Professional Documents
Culture Documents
ალბათობა კომბინატორიკა b
ალბათობა კომბინატორიკა b
მოქმედებები ხდომილებებზე
2
თუ ერთდროულად სრულდება შემდეგი ორი პირობა: 𝐴 ⊂ 𝐵 და 𝐵 ⊂ 𝐴,
მაშინ ამბობენ, რომ 𝐴 და 𝐵 ხდომილებები ერთმანეთის ტოლია და ამ ფაქტს ასე
ჩაწერენ 𝐴 = 𝐵.
𝑨∪𝑩 𝑨𝑩 𝑨−𝑩
𝑨 𝑨⊂𝑩
𝐴 ∪ 𝐵 = 𝐵 ∪ 𝐴, 𝐴𝐵 = 𝐵𝐴(კომუტატიურობა);
𝐴 ∪ 𝐵 𝐶 = 𝐴𝐶 ∪ 𝐵𝐶, 𝐴𝐵 ∪ 𝐶 = 𝐴 ∪ 𝐶 𝐵 ∪ 𝐶 (დისტრიბუტიულობა);
𝐴∪𝐵 ∪𝐶 =𝐴∪ 𝐵∪𝐶 (ასოციატიურობა);
𝐴 ∪ 𝐴 = 𝐴, 𝐴𝐴 = 𝐴;
𝐴 ∪ Ω = Ω, 𝐴Ω = 𝐴;
𝐴 ∪ 𝐴 = Ω, 𝐴𝐴 = ∅;
∅ = Ω, Ω = ∅, 𝐴 = 𝐴;
𝐴 − 𝐵 = 𝐴𝐵 ;
𝐴 ∪ 𝐵 = 𝐴𝐵 , 𝐴𝐵 = 𝐴 ∪ 𝐵 (ორადობის ფორმულები).
3
ჩვენ ვიტყვით, რომ რამდენიმე ხდომილება ქმნის ხდომილებათა სრულ
სისტემას, თუ ისინი წყვილ-წყვილად უთავსადია და ყოველი ჩატარებული ცდის
შედეგად ხდება ერთი და მხოლოდ ერთი ამ ხდომილებებიდან. ანუ
ხდომილებათა მიმდევრობა 𝐴1 , 𝐴2 , ⋯ , 𝐴𝑛 ქმნის ხდომილებათა სრულ სისტემას,
თუ სრულდება შემდეგი ორი პირობა:
1. 𝐴𝑖 𝐴𝑗 = ∅ ნებისმიერი 𝑖, 𝑗 = 1,2, ⋯ , 𝑛 და 𝑖 ≠ 𝑗;
𝑛
2. 𝑖=1 𝐴𝑖 = Ω.
𝐴 ∪ 𝐵 = 𝐴 ∪ 𝐵 Ω = 𝐴Ω ∪ 𝐵Ω = 𝐴Ω ∪ 𝐵 𝐴 ∪ 𝐴 = 𝐴Ω ∪ 𝐴 ∪ 𝐴 𝐵 = 𝐴Ω ∪ 𝐴𝐵 ∪ 𝐴𝐵 =
Ω ∪ 𝐵 𝐴 ∪ 𝐴𝐵 = Ω𝐴 ∪ 𝐴𝐵 = 𝐴 ∪ 𝐴𝐵.█
1. Ω ∈ 𝕊;
2. თუ 𝐴 ∈ 𝕊, მაშინ 𝐴 ∈ 𝕊;
3. თუ 𝐴, 𝐵 ∈ 𝕊, მაშინ 𝐴 ∪ 𝐵 ∈ 𝕊.
4
ვთქვათ, 𝐴 არის რაიმე შემთხვევითი ექსპერიმენტის ერთ-ერთი შესაძლო
შედეგი (ხდომილება). ეს ექსპერიმენტი ჩავატაროთ 𝑛-ჯერ და 𝑛𝐴 -თი აღვნიშნოთ 𝐴
შედეგის მოხდენის რაოდენობა ამ 𝑛-ჯერ ჩატარებულ ექსპერიმენტში. 𝑛𝐴 რიცხვს
უწოდებენ ცდათა მოცემულ მიმდევრობაში 𝐴 ხდომილების აბსოლუტურ
სიხშირეს,ხოლო შეფარდებას
𝑛𝐴
𝜈𝑛 𝐴 =
𝑛
1. ℙ 𝜔 ≥ 0, ყოველი 𝜔 ∈ Ω-სათვის;
2. 𝜔 ∈Ω ℙ 𝜔 = 1.
5
პასუხი ალბათობის თეორიის ფარგლებს სცილდება და მას ჩვენ არ განვიხილავთ,
რადგან ალბათობის თეორიის ძირითად ამოცანას წარმოადგენს არა ის, თუ რო-
გორ უნდა მიეწეროს ექსპერიმენტის შედეგებს ესა თუ ის ალბათობა, არამედ
ელემენტარული ხდომილებების ალბათობების საშუალებით რთული ხდო-
მილებების ალბათობების გამოთვლა. აქ დავკმაყოფილდეთ მხოლოდ იმით, რომ
ხდომილების ალბათობა, როგორც წესი, განისაზღვრება ექსპერიმენტის პი-
რობებით. მაგალითად, თუ ვაგდებთ მონეტას, მაშინ სიმეტრიული მონეტის
შემთხვევაში ბუნებრივია გერბი და საფასურის მოსვლის ალბათობებად ჩაითვა-
ლოს 0.5. მაგრამ თუ მონეტა არ არის სიმეტრიული, მაშინ გერბის მოსვლის
ალბათობა შეიძლება იყოს ნებისმიერი ერთზე ნაკლები დადებითი რიცხვი, რომ-
ლის კონკრეტული რიცხვითი მნიშვნელობა დამოკიდებულია მონეტის დეფორმა-
ციის ხარისხზე.
ℙ 𝐴 = 𝜔 ∈𝐴 ℙ 𝜔 .
ვგულისხმობთ, რომ ℙ ∅ = 0.
აღვნიშნოთ ℙ 𝜔1 = ℙ 𝜔2 = ⋯ = ℙ 𝜔𝑛 = 𝑥.
𝑛 𝑛
1=ℙ Ω = 𝑖=1 ℙ 𝜔𝑖 = 𝑖=1 𝑥 = 𝑛𝑥 ,
1 1
საიდანაც 𝑥 = 𝑛 , ანუ ℙ 𝜔1 = ℙ 𝜔2 = ⋯ = ℙ 𝜔𝑛 = 𝑛 .
6
შემწყობი შემთხვევების რიცხვის შეფარდებისა ყველა შესაძლო შემთხვევათა
რიცხვთან
𝑚
ℙ 𝐴 = 𝑛.
Ω= 𝑛1 , 𝑛2 : 𝑛1 , 𝑛2 = 1, 2, 3, 4, 5, 6 .
𝐴= 𝑛1 , 𝑛2 : 𝑛1 , 𝑛2 = 1, 2, 3, 4; 𝑛1 + 𝑛2 ≤ 5 .
კომბინატორიკის ელემენტები
7
მრავალი კომბინატორული ამოცანა შეიძლება ამოიხსნას შემდეგი ორი
მნიშვნელოვანი წესის გამოყენებით, რომელთაც, შესაბამისად, გამრავლების და
შეკრების წესს უწოდებენ.
8
ალბათურ ამოცანებში ხშირად გვხვდება 𝑛-ელემენტიანი სიმრავლიდან 𝑚
ელემენტის ამორჩევის ამოცანა, 0 < 𝑚 ≤ 𝑛. მოცემული სიმრავლიდან
ელემენტების ამორჩევის ორი სქემა არსებობს: დაბრუნების გარეშე და
დაბრუნებით. პირველ შემთხვევაში ამორჩეულ ელემენტებს უკან არ აბრუნებენ;
აქ 𝑚 ცალი ელემენტი შეიძლება ყველა ერთდროულად იქნეს ამოღებული, ან
ამოღება განხორციელდეს თითო ელემენტის მიმდევრობითი ამორჩევის გზით.
მეორე სქემაში ელემენტთა ამოღება ხორციელდება თითო-თითოდ, ოღონდ
ყოველ ნაბიჯზე ამორჩეულ ელემენტს აუცილებლად უკან აბრუნებენ. განვი-
ხილოთ თითოეული სქემა უფრო დაწვრილებით.
სადაც 𝑛! = 1 ∙ 2 ∙ ⋯ ∙ 𝑛,1! = 1, 0! = 1.
დამტკიცება. მართლაც, 𝐴𝑚
𝑛 -ის გამოსათვლელად საჭიროა მოცემული 𝑛 ელე-
მენტიანი სიმრავლიდან ამოვარჩიოთ და დავალაგოთ 𝑚 ელემენტი, ანუ 𝑚
ადგილი უნდა შევავსოთ მოცემული სიმრავლის ელემენტებით. პირველი
ელემენტის არჩევა, ცხადია, შესაძლებელია 𝑛 ხერხით, ანუ პირველ ადგილას
შეიძლება მოვათავსოთ მოცემული 𝑛 ელემენტიდან ნებისმიერი. ამის შემდეგ,
მეორე ელემენტი აირჩევა დარჩენილი 𝑛 − 1 ელემენტიდან 𝑛 − 1 ხერხით. მე-
სამე ელემენტის ამოსარჩევად გვექნება 𝑛 − 2 ხერხი, მეოთხისთვის - 𝑛 − 3 ხერ-
ხი და ა.შ., ბოლო მე-𝑚 ელემენტისთვის კი 𝑛 − 𝑚 − 1 ხერხი. ამრიგად,
გამრავლების წესის თანახმად მოცემული 𝑛 ელემენტიანი სიმრავლიდან
დავალაგებული 𝑚 ელემენტის ამოსარჩევად გვაქვს 𝑛 𝑛−1 𝑛−2 ⋯ 𝑛−
𝑛!
𝑚−1 ხერხი, ანუ 𝐴𝑚
𝑛 =𝑛 𝑛−1 𝑛−2 ⋯ 𝑛−𝑚+1 = , სადაც 𝑛! = 1 ∙ 2 ∙
𝑛 −𝑚 !
⋯ ∙ 𝑛, 1! = 1, 0! = 1.█
9
ამოცანა. შევადგინოთ 𝐷 = 𝑎, 𝑏, 𝑐 სიმრავლის ელემენტებისაგან ყველა
ორელემენტიანი წყობა. დავთვალოთ მათი რაოდენობა.
10
ცალი ელემენტი (ეს შეიძლება გაკეთდეს 𝐶𝑛𝑚 ცალი ხერხით).შემდეგ თითოეულ
მიღებულ წყობაში (ქვესიმრავლეში) მოვახდინოთ ყველა შესაძლო გადანაცვლება
(ეს შეიძლება გაკეთდეს 𝑃𝑚 ცალი ხერხით). ამრიგად, გამრავლების წესის
გამოყენებით შეგვიძლია დავწეროთ:
𝐴𝑚 𝑚
𝑛 = 𝐶𝑛 ∙ 𝑃𝑚 ,
საიდანაც
𝐴𝑚 𝑛 𝑛−1 𝑛 −2 ⋯ 𝑛−𝑚 +1 𝑛!
𝐶𝑛𝑚 = 𝑛
= = 𝑚! . █
𝑃𝑚 1∙2∙⋯∙𝑚 𝑛−𝑚 !
𝐶𝑛𝑚 = 𝐶𝑛𝑛 −𝑚 , 𝑚 ≤ 𝑛;
აქ 𝑎 და 𝑏 ნებისმიერი რიცხვებია.
11
1 4∙3
შეირჩეს 𝐶10 = 10 სხვადასხვა ხერხით, ხოლო 2 ვარდისფერი კი - 𝐶42 = 1∙2 = 6 სხვა-
დასხვა ხერხით. ამიტომ თაიგული, რომელიც შედგება 1 წითელი და 2 ვარდის-
1
ფერი მიხაკიდან, გამრავლების წესის თანახმად შეიძლება შევადგინოთ 𝐶10 ∙ 𝐶42 =
10 ∙ 6 = 60 სხვადასხვა ხერხით.█
𝐴𝑚 𝑚
𝑛 =𝑛 .
12
მესამე - 4 ხერხით, მეოთხე - 4 ხერხით, მეხუთე - 4 ხერხით. მაშასადამე, ხუთნიშნა
რიცხვების საერთო რაოდენობა იქნება 4 ∙ 4 ∙ 4 ∙ 4 ∙ 4 = 1024.
პირობითი ალბათობა
ℙ 𝐴𝐵
ℙ 𝐴|𝐵 = . (1.1)
ℙ 𝐵
13
ანალოგიურად განისაზღვრება 𝐵 ხდომილების პირობითი ალბათობა 𝐴
ხდომილების მიმართ, ანუ ℙ 𝐵|𝐴 :
ℙ 𝐴𝐵
ℙ 𝐵|𝐴 = , ℙ 𝐴 ≠ 0. (1.2)
ℙ 𝐴
ℙ Ω𝐵 ℙ 𝐵
ადვილი შესამოწმებელია, რომ: ა) ℙ 𝐴|𝐵 ≥ 0, ბ) ℙ Ω|𝐵 = =ℙ𝐵 =1
ℙ 𝐵
და გ) თუ 𝐴𝐶 = ∅, მაშინ ℙ 𝐴 ∪ 𝐶 |𝐵 = ℙ 𝐴|𝐵 + ℙ 𝐶|𝐵 .მაშასადამე, პირობითი
ალბათობა აკმაყოფილებს ალბათობის ყველა აქსიომას.
ℙ ∅|𝐵 = 0;
თუ𝐴 და 𝐵 უთავსადი ხდომილებებია, მაშინ ℙ 𝐴|𝐵 = 0;
ℙ 𝐴|𝐴 = 1;
ℙ 𝐴
თუ 𝐴 იწვევს 𝐵-ს, ანუ 𝐴 ⊂ 𝐵, მაშინ ℙ 𝐴|𝐵 = ℙ 𝐵 , ხოლო თუ პირიქით, 𝐵
იწვევს 𝐴-ს, ანუ 𝐵 ⊂ 𝐴, მაშინ ℙ 𝐴|𝐵 = 1;
ℙ 𝐴|𝐵 + ℙ 𝐴|𝐵 = 1.
ℙ 𝐴|𝐵 + ℙ 𝐴|𝐵 ≠ 1;
ℙ 𝐴|𝐵 + ℙ 𝐴|𝐵 ≠ 1.
14
7
2. ცხადია ℙ 𝐴 = 9. ხდომილება 𝐴𝐵-ს ხელშემწყობ შემთხვევათა რიცხვია
𝐶21 ∙ 𝐶71 = 14, ხოლო ყველა შესაძლო შემთხვევათა რიცხვია 9 ∙ 8 = 72. ამიტომ
14 7
ℙ 𝐴𝐵 = 72 = 36 . ამრიგად, პირობითი ალბათობის განსაზღვრების თანახმად
ℙ 𝐴𝐵 7/36 9 1
ℙ 𝐵|𝐴 = = = 36 = 4.█
ℙ 𝐴 7/9
ხდომილებათა დამოუკიდებლობა
ℙ 𝐴𝐵 = ℙ 𝐴 ∙ ℙ 𝐵 . (1.4)
15
ეს ტოლობა სიმეტრიულია 𝐴 და 𝐵-ს მიმართ და გვიჩვენებს, რომ თუ 𝐴
დამოუკიდებელია 𝐵-სგან, მაშინ 𝐵-ც დამოუკიდებელია 𝐴-სგან. ამრიგად,
ხდომილებათა დამოუკიდებლობისათვისუმჯობესია გამოვიყენოთ შემდეგი
სიმეტრიული განსაზღვრება.
დამტკიცება.ℙ 𝐴𝐵 = ℙ 𝐵 − ℙ 𝐴𝐵 = ℙ 𝐵 − ℙ 𝐴 ∙ ℙ 𝐵 = 1 − ℙ 𝐴 ∙
ℙ 𝐵 = ℙ 𝐴 ∙ ℙ 𝐵 .█
16
პრაქტიკაში, როგორც წესი, ნათელია, თუ რომელი ხდომილებები უნდა
იყოს დამოუკიდებელი. თუმცა, როგორც ჩვენ ქვემოთ მოყვანილ მაგალითში
ვნახავთ, არსებობს სიტუაცია, რომელშიც დამოუკიდებლობა შეიძლება
დადგინდეს მხოლოდ გამოთვლების შედეგად.
ℙ 𝐴𝑖 𝐴𝑗 = ℙ 𝐴𝑖 ∙ ℙ 𝐴𝑗 .
17
მართალია, მათემატიკური თვალსაზრისით ეს თეორემა მარტივი
დებულებაა, მაგრამ მას ხშირად იყენებენ მაშინ, როცა საჭიროა ელემენტარულ
ხდომილებათა სივრცეზე გონივრულად განაწილებული ალბათობების მოცემა.
საილუსტრაციოდ განვიხილოთ შემდეგი ამოცანა.
შესაბამისად,
𝐷𝐻1 + 𝐷𝐻2 + 𝐷𝐻3 𝐻1 𝐻2 𝐻3
ℙ 𝐷 = = 0.05 + 0.02 + 0.01 ,
Ω Ω Ω Ω
18
ანუ, როგორც მოსალოდნელი იყო, ვღებულობთ იგივე პასუხს. █
1
თომას ბაიესი (1702-1761), ინგლისელი სტატისტიკოსი, ფილოსოფოსი და სასულიერო მოღვაწე. მის ყველაზე
ცნობილ მიღწევას წარმოადგენს თეორემა, რომელიც მის სახელს ატარებს (ბაიესის თეორემა).
2
აპრიორი (ლათინურად apriori) - ცდამდე მიღებული ცოდნა, ანუ წინასწარ ცნობილი ცოდნა.
3
აპოსტერიორი (ლათინურად aposteriori) - ცდიდან მიღებული ცოდნა.
19