44-010 Elektri Na Lokomotiva 362: Mat BR: 0223506 ŽR: 2390001-110031568 OIB: 39176562866 Tel/fax: 385 (0) 1 619 19 16

PROIZVODNI PROGRAM:
−
−
−
−
−
−
Mat br: 0223506

Žr: 2390001-110031568
OIB: 39176562866 VESLA KA 12B 10000 ZAGREB HRVATSKA
Tel/fax: ** 385 (0)1 619 19 16 (CROATIA)
.A.
Investitor: DEAL d.o.o.

Vesla ka 12b. Zagreb
Naru itelj: DEAL d.o.o.
Projektant: DEAL d.o.o.
ObjekatObjekt: ZELENA HRVATSKA
Br. projekta: 67-000
44-010
ELEKTRI NA LOKOMOTIVA 362
POKRETANJE OTPORIMA
KNJIGA 1/1
Predlagatelj: Ivica Putarek ing.

Projektant željezni kih vozila
Priredio: Ivica Putarek ing.
Glavni istraživa : Ivica Putarek ing.
Datum po etka: 05.02.2008 Datum završetka: 19.05.2011.
MODIFIKACIJA: 1 DATUM: 10.05.2011. POTPIS: Putarek Ivica ing.

.A.
DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:2

strana: 100 .A.2
Zagreb 362
HRVATSKA (CROATIA) Dok. br: 44-010
GLAVNI SADRŽAJ:
GLAVNI SADRŽAJ: 2
UVOD 3
SERIJA 16
TRANZICIJA SERIJA – SERIJA PARALELA 25
PRVI STUPANJ TRANZICIJE 25
ORIGINALNO RJEŠENJE 25
POBOLJŠANJE 28
DRUGI STUPANJ TRANZICIJE 31
ORIGINALNA RJEŠENJE 31
POBOLJŠANJE 34
TRE I STUPANJ TRANZICIJE 36
POBOLJŠANJE 38
ETVRTI STUPANJ TRANZICIJE 41
POBOLJŠANJE 43
PETI STUPANJ TRANZICIJE 46
POBOLJŠANJE 50
SERIJA-PARALELA 53
POBOLJŠANJE 56
TRANZICIJA U SPOJU SERIJA PARALELA - PARALELA 60
PRVI STUPANJ TRANZICIJE 60
POBOLJŠANJE 63
DRUGI STUPANJ TRANZICIJE 66
POBOLJŠANJE 68
TRE I STUPANJ TRANZICIJE 71
POBOLJŠANJE 74
ETVRTI STUPANJ TRANZICIJE 77
POBOLJŠANJE 79
PETI STUPANJ TRANZICIJE 82
POBOLJŠANJE 85
PARALELA 88
POBOLJŠANJE 92
SLABLJENJE POLJA 96
POGREŠKE 100
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.3
Zagreb 362
UVOD
Razgovaraju i sa strojovo om iz Rijeke, koji vozi lokomotive ove seri-

je, saznao sam o velikim problemima pri pokretanju istosmjernih lokomotiva,
odlu io sam se pozabaviti ovom temom. Neprirodan mi je bio na in da se prije
tranzicije mora prelaziti u slabljenje polja kad se time gubi na vu noj sili a ne-
potrebno zagrijava vu ni motor. Normalno je da se slabljenje polja koristi za
reguliranje brzine kada je ve završeno pokretanje lokomotive otpornicima kod
brzina ve ih od 40 km/h ili kod manjih brzina ako te brzine zadiru u podru je
koje kod lokomotive pokriva regulacija sa otporima. U svakom slu aju slablje-
nje polja nije namijenjeno pokretanju ve regulaciji brzine unutar malog podru-
ja brzine.
Da bi se bolje shvatila problematika pokretanja istosmjernih lokomoti-
va opisati e se procedura pokretanja mješovitog teretnog vlaka sa vagonima
na okretnim postoljima i valjkastim osovinskim ležajima, mase 630 t na usponu
30 ‰ od brzine 0 do brzine pri trajnoj struji. Masa lokomotive 362-100 je 120
t. U knjizi se lokomotiva ozna uje kao 362 što je oznaka koju je nosila u vrije-
me kada su puštene u promet ali i oznaka Slovenskih železnica.
Osamostaljenjem Hrvatske lokomotive se ozna uju oznakom 1061.
Lokomotive su u prometu pod potserijama 362-000 i 362-100.
Slika 1 originalna izvedba lokomotive
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.4
Zagreb 362
slika 2 lokomotiva 362-015
Slika 3 lokomotiva 362-000
Kratki tehni ki podaci lokomotive:
Podserija 1061-000
Proizvo a Ansaldo San Georgio
Širina kolosijeka 1435 mm
Napon mreže 3000 V dc
Osovinski raspored Bo'Bo'Bo'
Duljina lokomotive 18,5 m
Širina sanduka 3000 mm
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.5
Zagreb 362
Razmak centralnog svornjaka postolja 5250 mm

Razmak osovina u okretnom postolju 3200 mm
Promjer novog kota a 1250 mm
Masa lokomotive 108 t
Visina lokomotive 4250 mm
Broj stupnjeva kontrolera u vu i 55
Broj stupnjeva slabljenja polja 3x5
Broj stupnjeva kontrolera u ko enju 23
Maksimalan otpor otpornika u vu i:
serija 27,48
serija-paralela 2,3
paralela 0,417
Maksimalan otpor otpornika u ko enju 9,36
Broj vu nih motora 6
Maksimalan napon vu nog motora 1500 V
Trajna struja 330 A
Satna struja 370 A
Maksimalna struja 520 A
Prorada zaštite vu nog motora 550 A
Prorada zaštite vu nog motora u ko enju 350 A
Vrijeme zagrijavanja vu nog motora maksimalnom strujom 3 minuta
Vrijeme zagrijavanja otpornika za pokretanje maksimalnom2 minuta
strujom
Maksimalno slabljenje polja: 64%
Prijenosni omjer reduktora 3,04
Faktor korisnosti reduktora: 0,975
Maksimalna brzina 120 km/h
slika 4 lokomotive 362-100
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.6
Zagreb 362
Kratki tehni ki podaci lokomotive:
Podserija 1061-100
Proizvo a Ansaldo San Georgio
Širina kolosijeka 1435 mm
Napon mreže 3000 V dc
Osovinski raspored Bo'Bo'Bo'
Duljina lokomotive 19,5 m
Širina sanduka 3000 mm
Razmak centralnog svornjaka postolja 5750 mm
Razmak osovina u okretnom postolju 3200 mm
Promjer novog kota a 1250 mm
Masa lokomotive 120 t
Visina lokomotive 4280 mm
Broj stupnjeva kontrolera u vu i 55
Broj stupnjeva slabljenja polja 3x5
Broj stupnjeva kontrolera u ko enju 23
Maksimalan otpor otpornika u vu i:
serija 27,48
serija-paralela 2,3
paralela 0,417
Maksimalan otpor otpornika u ko enju 9,36
Broj vu nih motora 6
Maksimalan napon vu nog motora 1500 V
Trajna struja 330 A
Satna struja 370 A
Maksimalna struja 520 A
Prorada zaštite vu nog motora 550 A
Prorada zaštite vu nog motora u ko enju 350 A
Vrijeme zagrijavanja vu nog motora maksimalnom strujom 3 minuta
Vrijeme zagrijavanja otpornika za pokretanje maksimalnom2 minuta
strujom
Broj okretaja
Maksimalno slabljenje polja: 64%
Prijenosni omjer reduktora 3,04
Faktor korisnosti reduktora: 0,975
Maksimalna brzina 120 km/h
Tijekom dugog vremena eksploatacije jer su lokomotive serije 362-000

došle tijekom 1960/61 a lokomotive 362-100 tijekom 1968 dogodile su se re-
konstrukcije koje su pove ale vu ne karakteristike lokomotive i izjedna ile iz-
me u podserija 000 i 100. U lokomotivama 362-000 izgra eni su ventilatori za
hla enje vu nih motora sa ku išta vu nih motora u motorni prostor i pove ana
je snaga ventilatora sa 1 kW na 3 kW. Istodobno je tijekom prematanja vu nih
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.7
Zagreb 362
motora koji su pregarali zbog teških uvjeta rada izmijenjena je izolacija namota
sa B klase u klasu F. Na vu nim motorima je ugra en novi prsten sa nosa ima
etkica sa dvije po motoru na etiri što je poboljšalo komutaciju i smanjilo zag-
rijavanje kolektora. Sve te rekonstrukcije i poboljšanja omogu ile su pove anje
trajne struje sa 310 A na 330 A. jednosatna struja je pove ana sa 370 na 380
A. Pove anjem struje vu nog motora smanjen je broj okretaja kod trajne struje
vu nog motora što je dovelo do pove anja vu ne sile jer je nazivni napon os-
tao isti (napon kontaktnog voda) uz pove anu ukupnu snagu.
Usvojimo:
masa vlaka 630t
masa lokomotive 120t
ukupna masa: 750t
uspon 25 promila
otpor krivine max. 1,8 promila (450/240)
ostali otpori 2 promila
ukupni otpori: 28,8 promila
Neki e za odre ivanje ukupnog otpora vlaka ra unati po formuli:
v 2
Fot = 2 + m *( ) =
10
Za održavanje brzine vlaka mase 750 tona dovoljna je vu na sila na

pruzi ukupnih otpora 30‰:
Fv = Fot * G = 30 * 750 = 22500 daN
Tu treba napomenuti da je konstanta 2 u formuli za izra unavanje

ukupnih otpora vlaka (Fot) ostatak od vlakova sa kliznim ležajevima na osovi-
nama te se kod vagona sa valjkastim ležajevima broj 2 može zanemariti. Isto
tako može se zanemariti i otpor zraka kod malih brzina do 60 km/h.
Lokomotiva za pokretanje koristi tri spoja vu nih motora:
1. svi u seriju
2. dvije grane po tri motora u seriju
3. tri paralelne grane sa po dva vu na motora u seriji
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.8
Zagreb 362
Lokomotiva ima:
kontroler Spoj
31 Serija
5 Slabljenje polja
5 Tranzicija
14 Serija-paralela
5 Slabljenje polja
5 Tranzicija
10 Paralela
5 Slabljenje polja
65 Ukupno
slika 5 broj pozicija za vožnju
kontroler Spoj
1 Serija
5 Slabljenje polja
0 Tranzicija
1 Serija-paralela
5 Slabljenje polja
0 Tranzicija
1 Paralela
5 Slabljenje polja
18 Ukupno
slika 6 broj pozicija ekonomskih brzina
Lokomotiva ima ekonomskih karakteristika na kojima može trajno raditi

a to su kao što je prikazano u tabeli:
− zadnji stupanj spoja serija (puno polje),
− pet stupnjeva slabljenja polja,
− zadnji stupanj spoja serija-paralela (puno polje),
− pet stupnjeva slabljenja polja,
− zadnji stupanj spoja paralela (puno polje),
− pet stupnjeva slabljenja polja
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.9
Zagreb 362
Sada pogledajmo sva stanja ekonomskih karakteristika lokomotive:
STRUJA 500 A
NAPON 500 I II III IV V
OKRETAJI 180 193,3333 213,3333 233,3333 270 325
BRZINA 13,608 14,616 16,128 17,64 20,412 24,57
MOMENT 1270 1180 1070 970 850 710
MOMENT M2 12458,7 11575,8 10496,7 9515,7 8338,5 6965,1
SNAGA P2 235000,8 234521,1 234658,1 232670,7 235926 237211
SNAGA P1 250000
faktor koris-
nosti 0,940003 0,938084 0,938633 0,930683 0,943704 0,948844
slika 7 struja pokretanja u spoju serija
STRUJA 380 A
OKRETAJI 193,3333 213,3333 240 273,3333 316,6667 393,3333
BRZINA 14,616 16,128 18,144 20,664 23,94 29,736
MOMENT M1 900 815 720 640 550 445
MOMENT M2 8829 7995,15 7063,2 6278,4 5395,5 4365,45
SNAGA P2 178872 178734,9 177638,4 179831,5 179043,3 179934,3
SNAGA P1 185000
faktor koris-
nosti 0,966876 0,966135 0,960208 0,972062 0,967802 0,972618
slika 8 jednosatna struja u spoju serija
STRUJA 330 A
OKRETAJI 203,3333 226,6667 256,6667 293,3333 343,3333 428,3333
BRZINA 15,372 17,136 19,404 22,176 25,956 32,382
MOMENT M1 750 685 600 520 450 360
MOMENT M2 7357,5 6719,85 5886 5101,2 4414,5 3531,6
SNAGA P2 156770 159614,1 158312 156804,3 158826 158517,6
SNAGA P1 165000
faktor koris-
nosti 0,950121 0,967358 0,959467 0,950329 0,962582 0,960713
slika 9 trajna struja u spoju serija
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.10
Zagreb 362
Ekonomske karakteristike u spoju serija-paralela:
STRUJA 500 A
OKRETAJI 360 386,6667 426,6667 466,6667 540 650
BRZINA 27,216 29,232 32,256 35,28 40,824 49,14
MOMENT 1270 1180 1070 970 850 710
MOMENT M2 12458,7 11575,8 10496,7 9515,7 8338,5 6965,1
SNAGA P2 470001,6 469042,1 469316,3 465341,3 471852 474422
SNAGA P1 500000
faktor koris-
nosti 0,940003 0,938084 0,938633 0,930683 0,943704 0,948844
slika 10 struja polaska u spoju serija-paralela
STRUJA 380 A
OKRETAJI 386,6667 426,6667 480 546,6667 633,3333 786,6667
BRZINA 29,232 32,256 36,288 41,328 47,88 59,472
MOMENT M1 900 815 720 640 550 445
MOMENT M2 8829 7995,15 7063,2 6278,4 5395,5 4365,45
SNAGA P2 357744 357469,9 355276,8 359662,9 358086,7 359868,5
SNAGA P1 370000
faktor koris-
nosti 0,966876 0,966135 0,960208 0,972062 0,967802 0,972618
slika 11 jednosatna struja u spoju serija-paralela
STRUJA 330 A
OKRETAJI 406,6667 453,3333 513,3333 586,6667 686,6667 856,6667
BRZINA 30,744 34,272 38,808 44,352 51,912 64,764
MOMENT M1 750 685 600 520 450 360
MOMENT M2 7357,5 6719,85 5886 5101,2 4414,5 3531,6
SNAGA P2 313540 319228,3 316624 313608,5 317652 317035,2
SNAGA P1 330000
faktor koris-
nosti 0,950121 0,967358 0,959467 0,950329 0,962582 0,960713
slika 12 trajna struja u spoju serija-paralela
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.11
Zagreb 362
Ekonomske karakteristike lokomotive u spoju paralela:
STRUJA 500 A
OKRETAJI 540 580 640 700 810 975
BRZINA 40,824 43,848 48,384 52,92 61,236 73,71
MOMENT 1270 1180 1070 970 850 710
MOMENT M2 12458,7 11575,8 10496,7 9515,7 8338,5 6965,1
SNAGA P2 705002,4 703563,2 703974,4 698012 707778 711633
SNAGA P1 750000
faktor koris-
nosti 0,940003 0,938084 0,938633 0,930683 0,943704 0,948844
slika 13 struja pokretanja u spoju paralela
STRUJA 380 A
OKRETAJI 580 640 720 820 950 1180
BRZINA 43,848 48,384 54,432 61,992 71,82 89,208
MOMENT M1 900 815 720 640 550 445
MOMENT M2 8829 7995,15 7063,2 6278,4 5395,5 4365,45
SNAGA P2 536616 536204,8 532915,2 539494,4 537130 539802,8
SNAGA P1 555000
faktor koris-
nosti 0,966876 0,966135 0,960208 0,972062 0,967802 0,972618
slika 14 jednosatna struja u spoju paralela
STRUJA 330 A
OKRETAJI 610 680 770 880 1030 1285
BRZINA 46,116 51,408 58,212 66,528 77,868 97,146
MOMENT M1 750 685 600 520 450 360
MOMENT M2 7357,5 6719,85 5886 5101,2 4414,5 3531,6
SNAGA P2 470310 478842,4 474936 470412,8 476478 475552,8
SNAGA P1 495000
faktor koris-
nosti 0,950121 0,967358 0,959467 0,950329 0,962582 0,960713
slika 15 trajna struja u spoju paralela
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.12
Zagreb 362
Potrebno je pojasniti oznake u tabelama:
Oznaka Jedinica Opaska

Napon V Napon na motoru
Struja A Struja kroz rotor motora
Okretaji o/min Broj okretaja motora
Brzina km/h Brzina vožnje
Moment m1 Kgm Moment motora na vratilu motora
Moment M2 Nm Moment motora na vratilu motora
Snaga P2 kW Snaga na vratilu vu nog motora
Snaga P1 kW Snaga na priklju nim stezaljkama
Faktor Omjer izme u snaga na vratilu i ulazne snage motora
korisnosti
Svi ulazni podaci u izra une su nastali obradom dijagrama u knjizi

Elektri na lokomotiva 362 Slovenskih železnica.
Sve ostale pozicije su privremene u procesu pokretanja i na njima nije
poželjno zadržavati se ve samo toliko da struja opadne da pri prijelazu na viši
stupanj kontrolera ne bi došlo do prevelike struje i izbacila prekostruja vu nih
motora odnosno brzi prekida .
Kontroler se poslužuje ru no tako da je njegova brzina posluživanja
ograni ena sposobnoš u strojovo e i uvjetima na pruzi. Pokretanje treba oba-
viti u vremenu do 60 sekundi na teretnom vlaku kako bi se postigla brzina od
oko 45 km/h na brdskoj pruzi kada se dolazi na ekonomsku karakteristiku lo-
komotive uz najve u snagu.
Vrijeme za prijelaz sa zuba na zub je tada:
60
T= = 0,92 usvaja se 1 sekunda
65
Kada je to mogu e strojovo a može preskakati zube kontrolera i ubr-

zati pokretanje paze i da ne prelazi maksimalnu dozvoljenu struju ili izazove
klizanje kota a.
Usvojimo li:
Struja 380 A
Broj okretaja 580 o/min
Moment 8,93 kNm
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.13
Zagreb 362
slika 16 Vu ni dijagram lokomotive
Brzina lokomotive pri jednosatnoj struji, punom polju u spoju paralela:
6 *π * n * d 6 * 3,14 * 580 *1,22

v= = = 44 km/h
z * 100 3,04 *100
vu na sila vu nog motora:
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.14
Zagreb 362
ηz * z * 2 * M 0,96 * 3,04 * 2 * 8,93

Fvm = = = 42,71 kN
D 1,22
Ukupna vu na sila lokomotive:
Fv = nm * Fvm = 6 * 42,25 = 256,26 kN
Maksimalna vu na sila lokomotive pri struji 500 A iznosi:
Usvojimo li:
Struja 500 A
Moment 12,7 kNm
6 *π * n * d 6 * 3,14 * 540 *1,22

v= = = 40,8 km/h
z * 100 3,04 *100
Vu na sila vu nog motora:
ηz * z * 2 * M 0,96 * 3,04 * 2 *12,7

Fvm = = = 60,8 kN
D 1,22
Fv = nm * Fvm = 6 * 60,8 = 364,56 kN
Trajna vu na sila lokomotive pri struji 330 A iznosi:
Usvojimo li:
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.15
Zagreb 362
Struja 330 A
Moment 7,38 kNm
6 *π * n * d 6 * 3,14 * 610 * 1,22

v= = = 46 km/h
z * 100 3,04 *100
Vu na sila vu nog motora:
ηz * z * 2 * M 0,96 * 3,04 * 2 * 7,38

Fvm = = = 35,3 kN
D 1,22
Fv = nm * Fvm = 6 * 35,3 = 211,85 kN
Svi podaci su iz dijagrama vu nog motora objavljenima u knjizi Elektri-

na lokomotiva 362 i 342 u izdanju Slovenskih železnica.
Kontrolom vu nih osobina lokomotive vidljivo je da lokomotiva može

vu i vlak mase do 630 t na usponu ukupnog otpora 30 ‰ u jednosatnom re-
žimu.
Sada možemo razmotriti vu u lokomotive i najkriti nije to ke u vu i a
to su tranzicija pri prespajanju vu nih motora iz serije u serija-paralelu i iz spo-
ja serija-paralela u spoj paralela.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.16
Zagreb 362
SERIJA
Svi vu ni motori su u seriji. Maksimalni napon na vu nom motoru je

500 V kod napona kontaktnog voda 3000 V. Otpornici za pokretanje su raspo-
re eni u tri grupe sa po 11 jedinica. U spoju serija sve tri grupe su spojene u
seriju i strojovo a treba os faze uklju enja vu e do isklju enja otpornika prije i
33 pozicije na kontroleru. Strojovo i treba ako za svaki zub na kontroleru pot-
roši 1 sekundu, što je sigurno dovoljno brzo ako radi ispravno, odnosno ukup-
no 25 sekundi. Ako je pokretanje na usponu na nekom signalu tada treba prvo
pri zako enoj lokomotivi nabiti struju do nazivne 310A i otko iti lokomotivu.
Time se prije polaska potrošilo oko 8 zuba a to zna i da je ostalo oko 25 zuba
ili 25 sekundi. To je dovoljno kontinuirana regulacija struje vu nih motora da
ne do e do klizanja. Korekcija masa 0,1 vlaka.
slika 17 Shema vu nog kruga lokomotive
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.17
Zagreb 362
Slika 18 vu ni motor
Za postizanje brzine vlaka do isklju enja otpornika, u trajanju 25 se-

kundi do brzine13,8 km/h, potrebno je ostvariti ubrzanje vlaka:
a = (V-Vo)/t = 13,8/(25*3,6) = 0,15 m/s2
Srednja potrebna vu na sila za traženo ubrzanje:
Fp = (fot + 102*(1+e)*a)*(Gv+Gl)
Fp = (30+102*(1+0,1)*0,15) * 750 = 35122 daN
To je srednje ubrzanje koje se može ostvariti ako se održava struja

vu nih motora u granicama 500 – 450 A. Vu na sila je tada izme u 36000
daN i 28742 daN. Faktor adhezije lokomotive 362-100 je izme u 0,33 i 0,266.
Kod isklju enja otpora izra unatim strujama ostvarena je brzina 14 km. Kada
se do e do kraja kontrolera u spoju serija može se ostaviti lokomotiva da vozi
po ekonomskoj karakteristici sa punim poljem sve dok struja vu nih motora ne
padne na manju vrijednost oko 450 A, kada treba pre i na drugi spoj vu nih
motora. Brzina lokomotive pri tranziciji je 13 km/h.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.18
Zagreb 362
slika 19 Vu ni dijagram lokomotive
SERIJA
broj motora u seriji 6 6 6 6 6 6 6
napon 500 500 500 500 500 500 500
broj okretaja 530 550 570 585 615 630 635
struja 500 450 400 370 330 310 280
moment motora 1.270 1130 970 900 750 680 615
vu na sila (kg) 37.026 32.944 28.279 26.239 21.866 19.825 17.930
vu na sila (kN) 363,2222 323,1819 277,4217 257,4015 214,5013 194,4812 175,891
adhezija 0,308548 0,274534 0,235662 0,218656 0,182213 0,165207 0,149415
broj okretaja 176,6667 183,3333 190 195 205 210 211,6667
brzina 13,35739 13,86145 14,3655 14,74354 15,49962 15,87766 16,00367
slika 20 tabela vu nih sila u spoju serija za razne struje
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.19
Zagreb 362
slika 21 shema otpora u spoju serija
Iz sheme kontrolera vidi se da su u seriji uklju eni kontaktori Ra, Rc i

Rf koji spajaju sve otpornike u seriju. U po etku su otvoreni svi kontaktori (ba-
zuke) kojima se premoš uju otpornici ali se tijekom pokretanja uklju uju i svo-
jim premoš ivanjem otpora smanjuju otpor pokreta a. Ukupan otpor pokreta a
je 27,48 .
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

r1,r2, R4,R R7,R R11, R14, R17, R20, R23, R26, R29, R32, pan
otpori r3 5,R6 8,R9 R12 R15 R18 R21 R24 R27 R30 R33 otpor
I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
Serija-paralela 27,48
slika 22 tabela otpora pokreta a po granama
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.20
Zagreb 362
SERIJA
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 4 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
IR X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
P1 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
S1 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
SP1
SP2
P2
P3
P4
P5
A1 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
A2 X
A3 X
r1 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
r2 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
r3 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
R4 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
R5 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
R6 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
R7 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
R8 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
R9 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
R10 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
R11 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
R12 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
r13 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
r14 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
r15 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
r16 X X X X X X X X X X X X X X X X X X
r17 X X X X X X X X X X X X X X X X X
r18 X X X X X X X X X X X X X X X X
r19 X X X X X X X X X X X X X X X
r20 X X X X X X X X X X X X X X
r21 X X X X X X X X X X X X X
r22 X X X X X X X X X X X X
r23 X X X X X X X X X X X
r24 X X X X X X X X X X
r25 X X X X X X X X X
r26 X X X X X X X X
r27 X X X X X X X
r28 X X X X X X
r29 X X X X X
r30 X X X X
r31 X X X
r32 X X
r33 X
Ra X X X
Rb X
Rc X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
Rd X
Rf X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
Pc X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 23 shema kontrolera u spoju serija
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.21
Zagreb 362
slika 24 ru ice kontrolera
Slika 25 originalan upravlja ki pult
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.22
Zagreb 362
Tijekom rekonstrukcija koje su izvo ene tijekom 90-tih izmijenjena je

upravlja nica i upravlja ki pult ovisno o tvornici gdje se rekonstrukcija izvodila.
Rekonstrukcije lokomotiva su izvo ene u Gredelju i Kon aru.
stupanj porast napona Napon po motoru otpor

1 97 16 27,48
2 97 32 18,88
3 97 48,3 13,27
4 97 64,4 10,86
5 97 80,5 9,55
6 97 97 8,45
7 97 113 7,35
8 97 129 6,40
9 97 145 5,45
10 97 161 4,5
11 97 177 4,2
12 97 193 3,90
13 97 209 3,60
14 97 225 3,35
15 97 241 3,10
16 97 258 2,85
17 97 274 2,63
18 97 290 2,41
19 97 305 2,19
20 97 322 1,99
21 97 338 1,79
22 97 354 1,59
23 97 370 1,39
24 97 386 1,19
25 97 403 0,99
26 97 419 0,81
27 97 435 0,63
28 97 451 0,45
29 97 467 0,30
30 97 483 0,15
31 97 500 0
slika 26 tabela porasta napona u seriji
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.23
Zagreb 362
Spoj vu nih motora u spoju serija
Slika 27 pogled na elektromagnetske sklopnike (bazuke)
U spoju serija vu ni motori M1, M3, M2, M4, M6 i M5 su spojeni u seri-

ju jer su uklju eni kontaktori P1, S1, S2 i S3.
Minimalna struja pokretanja je kod uklju enja vu nih motora u strujni
krug serija sa maksimalnim otporom pokreta a koji iznosi 27,48 .
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.24
Zagreb 362
U 3000
I= = = 109 A
R 27,48
Ovdje je zanemaren unutarnji otpor vu nih motora pa e stvarna struja

kroz motore biti nešto manja.
Kontroler ima 31 položaj (zub) pokretanja u kojem napon na vu nom
motoru treba porasti od 0 V do 500 V po vu nom motoru pa je pokreta em po-
trebno omogu iti porast napona od 16 V po zubu kako bi se postigao ravnom-
jeran porast struje i vu ne sile. Na 31 zubu je prva radna karakteristika loko-
motive na kojoj lokomotiva može raditi u trajnom režimu. Za dalje pove anje
brzine potrebno je izvršiti prespajanje vu nih motora tj. tranziciju.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.25
Zagreb 362
TRANZICIJA SERIJA – SERIJA PARALELA
U školi su strojovo e u ili da kada „ispucaju“ otpornik za ubrzanje tre-

ba uklju iti slabljenje polja i tako pove ati struju i brzinu vlaka. Sada emo ra-
zmotriti što se doga a u postupku tranzicije.
Tranzicija je podru je rada lokomotive u kojem se prelazi iz spoja seri-
ja u spoj serija-paralela tj. sa spoja svih šest vu nih motora spojenih u seriju
na novi spoj od tri vu na motora u seriji spojenih u dvije paralelne grane. Tran-
zicija se vrši u pet stupnjeva. Pri tome mora se voditi ra una da je u prijašnjem
spoju kontraelektromotorna sila po vu nom motoru 500 V a novim spojem se
pove ava napon po vu nom motoru sa 500 V na novi radni napon ekonomske
karakteristike 1000 V jer je napon kontaktnog voda 3000 V. Tranzicijom mo-
ramo omogu iti prijelaz iz jednog spoja u drugi bez strujnih udara koji bi mogli
uništiti vu ni motor ili izbaciti zaštitu.
PRVI STUPANJ TRANZICIJE

Prvi stupanj tranzicije nastupa kada se iz spoja serija svih vu nih mo-
tora želi prespojiti vu ne motore u novi spoj vu nih motora tj. sa serije od šest
vu nih motora u spoj sa tri vu na motora spojena u seriju. Pri tome se mora
voditi ra una da je kontraelektromotorna sila vu nih motora s obzirom na spoj
jednaka šestini napona kontaktnog voda tj. 500 V po motoru. U novi spoj vu -
nih motora mora se u i sa maksimalnim naponom po motoru koji odgovara
kontraelektromotornoj sili od 500 V po motoru i razlikom napona koja se mora
potrošiti u otporima pokreta a. Istovremeno se mora osigurati takav prijelaz
koji omogu uje rad motora bez strujnog udara koji može oštetiti motore ili iz-
baciti prekostrujnu zaštitu. U prvoj fazi tranzicije svi su vu ni motori spojeni u
seriju.
ORIGINALNO RJEŠENJE
Iz sheme je vidljivo da su vu ni motori spojeni u seriju jer su uklju eni

kontaktori P1, S1, S2 i S3 kako je to bilo i u spoju serija. Uklju eni su kontakto-
ri A1, A2, A3 i Rb tako da su otpornici pokreta a spojeni u paralelu. S obzirom
da je kontaktor Rd isklju en uklju ene su samo dvije paralelne grane.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.26
Zagreb 362
slika 28 spoj vu nih motora u I stupnju tranzicije
slika 29 spoj otpornika pokreta a
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
slika 30 tabela otpora u I stupnju tranzicije
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.27
Zagreb 362
TRANZICIJA
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X X X X
S2 X X
S3 X X X X X
SP1 X X X X
SP2 X X
P2
P3
P4
P5
A1 X X X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2
r3 X
R4 X
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X
Rc
Rd X
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 31 shema originalnog kontrolera u tranziciji
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.28
Zagreb 362
RI * RIII 9,16 * 9,16

R= = = 4,58
RI + RIII 9,16 + 9,16
Uklju enjem kontaktora Rb spojene su dvije grupe otpornika su dvije

paralelne grane otpornika I i III pa je otpor kombinacije 4,58 . Možemo izra-
unati struju kroz vu ne motore u I stupnju tranzicije:
U −E 3000 − 3000
I= = =0A
R 4,58
Iz sheme se vidi da su još svi vu ni motori spojeni u seriju jer su uklju-

eni kontaktori P1, S1, S2 i S3. Ako bi se dulje zadržali u tom položaju po ela
bi se smanjivati kontraelektromotorna sila vu nih motora jer nema uzbude što
bi dovelo do porasta struje kroz otpornik i vu ne motore sve do trenutke dok
se ne bi izjedna ila elektromotorna sila vu nih motora uz pad napona na ot-
porniku sa naponom kontaktnog voda.
POBOLJŠANJE
Rekonstrukcijom se svi otpori pokreta a spajaju u seriju što za ovaj

spoj nema zna aj. Me utim ovdje se mora napomenuti da se isklju uju kon-
taktori A1, A3, Rb i Rd a uklju uje kontaktor Rf koji omogu uje spoj otpornika
II i III grupe u seriju. Isto tako uklju uju se sklopnici (bazuke) koji premoš uju
otpornik r2 i r3.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.29
Zagreb 362
TRANZICIJA
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X X X X
S2 X X
S3 X X X X X
SP1 X X X X
SP2 X X
P2
P3
P4
P5
A1 X
A2 X X X X X
A3 X
r1
r2 X X X X X
r3 X X X X X
R4
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X
Rc
Rd
Rf X X X X X
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 33 shema kontrolera u tranziciji
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.30
Zagreb 362
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
III gru-
pa 0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
slika 34 tabela otpora pokreta a po granama
slika 35 shema spoja otpornika pokreta a
Spojem vu nih motora u seriju ostvaruje se maksimalan otpor od

27,48 . Izra unajmo struju kroz granu vu nog motora i otpornik.
Um − E 3000 − 3000
I= = =0A
R 9,72
Uspore uju i rezultate prora una struja prije i nakon rekonstrukcije vi-
di se da je u bilo kojem spoju struja u prvom stupnju jednaka 0. Rekonstrukcija
se radi zbog etvrtog stupnja tranzicije. Rekonstrukcija se vrši samo raspore-
dom kontaktnih polja na bubnju kontrolera.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.31
Zagreb 362
DRUGI STUPANJ TRANZICIJE

Bitno je stalno imati na umu da je u tranziciji bitno osigurati kontinuira-
no prespajanje vu nih motora a sa upotrebom otpora kompenziramo nastale
razlike. U drugom stupnju tranzicije uklju uje se kontaktor SP1 kojim se pre-
moš uju vu ni motori M4, M6 i M5. Kontaktor SP1 premoš uje vu ne motore
M4, M6 i M5 a u strujnom krugu ostaju vu ni motori M1, M3 i M2. Zatvaranjem
kontaktora SP1 kroz njega se zatvara struja prelazne pojave izazvane zaosta-
lim magnetizmom u motorima M4, M5 i M6 ali i struja grane koju ine vu ni
motori M1, M3 i M2. Te su struje suprotnog smjera s time da struja grane vu -
nih motora M4, M5 i M6 stalno opada.
ORIGINALNA RJEŠENJE
U originalnoj shemi lokomotive uklju eni su kontaktori A1,A2, A3 i Rb

što omogu uje paralelan spoj otpornika grane I i III u dvije grane otpornika u
maksimalnom iznosu.
slika 36 spoj vu nih motora u II stupnju tranzicije
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
slika 37 predotpori pokreta a
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.32
Zagreb 362
TRANZICIJA
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X X X X
S2 X X
S3 X X X X X
SP1 X X X X
SP2 X X
P2
P3
P4
P5
A1 X X X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2
r3 X
R4 X
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X
Rc
Rd X
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.33
Zagreb 362
Otpor kombinacije otpora sa uklju ene dvije grane u paraleli:
RI * RIII 9,16 * 9,16

R= = = 4,58
RI + RIII 9,16 + 9,16
Sada imamo tri vu na motora spojena u seriji M1, M3 i M2 i samo jed-

nu granu vu nih motora koji se napajaju. Struja grane je:
Uk − E 3000 − 1500
I= = = 375 A
R 4,58
Struja kroz granu otpornika:
I 375
Ir = = = 164 A
2 2
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.34
Zagreb 362
POBOLJŠANJE
Rekonstrukcija koja se predlaže za poboljšanje prolaza kroz tranziciju,

koja e kasnije biti objašnjena u etvrtom stupnju tranzicije, odre uje nov na-
in spajanja otpornika za pokretanje.
slika 40 spoj vu nih motora u II stupnju tranzicije
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
III gru-
pa 0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.35
Zagreb 362
TRANZICIJA
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X X X X
S2 X X
S3 X X X X X
SP1 X X X X
SP2 X X
P2
P3
P4
P5
A1 X
A2 X X X X X
A3 X
r1
r2 X X X X X
r3 X X X X X
R4
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X
Rc
Rd
Rf X X X X X
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
Uklju eni su kontaktori A2 i Rf, bazuke r2 i r3 a isklju eni su kontaktori

A1, A3, Rb i Rd. Sada imamo tri vu na motora spojena u seriji M1, M3 i M2 i
samo jednu granu vu nih motora koji se napajaju. Struja grane je:
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.36
Zagreb 362
Uk − E 3000 − 1500
I= = = 154 A
R 9,72
Struja kroz granu otpornika jednaka je struji vu nog motora.
TRE I STUPANJ TRANZICIJE
U tre em stupnju tranzicije isklju uje se kontaktor S2 tako da su odvo-

jeni vu ni motori M4, M6 i M5 od vu nih motora M1, M3 i M2.
Uklju ene su dvije grane otpornika u maksimalnom iznosu. Struja te e

samo kroz granu vu nih motora M1, M3 i M2, a kroz vu ne motore M4, M6 i
M5 ne te e struja.
slika 44 spoj vu nih motora u III stupnju tranzicije
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.37
Zagreb 362
TRANZICIJA
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X X X X
S2 X X
S3 X X X X X
SP1 X X X X
SP2 X X
P2
P3
P4
P5
A1 X X X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2
r3 X
R4 X
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X
Rc
Rd X
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.38
Zagreb 362
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
Otpor kombinacije otpora sa uklju ene dvije grane u paraleli:
RI * RIII 9,16 * 9,16

R= = = 4,58
RI + RIII 9,16 + 9,16
Sada imamo tri vu na motora spojena u seriji M1, M3 i M2 i samo jed-

nu granu vu nih motora koji se napajaju. Struja grane je:
Uk − E 3000 − 1500
I= = = 375 A
R 4,58
Struja kroz granu otpornika:
I 375
Ir = = = 164 A
2 2
POBOLJŠANJE
Kao i u I i II stupnju tranzicije i ovdje se vrši smanjenje struje koja te e

kroz vu ne motore jer je još uvijek u strujni krug uklju ena samo jedna grana
vu nih motora tako da su svi otpornici pokreta a spojeni u seriju. Time je pos-
tignuta najmanja struja prelazne pojave uz minimalno zagrijavanje otpornika.
Ponovimo u III stupnju tranzicije spojeni su kontaktori P1, S1 i SP1 tako da
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.39
Zagreb 362
struja te e kroz vu ne motore M1, M3 i M2 dok su isklju eni vu ni motori M4,

M6 i M5.
slika 47 spoj vu nih motora u III stupnju tranzicije
Kod otpornika su isklju eni sklopnici A1, A3, Rb i Rd a uklju eni kon-
taktori A2 i Rf tako da su otpornici spojeni u seriju. Uklju ene su bazuke r2 i r3
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
III gru-
pa 0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.40
Zagreb 362
TRANZICIJA
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X X X X
S2 X X
S3 X X X X X
SP1 X X X X
SP2 X X
P2
P3
P4
P5
A1 X
A2 X X X X X
A3 X
r1
r2 X X X X X
r3 X X X X X
R4
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X
Rc
Rd
Rf X X X X X
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 50 rekonstruiran kontroler u tranziciji
Struja kroz vu ne motore je:
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.41
Zagreb 362
Uk − E 3000 − 1500
I= = = 154 A
R 9,72
Struja kroz granu otpornika jednaka je struji vu nog motora.
ETVRTI STUPANJ TRANZICIJE

U etvrtom stupnju tranzicije uklju uje se kontaktor SP2 kojim se uk-
lju uju vu ni motori M4, M6 i M5 u vu ni strujni krug. Sada imamo jednu granu
M1, M3 i M2 koju ostvaruju uklju eni sklopnici P1, S1 i SP1 i druga grana vu -
nih motora sa vu nim motorima M4, M6 i M5 jer se uklju uju sklopnici SP2 a
od prije je uklju en sklopnik SP3.
Sada imamo dvije paralelne grane u kojoj je jedna grana sa injena od

vu nih motora M1, M3 i M2 kroz koje te e struja pa postoji kontraelektromo-
torna sila i druge grane koju ine motori M4, M6 i M5 kroz koju nije tekla struja
pa ne postoji kontraelektromotorna sila koja se suprotstavlja naponu kontak-
tnog voda. S obzirom da ne postoji kontraelektromotorna sila grana sa vu nim
motorima M4, M6 i M5 ima jako mali otpor pa e kroz tu granu pote i struja ko-
ju ograni ava jedino otpor otpornika pokreta a.
slika 51 spoj vu nih motora u IV stupnju tranzicije
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.42
Zagreb 362
Kod otpornika su uklju eni kontaktori A1, A2, A3 i Rb kojima se ostva-

ruje paralelan spoj dvije paralelne grane otpornika.
TRANZICIJA
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X X X X
S2 X X
S3 X X X X X
SP1 X X X X
SP2 X X
P2
P3
P4
P5
A1 X X X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2
r3 X
R4 X
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X
Rc
Rd X
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 52 originalan spoj kontrolera
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.43
Zagreb 362
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
slika 53 vrijednost otpora pokreta a sada
Aproksimativno možemo odrediti veli inu struje koja e prote i kada

se uklju i sklopnik SP2 u grani vu nih motora M4, M6 i M5 tako da:
U 3000
I= = = 655 A
r 4,58
Stvarna struja e biti nešto manja zbog unutrašnjeg otpor vu nih moto-
ra ali uvijek iznad 550 A. Prekostrujni relej grane za vu u je podešen na 550 A
pa e izbaciti glavni prekida . Struja kroz granu vu nih motora M1, M3 i M2 e
zbog kontraelektromotorne sile biti približno ravna nuli. Da bi to sprije ili strujni
udar i proradu prekostrujne zaštite potrebno je pove ati otpor pokreta a. Os-
tavimo li sve otpornike pokreta a spojene u seriju imamo ukupan otpor 27,48
.
POBOLJŠANJE
U ovom stupnju tranzicije zatvara se kontaktor SP2 tako da struja po-

inje te i i granom vu nih motora M4, M6 i M5.
slika 54 spoj vu nih motora u IV stupnju tranzicije
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.44
Zagreb 362
TRANZICIJA
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X X X X
S2 X X
S3 X X X X X
SP1 X X X X
SP2 X X
P2
P3
P4
P5
A1 X
A2 X X X X X
A3 X
r1
r2 X X X X X
r3 X X X X X
R4
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X
Rc
Rd
Rf X X X X X
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
Kod postoje eg rješenja izra unali smo da se u etvrtom stupnju tran-

zicije izvrši strujni udar na vu ne motore koji dovodi do izbacivanja prekostruj-
ne zaštite. Zato je uvedeno da se u tranziciju izvrši uklju enje druge grupe vu-
nih motora uz kontrolu struje otporima pokreta a.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.45
Zagreb 362
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
III gru-
pa 0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
slika 56 vrijednost predotpora pokreta a nakon rekonstrukcije
Struja kroz granu vu nih motora M4, M6 i M5 u prvom trenutku je tada:
U 3000
I= = = 309 A
r 9,72
U prvom trenutku kroz II granu sa vu nim motorima M4, M6 i M5 pro-

te i struja vrijednosti 309 A ali e porastom kontraelektromotorne sile struja se
raspodijeliti na obje grane podjednako ali i opadati kako e rasti kontraelek-
tromotorna sila vu nih motora da bi na kraju iznosila:
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.46
Zagreb 362
U − Em 3000 − 1500
I= = = 154 A
R 9,72
Kroz otpornik e te i struja 154 A a kroz svaku granu vu nih motora

77 A.
PETI STUPANJ TRANZICIJE

Peti stupanj tranzicije je završni stupanju u kojem se postiže ravnotež-
no stanje izme u grana.
U originalnom rješenju uklju eni su kontaktori P1, S1 i SP1 u I grani

vu nih motora tako da su vu ni motori M1, M3 i M2 priklju eni na napon. Istov-
remeno je uklju ena i druga paralelna grana jer su uklju eni kontaktori SP2 i
S3 tako da i kroz vu ne motore M4, M6 i M5 te e struja. Elektromotorne sile
su se izjedna ile pa se sada može prije i na pove anje struje u vu nim moto-
rima.
slika 58 shema spoja vu nih motora u tranziciji
U petom stupnju uklju uju se sklopnici (bazuke) koje premoš uju otpo-
re r1, r3 i R4. Uklju uju se Rb i Rd tako da su otpori pokreta a uklju eni kao tri
paralelne grupe.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.47
Zagreb 362
TRANZICIJA
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X X X X
S2 X X
S3 X X X X X
SP1 X X X X
SP2 X X
P2
P3
P4
P5
A1 X X X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2
r3 X
R4 X
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X
Rc
Rd X
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
Uklju eni su sklopnici A1, A2, A3, Rb i Rd tako da imamo tri paralelne
grane otpornika. Isklju eni su otpornici r1, r3 i R4 pa da je:
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.48
Zagreb 362
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 0 0 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 3,55
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III grupa 0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
slika 60 tabela otpora pokreta a
slika 61 shema pokreta a
Prvo moramo izra unati koliki je maksimalni otpor paralelne grane ot-
pora:
RI * RII * RIII
R= =
( RI * RII ) + ( RI * RII ) + ( RII * RIII )
3,55 * 9,16 * 4,86
= = 1,67
(3,55 * 9,14) + (3,55 * 4,86) + (9,16 * 4,86)
Sada možemo izra unati kolika e biti struja kroz otpornik ako se zna
da je kontraelektromotorna sila s obzirom na brzinu i stanje prije tranzicije bilo
500 V po vu nom motoru. Sada imamo tri vu na motora u seriji pa je ukupna
kontraelektromotorna sila grane 1500 V a napon kontaktnog voda 3000 V.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.49
Zagreb 362
U −E 3000 − 1500
I= = = 898 A
R 1,67
To daje struju po vu nom motoru:
I 898
Im = = = 449 A
2 2
Možemo odrediti struje kroz pojedine grane pokreta a tako da prvo

odredimo pad napona na otporu pokreta a:
Ur = I * R = 898 * 1,67 = 1500 V
Struja kroz prvu granu:
Ur 1500
I1r = = = 422 A
RI 3,55
Struja kroz drugu granu:
Ur 1500
I2r = = = 164 A
RII 9,16
Struja kroz tre u granu:
Ur 1500
I3r = = = 308 A
RIII 4,86
Pogledajmo da je odjednom struja, u ovom stupnju tranzicije, sko ila

na 450 A. Tako veliki skok struje odjednom može aktivirati prekostrujni relej
zaštite vu nih motora bez obzira što je struja manja od maksimalne struje pro-
rade releja ako struja raste postepeno.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.50
Zagreb 362
POBOLJŠANJE
Vu ni motori su spojeni u dvije grane sa po tri vu na motora u seriji.
slika 62 shema spoja vu nih motora u tranziciji
U rekonstruiranoj shemi kontrolera se u petom stupnju uklju uju se

kontaktori A1, A2 i A3 i Rb tako da se od I i III grupe otpornika radi paralela.
Kontaktor Rf je još uklju en ali nema zna aja jer nije uklju en kontaktor Rd pa
je druga grana otpora pokreta a na nazivnom naponu kontaktnog voda.
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
III gru-
pa 0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
Ukupan otpor pokreta a je:
RI * RIII 9,16 * 4,86

R= = = 3,17
( RI * RIII ) 9,16 + 4,86
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.51
Zagreb 362
TRANZICIJA
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X X X X
S2 X X
S3 X X X X X
SP1 X X X X
SP2 X X
P2
P3
P4
P5
A1 X
A2 X X X X X
A3 X
r1
r2 X X X X X
r3 X X X X X
R4
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X
Rc
Rd
Rf X X X X X
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 64 rekonstruiran kontroler u tranziciji
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.52
Zagreb 362
Struja kroz otpornika:
U −E 3000 − 1500
I= = = 473 A
R 3,17
Što je po grani vu nih motora:
I 473
Im = = = 236 A
2 2
Pad napona na otporniku:
U = I * R = 473 * 3,17 = 1500 V
Struja kroz granu I:
U 1500
I= = = 164 A
RI 9,16
Struja kroz granu III:
U 1500
I= = = 308 A
RI 4,86
Po završetku tranzicije prelazi se na upuštanje vu nih motora u spoju

serija –paralela.
Na kraju treba podsjetiti da se nakon rekonstrukcije kroz tranziciju pro-
lazi bez zadržavanja na pojedinim položajima što ubrzava pokretanje. Isto tako
treba re i da nakon završetka pokretanja u spoju serija nije potrebno prelaziti
u slabljenje polja radi pove anja brzine ve se odmah može pre i u tranziciju i
spoj serija-paralela. Iz prikazanih prora una je vidljivo da se otpornici mogu na
vrijeme dovoljno ohladiti.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.53
Zagreb 362
SERIJA-PARALELA
Treba podsjetiti da je usvojeno vrijeme prijelaza sa zuba na zub u tra-

janju 1 sekunde. Kada se vozi lagan vlak ili na ravnici tada je dozvoljeno pres-
kakanje zuba što je prepušteno odluci strojovo e. Spoj serija-paralela ima 14
položaja pa strojovo a pri pokretanju teretnog vlaka treba za prijelaz cijelog
podru ja koje pokriva spoj serija-paralela 14 sekundi. S obzirom da postoje
razlike izme u kontrolera originalne lokomotive i rekonstruirane u tranziciji one
su se odrazile i na reguliranje struje vu nih motora u ovom spoju vu nih moto-
ra.
Otpornici su u spoju paralela jer su uklju eni kontaktori A1, A2, A3, Rb
i Rd a isklju uju kontaktori Rc i Rf. Otpornici su spojeni u tri paralelne grane
sa svim otpornicima uklju enim u strujni krug tako da je vrijednost otpora
kombinacije na po etku 1,15 .
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 0 0 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 3,55
II grupa 0 0 1,1 0,95 0,3 0 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 3,3
III gru-
pa 0 0 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 3,55
slika 65 otpornici pokreta a
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.54
Zagreb 362
Vu ni motori su spojeni u dvije grane sa po tri vu na motora spojena u

seriju. Spojeni su M1, M3 i M2 u seriju i ine prvu granu a motori M4, M6 i M5
su spojeni u seriju i ine drugu granu.
slika 66 spoj vu nih motora u spoju serija paralela
Kontroler ima 14 položaja pomo u kojih trebamo podi i kontraelektro-

motornu silu vu nog motora sa 500 V na 1000 V. Porast napona treba biti pro-
sje no:
1000 − 500
U= = 35,7 V
14
Dobili smo 35,7 po vu nom motoru ili ukupno po grani:
Ug = U * 3 = 35,7 * 3 = 107 V
Raspored uklju enja kontaktora i sklopnika (bazuka) može se vidjeti iz

sheme kontrolera.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.55
Zagreb 362
SERIJA-PARALELA
32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45
IR X X X X X X X X X X X X X X
P1 X X X X X X X X X X X X X X
S1 X X X X X X X X X X X X X X
S2
SP1 X X X X X X X X X X X X X X
P2
P3
P4
P5
A1 X X X X X X X X X X X X X X
R4 X X X X X X X X X X X X X X
R7 X X X X X X X X X X X X X
R8 X X X X X X X X X X X
R9 X X X X X X X X X X X X
R10 X X X X X X X X X
R11 X X X X X X X X
R12 X X X X X X X X X X
r13 X X X X X X X
r14 X X X X X X
r15 X X X X X X X X
r16 X X X X X X X
r18 X X X X X X
r19 X X X X X
r20 X X X X X
r21 X X X X X
r22 X X X X
r23 X X X X
r24 X X X X
r25 X X X
r26 X X X
r27 X X X
r28 X X
r29 X X
r30 X X
r31 X
r32 X
r33 X
Ra
Rb X X X X X X X X X X X X X X
Rc
Rd X X X X X X X X X X X X X X
Rf
Pc X X X X X X X X X X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 67 originalna shema kontrolera u spoju serija-paralela
Možemo izra unati pad napona pri maksimalnoj dozvoljenoj struji od

500 A po vu nom motoru ili ukupno od 1000 A ukupno.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.56
Zagreb 362
U = I * R = 1000 * 1,15 = 1150 V
Napon na vu nom motoru je tada:
Um − Ur 3000 − 1150
Um = = = 616 V
3 3
Izra unata vrijednost porasta napona podudara se sa prethodno izra-

unatim porastom napona u regulaciji.
POBOLJŠANJE
I ova se tranzicija mora vršiti na isti na in kao i tranzicija iz seriju u se-

rija-paralelu jer se u etvrtom stupnju uklju uje grana motora M2 i M5 pa cje-
lokupna struja u prelaznoj pojavi pote e kroz tu granu. Da ne bi previše gubili
na vu noj sili kombinirati e se otpori u granama tako da u etvrtom stupnju
tranzicije struja kroz vu ne motore ne bude ve a od
S obzirom da je struja u tranziciji bila manja od prijašnje mora se pos-
tupno pove avati napon i struja kako ne bi došlo do kružne vatre.
slika 68 spoj vu nih motora serija-paralela
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.57
Zagreb 362
Iz sheme je vidljivo da su uklju eni sklopnici P1, S1, SP1 koji zatvaraju
strujni krug i grane vu nih motora M1, M3 i M2 ali istovremeno su zatvoreni
kontaktori SP2 i S3 koji omogu uju napajanje serijskog spoja vu nih motora
M4, M6 i M5. U petom stupnju tranzicije zatvorili su se kontaktori otpornika za
pokretanje
R10, R13, R16, R19, R25, R28, R31,

R4, R5, R7, R8, R11, R14, R17, R20, R22,R23 R26, R29, R32, ukupan
r1, r2, r3 R6 R9 R12 R15 R18 R21 ,R24 R27 R30 R33 otpor
0 0 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 3,55
0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
0 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
serija 2,05
slika 69 tabela
Možemo izra unati
U = I * R = 1000 * 1,62 = 1620 V
Napon na vu nom motoru je tada:
Um − Ur 3000 − 1620
Um = = = 460 V
3 3
Za vrijeme pokretanja ostvaruje se porast napona na vu nom motoru

prema tabeli:

32 39 500 2,05
33 39 539 1,44
34 39 578 1,3
35 39 617 1,18
36 39 656 1,03
37 39 696 0,91
38 39 734 0,82
39 39 773 0,67
40 39 812 0,57
41 39 851 0,45
42 39 890 0,33
43 39 929 0,23
44 39 968 0,01
45 39 1000 0
slika 70 tabela vrijednosti otpora i napona u spoju
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.58
Zagreb 362
SERIJA-PARALELA
32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45
IR X X X X X X X X X X X X X X
P1 X X X X X X X X X X X X X X
S2
P2
P3
P4
P5
R5 X X X X X X X X X X X
R6 X X X X X X X X X X X X
R8 X X X X X X X X
R9 X X X X X X X X X
R10 X X X X X X X
R11 X X X X X X
R12 X X X X X X
r13 X X X X X
r14 X X X X
r15 X X X X
r16 X X X X
r17 X X X X
r18 X X X
r19 X X X
r20 X X X
r21 X X X
r22 X X
r23 X X
r24 X X
r25 X
r26 X
r27 X
r28 X
r29 X
r30 X X
r31 X X
r32 X X
r33 X X X X X X
Ra
Rb X X X X X X X X X X X X X X
Rc
Rd X X X X X X X X X X X X X
Rf
Pc X X X X X X X X X X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 71 shema kontrolera u spoju serija-paralela
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.59
Zagreb 362
Na kraju na 45 zubu premošten je cijeli otpornik i vu ni motori su pod

punim naponom odnosno pod naponom:
3000
Um = = 1000 V
3
To je ekonomska karakteristika rada lokomotive u spoju serija-

paralela.
U spoju vu nih motora serija-paralela bitno je napomenuti da se struja
dviju paralelnih grana vu nih motora raspodjeljuje na tri paralelne grane otpor-
nika pokreta a tako da je struja koja te e kroz granu otpornika manja od trajne
pa se otpornici stignu hladiti.
SERIJA - PARALELA
napon 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000
broj okretaja 530 550 570 585 615 630 635
struja 500 450 400 370 330 310 280
moment motora 1.270 1.130 970 900 750 680 615
vu na sila (kg) 37.026 32.944 28.279 26.239 21.866 19.825 17.930
vu na sila (kN) 363,2222 323,1819 277,4217 257,4015 214,5013 194,4812 175,891
adhezija 0,308548 0,274534 0,235662 0,218656 0,182213 0,165207 0,149415
broj okretaja 353,3333 366,6667 380 390 410 420 423,3333
brzina 26,71479 27,72289 28,731 29,48708 30,99924 31,75532 32,00734
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.60
Zagreb 362
TRANZICIJA U SPOJU SERIJA PARALELA - PARALELA
Da bi se vu ni motori spojili u spoj paralela potrebno je ponovno izvrši-

ti tranziciju kojim se vrši prespajanje vu nih motora iz grupe sa tri vu na moto-
ra spojena u seriju na grupu sa dva vu na motora ili druga ije iz dvije paralel-
ne grupe vu nih motora u spoj sa tri paralelne grupe vu nih motora. prespaja-
nje se vrši sli no kao i prijašnja tranzicija u pet stupnjeva.
Tranziciju ponovno razmatramo na dva na ina analiziraju i postoje e
stanje i poboljšanje.
PRVI STUPANJ TRANZICIJE
Prvi stupanj tranzicije vrši se tako da su vu ni motori spojeni u dvije

grane sa po tri vu na motora u seriji jer su uklju eni kontaktori P1, S1, SP1 ko-
ji ine granu u kojoj su vu ni motori M1, M3 i M2. Drugu grupu motora koja je
paralelna prvoj ine vu ni motori M4, M6 i M5 jer taj strujni krug zatvaraju kon-
taktori SP2 i S3.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.61
Zagreb 362
SP1 X X
SP2 X X X X X
P2 X X
P3 X X X X
P4 X X X X
P5 X X
A1 X X X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2
r3 X
R4 X
R5
R6 X
R7 X
R8
R9 X
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X X X X X
Rc
Rd X
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.62
Zagreb 362
Na strani otpora uklju eni su kontaktori A1, A2 i A3 i prema vu nim

motorima kontaktor Rb koji povezuju dvije grupe otpornika u dvije paralelne
grane.
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
S obzirom da je isklju en kontaktor Rd postoji samo protok struje kroz

dvije grane otpora I i III tako da je ukupan otpor kombinacije otpora pokreta a
4,58 . Možemo izra unati pad napona na pokreta u u trenutku uklju enja
tranzicije:
RI * RIII 9,16 * 9,16

R= = = 4,58
RI + RIII 9,16 + 9,16
Ukupan otpor kombinacije je 4,58 . Možemo izra unati struju kroz

vu ne motore u I stupnju tranzicije:
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.63
Zagreb 362
U −E 3000 − 3000
I= = =0A
R 4,58
S obzirom da je kontraelektromotorna sila u vu nim motorima jednaka

priklju enom naponu kontaktnog voda u trenutku se prekida protok struje koji
zatim po inje polako rasti kako slabi kontraelektromotorna sila.
POBOLJŠANJE
Prvi stupanj tranzicije i kod poboljšanja ima spoj vu nih motora sastav-
ljen iz dvije paralelne grane kao kod spoja serija-paralela jer su uklju eni kon-
taktori P1, S1, SP1 koji ine granu u kojoj su vu ni motori M1, M3 i M2. Drugu
grupu motora koja je paralelna prvoj ine vu ni motori M4, M6 i M5 jer taj
strujni krug zatvaraju kontaktori SP2 i S3.
Funkcija poboljšanja u tranziciji u prijelazu iz serije-paralele u paralelu

je u tome da se omogu i sigurno prespajanje vu nih motora u etvrtom stup-
nju sa strujom koja ne e izbaciti prekostrujne releje ili nanijeti štetu vu nim
motorima. U prvoj fazi tranzicije ostaju uklju eni kontaktori A1, A2 i A3 a isklju-
uju se kontaktori Ra, Rc, Rd i Rf tako da imao dvije paralelne grane otpora jer
je ostao uklju en kontaktor Rb. Svi elektromagnetni kontaktori (bazuke) su is-
klju ene tako da je uklju en maksimalan iznos otpora.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.64
Zagreb 362
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X
S2
S3 X X
SP1 X X
SP2 X X X X X
P2 X X
P3 X X X X
P4 X X X X
P5 X X
A1 X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2 X
r3 X
R4
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X X X X X
Rc
Rd
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 77 kontroler u tranziciji
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.65
Zagreb 362
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
Vrijednost maksimalnog otpora pokreta a:
RI * RIII 9,16 * 9,16

R= = = 4,58
RI + RIII 9,16 + 9,16
Vrijednost struje kroz motore:
Um − E 3000 − 3000
I= = =0A
R 4,58
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.66
Zagreb 362
Kontraelektromotorna sila vu nih motora jednaka je naponu kontak-

tnog voda pa je vrijednost struje jednaka 0.
DRUGI STUPANJ TRANZICIJE
Drugi stupanj tranzicije vrši uklju enje kontaktora P3 kojim se vrši spa-
janje vu nih motora M1 i M3 na napon sa time da vrši premoštenje vu nog
motora M2 u toj grani. Istovremeno se uklju uje kontaktor P4 koji tako er uk-
lju uje vu ne motore M4 i M6 u strujni krug a premoš uje vu ni motor M5 u
drugoj grani motora.
slika 80 spoj motora u II stupnju tranzicije
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.67
Zagreb 362
SP1 X X
SP2 X X X X X
P2 X X
P3 X X X X
P4 X X X X
P5 X X
A1 X X X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2
r3 X
R4 X
R5
R6 X
R7 X
R8
R9 X
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X X X X X
Rc
Rd X
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.68
Zagreb 362
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
Ukupan otpor pokreta a:
RI * RIII 9,16 * 9,16

R= = = 4,58
RI + RIII 9,16 + 9,16

4,58 . Možemo izra unati struju kroz vu ne motore u II stupnju tranzicije:
U −E 3000 − 2000
I= = = 218 A
R 4,58

POBOLJŠANJE
Drugi stupanj tranzicije vrši uklju enje kontaktora P3 kojim se vrši spa-
janje vu nih motora M1 i M3 na napon sa time da vrši premoštenje vu nog
motora M2 u toj grani. Istovremeno se uklju uje kontaktor P4 koji tako er uk-
lju uje vu ne motore M4 i M6 u strujni krug a premoš uje vu ni motor M5 u
drugoj grani motora. Taj se dio ne mijenja s obzirom na dosadašnje rješenje.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.69
Zagreb 362
slika 84 spoj motora u II stupnju tranzicije
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
slika 86 tabela otpora u II stupnju tranzicije
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.70
Zagreb 362
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X
S2
S3 X X
SP1 X X
SP2 X X X X X
P2 X X
P3 X X X X
P4 X X X X
P5 X X
A1 X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2 X
r3 X
R4
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X X X X X
Rc
Rd
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 87 rekonstruirani kontroler u tranziciji
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.71
Zagreb 362
Vrijednost maksimalnog otpora pokreta a nije se promijenila u odnosu

na prvi stupanj tranzicije:
RI * RIII 9,16 * 9,16

R= = = 4,58
RI + RIII 9,16 + 9,16
Uklju enjem kontaktora P3 i P4 dobili smo dvije paralelne grane sa po

dva vu na motora u seriji. Kontraelektromotorna sila vu nih motora je 500 V
po vu nom motoru ili ukupno 1500 V a napon kontaktnog voda je 3000 V.
Razliku u naponu kontaktnog voda i kontraelektromotorne sile serije od dva
vu na motora treba kompenzirati tako da se ostvari pad napona na otporniku.
Sada možemo izra unati struju koja te e kroz pokreta :
Um − E 3000 − 2000
I= = = 218 A
R 4,58
Pa je struja kroz jednu granu vu nih motora:
I 218
Im = = = 109 A
2 2
Struja kroz granu otpornika je 109 A.
TRE I STUPANJ TRANZICIJE
U tre em stupnju tranzicije otvaraju se kontaktori S1, SP1 i S3 tako da

su vu ni motori M2 i M5 u zraku. Struja te e kroz grane sa vu nim motorima
M1 i M3 odnosno M4 i M6.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.72
Zagreb 362
slika 88 tre i stupanj tranzicije vu nih motora
U originalnom rješenju tijekom tre e faze tranzicije uklju eni su kon-

taktori A1, A2 i A3 i Rb pa pokreta radi kao otpornik sa dvije paralelne grane.
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
slika 89 tabela otpora u III stupnju tranzicije
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.73
Zagreb 362
SP1 X X
SP2 X X X X X
P2 X X
P3 X X X X
P4 X X X X
P5 X X
A1 X X X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2
r3 X
R4 X
R5
R6 X
R7 X
R8
R9 X
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X X X X X
Rc
Rd X
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.74
Zagreb 362
RI * RIII 9,16 * 9,16

R= = = 4,58
RI + RIII 9,16 + 9,16

4,58 . Možemo izra unati struju kroz vu ne motore u III stupnju tranzicije:
U −E 3000 − 2000
I= = = 218 A
R 4,58

POBOLJŠANJE
U tre em stupnju tranzicije odvojeni su vu ni motori M2 iz prve grupe

motora jer su se otvorili kontaktori S1 i SP1. Istovremeno je otvoren kontaktor
S3 koji je odvojio vu ni motor M5 od druge grupe motora.
slika 92 tre i stupanj tranzicije vu nih motora
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.75
Zagreb 362
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X
S2
S3 X X
SP1 X X
SP2 X X X X X
P2 X X
P3 X X X X
P4 X X X X
P5 X X
A1 X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2 X
r3 X
R4
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X X X X X
Rc
Rd
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 93 kontroler u tranziciji
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.76
Zagreb 362
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
slika 95 tabela otpora u III stupnju tranzicije
Vrijednost maksimalnog otpora pokreta a nije se promijenila u odnosu

na prvi stupanj tranzicije:
RI * RIII 9,16 * 9,16

R= = = 4,58
RI + RIII 9,16 + 9,16
Struja kroz pokreta :
Um − E 3000 − 2000
I= = = 218 A
R 4,58
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.77
Zagreb 362
Pa je struja kroz jednu granu vu nih motora:
I 218
Im = = = 109 A
2 2
Struja kroz granu otpornika je 109 A.
ETVRTI STUPANJ TRANZICIJE
U etvrtom stupnju tranzicije zatvaraju se kontaktori P2 i P5 tako da se

uklju uje tre a grana vu nih motora koju ine vu ni motori M2 i M5. Time je
završeno prespajanje vu nih motora iz spoja serija-paralela u spoj paralela.
slika 96 shema IV stupanj tranzicije
Još uvijek je uklju en cijeli otpor pokreta a tako da je ukupan otpor po

granama otpornika 9,16 .
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.78
Zagreb 362
SP1 X X
SP2 X X X X X
P2 X X
P3 X X X X
P4 X X X X
P5 X X
A1 X X X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2
r3 X
R4 X
R5
R6 X
R7 X
R8
R9 X
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X X X X X
Rc
Rd X
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.79
Zagreb 362
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
slika 98 tabela otpora u IV stupnju tranzicije
Otpor kombinacije:
RI * RIII 9,16 * 9,16

R= = = 4,58
RI + RIII 9,16 + 9,16
Možemo primijetiti da u trenutku uklju enja kontaktora P2 i P5 uklju u-

je se grana sa vu nim motorima M2 i M5 koji ima kontraelektromotornu silu 0
sa vrlo malim unutrašnjim otporom. U prvom trenutku je struja kroz granu vu -
nih motora M2 i M5:
U 3000
I= = = 655 A
R 4,58
Možemo uo iti da je struja kroz granu ve a od struje na koju su pode-

šeni prekostrujni relej grana pa e izbaciti brzi prekida .
POBOLJŠANJE
Cijela svrha poboljšanja je smanjenje struje kroz granu vu nih motora

M2 i M5 kada se oni uklju e u strujni krug. Ve od prije kontaktori P1 i P3
omogu uju protok struje kriz granu sa motorima M1 i M3. Kontaktori SP2 i P4
osiguravaju protok struje kroz granu vu nih motora M4 i M6. U ovom stupnju
tranzicije uklju uju se kontaktori P2 i P5 koji dovode vu ne motore M2 i M5
pod napon.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.80
Zagreb 362
slika 99 shema IV stupanj tranzicije
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
III gru-
pa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 9,16
slika 100 tabela otpora u IV stupnju tranzicije
Sada imamo tri paralelne grane vu nih motora gdje na vu nim moto-
rima M1, M3 i M4 i M6 postoji kontraelektromotorna sila jer je kroz njih tekla
struja dok na vu nim motorima M2 i M5 nema kontraelektromotorne sile pa je
pa postoji samo ohmski otpor. Struja kroz granu vu nih motora:
U 3000
I= = = 327 A
R 9,16
Prolaskom struje kroz uzbudni namot vu nih motora i s obzirom da se

motori vrte u njima e se stvoriti kontraelektromotorna sila koja e se izjedna-
iti sa elektromotornim silama u druge dvije grane vu nih motora pa e struja
kroz vu ni motor biti jedna tre ina ukupne struje koja e se smanjiti s obzirom
da je na kraju:
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.81
Zagreb 362
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X
S2
S3 X X
SP1 X X
SP2 X X X X X
P2 X X
P3 X X X X
P4 X X X X
P5 X X
A1 X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2 X
r3 X
R4
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X X X X X
Rc
Rd
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 101 shema rekonstruiranog kontrolera
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.82
Zagreb 362
U −E 3000 − 2000
I= = = 109 A
R 9,16
Struja kroz grane vu nih motora je tada:
I 109
Im = = = 36,4 A
3 3
Struja te e kroz jednu granu otpornika pokreta a pa je njezin iznos

109 A, a to je puno manje od maksimalno dozvoljene struje tako da ne dolazi
do zagrijavanja pokreta a.
PETI STUPANJ TRANZICIJE

Peti stupanj tranzicije je završni stupanj u kojem je stabiliziran spoj vu-
nih motora u tri paralelne grupe sa po dva vu na motora u seriji. Sada imamo
završenu tranziciju u kojoj su vu ni motori spojeni u tri paralelne grane sa po
dva vu na motora u seriju. Kontraelektromotorna sila na motorima je 1000 V
pa se zbog napona kontaktnog voda 3000 V treba kontrolirati porast napona
otpornim pokreta em.
slika 102 peti stupanj tranzicije
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.83
Zagreb 362
Uklju eni su kontaktori A1, A2 i A3 i kontaktori Rb i Rd tako da imamo

tri paralelne grane otpora pokreta a. Peti stupanj tranzicije je završni stupanj
tranzicije koji se koristi za smanjenje otpora predotpora tako da se uklju uju
bazuke r1, r3, R4, R6, R7 i R9 pa je ukupna vrijednost kombinacije predotpo-
ra:
R4, R7 R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31,

r1, r2, R5, ,R8, R11, R14, R17, R20, R23, R26, R29, R32, ukupan
tranzicija r3 R6 R9 R12 R15 R18 R21 R24 R27 R30 R33 otpor
I grupa 0 1,31 0 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 3,55
II grupa 4,3 1,31 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 8,06
III grupa 0 0 0 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 3,55
Ukupno: 1,45
slika 103 shema otpora u tranziciji
Ukupan otpor kombinacije:
RI * RII * RIII
R= = 1,62
( RI * RII ) + ( RI * RIII ) + ( RII * RIII )
Pad napona na predotporu pri struji 450 A je:
Ur = I * R = 1350 * 1,62 = 2187 V
Pa je napon na jednom vu nom motoru:
Uk − Ur 3000 − 2187
Um = = = 406 V
2 2
Uklju enjem sklopnika (bazuka) r1,r2 i r3 ima opravdanje jer se ve u

ovom stupnju pove ava napon bez mogu nosti strujnog udara koji bi nastao
kada bi se odjednom isklju ilo (premostilo) više paketa otpornika.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.84
Zagreb 362
SP1 X X
SP2 X X X X X
P2 X X
P3 X X X X
P4 X X X X
P5 X X
A1 X X X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2
r3 X
R4 X
R5
R6 X
R7 X
R8
R9 X
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X X X X X
Rc
Rd X
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
Sada se prelazi na spoj paralela uz prethodno aktiviranje pet stupnje-

va slabljenje polja.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.85
Zagreb 362
POBOLJŠANJE
Poboljšanje u petom stupnju tranzicije odnosi se na završetak procesa

tranzicije jer su vu ni motori spojeni u tri grupe sa po dva vu na motora u seri-
ju. Ova pozicija omogu uje postupno pove anje struje kroz vu ne motore pa-
ze i da zbog naglog pove anja napona ne do e do kružne vatre ili zbog kaš-
njenja kontaktora do e do strujnog udara u grani vu nih motora M2 i M5. Da
ponovimo, sada su uklju eni kontaktori P1 i P3 pa struja te e kroz granu vu -
nih motora M1 i M3, uklju enjem kontaktora P2 i P5 struja te e kroz granu vu-
nih motora M2 i M5 i na kraju od prije su uklju eni kontaktori SP2 i P4 pa
struja te e i kroz granu sa vu nim motorima M4 i M6. Vidimo da tu nije ništa
promijenilo u odnosu na originalno rješenje.
slika 105spoj vu nih motora u V stupnju tranzicije
U odnosu na originalno rješenje došlo je do promjene u spajanju otpo-

ra pokreta a jer se sada uklju uje prva grupa otpornika jer se ponovno uklju-
uje kontaktor A1 dok je kontaktor Rb cijelo vrijeme uklju en. Da bi se pove a-
la struja vu nih motora uklju eni su i elektromagnetni kontaktori koji premoš-
uju otpore r1, r2, r3 i R4. To smanjuje ukupan otpor pokreta a.
tranzicija V
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31,
r1,r2, R4,R R7,R R11, R14, R17, R20, R23, R26, R29, R32, ukupan
I grupa 0 1,36 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
II grupa 0 1,36 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
III grupa 0 1,36 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 4,86
Ukupan otpor: 2,43
slika 106 tabela otpora
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.86
Zagreb 362
I II III IV V
IR X X X X X
P1 X X X X X
S1 X X
S2
S3 X X
SP1 X X
SP2 X X X X X
P2 X X
P3 X X X X
P4 X X X X
P5 X X
A1 X X X
A2 X X X X X
A3 X X X X X
r1 X
r2 X
r3 X
R4
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
r13
r14
r15
r16
r17
r18
r19
r20
r21
r22
r23
r24
r25
r26
r27
r28
r29
r30
r31
r32
r33
Ra
Rb X X X X X
Rc
Rd
Rf
Pc X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 107 rekonstruirani kontroler
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.87
Zagreb 362
RI * RIII 4,86 * 4,86

R= = = 2,43
RI + RIII 4,86 + 4,86
U − Em 3000 − 2000
I= = = 412 A
R 2,43
Grane su simetri ne tako da je struja kroz jednu granu 206 A. Ukupna

struja koja te e kroz pokreta dijeli se na tri simetri ne grane ako zanemarimo
propinjanje vu nih motora koje je pri ovako maloj struji zanemarivo.
I 412
Im = = = 137 A
3 3
Tranzicija je završena pa se prelazi na spoj paralela bez prijelaza na

slabljenje polja.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.88
Zagreb 362
PARALELA
Spoj paralela vu nih motora je zadnja kombinacija spajanja vu nih

motora. Pokretanje se vrši u 10 stupnjeva regulacije otpora predotpora. Vu ni
motori spojeni su u tri paralelne grane sa po dva vu na motora u seriji. Istov-
remeno su i otpornici pokreta a spojeni u tri paralelne ali struja vu nih motora
ne te e kroz granu otpornika jer se grane u procesu pokretanja nesimetri no
isklju uju pa imaju razli ite otpore. Podsjetimo se koliko je položaja prošao
bubanj kontrolera da bi lokomotiva došla na ekonomsku karakteristiku.
kontroler Spoj
31 Serija
2,5 Tranzicija
14 Serija-paralela
2,5 Tranzicija
10 Paralela
60 Ukupno
Ukupno vrijeme pokretanja do brzine 42 km/h do kada treba „ispucati“

svih 65 položaja na kontroleru iznosi:
t3 = t1 + t2 + t3 + t4 + t5 = 31 + 2,5 + 14 + 2,5 + 10 = 60 sekunda
Izra unali smo da za dolazak na ekonomsku karakteristiku lokomotive

gdje ona ima maksimalnu snagu za vu u potrebno je oko 60 sekundi. Za vri-
jeme trajanja pokretanja nije se prešlo vrijeme termi kog kapaciteta vu nog
motora, ni otpornika.
Originalno rješenje omogu uje isklju ivanje otpora (premoš ivanje ot-
pora) pokreta a odmah iz po etka sa velikim skokovima struje kroz motore. U
prvom stupnju pokretanja u paraleli imamo otpore:
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.89
Zagreb 362
R4, R7 R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31,

r1, r2, R5, ,R8, R11, R14, R17, R20, R23, R26, R29, R32, ukupan
tranzicija r3 R6 R9 R12 R15 R18 R21 R24 R27 R30 R33 otpor
I grupa 0 0 0 0 0,3 0 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 1,25
II grupa 0 0 0 0 0,3 0 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 1,25
III grupa 0 0 0 0 0,3 0 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 1,25
Ukupan otpor: 0,42
slika 108 tabela otpora u prvom stupnju paralele
Kod otpornika pokreta a uklju eni su kontaktori A1, A2 i A3 ali i Rb i

Rd koji omogu uju protok struje kroz sve tri grane.
slika 109 shema otpora pokreta a
Vrijednost otpora pokreta a je:
RI * RII * RIII
R= =
1,25 * 1,25 *1,25

= = 0,416
(1,25 *1,25) + (1,25 *1,25) + (1,25 *1,25)
Struja kroz otpornik pokreta a je:
U − Em 3000 − 2000
I= = = 2403 A
R 0,416
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.90
Zagreb 362
Možemo primijetiti da bi prijelaz u paralelu pri brzini kod koje smo ula-
zili u tranziciju izazvao proradu prekostrujnih releja jer je struja ve a od 1650 A
(3 x 550A). To ukazuje da u paralelu možemo u i tek kada elektromotor toliko
ubrza da je kontraelektromotorna sila grupe:
E = U – I * R = 3000 – 1500 * 0,416 = 3000 – 624 = 2376 V
Ili po vu nom motoru:
E 2376
Em = = = 1188 V
2 2
Potrebnu elektromotornu silu koja je ovisna o broju okretaja ima samo

motor koji se dovoljno ubrzao a to se postiže samo ako se prije prijelaza u pa-
ralelu izvrši ubrzanje slabljenjem polja još u spoju serija-paralela.
slika 110 paralelan spoj vu nih motora
U paralelnom spoju vu nih motora zatvorene kontakte imaju kontaktori

P1, P3, P2, P5 SP2 i P4.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.91
Zagreb 362
SP1
SP2 X X X X X X X X X X
P2 X X X X X X X X X X
A1 X X X X X X X X X X
r13 X X X X X X X X
r14 X X X X X X X X X
r15 X X X X X X X X
r19 X X X X X X X
r20 X X X X X X
r21 X X X X X X X
r22 X X X X X X
r23 X X X X X
r24 X X X X X X
r25 X X X X
r26 X X X X X
r27 X X X X
r28 X X
r29 X X X
r30 X X
r31 X
r32 X
r33 X
Ra
Rb X X X X X X X X X X
Rc
Rd X X X X X X X X X X
Rf
Pc X X X X X X X X X X
sh1
sh2
sh3
sh4
sh5
slika 111 shema kontrolera u spoju paralela
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.92
Zagreb 362
POBOLJŠANJE
Poboljšanje vu nih karakteristika lokomotive u paraleli ogleda se u

kvalitetnijoj regulaciji struje tijekom pokretanja. Kontroler ima 10 položaja koji
se koriste za regulaciju struje u pokretanju u spoju paralela. Vu ni motori su
podijeljeni u tri paralelne grupe sa po dva vu na motora u seriji.
slika 112 spoj vu nih motora u paraleli
Uklju eni su kontaktori P1 i P3 pa struja te e kroz vu ne motore M1 i

M3. Kroz vu ne motore M2 i M5 te e struja jer su uklju ene kontaktore P2 i
P5. U tre oj grani pod naponom su vu ni motori M4 i M6 jer su uklju eni kon-
taktori SP2 i P4.
Vu ni motor treba do i sa napona 1000 V koliko je imao na zadnjem
zubu u spoju serija-paralela do 1500 V koliko treba imati na kraju pokretanja u
spoju paralela. Podijelimo li razliku napona sa brojem položaja kontrolera u
spoju paralela dobivamo prosje no povišenje napona pri jednakoj struju pokre-
tanja:
500
U= = 50 V
10
Izra unajmo sada vrijednosti otpora pokreta a po položajima u spoju

paralela prema shemi uklju enja koju pokazuje shema kontrolera:
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.93
Zagreb 362

46 56 612 1,18
47 56 994 0,67
48 56 1125 0,5
49 56 1178 0,43
50 56 1224 0,37
51 56 1280 0,29
52 56 1337 0,22
53 56 1390 0,15
54 56 1441 0,08
55 56 1500 0
slika 113 tabela porasta napona po stupnjevima kontrolera
R10, R13, R16, R19, R22, R25, R28, R31, uku-

I grupa 0 0 0 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 2,45
II grupa 0 0 0 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 2,45
III gru-
pa 0 0 1,1 0,95 0,3 0,25 0,22 0,2 0,2 0,18 0,15 3,55
slika 114 otpor pokreta a na 46 položaju kontrolera
slika 115 spoj otpora pokreta a
Uklju eni su kontaktori A1, A2, A3 Rb a uklju uje se kontaktor Rd tako

da su uklju ene sve tri grane otpornika pokreta a. Ujedno se uklju uju elek-
tromagnetski sklopnici (bazuke) otpora r1, r2, r3, R4, R5, R6, R7 i R8.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.94
Zagreb 362
Ukupan otpor pokreta a je:
RI * RII * RIII
R= =
2,45 * 2,45 * 3,55

= = 0,91
(2,45 * 2,45) + (2,45 * 3,55) + (2,24 * 3,55)
Struja kroz otpornik pokreta a je:
U − Em 3000 − 2000
I= = = 1100 A
R 0,91
Pad napona na pokreta u:
Ur = I * R = 1100 *0,91 = 1000 V
Struja kroz granu RI:
Ur 1000
I1 = = = 408 A
RI 2,45
Struja kroz grani II:
Ur 1000
I2 = = = 408 A
RII 2,45
Struja kroz granu III:
Ur 1000
I3 = = = 282 A
RIII 3,55
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.95
Zagreb 362
Sada možemo izra unati struju kroz grane vu nih motora. Ako zane-
marimo propinjanje vu nih motora možemo usvojiti da je struja kroz granu vu-
nih motora jednaka tre ini ukupne struje koja te e kroz pokreta :
I 1100
Im = = = 367 A
3 3
PARALELA
napon 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500
broj okretaja 530 550 570 585 615 630 635
struja 500 450 400 370 330 310 280
moment motora 1.270 1.130 970 900 750 680 615
vu na sila (kg) 37.026 32.944 28.279 26.239 21.866 19.825 17.930
vu na sila (kN) 363,2222 323,1819 277,4217 257,4015 214,5013 194,4812 175,891
adhezija 0,308548 0,274534 0,235662 0,218656 0,182213 0,165207 0,149415
broj okretaja 530 550 570 585 615 630 635
brzina 40,07218 41,58434 43,0965 44,23062 46,49886 47,63297 48,01101
slika 116 tabela vu nih sila za struje
Za daljnje pove anje brzine može se uklju iti slabljenje polja tek kada
struja vu nih motora padne ispod jednosatne struje.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.96
Zagreb 362
SLABLJENJE POLJA
Slabljenje polja služi za pove anje broja okretaja vu nih motora kako
bi se pove ao broj ekonomskih karakteristika lokomotive jer u tom spoju nisu
uklju eni otpornici za pokretanje. Slabljenje polja vrši se u 5 stupnjeva. Slab-
ljenje polja može se uklju iti na kraju svakog spoja vu nih motora:
- serija,
- serija-paralela,
- paralela.
Slabljenjem polja upravlja se posebnom ru icom na kontroleru koja se

odblokira kada je kontroler za pokretanje otpornicima u zadnjem položaju upu-
štanja za pojedini spoj vu nih motora. Kontakti za izbor stupnja slabljenja polja
smješteni su na poseban bubanj. Kada se zakrene ru ica kontrolera za slab-
ljenje polja u neki položaj blokira se ru ica za reguliranje struje otpornicima
(pokreta a).
sl. polja
I II III IV V
Pc
sh1 X
sh2 X
sh3 X
sh4 X
sh5 X
slika 117 shema kontrolera slabljenja polja VM
Vu ni motori se slabe tako da je namot statora podijeljen na tri dijela

sa razli itim brojem zavoja. Kombinaciju spojeva me u spojevima vrši kombi-
nator. Pri punom polju svi namoti statora spojeni su u seriju.
slika 118 puno polje vu nog motora
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.97
Zagreb 362
Namot statora ima ukupno 42 zavoja po svakom polu. U prvom stup-

nju slabljenja polja spojeni su u seriju namoti sa 15 i 19 zavoja pa je polje os-
labljeno 19%.
slika 119 slabljenje polja u prvom stupnju
U drugom stupnju slabljenja polja spojeni su u seriju namoti sa 8 i 19

zavoja tako da je postignuto slabljenje polja od 36%.
slika 120 slabljenje polja u drugom stupnju
U tre em stupnju slabljenja polja spojeni su namoti sa 8 i 15 zavoja u

seriju pa je postignuto slabljenje polja vu nog motora od 45 %.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.98
Zagreb 362
slika 121 slabljenje polja u tre em stupnju
U etvrtom stupnju slabljenja polja u strujnom krugu vu nih motora je

samo namot sa 19 zavoja pa je postignuto slabljenje polja 55 %.
slika 122 slabljenje polja u etvrtom stupnju
U petom stupnju slabljenja polja u stupnju krugu vu nih motora je sa-

mo namot sa 15 zavoja pa je postignuto slabljenje polja od 64 %.
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.99
Zagreb 362
slika 123 slabljenje polja u petom stupnju
slika 124 vu ni dijagram lokomotive
Modifikacija: 1
.A.

strana: 100 .A.100
Zagreb 362
POGREŠKE
Da smo držali vu ni motor na prijelazima (pred tranziciju) na struji 500

A pomo u slabljenja polja potrebnu vu nu silu ostvarili bi kod spoja serija u
drugom stupnju a brzina bi porasla samo 2 km/h.
Kod spoja serija-paralela i uklju enom drugom stupnju slabljenja polja
pri struji vu nih motora 500 A ostvarila bi se vu na sila oko 28000 daN kod br-
zine 33 km/h. To je neznatno pove anje brzine u odnosu na to koliko trpi mo-
tor.
Bez korištenja slabljenja polja prije ulaska u tranziciju originalna loko-
motiva dolazi u opasnost stvaranja prevelike struje kroz granu motora koja se
uklju uje pod napon i izbacivanje zaštite ili pregaranje vu nog motora.
Bez slabljenja polja sa brutom vlaka 500 t ubrzavanje e se vršiti do
brzine 48 km/h. Sa slabljenjem polja u I stupnju ostvarila bi se brzina 55 km/h
pri struji 300 A na vu nim motorima. To bi bila i maksimalna brzina na toj dio-
nici u tim uvjetima.
Modifikacijama koje se izvode na bubnju kontrolera ostvaruju se po-
boljšanja koja omogu uju kvalitetnije i sigurnije prespajanje vu nih motora kao
i kontinuiraniju regulaciju struja u pokretanju otporima za pokretanje. Istovre-
meno je izbjegnuto pregrijavanje otpornika bez obzira što grane otpornika pok-
reta a nisu uvijek simetri no optere ene.
Modifikacija: 1

44-010 Elektri Na Lokomotiva 362: Mat BR: 0223506 ŽR: 2390001-110031568 OIB: 39176562866 Tel/fax: 385 (0) 1 619 19 16

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

44-010 Elektri Na Lokomotiva 362: Mat BR: 0223506 ŽR: 2390001-110031568 OIB: 39176562866 Tel/fax: 385 (0) 1 619 19 16

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PROIZVODNI PROGRAM:

Mat br: 0223506

Investitor: DEAL d.o.o.

Br. projekta: 67-000

ELEKTRI NA LOKOMOTIVA 362

Predlagatelj: Ivica Putarek ing.

MODIFIKACIJA: 1 DATUM: 10.05.2011. POTPIS: Putarek Ivica ing.

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:2

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:3

Razgovaraju i sa strojovo om iz Rijeke, koji vozi lokomotive ove seri-

Slika 1 originalna izvedba lokomotive

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:4

slika 2 lokomotiva 362-015

Slika 3 lokomotiva 362-000

Kratki tehni ki podaci lokomotive:

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:5

Razmak centralnog svornjaka postolja 5250 mm

slika 4 lokomotive 362-100

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:6

Kratki tehni ki podaci lokomotive:

Tijekom dugog vremena eksploatacije jer su lokomotive serije 362-000

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:7

Neki e za odre ivanje ukupnog otpora vlaka ra unati po formuli:

Za održavanje brzine vlaka mase 750 tona dovoljna je vu na sila na

Fv = Fot * G = 30 * 750 = 22500 daN

Tu treba napomenuti da je konstanta 2 u formuli za izra unavanje

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:8

slika 5 broj pozicija za vožnju

slika 6 broj pozicija ekonomskih brzina

Lokomotiva ima ekonomskih karakteristika na kojima može trajno raditi

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:9

Sada pogledajmo sva stanja ekonomskih karakteristika lokomotive:

slika 7 struja pokretanja u spoju serija

slika 8 jednosatna struja u spoju serija

slika 9 trajna struja u spoju serija

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:10

Ekonomske karakteristike u spoju serija-paralela:

slika 10 struja polaska u spoju serija-paralela

slika 11 jednosatna struja u spoju serija-paralela

slika 12 trajna struja u spoju serija-paralela

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:11

Ekonomske karakteristike lokomotive u spoju paralela:

slika 13 struja pokretanja u spoju paralela

slika 14 jednosatna struja u spoju paralela

slika 15 trajna struja u spoju paralela

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:12

Potrebno je pojasniti oznake u tabelama:

Oznaka Jedinica Opaska

Svi ulazni podaci u izra une su nastali obradom dijagrama u knjizi

Kada je to mogu e strojovo a može preskakati zube kontrolera i ubr-

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:13

slika 16 Vu ni dijagram lokomotive

Brzina lokomotive pri jednosatnoj struji, punom polju u spoju paralela:

6 *π * n * d 6 * 3,14 * 580 *1,22

vu na sila vu nog motora:

DEAL d.o.o. POKRETANJE Ukupno Strana:14

ηz * z * 2 * M 0,96 * 3,04 * 2 * 8,93

Ukupna vu na sila lokomotive:

Fv = nm * Fvm = 6 * 42,25 = 256,26 kN

Maksimalna vu na sila lokomotive pri struji 500 A iznosi:

Brzina lokomotive pri jednosatnoj struji, punom polju u spoju paralela:

6 *π * n * d 6 * 3,14 * 540 *1,22

Vu na sila vu nog motora:

6 π n * d 6 * 3,14 * 580 *1,22

6 π n * d 6 * 3,14 * 540 *1,22

6 π n * d 6 * 3,14 * 610 * 1,22

Fp = (30+102(1+0,1)0,15) * 750 = 35122 daN