SỰ KHUẾCH TÁN

TRONG VẬT LIỆU

TS. LỘ NHẬT TRƯỜNG
Phương pháp học
Chọn 1 trong các loại vật liệu sau
• Silicate • Kim loại
• SiO2 • Fe
 Giới thiệu chung
• Al2O3 • Al
 Cấu trúc tinh thể
• TiO2 • Cu
• Fe3O4 • Ag  Quá trình khuếch tán trong vật
liệu
• Polymer • Zn
 Tính chất cơ bản của vật liệu
• PET • Bán dẫn
 Tổng hợp, gia công vật liệu
• PVC • Si
 Phân tích, đánh giá vật liệu
• Mica • GaAs

... và trả lời các câu hỏi sau mỗi chương. Tổng hợp lại thành Bài tập lớn
TS. Lộ Nhật Trường 2
2
Nội dung chương 3

• Cơ chế khuếch tán trong chất rắn

• Các định luật Fick
• Các yếu tố ảnh hưởng sự khuếch tán
• Sự khuếch tán trong vật liệu bán dẫn
• Các ứng dụng khác

TS. Lộ Nhật Trường 3

Mục tiêu của chương 3

• Nêu tên và mô tả hai cơ chế khuếch tán nguyên tử cơ bản

• Phân biệt khuếch tán trạng thái dừng và động Cấu trúc
• Nêu định luật Fick thứ nhất và thứ hai quyết
định tính
• Tính hệ số khuếch tán cho vật liệu ở nhiệt độ xác định chất

TS. Lộ Nhật Trường 4

TS. Lộ Nhật Trường
Sự khuếch tán
• Là sự dịch chuyển các nguyên tử/phân tử
từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ
thấp
• Các cơ chế khuếch tán trong vật chất
• Chất khí và chất lỏng: chuyển động
Brown
• Chất rắn: khuếch tán lỗ trống và xen kẽ

Chuyển động
Brown
TS. Lộ Nhật Trường 5
Sự khuếch tán
• Cơ chế khuếch tán trong chất rắn
• Điều kiện để xảy ra khuếch tán:
• Có vị trí còn trống ở vị trí tiếp giáp với
nguyên tử Ban đầu Sau một thời gian
• Nguyên tử có đủ năng lượng để bẻ gãy
liên kết với các nguyên tử lân cận khác
và tạo ra sự lệch mạng tinh thể để đẩy
nguyên tử đến vị trí còn trống.

TS. Lộ Nhật Trường 6

Sự khuếch tán

• Bản thân sự khuếch tán cũng xảy ra bên trong một chất
Ban đầu Sau một thời gian
C
C
A D
A
D
B
B
TS. Lộ Nhật Trường 7
Cơ chế khuếch tán

• Khuếch tán lỗ trống: là sự trao

đổi vị trí của nguyên tử và lỗ
trống ở vị trí kế cận.
• Các lỗ trống có thể là các
khuyết tật mạng. Nồng độ lỗ
trống phụ thuộc vào nhiệt độ
• Sự tự khuếch tán xảy ra theo
cơ chế này

TS. Lộ Nhật Trường 8

Cơ chế khuếch tán

• Khuếch tán trong dung dịch Khuếch tán giữa các vị

rắn xen kẽ: nguyên tử nhỏ
hơn sẽ di chuyển ở các trí (xen kẽ)
khoảng trống giữa mạng tinh
thể tạo bởi các nguyên tử lớn
hơn.
• Trong các loại hợp kim, cơ
chế khuếch tán này xảy ra
nhanh hơn cơ chế lỗ trống do
sự chênh lệch kích thước
giữa chúng
TS. Lộ Nhật Trường 9
Cơ chế khuếch tán

• Khuếch tán trong dung dịch rắn thay thế là một dạng của
khuếch tán lỗ trống.
Khuếch tán lỗ trống

increasing elapsed time

TS. Lộ Nhật Trường 10
Định luật Fick I
• Khuếch tán là một quy trình phụ thuộc vào thời gian
• Dòng khuếch tán J (kg/m2.s) được tính bằng lượng hạt M di chuyển qua
một bề mặt cắt ngang A trong thời gian t

• Khuếch tán trạng thái dừng theo một hướng (x)

được tính như sau:

• Hằng số D được gọi là hệ số khếch tán

TS. Lộ Nhật Trường 11

Định luật Fick II
• Sự khuếch tán xảy ra với nồng độ không
ổn định

• Một số điều kiện biên để giải bài toán

này:
• Trước khuếch tán, nồng độ các hạt
trong vật rắn là đều nhau
• Giá trị tại bề mặt là 0 và tăng dần khi
đi vào thể tích vật rắn
• Thời gian bắt đầu được tính khi sự
khuếch tán bắt đầu.
TS. Lộ Nhật Trường 12
Định luật Fick

• Khi nào dùng Fick I và khi nào dùng Fick II ?

TS. Lộ Nhật Trường 13

Các yếu tố ảnh hưởng
• Loại chất khuếch tán và chất
nền: do kích thước, sự liên kết
giữa các nút mạng khác nhau,
dẫn đến hệ số khuếch tán D
cũng khác nhau.
• Nhiệt độ: nhiệt độ càng cao,
các nguyên tử càng nhận được
nhiều năng lượng (thông qua
dao động nhiệt) nên dễ dàng
tách ra khỏi liên kết.
TS. Lộ Nhật Trường 14
Khuếch tán trong bán dẫn

• Dùng để pha tạp vật liệu tạo bán dẫn loại p và loại n

TS. Lộ Nhật Trường 15

Một số ứng dụng

• Trong công nghệ đúc

• Ủ đồng đều các thành phần
• Tạo lớp thấm bề mặt
• Thiêu kết
• Oxy hóa kim loại
• Pha tạp bán dẫn và thủy tinh

TS. Lộ Nhật Trường 16

Câu hỏi chương 3

ØDựa vào loại vật liệu nền mà bạn chọn

ØTìm các thông số khuếch tán của nó
ØTìm các ứng dụng liên quan đến khuếch tán vào vật liệu

TS. Lộ Nhật Trường 17

Any question?
Thank you for your attention!

TS. Lộ Nhật Trường 18