolee bulchiinsa gaarii yeroo
yeroon ka’an qindeessuun qaama dhimmi ilaaluuf dhiyeessuun kallattii kennamu akka
hojiirra oolu taasisuu fi raawwii isaa hordofuu,
 Sadarkaa bulchiinsa gaarii manneen hojii mootummaa fi uummata irra jiruu fi
fayyadamummaa ummataa gama misoomaa fi bulchiinsa gaaritiin jiru adda baasuuf
105
 qorannoo fi qo’annoo yaada ummataa gaggeessuun qaama dhimmi ilaaluuf
dhiyeessuun kallattii kennamuun akka hojiirra oolchuu,
 Qorannoo fi qo’annoo rakkoo gama humna raawwachiisummaa hooggansaa fi
hojjettootaan jiru hiikan gaggeessuun qaama dhimmi ilaaluuf dhiyeessuun kallattii
kenname hojii irra oolchuu,
 Komiiwwan raawwii hojiilee misoomaa gama bu’uuraalee misoomaa, pirojektoota fi kkf
qorachuun qaama dhimmi ilaallatuuf dhiyeessuun deebiin sirriinii fi sirreeffamni akka
itti kennamuu taasisuu, raawwii isaa hordofuu,
 Sirna lammiileen hojiiwwan misoomaa fi bulchiinsa gaarii naannoo isaa irratti yeroo
yeroon odeeffannoo karaa kallattii fi al kallattiin ta’een itti argatan diriire hojiirra akka
oolu ni taasisa raawwii isaa ni hordofa,
 Fedhii manneen hojii mootummaa bulchiinsa gaarii irratti qaban qorachuun adda
baasuun gorsa qaawwa isaanii duuchuu danda’u itti fufinsaan kennuu,
 Riifoormiiwwan hojii irra oolaa jiran irratti qorannoo geggeessuun bu’aa isaa hojii irra
akka ooluu gochuun fayyadamummaa uummataa akka mirkanaa’u gochuu,
 Manneen hojii mootummaa keessatti hojiin kenna tajaajilaa akka cimu gochuu fi
bulchiinsi gaarii mirkanaa’u deeggarsa barbaachisaa kennuu,
 Sagantaalee ijaarsa daneettii manneen hojii mootummaa qindeessuun akkaataa fedhii
uummatichaatiin tajaajila si’ataa fi gahumsa qabuun akka kennamu gochuu,
 Leenjiiwwan ijaarsa daneettii gaggeeffaman karoorsuun, qindeessuun fi raawwachuun
hojii irra oolmaa isaa madaalaa deemuun humna raawwachiisummaa manneen hojii
mootummaa cimsuu,
 Immaammata, tarsiimoowwan, qajeelfamoota, maanuwaalotaa fi sanadoota adda addaa
qophaa’anii gadi bu’an irratti hubannoo uummuun hojii irra oolchuu,
 Manneen hojii mootummaa keessatti istaandardiin kenninsa tajaajilaa fi sirni
keessummeessa komii diriireen akka hojii irra oolu gochuun bakka hanqinoonni jirutti
sirreeffama taasisuun tajaajila si’ataa uummataf kennuu,
 Rakkoolee dagaargina aadaa fi duudhaalee manneen hojii fi dhaabbilee misoomaa
mootummaa keessatti mul’atan adda baasuun qorachuun aadaa fi dudhaan hojii itti
dagaaguu fi hojii irra oolchuu,
 Rakkoolee adeemsa madaallii keessatti mul’atan maqsuuf qorannoowwan gara garaa
gaggeessuun akka hojiirra oolan taasisuun miira waldorgommii manneen hojii
keessatti uumu,

106
  Adeemsa madaalliin hojjettootaa itti gaggeeffamu karoorsuu, hubachiisuu,
raawwachuu fi raawwachiisuun hanqinaa fi cimina isaa adda baasuun tarkaanfii
sirreeffamaa fudhachuu fi akka fudhatamu gochuu,
 Maanuwaalii fi qajeelfama sirna madaalli qaama dhimmi ilaalu hubachiisuun hojiirra
oolchuu,
 Hojiilee madaallii hojjettootaa bu’aa qabeessa taasisuuf deeggarsaa fi hordoffi kennuu,
 Madaalliin hojjettootaa gaggeeffamu ragaa dhugaa irratti hundaa‘ee akka
gaggeeffamu xiyyeeffannaa addaa kennuun qabiinsa ragaa raawwii irratti deeggaruu
fi hordofuu,
 Bu’aa madaallii raawwii hojjettootaa akka yeroon dhiyaatu taasisuun qinseessuun
qaama dhimmi ilaaluuf dhiyeessuun, murteessisiisuun hojii irra akka oolu gochuu,
 Hojii madaallii hojjettootaa sadarkaan gaggeeffamu karoora irraa kaasee hanga
sadarkeessuutti manneen hojii waliin qindoomuun raawwachuu fi raawwachiisu,
 Gabaasa guutuu waliigala madaallii hojjettootaa agarsiisu ni qindeessuun qaama
dhimii ilaaluuf dhiyeessuun raga taasisuu,
 Komii madaalliidhaan walqabatee dhiyaatu yeroo ta’ee keessatti raga irratti
sakatta’uun deebiin akka itti kennamu taasisuu,
 Muuxannoowwanii fi barnoota akka waliigalaatti adeemsa madaallii hojjettootaa
keessatti jalqabaa argame qindeessuun akka irraa baratamu taasisuu
 Hojjettoota raawwii gadi aanaa galmeessisaniif deeggrsi addaa isaaniif taasifamuu
maluu qoratee adda baasuun qaama dhimmi ilaallatuun akka irratti hojjetamu haala
mijeessuu fi raawwii isaas hordofuu
4.5.3. Yaa’iinsa Hojii Haaraa Ijaarsa Dandeettii PS
Gabatee 2:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raaww Baay’ina Qulqullina Baasii Yeroo
atu
4.6. Qorannoo ilaalchisee 112,700 Guyyoota
72
Fedhii fi rakkoo ka’uumsa Adeems Sanda 1 Qorannoo rakkoo Q.200 Guyyaa 2
qorannoo ta’uu danda’an a hojii hiikuu danda’uu keessatti
adda baasuu
Piroopozaala qorannoo Adeems Sanda 1 Ulaagaalee qorannoo Q.500 Guyyaa 5
qopheessuu a hojii hunda kan hammate keessatti
ta’uu
Poropozaala qorannoo Manaji Sanda 1 Piropozaala gahumsa 0 Guyyoota
dhiyaate mirkaneessisiisuu mentii qabu 2 keessatti
Maloota ragaan ittiin Adeems maloota Saayinsawaa ta’uu _ Guyyoota
sassaabbamu qopheessuu a hojii 4 5 keesatti
107
 fayyada
muu
TOR qopheessuu Adeems Sanda 1 Qabiyyee TOR hunda Q.300 Guyyaa 1
a hojii hammatee qophaa’e
Qaama raga sassaabu Adeems Garee Garee gahumsa qaban _ Guyyaa 1
ramaduu a hojii
Ragaa walitti qabuu Adeems Garee Samuda fudhatame 15,000 Guyyoota
a hojii hunda qaqqabuu 10
keessatti
Raga xinxaluu fi qaaccessuu Adeems Garee Meeshaalee istastiiksii 15,000 Guyyoota
a hojii gahuumsa qaban 15
fayyadamuu keessatti
Wuxinee jalqaba Adeems Sanda 1 Sanada istaandardii isaa 500 Guyyoota
qorannichaa baasuu a hojii eege 2 keessatti
Wixinee qophaa’e qaama Adeems Saganta Galtee ijaarsa qabu 20,000 Guyyoota
dhimmi ilaaluuf a hojii a marii 2 keessatti
dhiyeessuun yaada 1
xummuuraa walitti qabuu
Sanada xummuuraa baasuu Adeems Sanda 1 Qorannoo sadarkaa isaa 1,000 Guyyoota
a hojii eeggate 5 keessatti
Qorannoo qophaa’e qaama Adeems Saganta Hubannoo uumame 20,000 Guyyoota
hojiirra oolchuuf a hojii a1 2 keessatti
warkoshooppii, leenjii,
foramii fi kkf fayyadamuun
akka hojiirra oolu taasisuu
Yaadoota furmaataa Adeems Marsaa Deeggarsa gahumsa 20,000 Guyyoota
keewwaman hojiirra ooluun a hojii 2 qabu 10
bu’aa fiduu isaanii hordofuu
fi
Jijjiirama dhufe xinxaluu Adeems Marsaa Bu’aa sirnaa adda bahe 20,000 Guyyoota
a hojii 2 10
4.7. Hojii deeggarsaa fi hordoffi 40,400 Guyyoota
ilaalchisee 16
Fedhii Deeggarsa taasifamu Adeems Sanada Fedhii deeggarsa 200 Guyyota 2
haala qabatama imaammata, a hojii 1 guutuu ta’e keessatti
tarsiimoo fi hojimaata mana
hojichaa irratti hundaa’ee
adda baasuu
Qaama deeggarsa kennu Adeems Garee Garee gahumsa qabu _ Guyyota 1
ramaduu icha keessatti
Karoora/cheekliistii Adeems Sanada Qabiyyee guutuu 200 Guyyota 2
deeggarsaa qopheessuu icha 1 keessatti
Qaama deeggarsa barbaadu Adeems Sanda 1 Qabiyyee guutuu _ Guyyoota
waliin waliigaltee uumuu icha 1 keessatti
Akkaataa waliigaltee taa’een Adeems Akkaata Jijjiirama fede _ Guyyoota
deeggarsa kennuu icha a 10
karoora
taa’een
Bu’aa taasifamee Adeems Saganta Jijjiirama argamee fi 40,000 Karoora
hooggansaa fi raawwataaf icha a waliigaltee irra gahame gubbaa
hubannoo uumuu
5. Leenjii 45 457,700 45
Cheekliistii xinxala fedhii Adeem Sanada Qabiyyee guutuu 200 Guyyota 2
leenjii (training need sicha 1 keessatti
assessment) qopheessuu
108
Fedhii leenjii qorannoo, Adeem Sanada Qaawwa dandeettii, 15,000 Guyyota 5
gorsaa fi adeemsa madaallii sicha 1 beekumsaa fi ilaalcha keessatti
keessatti adda bahee fi haaraa jiru kan adda baa’e
akkaataa cheekliistii
qophaa’een adda baasuu
Qaama sanada leenjii Adeem Sagantaa Gahumsa hirmaattotaa _ Guyyota 1
qopheessu ramaduu fi sicha keessatti
orranteeshinii kennuu
Karoora raawwii qophii Adeem Sanada Karoora qabiyyee 500 Guyyaa 2
sanadootaa qopheessuu sicha 1 guutuu qabu keessatti
Raga ka’uumsa qophii Adeem Sanada Ragaalee qulqulluu _ Guyyota 3
sanadaaf gargaru walitti sicha 1 argame keessatti
qabuu
Wuxinee jalqabaa Adeem Sanada Qaawwa fidhii adda 1,000 Guyyoota
qopheessuu sicha 1 bahee waliin kan 15
walisime keessatti
Wuxinee qophaa’e qaama Adeem Sagantaa Qaawwa fidhii adda 20,000 Guyyota 2
dhimmi ilaallatuuf sicha bahee waliin kan keessatti
dhiyeessuun mirkaneessisuu walisime
TOR leenjii qopheessuu Adeem Sanada Qabiyyee TOR hunda 300 Guyyaa 2
sicha 1 kan guute keessatti
Karoora leenjii qopheessu Adeem Sanada Qabiyyee TOR hunda _ Guyyota 2
sicha 1 kan guute keessatti
Leenjii kennuu Adeem Hirmaat Leenjii gahumsaan 400,000 Marsaa
sicha tota kenname 2’tti
guyyaa 4
Bu’aa leenjii leenjitootaa Adeem Sanada Bu’aa leenjii duraa fi 200 Guyyoota
madaaluu sicha 1 boodaa argame 1 keessatti
Gabaasa leenjii qopheessuu Adeem Sanada Qabiyyee guutuu 200 Leenjiin
sicha 1 xummura
mee
Guyyoota
2 keessatti
Bu’aa leenjii fi gabaasa qaama Adeem Sanada Qabiyyee guutuu 300 Leenjiin
dhimmi ilaallatuuf sicha 1 xummuur
dhiyeessuu amee
Guyyota 3
keessatti
Milkaa’ina (impact Adeem Sanada Jijjiirama hojii keessatti 20,000 Guyyaa 5f
assessment) leenjii madaaluu sicha 1 dhufe sakatta’uu
nWaggaat
ti yeroo 1

4.5.3.1. Gahee hojii Garee ijaarsa dandeettii godinaalee/magaalootaau/Aanaalee

 Qorannoo fi qo’annoo rakkoo gama humna raawwachiisummaa hooggansaa fi
hojjettootaan jiru hiikuun kenna tajaajilaa fedhii tajaajilamtootaa guutuu danda’u
gaggeessuun hojii irra oolchuu,
 Hojiiwwan riifoormii hojii irra oolaa jiran irratti qorannoo geggeessuun riiformichi hojii
irra akka ooluu gochuun fayyadamummaa uummataa akka mirkanaa’u gochuu,

109
  Hojii irra oolmaa ijaarsa dandeettii fi bulchiinsa gaarii bu’aa qabeessa taasisuuf
manneen hojii, dhaabbilee misooma mootummaa, waldaalee hawaasaa, dhaabbilee
dhuunfaa fi uummata sadarkaa godinaa/magaalaa, aanaalee/kutaalee magaalaa fi
gandootaaf deeggarsa ni taasisa.
 Sagantaalee ijaarsa daneettii manneen hojii mootummaa qindeessuun fi dhaabbilee
misoomaa cimsuun akkaataa fedhii uummatichaatiin tajaajila si’ataa fi gahumsa qabuun
kennuu,
 Hojii irra oolmaa riifoormii manneen hojii, dhaabbilee mootummaa, waldaalee
hawaasaa, dhaabbilee dhunfaa fi uummataa keessatti bu’aa qabeessa taasisuuf hojii irra
oolmaa isaa deeggarsaa fi hordoffii taasisuu,
 Leenjiiwwan ijaarsa daneettii gaggeeffaman karoorsuun, qindeessuun fi raawwachuun
hojii irra oolmaa isaa madaalaa deemuun humna raawwachiisummaa manneen hojii
mootummaa, dhaabbilee misoomaa, waldaalee hawaasaa, dhaabbilee dhuunfaa fi
uummataa cimsuu,
 Immaammata, tarsiimoowwan, qajeelfamoota, maanuwaalotaa fi sanadoota adda addaa
qophaa’an irratti hubannoo uummuun hojii irra oolchuu,
 Manneen hojii mootummaa keessatti istaandardiin kenninsa tajaajilaa keessummeessa
komii akka hojii irra oolu gochuun bakka hanqinoonni jirutti sirreeffama taasisuun
tajaajila si’ataa uummataf kennuu,
 Muxannoowwan gaggaarii gama raawwii riifoormiitiin jiran adda abaasuu fi
qindeessuun akka babal’atan taasisuu,
4.5.3.2. Gahee hojii Garee qorannoo raawwii bulchiinsa gaarii
 Gaaffilee fi fedhii lammiilee yeroo yeroon ka’an qindeessuun qaama dhimmi ilaaluuf
dhiyeessuun kallattii kennamu akka hojiirra oolu taasisuun raawwii isaa hordofuu,
 Sadarkaa bulchiinsa gaarii manneen hojii mootummaa fi dhaabbilee misooma
mootummaa irra jiruu fi fayyadamummaa ummataa gama misoomaa fi bulchiinsa
gaaritiin jiru adda baasuuf qorannoo fi qo’annoo yaada ummataa gaggeessuun
mootummaaf dhiyeessuun kallattii kennamu akka hojiirra oolu taasisuun, raawwii isaas
hordofuu,
 Komiiwwan raawwii hojiilee misoomaa gama bu’uuraalee misoomaa, pirojektoota fi kkf
irratti yeroo gara garaatti mootummaan waadaan galamee osoo hin raawwatamiin
turan qorachuun qaama dhimmi ilaallatuuf dhiyeessuun deebiin sirriinii fi sirreeffamni
akka itti kennamuu taasisuu, raawwii isaa hordofuu,

110
 Sirna lammiileen hojiiwwan misoomaa fi bulchiinsa gaarii naannoo isaa irratti yeroo
yeroon odeeffannoo karaa kallattii fi al kallattiin ta’een itti argatan ni diriirsa hojiirra
akka oolu ni taasisa raawwii isaa ni hordofa,
 Fedhii manneen hojii fi dhaabbilee misoomaa mootummaa bulchiinsa gaarii irratti
qaban qorachuun adda baasuun gorsa qaawwa isaanii duuchuu danda’u itti fufinsaan
kennuu,
 Manneen hojii mootummaa fi dhaabbilee misooma mootummaa keessatti hojiin kenna
tajaajilaa akka cimu gochuu fi bulchiinsi gaarii mirkanaa’u deeggarsa barbaachisaa
kennuu,
 Hojiilee bulchiinsa gaarii Naannicha keessatti hojjetamaa jiran fixaan baasuuf
dhaabbilee rifoormii ittifufsiisan waliin qindoominaa fi walitti dhiyeenyaan hojjechuu,
 Waldaalee hawaasaa, dhaabbilee dhuunfaaa fi uummata waliin hojjetamu adda
baasuun irratti walii galuu,
 Maanuwaalii fi qajeelfamoota ijaarsa dandeettii dhaabbilee dhuunfaa, waldaalee
hawaasaa fi ummataa waliin walqabatan qophaa’u irratti leenjii kennuu,
 Jijjiiramaa hojii irra oolmaa hojiilee bulchiinsa gaarii dhaabbilee dhuunfaa fi
waldaalee hawaasaaf argamsiisan gamaggamuun ciminootaa fi hanqinoota adda
baasuun sirreeffama taasisuu,
 Muxannoowwan gaggaarii gama ijaarsa humna raawwachiisummaa dhaabbilee
dhuunfaa, waldaalee hawaasaa fi ummataatiin jiran adda abaasuu fi qindeessuun akka
babal’atan taasisuu,
 Kenniinsi tajaajilaa dhaabbilee dhuunfaa fi waldaalee hawaasaatiin kennamu si’aayina,
iftooma, ittigaafatamummaa, kiraa sassaabdummaa irraa bilisa ta’e, haqa-qabeessa,
hirmaachisaa fi bu’aa qabeessa akka ta’u hojiirra oolu isaa hordofuu,
 Sadarkaa bulchiinsa gaarii dhaabbileen dhuunfaa fi waldaalee hawaasaa keessa jiruu fi
fayyadamummaa ummataa gama misoomaa fi bulchiinsa gaaritiin jiru adda baasuuf
qorannoo fi qo’annoo yaada ummataa gaggeessuun mootummaaf dhiyeessuun kallattii
kennamu akka hojiirra oolu taasisuun, raawwii isaas hordofuu,
 Komiiwwan raawwii hojiilee dhaabbileen dhuunfaa fi waldaalee hawaasaa irratti yeroo
gara garaati ummanni kaasuu qorachuun qaama dhimmi ilaallatuuf dhiyeessuun
deebiin sirriin akka itti kennamuu taasisuu, raawwii isaa hordofuu,

111
  Waldaaleen hawaasaa kaayyoo hundeeffamaniif galmaan gahuu akka danda’an
deeggrsaa fi hordoffi itti fufinsa qabu taasisuu, sirna gahuumsa isaanii diriirsuun
hojiirra oolchuu, raawwii isaa hordofuu
4.5.4. Gahee hojii Garee madaalli, sadarkeessuu fi beekamtii
Garee madaallii kun gaheen qaamoota biraa waliin qinboominaan hojjettu akkuma jiruutti
ta’ee hojiin ijoo isaa madaallii hojjettoota mootummaa ilaalchiisee gahee hojii armaan gadii
ni qabaata
 Rakkoolee adeemsa madaallii keessatti mul’atan maqsuuf qorannoowwan gara garaa
gaggeessuun akka hojiirra oolan taasisuun miira waldorgommii uumu,
 Adeemsa madaalliin hojjettootaa itti gaggeeffamu karoorsuu, hubachiisuu,
raawwachuu fi raawwachiisuun hanqinaa fi cimina isaa adda baasuun tarkaanfii
sirreeffamaa fudhachuu fi akka fudhatamu gochuu,
 Maanuwaalii fi qajeelfama sirna madaalli hojjettootaa qaama dhimmi ilaalu
hubachiisuun hojiirra oolchuu,
 Hojiilee madaallii hojjettootaa bu’aa qabeessa taasisuuf deeggarsaa fi hordoffi kennuu,
 Madaalliin gaggeeffamu raga dhugaa irratti hundaa‘ee akka gaggeeffamu
xiyyeeffannaa addaa kennuun qabiinsa ragaa raawwii irratti deeggaruu fi hordofuu,
 Bu’aan madaallii raawwii hojjettootaa akka yeroon dhiyaatu taasisuun qindeessuun
qaama dhimmi ilaaluuf dhiyeessuun, murteessisiisuun hojii irra akka oolu gochuu,
 Qaawwa dandeettii raawwachiisummaa qaamolee adeemsa madaallii keessatti
hirmaatan qorannoon adda baasuun irratti karoorsuun itti fufinsaan akka hiikkatu
gochuu,
 Hojii madaallii hojjettootaa sadarkaan gaggeeffamu karoora irraa kaasee hanga
sadarkeessuutti qaamolee dhimmi ilaallatu waliin qindoomuun raawwachuu fi
raawwachiisu,
 Gabaasa guutuu waliigala madaallii hojjettootaa agarsiisu ni qindeessuun qaama
dhimii ilaaluuf dhiyeessuun raga taasisuu,
 Bu’aa madaallii hojjettootaa yeroo taa’e keessatti qindeessuun beeksisuu,
 Komii madaalliidhaan walqabatee hojjettoota irraa dhiyaatu yeroo ta’ee keessatti raga
irratti sakatta’uun deebiin akka itti kennamu taasisuu,
 Bu’aa madaallii dhumaa qaama dhimmi ilallatuuf dhiyeessuun akka murtaa’u taasisuu,
murtee dhuma kenname irratti hundaa’udhaan sirni beekamtii akkataa karoorfameen
hojiirra oolchuu
112
  Muuxannoowwanii fi barnoota akka waliigalaatti adeemsa madaallii keessatti jalqabaa
argame qindeessuun akka irraa baratamu taasisuu
 Hojjettoota raawwii gadi aanaa galmeessisaniif deeggrsi addaa isaaniif taasifamuu
maluu qoratee adda baasuun qaama dhimmi ilaallatuun akka irratti hojjetamu haala
mijeessuu fi raawwii isaas hordofuu
 Bu’uura qajeelfama sirna madaallii fi badhaasatiin qaamoleen raawwii hojii isaanii
irra deddeebidhaan gadi aanaa ta’ee irratti tarkaanfin sirreeffamaa itti
gaafatamummaa mirkaneessuu hojiirra akka oolu qaama dhimmi ilaallatuuf
dhiyeessuun akka hojiirra oolu taasisuu dha.

4.5.5. Yaa’insa Garee Madaallii, Sadarkeessuu fi Beekamtii

Gabatee 2.1:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu
Baayina Qulquullina Baasii Yeroo
d. Garee madaallii, sadarkeessuu fi beekamtii 337,350 203
Karoora madaallii Garee fi Sanada 1 Qabiyyee 200 Guyyota 10
qopheessuu manneen hunda keessatti
hojii guuttate
Karoora madaallii Garee fi Sagantaa Hubannoo 20,000 Guyya 2
qophaa’ee irratti manneen gahaa
hubannoo uumuu hojii uumame
qajeelfama Garee fi Hirmaattotaan Hubanoo 20,000 Guyya 2
madaallii irratti manneen gahaa
hubannoo uumuu hojii argame
Qophii karoora , Garee fi Sanada Qabiyyee 500 Guyyoota 2
gabaasa fi qabiinsa manneen hunda keessatti
raga irratti qaawwa hojii guuttate
jiru adda baasuu
Ogeessa deeggarsa Garee fi Koree Koree _ Guyyota 1
kennu ramaduu manneen teekinikaa gahumasa
hojii qabu
Qaawwa adda bahe Garee fi Sanada 1 Qabiyyee 150 Guyyoota 1
irratti karoora manneen hunda
deeggarsaa hojii guuttate
qopheessuu
Deeggarsa taasifamu Garee fi Koree Waliigaltee _ Guyyota 1
irratti waliigaltee manneen teekinikaa gaarii
mana hojii hojii uummame
deeggarsa fudhatu
waliin uumuu
Akkaataa waliigaltee Garee fi Koree Deeggarsa 20,000 Guyyaa 10
taa’een deeggarsa manneen teekinikaa gahaa
kennuu hojii kenname
TOR qopheessuu Garee fi Sanada 1 Qabiyyee 200 Guyyaa 1
manneen hunda
hojii guuttate
Ogeessootaa Garee fi Karee Hubannoo 10,000 Guyyaa 1
113
madaallii manneen teekinikaa gahaa
gaggeesaniif hojii uumame
hubannoo uumuu
Madaaluu Garee fi Karee Madaallii _ Guyyota 20
manneen teekinikaa qulqullinaan
hojii geggeeffame
Gabaasa madaallii Garee fi Sanada 1 Qabiyyee 200 Guyyoota 10
qopheessuu manneen guutuu qabu keessatti
hojii
Bu’aa madaallii Garee fi Koree Koree _ Guyyaa 5
garee madaalliin manneen gahumsa
dhiyaate xinxaluun hojii qabu
sadarkeessuu
Muxannoowwan Garee fi Sanada 2 Muuxannoo 50,000 Guyyoota 45
hojjettoota raawwii manneen qulqullinaan
olaanaa hojii qindaa’e
galmeessisan
qindeessuu,
maxxansiisuu fi
beeksisuu
Bu’aalee fi jijjiirama Garee fi Sagantaa Muuxannoo 10,000 Goyyoota 5
sirni madaallii fi manneen sirnaan
beekmtii fidee hojii babal’ate
xinxaluun qaama
dhimmi ilaaluuf
dabarsuu fi galtee
taasisee itti
fayyadamuu
Hanqinaa fi cimina Garee fi Sanda 1 Dubdeebii _ Guyyaa 5
adeemsa madaallii manneen barsiisaa ta’e
keessaatti adda hojii
bahan facaatidhaan
qaama madaalameef
beeksisuu
Qaamolee raawwii Garee fi Sanda Manneen 100,000 Guyyoota 20
gadi aanaa manneen hojii
galmeessisan rakkoo hojii sadarkaa
qaban keessaa akk gadi anaa
bahaniif rakkoolee jijjiirama
isaan qabban adda fidan
baasuun dandeettii
humna
raawwachiisummaa
isaanii cimsuuf
gama adeemsa hojii
qorannoo, gorsa,
leenjii fi deeggarsaa
fi hordoffi hojiirra
oolmaa riifoormii fi
dhaabbilee itti
fufsiisaniin akka
raawwatamu
taasusuu
Deeggarsa Garee fi Sanada Akkaaataa _ Guyyoota 5
114
taasifameen manneen qajeelfama
jijjiirama raawwii hojii SMBtiin
qaamni hin
agarsiifne irratti
tarkaanfin
bulchiinsaa fi
siyaasaa akka
fudhatamu qaama
dhimmi ilaaluuf
dhiyeessuu
4.6. Adeemsa Hojii Ijoo hooggansa qabeenya namaa haaraa Godinaa/Magaalaa/Aanaalee
4.6.1. Fedhii, bu’aa, jijjiirama fi kaayyoo diriiraa AHI hooggansa qabeenya namaa
Gabatee 3:
Maamila Galtee Bu’aa/ Milkaa’ina Kaayyoo hiixataa

Manneen  Karoora qabeenya namaa  Karoora tarsiimoo  Sirna rakkoolee

hojii karoora waliigala mootummaa qabeenya namaa leenjii fi misooma
Naannichaa wajjiin Naannichaa bu’aa qabeenya namaa
qindoomina qabuu fi baasii qabeessa ta’e qophaa’ee manneen hojii
qabeenya namaa yeroo hojiirra oole Naannichaa
gabaabaa fi dheeraa tilmaama  Sirna leenjii fi misooma keessatti mul’atan
keessa galchee qophaa’e akka qabeenya namaa 85% hiiku
jiraatu barbaadu. qophaa’ee hojiirra oole qopheessuun
 Karoora qabeenya namaa  Qajeelfamoota fo’annoo fi hojiirra oolchuu.
naannicha fedhii fi dhiyeessa filannoo bu’aa qabeessa  Hooggansa
adda baase, baay’ina, ta’e qophaa’ee hojiirra qabeenya namaa
qulqullinaa fi gahumsa qabuu oole. Naannichaa
fi yeroo isaa eeggate akka karooraa fi
jiraatu. hojmaata eegee
 Sirna leenjii fi misooma akka gaggeeffame
qabeenya namaa bu’a-qabeessa taasisuun bu’aa-
ta’e akka jiraatu barbaadu qabeessummaa isaa
 Leenjii fi misooma qabeenya 80% mirkaneessuu
namaa fedhii bu’uureffate akka
kennamuuf barbaadu
 Qajeelfamoota fo’annoo fi
filannoo bu’aa qabeessa ta’e
qophaa’ee hojiirra akka oolu
barbaadu
Hojjettoota  Leenjii fedhii bu’uureffatee fi  Carraa leenjii yeroo  Fedhgii Leenjii fi
mootummaa Filannoon leenjifamtootaa gabaabaa fi dheeraa misoomni qabeenya
ulaagaalee ifa ta’een akka kennamee hojii irra oole. namaa yeroo
geggeeffamuu fi haala bu’aan  Itti quufinsa gabaabaa fi dheeraa
isaa yeroo yeroon itti maammiltootaa raawwii adda bahee hojii
madalamu akka jiraatu. dhimmoolee hooggansa irra oolu %90
 Raawwii fo’annoo fi filannoo qabeenya namaa irraa  Raawwii fo’annoo fi
qabeenya namaa qulqullina, argame. filannoo
loogii irra bilisa ta’e, ga’umsaa  Fooyya’insa Ogummaa leenjiifamtootaa
fi iftoomina qabu. beekumsaa fi jijjiirama gaggeeffamu loogii,
amalaa hojjettoonni hojii irraa %95 bilisa
irratti agarsiisan. taasisuu.
 Qajeelfamoota fo’annoo fi
filannoo qabeenya namaa
qophaa’anii hojii irra
oolan

115
4.6.2. Gahee hojii AHI hooggansa qabeenya namaa Godina/Magaalaa/Aanaalee
 Qajeelfamoota raawwii karooraa fi misooma qabeenya namaa qophaa’ee gadi bu’u hojii
irra oolchuu,
 Qajeelfama raawwii foo’annoo fi filannoo qabeenya namaa manneen hojii f qophaa’ee
gadi bu’u hojii irra oolchuu,
 Aadaa fi duudhaalee pabliik sarviisii sirnaan akka hojii irra ooluu deeggarsaa fi
hordofii taasisuu,
 Raawwii hojiilee hooggansa qabeenya namaa bu’aa qabeessa taasisuuf manneen hojii
mootummaa sadarkaa godinaa/magaalaa, aanaalee/kutaalee magaalaa fi gandootaaf
deeggarsa, hordoffii fi gorsaa, too’annoo fi hordoffi akkasumas tarkaanfii sirreeffamaa
taasisuu,
 Fedhii leenjii fi barnoota manneen hojii adda baasuun qaama qaama dhimmi ilaaluuf
dhiyeessuu,
 Karoora leenjii fi misooma qabeenya namaa yeroo gabaabaa qopheessuun,
mirkaneessisuu fi hojii irra oolchuu,
 Tajaajila fo’annoo fi filannoo qabeenya namaatiin walqabatanii dhiyaatan
keessummeessuu,
 Sirna seensaa, raawwii fi bahiinsa hooggansa qabeenya namaa naannichaan qoratamee
gadi bu’u hojiirra oolchuu fi raawwii isaa hordofuu,
 Iyyataaf komii adda addaa raawwii qabeenya namaan walqabatan qorachuun deebii
kennuu,
 Madaallii raawwii hojjettootaa gahumsaan akka geggeeffamu garee madaallii waliin
ta’uun raawwchuu,
 Sirna gurmaa’insa, qabinsa fi itti fayyadama ragaa qabeenya namaa qophaa’e irratti
leenjii qaama dhimmi ilaaluuf kennuu fi hojii irra oolchuu,
 Riikardii fi kuusaa qabeenya namaa gurmeessuu, qabuu fi faayidaa barbaadameef
oolchuu,
 Sirnoota qabinsa ragaa ammayyaa (HRIS) qoratame hojii irra oolchuu,
 Odeeffannoo fi ragaa qabeenya namaa walitti qabuu, gurmeessuu fi xiinxaluun
istaatistiksii qabeenya namaa qopheessuun qaama itti fayyadamuuf raabsuu,

116
4.6.3. Yaa’insa hojii Hooggansa Qabeenya Namaa
Gabatee 4:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii Hojii
Raawwatu Baay’ina Qulqullina Baasii Yeroo
Hojiilee Hojjataman
Hojii qo’annoo
Yaada ka’umsa Garee Sanada 1 Fedhii/rakkoo --- Guyyoota
qo’annichaa qabataamaan 7
qopheessuu jiru
Karoora ka’umsaa Garee Sanada 1 Qabiyyee --- Guyyoota
qopheessuu guutuu kan 3
qabu
Raga walitti qabuu, Garee Sanada 1 Rakkoo --- Guyyoota
xiinxaaluu fi sanada qabatamaa 40
qo’annichaa baasuu fi jiru hiikuu
dhiyeessuu danda’u
Qorinnicha Garee Sanada 1 --- --- Guyyoota
mirkaneessisuun 5
hubannoo uumuu fi
hojii irra oolchuu
Hojii Karoora
Qabeenya Namaa
Karoora qabeenya Garee Sanada 1 Rakkoo/fedhii --- Guyyoota
namaa qopheessuu jiru deebisuu 40
danda’uu
Karoora qabeenya Garee --- Rakkoon jiru --- Guyyoota
namaa qophaa’e hiikamuu isaa 15
irratti hubannoo
uumuu
Karoora qabeenya Garee Sanada 1 Qabiyee --- Guyyoota
namaa hojiirra qorannoon 30
oolchuu tokko
hammachuu
qabu hunda
hammachuu
isaa
Hojii misooma
qabeenya namaa
Ragaa fi odeeffannoo Garee Sanada 1 Rakkoo/fedhii --- Guyyoota
qophii sagantaalee jiru deebisuu 20
leenjii fi barnootaa danda’uu isaa
walitti qabuu,
qindeessuu fi
xiinxaluu
Sagantaalee leenjii fi Garee --- --- --- Guyyoota
barnootaa qopheessuu 10
Sagantaalee leenjii fi Garee Sanada 1 --- Guyyoota
barnootaa hojiirra 15
oolchuu
Bu’aa sagantaaleen Garee --- --- --- Guyyoota
leenjii argamsiisan 5
117
sakatta’uun
hanqinaalee raawwii
jiru adda baasuun
yaada murtii waliin
mootummaadhaaf
dhiyeessuu,
murteessisuu fi hojii
irra oolchuu
Hojii itti fayyadama
qabeenya namaa
Haala itti fayyadama Garee Sanada 1 Qaawwa adda --- Guyyoota
qabeenya namaa bahe 10
manneen hojii irratti
fi qajeelfamoota
raawwii fo’annoo fi
filannoo hojii irra
jiran xiinxaluun adda
baasuu,
Qajeelfama fo’annoo Garee Sanada 1 --- --- Guyyoota
fi filannoo fooyya’e 5
gadi bu’e irratti
hubannoo uumuu fi
hojii irra akka oolan
taasisuu
Hojii hordoffi fi
deeggarsaa
Karoora ka’umsaa Garee Sanada 1 Qabiyyee --- Guyyoota
qopheessuu hunda 3
hammachuu
isaa
Cheklistii qopheessuu Garee Sanada 1 Qabiyyee --- Guyyoota
hunda 5
hammachuu
isaa
Chekliistii qophaa’e Garee Sanada 1 Ciminaa fi --- Guyyoota
irratti hundaa’un hanqina ifatti 21
hanqinaa fi cimina adda baasuu
raawwii keessatti
mul’atan adda
baasuun gabaasa
dhiyeessuu
Ciminoota fi Garee Sanada 1 Duub-deebii --- Guyyoota
hanqinoota adda waytawaa fi 3
bahan irratti duub- barsiisaa ta’e
deebii kennuu

4.6.3.1. Gahee hojii garee karoora, misoomaa fi bobaa`iinsa qabeenya namaa

 Qajeelfamoota raawwii karooraa fi misooma qabeenya namaa naannichaan qophaa’ee
gadi bu’u hojii irra oolchuu,

118
 Qajeelfama raawwii foo’annoo fi filannoo qabeenya namaa manneen hojii fi dhaabbilee
misooma mootummaa qophaa’ee gadi bu’u aadaa fi duudhaalee paabliik sarviisii hojii
irra oolchuu fi raawwii isaas hordofuu dha.
 Fedhii leenjii fi barnoota manneen hojii adda baasuun qaama qaama dhimmi ilaaluuf
dhiyeessuu,
 Karoora leenjii fi misooma qabeenya namaa yeroo gabaabaa qopheessuun,
mirkaneessisuu fi hojii irra oolchuu,
 Tajaajila fo’annoo fi filannoo qabeenya namaatiin walqabatanii dhiyaatan
keessummeessuu,
 Sirna seensaa, raawwii fi bahiinsa hooggansa qabeenya namaa naannichaan qoratamee
qapha’'ee gadi bu’u hojiirra oolchuu fi raawwii isaa hordofuu,
 Iyyataaf komii adda addaa raawwii qabeenya humna namaan walqabatan qorachuun
deebii kennuu,
 Madaallii raawwii hojjettootaa gahumsaan akka geggeeffamu garee madaallii waliin
ta’uun raawwchuu,

119
 4.6.3.2. Gahee hojii Garee hordoffii fi gamaggama raawwii hooggansa qabeenya namaa
Gabatee 4.1:
Maamila Galtee Bu’aa/Milkaa’ina Kaayyoo Hiixataa
Manneen hojii • Siivil sarviisii Naannichaa keessatti • Seerotaa fi qajeelfamoota • Sirna ol’aantummaa
bulchiinsii gaarii fi ol’aantummaan raawwii hooggansa qabeenya seeraa fi Bulchinsii
seeraa akka dagaagu namaa irratti deeggarsa, gaarii Manneen hojii
• Deeggarsaa fi hordoffi raawwii gorsa, leenjii kennameen fi dhaabbilee
seerotaa fi qajeelfamoota qabeenya bu’aa qabeessummaan isaanii misooma
namaa irratti barbaadu dabale mootummaa
• Hojjattoota ga’umsaa fi naamusa • Ol’aantummaan seeraa keessatti85%
gaarii qabaniin hojiin akka kabajame fi Bulchiinsa gaarii mirkaneessuu
hojjatamuu manneen hojii fi dhaabbilee
misooma mootummaa
keessatti mirkanaa’e
Hojjettoota • Mirgi isaanii kabajamee dirqamni • Mirgaa fi waadaan seeraan • Siviil Sarvaantii
mootummaa seeraan kennameef bahuu barbaadu galameef hojiirra oole mirgaa fi dirqama
• Qajeelfamni hooggansa qabeenya • Hojjettoota mirgaa fi dirqama isaa beekee,
namaa sirnaan akka hojiirra oolu isaanii beekanii itti kaka’umsa cimaa
barbaadu gaafatamummaa isaanii bahan qabaatu %80 akka
• Hojjetaan Mootummaa komii fi gaaffi • Yeroo gabaabaa fi uumamuu taasiisuu
dhimmoota mirga isaa waliin wal- dhiyeenyatti deebii fi murtee • Komii raawwii
qabtee irratti deebii seera qabeessa kenname seerotaatiin
ta’e argachuu • Ga’umsa murteessummaa walqabatan %90’n
• Humni murteessummaa fi uumame hiikuu
raawwatchiisuummaa mana murtii • Qulqullina murtii
Bulchiinsaa akka cimu, %100 ’n mirkanaa’e

• Seerotaa, qajeelfamoota hooggansa • Leenjii hubannoo, gorsaa fi • Rakkinaalee raawwii

qabeenya namaa irratti ba’anii fi deggarsaa seerootaa fi hojii irra oolmaa
rakkinaalee mudatan irratti hordoffi, qajeelfamoota hooggansa seerotaa fi
deeggarsa, gorsaa fi leenjii akka qabeenya namaa irratti qajeelfamoota
kennamuuf keenname. hooggansa qabeenya
• Saffina fi qulqullina raawwii namaatiin
Bulchiinsa qabeenya namaa walqabatan %85’n
Mannen hojii keessatti umame hiikuu

4.6.3.3. Gahee hojii Garee hordoffii fi gamaggama raawwii hooggansa qabeenya namaa
 Maanuwaalii hordoffi raawwii seerootaa qophaa’ee gadi bu’e irratti qaamota dhimmi
ilaaluuf hubannoo uumuun hojiirra oolchuu,
 Gorsa, deeggarsa, too’annoo fi hordoffi karoora irratti hundaa’ee taasisuu,
 Raawwii hojiilee hooggansa qabeenya namaa bu’aa qabeessa taasisuuf manneen hojii
mootummaa sadarkaa godinaa/magaalaa, aanaalee/kutaalee magaalaa fi gandootaaf
deeggarsa, gorsa, too’annoo fi hordoffi akkasumas tarkaanfii sirreeffamaa taasisuu,
 Leenjii rakkoolee raawwii hooggansa qabeenya namaa hiikuu danda’an kennuu,
 Iyyata, eeruu fi komiiwwan dhiyaatan qulqulleessuun murtee kennuu
 Seeraa fi qajeelfamoota hooggansa qabeenya namaa fooyyaa’e hojii irra akka oolu
taasisuu

120
  Aadaa fi duudhaalee Labsii, danbii naamusaa akkasumas qajeelfama raawwii foo’annoo
fi filannoo qabeenya namaa manneen hojii mootummaa gonfachuu qaban sadarkaa
mana hojii, hooggansaa fi hojjetaatti sirnaan hojiirra ooluu isaai hordofa, tarkaanfi
sirreeffamaa fudhachuu
4.6.3.4. Yaa’insa Hojii Garee hordoffii fi gamaggama raawwii hooggansa qabeenya namaa
Gabatee 4.2:
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu Baay’ina Qulqullina Baasii Yeroo
Hojiiwwan
Raawwataman
Hojii qo’annoo
Yaada ka’umsa Garee Sanada 1 Fedhii/rakkoo --- Guyyoota 7
qorannichaa qabataamaan
qopheessuu jiru
Karoora ka’umsaa Garee Sanada 1 Qabiyyee --- Guyyoota 3
qopheessuu guutuu kan
qabu
Ragaa walitti qabuu, Garee Sanada 1 Rakkoo --- Guyyoota 40
xiinxaluu fi sanada qabatamaa
qo’annichaa baasuu jiru hiikuu
fi mirkaneessisuu danda’uu
Sanada qoratamee fi Garee Sanada 1 Rakkoon --- Guyyoota 5
Seera, danbiilee fi raawwii
qajeelfamoota seerotaa fi
raawwii bulchiinsa qajeelfamootaa
qabeenya namaa hiikamuu
hojii irra jiranii fi
haaraa ba’an irratti
leenjii kenuu fi
hojiirra oolchuu
Hojii Hordoffi
Raawwii Seeraa
maanuwaalii Garee Sanada 1 ---- --- Guyyoota 3
HDGHQN irratti
hubannoo uumuu
Karoora ka’umsaa Garee Sanada 1 Cheeklistii --- Guyyoota 10
qopheessuu. qabiyyee
guutuu qabu
Hordoffi raawwii Garee Sanada 1 Qaawwa --- Guyyoota 20
seeraa gaggeessuun raawwii
hanqinaaalee adda seerotaa ifatti
baasuu agarsiisuu
danda’uu
Gabaasa dhiyeessuu, Garee Sanada 1 Gabaasa --- Guyyoota 2
murteessisuu fi guutuu
tarkaanfi
sirreeffamaa
fudhachuu

121
Duubdeebii Garee Sanada 1 Duub-deebii --- Guyyoota 2
manneen hojiitiif wayitawaa fi
kennuu fi barsiisaa ta’e
hubannoo uumuu
Hojii leenjii kennuu
Cheekliistii xinxala Garee Sanada 1 Qabiyyee 200 Guyyota 2
fedhii leenjii guutuu keessatti
(training need
assessment)
qopheessuu
Fedhii leenjii adda Garee Sanada 1 Qaawwa 15,000 Guyyota 5
bahee fi haaraa dandeettii, keessatti
akkaataa cheekliistii beekumsaa fi
qophaa’een adda ilaalcha jiru
baasuu kan adda baa’e
Qaama sanada Garee Sagantaa Gahumsa _ Guyyota 1
leenjii qopheessu hirmaattotaa keessatti
ramaduu fi
orranteeshinii
kennuu
Karoora raawwii Garee Sanada 1 Karoora 500 Guyyaa 2
qophii sanadootaa qabiyyee keessatti
qopheessuu guutuu qabu
Raga ka’uumsa Garee Sanada 1 Ragaalee _ Guyyota 3
qophii sanadaaf qulqulluu keessatti
gargaru walitti argame
qabuu
Wuxinee jalqabaa Garee Sanada 1 Qaawwa fidhii 1,000 Guyyoota 15
qopheessuu adda bahee keessatti
waliin kan
walisime
Wuxinee qophaa’e Garee Sagantaa Qaawwa fidhii 20,000 Guyyota 2
qaama dhimmi adda bahee keessatti
ilaallatuuf waliin kan
dhiyeessuun walisime
mirkaneessisuu
TOR leenjii Garee Sanada 1 Qabiyyee TOR 300 Guyyaa 2
qopheessuu hunda kan keessatti
guute
Karoora leenjii Garee Sanada 1 Qabiyyee TOR _ Guyyota 2
qopheessu hunda kan keessatti
guute
Leenjii kennuu Garee Hirmaattota Leenjii Akaataa Akaataa
gahumsaan karooraatiin karooraatiin
kenname
Bu’aa leenjii Garee Sanada 1 Bu’aa leenjii 200 Guyyoota 1
leenjitootaa duraa fi keessatti
madaaluu boodaa
argame
Gabaasa leenjii Garee Sanada 1 Qabiyyee 200 Leenjiin
qopheessuu guutuu xummuramee
Guyyoota 2
keessatti
Bu’aa leenjii fi Garee Sanada 1 Qabiyyee 300 Leenjiin
gabaasa qaama guutuu xummuuramee
122
dhimmi ilaallatuuf Guyyota 3
dhiyeessuu keessatti
Hojii iyyataa fi
komii
Eeruu, komiiwwan Garee Xalayaa 1 Seerotaa fi --- Daqiiqaa 30
fi iyyata raawwii qajeelfamoota
seerotaa irratti caban ibsuu fi
dhiyaatu kallattii
qulqulleessuudhaan raawwii sirrii
agarsiisuu
murtii kennuu fi danda’uu
manneen hoji
dhimmi ilaalu akka
beekan taasisuu
Labsii fi danbii Garee Sanada 1 Rakkoo hiikuu --- Ji’oota 2
Qabeenya namaa danda’uu
pabliik sarviisii
naannichaa
fooyyessuun
wixinee qaama
dhimmi ilaallatuuf
dhiyeessuu
Sirna dhiyeeffannaa Garee Sanada 1 ---- --- Guyyoota 5
komii, hojmaata
kenniinsa murtee fi
raawwii seerootaa
ilaalchisee leenjii
hubannoo uumu
kennuu

4.6.3.5. Fedhii, bu’aa, jijjiirama fi kaayyoo diriiraa garichaa Garee TQO fi ragaa qabeenya
namaa
Gabatee 4.3:
Maamila Galtee Bu’aa/Milkaa’ina Kaayyoo Hiixataa

Manneen hojii • Ragaa fi • Ragaa fi Istaatistiksii • Odeeffannoon qabeenya namaa

istaatistiksii qabeenya namaa qulqullina qabu, yeroosaa eeggate
qabeenya namaa qindaa’ee. fi dhimma barbaadame waliin
qindaa’ee fi • Sirna ragaa fi hariiroo qabu qindeessuun
qulqullina qabu Odeeffannoo bulchiinsa murteewwan qaamoolee adda
barbaadu. qabeenya namaa hojii addaan kennamu qulqullina
• Sirna ragaa fi irra oole. (gahumsa) akka qabaatu gochuun
odeeffannoon • Ragaa fi odeeffannoo fedhii maamiltootaa %90’n
qabeenya namaa qabeenya namaa murtee guutuu.
ammayyaa’aa ta’e bu’a-qabeessa ta’eef oole
barbaadu

123
Hojjettoota • Ragaan • Ragaa hojjettootaa karaa • Odeeffannoon qabeenya namaa
mootummaa hojjettootaa karaa amansiisaa fi qulqullina qabu, yeroosaa eeggate
amansiisaa fi ammayyaa’aa ta’een fi dhimma barbaadame waliin
ammayyaa’aa qindaa’ee qabame hariiroo qabu qindeessuun
ta’een qindaa’ee murteewwan qaamoolee adda
akka qabamuu fi addaan kennamu qulqullina
dhiyaatuuf (gahumsa) akka qabaatu gochuun
barbaadu fedhii maamiltootaa %85’n
guutuu.

4.6.3.6. Gahee hojii garee TQO fi Ragaa Qabeenya Namaa

 Sirna gurmaa’insa, qabinsa fi itti fayyadama ragaa qabeenya namaa qophaa’e irratti
leenjii qaama dhimmi ilaaluuf kennuu fi hojii irra oolchuu,
 Riikardii fi kuusaa qabeenya namaa gurmeessuu, qabuu fi faayidaa barbaadameef
oolchuu,
 Sirnoota qabinsa ragaa ammayyaa (HRIS) qoratame hojii irra oolchuu,
 Odeeffannoo fi ragaa qabeenya namaa walitti qabuu, gurmeessuu fi xiinxaluun,
 Odeeffannoo fi ragaa qabeenya namaa walitti qabuu, gurmeessuu fi xiinxaluun
istaatistiksii qabeenya namaa qopheessuun qaama itti fayyadamuuf raabsuu,
 Deeggarsaa fi hordoffii tajaajiloota TQO irratti kennuu
 Leenjii dandeettii bu’uurraa TQO irratt kennuu

124
Gabatee 4.4: Yaa’iinsa hojiiGaree TQO
Hojii Hojjetamu Qaama Istandardii hojii
raawwatu Baay’ina Qulqullina Baasii Yeroo
Hojiilee hojjetaman
Hojii qorannoo qabiinsa
ragaa fi odeeffannoo
qabeenya namaa
Yaada ka’umsa qo’annichaa Garee Sanada Fedhii/rakkoo --- Guyyoota 7
qopheessuu 1 qabataamaan
jiru
Karoora ka’umsaa Garee Sanada Qabiyyee --- Guyyoota 3
qopheessuu 1 guutuu kan
qabu
Raga walitti qabuu, Garee Sanada Rakkoo --- Guyyoota
xiinxaaluu fi sanada 1 qabatamaa jiru 40
qo’annichaa baasuu fi hiikuu
dhiyeessuu danda’uu
Bu’aa qorannichaa Garee Sanada --- --- Guyyoota 5
mirkaneessisuun hubannoo 1
uumuu fi hojii irra oolchuu
Hojii misooma TQO
hooggansa ragaa fi
odeeffannoo
Itti fayyadama qabeenya Garee Sanada Hojii --- Waggaa 1
namaa Sirna Odeeffannoo 1 qabeenya
Hooggansa (MIS)’n namaa hunda
deeggaruun hojjechuu MIS
deeggaramuu
Moosaajii/uunkaalee adda Garee Mosaajii Mosaajii/unka --- Guyyoota
addaa ragaa fi odeeffannoon 1 raga qabeenya 45
qabeenya namaa ittiin namaa karaa
sassaabamu qopheessuu guutuu ta’een
hojjechiisuu
danda’u
Moosaajii /unkaalee Garee ---- ---- ---- Guyyoota 5
qophaa’an irratti
hubannoon uumuun
manneen hojii sadarkaa
sdarkaan jiraniif raabsu
Ragaa fi odeeffannoo Garee Sanada Istaandardii Ji’oota 2
qabeenya namaa manneen 1 ragaan tokko ---
hojii mootummaa irraa guutuu qabu
walitti qabuu, qindeessuun
xiinxaluu fi daataa beeziitti
galchuu.
Istaatistiiksii qabeenya Garee Sanada Ragaa --- Ji’oota 1
namaa naannichaa 1 qabeenya
qopheessuu, maxxansiisuu Namaa
fi qaama itti fayyadamuuf Naannichaa
raabsuu. guutuu
agarsiisuu isaa
Hojii Gurmaa’insa,
125
qabiinsaa fi itti fayyadama
kuusaalee hojjattoota
mootummaa fi raga
qabeenya namaa.
Kuusaalee hojjattoota Garee 100% Ragaa kuusaa --- Hojjetaan
mootummaa fi ragaa TQO fi hojjettootaa tokko
qabeenya namaa Garee guutuu Guyyaatti
gurmeessuu fi karoora fi qabachuu kuusaa 80
ammayyeessuu IFQN

Kuusaalee hojjattoota Garee 100% Ragaa kuusaa -- Ragaa

mootummaa fi ragaa TQO fi hojjettootaa hojjetaa 1
qabeenya namaa sirnaan Garee guutuu daqiiqaa 15
qabuu, fooyyessuu fi karoora fi qabachuu
faayidaa barbaadameef IFQN
oolchuu
Hojii hordoffi fi deeggarsaa
Karoora ka’umsaa Garee Sanada Qabiyyee --- Guyyoota 3
qopheessuu 1 hunda
hammachuu
isaa
Cheklistii qopheessuu Garee Sanada Qabiyyee --- Guyyoota 5
1 hunda
hammachuu
isaa
Chekliistii qophaa’e irratti Garee Sanada Ciminaa fi --- Guyyoota
hundaa’un hanqinaa fi 1 hanqina ifatti 21
cimina raawwii keessatti adda baasuu
mul’atan adda baasuun
gabaasa dhiyeessuu
Hanqinootaa sirreessuu fi Garee Sanada Duub-deebii --- Guyyoota 3
ciminoota jiran 1 waytawaa fi
jajjabeessuun dubdeebii barsiisaa ta’e
kennuu

126