Bài tập Chương 1: Dao động (P1)

Lý thuyết:

Mối liên hệ giữa dao động điều hòa và chuyển động tròn đều
- Để biểu diễn dao động điều hòa, ta dùng một vecto OM có độ
dài là A (biên độ), quay đều quanh điểm O (vtcb) trong mặt
phẳng chứa trục Ox với tốc độ góc là ω
- Tại thời điểm t 0 , góc giữa trục Ox và OM là φ0 (pha ban
đầu)
- Tại thời điểm t , góc giữa trục Ox và OM là ωt + φ0 (pha của
dao động)
- Gọi P là hình chiếu của M lên trục Ox, như vậy điểm P dao
động điều hòa với phương trình x = A cos(ωt + φ0 )
- Nếu trong khoảng thời gian t , vecto OM quét được một góc , ta có mối liện hệ sau:
Qgnjokxkdqibzjds oqksnvwuqudninsizanvbajaiadn

(rad) = ω . t

▪ Bảng quy đổi thời gian

Thời gian Độ Rad

Qgnjokxkdqibzjds oqksnvwuqudninsizanvbajaiadn

T 3600 2
T
1800
2
T
900
4 2
T 2
1200
3 3
T
450
8 4
T
600
6 3
T
300
12 6

▪ Công thức lượng giác cần nhớ

3 2 1
cos 300 cos 450 cos 600
2 2 2

• Các trường hợp đặc biệt

 PHA BAN ĐẦU DƯƠNG
Qgnjokxkdqibzjds oqksnvwuqudninsizanvbajaiadn

1. x A cos t 2. x A cos t /2 3. x A cos t /3

4. x A cos t /4 5. x A cos t /6 6. x A cos t 2 /3

PHA BAN ĐẦU ÂM

1. x A cos t 2. x A cos t /2 3. x A cos t /3

4. x A cos t /4 5. x A cos t /6 6. x A cos t 2 /3

 Vận tốc trong dao động điều hòa.
1. Phương tình của vận tốc
π
v = −ωA sin(ωt + φ0 ) hoặc v = ωA cos (ωt + φ0 + 2 )

(Độ lớn vận tốc cực đại: v max A)

Qgnjokxkdqibzjds oqksnvwuqudninsizanvbajaiadn

2. Đặc điểm của vận tốc

- Vận tốc của vật dao động cùng tần số góc, sớm pha so với li độ ( v và x vuông pha)
2
- Hệ thức quan hệ giữa vận tốc và li độ (Hệ thức vuông pha)

x2 v2 v2
1 A2 x2 v A2 x2
A2 v 2max 2

Qgnjokxkdqibzjds oqksnvwuqudninsizanvbajaiadn

Các trường hợp đặc biệt

A v max 3
x v
2 2
A 3 v max
x v
2 2
A 2 v max 2
x v
2 2
- Khi vật qua VTCB theo chiều dương thì vận tốc cực đại ( tốc độ cực đại).
- Khi vật qua VTCB theo chiều âm thì vận tốc cực tiểu (nhưng tốc độ cực đại).
- Khi vật qua vị trí biên (biên âm hoặc biên dương) thì vận tốc bằng 0 (tốc độ cực tiểu).
- Khi vật đi từ VTCB ra biên (âm hoặc dương) thì tốc độ giảm chuyển động chậm dần
- Khi vật đi từ biên (âm hoặc dương) về VTCB thì tốc độ tăng dần chuyển động nhanh dần.

Gia tốc trong dao động điều hòa

1. Phương trình gia tốc

a = −ω2 A cos(ωt + φ0 ) hoặc a = ω2 A cos(ωt + φ0 + π)

a 2
x
(Độ lớn gia tốc cực đại: a max 2
A)
Qgnjokxkdqibzjds oqksnvwuqudninsizanvbajaiadn

2. Đặc điểm của gia tốc

- Gia tốc của vật dao động cùng tần số góc, sớm pha so với li độ ( a và x ngược pha)
- Gia tốc của vật dao động cùng tần số góc, sớm pha so với vận tốc ( a và v vuông pha)
2
- Hệ thức quan hệ giữa gia tốc và vận tốc (Hệ thức vuông pha)

v2 a2 v2 a2
1 A2
v 2max a 2max 2 4

Qgnjokxkdqibzjds oqksnvwuqudninsizanvbajaiadn

Các trường hợp đặc biệt

v max a max 3
v a
2 2
v max 3 a max
v a
2 2
v max 2 a max 2
v a
2 2
- Vecto gia tốc có chiều luôn hướng về VTCB
- Gia tốc đổi chiều khi vật đi qua VTCB
- Tại vị trí cân bằng a 0
- Khi vật đi qua biên dương thì gia tốc có giá trị nhỏ nhất a min 2
A
- Khi vật đi qua biên âm thì gia tốc có giá trị cực đại a max 2
A
- Khi chất điểm chuyển động chậm dần thì a.v 0 (a và v trái dấu hay ngược chiều)
- Khi chất điểm chuyển động nhanh dần thì a.v 0 (a và v cùng dấu hay cùng chiều )
Dạng 1: Vận dụng các phương trình về li độ, vận tốc, gia tốc của vật dao động điều hòa.
π
Bài 1. Một con lắc lò xo dao động điều hòa với phương trình x = 4 cos (2πt − 3 ) (cm,s).
Giải (gợi ý trình bày)

a) Hãy xác định biên độ, tần số góc, chu kì, tần số dao động của vật.
- Phương trình li độ dao động điều hòa có dạng: x = A cos(ωt + φ0 ), như vậy biên độ tương ứng A = 4
2π 1
cm; tần số góc tương ứng là ω = 2π (rad/s); chu kì T = = 1 (s); tần số dao động f = T = 1 (Hz).
ω
b) Viết phương trình vận tốc – thời gian của vật.
π
- Phương trình vận tốc – thời gian của vật dao động điều hòa có dạng: v = ωA cos (ωt + φ0 + ).
2

- Dựa vào phương trình li độ - thời gian ta có:

π
ω = 2π; vmax = ωA = 8π; φ0 = −
3
thay vào phương trình vận tốc – thời gian ta có
π
v = 8π cos (2πt + )
6
π
Bài 2. Một vật dao động điều hòa có phương trình gia tốc – thời gian a = 12π2 cos (2πt + 2 ) (cm/s2,s).
a) Hãy xác định biên độ, tần số góc, chu kì, tần số dao động của vật.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

b) Viết phương trình li độ - thời gian, vận tốc – thời gian của vật.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................
π
Bài 3. Một vật dao động điều hòa có phương trình vận tốc – thời gian v = 50 cos (2πt + 2 ) (cm/s,s).
a) Hãy cho biết trạng thái chuyển động của vật tại thời điểm ban đầu.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

b) Viết phương trình li độ - thời gian của vật.

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Dạng 2: Viết phương trình dao động điều hòa.

Bài 4: Một vật dao động điều hòa trên quỹ đạo thẳng có chiều dài 10 cm, tần số 2,5 Hz. Tại thời điểm
ban đầu t 0 . Viết phương trình dao động của vật nếu tại thời điểm t 0
a) vật qua vị trí cân bằng theo chiều dương b) vật qua vị trí cân bằng theo chiều âm.
c) vật qua vị trí có li độ 2,5 cm theo chiều âm d) vật qua vị trí có li độ - 2,5 cm theo chiều dương.
Giải (gợi ý trình bày)

a) Phương trình dao động điều hòa của vật có dạng: x = 𝐀 cos(𝛚t + 𝛗𝟎 )

- Quỹ đạo dao động 2A = 10 cm => biên độ A = 5 cm.

- Tần số dao động f = 2,5 Hz => tần số góc dao động ω = 2πf = 5π

- Tại thời điểm ban đầu t = 0, vật đi qua vị trí cân bằng theo chiều dương,
π
theo đường tròn lượng giác, pha ban đầu của vật là φ0 = − 2 .
π
- Vậy phương trình dao động điều hòa của vật: x = 5 cos (5π − 2 ) (cm;s)

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Bài 5. Một vật dao động điều hòa có quỹ đạo chuyển động là 10 cm, vật thực hiện 10 dao động trong
vòng 20 s. Chọn gốc thời gian tại thời điểm vật đi qua vị trí cân bằng theo chiều dương, hãy viết phương
trình li độ - thời gian của vật.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Bài 6. Trong một chu kỳ, một vật dao động điều hòa đi hết quãng đường 20 cm. Tốc độ cực đại của vật
trong quá trình chuyển động là 40π cm/s. Chọn gốc thời gian tại thời điểm vật ở biên dương, hãy viết
phương trình li độ - thời gian của vật.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Bài 7. Một vật dao động điều hòa có biên độ là 10cm. Tốc độ trung bình của vật trong một chu kỳ là 10
cm/s. Chọn gốc thời gian tại thời điểm vật có li độ x = 5 cm và đang chuyển động theo chiều âm, hãy
viết phương trình vận tốc – thời gian của vật.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Bài 8. Một vật dao động điều hòa ở li độ x = 5 cm thì có vận tốc v = 54,4 cm/s. Tần số góc dao động của
vật là ω = 2π. Chọn gốc thời gian tại thời điểm vật đi qua vị trí cân bằng theo chiều âm, hãy viết
phương trình li độ - thời gian của vật.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Dạng 3: Đồ thị của li độ, vận tốc, gia tốc của vật dao động điều hòa.
Bài 9. Cho đồ thị dao động điều hòa của một vật như hình:
Hãy xác định:
- Biên độ, chu kì, tần số của dao động
- Nêu thời điểm mà vật có li độ x = 0 m.

Giải (gợi ý trình bày)

- Dựa vào đồ thị, ta có:

+ Biên độ là li độ có độ lớn lớn nhất A = xmax = 0,2 m.

+ Chu kỳ là thời gian ngắn nhất giữa hai lần vật có cùng trạng thái chuyển động: xét trạng thái đầu tại

t1 = 0 s vật đang ở vị trí cân bằng chuyển động theo chiều dương, thời điểm gần nhất mà vật lặp lại

trạng thái chuyển động là t2 = 0,4 s. Vậy chu kỳ dao động T = t 2 − t1 = 0,4 − 0 = 0,4 s.
1 1
+ Tần số dao động: f = T = 0,4 = 1,25 Hz.

- Dựa vào đồ thị, vật có li độ x = 0 m tại các thời điểm t = 0 s; t = 0,2 s; t = 0,4 s; t = 0,6 s; t = k.0,2 s (k = 0,

1, 2, 3, …)

Bài 10. Hình bên là đồ thị dao động điều hòa của một con lắc
Hãy cho biết:
- Vị trí và hướng dịch chuyển của con lắc tại thời điểm ban đầu.
- Pha ban đầu của dao động.

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Bài 11. Đồ thị li độ - thời gian của một vật dao động điều hòa được
mô tả trên hình
a) Xác định biên độ , chu kì, tần số, tần số góc, pha ban đầu và viết
phương trình của dao động
b) Xác định pha của dao động tại thời điểm t = 2,5s.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Bài 12. Hai vật (1) và (2) dao động điều hòa cùng tần số
nhưng lệch pha nhau được mô tả như hình bên
a) Xác định li độ của hai vật tại thời điểm t = 0 s.
b) Xác định độ lệch pha của dao động (1) so với dao động (2)

Giải (gợi ý trình bày)

a) Tại thời điểm t = 0 s, dựa vào đồ thị, vật (1) có li độ x = A, chuyển động theo chiều âm và vật (2) có li

độ x = 0, chuyển động theo chiều âm.

b) Hai vật dao động điều hòa cùng chu kỳ (cùng tần số), độ lệch pha của hai dao động là không đổi

theo thời gian. Vì vậy ta có thể tính độ lệch pha ở bất cứ thời điểm nào, cho dễ dàng ta chọn tại thời

điểm ban đầu t = 0.

π
- Pha ban đầu của vật (1), vật (2) theo đường tròn lượng giác là φ0 (1) = 0 và φ0 (2) = 2 , vậy độ lệch

pha là
π
Δφ = φ0 (2) − φ0 (1) =
2
=> Vật 2 sớm pha hơn vật 1 góc π/2, hai dao động vuông pha nhau.
Bài 13. Hai vật (1) và (2) dao động điều hòa cùng tần số,
cùng biên độ nhưng lệch pha nhau được mô tả như hình bên
a) Tính chu kì, tần số và tần số góc của hai dao động.
b) Xác định độ lệch pha của dao động (1) so với dao động
(2).

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Bài 14. Hai vật A và B dao động điều hòa cùng tần số, lệch pha
nhau được mô ta như hình bên. Xác định độ lệch pha của hai
dao động.

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................
Bài 15. Hình bên là đồ thị vận tốc – thời gian của một vật dao
động điều hòa.
a) Xác định chu kì, tần số và tần số góc của vật
b) Tìm biên độ dao động của vật.
c) Xác định pha ban đầu của dao động.
d) Viết phương trình vận tốc của vật.
e) Kể từ lúc t = 0. Vật có tốc độ 10 cm/s lần đầu tiên ở thời điểm
nào ?

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Bài 16. Hình bên là đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc của vận tốc v theo
thời gian t của một vật dao động điều hòa.
a) Xác định chu kì, tần số góc của dao động
b) Viết phương trình dao động của vật.

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................
Bài 17. Đồ thị gia tốc - thời gian của một vật dao động điều hòa được cho ở
hình bên. Dựa vào đồ thị xác định.
a) Chu kì, tần số và tần số góc của dao động.
b) Phương trình li độ của vật
c) Phương trình gia tốc của vật.

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Dạng 4: Bài tập về thời gian và pha dao động.

Bài 18. Một vật dao động điều hòa có chu kì T = 2 s. Hãy cho biết thời gian
a) để vật đi từ biên dương đến biên âm.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

b) để vật đi từ vị trí cân bằng đến biên.

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

c) ngắn nhất giữa hai lần vật đi qua vị trí cân bằng.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................
π
Bài 19. Một vật dao động điều hòa có phương trình x = 2 cos (4πt − 6 ).
a) Hãy cho biết biên độ, tần số góc, chu kì, tần số, pha của dao động ở thời điểm t = 1s.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................

b) Tính thời gian ngắn nhất kể từ thời điểm ban đầu để vật đi đến vị trí có li độ là x = - 1 cm.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Bài 20. Một vật dao động điều hòa có phương trình x = 2 cos(4πt). Hãy cho biết thời gian để vật đi từ
li độ x = - 1 cm đến x = 1 cm theo chiều dương.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Dạng 5: Bài tập về tính toán mối liên hệ li độ, vận tốc, gia tốc
Bài 21. Một vật dao động điều hòa có tốc độ cực đại là vmax = 10 cm/s và độ lớn gia tốc cực đại amax =
0,2 m/s2. Hãy tính biên độ A và tần số góc ω của dao động.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Bài 22. Một vật dao động điều hòa có biên độ A = 5 cm, tần số góc ω = 2π. Tại thời điểm nào đó vật có
li độ x = - 2,5 cm và chuyển động theo chiều dương. Hãy xác định vận tốc và gia tốc của vật tại thời
điểm đó.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

Bài 23. Một vật dao động điều hòa tại một thời điểm nào đó có vận tốc v = 50 cm/s và gia tốc a = 1,732
m/s2. Biết biên độ của vật là 5 cm, hãy tính tần số góc dao động ω của vật.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................