Madách It Traġedja Tal Bniedem

IMRE MADÁCH
It-Traġedja tal-Bniedem
IMRE MADÁCH
It-Traġedja tal-Bniedem
Hungaria Esperanto-Asocio
Budapest, 2023
A máltai fordítás az alábbi mű alapján készült:
Tradukita en la maltan el:
Imre Madách: La Tragedio de l’ Homo
Corvina, Budapest, 1965
© Translation: Kálmán Kalocsay
Máltaira fordította: Karmenu Mallia

Tradukis en la maltan: Karmenu Mallia
Kiadta: Magyarországi Eszperantó-Szövetség
Eldonis: Hungaria Esperanto-Asocio
Szerkesztette: Horváth József
Redaktis: Jozefo Horvath
ISBN: 978-963-571-500-8
Copyright ©2023-Karmenu Mallia

99, La Vojo, Triq Is-Santwarju,
Ħaż-Żabbar. ŻBR 1012. Malta.
carmelmallia23@gmail.com
Id-drittijiet kollha riżervati.
Készült/Presita: Milaprint Kft.

HU-9024 Győr, Dembinszky utca 8.
Kálman Kalocsay Karmenu Mallia
li qaleb id-dramm mill- li qaleb id-dramm mill-
Unġeriż għall-Esperanto Esperanto għall-Malti
Werrej
Dwar it-Traġedja tal-Bniedem-p. ..................................... 7
Xena 1-p. ......................................................................... 9
Xena 2- p. ...................................................................... 16
Xena 3-p. ....................................................................... 27
Xena 4-p. ....................................................................... 37
Xena 5-p. ....................................................................... 51
Xena 6-p. ....................................................................... 68
Xena 7-p. ....................................................................... 84
Xena 8-p. ..................................................................... 110
Xena 9-p. ..................................................................... 122
Xena 10-p. ................................................................... 136
Xena 11-p. ................................................................... 145
Xena 12-p. ................................................................... 178
Xena 13-p. ................................................................... 201
XENA 14-p. .................................................................. 209
XENA 15-p. .................................................................. 218
Dwar Dott. Kálmán Kalocsay-p. ................................... 228
Dwar Dott. Karmenu Mallia-p. ..................................... 228
Ittra bl-Esperanto tal-Għaqda
Esperantista Ungeriża-p. ............................................. 229
Traduzzjoni tal-ittra-p. ................................................. 230
Nota finali-p. ............................................................... 231
‒6‒
Imre Madách: It-Traġedja tal-Bniedem
Dwar it-‘Traġedja tal-Bniedem’

Imre Madách kien awtur u poeta, avukat u politiku Ungeriż.
Twieled f’Alsósztregova fl-Ungerija fl-1823. Miet fl-1864.
‘It-Traġedja’ (Az ember tragédiája, 1861) hu dramm poetiku ta’
xi 4000 vers li jqabbluh mal-Faust ta’ Goethe.
Dad-dramm poetiku kitbu minn Frar 1859 sa Marzu 1860.
Xogħol enimmatiku tal-letteratura Ungeriża, miktub f’epoka
ta’ kriżi fl-għaxar snin wara r-rivoluzzjonijiet tal-1848, meta n-
nazzjon Ungeriż kien għadu ma ħax ir-ruħ.
Il-Karattri ċentrali huma: Alla, Luċifru, Adam u Eva.
Imkeċċi mill-Għeden, Adam jorqod u joħlom bl-Istorja moder-
na li sewditlu qalbu.F’dil-ħolma kellu dejjem biex imexxih lil Lu-
ċifru, xebh ta’ Virġilju u Beatriċe fid-Divina Commedia ta’
Dante.
Fih Luċifru jieħu lil Adam f’perjodi differenti tal-Istorja: Adam
isir Fargħun tal-Eġittu, Ġeneral Ruman, Kavallier, Kepler l-
astronomu ta’ Praga, jidħol fir-rivoluzzjoni Franċiża, isir
Eskimow. Fl-aħħar mal-oħrajn jerġa’ lura fl-Għeden quddiem
Alla, mgħaġġeb b’dak li kien ra. Imma fl-aħħar il-karattri kollha
jindunaw li Alla jieħu ħsieb il-ħolqien tiegħu. Adam ifittex
dejjem it-tifsira tal-ħajja u dejjem jittama fil-ġejjieni, għalkemm
Luċifru dejjem jipprova jaqtagħlu qalbu.
Adam jaħseb fis-suwiċidju imma meta jinduna li Eva ħarġet
tqila jibda jafda f’Alla.
Dan hu dramm fuq id-destin tal-bniedem fejn Alla juri t-triq
ewliena li tista’ tferraħ bi kliem Alla li bihom jispiċċa d-dramm:
“Aħdem u emmen,” viżjoni teoloġika u soċjali tal-akbar siwi.
F’dad-dramm Imre daħal kemm fit-teoloġija, kif ukoll fil-
filosofija u fl-Istorja.
Flok f’Atti, id-dramm hu maqsum fi ħmistax-il xena. L-ewwel
waħda: ‘fis-sema’, bid-diskuzzjoni tal-Mulej u Luċifru, tfakkar-
̶ 7 ̶
na fil-prologu tal-Faust, u għalhekk hemm min jaħseb li t-‘Tra-

ġedja’ kollha hi imitazzjoni ta’ Goethe. Imma artistikament
tidħol f’dik il-familja vasta ta’ drammi poetiċi, meta kemm fil-
ħsieb kif ukoll fil-formazzjoni tal-karattri titbiegħed sew minn
xogħol Goethe; tressaqna lejn ir-romantiċiżmu tas-snin 1830
kif ukoll lejn Byron (Manfred, Cain), Lamartine (La Chute d’un
Ange), Vigny (Eloa), Anderson (Ahasverus), Mickiewicz
(Dziady).
Meta ħarġet, it-‘Traġedja’ ssorprendiet ’il-pajjiż kollu. L-akbar
poeta tan-nazzjon, János Arany, ippreżentaha fl-ewwel għaqda
letterarja tal-pajjiż u allura hawn Madách għall-ewwel darba
sab il-glorja tiegħu. Għalkemm milli jidher Madáh ma
ddestinahiex għall-palk, imma fuq il-palk tellgħuha kemm-il
darba u t-teatru nazzjonali ta’ Budapest, flimkien ma’ teatri
oħra, ippreżentawha aktar minn elf darba.
Dad-dramm hu magħruf bħala wieħed mill-kapolavuri tal-lette-
ratura Ungeriża. U issa għandi l-pjaċir li nippreżenta għall-
ewwel darba lill-qarrejja Maltin u Għawdxin.
Karmenu Mallia.
1.6.22
̶ 8 ̶
L-EWWEL XENA
̶ 9 ̶
(Fis-sema. Il-Mulej fuq tron fil-glorja. Anġli għarkobbtejhom

quddiemu, fosthom erba’ Arkanġli. Leħħa dawl.)
KOR TAL-ANĠLI
Glorja filgħoli lil dan Alla tagħna!
Imdawwal bid-dawl smewwi, tfaħħru l-art!
’Il kull maħluq ta l-ħajja b’kelma waħda
li ma’ tehmiża tiegħU isir skart.
Jurina x’jaf f’qawwietU u fi sbuħitU,
u tiegħU aħna, aħna biss id-dell.
Mela nqimuh għas-simpatija tiegħU
illi jurina bla ma Hu ribell.
Tlaħħam ħsiebU etern, meraviljuż,
u issa xogħlu ntemm f’dan il-ħolqien.
Dak kollu li Hu nefaħ fih il-ħajja
jixraq qawwietU jfaħħar tul iż-żmien.
IL-MULEJ
Ix-xogħ’l intemm: iva, nħalqet id-dinja;
jistrieħ issa l-ħallieq; iddur il-binja,
u l-miljuni ta’ snin fuq il-fus jgħaqdu,
għad li xi snien ikolli nsewwi żgur.
Hekk hu mela, O dinja li ħlaqt jiena,
mexxi, agħqad, f’dit-triq li m’għandhiex tmiem!
Inti u tgħanni dejjem fid-dawrien
ħallini bik nitgħaxxaq b’gost ħalliem.
(Ġenji ta’ kwiekeb iduru quddiem astri, kometi, gruppi ta’
kwiekeb jew weħidhom jew tnejn tnejn, ta’ lwien u kobor
diversi, jgħaddu quddiem it-tron. Melodija baxxa tal-isferi.)
KOR TAL-ANĠLI
Globu nar, ballun faħħari,
kuraġġjuż, qed jersaq ’l hawn
biex lil grupp ta’ kwiekeb ħelwa
jaqdi, ’ma mhux biss ’il dawn.
̶ 10 ̶
Kewkba baxxa li taħsibha

bozza żgħira li għajjiet,
imma mhix ħlief dinja kbira,
palazz dawl. X’għeġubijiet!
Araw ġlieda bejn żewġ globi
f’ġirja waħda bla waqfien;
mhux lakemm dil-ġlieda tieqaf
u tispiċċa fi ftit żmien.
Hemm dik bħal sajjetta nieżla;
tħares lejha...tat-twerwir!
‘Ma miljuni fuqha jiksbu
paċi u sliem mingħajr tgergir.
Dik il-kewkba fqira illi
għad tkun dejjem seba’ għajnejn1,
jalla żżurha id ħanina
biex tikkonsla ’l-qlub u tgħin.
Araw dawna: dinjiet ġodda,
hemm, tebut ta’ dawk mejtin;
kuraġġ sħiħ lil dawk beżżiegħa,
għajta kiebja lill-ħatjin.
Hemm kometa żvrijat f’daqqa,
qajmet biża’ u tferfir;
biss jekk Alla fin-nofs jidħol
it-triq mgħawġa dritta ssir.
Int ħanini, ġenju żgħira2,
il-fattizzi tbiddel fis;
inti tbiddel ħwejġek koroh
f’ħodor, bojod, f’ferħ irħis.
Mela mexxi b’kuraġġ akbar,
is-smewwiet jalla jħarsuk!
Ġismek żgħir ’ma ħsibijietek
jibqgħu dejjem isaħħuk.
Bħalma x-xitwa u r-rebbiegħa
jbiddlu d-dehra tagħhom fik:
biki, daħq skont il-fortuna...
̶ 11 ̶
Dawl jew dlam, id Alla fuqek,

tieħu ħsiebek jew twissik.
(Il-ġenji tal-kwiekeb jgħosfru.)
L-ARKANĠLU GABRIEL
Qejjist dak li hu Dejjiemi,
sar ħolqien. Timmaġinah?
kemm il-kobor, kemm ’il bogħ’d
fuq il-kelma tiegħek straħ.
Int, O Ħsieb, Osanna lilek!
(Jintefa’ wiċċu mal-art.)
L-ARKANĠLU MIKIEL
It-tibdil jew is-sodizza,
dawk eterna, f’għaqda ġibt;
ħlaqt iż-żmien u ħlaqt l-etern,
ħlaqt il-popli u l-individwi.
Qawwa int, Osanna lilek!
(Jintefa’ wiċċu mal-art.)
L-ARKANĠLU RAFEL
Int fil-ferħ kebbibt lid-dinja,
tajt lill-ġisem moħħ u ħsieb
u ħajjartha sabiex minnek
lejn ħsieb għoli tiftaħ bieb.
Int, Tjubija, Osanna lilek!
(Jintefa’ wiċċu mal-art. Pawsa.)
IL-MULEJ
U int, Luċifru, kemm int kwiet jaħasra?
Sabiex tfaħħarni, lanqas kelma waħda?
Jew dak li għamilt jien ma jogħġbok xejn?
LUĊIFRU
X’jista’ jogħġobni? Illi xi sustanzi,
̶ 12 ̶
għalkemm mogħnija b’xi kwalitajiet

imma li qabel ma f’miljiethom dehru
int forsi ma ndunajtx, ma nafx kontx f’sikktek,
jitmiegħku fuq xulxin bħal bozoz ċkejkna,
jitbiegħdu u jiġbdu lil xulxin bl-addoċċ
u bħal dud kullimkien jimlew u jiksħu
u jibqa’ biss l-iskart li ’l ħadd ma jogħġob?
Il-bniedem jagħmel dak hekk kif jitgħallem
iħawwad ġewwa kċina-spiżerija;
ħallejtu jsajjar, jaħseb l’hu xi Alla,
u jekk ma jirnexxix, it-tisjir jgħarraq
u int jitlagħlek meta jħarbat kollox.
Minn dilettant bħal dan, int x’tippretendi?
U x’sens għandu l-ħolqien, isa għidli sewwa?
Int ktibt poema biex tiftaħar b’rixek,
poġġejtha f’kaldarun ħażin, biex tagħqad,
u l-istess storja ma tiddejjaqx tisma’.
X’gost jieħu dak ix-xwejjaħ f’din il-logħba,
logħba tat-tfal li jieħdu gost ikewsu,
fjamma mqabbda fit-tajn timita ’l Alla,
karikatura, mhux ritratt t’għemilu,
fejn jikkumbattu lil xulxin bla jaqtgħu
il-Ħelsien u d-Destin; m’hemmx armonija.
IL-MULEJ
Jixraq li tadurani bla ssawatni.
LUĊIFRU
Jien nista’ nagħti biss minn dak li għandi.
(Jipponta sebgħu lejn l-anġli.)
Biżżejjed din iċ-ċorma li qed tfaħħrek;
ħlief dak, xejn m’għandhom illi jista’ jsaħħrek;
Inti wellidthom, dell minn dawl irqiq;
’ma jiena, tgħidli xejn, jien bla żerniq.
̶ 13 ̶
IL-MULEJ
X’arroganza! Min welldek, għidli naqra,
’k mhux il-materja? Int fejn sibt qawwietek,
qabel?
LUĊIFRU
Nagħmillek l-istess mistoqsija.
IL-MULEJ
Jien minn żmien żemżem ili nipproġetta;
kien jgħix ġo fija dak li jidher issa.
LUĊIFRU
Ma ħassejtux il-vojt bejn ħsieb u ħsieb?
Għal kull maħluq tassew dak tfixkil kien
u ma stajt tbiddel xejn int fil-ħolqien.
U issa jien Luċifru kombattiv,
jien tal-ħolqien l-Ispirtu negattiv.
Irbaħtli int għax dak huwa d-destin:
li jien inkun tellief matul is-snin.
Imma jien nerġa’ lura aktar b’saħħti.
Ħlaqt il-materja int, u jien sibt posti!
Mal-ħajja hemm il-mewt, mal-ferħ in-niket;
mad-dawl id-dlam; mat-tama hemm nuqqasha.
Għalhekk jien bħalek, kullimkien issibni.
U la naf dan, se nasal nadurak?
Il-MULEJ
Spirtu ribell, isa itlaq minn quddiemi!
Jien nista’ nkissrek, imma għalfejn dan nagħmel?
Imkeċċi minn kull għaqda tal-Ispirti,
kompli tħabat fit-tajn, mitluf u waħdek,
mgħaddas fid-dwejjaq, ma taqtax titmiegħek.
Il-ħsieb ikompli jgħarrqek biex iħawdek.
̶ 14 ̶
Għalxejn tipprova l-ktajjen tħoll u tarmi,

għalxejn teħodha kontra s-Sinjur tiegħek.
LUĊIFRU
Le, le, int ma tasalx titlaqni, qisni
qed ngħix għalxejn, qisni qiegħed fuq żaqqek.
Ħallieqa t-tnejn u nitlob id-dritt tiegħi.
IL-MULEJ
(Jgħaddih biż-żmien.)
Kif jogħoġbok! Agħmel int! Dejjem kif jogħġbok!
Ħares lejn l-Art. Żewġ siġar għolja hemm isfel
f’nofs l-Għeden. Iva, t-tnejn, it-tnejn nisħethom.
Ħudhom għalik. Dawn lesti jkunu tiegħek.
LUĊIFRU
Xħiħ int tassew, imma x’suppervja turi!
U jien? Biżżejjed post mingħajr unuri
fejn isib postu l-akbar Antenat
li lest jeqridlek xogħlok. X’jibqa’ mbagħad?
(Jitlaq)
KOR TAL-ANĠLI
Barra, misħut! ’Il bogħ’d mit-tron ta’ Alla!
Osanna lilu, illi qatt ma falla!
ϖϖϖ
̶ 15 ̶
IT-TIENI XENA
̶ 16 ̶
(Fil-ġenna. Minn bejn is-siġar tat-tagħrif u tal-ħajja eterna.

Jidħlu Adam u Eva mdawra b’annimali diversi u konfidenti.
Mill-bieb miftuħ tas-sema ħiereġ dawl qawwi fil-ħin li
jinstema’ kor armonjuż tal-anġli. Xemx tiddi.)
EVA
Ah, ħajja! Ħajja! Xi sbuħija u ħlewwa!
ADAM
U li tħossok il-kap li tmexxi kollox!
EVA
U li tħoss li xi ħadd qed jieħu ħsiebek
u tgħidlu grazzi xierqa li minn qalbu
jagħmilna ferħanin u gost jagħtina.
ADAM
Skont tal-ħajja l-prinċipju; jiddependi.
Eva, jiena bilgħatx: qed iħajjarni
dal-frott.
EVA
U ejja, jien se naqta’ waħda.
LEĦEN IL-MULEJ
Stennew, stennew, id-dinja kollha tajtkom,
attenti imma għal dawn iż-żewġ siġriet!
F’idejn qawwa oħra qiegħed il-frott tagħhom;
min iduqu se jara l-mewt ma’ wiċċu.
Ħarsu... xi ħmura t’għeneb ħelu manna,
hawn haw id-dell sabiex tistrieħu sewwa
f’dis-saħana li tgħajjik ta’ nofsinhar.
ADAM
Tgħaġġbek din l-ordni, imma tidher serja.
̶ 17 ̶
EVA
Intant għala das-siġar sbieħ għall-aħħar,
u għala minn dawk biss, nistaqsi?
ADAM
Għala
is-sema blu, ħadrani l-masġar? Jidher
li kollox f’postu hawn. Eva, ejja wrajja.
(Jistkennu f’għarix.)
EVA
Intefa’ żaqqek fl-art; jien irrewwaħlek.
(Jinstema’ r-riħ igerger. Jinfed Luċifru minn bejn is-siġar.)
ADAM
Dan x’ħoss hu, Eva? Jien qatt ma smajt bħalu.
Qisu xi għadu qawwi.
EVA
Qiegħda nibża’.
Siket il-ħoss li nieżel kien mis-sema.
ADAM
Qiegħed inħossu kważi ġej minn sidrek.
EVA
Isma’, jekk dawl il-glorja jonqos fuqna
u nħares lejk, f’għajnejk malajr insibu.
Għax dana fejn se nsibu barra minnek?
Lili, taf daqsi, xewqtek biss ħolqitni,
l-istess bħax-xemx illi f’miljietha ssaħħan
biex fl-univers ma ssibx ruħha weħidha,
tieħu lewn l-ilma u miegħu toqgħod tilgħab,
tinsa malajr illi m’għadhiex weħidha;
̶ 18 ̶
u tinsa l’hu rifless tan-nar ta’ fuqha,

u jintemmu fix-xejn it-tnejn flimkien.
ADAM
U le, Eva, tgħidx hekk, iġġagħ’lnix nistħi.
Xi tkun il-vuċi jekk m’hemmx min jifhimha?
X’jiswa merżuq bla jiddi lura lewnu,
u x’inkun jien jekk bħal ħoss wara l-eku
jew dawl fuq fjura, ma nisbieħx f’miljieti,
fejn inkun nista’ lili nnifsi nħobb?
LUĊIFRU
Għalfejn qed nisma’ dal-kliem ħelu manna?
Se nitlaq għax se nibda nħossni nistħi,
li l-moħħ kiesaħ u biered jibqa’ jqejjes
u jgħir għas-sentimenti infantili.
(Għasfur jibda jkanta fuq fergħa qariba.)
EVA
Isma’, Adam, qiegħed tifhimha l-għanja
ta’ dal-buffu għannej li resaq qribna?
ADAM
Twerdin ix-xmara ngħid li smajtu sewwa,
u ngħidlek illi għandu l-istess għanja.
EVA
Ħanini, x’armonija hawn madwarna:
kotra ta’ ilħna, ’ma tifsira waħda.
LUĊIFRU
Għalfejn nistenna? Nibdew niċċaqilqu!
Neqridhom jien, ħaqq li neqridhom, iva!
Imma bil-mod, għaliex daħalli dubju.
Tgħid bl-arma siewja u fina tat-tagħrif
̶ 19 ̶
u l-ambizzjoni ma jirnexxilix,
jekk qalbhom tibqa’ tgħejja u tħobb kuntenta,
u dan is-sentiment jerġa’ jsalvahom?
Għax noqgħod naħseb? Min jirriskja jirbaħ.
(Riħ ġdid. Luċifru jidher liż-żewġ beżżiegħa. Id-dawl jonqos.
Luċifru jidħaq.)
Għax qed tistagħġeb?
(Lil Eva, li telqet tiġri mbeżżgħa.)
Ieqaf, ħelwa tiegħi,
Mument jekk jgħoġbok, ħalli nħares lejk.
(Eva tieqaf u wara ftit tieħu r-ruħ. Luċifru mill-ġenb.)
Hawn hu l-mudell l’għad jidher għal elf darba.
(Jgħajjat)
Adam, qed tibża’?
ADAM
Quddiem dik il-kruha!
LUĊIFRU
(Waħdu)
Bidu sabiħ għal dawk l-irġiel suppervi.
(Jgħajjat.)
Insellimlek, ħabib!
ADAM
Inti min inti?
Min-naħa ta’ fejn ġej? Minn fuq? Minn isfel?
LUĊIFRU
Kif jaqbillek. Għalija xort waħda.
ADAM
Jien ma kontx naf l’hawn raġel ieħor bħali.
̶ 20 ̶
LUĊIFRU
Hemm ħafna afarijiet li ma tafhomx,
u qatt ma se tkun taf. Għalhekk ix-xwejjaħ
qaddis ħalqek mit-trab biex jaqsam miegħek
id-dinja li rnexxielu jaħlaq Hu?
La tfaħħru, huwa żgur se jieħu ħsiebek.
Jgħidlek: ħu dik, imma dik ibża’ minnha;
imexxik u jpaxxik bħal annimal.
Kuxjenza? Inti din x’tanbiha, għidli?
ADAM
Kuxjenza? Allura jien m’għandix kuxjenza?
Ma nħossx il-ġid li tagħti x-xemx ħanina,
jew il-ħlewwa bla tarf tal-eżistenza
jew l-imħabba bla tarf ta’ Alla tiegħi,
li sid għamilni ta’ kull m’hawn madwari?
LUĊIFRU
Bħalek jaħseb l-istess iċ-ċkejken ħanex,
illi mill-frott quddiemek tarah jiekol,
jew l-ajkla li għasfur lesta tattakka.
Allura x’jagħmlek aktar nobbli minnhom?
Daqsxejn ta’ dawl jaqbad ġo fik, kemm jixgħel,
jew ta’ qawwa bla tmiet ċaqliqa żgħira,
bħal mewġ ix-xmara miexi qajla qajla,
ileqq għal ftit u jmut f’ nofs dak l-għammieq.
Il-ħsieb jista’ jkun wieħed li fik jinbet,
jista’ jagħmlek matur u jġiegħlek tagħżel
waħdek bejn x’inhu tajjeb jew ħażin,
tirranġa u tibni d-destin tiegħek waħdek,
u teħles fis mill-ponn tal-providenza...
għax forsi jkun aħjar għalik tgħaddiha
bħal dudu qalb it-tajn ta’ dinja ċkejkna,
u bla ma taf il-ħajja ttemm għal dejjem,
̶ 21 ̶
kuntent illi emmint b’qalbek ferħana,

għalkemm riġlejk ma jtukx, ’ma xorta nobbli.
ADAM
Xi kliem sabiħ! Inħossu jistordini.
EVA
Tgħaxxaqt nisimgħu jien. Sabiħ u qawwi!
LUĊIFRU
Biss it-tagħrif qatt mhu biżżejjed waħdu.
Biex sew tirnexxi f’intrapriżi għolja
trid tibqa’ tgħix għal dejjem; hekk jidhirli.
Ħajja qasira x’sejrin tagħmlu biha?
Hawn qiegħda l-qawwa ta’ dawn iż-żewġ siġar
illi l-ħallieq ma ridkomx tersqu lejhom.
Permezz ta’ waħda tifhmu x’inhu Alla,
l-oħra taħjikom bis-sbuħija eterna.
EVA
Allura qalbu xierfa min ħalaqna!
ADAM
’Ma jekk qed tqarraq bina?
(Id-dawl jitqawwa xi ftit.)
KOR TAS-SEMA
Istħi, dinja,
Il-ġdid qadim jittanta.
LEĦEN IL-MULEJ
Attent, O bniedem!
ADAM
Dan x’leħen hu?
̶ 22 ̶
LUĊIFRU
Ir-riħ jingħi fil-friegħi.
Kull element
jgħin fit-tentazzjoni
tal-bnedmin.
(Riħ qawwi. Id-dawl jonqos).
Dawn huma s-siġar tiegħi.
ADAM
Int min inti?
Tidher li tiġi minna sew, nixtiebhu.
LUĊIFRU
Ħarsu lejn l-ajkla bejn is-sħab tiżgiċċa,
ħarsu lejn dudu taħt it-triq itaqqab:
kollha mixjin ifittxu x-xefaq tagħhom;
pajjiż l-Ispirtu qiegħed ’il bogħod minnkom,
u ’l-bniedem aktar u aktar ma tilħquhx.
Għal kelb l-ideal tiegħu huwa sieħbu
u jonorak jekk taċċettah b’ħabibek.
Imma jekk int tbaxxih u tikkmandah,
qisek xi alla, tisħtu nkella tbierku,
hekk aħna bi kburija nħarsu lejkom,
imkabbra b’din xirkitna spiritwali.
ADAM
Allura inti wieħed minnhom, għidli?
LUĊIFRU
U l-aktar qawwi fost il-qawwijjin.
Jien kont hemmhekk maġenb it-tron ta’ Alla,
naqsam il-glorja miegħu...
̶ 23 ̶
ADAM
Għaliex mela
ma bqajtx fis-sema, u ġejt f’dat-trab tad-dinja?
LUĊIFRU
Hemm iddejjaqt, it-tieni post għalija,
f’ħajja ta’ dwejjaq u monotomija,
fejn kor is-sema, qishom tfal ċkejknin,
ifaħħru dejjem, kollox. Insejknin!
Nitgħaxxaq bit-taħwid ta’ dinja ġdid,
bin-nuqqas ta’ ftehim tar-ruħ għafrida
u fejn jixbahni min lest jiġi w’rajja.
ADAM
Alla qalilna li jikkastigana
jekk nitilqu mit-triq li darba tana.
EVA
Għala l-kastig? U jekk iddeċidejna
liema triq naqbdu skont ir-rieda tiegħu,
ħalaqna hekk li m’aħniex se nitqarrqu.
Jew għaliex iġarrabna biex nittarrfu?
Jekk il-ħtija hi l-istess bejn il-proġetti
tiegħu, qisha tempesta bejn il-ġranet
kwieti, min sejjer jgħid din aktar ħatja
għax storbjuża, aktar mill-oħrajn li huma
kemm minnhom sħan, u kemm isaħħnu jafu.
LUĊIFRU
Issa aħna lkoll! Wasal l-ewwel filosfu.
Oħrajn ġejjin warajk, sabiħa oħti,
jiddiskutu flimkien fuq mitt elf ħaġa.
Ħafna bi żball għad jidħlu sptar tal-moħħ,
oħrajn il-biża’ jsuqhom, biss ħadd minnhom
ma jankra. Tirraġuna tintasabx!
̶ 24 ̶
Kull ħaġa tilbes ilwien differenti;

min joqgħod josservahom, jifhem anqas
mill-ewwel darba illi beda jifli;
Ir-raġunar ifisser tmiem l-għemil.
EVA
Allura nasal naqta’ frotta waħda.
ADAM
Kontra kmand il-Mulej.
(Luċifru jidħak.)
Jekk trid, iġbidha!
B’hekk jaqa’ fuqna dak li għandu jaqa’,
u nakkwistaw il-għerf bħal Alla tagħna!
(It-tuffieħa tal-għerf idduqha l-ewwel Eva u mbagħad Adam.)
EVA
Barra minn dan, żgħożija eterna jkollna.
LUĊIFRU
Din hija s-siġra li mill-mewt teħliskom,
għaġġlu, isa għaġġlu!
(Iħeġġiġhom jersqu lejn is-siġra l-oħra. Kerubin b’xabla tan-
nar jgħalqilhom it-triq.)
KERUBIN
Barra, ja ħatjin!
LEĦEN IL-MULEJ
Adam, Adam, allura issa la tlaqtni
jiena wkoll se nitilqek. Issa ara
x’tiswa int waħdek...
EVA
Ara... tilifna kollox.
̶ 25 ̶
LUĊIFRU
Qed taqtgħu qalbkom?
ADAM
Ma tarax? Il-kontra!
Dan forsi biss ir-reżħa ta’ qawmien.
Isa, mara, ’l hemm tlaqna... x’imkien ieħor.
Qed inħossni barrani f’dan il-post.
KOR TAS-SEMA
Mela issa ibku flimkien u batu f’daqqa.
Rebħet il-gidba; issa l-Art imxaqqa.
ϖϖϖ
̶ 26 ̶
IT-TIELET XENA
̶ 27 ̶
(Dehra sabiħa barra l-Ġenna. Gabbana tal-injam. Adam

ikisser blokok permezz ta’ ħadida. Eva tibni għarix. Luċifru.)
ADAM
Hawn tiegħi. Flok id-dinja kollha,
hawn se tkun dari u mmexxiha jiena,
mill-annimali slavaġ inħarisha
u se nħejjiha hekk illi taqdini.
EVA
L-għarix se nibnih jien, bħal dak ta’ qabel;
b’hekk jerġa’ jkollna l-Għeden illi tlifna.
LUĊIFRU
Għandek raġun biex tbigħ, dana kliem f’waqtu.
Proprijetà, familja: dawn imexxu
d-dinja, minn fejn jitwieldu l-ġibdiet sħiħa
senswali u t-turment, li qegħdin jikbru
hekk li jsiru industrja u pajjiż,
par illi jwelldu n-nobbli u s-sabiħ
’ma li jeqirdu lil uliedhom stess3.
ADAM
Ma nistax nifhem...inti wegħ’dtna l-għerf;
għalih ħallejt warajja gost il-ġibda,
u għalkemm f’nofs gwerer ħsibt li nista’ nikber,
u r-riżultat?
LUĊIFRU
Allura m’intix tħossu?
ADAM
Inħossu: bħalma nħoss l’Alla telaqni,
ħallieni waħdi b’idi f’idi, hekk jiena
se nagħmel lilu! Ġa sirt Alla tiegħi,
̶ 28 ̶
dak li nirbaħ bi dritt se jibqa’ tiegħi.

Dan iqawwini, dan jgħollili ġieħi.
LUĊIFRU
(Waħdu.)
Qed tobżoq lejn is-sema; pulċinell
faħħari! Riesaq tat-tempesta d-dell.
EVA
Jien għandi biex niftaħar, ’k niġu f’dan:
għax l-ewwel omm se nsir ta’ din id-dinja.
LUĊIFRU
(Waħdu.)
Idea vanituża: moħħ il-mara!
Miżerja sħiħa illi għad tindara.
ADAM
Ta’ xiex nirringrazzjah? Li qegħdin ngħixu?
Jekk jixirqilna hekk, għax hu frott denju
li ħareġ minni; il-gost ta’ naqra ilma
jaqtagħli l-għatx hu biss il-mertu tiegħi,
il-prezz ta’ bewsa ħelwa li nħoss wara.
U għalkemm il-grazzi m’għadnix obbligat
nagħti, għalkemm jien ħieles nibni ħajti
u nerġa’ nħottha, dan hu proġett tiegħi;
għal dan ma kellix bżonn l-għajnuna tiegħek,
għax waħdi naf il-ħajja tiegħi nibni.
Int ma ħlistnix minn toqol il-katina,
li biha ġismi ntrabat ma’ tajn l-art.
Inħoss − x’jismu ma nafx, ċekċik insomma,
imissni nistħi − dak illi jtellifli
’l ruħi supperva, kieku kont niċċaqlaq,
għajn, widna, ma jridux jaqduni sewwa,
jekk inħoss li rrid ngħarrex ’il bogħ’d minni.
̶ 29 ̶
U jekk il-fantasija ’l fuq tiġbidni,

il-ġuħ iġegħ’lni nistħi ninżel lura
lejn il-materja l’hi magħġuna miegħi.
LUĊIFRU
Dal-ħabel t’hawn hu aktar b’saħħtu minni.
ADAM
Allura inti Spirtu tassew dgħajjef,
jekk din il-brimba ċkejkna ċkejkna, illi
biha ma jindunawx elf kreatura
’ma li f’xibkietha jidħlu ħelu ħelu
għalkemm jindunaw biha ħlejqiet ogħla,
lilek qisu mhu xejn tgħaddik biż-żmien.
LUĊIFRU
Hi biss tista’ ddejjaqni, Spirtu bħali.
Jew inti temmen li għax bil-moħbi taħdem
m’hijiex b’saħħitha? Żball! Għad-dell toqgħodlok,
il-qawwa illi tkisser u li ġġedded
lid-dinja u, li tħares lejha tkiddek.
Għax xogħ’l il-bniedem biss jogħla u jitfarrak
meta tintlaħaq did-daqsxejn ta’ ħajja.
ADAM
Issa ħa’ nara ftit din il-funzjoni,
− int tafni, sidri b’saħħtu − l-influwenza
fuqi, issa magħqud, kultant imfarrak.
LUĊIFRU
“Issa?” Bla sens! Inti kont u se tkun!
Il-ħajja...kemm progress, kemm mewt dejjiema!
Dejjem trid tikkontempla skont l-ispirtu.
̶ 30 ̶
ADAM
(Dak li se jgħid, se jidher.)
Ej, dan x’inhu għaddej hawnhekk madwari,
tiela’ bla jaqta’ ’l fuq, fi tnejn maqsum
qisu f’tempesta jiġri lejn il-Poli?
LUĊIFRU
Din sħana ġġorr il-ħajja lejn fejn issaltan
il-kesħa.
ADAM
Daż-żewġ xmajjar nar iwerwer
qed nisma’, u nibża’ li jkaxkruni magħhom,
’ma naħseb li hemm bżonnhom. Qed nistordi...
LUĊIFRU
Il-kalamita.
ADAM
L-art qiegħda tirtogħ’d.
U dak li s’issa kien jidhirli qawwi,
materja tagħli sar, għamla merħija,
tiġġieled kemm il-forma kemm il-ħajja,
hemmhekk kristall tal-melħ, hawnhekk bħal rimja.
F’dan it-taħwid, fejn huwa l-jiena tiegħi?
U inti, ġisem, li bħal sur afdajt
fil-pjanijiet grandjużi ta’ xewqati?
Inti tfajjel imħejjem illi tajtni
hawn ferħ, hemmhekk tbatija...tgħid għad tgħibli
u tisfaxxa bħal ponn irmied maħlul?
U jibqgħu forsi biss arja u ilma
li sa ftit ilu dehru ferħanin, biss issa
malajr se jgħibu bħal sħabiet fis-sema?
U kelma, ħsieb, jaħluni biċċa, biċċa.
Jien qed ninħaraq! Dak in-nar qerriedi,
̶ 31 ̶
l-ispirtu misterjuż forsi jrewwaħlu

sabiex jisħon permezz tal-irmied tiegħi.
Barra did-dehra! Isa! Qed niġġennen!
U kif tista’ tiġġieled ma’ mitt ħaġa,
meta tħossok marsus b’għejja fuqana?
Tal-biża’! Tat-terrur! U għala jiena
keċċejtha ’l dik il-providenza, illi
ħassejtha fija u m’għaraftx kburitha!
Nixtieq inkun naf aktar. Imma issa...?
EVA
Isma’ x’kull waħda! Jien l-istess inħossni.
Meta inti għad tiġġieled l-annimali
feroċi jew jien nieħu ħsieb il-ġnien
tagħna, għajjiena, għad flimkien inħarsu
lejn id-dinja: ġenituri ma ssibx
la fl-art lanqas fis-sema; xi ħabib
ma ssibx biex jieħu ħsieb, lanqas biex jgħin...
Fi żminijiet aħjar, dan ma kienx hekk.
LUĊIFRU
Jekk taħsbuha ta’ tfal u bla karattru,
li kesħin qed tħossukom bla tistejqru,
jekk tridu min isuqkom, jieħu ħsiebkom,
insejjaħ alla aktar fabbli magħkom
minn dax-xwejjaħ qalil li ġa kellimkom:
tal-Art l-Ispirtu; nafu tajjeb jiena,
fil-kor tas-sema − modest, ħelu għall-aħħar.
Ejja, Spirtu tal-Art,

għalxejn tkabbart;
ismek, qadim u ġdid,
kieku min se jiqaflek,
ja għafrid?
(Nar jitla’ mill-Art; sħab iswed u qawsalla; sajjetti.)
̶ 32 ̶
LUĊIFRU
(Jerġa’ jgħaddi.)
Inti min int, mingħul? Ma sejjaħtlikx.
Tal-Art l-Ispirtu hu ħanin u ġwejjed.
LEĦEN L-ISPIRTU TAL-ART

Jien ma jien xejn fil-kor tagħna tas-sema,
imma qawwi fix-xogħ’l li assenjawli.
Hawn jiena ġejt għax irrid dejjem nobdi
kull sejħa tal-Ispirtu, imma attenti:
mhux l-istess issejħuli u tikkmandawni.
Jekk nidher kif suppost, intom titwerwru,
u dawk iż-żewġ ħnixiet ma jidhrux aktar.
LUĊIFRU
Allura kif se jersaq lejk il-bniedem,
wara illi jkun qiesek alla tiegħu?

Ġo dari, qalb is-sħab, fl-ilma, fil-masġar,
kull fejn iħares; fis-suppervja tiegħu,
iġorr xewqatu miegħu; kif irid.
(Jgħib. Fil-masġar, qrib il-funtana, ninfi jilagħbu.)
EVA
Ej, ħares lejn l-uċuħ ta’ dawna ħutna
bniet, kemm jafu jilqgħuna u jsellmulna;
m’humiex weħidhom qishom fid-deżert
joffrulna l-ferħ u l-ħlewwa fil-ferment;
fid-dwejjaq tagħna, kelma ta’ għajnuna
jagħtuna u pariri siewja biex jaħjuna.
LUĊIFRU
Hemm qorti f’waqtu. Tistgħu tistaqsuha,
u mhux qtajtuha qabel ma smajtuha
̶ 33 ̶
lil din iċ-ċorma hawnhekka geġwiġija,

għax it-tweġiba skont il-mistoqsija.
Jitbissmu ’l dik il-qalb bis-safa tfuħ
u lil min jaqta’ qalbu, ikissruh,
u jitbiddlu elf darba skont il-bżonn
u elf darba jibqgħu miegħek tul it-triq:
għal min ifittex, hemm ħarsien id-dell,
għall-qlub żagħżugħa: ideal bla rvell.
ADAM
Imma x’tiswa dil-logħba hekk brillanti
għalija? Xejn ma qiegħed nifhem minnha.
Qisha sempliċement enimma ġdida.
Luċifru, tittantax int u tinganna,
għallimni kollox bħalma wegħ’dtni qabel.
LUĊIFRU
(Waħdu)
Kemm għad tbati biex tifhem dana kollu,
għalkemm xorta għad tixtieqha l-injoranza.
(Jgħajjat)
Imma paċenzja! Xi ftit tal-pjaċir,
int taf, jimmmeritak. Hekk għandu jsir.
Hemm bżonn, tibżax, iżżur skejjel bla għadd
u għad tiżbalja ferm sa tifhem kollox.
ADAM
Paċenzja! Għalik ħafif biex tippritkaha:
bl-Etern miftuħ quddiemek mingħajr tmiem;
jien mis-siġra tal-ħajja żgur ma kiltx,
għalkemmm tgħaġġilni din iż-żigg ta’ ħajja.
LUĊIFRU
Kull ħlejqa tgħix ħajjitha: jekk hix siġra
ċentinarja, insett ta’ jum, ilkoll
̶ 34 ̶
jafu, jifirħu, jħobbu u jmutulek

wara għadd ta’ ġrajjiet u ta’ xewqat.
Mhux iż-żmien jgħaddi, ’ma ninbidlu aħna,
jum u mitt sena jsiru kważi ndaqs.
Tibżax, għad tilħqu sew l-ideal tiegħek,
imma, magħluqa f’dan il-ġisem-tajn,
temminx li hemm l-individwalità!
Rajthom bl-eluf u geġwiġija jaħdmu
nemel u naħal, għamja sakemm jaqgħu;
imma kollox, skont il-kuraġġ komuni,
biex jaqdi l-pjan għalih biss riservat,
sakemm jasal it-tarf u jieqaf kollox.
Ġismek ukoll bħat-trab iċedi u jaqa’,
imma għad jerġa’ taħt mitt għamla jqum
u ma jkollokx għalfejn terġa’ tiġġedded:
jekk ħati tkun, ibati ibnek flokok,
il-gotta tiegħek tgħaddi dritt għal fuqu;
imma dak l’għaddejt minnu u li tgħallimt
għad jibqa’ tiegħek tul snin u snin wara.
ADAM
Ix-xwejjaħ qiegħed jerġa’ jittantana.
Jien xi ħaġa oħra rrid tul din żgħożiti:
irrid nistħarreġ il-ġejjieni tiegħi
biex inkun naf għaliex din it-tbatija.
EVA
Jien nixtieq inkun naf jekk tul ġrajjieti
tinxifx u tgħibx sbuħiti tul ħidmieti.
LUĊIFRU
Jalla! Jien se ndaħħalkom f’ħolma-għaxqa
fejn għad tintebħu bi xbihat ħalliema,
b’ġejjieni ġdid sakemm iż-żmien itemm.
Biss jekk taraw li l-għan huwa bla sens
̶ 35 ̶
u l-ġlieda se tkun kiefra wisq għat-triq,

qalbkom taqtgħux, tibżgħux, taħarbux tiġru.
Hawn se n’tikom xaqq dawl, jekk ukoll bati,
sabiex jurikom li did-dehra ċajta,
’ma fl-istess ħin dad-dawl hu dell ta’ tama.
(Jieħu ’l Adam u ’l Eva fil-gabbana u dawn jorqdu hemm.)
ϖϖϖ
̶ 36 ̶
IR-RABA’ XENA
̶ 37 ̶
(Fl-Eġittu. Fuq quddiem sala miftuħa. Adam bħala Fargħun

żagħżugħ fuq it-tron. Luċifru, ministru tiegħu. Ftit ’ilbogħod,
nies. Fuq wara, l-ilsiera jibnu piramda; l-ipetturi jżommu l-
ordni bil-frosta. Jum imdawwal.)
LUĊIFRU
Sinjur, inkwetat sewwa l-poplu tiegħek
u lest imut għalik; jistaqsi qiegħed
x’inhu li lilek, int il-kbir Fargħun,
tistrieħ ma jħallik qatt fuq it-tron tiegħek.
Għala l-pjaċiri tal-ġurnata, il-ħolm
ta’ lejl sabiħ li ’l qalbek jgħaxxxaq, twarrab
u ma tħallix f’idejn l-ilsiera tiegħek
il-proġetti grandjużi, kif suppost?
Il-glorja tiegħek, qawwietek, huma mxerrda
mad-dinja kif iddur. Hemm mitt provinċja
illi jservuk b’teżori u fjuri jfuħu
u frott li bħala sudditi joffrulek.
Elf mara jixtiquk: dik il-bjondija
b’għajnejha lewn il-ħolm, ħelwa, għatxana,
is-samranija, hemm, xofftejha nar,
b’għajnejn jaħirqu taħt passjoni mqarba,
dawn kollha għalik; dak li għalihom xorti,
għalik kapriċċ; kollha jweġġħuk u kollha
jqimuk, għax jafu li mill-koxxa qdewk.
ADAM
Dan kollu ma nħossux lili jqanqalni;
daka dover ta’ min suppost iħaddnu
u mhix xi ħaġa illi ġejja minni.
Imma b’dal-monument li ħlaqt minn qalbi
naħseb li sibt it-triq li se twassalni
għall-kobor li minn dejjem xtaqt u ħlomt.
Tammira l-arti tiegħu in-natura,
u għad jibqgħu jsemmuni tul is-snin.
̶ 38 ̶
Ebda tempesta u ebda terremot

ma ser jeqirdu; hemm hu l-bniedem issa,
ħa d-dritta waħdu fuq il-qawwa t’alla.
LUĊIFRU
Imma, għażiż Fargħun, dan il-ħsieb tiegħek
iferrħek? Għidli? Miegħi kun sinċier.
ADAM
Anzi le, vojt qalil inħoss ġo fija.
Jien ma xtaqtx ferħ, ’ma glorja, li waslitli.
Nixtieq li l-poplu ma jkunx jaf b’li nħoss;
jekk se jikkompatini, mhux se jqimni.
LUĊIFRU
Ukoll jekk tara illi l-glorja hija
logħba qasira li f’duħħan tispiċċa?
ADAM
Impossibbli!
LUĊIFRU
’Ma jekk..?
ADAM
Allura mmut,
nisħet id-dinja kollha kif iddur.
LUĊIFRU
Le, le, m’intix se mmut. Int issa tara:
l-ewwel tfalli mill-ġdid u mill-ġdid tafda.
(L-ispetturi jsawwtu hekk bil-goff lil wieħed mill-ilsiera-
ħaddiema, li jibda jidgħi, u ndukrat jitlaq jiġri sas-sala
miftuħa u jaqa’ quddiem it-tron.)
̶ 39 ̶
ILSIR
Ja sidi, għinni.
(Tidher Eva, bħala mart l-ilsir, u tintefa’ tolfoq fuq żewġha.)
EVA
Għalxejn qed titolbu.
Min tbatijiet ma daqx, m’huwiex se jifhmek.
It-tgergir ftit jinstema’, it-tron fil-għoli.
Għaliex ma ssejjaħx lili? B’ġismi lesta
neħilsek mid-daqqiet.
ADAM
(Lill-ispetturi li ġew jiġru biex iwarrbu lill-ilsir u ’l martu.)
Ħalluh, itilqu.
(L-ispetturi jitilqu.)
Oj ħaġa ġdida qed inħoss ġo fija!
Min hija din il-mara, b’liema ġibda,
kważi katina, lili l-kbir Fargħun
qed tkarkar lejha, tgħum tal-art fit-tjun?
LUĊIFRU
Hemm inti, reġa’ dehr’r wieħed mill-ħbula
li bih sidek qed jorbtok kollu daħq,
biex tiftakar l’int dudu tal-ħarir,
jekk inti bħal farfett tipprova ttir.
Qed tara kemm hu b’saħħtu dan il-ħabel
irqiq, kważi minn idek jiżloq, imma
ma nistax naqtgħu.
ADAM
(Jinżel ftit taraġ tat-tron.)
Le, le, taqtgħu xejn!
Daqskemm idejjaq, daqshekk hu ta’ gost.
̶ 40 ̶
LUĊIFRU
Biss ma jixraqx li re u għaref bħalek
se jingħi fuqu.
ADAM
Allura x’naqbad nagħmel?
LUĊIFRU
(Biċ-ċajt.)
Hemm soluzzjoni waħda: it-tagħrif jgħatti
l-eżistenza tal-ħabel moħbi, għax
is-saħħa u l-materja3 ma jqisuhx.
ADAM
Jiena la nwarrbu lanqas nidħaq bih.
EVA
Għażiż, hawn kollok demm. Ara, ħallini
sew indewwik. Għidli, m’intix muġugħ?
ILSIR
Muġgħuha ħajti, imma mhix se ddum.
EVA
Ah le? Allura għaliex bqajt tgħix sa llum,
u sejjer tmut wara l’issa sibt lili?
ILSIR
Għalfejn aħna tajbin? Inġorru l-ġebel
għall-piramida ta’ min qiegħed fuqna,
intellgħu ’l ta’ warajh u mbagħ’d immutu.
Qiegħed ngħid sewwa? Għal wieħed, il-miljuni...
ADAM
Xi kliem ikrah qed nisma’ hawn, Luċifru!
̶ 41 ̶
LUĊIFRU
Għajta marida ta’ agonizzant.
ADAM
X’qal dan?
LUĊIFRU
Kbir Fargħun, la tagħtix kasu.
Tgergira f’waqtha; lsir inqas fuq l-art.
EVA
Għalik ma jiswa xejn, għalija dinja.
Għax dan qed naħseb: min se jħobbni issa?
ILSIR
Le, le, insini, qisek ma tafnix.
(Imut.)
ADAM
Mela issa jien se nħobbok. Ħuduh ’l hemm.
(Ineħħu ’l-kadavru.)
Issa ersaq lejn dat-tron, int, sinjorina,
bħala reġina sbejħa qrib qawwieti.
Nimxu flimkien it-tnejn.
EVA
O kbir Fargħun,
l-ordni tiegħek fortuna għal ilsir.
Ma nibqax lura, biss ftit żmien agħtini,
wara, ordna li trid!
ADAM
Tgħidlix dil-kelma.
Mela saltnati m’hijiex ordni waħda?
̶ 42 ̶
EVA
Attent biex l-ordni lili ma tweġġgħax,
Tgħirx għad-dmugħ lejn il-mejjet f’din is-siegħa.
Sabiħ dal-mejjet! Alla! Xi sbuħija!
(Tintefa’ fuqu.)
ADAM
Mejjet... sabiħ! X’kuntrast dan, tabilħaqq!
Il-kalma tiegħu daħqa fuq in-niket
jew ċajt simpatku fuq il-frugħat tagħna.
LUĊIFRU
Ilsir maħrub jirbaħlek meta jgħidlek:
‘Jien aktar b’saħħti minn da’l-ktajjen tiegħek.’
ADAM
Paċi lill-mejjet, ferħ ’il min hu ħaj.
Dak ma jibkix, ’ma jiena qed inbati
mingħajr it-tbissim tiegħek.
(Iwarrbu l-kadavru. Adam itella’ ’l Eva fuq it-tron.)
Ħdejja, mara.
(Tgergir qalb il-ħaddiema. Eva tirtogħod.)
X’ġara, ħanini?
EVA
Inti m’intix tisma’
tgergir il-poplu?
ADAM
L-ewwel qed ninnota:
mużga ma tantx sabiħa, tagħtix kasha.
Ejja busni u ħallik minn ta’ madwarek.
(Lil Luċifru.)
Int, waqqaf it-tgergir li qed jinstema’.
̶ 43 ̶
LUĊIFRU
Ma nistax, taf; dak huwa dritt tal-poplu;
flimkien mal-madmad dak hu l-wirt li wiret.
(Aktar tgergir. Eva twerżaq. Adam iqum.)
ADAM
Int, sinjorina, qiegħda tbati u jiena
ma nafx kif nista’ ngħin; u dat-tgergir
permezz ta’ qalbek qed inħossu f’moħħi.
Jidher li d-dinja qed l-għajnuna tfittex.
EVA
O Fargħun, taf, skużani, dat-tgergir
nistrieħ mhux iħallini. Naf li jiena
qiegħda hawn sabiex naqdik u gost nagħtik,
fil-ħin li ninsa kull ma hawn madwari:
miżerja, kobor, ħolm u mewt; tbissimi
ikun għalik il-ġenna fl-art, u glorja;
xufftejja, nar; imma jekk dan il-poplu,
bħal ħlejqa b’mitt elf driegħ, se jkompli
hemm barra jgerger, b’dah’r maqsum u mfarrak,
jien, parti minn dal-ġisem inkwetat,
fergħa maqtugħa minn daz-zokk gergieri,
f’qiegħ qalbi nħoss l-istess turmenti tiegħu.
ADAM
U jiena miegħek; hawn miljuni għal wieħed,
hekk qal il-mejjet.
EVA
O għażiż u qawwi,
int qed titbaxxa, kollu ħtija tiegħi.
Keċċini, inkella ordna biex nittarrax.
̶ 44 ̶
ADAM
Int kont għalliema aħjar, iġġegħ’lni nisma’
dan it-tgergir. Ma jdumx ma jieqaf ħesrem.
’L-ilsiera eħles. X’valur għandha l-glorja
għal xi ħadd bħali, waħdu, bit-tgergir
u l-imwiet ta’ miljuni, bnedmin bħalna?
Turmenti nħoss għal mittelf darba; imma
darba l-pjaċir...
LUĊIFRU
Isma’, Fargħun, tisħonx,
naħseb li issa qed tkabbarha żżejjed.
Il-poplu, bestja mmexxi mid-destin
biex iħaddem kull mitħna tar-reġim,
għalhekk maħluq. Eħles ’l dak li inti
armejt, li mhux se jqum imma li għada
jfittex kap ġdid. Allura tistrieħ fuqu,
jekk ma jħossx in-nuqqas ta’ min imexxi,
u jekk forsi x’inhu għaddej jinduna?
ADAM
Allura għalfejn igerger, qisu l-jasar
qiegħed ikiddu?
LUĊIFRU
Dak li qed ikiddu
lanqas huwa ma jaf. L-awtorità
kulħadd joħlom li kollu. U jmexxih
das-sentiment mhux il-qawwa aħwija
taħt il-bandiera tal-ħelsien − għalkemm
dik ma jħosshiex, ’ma biss iħossu mdorri
li jrid il-ġdid kontra l-ordni li tmexxi,
għax jemmen illi fih isib il-ħolm
dwar il-ferħ tiegħu. Imma l-poplu huwa
baħar bla qiegħ, xaqq dawl ma jgħaddix minnu,
̶ 45 ̶
jibqa’ sewdieni; il-mewġ biss ileqq.

Skont ma naħseb, dan forsi huwa int.
ADAM
Ilgħala jien?
LUĊIFRU
Jew xi ħadd ieħor jixbhek,
fejn tinstab il-kuxjenza ta’ dal-poplu
li jasal ħdejk fil-għoli, kuraġġjuż,
meta bla jdaħħal xejn fil-but jibdillek
isem il-mexxej tiegħu.
ADAM
Iva ieqaf!
Ma ssibx irkaptu tiegħek tirraġuna.
LUĊIFRU
Imma hekk hu! Agħti ’l xi nies magħrufa
ċurkett, ħannieqa, ġugarell u għidilhom:
jien qed nagħżilkom mill-oħrajn; arawhom,
nagħtikom dawn li ’l fuq sejrin jgħollukom.
B’hekk se jemmnuk u minnek jaċċettaw
stmerrija, barra li jistmerru’l-poplu.
ADAM
Ejja, tipprovax tħajjar bis-sofiżmi.
Eħilsu lill-qaddejja, lil kulħadd;
għidilhom, iddumx, biex jekk idurli,
ma jkunx tard wisq.
LUĊIFRU
(Waħdu.)
Isa, qallek, malajr!
Mur inti stess, agħmel kuraġġ u emmen;
̶ 46 ̶
Tibżax, hemm id-destin iġorrok miegħu!

(Jitlaq.)
ADAM
Dil-ħlejqa hekk se tibqa’ bla mitmuma,
tiftaħ għajnejn ’il min hu ambizzjuż,
fuqha jistaqsi l-qlubi u l-maħqur.
(Barra, għajjat ta’ ferħ; l-ilsiera jitferrxu. Luċifru jiġi lura.)
Ifraħ, ilsir; jitbaxxa l-kbir quddiemek.
Imma temminx l’għamiltu ta’ bilfors.
EVA
Ħanini, kkonsla, u aħseb x’valur għandha
il-glorja qarsa illi bħal serp dieħla
bejnietna ħelu ħelu.
ADAM
Inti kbira!
EVA
Aqtagħha, issa t-tgergir qata’ għal kollox,
m’għadux idejjaq aktar imħabbitna.
Issa minn għandi x’tixtieq aktar, għidli?
ADAM
Attenta, mara ta’ viżjoni dejqa,
imma dan jiġbed lejk raġel fuqani.
Għax min hu b’saħħtu lill-marid iweġġaħ,
bħal omm għassiesa li b’imħabba tisgħar
fuq binha li jitlobha kull għajnuna.
EVA
O Fargħun, qalbi, forsi qed indejqek
b’da’l paroli bla bżonn u ta’ bla sens,
imma aħfirli, ’k jien xi ftit bla għaqal.
̶ 47 ̶
ADAM
Tixtieqx, ħanini, tkun għaqlija; jiena,
għandi biżżejjed għaqal; biex nakkwista
kobor u qawwa mhux ser nistrieħ fuqek,
lanqas biex l-għerf nakkwista, dak insibu
fil-kotba. Inti tkellem sabiex nisma’
leħnek, tgħid x’tgħid, jgħanni ġo dina qalbi.
Min’l-għasfur se jistaqsi x’qed ikanta?
Safrattant aħna nisimgħuh ferħana;
forsi tkun warda, ġugarell imwarrab
imma sabiħ u żgur ta’ min iżommu.
(Lil Luċifru)
Kważi minn sakra nħoss xewqa teħlisni,
xewqa forsi miġnuna, imma... kompli.
Jien nista’ nħares ’il quddiem minn issa,
ninfed iż-żmien u nilmaħ x’se jsir minnha
dil-glorja tiegħi.
LUĊIFRU
Kif tkun qiegħed tbewwes
ma tħossx iż-żiffa tħejmek u titilqek?
X’jibqa’ jekk mhux medda rqiqa ta’ trab?
Wara sena, dat-trab ma jkunx wisq għoli,
wara mitt sena żgur jogħla ftit aktar,
eluf ta’ snin jordmulek il-piramdi,
ismek għad jgħib taħt ramel tqil u sieket.
Il-volpi għad inewwaħ f’ġuf il-ġonna,
l-ilsiera fqar jgħixulek f’nofs ta’ xagħri.
(Dak li jgħid Luċifru jidher.)
Dan kollu twettqu mhux tempesta kiefra
jew xi terremot qawwi, imma fewġa
li tgħaddi tbusek.
ADAM
Stampa kerha din!
̶ 48 ̶
LUĊIFRU
(Ċajtier)
Le, tibża’ xejn! Ruħek biss għad tispiċċa,
imma ġismek għad jibqa’ qisu mummja
sabiex jitgħallmu fuqha l-istudenti
b’diżordni, fejn xi kitba ġa tkun tħassret
kemm jekk kienet ta’ lsir, kemm ta’ mexxej.
(Jagħti daqqa ta’ sieq mill-mummja li tidher quddiem it-tron u
din titgerbeb it-taraġ.)
ADAM
(Iqum b’rabja.)
Ħolma infernali! Ma rridx nisma’ aktar!
Dan xogħ’l għalxejn, ambizzjoni baħnana.
F’widnejja għaddej il-kliem: miljun għal wieħed!
’Il dal-miljun, ħa’ ngħinu jħoss kburitu
fi stat ħieles, għax hawnhekk qiegħed kollox.
Jegħreq min waħdu, għalhekk evviva l-kotra
li tiġbor f’xibka waħda ’l min hu waħdu.
EVA
Ukoll lili se titlaq? Jien li nħobbok!
ADAM
Iva lilek, it-tron, kollox se nitlaq.
Ej, Luċifru, mexxini fi triq ġdida.
Tlifna ħin prezzjuż wisq f’dit-triq żbaljata.
(Jitlaq, hu u jinża’ l-ingwanti.)
EVA
O re, jekk terġa’ lura ġġorr it-tama,
jien b’qalbi kollha nilqgħek; lesta ssibni.
ADAM
Iva, iva, qed inħoss ġo fija, lilek
̶ 49 ̶
ukoll insibek f’dinja ġdida u safja,

fejn tersaq tbusni mhux għax ngħidlek jiena
imma għax inkunu ndaqs u bl-istess gosti.
(Joħroġ.)
LUĊIFRU
Tiġrix, tiġrix; ma ddumx ma ssib ix-xmara,
forsi aktar malajr milli għad tara;
inti għad tibki għax tiftaħar wisq,
u jien bik niżżuffjetta! Ejja r-risq!
ϖϖϖ
̶ 50 ̶
IL-ĦAMES XENA
̶ 51 ̶
(F’Ateni. Pjazza pubblika; f’nofsha palkett oratorjali. Fuq

quddiem fil-ġenb, sala tat-tempju bi statwi ta’ allat, girlanda
tal-ward, altar. Eva bl-isem ta’ Lucia, mart Miltiades, il-
kmandant tal-armata, u ibnu Kimon, akkumpanjati b’ħafna
qaddejja jġorru l-offerti, mixjin lejn it-tempju. Fil-ġenb tal-
pjazza jpoġġi l-poplu l-baxx. Għodwa mis-sbieħ.)
EVA
Ersaq ’l hawn, ibni. Hemm hu l-bastiment
li kien ħa lil missierek biex jiġġieled
f’art oħra bogħ’d minn hawn u fejn in-nies
imqarba u kuraġġjużi qed joħolmu
jattakkaw il-ħelsien ta’ din l-art tagħna.
Ejja nitolbu, ibni, ħalli s-sema
jħares ta’ artna d-dritt, u lil misierek
qalbieni lura jġib u f’saħħtu sewwa.
KIMON
Imma missieri għala mar ’il bogħod
biex jiddefendi poplu baxx, beżżiegħi,
meta s-sabiħa martu qed tinkwieta?
EVA
Oj, oj, tiġġudikahx hekk ’il missierek,
għax, tifel hekk, żgur tilħqu qillet alla.
Hi biss martu l-maħbuba l’għandha dritt
tgerger fuq il-għemil ta’ żewġha mbiegħed;
kienet tħossha mistħija b’nuqqas għaqlu;
missierek mexa kif jaħsibha raġel.
KIMON
Taħseb li għad iċedi u għad jirbħulu?
EVA
Huwa eroj, għad jirbaħ; ħaġa nibża’,
̶ 52 ̶
li mhux kapaċi lilu nnifsu jirbaħ.
KIMON
Kif?
EVA
F’ruħna hemm leħen qawwi: l-ambizzjoni!
Fl-ilsir din tinsab rieqda jew issir
offiża fl-atmosfera ċkejkna tiegħu.
Imma l-ħelsien jagħtiha qawwa akbar
li kulħadd jaf li hi virtù ċivili,
tħajrek tħaddan il-kobor u s-sabiħ;
’ma jekk qawwija wisq, tattakka ’l-omm.
Dat-tnejn jitlewmu sakemm imut wieħed.
Jekk dak il-leħen fih ikun fuqani,
u jeħodha kontra pajjiżu mbierek,
jien lesta nisħtu. Ej’ nitolbu, ibni.
(Imorru fis-sala tat-tempju. Sadattant aktar nies jinġabru fil-
pjazza.)
L-EWWEL WIEĦED MILL-FOLLA

Xejn ġdid u eċċitanti, bħallikieku
l-armata ma kinitx se ssib ’l-għedewwa.
IT-TIENI WIEĦED MILL-FOLLA

Ukoll hawnhekk qisu kulħadd bingħas.
Jaqaw m’għadhomx bħal qabel iħawrulek
proġetti kbar, li biex tagħmilhom trid
il-gerżuma ta’ poplu maestuż?
Jien ili minn filgħodu li ġejt hawn
u l-vuċi tiegħi ma laħqitx xerrejja.

X’ħajja ta’ dwejjaq! X’taqbad tagħmel hawn?
̶ 53 ̶
IT-TIELET WIEĦED MILL-FOLLA

U ma tagħmilx ħażin ftit konfużjoni.
(Sadattant Eva qed tqabbad in-nar fuq l-artal, taħsel idejha
biex tħejji ruħha għas-sagrifiċċju. Il-qaddejja tagħha jibdew
ikantaw innu li kull strofa timxi ma’ dix-xena. Il-pjazza ġa
mtliet bin-nies. Żewġ xewwiexa jitlewmu ħdejn il-palk tal-
kelliema.)
L-EWWEL XEWWIEXI
Int x’inti tagħmel hawn? Dan il-post, tiegħi.
Pajjiżna jbati ’k ma nitkellimx jiena.
(Il-poplu juri li jaqbel.)
IT-TIENI XEWWIEXI
Ibati jekk titkellem int, ja mixtri!
(Il-poplu jiddieħaq u jċapċap.)
L-EWWEL XEWWIEXI
Int m’intix mixtri żgur, għax ħadd ma jridek.
Ċittadini, skużawni, jien se nibda
bid-dwejjaq fuqi, għaliex kull qalb nobbli
tħoss jekk fit-tajn ’il xi setgħan tumilja.
Issa quddiem dat-tribunal, quddiemkom,
irrid inkaxkar hawn wieħed mill-għolja
mill-karru trijonfali.
IT-TIENI XEWWIEXI
Oh x’malizzja!
Mur żżejjen ’l-annimal qabel l-offerta.
L-EWWEL XEWWIEXI
Kulħadd jitlaq minn hawn, isaw, ’il barra!
MINN FOST IL-FOLLA
Għalfejn ’il dal-baħnan qegħdin nisimgħu?
(Iġebbdu ’l hemm it-tieni xewwiexi.)
̶ 54 ̶
L-EWWEL XEWWIEXI
Għalkemm dan qiegħed fuq l-istonku tiegħi,
xorta nitkellem, poplu mill-aħjar,
għax aktar naħseb fikom milli f’dak
illi jmexxikom, il-mexxej-ġelliedi.
IT-TIENI XEWWIEXI
Jaqaw dil-ġgajta hi bħal regettier
li qed imut bil-ġuħ, kelb ilaqqatlek
mill-mejda tal-kbarat? Imissek tistħi.
Għal gostik le, ma ngħirx, ma ngħirx għalik.
XIĦADD MILL-FOLLA
Ħuduh minn hawn ’il dan il-qżież, warrbuh.
(Jibqa’ jinsulentahom. Eva toffri fuq l-artal żewġ ħamimiet u
inċens.)
EVA
Aċċetta, Afrodite5, iva aċċetta
dan l-inċens offertorju; isma’ talbi.
Mhux rand qiegħda nitolbok għal ras żewġi,
imma kwiet f’dari għal eroj qalbieni.
(Minn ġod-duħħan tas-sagrifiċċju jidher Eros jitbissem,
imdawwar mill-Grazzji, l-allat tas-Sbuħija, li jkunu qed
iwaddbu l-ward fuqu. Grupp mehdi fit-talb.)
IL-QADDEJJA
Ismagħha!
EROS
Mara, ġid ’il qalbek safja!
Il-GRAZZJI
Aħna, allat is-sbuħija, nieħdu ħsiebek.
̶ 55 ̶
QADDEJJA
O Afrodite, grazzi.
L-EWWEL XEWWIEXI
Isma’ l-ewwel
l-akkuża! Miltiades6 ’il pajjiżu
ttradixxa.
IT-TIENI XEWWIEXI
Missek tistħi li qed tigdeb.
Silenzju, l-aħwa, jew jiddispjaċikom
li ndimtu tard.

Ħallina, ja arroganti!
(It-tieni ġellied iġegħluh jinżel u dan jgħib fil-folla.)
L-EWWEL XEWWIEXI
F’idejh jinsab fjur iż-żgħożija ħelwa;
bi ġlieda waħda biss rebaħ ’il Lemnos.
Issa f’Paros jinstab. Jidher li mixtri!!!
IT-TIELET MILL-FOLLA
Imut! Nagħtuh il-mewt!
L-EWWEL ĊITTADIN
Għajjat sew, għajjat,
jew inkeċċik minn fuq il-lant li tajtek.
(Is-sagrifiċċju jintemm; il-qassisin jitilqu.)
EVA
(Tqum.)
Xi ħsejjes dawn? Ibni, ej’naraw x’ġara.
̶ 56 ̶
KIMON
Ma, qed jiġġudikaw ’il-traditur.
EVA
(Taqsam it-taraġ tat-tempju.)
Qalbi tingħafas meta nara poplu
bilġuħ jiġġudika ’l-kbarat. Jekk imma
taqa’ fit-tajn ras kbira, l-baxx b’malizzja
bih jiżżuffjetta, kważi biex żgur juri
li dak li għamel huwa ġust u onest.
IT-TIENI WIEĦED MILL-POPLU

Sinjur, jiena maħnuq, ma nistax ngħajjat.
IT-TIENI ĊITTADIN
Allura? Laħlaħ griżmejk.
IT-TIENI WIEĦED MILL-POPLU

U x’se ngħajjat?
IT-TIENI ĊITTADIN
Nagħtuh il-mewt.
MILL-FOLLA
Mewt! Mewt!
EVA
M’iniex qed nifhem.
IT-TIENI XEWWIEXI
(Jersaq lejha)
Qed nitkellmu fuq bniedem li qed jgħolli
fuq kulħadd rasu. Se nħalluha għaddejja?
EVA
Dwar Miltiades? O allat kbar tiegħi!
̶ 57 ̶
Int ukoll, xwejjaħ Krispos, li salvak

mill-jasar, int qed titlob il-mewt tiegħu?
KRISPOS
Skużani, sinjorina, minna t-tnejn
wieħed biss jista’ jgħix; min se jivvota,
se jmantni lili u lit-tliet uliedi.
EVA
Krispos, ħasra tassew jekk il-miżerja
qed tħassrek hekk; biss għax bilġuħ naħfirlek.
Imma inti, Thersites, u intom kollha,
bi kwietkom rieqda, għaliex żewġi qalfat
’l-għedewwa barra l-bieb. U l-grazzi fejn hi?
THERSITES
Xi dwejjaq, sinjorina, imma x’tagħmel,
jekk dak irid il-poplu f’din is-siegħa?
Min se jirriskja kull ma għandu, għidli,
u jmur jeħodha kontra l-mewġ furjuż?
L-EWWEL XEWWIEXI
Mela issa niġi għall-verdett tal-poplu.
(Luċifru jidħol liebes ta’ gwerrier b’wiċċ imbeżża’.)
LUĊiFRU
Periklu. L-għadu wasal wara biebna.
L-EWWEL XEWWIEXI
Le, ma jistax ikun. Mhux qablu dieħel
rebbieħ, il-mexxej tagħna?
LUĊIFRU
Mela hu l-għadu!
Għax għadu kemm sar jaf hawn x’intom tagħmlu
̶ 58 ̶
u tgħidx x’rabja qabditu, u bir-raġun.

Ġej bix-xabla u bin-nar, u intom tlabilbu!
IT-TIENI XEWWIEXI
Dan intom ġibtuh fuqna, ja brikkuni.
MILL-FOLLA
Oqtluhom mela. Viva l-mexxej tagħna.
Imissna nistħu. Niġru kemm nifilħu.
Kollox spiċċa!
L-EWWEL XEWWIEXI
Le, le, imxu nilqgħuh;
lejn il-bibien, nuruh sottomissjoni.
EVA
O allat! Is-sentenza illi biha
tliftek, O żewġi, kidditni, imma aktar
ninkedd li kienet ġusta, allavolja
se nerġa’ wiċċ imb wiċċ ningħaqad miegħek.
L-EWWEL WIEĦED MILL-POPLU

Aqbdu lil martu. Jekk il-belt issofri,
tmut hi u binha.
EVA
Jiena lesta mmut
minħabba żewġi, imma ibni le;
ma jixraqlux, miskin, seħtet pajjiżi.
KIMON
Ma, ħallik minni; ejja, dan it-tempju
żgur se jeħlisna mill-perikli kollha.
(Biex jeħilsu mil-poplu rrabjat, jidħlu fuq ġewwa tat-tempju.
Żewġ ninfi jgħalqu warajhom it-triq b’girlandi tal-ward, imma
̶ 59 ̶
n-nies xorta tgħaddi. Jinstemgħu t-trumbetti; għajjat tal-

poplu; in-ninfi jgħosfru.)
LUĊIFRU
(Hu u jidħaq, jogħrok idejh.)
Ċajta sabiħa! Id-daħq tajjeb għall-moħħ,
hemm fejn il-qlub għaddejja siegħa kiefra.
(Idawwar wiċċu lejn it-tempju)
Jekk dis-sbuħija eterna u dejjem ġdida,
aktar ma ddejjaqnix! Tkessaħli s-sinsla
dehritha li kapaċi tbiddel l-għera
f’modestja, ħtija f’nobbiltà, d-destin
fi kburija, b’dal-ward u bix-xofftejn
bewwiesa. Għalhekk kemm se tittardja
dinjieti, l-għamla eċċentrika, u t-terrur
beżżiegħi, sabiex isikktu dal-miraġġ
li fi ġlidieti għen ’il dak li jbati?
Ma ndumux ma naraw ’k tal-mewt il-biża’
hix tistenniena, jekk il-logħba kerha
tiegħek iddumx ma tilħaq l-aħħar xefaq.
(’L Adam bħala Miltiades, qed imexxuh, imweġġa’, quddiem
grupp armat. Quddiemu l-poplu u x-xewwiexa jitolbu.)
MILL-FOLLA
Evviva l-kbir! Ikollok ħniena minna!
ADAM
Xi ħtija għandkom, hekk li qed titolbu?
Jista’ min huwa b’saħħtu lill-fqir jitlob?
La marti lanqas ibni hawn ma jidhru.
Forsi ħadu għalihom għal xi ħaġa?
EVA
Oj, Miltiades, għalfejn ġejt jekk martek
bik tifraħ ma tistax? Ibni, se naqa’,
̶ 60 ̶
żommni. Issa minħabba dan misierek,

isem tajjeb aktar ma baqgħalikx.
ADAM
Emmnuni, m’iniex nifhem. Hawn il-poplu
qiegħed jitlobni, marti qed tisħetni,
meta għal pajjiżi qed inxerred demmi.
EVA
Aktar pajjiżna mdemmi u qalbi miegħu.
Għid, għaliex ’l hawn ġarrejt it-truppi miegħek?
ADAM
Ma taħsbux illi l-gwardji jixirquli?
Jien ġejt għax dil-ferita kbira l’għandi
ma tħallinix inwieġeb għall-uffiċċju
tiegħi. Jien ġejt għax wara li ħallejt
f’idejn poplu sovran illi qabbadni
il-qawwa tiegħi, nirrapporta x’ġara.
Ħbieb, issa ħielsa; mela morru gawdu.
Jixraq li tkunu kwieti ġewwa djarkom.
Issa x-xabla f’idejk, Athena Pallas7,
se nqegħ’dha fuq l-artal bħala offerta.
(Jitla’ t-taraġ tat-tempju. Is-suldati tiegħu jitilqu.)
EVA
(Iddawwar dirgħajha m’għonq żewġha.)
O Miltiades, raġel kbir u nobbli,
hawn xi mara ferħana aktar minn martek?
Hawn hu ibnek, kemm jixbhek fi sbuħitu,
Kemm qiegħed jikber!
ADAM
Kemm madwari nħobbkom!
̶ 61 ̶
KIMON
Kont naf, missieri jagħmel kollox tajjeb.
EVA
Iġġegħilnix nistħi; l-mara suppost tafu
dan kollu.
ADAM
Ibni, offri x-xabla tiegħu.
KIMON
(Idendel ix-xabla)
O Allina, dix-xabla żommha għalissa,
sakemm għaliha nerġa’ niġi lura.
EVA
Għal din l-offerta doppja, l-omm se titfa’
l-inċens; O Pallas, ħares ’l hawn, arani.
(Titfa’ l-inċens)
L-EWWEL XEWWIEXI
(Fuq il-palk)
M’għedtilkomx jiena li bi tradiment
biegħ lilu nnifsu ’l Darius? Il-ferita
raġuni falza. Dak ma jridx jiġġieled.
MILL-FOLLA
Noqtluh, noqtluh!
ADAM
Dak x’għajjat hu hemm barra?
EVA
Jaħasra, Miltiades,! Dan il-poplu
qed jerġa’ jqisek bħala traditur.
̶ 62 ̶
ADAM
Imma tad-daħq! Kif traditur, jekk jiena,
jiena r-rebbieħ ta’ Maratona?
EVA
Smajtu?
O x’dinja malizzjuża kellek tara!
L-EWWEL XEWWIEXI
U għadkom ma qbaddtuhx?
(Il-poplu jinġabar quddiem it-tempju. Fin-nofs hemm Luċifru.)
EVA
O Miltiades,
oqgħod hawn, tiċċaqlaqx; it-tempju jkennek.
X’fettillek tibgħat lura t-truppi tiegħek,
u ’l dan il-għar tal-kriminali ma
tajtux in-nar? Ktajjen għal da’l brikkuni!
Jgħidu li inti sirt il-mexxej tagħhom
sa mit-twelid u l-ogħla fost kulħadd,
u se joqtluk sabiex ma jinżlux aktar
għarkobbtejhom quddiemek.
L-EWWEL XEWWIEXI
Din hi martu
Qed tisimgħuha?
EVA
Martu għandha dritt
tiddefendih, ukoll jekk ikun ħati,
ukoll jekk m’għandux ħtija bħal m’hu hu,
ukoll quddiem nies bħalkom, ħellelin.
L-EWWEL XEWWIEXI
Għaliex qed inħalluha tinsulenta
̶ 63 ̶
’l dal-poplu kburi?
IT-TIENI XEWWIEXI
Jekk għandha raġun?
L-EWWEL XEWWIEXI
Min iżomm magħhom, suspettuż. Ja boloh!
Għajtu jew morru tmejlu minn fejn ġejtu!
MILL-FOLLA
Mewt! Mewt!
ADAM
Aħbuh lil ibni. Ma rridux
jara ’l demmi jinxtered. Int, ja mara,
itlaq minn hawn! Is-sajjetta li tolqot
il-blat, jalla ma toqtolx lilek. Iva,
immut waħdi. Għalfejn ngħix hawnhekk nara
xi bluha hu l-ħelsien l’għalih tħabatt?
L-EWWEL XEWWIEXI
Qiegħed taħsibha, eh?
MILL-POPLU
Noqtluh, noqtluh!
ADAM
Jien ma rridx nikkundanna lil dal-poplu
ċerċur, għax m’għandux ħtija; min-natura
tiegħu dik, illi l-faqar għamlu lsir,
u l-jasar baxxieh bħala mezz krudili
biex jinxtered id-demm, l-aktar f’idejn
nies suppervi. Jiena biss il-miġnun,
biex naħseb għall-ħelsien ta’ dan il-poplu.
̶ 64 ̶
LUĊIFRU
(Mill-ġenb)
Għadek kemm qrajt il-kitba ta’ fuq qabrek,
tixraq ukoll għal fuq oqbra pompużi.
ADAM
Minn hawn ħuduni, ma nippretendix
li l-maqdes iħarisni.
(Iħallihom jeħduh fl-isfel tat-taraġ u jerħi lil Evan f’idejn is-
servi.)
Jiena lest.
IT-TIENI XEWWIEXI
Issa ddefendi ruħek; mhux mitluf.
ADAM
Il-weġgħa se titturmentani, jekk
jien niddefendi ruħi.
IT-TIENI XEWWIEXI
Tibżax, mexxi.
Dal-poplu tmiegħek qablek sew fit-tajn.
ADAM
Preċiż għalhekk. Issa kollox għalxejn.
Poplu ma jaħfer qatt mistħija tiegħu.
LUĊIFRU
Ħriġt mill-ħolma jaqaw?
ADAM
Hekk naħseb iva.
̶ 65 ̶
LUĊIFRU
Ma ndunajtx għadek li għall-poplu mgerfex
int iġġib ruħek miegħu aktar nobbli
milli hu miegħek?
ADAM
Iva, forsi iva,
imma t-tnejn ta’ ħsara, l-istess destin
imma taħt isem ieħor u għalhekk
għalxejn iva tiġġieled kontra tiegħu.
Jiena m’iniex se niġġilidlu; għala
wieħed jaħdem għal fuq, qalbu taħarqu?
Kulħadd jaħdem għalih, il-gost ifittex
sa jasal jimla bih did-daqsxejn ħajja
qasira, biex imbagħad f’sakra mriegħda
taħt art l-imwiet jispiċċa, u għal dejjem.
Mexxini int, Luċifru, lejn ħajja oħra.
Niżżuffjetta ħallini kemm bin-niket
kif ukoll tal-oħrajn bil-virtujiet
u nżomm għalija biss ħlewwiet il-ħajja.
U inti, mara − issa hekk jidhirli −
li żejjint kmajra fid-deżert, jekk ’l ibnek
ta’ omm onesta teduka kif jixraq,
stupida int, u jixraqlek li tfajla
tgħaddik biż-żmien bilqiegħda f’xi burdell,
sħuna, b’xofftejn jirtogħdu. Ifraħ, tbaħrad,
tiddejjaqx warajk tarmi kull virtù.
Issa... għall-forka, biex jikkastigawni,
mhux għax jiena għamilt xi diżunur,
’ma għax kont imħajjar minn idea gwappa.
(Sadattant iġibu l-injam quddiem it-taraġ tat-tempju; Luċifru
bil-lexxuna f’idu. Adam ibaxxi rasu.)
L-EWWEL XEWWIEXI
Oqtluh! Evviva l-pajjiż ħelu tagħna!
̶ 66 ̶
LUĊIFRU
(Minn taħt)
Mhux hekk? Addijo, sbejjaħ! Sur eroj,
ir-rogħda tar-riħ kiesaħ ta’ dil-qaħba
mewt m’intix tħosssha għaddejja żżiegħel b’wiċċek?
EVA
Hemm aħna, Pallas talbi ma semgħetx.
(Mit-tempju, il-ġenju tal-Mewt, b’wiċċ ta’ żagħżugħ ħelu,
jersaq lejn Adam b’torċa wiċċha ’l isfel, u kuruna tal-ward.)
ADAM
Imma Pallas semgħetek. Mela addijo.
Issa, Lucija, qalbi fl-aħħar straħet.
LUĊIFRU
Dinja tal-ħolm, fuqek is-saħta! Erġajt
qridt il-pjaċir ta’ dal-mument sabiħ.
EVA
Saħta fuqek, poplu salvaġġ u kiesaħ,
għarraqt il-ferħ b’dik l-id ħarxa ta’ dari,
u l-warda friska bieset il-ħamrija;
forsi ma niżlitlikx il-ħlewwa tiegħu
daqskemm għalija inkwiet safa’ l-ħelsien.
ϖϖϖ
̶ 67 ̶
IS-SITT XENA
̶ 68 ̶
(Ruma. Sala miftuħa mżejna bi statwi tal-allat, vażuni

ornamentali fejn qed jinħarqu l-fwejjaħ. Jidhru l-
Appennini.Fin-nofs, mejda. Adam bħala Serġjolus, Luċifru
bħala Milo u Katulus: żienja. Eva bħala Julia, Ħippja u
Kluvja. Jinħabbu xurbana. Fuq palk apparti jiġġieldu żewġ
gladjaturi; ilsiera lesti biex jaqdu. Qed jidlam; wara jaqa’
llejl.)
KATULUS
Serġjolus, arah kemm jaf jiġġieled
il-gladjatur biż-żigarella ħamra!
Nagħmillek jien imħatra li se jirbaħ.
ADAM
Le, f’ġieħ Ħerakles!
KATULUS
X’int tgħid? F’ġieħ Ħerakles!
Min minna għadu jemmen fl-allat, għidli?
Ħu ġurament fuq Julja tiegħek, jiena
nafda aktar ’il dik.
ADAM
U iva...marret!
LUĊIFRU
Taf... qed ngħid kemm taf tieħdu ġurament.
Allina8 falza flok xi alla falz.
U għidli kif se tifhem dik il-ħalfa,
fuq sbuħitha jew fuq imħabbtek lejha,
jew fuq il-lealtà l’għandha lejk hi?
KATULUS
Is-sbuħija ma ddumx, u jekk iddum,
idejqek għada dak li llum iħajrek,
̶ 69 ̶
u mara anqas sbejħa twarrbek minnha

minħabba l-ġibda ta’ xi ħaġa ġdida.
ADAM
Iva, kont naħlef għall-fedeltà tagħha.
Min aktar minni jaħli fuq imħabbtu?
ĦIPPJA
Miġnun!Kif tista’ tibqa’ tħobbha għal dejjem?
U wkoll jekk tista’, inti li l-pjaċir
tfittex dejjiemi, tkun tħabatt għalxejn,
għax f’kull mara ftit biss minn dal-pjaċir
se ssib, fil-ħin li l-ideal tal-gost
u tas-sbuħija jtir bħal ħolma ġierja.
Fejn taf, jekk hux kapriċċ jew dehra f’ħolma
għad tħajjarha l-istess? Isa, wiġibni!
Gladjatur b’muskoli qegħdin idemmgħu...
ADAM
Għandek raġun. Issa, Hippja, daqshekk!
Għala l-pjaċir jiġbidni bħal Tantalu9,
jekk is-saħħa tonqosni ta’ Ħerakles10,
u l-qawwa li tinbidel ta’ Protew11,
jekk wara ġimgħa lsir għajjien jitmattar,
li s-Sinjur tiegħu jagħmel ma jistax?
Tgħid il-pjaċir għal min huwa għajjien
hu bħal xarba ilma, imma mewt jekk wieħed
jegħreq f’mewġietu?
LUĊIFRU
Ej, ta’ min ifaħħar
din il-lezzjoni tal-morali la
ġejja minnek, ja sbejħa, u b’tazza nbid!
Issa stenna, x’se tagħmel b’dik l-imħatra?
̶ 70 ̶
ADAM
Jekk nitlef, ħudha int ’il Julja, fteh’mna?
KATULUS
Jekk tirbaħ int?
ADAM
Agħini ż-żiemel. Tajjeb?
KATULUS
Imma xah’r ieħor. Jew inkella nitfgħu
fix-xmara tas-sallur12.
LUĊIFRU
Qiegħdha taraha
dil-ħuta kbira, Julja? Isa duqha.
Attenta għax minnha fik titwieled oħra.
EVA
Dudu maħmuġ ma jistagħnax minn fuqek?
Jalla jifraħ min jgħix; jekk ma jistax,
għallinqas ħalli jidħaq b’qalbu kollha.
ADAM
(Lill-gladjatur)
Moħħok hemm, eh!
KATULUS
Kuraġġ għandi biżżejjed.
(Il-gladjatur ta’ Katulus jaqa’ u jgħollu s-swaba’ jitlob għal
ħajtu. Adam irid jaħfirlu, imma Katulus iżommlu idu u hu u
jagħfas il-ponn juri b’sebgħu l-irqiq lejn il-gladjatur.)
Recipe ferrum13! Ħamallu! L-ilsiera
jien ma nibżax għalihom, għandi ħafna.
Għalhekk għiduli min ma jiħux gost
̶ 71 ̶
b’dix-xena eċċitanti, tfajliet ħelwa?

Tkun aktar ħlelwa l-bewsa, u t-tnehida
aktar qawwija, ’k xi ftit demm jinxtered.
(Sadattant ġellied ieħor joqtol ’il-gladjatur.)
ADAM
Mela issa ż-żiemel tiegħi! Ejja, Julja,
għannaqni waħda. Dal-kadavru...’l barra.
Iż-żeffina fejn huma? Għal-lum biżżejjed.
Ej nixxalaw!
(Joħorġu l-kadavru; ġuvintur u tfajliet żeffiena jitilgħu fuq il-
palk.)
KATULUS
Ej, ejja, Kluvja, ejja.
Meta l-oħrajn jinsabu mgħannqa sewwa,
ma nistax waħdi nibqa’ nħares biss.
LUĊIFRU
Allura, Ħippja, ma nagħmlux l-istess?
Imsaħ xofftejk li ma jkunux miksija
bil-velenu. Ħamiema ħelwa tiegħi,
ejja ngawdu.
ADAM
Xi tħabbat qed ngħid qalbek;
le, fuqha m’hemmx mistrieħ, O Julja tiegħi.
(Jitkellmu bejniethom.)
LUĊIFRU
Isimgħu dal-miġnun, isemm ’l-qalb!
KATULUS
Ħanini, ma jimpurtanix minn qalbek,
użaha kif trid int, biss basta jiena
̶ 72 ̶
ma nkunx naf, basta wkoll bil-bews tiksili

ħaddejja; naf li għandek ħafna minnu.
KLUVJA
Ħanini, mela evviva...u...ċinċin!
(Tixrob.)
KATULUS
Kollox sew, Kluvja, imma tbiegħedx minni
l-irtuba ta’ dirgħajk u l-ħelu sidrek.
Ara l-kuruna waqgħet minn fuq rasi.
(Lit-tfajliet żeffiena.)
X’żifna grazzjuża dik! Tassew kapaċi!
Nar senswali li jqanqlek! Eleganti!
KLUVJA
Għajnejk nitboqlok jekk hemmhekk issib
dak illi jiena qed infittex fihom,
bla ma nistenna minnek ebda grazzi.
(Turi lejn Luċifru.)
L-aktar lil dak ta’ wiċċu ikrah; ħares.
X’janbiha waħda ħelwa jekk ma jafx
ħlief iħalliha rieqda, mentri hu
bi tbissima taċ-ċajt u kiesħa jkompli
jċekċek f’mitt ħaġa illi tgħoġbu, wkoll
jekk tkun bla sens, u jfewwaħ it-taħdita?
KATULUS
Għalija dak il-wiċċ fil-fatt ikessaħ
il-poeżija kollha fuq l-uċuħ
ta’ ġabriet sħaħ ta’ nies, huma min huma.
Min mhux kapaċi jħoss is-seħer qawwi
ta’ dak il-ħin u ma jimxix mal-folla,
ma jiswa xejn u għandu jibqa’ d-dar.
̶ 73 ̶
ĦIPPJA
Kważi qed nibża’ li ’l-fqar ġa laħqithom
il-mewt is-sewda li qed tagħmel ħerba
fl-ibliet.
ADAM
Ħallikom minn did-dehra kiebja.
Semmgħulna kant ċajtier! Min minkom jafu?
ĦIPPJA
(Tkanta)
Imħabba u nbid
is-sider irid
bil-goff.
Kull tazza terfgħalek
togħmiet differenti
u ġġagħlek
is-sakra tħoss bnina
bħar-raġġi tax-xemx f’ċimiterju
li żżejjen ħajjitna l-miskina.
Imħabba u nbid
is-sider irid
bil-goff.
Kull tfajla
maġija għandha bnina
bħar-raġġi tax-xemx f’ċimiterju
li żżejjen ħajjitna l-miskina.
KATULUS
Prosit. Int, Kluvja, għandek xi tkantalna?
KLUVJA
(Tkanta)
Kienet għadha d-dinja lura:
lil Lucrezja14, kavallier
̶ 74 ̶
raha fis-sodda. Tal-mistier!

Ma kinitx miġnuna għalih
lanqas ġriet lejn il-burdell
għarwiena.
B’arma kiesħa, bla ħniena
nifdet lilha nfisha.
KOLLHA
Nifirħu biż-żmien li qed ngħixu fih,
u li twilidna fi żmien hekk sabiħ.
KLUVJA
In-nies ta’ dari kienu ftit gerfiexa:
arawh ’il Brutus15 kważi armat sa snienu,
ma qagħ’dx ġo daru, sinjurun bil-fjokki,
’ma kien jiġġieled bix-xabla f’idu.
U dan għaliex? Kontra nies bla kuraġġ,
sa wasal ħajtu temm f’pajjiż selvaġġ.
KOLLHA
u li twilidna fi żmien hekk sabiħ.
KLUVJA
In-nies ta’ dari kienu mitluqa,
mill-ħolm iwerwer l-imħuħ misjuqa,
sa kienu jbierku ħwejjeġ baħnana;
għalhekk ’k insibu lil xi ħadd hekk agħma,
iċ-ċirku tajjeb għal bniedem bħalu:
għalina d-daħq; għaż-żiemel? Oj…ferragħlu!
KOLLHA
u li twelidna fi żmien hekk sabiħ.
̶ 75 ̶
LUĊIFRU
Ħa, Kluvja, inti irbaħtilha ’l Ħippja!
X’gost kieku ktibtha jien dil-poeżija!
ADAM
Julja, int ma tkantax; għax toqgħod lura?
kollox jidħaqlek hawn, kull ħlejqa tifraħ.
Tgħid mhux aħjar tiġi tistrieħ fuq qalbi?
EVA
O tajjeb wisq, imma skużani, Serġjo,
la lili l-ferħ jasal jagħmilni serja.
Jekk nasal nidħaq, ma ninħassx onesta.
Ukoll f’mument l-aktar sabiħ, titħallat
qatra ċkejkna ta’ wġigħ illi jgħakkisni.
F’dan il-mument forsi fis inħossuna
bħal warda friska li malajr titbiel.
ADAM
Taf illi dan inħossu jiena wkoll?
EVA
Ukoll jekk nisma’ l-kant flimkien mal-mużga,
ma nismax l-aħħar kelma, tasssew l-aħħar,
imma l-ħoss ibandalni bħal fuq dgħajsa.
Inħossni f’ħolma qed intir, u leħen
jeħodni lura sew fl-imgħoddi mbiegħed,
fejn taħt il-palm kont nogħxa f’dawl il-qamar,
mingħajr ħtijiet, onesta, żaqqi f’fommi,
qisni b’ħajja bestjali u bla raġuni.
Skużani, kienet ħolma ta’ pjaċir.
U għadni nbewwes; hawn jien, issa qomt.
ADAM
Ħallik mill-mużga; ej’ nagħtuha għaż-żfin.
̶ 76 ̶
Idardarni dal-baħar ta’ ħlewwiet

bla jaqtgħu. Le, agħtuni l-morr, fl-inbid
l-absint itfgħuli, fuq ix-xofftejn ħomor,
vleġeġ, fuq rasi toqol u periklu!
(Iż-żeffiena joħorġu; barra jinstema’ t-tgemgim.)
Dik x’għajta hi? Qed ittaqqabli moħħi!
LUĊIFRU
Qed isallbu ’l xi strambi illi ħolmu
b’imħabba aħwija u bid-dritt! Imġienen!
KATULUS
U bir-raġun! Għaliex ma nsewx ’id-dinja?
Għax ma baqgħux ġo darhom fil-pjaċiri?
Għaliex indaħlu f’dak li ma jifhmux?
LUĊIFRU
Fqajjar ried jagħmel ħbieb ma’ sinjurun;
ibdilhom, u stenniehom isallbuk.
KATULUS
Mela ejjew nidħqu bil-miżerja u l-qawwa
u bil-pesta li qed tiddeċma ’l-belt,
u l-aktar bid-destin tal-kbar allat.
(Għajjat ġdid.)
ADAM
(Lilu nnifsu.)
Inħossni kważi qed intir fil-ħolm
ngħajjat b’vuċi qawwija lejn l-imgħoddi
mbiegħed, b’vokazzjoni t’annimal nobbli.
Mhux hekk kont għedtli inti darba, Julja?
EVA
Iva, mela.
̶ 77 ̶
(Sadattant dalam. Quddiem is-sala jgħaddi funeral bit-tnabar,

torċa u nies jibku. Għal ftit tal-ħin, kulħadd jiskot.)
LUĊIFRU
(Jidħaq.)
Bħalma qed nara, issa
l-ferħ ħarbilna, forsi spiċċa l-inbid
u ċ-ċajt madwarna m’għadux aktar magħna,
hekk li ddejjaq ukoll min huwa mqarras.
Forsi qed jibża’ xi ħadd minna, inkella
ħass għaddej fuqu riħ il-konverżjoni?
ADAM
(Jitfagħlu t-tazza.)
Jekk int qed taħseb hekk, hawn din għalik.
LUĊIFRU
Issa nieħdu mistieden ieħor, forsi
miegħu jġibilna hena ġdida, friska.
Qaddejja, isa, ġibu ’l dak li għaddej
bid-dawl tat-torċi, ħa’ ndewquh l-inbid.
(Idaħħlu mejjet f’tebut miftuħ u jpoġġuh fuq il-mejda. Il-
bekkejja qegħdin fuq wara. Luċifru jixrob bis-saħħa tiegħu.)
Ixrob, ħabib; issa għalik, għada għalija.
ĦIPPjA
Tippreferiha bewsa?
LUĊIFRU
Għannqu waħda,
u l-obol16 fis israqlu minn ġo ħalqu.
ĦIPPJA
Jekk inbus lilek, għala lilu le?
(Tbus il-mejjet. Jidher l-Appostlu Pietru qalb il-folla.)
̶ 78 ̶
L-APOSTLU PIETRU
Ieqaf, ieqaf! Man-nifs qed tieħu l-pesta.
(Kulħadd iqum imwerwer.)
KULĦADD
Il-pesta! Ummi ma! Kulħadd ’il barra!
L-APPOSTLU PIETRU
Ġenerazzjoni ħamalla, miżerja
ta’ nies! Sakemm il-ferħ jitbissem fuqkom,
bħal nemusa fix-xemx, u arroganti
tmaqdru ’l-Alla, ’l-virtù; ’ma jekk fuq biebkom
iħabbat il-periklu, u jekk Alla
b’qawwietu jmisskom, tibżgħu u titkexkxu.
M’intomx taraw illi kastig is-sema
qiegħed ġa fuqkom? Ħarsu hawn madwarkom.
Il-belt qiegħda titfarrak; poplu ġifa
iħassar l-uċuħ tagħkom lewn id-deh’b.
L-ordnijiet għebu, ħadd ma jikkmanda aktar,
u ħadd ma jobdi. Serq u qtil bl-addoċċ
qalb nies ħiemda u umli, attenzjoni,
mingħajr għaxja ta’ lejla la mill-art
lanqas mis-sema; minn imkien l-għajnuna.
Mgħobbija bil-pjaċiri, ma tistgħux
issikktu dak il-leħen illi jidħol
għalxejn fil-fond ta’ qalbkom, leħen ieħor
li jista’ jwassal lejn għan ambizzjuż,
u l-hena m’għadkomx tħossu; xi tgħiduli?
Il-pjaċiri tal-qalb idardru jafu.
Mitlufa l-ħarsa, għajjenin, tlaqilqu!
Għalxejn: m’għadkomx fl-allat tal-qedem temmnu,
inbidlu issa u saru lewn il-ġebel.
(L-istatwi tal-allat jaqgħu u jitfarrku.)
Ixxaqqu u saru trab u mkien xi alla ġdid
li lest jeħliskom minn dit-telqa għamja.
̶ 79 ̶
Ħarsu madwarkom. X’qed lill-belt ineżża’

aktar mill-kefrijiet ta’ din il-pesta?
Minn fuq sufani rotob qed iqumu
eluf sabiex jimlew bl-anakoreti17
d-deżert ta’ Tebe18 u jfittxulek, slavaġ,
tqanqil bla sens, barra l’hu eċċitanti.
Poplu maħmuġ, xi darba għad tintilfu,
biex tagħmlu post lil dinja aktar nadifa.
ĦIPPJA
(Taqa’ quddiem il-mejda.)
Oh, x’uġigħ qed inħoss! Ajma x’uġigħ!
Għaraq kiesaħ u nar tax-xmara Orka.
Il-pesta, il-pesta! Inħossni qed immut.
Ħadd minnkom mhu se jgħinni?Intom illi
tant pjaċiri rnexxielkom taqsmu miegħi?
LUĊIFRU
Illum int, għada jien, tfajla ta’ qalbi.
ĦIPPJA
Oqtluni mela jew nisħetkom kollha.
L-APPOSTLU PIETRU
(Hu u għaddej.)
Binti, tisħetx, imma aħfer, isma’ minni.
Jiena wkoll ngħinek, miegħi Alla tagħna,
Alla etern kollu mħabba qaddisa.
Qum, ħaddnU miegħek, u b’dan l-ilma, hawn ara,
ruħek titnaddaf fis mit-tajn moqżież
u tgħaġġel lejH.
(Jgħammidha bl-ilma minn vażett li jkun fuq il-mejda.)
̶ 80 ̶
ĦIPPJA
Sinjur, inħossni ħielsa.
(Tmut.)
KATULUS
(Joħroġ.)
Jien se naqbad malajr it-triq lejn Thebe.
Dejqitni sewwa din id-dinja ħatja.
KLUVJA
Katulus, stenna, jiena ġejja miegħek.
(Joħorġu.)
ADAM
(Hu u jimmedita, Adam jersaq fuq quddiem. Eva timxi
warajh.)
Julja, int hawn se tibqa’? X’inti tfittex?
Hawn, fejn il-mewt qatlet il-ferħ għal kollox?
EVA
Forsi posti mhuhiex maġenbek, għidli?
Kemm sentimenti nobbli, għażiż Sergjo,
kont issib miegħi qabel dan iż-żmien?
Għalkemm inti kont tiġi tfittex dejjem
il-pjaċiri ta’ ftit sodisfazzjon.
ADAM
U fija nnifsi wkoll. Ġrajja miskina
li tintilef fix-xejn u fil-miżerja
u tbati dejjem! O kieku hemm Alla,
(Jinżel għarkobbtejh, jgħolli dirgħajh lejn is-sema.)
li jieħu ħsiebna u ’l quddiem imexxi
’l dal-poplu ġdid u jwassal f’din id-dinja
idea ġdida b’demm aħjar, biex min
hu nobbli jgħola ’l fuq aktar malajr.
̶ 81 ̶
Inħoss li dak li kellna issa għosfor,

u biex il-ġdid noħolqu m’għandniex saħħa.
O Alla, nistennew l-għajnuna tiegħek.
(Fis-sema jidher is-Salib fil-glorja. Wara l-għoljiet jidhru bliet
jinħarqu. Minn fuq l-għoljiet niżlin truppi nofshom slavaġ.
Minn barra jinstema’ innu reliġjuż.)
LUĊIFRU
(Lilu nnifsu.)
Quddiem did-dehra nħoss is-sinsla tiksaħ.
Dan forsi ma jfissirx li qed niġġieled
’il-bniedem? U jekk ma nkunx niflaħ aktar,
ikompli hu. Logħba bħal din rajt ħafna.
Għalkemm il-glorja bdiet bil-mod tintemm,
xorta jibqa’ s-Salib miksi bd-demm.
L-APPOSTLU PIETRU
Issa Alla semgħak. Ħares ’l hawn madwarek!
L-art li kienet qed tegħreq, qed tistejqen.
Dawk bil-ġilda tal-għors, ġellieda ħarxa,
li ħarqu bliet mill-isbaħ u li qerdu
ikel iż-żwiemel, u fi knejjes ħerba
ħejjew l-istalel, demm ġdid għad inisslu
fil-vini xjuħ u għajjiena; huma li
jkantaw fiċ-ċirku meta t-tigra ċċarrat
’il sidirhom, iwasslu idea gwappa,
imħabba aħwija u għal kulħadd ħelsien,
huma għad jheżżu mill-qiegħ lid-dinja kollha.
ADAM
Iva, iva, r-ruħ titniehed għal xi ħaġa
aktar minn gost fuq l-imħaded għażżiena,
għax il-qalb, fejn id-demm għaddej bil-lajma,
żgur tiggosta l-ġibdiet fuq kull ħaġa oħra.
̶ 82 ̶
L-APPOSTLU PIETRU
F’moħħkom dejjem allura glorja ’l Alla
u l-ħidma tagħkom.Issa l-bniedem ħieles
biex jagħraf il-valur li hemm f’kull ħlejqa;
tgħaqqdu biss ordni waħda li hi l-imħabba.
ADAM
Mela issa ġlieda, issa entużjażmu
għal emmna friska. Ej’ noħolqu mela
dinja ġdida, fejn il-fjura grazzjuża
tkun il-virtù kavallereska; magħha
il-poeżija, hemm maġenb l-artal,
unur u glorja għall-istint femminili.
(Joħroġ jistrieħ ma’ Pietru.)
LUĊIFRU
Adam, qiegħed iqanqlek l-Impossibbli,
imma jixraqlu ’l-bniedem dal-qawmien:
iħeġġeġ għas-smewwiet skont il-gost t’Alla,
’ma jġennen skont ix-xenqa tax-Xitan.
(Joħroġ ma’ Adam.)
ϖϖϖ
̶ 83 ̶
IS-SEBA’ XENA
̶ 84 ̶
(Kostantinopli. Pjazza b’nies bilwieqfa. Fin-nofs, il-palazz tal-

Patrijarka; fuq il-lemin, kunvent; fuq ix-xellug, bosk. Jidħol
Adam bħala Tankred19, b’saħħtu, ma’ kavallieri oħra,
quddiem kruċjati li jkunu għadhom kemm waslu mill-Asja bil-
bandieri u l-ħoss tat-tanbur; Luċifru bħala għassa tiegħu.
Flgħaxija; wara jaqa’ l-lejl.)
L-EWWEL ĊITTADIN
Hekk hu mill-ġdid bit-truppi slavaġ magħna.
Iġru, agħlqu l-bibien bit-twieqi magħhom
biex żgur ma jitħajrux għas-serq jagħtuha.
IT-TIENI ĊITTADIN
Oħorġu ’n-nisa! Da’l kanalja slavaġ
tas-seralji l-ġibdiet jafu x’inhuma.
L-EWWEL ĊITTADIN
U n-nisa mbagħad! Dritt ta’ kull rebbieħ.
ADAM
Stennew, stennew, għalfejn dal-ġiri kollu?
M’intomx tarawh dan is-sinjal qaddis
li jgħaqqadna bħal aħwa għall-istess għan?
Ġibna magħna lejn l-Asja t-twemmin tagħna,
tagħlim l-imħabba, sabiex il-miljuni
slavaġ, li fosthom kellhom il-benniena
tas-Salvatur, iħossu l-grazzja tiegħu.
Forsi bejnietkom ma tinħassx l-imħabba?
L-EWWEL ĊITTADIN
Dal-kliem mhux ġdid, għax ilna nisimgħuh;
safrattant djarna vittmi sfaw tan-nar.
(Jitilqu.)
̶ 85 ̶
ADAM
(Lill-kavallieri.)
Qegħdin taraw, dik il-frotta misħuta,
la daqshekk ħallelin bi ħsieb malinn
qegħdin ixejru dil-bandiera tagħna,
u bi tmaqdir, għall-gost, u l-għatx tal-poplu,
jindaħlu bla ma ħadd qatt bagħ’t għalihom.
Ħbieb kavallieri, kif unur bla mtebba’,
tifħir qaddis lil Alla, u d-difiża
tan-nisa, huma mnaqqxa b’eroiżmu
fuq xablitna, destinna huwa msejjaħ
sabiex irażżan dax-xitan moqżież
u jurih, li wkoll kontra xewqatu,
jaħdem bla jaqta’ għal għan kbir u nobbli!
LUĊIFRU
Dan kliem sabiħ, Tankred, ’ma jekk il-poplu
m’għadux iqisek bħala l-mexxej tiegħu?
ADAM
Fejn hemm kuraġġ, hemm rebħ! U jiena
żgur se nirbħilhom.
LUĊIFRU
’Ma jekk huma lesti
għal kollox, inti lest tinżel għalihom?
ADAM
Ninżel? Mhux aktar nobbli ngħolli lilhom?
Li nċedi ġlieda ħarxa għax inkun waħdi,
mhux anqas baxx milli ma naċċettax
ħabib ġellied għax jista’ jirbaħ hu?
LUĊIFRU
Rajtek? Issa għebet dik l-idea gwappa
̶ 86 ̶
li għaliha mietu l-martri f’nofs iċ-ċirku!

Din hija l-libertà tal-individwu?
Din ġlieda aħwija? X’fiha din x’tammira?
ADAM
Le, tgħaddinix biż-żmien. U ara taħseb
li m’iniex nifhem it-tagħlima gwappa.
Hija ċ-ċentru profond ta’ ħajti kollha.
Iva, jista’, u għandu jagħti ruħu
min għandu fjamma qaddisa! U jekk
xi ħadd iħaddan l-Ordni tagħna, il-lanza
tgħollih u aħna lesti nilqgħuh fostna.
Imma għandna nieħdu ħsieb dawk it-teżori
tal-Ordni mit-taħwid li qegħdin fih.
Jalla xi darba jasal, iva jalla,
iż-żmien tas-salvazzjoni sħiħa tagħna,
meta għad jgħibu l-barrikati, allura
kollox jissaffa, għalkemm jien ma naħsibx,
jekk ma jkunx il-kbir Alla li jkun beda
il-kbira intrapriża. Intom rajtu
kif hawn laqgħuna. Issa bħala orfni
f’dil-belt storbjuża u kbira, x’taqbad tagħmel
ħlief tgħix fil-masġar bħalma konna nagħmlu
qalb il-pagani? Sakemm jgħaddi kollox.
Imxu, jiena warajkom, kavallieri.
Ħudu ħsieb in-nies tagħkom! Moħħkom hemm!
(Tal-Kruċjati jiftħu t-tined.)
LUĊIFRU
Diżgrazzja illi l-ideat sbieħ tagħkom
qed ifakkru mill-ġdid dik il-famuża
tuffieħa, barra ħamra, ġewwa mħassra.
ADAM
Stenna! Allura għalik xejn nobbli m’hemm?
̶ 87 ̶
LUĊIFRU
Nemmen meta dik razztek ma temminx?
Dan l-Ordni li qed twaqqfu fuq il-baħar
bħala fanal li kultant jgħejja, imma
fl-aħħar jintefa għal kollox id-dawl tiegħu,
għad ikun għall-baħrin aktar periklu
min dak kollu li qatt ma kien mixgħul.
Kull min jgħix, jaqdi dmiru, wara jmut,
ir-ruħ ittir, iċedi l-ġisem bħal
kadavru li bilfors joħroġu minnu
dħaħen il-mewt u f’dinja oħra, ġdida,
jgħix jibda mdawwar b’dinja ta’ ġid ħieles.
Dak hu li jibqa’ mill-imgħoddi nobbli.
ADAM
Sakemm l-Odni jintemm, forsi jinxterdu
jibqgħu emmniet fost dan il-poplu, għalhekk
il-biża’ jieqaf.
LUĊIFRU
Dik l-imbierka emmna!
Imma din hi preċiż il-qerda tagħkom,
la kontu sfortunati li sibtuha,
għax sadattant qsamtuha, ġebbidtuha,
hekk illi se ġġenninkom u torbotkom;
u ’l-preċiżjoni qatt ma jista’ l-moħħ
biżżejjed jfhem. Imma intom bilgħatx
biex tfittxuha sakemm tifliġkom, għax
intom nies b’moħħ illi ma jafda ’l ħadd.
Araw dix-xabla: ’k inwessgħuha b’xagħra,
tikber jew tonqos, biss ma tinbidilx
fl-essenza. Nistgħu nibqgħu sejrin hekk
nargumentaw bla nafu fejn se naslu.
Imma moħħkom mill-ewwel b’dan jinduna
jekk it-tibdil jinqala’ madwar kollox.
̶ 88 ̶
Allura x’iżjed? Das-suġġett dejjaqni.

Ħarsu madwarkom, fl-aħħar tindunaw.
(Mill-ġdid jidhru xi ċittadini.)
ADAM
Ħbieb, it-truppi għajjiena, qed jitolbu
jistrieħu. Hawn fil-belt tal-kristjaneżmu
ma jistennewx ħars bl-ikrah.
IT-TIELET ĊITTADIN
Le, stennew.
Intom mhux aktar ħżiena mill-pagani?
IR-RABA’ ĊITTADIN
Isimgħu, intom x’temmnu: homousia
jew homoiusia?20
ADAM
M’iniex nifhem.
LUĊIFRU
Naf, m’intix se tistqarr. Hawn il-bużillis!
IR-RABA’ ĊITTADIN
U la qegħdin fid-dubju, jemmnu falz.
ĦAFNA
Ara ħalluh! Ejjew ningħalqu ġewwa.
(Jitilqu. Jasal mill-palazz tiegħu l-Patrijarka, bil-pompa
kollha u bis-segwaċi miegħu. Warajh, patrijiet wara grupp ta’
ereżjarki fil-ktajjen. Fl-aħħar, suldati u nies.)
ADAM
Qed nistagħġeb! Għiduli, liema re
jasal b’dik is-suppervja provokanti?
̶ 89 ̶
LUĊIFRU
Dak Arċipriet li jieħu post l-Appostli.
ADAM
U dik il-ġemgħa ħafja illi tqażżek,
li miexja wara l-marbutin bil-ktajjen,
giddieba umli, ferħanin? X’malizzja!
LUĊIFRU
Dawk huma patrijiet, ċiniċi nsara21.
ADAM
Għoljiet pajjiżi, dawk qatt ma raw bħalhom.
LUĊIFRU
Għad jaraw wara. Inti taf li l-lebbra
bil-mod tinfirex, imma għajnejk iftaħ,
li ma żżeblaħx ’il dawn in-nies onesti
u għalhekk ħorox.
ADAM
X’virtù jista’ jkollhom?
LUĊIFRU
Rassenjazzjoni u tolleranza sħiħa
għat-tbatija, illi l-Imgħallem tagħkom
ma rroftax jibda waħdu fuq Salib.
ADAM
Imma b’hekk salva d-dinja, waqt li dawn
il-qarrieqa ribelli jidgħu b’Alla,
fil-ħin li jwarrbu u jarmu d-doni tiegħu.
Min juża l-armi kontra xi nemusa,
u jużahom ukoll kontra xi għors,
ngħidlu miġnun.
̶ 90 ̶
LUĊIFRU
’Ma jekk iħares lejn
nemusa qisu jilmaħ għors? M’għandux
dritt, għax jaħseb li hu eroj, li jitfa’
fl-infern min bħalu jħaddan xi pjaċir?
ADAM
Bħal Tumas, nara imma ma nemminx.
Nieħu da’l fantażiji wiċċ imb wiċċ.
(Jgħaddi minn quddiem il-Patrijarka.)
O Patri, kemm tħabatna għalih, il-qabar
qaddis, imma issa wara triq qalila,
il-poplu ta’ dil-belt mhux iħallina
nistrieħu. Nitolbuk l-għajnuna tiegħek.
PATRIJARKA
Ibni, jien m’għandix ħin għal daċ-ċuċati.
Il-glorja t’Alla, il-ħelsien tal-poplu,
qed isejħuli nagħti l-ħaqq aħħari
fuq l-ereżjarki illi jinbtu qishom
għollieq iniggeż hawn u kullimkien,
jarmu l-velenu. Jeqirduhom biss
in-nar u x-xabla, għalkemm l-infern bla jaqta’
jibgħat xi truppi dejjem ġodda. ’K intom
ħbieb is-Salib, ilgħala dejjem tfittxu
lis-Saraċini f’artijiet imbiegħda?
Hawn, l-għadu aktar qawwi. Mela nimxu
għal ġol-irħula! Qisu li teqirdu
’il kulħadd: nisa, żgħażagħ, tfal ukoll.
ADAM
Imma min hu bla ħtija, Patri? X’nagħmlu?
PATRIJARKA
Bla ħtija hu s-serpent li għadu żgħir
̶ 91 ̶
jew meta jwaqqa’ snienu velenużi…

Allura naħfru?
ADAM
Naqbel miegħek; biss
ħtija qawwija setgħet tqabbad rabja
bħal din fil-knisja fejn l-Imħabba ssaltan!
PATRIJARKA
Ibni, iħobb mhux dak li jpaxxi ’l-ġisem,
’ma dak li ’r-ruħ iġibha lura, wkoll
jekk bix-xabla jew nar, lejn min kien qal:
‘Mhux qed inġib il-paċi imma l-firda.’
Dawn illi fil-misteru ma jemmnux
tat-Trinità qaddisa, jaċċettaw
il-homoiusia, meta l-Knisja
’il-homousia ddikjratha domma.
PATRIJIET
Mewt nagħtuhom! Il-ħatab ġa qed jaqbad.
ADAM
Isa, ħuti, dik l-i qaċċtuha ’l barra!
L-isbaħ offerta tkun disprezz il-ħajja
tul ġlieda erojka għall-Qabar tant qaddis.
XWEJJAĦ EREŻJARK
Ħallina kwieti, Sat’na. Għal twemminna
inxerrdu demmna skont ir-rieda t’Alla.
PATRI
X’arroganza! Bil-verità tiffanfra?
̶ 92 ̶
XWEJJAĦ EREŻJARK
Ma kienx dan approvat sa mis-Sinòdu
Ta’ Rimini, u oħrajn?
IL-PATRI
Żbaljaw, żbaljaw!
Imma f’Nicea u f’Sinòdi oħra
ortodossi, mhux hekk, fosthom laqgħuna.
IL-PATRI XWEJJAĦ
Ir-ribelli! Xi prova bla mistħija
jeħduha kontra tagħna? Jew, wiġibni,
fejnhom missirijiet il-Knisja, bħal
Arjus22 u ż-żewġ Ewsebji23?
Il-PATRI
Intom għandkom
xi Anastasju24?
IX-XWEJJAĦ EREŻJARK
Dawk il-martri tagħkom,
fejnhom?
IL-PATRI
Martri? Aħna għandna aktar minnkom.
Martri mill-isbaħ li x-xitan għax agħma
ġibidhom lejn il-mewt dannata! Iva,
intom il-Babilonja25 l-kbira, il-qaħba
li rrakkonta San Ġwann26. Intom għad tgħibu
u għad tintilfu minn fuq wiċċ did-dinja.
IL-PATRI
Intom qiskom dragun b’sebat irjus
̶ 93 ̶
jew l-Antikrist, minn Ġwanni hekk meqjusa,

xirka brikkuna jew ħbieb tax-xitan.
Sriep moqżieża, wikkiela, żienja kollha.
PATRIJARKA
Ħuduhom! Tlaqna! Ġa ttardjajna, isa!
Għall-glorja t’Alla. Għall-ħuġġieġa mela!
Għall-glorja t’Alla mela! Wild il-ħażen.
Għall-glorja t’Alla tisfa’ mejta l-vittma.
Tiddeċiedu b’kapriċċ għax qawwijin,
imma skont il-ġustizzja jaqta’ s-sema.
Is-sigħat ħatja tagħkom fil-miżien,
demmna ġellieda ġodda għad iwelled,
l-idea tgħix u l-fjamma ddawwal dejjem
il-mijiet twal ta’ snin l’għadhom ’ilbogħ’d.
Ej’ nidħlu, l-aħwa, f’dar il-mewt glorjuża.
L-EREŻJARKI
(Ikantaw.)
1. Alla tiegħi, Alla tiegħi, għaliex tlaqtni u qed iżżomm
’ilbogħod mis-salvazzjoni tiegħi, mit-talb tiegħi?
2. Alla tiegħi, insejjaħ tul il-jum u ma twiġibnix ; bil-lejl, u
jien ma nħossnix kwiet.
3. Imma inti qaddis.27
PATRIJIET
(Jinterrompu fil-kor.)
1. Inti etern, iġġieled kontra dawk li jiġġieldu kontrija, u
qajjem gwerra kontra dawk li jqajmu gwerra kontrija.
2. Aqbad it-tarka u l-armi u oħroġ għinni.
̶ 94 ̶
3. U għolli l-lanza u mur ħudha kontra dawk li għandhom

għalija.28
(Sadattant il-Patrijarka u l-purċissjoni joħorġu ; uħud mill-
patrijiet iġorru t-trattati u jitħalltu mal-kruċjati.)
LUĊIFRU
Mela mmutajtu? Għala qed tistagħġbu?
Taħsbu li dak li qed taraw, traġedja?
Ħuduha bħala farsa u tieħdu gost.
ADAM
Dina mhix ċajta. Jekk b’dik l-ittra i
wieħed bilfors irid jiffaċċja l-mewt,
x’inhu grandjuż allura u stupend?
LUĊIFRU
Tad-daħq! Għax b’xagħra tista’ tiddistingwi
iż-żewġ nozzjonijiet u fuqhom tagħti
l-ġudizzju, qisu biss leħen f’nofs kor,
imħallef moħbi illi b’ simpatija,
iqaddes jista’, jew b’ċajtietu joqtol.
ADAM
Oj, ngħidlek għax laqtuni dal-ħtijiet:
argument fin li bih ix-xjenza tifraħ,
velenu miġbud b’għaqal minn fomm warda
friska u sabiħa li isimha darba
kont nafu qabel nibet dan twemminna.
Mela min huwa l-ħati li lagħ’b magħha?
LUĊIFRU
Il-ħtija mela hija r-rebħa illi
tifred u elf interess toħloq, meta
l-periklu, illi jgħaqqad u li joħloq
il-martri, hu iebes kontra l-ereżjarki.
̶ 95 ̶
ADAM
Jiena lest narmi x-xabla u nerġa’ lura
lejn dari ’l Fuq fejn f’dellijiet l-imsaġar
qodma għadu jsaltan ir-rispett tar-raġel
barra s-sempliċità − mhux il-velenu
ta’ din l-epoka nejja − jekk xi leħen
hekk misterjuż ma jfesfislix li jiena
imissni dina l-era nerġa’ nfassal.
LUĊIFRU
Għalxejn! Wieħed ma jgħixx barra minn żmienu:
fi xmara, jew iġġorr inkella tgħarraq,
jew tgħum, ’ma qatt ma tqanqal.
Iva, dawk li jibqgħu magħrufa, dawk
li għenu, dawk biss fehmu s-seklu tagħhom
imma le, ma welldux ħsibijiet ġodda.
Jisbaħ il-jum mhux bl-għajta tas-serduq,
’ma s-serquq jgħanni għax ikun ġa sebaħ.
Ħarsu lejn dawk illi fil-ktajjen miexja
lejn tal-martirju l-mewt, fost iż-żuffjett,
qegħdin iħossu biss l-għomor ta’ żmienhom,
jidher fihom twelid ta’ xi ħsieb ġdid;
għal dak se jmutu, u n-neputijiet,
bla jafu, għad jiftakru daka biss.
Insomma nieqfu! Ħarsu lejn it-tined.
X’qed jagħmlu hemm il-patrjiet moqżieża,
x’fiera qed jagħmlu, fuq xiex qed jitkellmu
bil-ġesti slavaġ tagħhom? Nisimgħuhom.
PATRI
(Mal-membri tal-kavallieri.)
Hawn, nies qalbiena, ħudu, t-tagħlim ixtru
fuq l-indiema: idawwalkom żgur fid-dubji,
jgħallimkom għal kemm snin fl-infern ibatu
xi qattiela, sesswali, ħallelin
̶ 96 ̶
tal-knejjes, barra dawk li jixhdu falz.

Dal-karti jgħallmu illi b’għoxrin sold
lill-għani jaħfru sena purgatorju;
għall-fqir tliet soldi, biss min ma jistax,
forsi biżżejjed xi ftit swat ibati.
Ixtru dal-ktieb bżonjuż, hawn… ixtru wieħed.
ADAM
Bejjiegħ bla qalb, xerrejja aktar makakki!
Bix-xabla eqirdu din il-fiera oxxena.
LUĊIFRU
(Imħawwad)
Skużawni, dan il-patri ili nafu ;
għalkemm dawk bħalu, le, ma jdejqunix.
Jekk it-tifħir lil Alla tiela’ ġmielu,
isma’, wkoll jien ħassejtni tiela’ miegħu.
Inti biss bqajt hawn isfel timxi wrajna.
(Eva, bħala Isawra, u Elena seftura tagħha, jiġu jwerżqu lejn
Adam, ippersegwitati minn uħud mill-kavallieri. Dawn jitilqu.)
EVA
(Taqa’.)
Għajnuna, kavallier!
ADAM
(Jerfagħha.)
Hawn jien. Ħu n-nifs,
nobbli sinjura, qiegħed hawn, qed ngħinek.
Isa, għajnejk iftaħ. Xi sbuħija! Allura
xi ġralha? Għiduli.
ELENA
Aħna xtaqna hawnhekk
serħana nitpaxxew f’nofs in-natura
̶ 97 ̶
għad-dellijiet magħquda tal-ġnien tagħna;

konna bilqiegħda fuq il-ħaxix artab,
tar-rużinjol nisimgħu l-għanja wtiqa;
f’salt rajna par għajnejn ileqqu wara
siġra, u tlaqna niġru kollha mbeżżgħa.
Warajna ġrew bla nifs iħabbtu ż-żraben
erba’ suldati; kważi laħqu fuqna
meta miegħek iltqajna wiċċ imb wiċċ.
ADAM
Tgħid għandi xewqa illi terġgħu tqumu?
Forsi kontu tħalluni bħal ġo ħolma.
O dal-ġisem, kemm jaf ikun hekk nobbli,
ta’ min jgħożżu, u spirituż għall-aħħar!
LUĊIFRU
Int tassew spirituż! Għax id-destin,
ma jkunx jista ’l-maħbub aktar iqadded
minħabba l-ġenn, aktar li jagħmel dak
kollu li joħlom fuq it-tfajla tiegħu.
ADAM
Jidhirli illi darba t-tnejn iltqajna:
konna flimkien maġenb it-tron ta’Alla.
LUĊIFRU
Nitolbok f’isem kollox, tinsa qatt
kemm tkunu ferħanin it-tnejn flimkien,
daqskemm bla gost tinħass għat-tielet waħda.
ADAM
Araha, qed tħares lejna, qed titbissem.
Grazzi O Alla!
̶ 98 ̶
EVA
Int, Kavallier, salvajtni.
Kif nista’…?
ADAM
Mela kliemek mhux biżżejjed?
LUĊIFRU
(Lil Elena.)
Paga żgħira. Jien ma naqlax daqshekk.
ELENA
Mela kemm jiena obbligata lejk?
LUĊIFRU
Int temmen illi n-nobbli kavallier
salva lilek ukoll? O xi ftaħir!
Jekk kavallier isalva ’l-sinjorina,
suldat isalva lill-kamriera żgur.
ELENA
’Ma jien x’inkun irbaħt? Jekk jien bi grazzi
nħallas, qisni minn xi offiża mdejqa;
jekk le, kundanna, bla nirċievi grazzi.
Għalkemm dawk l-erbgħa ma kinux hekk koroh…
ADAM
O dama, għidli fejn trid tmur; int ordna
u jien nobdik!
EVA
Bieb il-kunvent quddiemna.
ADAM
Qed issemmi l-kunvent. Imma l-bieb tiegħu
meta magħluq ma jbarrilix it-tama?
O, agħti sinjal, ħaddan dan is-salib,
̶ 99 ̶
li waqt li dan qed isejjaħli biex

niġġieled, dak inewwilli din il-ħolma sbejħa,
u jien nista’ nistenna snin u snin
meta fl-aħħar jiddili l-premju tiegħi.
EVA
Ara diż-żigarella…
ADAM
Wiċċ il-lejl!
Lewn id-dwejjaq. O Dama, agħtini t-Tama.
EVA
Jien sinjal ieħor ma nistax nagħtik.
It-Tama ma tinbitx ġewwa l-kunventi.
ADAM
Lanqas l-imħabba. ’Ma fejn qiegħda inti,
O tfajla tiegħi, jista’ m’hemmx imħabba?
Ilbiesek mhumiex dawk tas-sorijiet.
EVA
B’dawn il-mistoqsijiet tassew qed tkiddni
u niddejjaq narak hekk qalbek sewda.
LUĊIFRU
Allura l-ħajt lilek ukoll se jagħlaq?
ELENA
Iva, biss iċ-ċavetta mhix fil-baħar.
LUĊIFRU
Jiddispjaċini, għax kont nikkomponi
eleġija sabiħa fuq dal-każ
hekk ikrah.
̶ 100 ̶
ELENA
U ħallina, ja giddieb!
LUĊIFRU
Għaliex? Tgħid mhix idea gwappa, għidli,
tmur f’qiegħ il-baħar għaċ-ċavetta tiegħek?
ELENA
Dak jiena ma rridux.
LUĊIFRU
Imma jien sejjer
niltaqa’ ma’ xi monstru jlesti snienu.
ELENA
Ara, ejja ’l hawn. Afli qiegħed tbeżżagħni.
Iċ-ċavetta nixtieqha ħdejn it-tieqa.
ADAM
Għallinqas għidli x’jismek; tinsiex tgħidli
xi tkun qed tgedwed int u titlob, smajtni?
biex jien ukoll nitlob għalik, għallinqas
’k ma tħallinix naqsam id-destin tiegħek.
EVA
Jisimni Isawra. U inti, kavallier?
It-talb aktar imur mas-sorijiet.
ADAM
Tankred jisimni.
EVA
U b’hekk, Tankred, ħallejtek.
ADAM
Isawra, le, la tħallinix hawn waħdi ;
̶ 101 ̶
għax nisħet l-isem li int semmejtli l-ewwel

fl-addijo tiegħek. Dil-minuta għebet
qisha ħolma; għalhekk kif intawwalha
jekk int tibqa’ enimma, u jekk jiena
ma nistax nirrakkmaha bil-ħajt ħelu
tad-destin tiegħek?
EVA
Issa, isma’ tiegħi
l-istorja: wkoll missieri ma naqasx
jiġġieled sewwa għall-imqaddes Qabar.
Darba bil-lejl ħasduna n-nar u x-xabla:
l-għadu selvaġġ laħaqna taħt it-tined,
u ma kienx hemm mod ieħor kif naħarbu.
Allura għamel wegħda mal-Madonna
li, kieku jirnexxilu jiġi lura,
joffrini lilha kif kont għadni tfajla.
Hu reġa’ lura; b’hekk jiena ħadt l-Ostja,
imbierka skont il-wegħda.
ADAM
Omm qaddisa,
int li ġġorr fik f’miljietha mħabba safja,
ma ħassejtikx offiża b’din il-wegħda
kerha, illi tistampa l-virtù tiegħek
b’ tal-ħtija t-timbru, barra li tas-sema
tibdel il-grazzja ma’ did-dagħwa kerha?
ELENA
Ismagħni, trid tkun taf id-destin tiegħi?
LUĊIFRU
Ġa nafu: int ħabbejt u żlaqt fin-niexef,
erġajt ħabbejt u issa qed tinganna ;
̶ 102 ̶
erġajt ħabbejt − il-maħbub issa dejqek ;

qalbek battala qed tistenna ieħor.
ELENA
Kurjuża din! Jaqaw ix-xitan miegħek?
Għax jiena ma naqtgħekx daqshekk sinċier
li temmen illi issa qalbi vojta.
LUĊIFRU
Għaġġel, sinjur, issellem ma tistax,
u jiena ma nistax rebħieti nwaqqaf.
ADAM
Isawra, kliemek qed iniggżu ’l qalbi,
fi ħlewwa ibdel il-velenu tagħhom,
O dama qalbi, ukoll b’bewsa waħda.
EVA
O kavallier, int smajt bil-ġurment!
ADAM
Imma li jien inħobbok mhuwiex dnub.
EVA
M’hawnx għalik int! ’Ma jien kif nista’ ninsa?
Tankred, jien sejra, jew qed tmurli saħħti.
Addijo, issa fis-smewwiet niltaqgħu.
ADAM
Addijo lilek, u tifkira lili.
(Eva tidħol fil-kjostru.)
ELENA
(Weħidha.)
Brikkuna! Ma nistax immexxi waħdi?
̶ 103 ̶
(Tgħajjat.)
Fejn it-tieqa ċ-ċavetta, mhux fil-baħar!
(Tmur wara Evan.)
ADAM
(Jiġi f’tiegħu.)
Tlaqna!
LUĊIFRU
Ġa tard! Dik hi l-istorja kollha!
Tassew hija miġnuna r-razza tagħkom,
tħares biss lejn il-mara bħal strument
ta’ xewqitha għas-sess bestjali tagħha
u b’idejha tfarfarlek minn ħaddejha
trab ward il-poeżija, u għaliha
tisraq minn fuqha stess fjur imħabbitha
u fuq l-altar tħalliha qisha alla ;
għaliha tgħix, ixxerred demmha għalxejn,
fil-ħin li l-bewsa tagħha bla frott tinxef ;
għala ma tqishiex dejjem bħala mara
fil-fond preċiż tal-vokazzjoni tagħha?
(Sadattant jidlam; tiela’ l-qamar; Isawra u Elena fit-tieqa.)
EVA
Kien qed jixxennaq sew u kien jirtogħ’d!
hu l-eroj, jirtogħ’d tassew quddiemi,
’ma l-virtù tiegħi u t-twemmin jordnaw:
hawnhekk se mmut; jien vittma ta’ qdusiti.
ELENA
Tal-għaġeb kif jiġġennen is-sess tagħna
jekk jinqata’ mill-qawwwa tad-drawwiet;
jiġri bħall-annimali slavaġ wara
x-xewqat, u jneżża’ ’l-wiċċu biċċa sewwa
mid-dinjità, jitmiegħek f’tajn iż-żina;
̶ 104 ̶
jekk le, d-dell tiegħu stess jasal iriegħed,

u jħalli tinxef mingħajr frott sbuħitu,
u jisraq il-pjaċir minn għand kulħadd.
Għax ma jfittixx in-nofs? Il-għala jagħmlu
ħażin xi ftit ta’ mħabba, avventura,
daqqiet b’deċenza ; dan ma nistax nifhem.
Il-mara mhix biss ruħ.
EVA
Elena, ara,
Tgħid hemmhekk għadu, jew għad forsi jitlaq?
Leħnu nixtieq nisimgħu imqar darba.
ADAM
(Lil Luċifru)
Ħares ’l hemm, ara, dik mhix hi fit-tieqa?
Xi ħarsa lejja tgħid ma tagħtinix?
Darba għadni lmaħtha fl-irquqija tagħha!
Isawra, tirrabjax li jien bqajt hawn.
EVA
Naħseb li kieku tlaqt żgur kien ikun
aħjar għalina t-tnejn. Il-qalb maqsuma
tfieq tista’, ’ma jekk jerġgħu iferruha,
terġa’ tnewwaħ.
ADAM
Inti ma tibżax tħares
lejn il-ħlewwa tal-lejl iħabbat lieżem
b’imħabba ta’ qalb kbira, fejn permess
m’għandniex biex nuru l-kobor ta’mħabbitna?
Ma tibżax illi s-seħer jieħdok miegħu?
EVA
Dan kollu nħossu fija, qiegħed jgħix
̶ 105 ̶
bħal ħolma ta’ saħħara, illi forsi

tiġi mis-sema żżur lid-dinja tagħna.
Qiegħed jinstema’ fl-arja kant mill-isbaħ
fejn jitbissmu elf ġenju li jitbewsu
bħala aħwa bejn il-weraq; biss jaħasra
m’għadhomx joqorbu lejna u jkellmuna.
ADAM
U għala? Forsi l-ħajt imwaqqa’ qiegħed
ifixkilna? Wara li kemm-il darba
irbaħtlu lill-pagan, tgħid dan il-ħajt
għad jiġi żmien li jirnexxili naqbżu?
LUĊIFRU
Le, żgur, għax hemm tiddefendih il-qawwa
ta’epoka, minnek aktar qawwija!
ADAM
Ara min qed jitkellem! Ħa ħa ħaj!
(Xi ħatab jaqbad fil-bogħod.)
L-EREŻJARKI
(Flimkien mill-bogħod.)
1. Eħles lil ruħi mix-xabla, ruħi biss salva mill-kelb.
2. Eħlisni minn ħalq iljun u għinni kontra l-qrun tal-bufli.
3. Insemmi ismek ma’ ħuti; infaħħrek fil-laqgħa mal-poplu.
EVA
Aħfer ’il ruħna minn dnubietha, O Alla!
ADAM
(Jgħaddi lura mbeżża’.)
Kant orribbli!
LUĊIFRU
Dan hu l-kant taż-żwieġ tiegħek.
̶ 106 ̶
ADAM
Xorta! Lili xejn aktar ma jbeżżagħni;
għalik, ħanini, jien nisfida kollox.
IL-PATRIJIET
(F’kor ’il bogħod.)
1. Jistħu dawk li jiffanfraw kontrija.
2. Jittrijonfaw u jifirħu dawk li jixtiquli ġustizzja; jalla
jgħajtu dejjem: ‘Kbir hu Dak li hu etern, li jixtieq saħħa
lill-qaddej tiegħu.’
(Fil-bidu ta’ dal-kant, Adam, li jkun mexa lejn il-bieb tas-
sorijiet, jieqaf. Fuq it-torri hemm kokka tgħajjat; fl-arja jtiru
nisa sħaħar ; quddiem il-bieb jogħla skeletru mill-art u jmur
quddiem Adam qisu biex jisfidah.)
EVA
(Tagħlaq it-tieqa mbeżżgħa.)
Għinna, Mulej!
L-ISKELETRU
Barra minn dan il-post!
ADAM
Min inti, spettru?
L-ISPETTRU
Jiena dak li kont
nitgħannaq miegħek, dak li kont inbusek.
SAĦĦARA
(Tidħaq.)
Ħeħħe! Żerriegħa ħelwa, frotta qarsa.
Dan, tfaqqis il-ħamiem, twelid is-sriep.
Insejħulek, Isawra.
̶ 107 ̶
ADAM
Xi xbihat!
Imma issa għidli, int inbdilt jew jien?
Kos, mill-ewwel għaraftek, mit-tbissima.
X’inhija r-realtà, x’inhuwa l-ħolm?
Għajjew dirgħajja bil-maġija tiegħek.
LUĊIFRU
X’kumbinazzjoni ltqajt ma’ poplu ħelu!
Dan l-unur jiena ilni nistennieh.
Sħaħar mill-isbaħ, diċenti ; jgħadduhom
lin-ninfi għarwenin, mingħajr prudenza,
u oħtna mingħajr żmien, il-monstru Mewt,
karikatura gwappa tal-virtù
żorra li tqalla’ wkoll iben din l-art,
insellmilkom. U…jisgħobbija sewwa
li m’għandix żmien dal-lejl ngħaddih inlablab.
(Il-fantażmi jgħibu.)
Tankred, Tankred, ħabibtek sabbtet dik
it-tieqa. Għala nibqgħu hawn għal-lejl?
Ir-riħ kiesaħ, u l-gotta tkompli tweġġa’.
Elena daqt tasal; u… x’se nagħmlu issa?
Għandu x-xitan jagħtiha għan-namrar?
Kieku ta’ min jgħaddih biż-żmien għal dejjem
u juri hu min hu u juri x’jagħti.
Tal-għaġeb illi l-bniedem mingħajr kwiet,
għall-imħabba bilgħatx, u jbati sewwa,
fil-ħin illi x-xitan, daqs is-silġ kiesaħ,
bilkemm jista’ jiskappa mill-imħabba.
ADAM
Int, Luċifru, mexxina għal ħajja ġdida!
Jien iġġilidt għal ideat qaddisa,
u sibt kundanna f’kunċett ikrah, iebes.
Darba, għall-glorja t’Alla, offrew bniedem;
̶ 108 ̶
ma jixirqux ’il-bniedem ħsibijieti.

Xtaqt ’il-pjaċiri n’tihom spirtu nobbli,
imma tawhom it-timbru ta’ ħtijiet.
Jien ħlaqt virtù kavallereska u hi
bħal bi stallett nifditli qalbi. Barra!
Lejn dinja ġdida! Il-valuri tiegħi
urejthom sew fil-ġlied u fir-riżenji;
m’għandix għax nistħi nċedi posti, jiena,
u lili ħadd mhu se jentużjażmani;
inħallu d-dinja timxi skont il-moda ;
m’iniex aktar se mmexxi r-roti tagħha,
u meta togħtor qisni m’iniex jiena.
Għajjejt biżżejjed, issa rrid nistrieħ.
LUĊIFRU
Allura strieħ. Imma jien bilkemm nemmen
li r-ruħ, dil-qawwa li m’għandhiex mistrieħ,
se tħallik kwiet. Adam, imxi warajja!
ϖϖϖ
̶ 109 ̶
IT-TMIEN XENA
̶ 110 ̶
(Fi Praga. Ġnien fil-palazz tal-Imperatur. Fuq il-lemin,

kmajra ; fuq ix-xellug, torri astronomiku ; fuq quddiem,
gallarija bl-iskrivanija ta’ Kepler29 b’siġġu u strumenti
astronomiċi. Luċifru bħala l-qaddej ta’ Kepler qiegħed fil-
gallarija. Fil-ġnien, kortiġjani u dami jippassiġġaw fi gruppi.
Fosthom hemm Eva bħala Barbarina, mart Kepler. L-
Imperatur Rudolfu jiddiskuti ma’ Adam (Kepler). Fil-fond,
injam jaqbad għall xi ereżjark. Flgħaxija; wara jaqa’ l-lejl;
żewġ kortiġjani jgħaddu fuq il-quddiem tal-xena.)
L-EWWEL KORTIĠJAN
In-nar mill-ġdid? Ereżjark jew saħħara?
IT-TIENI KORTIĠJAN
Tassew ma nafx. Illum ħadd ma jrid jaf.
Madwar in-nar xi kanalja se ssib,
u lanqas jidhru l’huma wisq kuntenti:
jew siekta jħarsu jew minn taħt igergru.
L-EWWEL KORTIĠJAN
Fi żmieni dik id-dehra kienet festa:
kien ikun hemm dawk tal-palazz, in-nobbli.
Ħeqq, żmien sabiħ jispiċċa dejjem hekk.
(Joħorġu.)
LUĊIFRU
Fil-frisk tal-lejla tħossu dan in-nar.
Ilni nħossu jsaħħanni, imma nibża’
li jintefa dalwaqt.U mhux b’xi ordni
jew biex indaħħlu xi idea ġdida
imma f’daż-żmien ta’ bla interess ta’ xejn,
ħadd mhu se jżidlek ħatab ġdid, mhux hekk?
Taf illi qed interter? Imma għalxejn,
għax hekk titfarrak kull idea kbira.
̶ 111 ̶
(Joħroġ u jmur fit-torri. Rudolfu u Kepler jgħaddu min-naħa

ta’ quddiem tax-xena.)
RUDOLFU
Kepler, waqqafli l-oroskopju tiegħi.
Qed nibża’, għax dal-lejl ma ħlomtx sabiħ.
Insomma, f’liema stat waslet kewkbieti?
Minn xi jiem ilu u preċiż madwarha,
f’ras is-Serpent30, tfaċċa sinjal t’awgurju.
ADAM
Sinjur, skont l-ordni tiegħek, dalwaqt lest.
RUDOLFU
Kif ikun għadda ż-żmien tassew diffiċli,
nistgħu nerġgħu nibdew dak ix-xogħ’l kbir
illi sa ġranet ilu ma rnexxiex.
Jiena qallibt ’il Hermes Trismegistos31,
Synesius32, Albertus, Paracelsus 33,
ta’ Salamun34 il-miklem, u oħrajn,
sakemm sibt dak l-iżball li konna għamilna.
Meta mlejna bil-għaraq lir-Re xwejjaħ35,
dehret iċ-Ċawla36 mal-Ljun Aħmar37 magħha,
u mbaghad wara ġie l-Merkurju doppju38
biż-żewġ pjaneti, l-aċdu tal-metalli39
tal-għorrief; imma issa nsejna nħalltu
n-nar umdu u l-ilma niexef, u għalhekk
ma rriżultax fi “żwieġ qaddis”, glorjuż,
illi ż-żogħżija jferra’ f’vina xwejħa
u jagħti n-nobbtà ’l-metalli griżi.
ADAM
Qed nifhmek, Eċċellenza.
̶ 112 ̶
RUDOLFU
Issa ħaġa oħra:
hawnhekk qiegħda tinxtered xniegħa fuqek,
li inti qlibt għal xi duttrina ġdida,
u tiċċensura qgħadt tal-Knisja d-dommi.
Ukoll issa meta ommok qiegħda l-ħabs
mixlija għax saħħara, int ukoll
issuspettat għax qed tipprova lilha
teħles mill-ħabs.
ADAM
Mela jiena mhux binha?
RUDOLFU
Ibni, għalik l-omm vera hija l-Knisja.
Mela ħalliha d-dinja, kif inhi
tajba; tippruvax ittejjibha billi
tħarbatha. Kemm għamilt favuri miegħek!
Missierek kien il-kap tal-bar u jiena
in-nobbiltà kabbartlek, għalkemm dan
swieli mhux ftit. Ressaqtek lejn il-tron,
u ma’ Barbara Müller irnexxielek
titħabbeb. Nerġa’ ngħidlek: moħħok hemm!
(Jitlaq. Adam mitluf jaħseb kif kien fuq it-taraġ tal-gallarija
tiegħu. Jaslu żewġ kortiġjani fuq il-quddiem tax-xena.)
IT-TIELET KORTIĠJAN
L-astrologu hawn hu! Reġa’ ġie jżurna.
IR-RABA’ KORTIĠJAN
Miskin, il-għira qed titturmentah ;
id-dinja l-ġdida għalih ma tfisser xejn ;
minn dejjem bidwi kien, hekk għadu llum.
̶ 113 ̶
Ma jafx li veru kavallier irid
jadura dama bħala xbiha t’alla,
sa jmut għaliha bla ma joqgħod jaħseb
jekk xi kalunnja tmiss il-virtù tagħha?
Fl-imħabba jissuspetta għan dubbjuż.
EVA
(Ma’ grupp ieħor, timxi ma’ żewġ kortiġjani u mbissma tmiss
l-ispalla tat-tieni kortiġjan bl-imrewħa tagħha.)
O kavallier, aħfirli taf, f’ġieħ Alla.
Ma niflaħx nidħaq aktar biċ-ċajt tiegħek.
Hemm inti, ħares, dawk iż-żewġ sinjuri
kemm huma serji! Forsi qabad miegħek
l-ispirtu tar-riformi? Mela itlaqni,
m’iniex kapaċi nsofri bniedem bħalek,
li jgħir għalina bi ħsieb valenuż
fuq did-dinja brillanti għalkemm kwieta
u joħolm dwar dinja oħra għal kollox ġdida.
Għażiża dama, din l-akkuża lilna
ma tolqotniex. U l-bidla min iridha?
L-EWWEL KORTIĠJAN
Imma jekk m’iniex sejjer żball, hemmhekk
hemm raġel b’xi sinjali koroh f’wiċċu.
EVA
Forsi żewġi miskin? U le, f’ġieħ Alla,
quddiem wiċċi fih la tissuspettawx
la miegħu f’għaqda mqaddsa ried jgħaqqadni.
Diġà marid, jinsab ħafna marid.
̶ 114 ̶
IT-TIENI KORTIĠJAN
Forsi marid minħabba għajnejk brillanti?
Tgħid, dak li xiħadd ieħor bla kuraġġ
jista’ joffendik b’għira hekk pikuża?
Li kieku nista’ jien l-ingwanta nitfa’
’il min hu kuraġġjuż, u nistħajjilni
Kavallier tiegħek!
(Sadattant jaslu ħdejn Adam.)
Mela issa ltqajna.
Nixtieq immur inżur il-proprjetà,
imma rrid nara l-ajru kif se jkun.
L-EWWEL KORTIĠJAN
U jiena nixtieq naf il-kewkba t’ibni
li għadu kemm jitwieled il-lejl l-ieħor.
ADAM
Sinjuri, għada jkunu lesti t-tnejn.
IR-RABA’ KORIĠJAN
In-nies sejrin. Nitilqu aħna wkoll.
It-taraġ hawn. Il-lejl it-tajjeb, dama.
(Minn taħt.)
Siegħa oħra mela.
EVA
(Minn taħt.)
Fil-kamrin niltaqgħu.
(Tgħajjat.)
Sinjuri, l-lejl it-tajjeb.
(Lil żewġha.)
̶ 115 ̶
Ej’, ħanini.
(Joħorġu kollha. Adam u Eva jmorru fil-gallarija. Adam
ipoġġi fuq il-pultruna. Eva tibqa’ bilwieqfa quddiemu. Jidlam
bil-mod.)
EVA
Ġwann, għandi bżonn il-flus.
ADAM
Eh? Lanqas ewro.
Mhux kollox int ġarrejt?
EVA
Se nsofri jiena?
Il-kortiġjani nisa jibbrillaw
qishom paguni ; jiena nistħi nidher
quddiemhom. Safrattant jekk kortiġjan
jagħmel inkin quddiemi u jgħidli mbissem
li fosthom inkun qisni xi reġina,
nistħi flokok li inti lir-reġina
tħalliha f’dik il-qagħda fil-palazz.
ADAM
U taħseb illi jien ma nippruvax
binhar, billejl? Għalik jiena diġà
sal-għerf tiegħi ttradejt ; wasalt biex bnejt
xi tagħrif fuq it-temp u l-oroskopji.
Jien naħbi dak li r-ruħ bih indunat;
niddikjara, naf sew x’jien ngħid, il-falz,
imissni nistħi, għaliex jiena eħżen
mis-Sibilli40, li kienu jaslu jemmnu
dak li jgħidu, meta jien ma nemminx.
’Ma jien biex ngħoġbok lest biex nagħmel kollox.
Għalhekk fejn ser inqiegħed flus il-ħtija?
Mid-dinja ma rrid xejn ħlief lejl u kwiekeb
̶ 116 ̶
li jiddu f’armonija misterjuża.

Ħu l-bqija għalik. Fl-aħħar mill-aħħar, x’iżjed?
Il-kaxxa tal-Imperu vojta, għalkemm
wara ħafna tqanżiħ jaslu li jħallsu.
Ukoll int, għada dawk il-flus f’idejk
se tara bla ma tasal tgħidli grazzi.
Xi wġigħ ta’ ras dan kollu! Qiegħda tara?
EVA
(Tibki.)
Xejn ma jogħġobni dak li qiegħed toffri ;
mela dak li tajt jiena mhux biżżejjed,
jien, bint in-nobbli, meta għaqqadt ġejjieni
mal-grad tiegħek dubbjuż? Mhux b’ħilti kont
li tlajt fil-ogħla grad? Għidli le wkoll!
ADAM
Allura l-moħħ u l-għerf huma dubbjużi?
Ir-raġġ li jtir mis-sema għal fuq wiċċi
ma tafx minn fejn hu ġej? U n-nobblità
fejn se ssibha ħlief hawn? U dak li inti
ssejjaħ hekk, mhu xejn ħlief pupa antika,
bla saħħa. Tiegħi eterna u qawwija…
Ja mara, jekk tifhimni, u jekk qalbek
tixxierek sew ma’ tiegħi, bħalma darba
ħsibt jien mal-ewwel bewsa, kont tiftaħar
bija, u l-ferħ qatt ma kont tfittxu barra
minni; u dak li hu fik ħelu ma
taħlihx fid-dinja, u l-morr tasal
terfgħu għad-dar tagħna. Ja mara, kemm
ħabbejtek jien, u għadni, imma l-għasel
mhu xejn għal qalbi ħlief morr u niggieżi.
Jisgħobbija tassew nara kif qalbek
tista’ ’l fuq togħla basta tista’ tkun
mara tasssew u tal-affari tiegħek.
̶ 117 ̶
Id-destin qerdek, għamel minnek pupa

bħalma żmien il-kavallieri bidlek f’alla.
’Ma dak iż-żmien ħasbuh żmien mill-aħjar.
Illum mod ieħor ; iż-żmien iva nbidel,
Il-pupa-allina41 taħbi biss id-dnub.
Jien kont ninħall miż-żwieġ b’qalbi maquma,
imma darbtejn naħsibha, u inti forsi
mingħajri tħossok tkun aktar ferħana.
Imma mill-ġdid nisma’ l-ordni qadima,
l-awtorità, tgħajjat tal-knisja l-vuċi:
“mela ibqgħu flimkien sa jasal tmiemkom.”
(Ibaxxi rasu bejn idejh. Eva żżiegħel bih.)
EVA
O Ġwanni tiegħi, tagħmilx f’qalbek, isa;
jekk xi kultant jagħtini ngħid xi kelma,
mhux il-ħsieb tiegħi illi noffendik,
imma l-palazz hu hekk lussuż, u d-dami
b’kulħadd jiddieħku u suppervi sewwa,
għalhekk kif nista’ nibda ma nwarrabx?
Fl-aħħar mill-aħħar, żgur m’aħniex nitlewmu.
Il-lejl it-tajjeb. Dwar il-flus, tinsiex!
(Tmur fuq it-taraġ in-naħa t’isfel tal-ġnien.)
ADAM
Taħlita stramba ta’ ħażin u nobbli
mal-għasel imħalltin u mal-velenu
hija kull-mara. Allura għala tiġbdek?
Għax hi għandha t-tjubija tagħha wkoll,
imma ’l-ħtijietha nixħet f’ħoġor żmienha.
Inti, hemm…!
(Jiġi Luċifru bil-lampa f’idu u jpoġġiha fuq il-mejda.)
LUĊIFRU
Hawn, sinjur. Ordna u nobdik.
̶ 118 ̶
ADAM
X’temp ser ikollna, barra l-oroskopju.
Iddewwimnix, nistenniehom malajr.
LUĊIFRU
Dażgur, bil-pompa kollha! Min lest jagħti
flusu għal dak li jrid sal-inqas ordni?
ADAM
Biss mhix daqshekk li tkun tassew assurda.
LUĊIFRU
O, lanqas naħseb illi tkun daqshekk li
jistgħu sew jinkwetaw il-ġenituri.
Kull min jitwieled mhux Messija ieħor?
Kewkba brillanti għal familja ħienja?
Il-viljakk fih se jidher hu u jikber,
(Jikteb. Sadattant Eva tasal fil-gabbana ; it-tielet kortiġjan
jgħaddi quddiemha.)
KORTIĠJAN
Xi dwejjaq! Issa ili hawn nistenna!
EVA
Taħseb l’hi wisq għalik toqgħod f’ riħ frisk
matul il-lejl, fil-ħin li jien naqlibha
lit-twajjeb żewġi? U minħabba fik,
minħabba fik, qed niġbed fuqi s-saħta
tas-sema u ħaqq id-dinja kif iddur.
Tas-sema s-saħta u tad-dinja l-ħaqq
ma jidħlu qatt f’din il-gabuba tagħna.
ADAM
(Joħlom.)
Jien xtaqt iż-żmien fejn temm il-ġlied għal kollox,
̶ 119 ̶
fejn ħadd ma jbiddel l-ordni tad-drawwiet

soċjali, u dan il-preġudizzju, fejn
jiena għad nistrieħ, u bi tbissima
inħalli l-ġrieħi jfiequ wara l-ġlied
qalil. Issa dan wasal, imma għalxejn,
għax ir-ruħ f’dan sidri tgħix, werrieta twajba
u muġgħuha, li mis-smewwiet irċieva
l-bniedem iblah li ried għemil u li barra
li mill-mistrieħ naqqasli, qed jiġġieled
kontra l-pjaċiri għażżiena. L-inbid ġibli.
Qed nirtogħ’d. Did-dinja kesħet, għalhekk
sew insaħħanha sabiex f’daż-żmien ikrah
nagħmel kuraġġ, ninqala’ mit-trab tiegħu
mistmell. Iftaħ u urili l-kotba tiegħek
qaddisa u sigrieta, O smewwiet!
(Luċifru jnewwel l-inbid. Adam jixrob sal-aħħar tax-xena.)
Wara li l-liġijiet tgħallimt bil-moħbi,
issa qed ninsa kollox, sa ġrajjietna.
Imm’ inti tibqa’ etern, u meta dawk
għad jgħosfru minn hawnhekk, inti terfagħni,
fil-waqt li dawk jgħaddsuni dejjem ’l isfel.
KORTIĠJAN
Ħe, Barbarina, kieku int kont tiegħi!
Jekk ifettillu Alla jieħu ’l żewġek,
jalla fis-sema jibqa’ dejjem moħħu,
bħalma għamel dejjem matul ħajtu kollha.
EVA
Biżżejjed, kavallier! Jiddispjaċini
daqshekk għalih, miskin, daqskemm għalik,
forsi bewsa ma ssibx bejn id-dmugħ tiegħi.
KORTIĠJAN
Qed tiċċajta!
̶ 120 ̶
EVA
Le, qed inkun sinċiera.
KORTIĠJAN
Ma nistax nifhmek. Hawn xi ħadd li jifhmek?
O Barbarina, int żgur ma tħobbnix,
jew inkella, jekk inkun fqir, fl-eżilju,
kieku x’kont tagħmel, għidli int, għalija?
EVA
Fuq dan bħalissa ma nistax inwieġbek.
ADAM
Tgħid jiġi għad iż-żmien li jista’ jħarbat
l-indifferenza għamja, u jattakka
b’qawwa ġdida daż-żibel ġdid għal żmienna,
biex skont il-liġi jikkastiga, jnaqqi,
(Iqum u jgħaddi mxengel fuq tarf il-gallarija.)
u ma jibżax mir-rimedji speċjali,
u ma jibżax il-kelma stramba jlissen,
dik li bħal qawwa hekk setgħana, għamja,
timxi triq id-destin u tisfrakassa
’l dak illi forsi fetaħ ħalqu u qalha.
(Tinstema’ l-‘Marseillaise’.)
Hemm hija tal-ġejjieni l-għanja ċara,
kelmiet maħsuba, taliżman setgaħni
li ’l din l-Art xwejħa tlibbes biż-żgħożija.
ϖϖϖ
̶ 121 ̶
ID-DISA’ XENA
̶ 122 ̶
(Ix-xena malajr tinbidel fi Place de Grève42, Pariġi: il-

gallarija ssir post il-giljottina: mejda ssir giljottina ;
maġenbha hemm wieqaf Luċifru bħala l-qattiel. Adam bħala
Danton43 qed jirrieċpa fit-tarf tal-palk quddiem poplu rrabjat.
Mal-ħsejjes tat-tanbur, jidħlu tliet rekluti liebsa bla kont u
joqogħdu quddiem il-palk. Xemx.)
ADAM
(Ikompli.)
Fratellanza, ugwaljanza, ħelsien!
POPLU
Il-mewt għal kull min dan ma jaċċettahx.
ADAM
Hekk hu! Hemm żewġ kelmiet li se jsalvaw
l-idea kbira illi ħadd ma jrid.
L-ewwel waħda t-twajbin li lissnuhielna:
‘Pajjiżna fil-periklu’. Fis jistenbħu!
Lill-imħarbtin infaqqgħu t-tieni waħda:
il-kelma: ‘Triegħdu’! U jidħlu sew f’qoxrithom.
Sa rejiet qamu kontra tagħna ; ras
ir-re tagħna, f’saqajhom tfajnihielhom ;
u qamu l-qassisin; aħna s-sajjetta
minn idhom ħtafna, imma erġajna qegħ’dna
fuq it-tron dak il-moħħ li tant sawtuh.
Imma kien b’saħħtu wkoll it-tieni leħen
illi pajjiżna lissen lit-twajbin.
L-armati qed jiġġieldu fil-fruntiera,
ħdax-il waħda, fejn dawk iż-żgħażagħ tagħna
qed jiġġieldu, eroj flok dawk li waqgħu.
Allura għaliex qed jgħidu li ġennata
tnaqqi bil-għatx tad-demm lin-nazzjon tagħna?
Meta jagħli l-metall, jaqa’ l-irmied,
biss jibqa’ l-metall nobbli fl-isbaħ dehra.
̶ 123 ̶
Ukoll jekk inħossuna għatxana għad-demm,

għalhekk jaħsbuna mostri, ’ma pajjiżna
jibqa’ kemm kbir kif ukoll dejjem ħieles!
REKLUTI
Agħtuna l-armi, ’tuna ’l min imexxi!
ADAM
Għandkom raġun. Intom tixtiequ l-armi
meta mimlija b’nuqqasijiet kbar,
saqajn għarwiena, ħwejjeġ imqattgħin,
imma bil-bajunetta tirbħu kollox,
rebbieħa tkunu, poplu qatt mirbuħ.
Għadhom kemm ħasdu ras ta’ ġeneral,
li kien qiegħed imexxi lis-suldati
u ħalliehom jirbħuh.
POPLU
Ja traditur!
ADAM
Dik kelma f’waqtha! Il-poplu teżor wieħed
għandu x’joffri b’qalb kbira ’l-art twelidu,
dan huwa d-demm. U bejn li tiddisponi
mit-teżor sagrosant tal-poplu, u tfalli
li d-dinja tirbaħ, dan hu tradiment.
(Minn fost ir-rekluti joħroġ uffiċjal.)
UFFIĊJAL
Jiena lest immur floku, ċittadin,
u nħassar darba għal dejjem dik il-ħtija.
ADAM
Ħabib, ta’min ifaħħar din qlubitek ;
biss, biex turini illi kliemek jasal,
̶ 124 ̶
qabel, nixtieq narak fuq dejr il-ġlied.
UFFIĊJAL
Il-prova qiegħda hawnhekk, f’ruħi, u ras
jiena għandi wkoll u forsi aktar siewja
minn dik li waqgħet.
ADAM
U fejn hu l-garanti
li se jagħtini dak li qed nitolbok?
UFFIĊJAL
X’hemm aktar minni, li għalija l-ħajja
ma tiswa xejn?
ADAM
Iż-żgħażagħ mhux hekk jaħsbu.
UFFIĊJAL
Se ngħidhielek tal-aħħar, ċittadin.
ADAM
Bil-mod. Fl-aħħar għad tasal int ukoll.
UFFIĊJAL
Qed nara, int m’intix tafdani; tgħallem
ara x’ħobż niekol qabel, ċittadin.
(Jispara għal rasu.)
ADAM
Jiddispjaċini ħej, għax kien jixraqlu
balla tal-għadu. Ħuduh ’l hemm, ħbieb tiegħi.
Issa nerġgħu niltaqgħu wara r-rebħa.
(Ir-rekluti joħorġu.)
Kieku xortik jaħasra nista’ naqsam!
̶ 125 ̶
Issa għalija ġlied baqa’ u mhux glorja,

u lanqas għadu, għaliex forsi bih
huwa unur li tmut u li minn taħt
bil-moħbi jonsob lili u ’l pajjiżi.
IL-POPLU
B’sebgħek urih, u dan imut mill-ewwel.
ADAM
’Il min stajt nuri, ngħidlek jien, ġa miet.
IL-POPLU
U s-suspettati? Min hu ssuspettat
hu diġà ħati u ttimbrat mill-poplu,
oraklu rett! Il-mewt! Ej’ nagħtu l-mewt
’l-aristokratċi! Ngħarblu sew il-ħabs!
Il-ħaqq! Il-poplu huwa sagrosant.
(Il-poplu jmur fil-ħabsijiet.)
ADAM
Il-periklu mhux hemm. Il-firroll qawwi.
L-arja ħażina, li ’l-moħħ tasal tgħaxxex
’u l-muskoli, żgur tgħinkom. Tersqux ’l hemm.
B’rasu għolja, ġa l-qerq qed jiżżuffjetta
u jsinn is-sejf fuq bank il-Konvenzjoni.44
IL-POPLU
Isaw, ’l hemmhekk allura, għax biżżejjed
ma għarbilniehx. Le, ’l hemm immorru wara.
Issa fil-ħabsijiet ; nitħarrġu hemm.
U int, Danton, iġborli l-ismijiet
tat-tradituri.
(Il-poplu jitlaq mgħaddab. Sadattant uħud mis-sansculottes
iġibu quddiem il-palk markiż żagħżugħ u Evan, bħala oħtu.)
̶ 126 ̶
WIEĦED SANSCULOTTE45
Hawn qegħdin inwasslu
mill-ġdid quddiemkom żewġ aristokratċi
suppervi, u bħala prova b’libsa bajda,
lussuża ; dana juri l’huma ħatja.
ADAM
Ħo, ħo, x’par nobbli! Ersqu, ersqu, żagħżagħ.
WIEĦED SANSCULOTTE
Għal wara l-imseħbin ; qed jistenniena
hemmhekk ix-xogħol; il-mewt għat-tradituri!
(Is-sansculottes joħorġu flimkien mal-poplu; iż-żgħażagħ
jippassiġġaw fuq il-palk ; jibqgħu xi gwardjani.)
ADAM
Dis-simpatija lejkom ma nistax
naf minn fejn nifdet, imma nieħu r-riskju
biex insalvakom jien ; oqogħdu hemm.
MARKIŻ
Danton, jekk konna ħatja u kastig
m’aħniex se nieħdu, inkunu tradituri
ta’ pajjiżna ; ’ma jekk aħna bla ħtija,
ma rriduhiex il-maħfra kiesħa tiegħek.
ADAM
Inti min int, biex lil Danton tisfida?
MARKIŻ
Markiż.
DANTON
Ma tafx li issa t-titli għosfru,
ħlief ‘Ċittadin’?
̶ 127 ̶
MARKIŻ
Tassew? Għadni ma smajtx
li r-re ħassar it-titli l’għandna fostna.
DANTON
Ieqaf, belhieni. Issa idħol fl-armata ;
karriera ġdida qiegħda tistenniek.
MARKIŻ
Jien, ċittadin, ebda permess ma tagħni
r-re biex nidħol f’armata barranija.
ADAM
Allura għall-mewt.
MARKIŻ
Allura se jmut ieħor
għar-re mill-qalba tal-familja tiegħi.
ADAM
Għax il-mewt qed tistieden hekk għalxejn?
MARKIŻ
Int taħseb l’intom biss ulied il-poplu,
għandkom id-dritt għal dal-privileġġ nobbli?
ADAM
Qed tisfida? Jien naf ukoll nisfida.
Min minna l-aktar b’saħħtu? Imma jiena
se nsalvak kontra qalbek. Għal karattru
bħal tiegħek, ġejjieni l-aktar kwiet, fejn
tfarrku diġà tal-partiti l-ġibdiet,
jirringrazzjani. Isa, ħuduh f’dari.
Intom se tkunu responsabbli tiegħu.
(Uħud mill-gwardjani armati jieħdu ’l barra lill-Markiż.)
̶ 128 ̶
EVA
Żomm iebes, ħija!
MARKIŻ
Oħti, Alla jħarsek.
(Joħroġ.)
EVA
Ras illi mihjiex agħ’r minn dik ta’ Roland46.
ADAM
Minn xofftejn ħelwin sew, kliem iebes wisq!
EVA
Hawnhekk mhux post għal kelma aktar ħelwa.
ADAM
Palk ikrah wisq: dik hija d-dinja tiegħi.
Int u għaddej minn fuqu, biċċa sema
miegħek imxiet u ġa keffnitni fiha.
EVA
L-annimal lest għall-qatla, il-qassisin
ma daħkux bih hekk kif iltaqgħu miegħu.
ADAM
L-offerta, emminni, huwa jiena stess,
ukoll jekk ħafna għall-qlubija tiegħi
jgħiru. Imdejjaq…, ħajja u mewt għalija….
nistħajjel it-tron tiegħi jitilquh
jum wara jum uħud minn din il-ħajja,
u jien nistenna wkoll, għad tasal tiegħi.
Bid-demm imxarrba tweġġa’ s-solitudni,
xenqa misterjuża. Xi ħlewwa tħobb!
Jekk imqar, mara, għal jum wieħed biss
̶ 129 ̶
dwar is-smewwiet tgħallimni, l-għada sieket

inniżżel rasi taħt il-giljottina.
EVA
Imma għidli inti, tista’ tħobb f’daż-żmien
f’dan it-terrur? Ma tbeżżgħekx il-kuxjenza?
ADAM
Il-kuxjenza hija privileġġ il-baxxi.
Min huwa mmexxi mid-Destin m’għandux
żmien joqgħod b’seba’ għajnejn. Qatt smajt ċiklun
xi darba waqaf għaliex warda għajjiena
obdiet triqatu? U min jippretendi
jgħaddi ġudizzju fuq xi ħadd ta’ ħajja
pubblika? U min jista’ fi triqtu jifli
u jmexxi ’l Brutus47 u lil Katalina48
f’ħajjithom? Jew se naslu biss biex nemmnu
illi xi ħadd famuż, bniedem m’għadux
imma sar hekk, u ma jinteressawhx
l-interessi ċkejknin u l-ħsibijiet
ta’ kuljum? Dan temmnux għax il-qalb
tħabbat ukoll fuq it-tron; jekk Ċesri
kellu l-maħbuba, dan sar jafu biss
forsi tfajjel, u forsi lanqas ħaseb
li d-dinja tibża’ minnu u qudddiemu
tirtogħod. Issa ’k inhu hekk, isa għidli,
għala tħobbni ma stajtx? Jgħidu li l-qalb
tobgħod jew tħobb skont id-destin, mill-bidu.
Inħoss li qalbi tersaq sew lejn tiegħek.
Allura, dama, ma tifhmux leħinha?
EVA
Ukoll jekk iva, għalxejn. Int Alla ieħor
qed imexxik, mhux dak li jmexxi lili.
Għalhekk ma nistgħux nifhmu lil xulxin.
̶ 130 ̶
ADAM
Għalhekk ħallik mill-ideali fl-arja,
u għala tadura lill-allat stranġieri?
Lill-mara jixraq biss altar etern
u żagħżugħ ; dan m’huwa xejn ħlief il-qalb.
EVA
Ukoll altar mitluq joffrilna l-martri.
O Danton, aktar nobbli tieħu ħsieb
u tagħder ir-rovini milli tfaħħar
’il xi awtorità l’għadha kif nifdet;
u nżid: dis-sejħa tixraq sewwa ’l-mara.
ADAM
S’issa għadu ħadd ma nduna kif inħossni.
Biss jekk ħabib jew għadu jkollu jara
dak ir-raġel imsawwat mid-destin
did-dinja jnaddaf b’ħeġġa liema bħalha
issa jiqaflek fuq il-giljottina
biex iħobb tfajla, u bid-dmugħ f’għajnejh
kien iħabbar illi Danton għad jaqa’ ;
jidħaq u ħadd ma jibża’ aktar minni.
Talanqas nitlob qiegħed dawl it-tama.
EVA
Jekk ruħek ’l hemm mill-qabar tħossha sielma,
u tal-epoka tarmi t-trab imdemmi,
forsi…
ADAM
Titkellimx aktar, tfajla, ieqaf ;
jien ma nemminx li hemm ħajja oħra wara,
għalkemm kontra d-destin bla nifs niġġieled.
̶ 131 ̶
(In-nies jerġgħu lura qishom slavaġ iġorru armi qerrieda, u xi

rjus imdemma fuq il-lanez. Uħud minnhom iqajmu strobju fuq
il-palk.)
POPLU
Għamilna l-ħaqq. X’suppervja din ir-razza!
WIEĦED SANCULOTTES
(Jagħti ċurkett il Danton)
Dana ċurkett fuq il-banketta t’artna.
Brikkun tahuli f’idi meta kont
qiegħed inġorr sikkina. Milli jidher
ħasbuna ħallelin. Intom għadkom
ħajjin? Mela ċaqilqu wara ħutkom.
(Jinfed lil Evan u din taqa’ wara l-palk.)
ADAM
(Jgħalqilha għajnejha.)
Dak huwa t-tmiem! Lid-Destin min jirbaħlu?
POPLU
Għall-Konvenzjoni! Ċittadin, mexxina.
Ġbarthom kollha l-ismijiet tal-faċċoli?
(Il-poplu jitlaq minn fuq il-palk. Eva bħala ħaddiema imma
mċerċra u eċċitata toħroġ mill-folla u b’sejf f’id waħda u ras
kollha demm fl-oħra, titlaq tiġri lejn Danton.)
EVA
Danton, ara, dan membru tal-konfoffa.
Ried joqtlok, imma qtiltu jien minflok.
ADAM
Kieku kien aħjar minni f’xogħli, dan,
għamilt ħażin ; jekk le, tajjeb għamilt.
̶ 132 ̶
EVA
Allura sew! Għal dan irrid nitħallas:
għaddi lejl miegħi, inti raġel kbir.
ADAM
Oh kemm inti simpatika, gustuża,
u x’tenerezza tħaddan, tigra tiegħi!
EVA
Tassew, ja ċittadin, u int ukoll
qisek ta’ klassi għolja, ta’ demm blu,
jew forsi b’deni fuqek tiddillierja?
Inti raġel, jiena mara żagħżugħa.
Setgħan, lejk ġbidtni! Qiegħda nammirak.
ADAM
(Waħdu.)
Jien u nħares banda oħra nħossni mkexkex ;
ma niflaħx nara dan il-mostru ikrah.
Tassew jixtiebhu. Min ra anġlu u reġa’
rah nieżel, dak biss forsi ra xi xebh.
Is-sura, il-bixra, il-leħen, iva kollox,
dawn tentufiet, u ma nafx x’jonqos aktar,
u kif inbidel kollox! Ir-raġġiera
li tgħasses kollox nieqsa; jalla d-dħaħen
infernali jbegħduni minn dan kollu.
EVA
X’inti tgeger?
ADAM
Jiena? Qed nikkalkula,
mara, illi m’għandix daqshekk iljieli
daqskemm għandu pajjiżna tradituri.
̶ 133 ̶
POPLU
Allura għall-Konvenzjoni! U semmuhom!
(Sadattant Robespierre49, Saint-Juste50 u oħrajn jersqu ma’
grupp ġdid u joqogħdu fuq palk armat ta’ malajr.)
SAINT-JUSTE
Tgħid isemmihom hu, l-kompliċi tagħhom?
(Il-poplu jgerger.)
ADAM
Saint-Juste, għandek kuraġġ u takkużani ;
forsi ma tafx kemm jiena qawwi, jiena?
SAINT-JUSTE
Hekk iva, il-poplu riedek, imma issa
għaqli hu l-poplu, hekk li wasal jifhmek
u jwettaq il-verdett tal-Konvenzjoni.
ADAM
Ħlief il-poplu ma nafx imħallef ieħor
fuqi, u nħossu bħal ħabib ta’ ġewwa.
(Il-poplu jgerger mill-ġdid.)
SAINT-JUST
L-għedewwa ta’ pajjiżna huma ħbiebek.
Jgħaddilek il-verdett il-poplu kburi.
Miegħu jien nakkużak ta’ traditur,
meta niġu għas-serq tal-flus statali,
inkella għas-simpatija mal-kbarat,
jew għat-tmexxija kiefra ta’ pajjiżna.
ADAM
Saint-Juste, attent! Jien nista’ ’l hemm intajrek,
ja xewwiexi!
̶ 134 ̶
ROBESPIERRE
Ejjew, tħalluhx jitkellem.
Tafu daqsi li għandu lsien ta’ serp.
Aqbduh f’isem il-libertà. Aqbduh!
(Jaqbduh.)
POPLU
Mhux se nisimgħuh aktar. ’Tuh il-mewt.
ADAM
Allura tisimgħux, mela wkoll jiena
l-akkuża m’niex se nisma’ għax bil-kliem
mhux se nintrebħu ; int lanqas irbaħtli
b’għemilek, Robespierre ; int, biss ġejt qabli,
dak kollox; għalhekk m’għandikx biex tiftaħar.
Dawn l-armi jiena stess ser inċedihom.
Issa biżżejjed! Imma se ngħidilkom,
tliet xhur oħra ejjew imxu warajja
f’din l-istess triq li qegħdin fiha issa.
Lesti, biċċier! Inti se toqtol ġgant!
(Ibaxxi rasu għal taħt il-giljottina.)
ϖϖϖ
̶ 135 ̶
L-GĦAXAR XENA
̶ 136 ̶
(Ix-xena terġa’ tinbidel u tiġi bħalma kienet fit-tmien xena.

Adam, mill-ġdid flok Kepler, jidher b’rasu mgħaddsa fuq l-
iskrivanija. Luċifru bħala qaddej qiegħed ħdejh u jtaptaplu fuq
spalltu. Qed jisbaħ.)
LUĊIFRU
Issa nħallu warajna l-qtugħ ir-ras.
ADAM
(Iqum.)
Hawnhekk fejn qiegħed? Il-ħolm tiegħi fejnhu?
LUĊIFRU
Sinjur, dak għosfor max-xorb illi xrobna.
ADAM
Is-sakra biss tgħid toħloq il-kburija
f’sider ta’ xwejjaħ, f’epoka mostruża?
Kemm dehritli ġgantija dik ix-xbiha!
Hu tassew agħma dak li ma jifhimx
ix- xrara t’Alla, wkoll jekk tkun imtappna
bit-tajn u d-demm. Il-ħtija kbira, ’ma kbira
hija l-virtù! Kemm kienu t-tnejn tal-għaġeb,
billi l-qawwa ta’ fuqhom tat it-timbru
tagħha. Jien, għala qomt? Tgħid sabiex nifhem
iċ-ċokon ta’ madwari, barra l-ħtija
moħbija sewwa taħt tbissima, imma
bil-virtujiet giddieba tad-drawwiet?
LUĊIFRU
Dik l-illużjoni nafha sewwa jiena
li waslitilna f’daż-żerniq ta’ sakra.
̶ 137 ̶
EVA
(Toħroġ mill-kabina.)
Itlaq ’l hemm, is-suspett ma daħaqx bija.
Għandek kuraġġ titħabat biex ’il żewġi
noqtol? U għal delitt bħal dan int taħseb
jiena kapaċi, bħalma ġa kont gdibt?
IL-KORTIĠJAN
F’ġieħ Alla, għażiża, iva ikkwieta naqra,
jekk bina jindunaw, inqajmu skandlu.
ADAM
Dawk iż-żewġ nisa, dawk, dawk ukoll ħolma?
U x’jien ngħid, tnejn? L-istess ’ma f’żewġ dehriet,
skont il-fortuna mqallba tiegħi, bħal
mewġ, issa jleqq, issa sewdieni f’lewnu.
EVA
O dak l-iskandlu! Hemmhekk qiegħed kollox!
X’interess għandek għall-moħbija ħtija,
int, kavallier stonkuż u bla tmaqdir?
Missek tistħi! Sa dak iż-żmien kont tidħaq
bil-mara, sakemm fl-aħħar waslet tarmi
d-drawwa qadima tas-safa u mbagħ’d
tagħtiha ħarsa bi tbissima rħisa,
mezz tal-pjaċiri u x-xewqat baxxi tiegħek.
Ċaqlaq minn hawn; ma rridx aktar narak.
IL-KORTIĠJAN
Issa żżejjed! Biż-żmien kienu jgħadduna,
’k ikollna nieħdu ta’ kuljum il-blugħa
bis-serjetà. Nerġgħu narawna aktar
daħkana, aħwija, u fuqha aktar kelma
żgur ma ngħidux. Ħanini, l-jum it-tajjeb.
̶ 138 ̶
EVA
Ċuċ! Hawn jiena mad-dmugħ u ma’ ħtijieti.
(Toħroġ.)
ADAM
Allura ħolma kienet. Issa għaddiet.
Biss dan mhux kollox. L-ideat, qawwija
aktar mill-materja ħamalla; dawn,
qawwa tista’ tkissirhom; dawk, eterni.
Għad nara l-ideat tiegħi jevolvu
u xieraq jissaffew sakemm jimlew
id-dinja, wkoll jekk bla għaġla ta’ xejn.
LUĊIFRU
Sinjur, tgħaddi l-ġurnata, u l-lezzjoni
iż-żgħażagħ jistennew, bil-wisq għatxana
sabiex il-kliem jisirqu mill-għerf tiegħek.
(Iċempel il-qanpiena li tkun fuq it-torri osservatorju.)
ADAM
La tgħaddinix biż-żmien u l-għerf tarmihx;
Dik it-tifħira qed iġġegħ’lni nistħi.
LUĊIFRU
Għandek raġun, int tgħallem żagħżagħ bravi.
ADAM
Jiena mhux ngħallem, inħejjihom biss
bi kliem illi weħidhom ma jifhmux,
u jaħasra ma jafu jagħmlu xejn.
Boloh, mistagħġba lesti illi jemmnu
kif bi kliem hekk sabiħ l-Ispirti nsemmu,
għalkemm kollox hu logħba illi taħbi
l-arti ta’ kif il-bużullotti jgħaġġbu.
(Dixxiplu jgħaddi mgħaġġel u jmur fil-gallarija.)
̶ 139 ̶
DIXXIPLU
Surmast, sejjaħtli ġentilment bil-wegħda
li nwettaq xewqti għal tagħrif il-għerf,
u tħallini nittawwal sal-għammieq,
illi skont int ħaddieħor ma jilħaqx.
ADAM
Iva, iva, fervur hekk għoli għandu
jippretendi bi dritt dak il-favur.
DIXXIPLU
Hawn jien. Ir-ruħ qiegħda tixxennaq tħares
f’dak il-laboratorju tan-natura
biex tifhem kollox u gost aktar tieħu,
meta bi tqanqil xieraq lesta tgħarrex
fid-dinjiet tal-materja u tal-ispirtu.
ADAM
Qed tixtieq wisq. Kif, int, farka fid-dinja,
trid tgħarbel it-tektik tal-univers!
Int qed titlob tmexxija, għerf u gost.
Jekk taħt dawn kollha ma tintilifx saħħtek
u takkwista daqshekk, forsi ssir alla.
Itlob anqas biex forsi jirnexxilek.
DIXXIPLU
Għalhekk sib tarf ta’ xi sigriet il-għerf,
O bniedem kbir; minkejja dana, jiena
dejjem se nirbaħ għax, ifhimni sewwa,
inħoss li għadni ma qed nifhem xejn.
ADAM
Tajjeb mela, qed nara, int jixraqlek
illi mmexxik sal-aktar post qaddis
u moħbi: s-sewwa mela iflih bħali.
̶ 140 ̶
Xi ġidra allura tgħid ma jismagħniex?

Għax dik il-verità li ġiet iżżurna
tista’ twerwirna, tista’ wkoll teqridna.
Għad jiġi żmien − aktarx ġa qiegħed magħna −
meta kulħadd fit-triq jitkellem fuqha;
sa dak iż-żmien, il-poplu jkun ġa tgħallem.
Għalhekk agħtini idek, biex ma tidħaq
b’min se jgħinek. Hekk tajjeb. Mela isma’.
DIXXIPLU
Kemm qed nirtogħ’d ; nibża’ u nixxennaq f’daqqa!
ADAM
Mela… x’għadek kemm għedtli, ħabib tiegħi?
DIXXIPLU
Li ma jien nifhem xejn.X’inhuwa xejn?
ADAM
(B’attenzjoni.)
U l-istess jien, emminni, u l-anqas ħadd.
Filosofija hi biss poeżija
fuq ħwejjeġ illi s’issa ħadd ma fehem,
u wkoll tagħlim għalissa innoċenti.
Għax biss minn taħt, weħidha tintiliflek
f’dinjietha u rrakkmata b’fantasiji,
imma għandha ħbieb bla għadd li lesti jpinġu
fit-trab b’serjetà kbira u li għalihom
il-linja hi abbiss, iċ-ċirku knisja,
u b’dik il-farsa inti żgur kont tidħaq
meta malizzja serja51 tagħraf fiha.
Għax kif kulħadd jistinka b’qalbu mdejqa
biex jiskarta d-disinni fit-turbien,
it-trabokki lill-kuraġġjużi jaqbdu.
Dawn huma l-ħmerijiet illi jgħalqulna
̶ 141 ̶
t-triq, illi nqisu bħal pjetà devota,

biex tkennen il-poter l’għadu kemm nibet.
DIXXIPLU
Issa qed nifhem. Imma dan għal dejjem?
ADAM
Dan għad xi darba jdaħħaq ’il kulħadd.
Raġel statali meqjus bħala kbir,
ortodoss li xi darba ammirajna:
dawn, il-ġejjieni jqishom kummidjanti,
jekk il-kobor tassew isaltan flokhom
sempliċi u naturali, jaqbeż biss
fejn hemm ħofra, u jħalli ftuħ għal ġirja
f’kamp bla tarf. It-tagħlim, illi qiegħed
iġenninna b’toqoltu, dak iż-żmien
għalkemm ħadd ma jitgħallmu, imma jifhmu.
DIXXIPLU
Dil-lingwa hija dik li jaf kulħadd;
darba kienu jafuha wkoll l-Appostli.
Għalkemm ukoll jekk kollox hu ġennata,
’l-arti qatt tiżvojtaha mit-twemmin.
Il-prinċipji hemm bżonn nitgħallmu tagħha.
ADAM
U perfezzjoni oħra fl-arti hija
illi tinħeba, u ħadd ma jinduna.
DIXXIPLU
Allura nieqaf fuq tal-ħajja l-qilla?
Kull biċċa xogħ’l toffrilna ideal.
̶ 142 ̶
ADAM
Iva dak li jfawwarha sew bil-ħajja
u jtiha d-drittijiet daqs in-natura,
fil-ħin li tkabbar organiżmu ħaj
minn xulliefa li tidher qisha mejta.
Tibżax issaħħaħ lin-natura ħajja,
u grandjuża, jekk tidealizzaha,
biss l-ordni u l-programm la tmisshom qatt.
Min fih għandu l-kuraġġ, għandu lil Alla,
dak għad jipprietka, jiskolpixxi, jkanta,
jibki b’qalbu maqsuma u b’ruħu dgħajfa,
jew jidħaq matul raqda f’sakra għamja,
u wara ġirja tul triq ġdida, jasal.
Huwa biss wara, illi minn kitbietu
isawwar il-prinċipji - distrazzjoni,
li forsi tkun saborra, ċert mhux ġwienaħ -
għaż-żmien nanu li seta jasal wara.
DIXXIPLU
Sinjur, allura għidli x’naqbad nagħmel?
Wara li nkun offrejt lill-għerf daqshekk
iljieli, issa nkun biss qisni babbu,
u dax-xogħ’l kollu jtir mar-riħ u jgħib?
ADAM
Le, le, għax dak preċiż jagħtik id-dritt
li tarmi n-nasbiet kollha l’għandha x-xjenza.
Beżżiegħ min qatt ma ġġieled mal-periklu
u jċedi. Lix-xewwiexi jista’ jirbaħ
eroj matur, u għall-kuraġġ li juri
kulħadd ifaħħru.Il-karti, l-pergameni
kollha moffa, musfara, eħles minnhom,
aħraqhom! Dawk inessuna l-mixi
u jiffrankawlna fl-istess ħin li naħsbu,
fil-ħin li nġorru tal-imgħoddi ż-żbalji
̶ 143 ̶
f’did-dinja ġdida, bħala preġudizzju.

Kollox għan-nar u…f’isem il-ħelsien!
Għala dejjem nitgħallmu, x’inhi l-għanja,
l-bosk fil-ħin li l-ħajja għaddejja dejjem
bejn tal-kamra l-ħitan imnikkta u mgħabbra?
Int taħseb illi l-ħajja daqshekk twila
l’għandek iż-żmien sal-mewt għat-teorija?
L-iskola aħna flimkien warajna nħallu;
iż-żgħożija tfuħ tagħkom għad tqarribkom
lejn ir-raġġi tax-xemx, għanjiet ferħana.
(Lil Luċifru.)
Mexxini int, gwardjan xettku tal-għerf,
lejn dinja dejjem ġdida u magħġuna
b’ideat ta’mexxej, u toffri kelma
ħielsa flok ħsieb mistur fuq trabijiet
ta’ rovini misħuta kemm imħarbta.
ϖϖϖ
̶ 144 ̶
IL-ĦDAX-IL XENA
̶ 145 ̶
(Londra. Fiera bejn it-Tower52 u x-mara Thames; nies

ipaċpċu. Adam ta’ mezza età flimkien ma’ Luċifru fuq it-
Tower. Qed jidlam.)
KOR
L-oċean tal-ħajja jnewwaħ;
dinjiet ġodda: mewġ misjuq ;
naqtgħu qalbna ’k tinżel mewġa,
nibżgħu ’k oħra titla’ ’l fuq?
Nibżgħu jekk fost ħafna jegħreq
wieħed, ikun min ikun;
hawn ukoll: minħabba wieħed
kbir, jgħosfrulek xi miljun.
Issa l-poeżija tbeżżgħek,
għada x-xjenza se tkun qrib;
u b’sistema ġdida tiegħek
il-mewġ trażżan fit-tiġrib.
Tħabat dejjem! Tista’ timla,
hu u jkarwat, ilma biss:
jingħi dejjem, ilma mqareb
hu u jidħaq kif imiss.
Ħalli jħabbat dak il-baħar,
jaf sa fejn jieqaf konfuż ;
tul it-tlugħ u nżul bla jaqta’
dejjem ġdid, ċaqliqa f’waqtha.
Isma’, x’għana delizzjuż!
ADAM
Hemm hu għal xiex kont qed nixxennaq, meta
kont mitluf niġri s’issa f’labirint
qarrieq! Dik mela l-ħajja kollha!
Eċċitanti! Għanja li f’qalbi ħżint.
̶ 146 ̶
LUĊIFRU
Iva, mill-għoli, qisu kor fi knisja.
Iva, leħen maħnuq, kull bikja lment,
jingħaqdu fl-arja f’melodija waħda.
Hekk jismagħha Alla, u fi twemminu għaref
jemmen li ħoloq dinja tajba u sbejħa.
Forsi xorta oħra nisimgħuha hawn isfel,
ukoll jekk qalbna tħabbat fl-istess ħin.
ADAM
O ċajta suspettuża, tgħid id-dinja
mhijiex isbaħ minn dawk li megħ’ktni fihom?
Għebu issa l-ħitan kollha ħażiż
u għebu wkoll l-iħirsa tat-tkexkix
illi l-imgħoddi għadda b’dijadema
qaddisa lill-ġejjieni biex iwerwer.
Il-karriera hija ħielsa għal kulħadd;
ilsiera mgħakksa ma jibnux piramdi.
LUĊIFRU
Ukoll fl-Eġittu ma kinitx tinstema’
kekk għolja l-bikja tal-ilsiera − wkoll
dak apparti − O x’bini sbejjaħ kellhom!
Jew dak il-poplu kbir t’Ateni, tgħid
xogħlu ma kienx ta’ ġieħ meta kien offra
raġel mill-kbar biex ma jeqridx pajjiżu,
jekk mill-għoli fejn aħna, ma niddejqu
minn dmugħ in-nisa, barra ċekċik ieħor?
ADAM
Issa biżżejjed, ja sofist dejjiemi!
LUĊIFRU
Ukoll jekk veru li t-tgemgim inqata’,
ħares x’monotonija! Fejnhu l-għoli
̶ 147 ̶
li jiġbdek u l-abbissi illi jbeżżgħu?

Fejnhom il-lwien imżewqa ta’ dil-ħajja?
Spiċċa l-baħar imqalla’, ġmielu mlaħlaħ ;
baqa’ biss art bil-ħama u żrinġijiet.
ADAM
Le, bil-maqlub, il-poplu jidher f’saħħtu.
LUĊIFRU
Hekk mill-għoli fejn qiegħed, qed titkellem
fuq dik il-ħajja illi għandek taħtek ;
bħalma l-istorja tgedwed fuq l-imgħoddi.
Ma ssemmihomx il-kliem maħnuq, il-biki.
Tibqa’ miktuba biss il-melodija!
ADAM
Issa wkoll ix-Xitan, sentimentali,
jew forsi dottrinarju53. It-tnejn… progress!
LUĊIFRU
(Juri lejn il-Torri.)
Stramba! Qegħdin bħalissa, tal-imgħoddi
fuq il-fantażma, imma f’dinja ġdida.
ADAM
Dil-ħarsa dgħajfa ma togħġobni xejn.
B’kuraġġ lejn dinja ġdida arani nieżel,
u ma nibżax li hemm se nerġa’ nsib
il-poeżija, dik l-idea għolja.
Forsi m’għadx jidhru aktar bħal fi ġlieda
qadima, kolossali u setgħana,
imma joħolqu fl-atmosfera tagħhom
modesta, ambjent aktar simpatku u qaddis.
̶ 148 ̶
LUĊIFRU
U bla bżonn se tistmerru dak u tibża’.
Sakemm hemm il-materja, hemm ukoll
qawwieti li tiġġieled kontra x-xejn.
U sakemm qalb il-bniedem tibqa’ tħabbat,
il-moħħ jinduna, u l-kmand b’saħħtu jilqa’
għax-xewqat, meta għad l-istess jeżisti
fid-dinja tal-ispirtu, għalxejn, xi ħsieb
għoli u poeżija. Imma għidli,
kif se nidhru għan-niżla fejn hemm biss
tgergir il-ħafna, għax hekk biss jaqbel hawn,
fejn qed jirgħa l-ispettru tal-imgħoddi.
ADAM
Ikun x’ikun! Hawn m’hawn ebda mexxej,
skont id-destin. Ejjew ninżlu mal-poplu
biex ngħarfu sewwa x’jaħseb u xi jħoss.
(It-tnejn jidħlu fit-Tower u wara, liebsa bħala ħaddiema,
jgħaddu mill-bieb tiegħu ewlieni u jitħalltu man-nies.
Bużullottist tal-pupi jidher ħdejn il-kjosk tiegħu fejn hemm
marbuta xadina liebsa ġakketta ħamra.)
BUŻULLOTTIST
Ersqu, sinjuri twajba, ersu, ersqu ;
dil-varjetà ma ddumx ma tibda wisq.
Farsa tassew tad-daħq, se taraw kif
kien hemm serp illi nganna l-ewwel mara
li dejjem fittxet li tkun taf fuq kollox,
u kif waqqgħet lir-raġel ġo dagħbien;
xadina serja timita lil sidha;
se taraw ors qisu għalliem iż-żfin.
Ersqu, sinjuri twajba, ersqu, ersqu.
(Kulħadd iross quddiem il-kjosk.)
̶ 149 ̶
LUĊIFRU
Adam, ismagħhom, fuqna qed jitkellmu.
Sabiħa din!Tkun taf li int imsemmi,
ukoll wara sitt elef sena; ż-żgħażagħ
jidhru ferħana jqattgħu siegħa żmien!
ADAM
Tlaqna min hawn, minn diċ-ċajta bla sens.
LUĊIFRU
Ċajta bla sens? Ara kif jgħaddu ż-żmien
dawk it-tfal hekk ħelwin, li fuq il-bank
kienu jonogħsu sew fuq kitbiet Nepos54.
Tgħid min għandu raġun, għid, tgħid dawk illi
jgħaddu ħajjithom ċerti minn saħħithom,
jew dawk illi joħorġu b’moħħhom mgħawweġ?
Tgħid jista’ lilek jogħġob aktar Shakespeare
milli dil-geġwiġija togħġob lilhom?
ADAM
Geġwiġija? Ma togħġobnix dil-kelma.
LUĊIFRU
Dan kollu huwa frott tad-dinja Griega.
Ara jien, l-iben ’k mhux ukoll missier,
kif jogħġbok − x’differenza bejn l-Ispirti? −
gost jagħtini l-grottesk tal-fantasija.
Sinjali tax-xadini fuq wiċċ bniedem,
tfigħ it-tajn lil xi ħaġa impressjonanti,
tqanqila mhux tas-soltu taħt kowt xieraq,
inċens lil tbeżbiża taparsi, bla valur,
ta’ qaħba, xewqa ta’ mħabba ta’ raġel irvinat,
dan kollu jġegħ’lni ninsa lil pajjiżi,
għax qed nerġa’ nitwieled f’għamla oħra.
̶ 150 ̶
BUŻULLOTTIST
(Itaptap fuq spallet Adam)
Ej, int, hawnhekk sibtilna l-aħjar post,
hux, ja pespusu? Hawn ma jħallas xejn
min idendluh miskin għax xeba’ jgħix.
(Adam u Luċifru ħdejn xulxin. Tersaq tfajla tbigħ il-vjoli.)
TFAJLA ĊKEJKNA
Ejjew u ħudu minn dal-vjoli, ersqu,
dan ressqet ir-rebbiegħa ġewwa ħdani ;
ukoll lill-fqir iżżejjen, u għalija
bħala orfni żgur xi biċċa ħobż tqallagħni.
OMM
(Tixtri l-vjoli.)
’Tini. Lil binti mejta se noffrihom.
TFAJLA
(Tixtri wkoll.)
U lili wkoll, iżejnu xagħri sewda.
TFAJLA ĊKEJKNA
Din vjola ħelwa! Isa, min jixtriha?
(Titlaq.)
BEJJIEGĦ IL-ĠAWHAR
(Mill-ħanut tiegħu)
Dan il-ħaxix iġegħ’lna nikkompetu,
ma nistgħux inwarrbuh illum mid-drawwa.
Jixraq lil għonq sabiħ ġawhar prezzjuż,
li għalihom sfidaw b’kuraġġ ’l-għaddasa,
’il-mostri koroh ta’ ġo qiegħ il-baħar.
(Jersqu żewġ tfajliet.)
̶ 151 ̶
L-EWWEL TFAJLA
Xi sbuħija ta’ materjal, u x’ġawhar!
IT-TIENI TFAJLA
Jekk inhu hekk, min sejjer jagħti minnhom?
L-EWWEL TFAJLA
Kieku raġel tal-lum kien jipproponi
xi ħaġa hekk, tgħid xejn, bi ħsieb ħażin.
IT-TIENI TFAJLA
Ukoll hekk, le, għax xi tfajliet bla sens
ħassrulu l-gosti flimkien mal-kavjar.
L-EWWEL TFAJLA
Għalhekk egoist wisq biex japprezzana.
IT-TIENI TFAJLA
Jew mistħi wisq biex jibda l-ewwel hu.
(Joħorġu. F’kamra, ilestu x-xorb ; madwar mejda, ħaddiema
jlegilgu ; suldati, ħaddiema, nies jgħaddu ż-żmien.)
TAL-ĦANUT TAX-XORB
(Mal-mistiedna.)
Ejjew ferħanin, ħbieb! Ilbieraħ għosfor
u għada għadu ħadd ma raħ. U…skiet!
L-għasafar Alla jieħu ħsiebhom ; kollox
itir mar-riħ, skont il-kitbiet tal-Bibbja.
LUĊIFRU
Ħo kemm togħġobni dil-filosofija!
Ejja nistrieħu fuq dal-bank imdellel
u hekk flimkien naraw kif dan il-poplu
bix-xejn jgħaddiha, b’mużika mostruża
u nbid maqtugħ. Mela ejjew poġġu hawn.
̶ 152 ̶
L-EWWEL ĦADDIEM
(Ħdejn il-mejda.)
Iva, iva, magni, ħidmet ix-xitan,
qegħdin jisirqu l-ħobż minn ħalqna, kollha.
IT-TIENI ĦADDIEM
Ukoll ’k jibqa’ x-xorb biss, ninsew il-bqija.
L-EWWEL ĦADDIEM
Is-sinjur hu xitan, xorbilna demmna;
jekk jiġi wieħed, lest nibagħtu jieħdu.
Hekk jonqos, jekk ikollna aktar bħalu.
IT-TIELET ĦADDIEM
U dana mhux għalxejn? U mbagħ’d jgħallquh,
imma ħajjitna ma tinbidel qatt.
IT-TIENI ĦADDIEM
Boloh! Ħalluh is-sinjur jersaq ’l hawn;
noqgħod maġenbu biex ma noffendihx.
U mbagħ’d naraw min l-aktar jaf jiċċajta.
BEJJIEGĦ L-INBID
(Lill-Adam.)
Sinjur, x’għandi nservik?
ADAM
Għalija xejn.
BEJJIEGĦ L-INBID
Allura warrbu jekk ma tridu xejn.
Forsi taħsbu li l-flus immur nisraqhom,
jew lill-mara u lit-tfal nibgħat jitolbu?
̶ 153 ̶
ADAM
(Iqum.)
Għandek kuraġġ?
LUĊIFRU
Ħallih ’il dal-kanalja.
ADAM
Mela nitilqu. Hawn x’se toqgħod tagħmel?
Naraw kif bniedem jista’ jaqa’ hekk baxx?
LUĊIFRU
Dan hu li jiena ili tant infittex.
Hawn nistgħu għal ftit ħin flimkien ingawdu.
Il-ħsejjes tas-saqajn, id-daħq bla rażan,
in-nar igerger qisu bakkanalja
li tħammar wiċċ kulħadd:
illużjoni miġnuna fuq il-għaks.
Mhux sabiħ dan?
ADAM
Imma lili jdardarni.
(Sadattant jersqu lejn iż-żeffiena. Żewġ tallaba jersqu
jiġġieldu.)
L-EWWEL TALLAB
Dan il-post tiegħi. Il-permess? Hawn hu.
IT-TIENI TALLAB
Aħfirli ; inħossni li se mmut bil-ġuħ ;
s’issa ġa ili ġimagħtejn bla xogħ’l.
L-EWWEL TALLAB
Qed nara l’int m’intix tassew tallab.
Jew titlaq jew…il-pulizija…! X’tagħmel?
̶ 154 ̶
(It-tieni tallab jitlaq; floku jiġi l-ewwel tallab.)

F’ġieħ il-pjagi ta’ Kristu, Karità,
sinjuri, ’l min ibati ; iftħu jdejkom.
(Suldat jieħu ż-żeffiena tal-kummerċjant.)
SULDAT
Barra, ja raħli. Forsi inti taħseb
li int xi ħaġa?
ARTIĠJAN
U jekk ma temminx,
dalwaqt tkun taf, tibżax, dalwaqt tkun taf.
IT-TIENI ARTIĠJAN
Ara, ċedi. Dak qawwi u glorjuż.
L-EWWEL ARTIĠJAN
Għaliex qed iwaqqagħna għaċ-ċajt daqshekk,
jekk bħala sangisug qed jerda’ demmna?
QAĦBA
(Tkanta.)
It-tuffieħa tad-dragun
ħadha eroj qisu Sansun ;
id-draguni m’għadhomx magħna.
Warda ħamra għadha fuqana:
tkun ħmerija tammiraha
imma tibża’ takkwistaha.
(Tindiehes ma’ żagħżugħ.)
LUĊIFRU
(Josservahom hu u jieħu gost.)
Dal-fsied, ismagħni, taf illi jogħġobni!
Is-sinjur m’għandux jaħbi t-teżor tiegħu.
Il-kaxxa tal-ħadid fejn hu bilqiegħda
̶ 155 ̶
r-rgħib tista’ mimlija ramel u mhux deh’b.

Tolqotni l-għira ta’ dat-tifel ċkejken:
moħħu f’ċaqliq għajnejn it-tfajla ħdejh ;
ferm tgħoġbu din id-dehra, għalkemm jaf,
mhux bilfors, illi l-għada ieħor taqbad.
ADAM
(Lil mużiċist.)
Ħabib, għaliex hekk tuża l-arti tiegħek?
U…jogħġbok dak il-qżież li qed idoqq?
MUŻIĊIST
O x’gost! Jaqbadni l-bard indoqq ġurnata
wara l-oħra; tara kif tieħu gost
miġnun; dal-ħsejjes noħlom bihom, imma
jien ngħix irrid, xejn aktar ma naf nagħmel.
LUĊIFRU
(Għadu josserva.)
Uff, min se jissaporti daqshekk għaqal
fuq wiċċ iż-żgħażagħ, moħħhom fuq il-werqa?
Dit-tfajla taf li din mhix l-aħħar darba
li qed tgawdi, hekk li wkoll issa meta
tkun qiegħda tbewwes, ġa b’għajnejha
qed tfittex maħbub ieħor. Qalbi, wliedi,
x’gost nieħu qed nilmaħkom hekk titbissmu
u titħabtu għalija, għalkemm m’għandix
biex inħallaskom ħlief bil-ħtija u l-għaks.
IT-TIENI KUMMERĊJANT
(Ikanta.)
Jekk b’qalb innoċenti, wara
ġimgħa xogħ’l inti tistrieħ,
fil-kant togħxa, inbid u bews,
u tiddieħek bix-xitan.
̶ 156 ̶
(Jinstemgħu l-aħħar noti ta’ mużika ekkleżjastika, Eva bħala

tfajla burgiża żżomm ktieb tat-talb u bukkett fjuri, tiġi ’l-knisja
m’ommha.)
BEJJIEGĦ
Ersaq ’l hawn, tfajla sabiħa, qalbi!
Ħadd daqsi ma jservik daqshekk b’irħis.
IT-TIENI BEJJIEGĦ
Temmnux! Dak ħażin jikkalkula, barra
li jbegħ’lek il-qadim. X’se nbiegħlek, ħelwa?
ADAM
Luċifru, qed iżżommni f’post bħal dan
mill-agħ’r, meta kważi bla nindunaw
qiegħed jaħkimna l-ferħ, jinħass hawn fostna.
LUĊIFRU
F’dan kollu m’hemm xejn ġdid, sa fejn naf jien.
ADAM
Ġejja mill-knisja. Ħelwa, ħelwa, ħelwa!
LUĊIFRU
Marret hemmhekk biex tara u biex turi.
ADAM
Kiesħa diċ-ċajta, ma jixirqilhiex;
id-devozzjoni għadha fuq xofftejha.
LUĊIFRU
Qiegħed tittieħed minnha, ikkonvertejt!
̶ 157 ̶
ADAM
Ċajta bla sens u jekk jien ftit imbiegħed,
kastig għalija wkoll. Jiena tassew
nixtieq dat-twemmin sempliċi ta’ tfajla,
dil-poeżija mbierka, din il-mużga
qadima u dat-trab dakkari safi.
LUĊIFRU
Imma fejn marret dik il-biċċa sema?
Għax ukoll mix-xitan tippretendix
l’għandu jfittixlek dak li jagħtik gost.
Biżżejjed illi jqanqalulek fik.
ADAM
Liem tista’ tkun is-sema ħlief dit-tfajla?
LUĊIFRU
Hekk jitkellem ukoll il-bulebliet
mad-dudu maqbud sewwa bejn xofftejh.
Ma jagħtix kasu u jqisu l-aħjar ikla ;
il-ħamiema tarah tibda titqażżeż.
L-istess il-bniedem, ħafna drabi jħoss
li issa sab hawnhekk l-akbar gost tiegħu,
fejn ħaddieħor isib martirju sħiħ.
ADAM
O x’dinjità! O xi sbuħija safja,
hekk li m’għandix kuraġġ biex nersaq qrib.
LUĊIFRU
Kuraġġ! Imdorri inti qalb in-nisa.
Jekk inqisuha sew, forsi tinbiegħ.
ADAM
Psitt!
̶ 158 ̶
LUĊIFRU
Forsi aktar ħelwa minn oħrajn.
(Żagħżugħ jersaq lejn Eva u jagħtiha kejk tal-għasel f’forma
ta’ qalb.)
ŻAGĦŻUGĦ
Tfajla, noffrilek minn qiegħ qalbi, ’k jogħġbok,
dar-rigal li mill-fiera għadni kemm xtrajt.
EVA
Arturu, grazzi, qed tiftakar fija.
OMM
Ili ma narak ’l hawn. Tgħidli għaliex?
(Jitkellmu bejniethom. Adam eċċitat iħares lejhom sakemm iż-
żagħżugħ jitlaq.)
ADAM
Dan it-tifel bla ħażen jista’ jaħkem
dak li qalbi ta’ kbir tixtieq għalxejn?
Kemm hi dħulija u sensittiva, barra
li qabel telaq, sellmet ; taf titbissem.
Af li ser inkellimha!
(Jersaq lejn Eva.)
OMM
Sinjuruni,
t’Arturu l-ġenituri ; iżda jien
ma nafx kif ħadu din il-laqgħa tagħhom.
Tinsewx ’il-konkorrent li sa ftit ilu
issorprendiekom bil-bukkett tal-fjuri.
̶ 159 ̶
ADAM
Tippermettuli li nakkumpanjakom
biex ma jiġrilkom xejn f’dir-rassa kollha?
EVA
Imissek tistħi!
OMM
Itlaq ’l hemm, ja żatat!
Hekk tittrattaha? Naħseb li kulħadd
għandu jżommha l-istess: fuq wiċċ l-idejn!
ADAM
Issa x’hemm aktar x’tgħid? Minn dejjem ħlomtu
hekk l-ideal kif għandha tidher mara.
OMM
Int tista’ toħlom dejjem dak li jogħġbok.
Imma naħseb li dak ’il min se togħġob
ma jista’ qatt ikun hekk pulċinell.
(Adam jinsab imħasseb. Żingara tersaq lejn Eva.)
ŻINGARA
Għażiża tiegħi, ġmiel tassew tal-għaġeb,
urili dik l-id ċkejkna bajda tiegħek,
nista’ nirrakkontalek elf favur
mill-isbaħ li d-destin se jirrakkmalek.
(Tittawwal lejn idha.)
Għarus sabiħ u ferħ dalwaqt jinbxuk,
tfal sbieħ u saħħa, barra flus bir-rimi.
(Ituha xi flus.)
LUĊIFRU
(Juri lejn Adam.)
Issa, ħanini, isa, aqralu x-xorti.
̶ 160 ̶
ŻINGARA
Hawn xejn mhu ċar: jew ġuħ inkella ħabel.
ADAM
(Lil Eva.)
Għalhekk nitolbok, twarrabnix ; inħoss
li qalbek ġiet għalija biss maħluqa.
EVA
Ejja għinni, ma.
OMM
Se nsejjaħ polizzjott,
jekk m’intix se tħalliha.
EVA
Ħallih, ma,
forsi jitlaqni. M’għamel xejn ħażin.
(Jitlaq.)
ADAM
Għażiża poeżija, ġa għosfort
għal kollox minn did-dinja ordinarja?
LUĊIFRU
Le, mhux għal kollox. Għal dak il-bukkett,
iż-żifna u l-kejk tal-għasel, dik il-kamra,
x’kienu? La twaqqagħhomx daqshekk, għax fihom
kollha se nsib biżżejjed illużjoni.
ADAM
Dawn x’valur għandhom jekk il-qligħ u l-għatx
għar-regħba qed jinxterdu kullimkien?
Imkien ma tħoss xi ġibda altruwista.
̶ 161 ̶
LUĊIFRU
Issibu dan ukoll sa ġol-iskola,
fejn il-ħajja għadha bogħ’d li tkun l-għalliema.
Hawn huma…xi student riesqa lejna.
(Jgħaddu xi student jippassiġġaw.)
L-EWWEL STUDENT
Ejjew nifirħu, tfal! Ninsew il-moffa
warajna! Ejjew ingawdu kemm nifilħu.
IT-TIENI STUDENT
Lejn il-kampanja! Il-belt qed iddardarni,
u magħha l-preċiżjoni, id-dinja goffa.
IT-TIELET STUDENT
Ma’min nitlewmu nsibu! Dak mogħdija
ta’ żmien, u… bejn irġiel ruxxani sewwa.
L-EWWEL STUDENT
Ej’ inbiegħdu t-tfajliet minn mas-suldati ;
tkun ġlieda ħarxa. Wara, mmorru magħhom
qalb l-għelieqi. Flus għall-birra u mużga
għandna biżżejjed. Nibqgħu sa flgħaxija
ingawdu ferħanin bħall-prinċpijiet.
IR-RABA’ STUDENT
U x’gost se nieħdu ndejqu ’l min jitkessaħ!
L-EWWEL STUDENT
Fil-ħin li nsaħħu l-ktajjen li jgħaqqduna,
nieħdu pjaċir kif nistgħu, sakemm drabi
din l-enerġija tagħna eċċitanti
iġġorrna lejn imkejjen aktar xierqa.
(Joħorġu.)
̶ 162 ̶
ADAM
X’dehra ta’ gost f’dinja dejjem l-istess.
Ta’ żmien sabiħ fiha nara n-nebbieta.
LUĊIFRU
Din in-nebbieta għad taraha tiftaħ
meta t-trab tal-iskola ikun tar;
dawn iż-żewġ negozjanti li ġejjin,
l’huma sidien ta’ fabriki mill-kbar,
f’żgħożithom kienu jixbhu ’l dawn iż-żgħażagħ.
(Żewġ negozjanti jgħaddu jitkellmu bejniethom.)
L-EWWEL NEGOZJANT
Għalxejn. Għax jien ma nistax nikkompeti.
Kulħadd jistaqsi għal oġġetti rħas,
allura nasal il-kwalità nbiddel.
IT-TIENI NEGOZJANT
Allura x’tagħmel, m’hemmx ħlief tbaxxi l-pagi.
L-EWWEL NEGOZJANT
Għalxejn, il-klieb qamu fuq tagħhom issa,
għax ma jifilħu xejn ikampaw aktar,
’ma fit-tgergira hemm xi ħaġa vera.
Biss, min qalilhom biex jiżżewġu, u wara
fid-dinja jġibu sitt itfal, mhux hekk?
IT-TIENI NEGOZJANT
Għalhekk m’għandniex ħlief inħaddmuhom aktar
biex inpattu biżżejjed in-nofs l-ieħor,
u l-ħolm jaraw iridu kif jinsewh.
(Jitilqu.)
̶ 163 ̶
ADAM
Biżżejjed fuqhom. Għala urejthomli?
Imma għidli, fejn għosfrot dik it-tfajla?
O Luċifru, urili sew qawwietek
biex hi tasal tismagħni.
LUĊIFRU
Hawn… Luċifru
muhiex se jaħli ħinu f’daċ-ċuċati.
ADAM
Għalik mhi xejn, imma għalija kollox.
LUĊIFRU
Allura ħudha. Biss ’il-ħsusek liġġem,
tibżax mill-gidba, wieġeb dejjem skont
il-mistoqsija, u… taraha f’ħoġrok.
(Jgħajjat biex tisma’ ż-żingara li kienet warajhom.)
Milord, qed tara hux, dwejjaq titħallat
mal-poplu mingħajr ma jkun jafek ħadd.
Pass wara pass tolqotna regħxa ġdida.
Jekk ikun jaf il-popolin li erba’
vapuri tagħna ser mill-Indja jaslu…
il-bqija…kienu żgur jilqgħuna fosthom.
ADAM
Aktarx.
ŻINGARA
(Weħidha.)
Din ġdida! Dan ifisser flejjes.
(Lil Adam.)
Jekk jogħġbok ngħidlek kelma. Int inħbejt,
u jien ikkastigajtek għal dawk kliemek.
̶ 164 ̶
Għax miegħi m’hemmx sigrieti u ili ħafna

ħabiba sew ma’ Satana, qed tisma’?
LUĊIFRU
Mela…dak jonqos issa, ġilda xierfa.
ŻINGARA
Il-bastimenti tiegħek illum jaslu.
Imma hemm xi ħaġa li se tferrħek aktar:
hemm tfajla ħelwa wisq tiġri warajk.
ADAM
U kif se nakkwistaha?
ZINGARA
Ġa akkwistajtha.
ADAM
Irrifjutatni.
ŻINGARA
Hu preċiż għalhekk.
Imma d-destin dalwaqt iwassalhielek ;
ftakar ftit x’qaltlek dik li taqta’ x-xorti.
(Titlaq.)
ADAM
Luċifru, dan il-mostru jgħaddik sewwa.
LUĊIFRU
Mertu f’waqtu ; m’għandix għalfejn nitqarras.
Issa libset il-libsa ta’ xitan.
(Tinstema’ trumbetta ; ċarlatan fuq karru, imdawwar mill-
poplu, jidħol u jibqa’ wieqaf fin-nofs.)
̶ 165 ̶
ĊARLATAN
Warrbu minn hawn u kunu rispettużi ;
bjad xagħri; wara dan l-istudju kollu,
iljieli ma norqodx, ma nittraskura
t-teżori bla għadd t’ommna n-natura.
ADAM
X’miġnun fih, għalkemm ta’ min jammira.
LUĊIFRU
Ix-xjenza issa taf tiċċaċċra sewwa
biex tista’ tgħix, l-istess bħalm’int kont tgħallem,
imma issa hemm bżonn ta’ aktar storbju
minn qabel.
ADAM
Imma jien qatt ma kabbrtha
daqshekk. Imissu jitħi!
LUĊIFRU
Issa allura?
Jibża’ u kieku s’hemm ma jridx jittarraf,
hekk li fuq qabru jiktbu kliem bħal dan:
Ex gratia specjali
Mortuus in hospitali55,
jekk fl-aħħar wara li jkun bata sewwa
lejl u nhar għal ħaddieħor, jitlob ħlas.
ĊARLATAN
Jiena tħabatt biex ngħin minn qalbi ’l-bniedem,
u hawn hu r-riżultat sabiħ li ġbart,
hawn hu l-flixkun ta’ eliżir il-ħajja!
Bih il-marid u x-xiħ isiru żagħżagħ.
Dak kienu jieħdu l-Faragħuni nobbli,
seħer ix-xarba ta’ Tankredu l-kbir,
̶ 166 ̶
mezz illi wżat Helena għal sbuħitha,

il-volum astroloġiku ta’ Kepler.
ADAM
Smajt x’qed ibigħ? Aħna qegħdin infittxu
dawl fil-ġejjieni; hu fl-antikità.
LUĊIFRU
Iż-żmien t’issa mhu xejn irrispettat,
bħalma huma l-kbarat f’tas-sodda l-kamra,
jew wara għaxar snin il-mara tidher
kollha tbajja’ tas-sajf fuq ġilda safja.
ĊARLTAN
Mela ixtru, żgur ma jiddispjaċikomx;
din okkażjoni: mhux se ssibu bħalha.
XI ĦADD MILL-FOLLA
Allura ġib. Jiena nieħu minn kollox.
Dix-xirja tajba. Kollox iqum sewwa!
LUĊIFRU
Hekk hu, għalkemm il-poplu m’għadux jemmen,
safrattant ma jehdiex jixtri l-mirakli.
(Eva tasal m’ommha ; iz-zingara timxi warajhom tgerger.)
EVA
Taħlix bżieq aktar, hawn mhux kulħadd jafek?
ŻINGARA
Is-sema ma nidħolx jekk dan mhux veru.
Dan is-sinjur ħa grazzja sewwa miegħek ;
illum se jieħdok bħala l-maitresse56 tiegħu.
Tkun bħal mart prinċep, u t-teatru tasal
miġbuda għall-ballu minn xi erba’ żwiemel.
̶ 167 ̶
OMM
Jekk sewwa nqisu, aktar jaqbel dak,
minn għax miżżewġa f’xi ħanut tinfena
żdingat u jinten ta’ skarpan għażżien.
ŻINGARA
Hemm hu, hemm hu, diġà qiegħed ifittxek.
EVA
Mhux sewwa dan, għadu lanqas lemaħni.
Idejn sbieħ, iva, u jidher qisu nobbli.
OMM
Is-sieħeb tagħha ngħidlek li jolqotni,
għalkemm b’imnieħer akwilin, riġlejh
imgħawġa, biss hu xwejjaħ rispettabbli.
Se nħallik, binti. U biex ngħin, aħjar
jekk inħallikom għal ftit ħin weħidkom.
ŻINGARA
(Lil Adam.)
Hawn hi s-sabiħa! Min jaf kemm tixtieqek!
ADAM
Se niġri lejha. B’qalbi kollha sejjer.
ŻINGARA
Imma tinsiex ukoll dik il-ħuttaba.
LUĊIFRU
(Jagħtiha xi flus.)
Dawna flus il-ħabib. Neħodlok b’idek.
̶ 168 ̶
ŻINGARA
(Minn taħt.)
Ajma, għasarli idi.
(Toħroġ.)
LUĊIFRU
Kont tixtieqha,
kieku kont dak li tippretendi: xwejjaħ.
EVA
(Lil Adam.)
Forsi rigal kont tixtri minn dil-fiera.
Hawn ara din, mhix tajba biex tisbieħ?
ADAM
Ħuġbejk saħħara fuq wiċċ żagħżugħ bħalek
huma biżżejjed oġġett ta’ sbuħija.
(Iċ-ċarlatan jitlaq.)
EVA
Eħħ! Grazzi ħafna!
ADAM
Iġġegħilnix nistħi.
’l għonqok sabiħ inżejjen bl-isbaħ ġawhar
u djamanti ; biss le, mhux biex iżejnu,
imma biex jidhru jleqqu f’post għażiż.
EVA
Ma’ bejjiegħa tal-ġawhar jien ġa ltqajt,
biss dawka mhux qegħdin għal tfajliet foqra.
ADAM
Ejja naraw.
̶ 169 ̶
LUĊIFRU
Fuq kollox dan għalfejn?
Ġawhar għandi wkoll jien għall-okkażjoni.
(Jippreżenta l-ġawhar. Eva tammirahom.)
EVA
(Turi qalb tal-ħelu.)
Kemm se jgħiru għalija! Xi sbuħija!
ADAM
Biss dik il-qalb tħallinix naraha aktar.
EVA
Isma’ ’l ieħor! Narmiha ’k qed iddejqek.
(Tarmiha.)
LUĊIFRU
Tajjeb mela, arani se ngħaffiġha.
(Jgħaffiġha.)
EVA
Tgergira din? Jew jiena qiegħda noħlom?
(Sadattant jgħaddi karru b’wieħed ikkundannat fuqu ; il-poplu
jgħajjat warajh.)
MILL-FOLLA
Malajr! Hawn hu dal-maħses, ġa għedtilkom;
issa wkoll qed jitqażżeż. Għal warajh.
ADAM
Għala da’l-ħsejjes, dan l-istorbju kollu?
̶ 170 ̶
EVA
Se jgħallqu lil xi ħadd. La qegħdin hawn,
immorru magħhom. Tassew eċċitanti!
Okkażjoni bil-ġawhar fuqi jleqqu.
ADAM
Mela x’għamel allura?
EVA
Jien fejn naf!
LUĊIFRU
Għalija xorta, imma nista’ nfeh’mkom.
Fil-fabbrika ta’ Lovel ilu jaħdem,
hemmhekk kien bela’ ċ-ċomb ivvalenuż
u għadda xi ġimgħat l-isptar, u martu
mara minn tagħna, għexet fil-miżerja.
Lovel kellu wild ieħor ; meta ltaqgħu
insew dak kollu illi għaddew minnu.
L-EWWEL ĦADDIEM
Ħabib, kuraġġ! Inti għad tbati ħafna,
imma hawn ġew ismek għadu ħadd ma nsieh.
LUĊIFRU
Għaddielu, imma ’l-mara ma sabiex ;
għalxejn talab ix-xogħ’l, ma kienx hemm post ;
telagħlu, kellu l-gazz li jiġġildilha ;
iben Lovel malajr wieġbu bil-ħarta ;
qabad sikkina u, hemm huwa issa,
qed iġorruh. Lovel ix-xiħ iġġennen.
(Fuq l-aħħar kelmiet jasal Lovel b’ġenn fuqu.)
LOVEL
Le, le, qed tigdeb, jien ma ġrali xejn.
̶ 171 ̶
Taħseb li l-ġrieħi t’ibni m’iniex nifhem

x’ifissru? Isa, ejjew, aqbdu t-teżori.
Hawn…u naqtgħuha. Mhux aħjar tiġġennen?
IT-TIELET ĦADDIEM
Tikkonfondix, għad tiddefendi ruħek.
L-EWWEL ĦADDIEM
Kuraġġ. Il-kriminali huma huma.
(L-ikkundannat u dawk ta’ madwaru joħorġu.)
ADAM
La tiddiżgustawnix. Dehra li tkessħek.
Tgħid għad jistaqsu, min hu l-aktar ħati?
Forsi s-soċjetà biss? Fejn hemm il-ġerħa,
tikber il-ħtija aktar milli naħsbu.
LOVEL
Mela iva, s-soċjetà. Ħudu r-rikkezzi;
ma rridx nisma’ kelma oħra fuq il-ġerħa.
(Jitlaq.)
EVA
Immorru mela għax ma nsibux post.
ADAM
Grazzi, Destin, illi m’iniex xi mħallef.
Faċli tħażżeż xi liġi fuq sufan ;
faċli taqtagħa, imma wkoll ftit iebsa
għal min il-qalb jistudja meta jara
dak it-tikmix li għandha mdawwar magħha.
LUĊIFRU
Imma proċess qatt ma jispiċċa hekk.
Ħadd ma jagħmel ħażin għax hu ħażin,
̶ 172 ̶
għax ukoll ix-xitan isemmi d-dritt.

Kulħadd jemmen li hu għandu raġun.
Kull imħallef iħoll l-għeqiedi mħabbla,
li l-ħjut tagħhom tarfhom ma jsibuhomx
ukoll elf filantropu.
(Sadattant jaslu sat-Tower fejn ikun hemm kwadru ta’
qaddis/a f’waħda min-niċeċ.)
EVA
Ħabib, stenna,
se nqiegħed bukkett ward quddiem dal-kwadru.
LUĊIFRU
(Minn taħt l-ilsien.)
Tħalluhiex, tħalluhiex, jew nitlaq jiena.
ADAM
Tifla bla ħtija! M’iniex se nindaħal.
EVA
Jien imdorrija, sa miċ-ċokon tiegħi,
insellem din in-niċċa jien u għaddejja.
Ukoll illum inħossha ’l qalbi tolqot.
Ġa lesta! Daqskemm domt m’iniex se ndum.
(Tqiegħed il-bukkett quddiem il-kwadru, imma malajr jitbiel ;
il-ġawhar jaqgħu minn għonqha u minn fuq idha u jinbidlu
f’serp.)
Hawn x’qiegħed jiġri?
LUĊIFRU
Jien mhux għalhekk għedtlek?
EVA
Għajjut, għajjut!
̶ 173 ̶
ADAM
Bil-mod, ħanini. Stenna!
M’aħniex weħidna. Għad ikollok ġawhar
jiswew elf daba aktar milli kellek.
EVA
Ħalluni u għinuni. Ħudu ħsiebi.
Saħħara ħallelin u mara xwejħa
lili, ta’ qalbi tajba, insultawni.
(Il-poplu qed jinġabar. Iz-zingara tersaq b’pulizija magħha.)
ŻINGARA
Hawnhekk suppost qegħdin. Flus foloz tawni;
f’idejja nħallu qishom il-merkurju.
LUĊIFRU
Forsi l-id kienet falza u mhux il-flus.
Adam, hawnhekk m’għandniex għalfejn noqogħdu.
(Jitilqu lejn it-Tower u fil-ħin li l-konfużjoni tkompli, jerġgħu
jidhru fuq is-sur.)
ADAM
Hemm int, allura reġgħu daħqu bija.
Kont naħseb illi kien se jkun biżżejjed
neqirdu dawk l-ispettri tal-imgħoddi
u nibnu gara ħielsa għall-qalbiena.
Ħallejt tal-magna dak l-iskrun ewlieni
li kien qiegħed iżommha sħiħa: il-ħniena ;
biss floku ieħor b’saħtu ma poġġejtx.
Tgħid ġlieda bħal meta xi ħadd, bix-xabla
f’idu, wieqaf hemm kontra għadu għarwien?
Awtonomija tgħid, meta elf bil-ġuħ
jekk ma jiġbdux il-madmad tas-sinjur?
Għal biċċa għadma, ġlieda bejn il-klieb!
Żgur irrid soċjetà li tipproteġi
̶ 174 ̶
u mhux li tikkastiga, tgħin mhux tbeżża’ ;

li tgħin b’qawwa komuni bħalma taħseb
li għandha x-xjenza ; u fejn il-moħħ imexxi
jasal tibżax, inħoss, anzi jien ċert.
Mexxini int, Luċif, lejn dik id-dinja.
LUĊIFRU
O bniedem vojt, għax hekk b’għajnejn għajjiena
hawn isfel tara biss għaqdiet konfużi,
int taħseb li s-sistema u l-influwenza
m’intix se ssibhom fil-ħanut tal-ħajja?
Għalhekk ħares xi ftit bgħajnejn fuqana
biex tifforma l-prodotti ta’ kulħadd,
biss mhux għalih, imma l-aktar għalina.
(Qed jidlam. Il-fiera tinbidel fi gruppi li jħaffru qabar f’nofs
ix-xena u jiżfnu madwaru, meta kull wieħed, u wara xulxin,
jaqbeż għal ġol-qabar jew sieket jew wara li jitkellem.)
KOR
Qumu fuq ruħkom, ħabbtu l-fisien tagħkom.
Issa ieqfu, għada għad baqagħlu
għalkemm aħna, wkoll wara elf sena,
m’aħniex se nibnu dak li s’issa nbena.
Benniena u tebut huma l-istess,
dejjem bil-ġuħ u mxebbgħa, u dawk illi
jaqgħu fil-qabar, għada jirxuxtaw.
(Tinstema’ qanpiena tal-funerali.)
Hemm hi l-qanpiena! Wara nofsinhar!
Għamilnieh xogħ’lna. Issa għal fuq is-sufan.
Jalla dawk kollha li mal-għodwa jsebbħu
jerġgħu toqol ix-xogħol mill-ġdid iduqu.
WIEĦED JILGĦAB BIL-PUPI

Hekk huwa; issa l-farsa ġiet fi tmiemha.
Jiena daħħaqt, ’ma lili ħadd ma daħħaq.
̶ 175 ̶
BEJJIEGĦ IX-XORB
L-aħħar tazza żvutjat! Mela għalina!
Il-lejl it-tajjeb jinżel aħjar fina.
TFAJLA
Il-vjoli nbiegħu kollha. Mela għoġbuhom.
Oħrajn fuq l-oqbra jikbru, ’k iħalluhom.
ŻINGARA
Kulħadd jistenna l-qari tal-ġejjieni ;
beżagħna jdawwru wiċċhom, tard jew kmieni..
LOVEL
Spiċċat is-sinjurija bla pjaċiri;
Issa bla ħlas nistrieħu u mingħajr liri.
ĦADDIEM
Waslilna fl-aħħar issa s-Sibt fil-għaxija;
jien se nistrieħ minn ħidma iebsa għalija.
STUDENT
Ċaqilquni minn ħolma li kont fiha ;
imma tibżax, għad bħalha noħlom mija.
SULDAT
Iva emmint wisq li jiena qlubi sewwa ;
inħossni nieżel issa f’ħofra-dnewwa.
QAĦBA
Sbuħiti nixfet. Wara? U…x’imrar!
X’kesħa hawn hawn ġew! Forsi hemmhekk aħjar?
IKKUNDANNAT
Inżlu fil-ħama, ktajjen. Dan inħoss:
liġi ġdida se tasal hawn għar-rdoss.
̶ 176 ̶
ĊARLATAN
Dħakna b’xulxin; biss min jgħaddi ż-żmien bina?
Ir-realtà tgħaġġibna u tbikkina.
EVA
Fih x’tomgħod! Int għalxejn qiegħed tissielet.
Temminx illi l-lejl tiegħek qed jgħakkisni,
fih jaqa’ biss it-trab, kull min jitwieled,
u jien ngħaddih qisu qatt ma rifisni.
U lejn dari eterna juru t-triq
il-ġenju tal-imħabba, il-poeżija,
iż-żgħożija ; hi biss id-daħqa tiegħi
li tferraħni, u wiċċi mimli dija,
qisu tbissim ix-xemx bid-dawl mgħobbija.
(Fil-ħin li titfa’ fil-qbar il-velu u l-mantell, titla’ ’l fuq f’nofs
ta’ sħaba.)
LUĊIFRU
Dik taf min hi, Adam?
ADAM
O! Eva, Eva!
ϖϖϖ
̶ 177 ̶
IT-TNAX-IL XENA
̶ 178 ̶
(Bitħa f’għamla ta U ta’ kerrejja kbira. Il-parti t’isfel hi

magħmulha minn żewġ trufijiet bi swali miftuħin u bil-kolonni.
Fis-sala tal-lemin, ħaddiema għaddejjin qalb ħafna magni
jaħdmu. Fuq ix-xellug mużew ta’ ħwejjeġ tax-xjenza naturali,
strumenti mekkaniċi, astronomiċi, kimiċi, fejn jaħdem xjenzjat.
Kulħadd liebes l-istess. Adam u Luċifru jitilgħu minn nofs il-
bitħa. Binhar.)
ADAM
F’liema pajjiż, fost liema poplu ġejna?
LUĊIFRU
Ilhom li għebu da’l kunċetti qodma.
Pajjiż! Din mhix idea vojta llum?
Il-preġudizzju kien illi wellidha,
tal-ħsieb l-indipendanza, l-kompetenza
li ddefendewha. Kullimkien pajjiż,
il-bnedmin kollha aħwa bi ħsieb wieħed.
Fuq l-ordni ħlejju, mieles u modest
ix-xjenza qed tindokra bir-rispett.
ADAM
L-ideal tiegħi issa seħħ għal kollox.
Prosit! Kien dak li jien minn dejjem xtaqt.
Għal ħaġa waħda mnikket: għal pajjiżi.
Jista’ iva jibqa’ wkoll, skont ma jien naħseb,
f’din is-sistema l-ġdida. Ruħ il-bniedem
tixtieq ilqugħ u tibża’ wisq mill-ftuħ;
jekk tifrex, titlef minn kull enerġija,
tiddendel mal-imgħoddi u mal-ġejjieni.
Nibża’ li d-dinja ma tfaħħarhiex hekk,
daqskemm ifaħħar qabar il-familja.
Min għall-familja lest ixerred demmu,
lest ukoll jibki għall-ħabib ta’ qalbu.
̶ 179 ̶
LUĊIFRU
Hemm int, qed tarmi dak li temmen fih
qabel ma jista’ jseħħ u jagħtik ġieħ.
ADAM
Le, mhux hekk taf. Jiena ridt biss inkejjel
l-idea illi tgħaqqad kullimkien
u fl-aħħar twassal għal għan aktar nobbli:
l-entużjażmu etern, in-nar qaddis
li jkebbes sewwa qalb il-bniedem li
wżaha s’issa għall-gwerer vergonjużi,
maħsuba għalxejn. Issa għidli fejn qegħdin ;
wara mexxini sabiex qalbi tgħix
fil-ferħ li l-bniedem wara daqshekk ġlied
se jilqa’ bi ħlas xieraq.
LUĊIFRU
Din kerrejja,
waħda mill-ħafna b’ideat moderni.
ADAM
Allura nersqu.
LUĊIFRU
Stenna, m’għandniex għaġla.
L-ewwel inbiddlu l-ġilda antikwata.
Jekk hawn se nersqu bħala Adam, Luċifru,
tad-dinja x-xjenza żgur mhix se temminna,
nitilfu kollox! ’K ma jdurux għalina!
ADAM
Issa qed terġa’ b’dan il-kliem bla sens.
LUĊIFRU
Dik hija d-dinja tal-intellettwali.
̶ 180 ̶
ADAM
Allura agħmel int, imma tafdax.
(Flimkien ma’ Luċifru jbiddel biex jixbhu lill-abitanti tal-
kerrejja.)
LUĊIFRU
Hawn, ħu dil-libsa. Warrab dawk in-nokkli.
Daqshekk tpaċpiċ.
ADAM
Inkellmu ’l dax-xjenzjat.
LUĊIFRU
Is-sliem, Duttur.
XJENZJAT
Ittellfunix, ’k jogħġobkom.
Ma għandix żmien ninħela fit-tlablib.
LUĊIFRU
Ħażin. Kienet il-fama kbira tiegħek
li ħajritna mill-bogħ’d lilna, studjużi
kandidati, minn dawk l-eluf t’hemm barra.
XJENZJAT
Il-fervur tagħkom żgur ta’ min ifaħħru.
Għalissa xogħli jista’ jieqaf hawn.
Ma rridx tonqosli s-sħana fil-lampik
inkella jaqa’ kollox taħt għajnejja.
LUĊIFRU
Kelli raġun! Ukoll miegħek, li ġa
saffejt kemm lin-natura kemm lill-bniedem,
xorta baqgħet bħala l-agħar abbuż
il-kburija!
̶ 181 ̶
XJENZJAT
Ejja mela nistrieħu.
Allura intom proprju fejn qed taħdmu?
ADAM
Ma nistudjaw ebda fergħa preċiża;
nixtiequ jkollna idea ġenerali.
XJENZJAT
Hażin! Jinħeba l-kobor f’ġuf iċ-ċokon.
Hawn tant x’titgħallmu! U…qasira l-ħajja.
ADAM
Iva, hekk hu. Hemm bżonn ukoll xi ħadd
sabiex iġorr ir-ramel u biex jonġor:
mingħajru ma tarax palazzi wieqfa.
Imma hu fid-dlam li joqgħod bi żball jgħarrex,
ma jindunax kif xogħlu jista’ jgħin.
Huwa l-perit li jiġbor kollox f’moħħu:
fil-ħin li ma jafx jonġor, lanqas ġebla,
xorta jibnilek, qisu alla jħossu,
u jħossu professur ukoll fix-xjenza.
LUĊIFRU
Aħna għalhekk ġejna għandek, Sur Imgħallem.
XJENZJAT
Agħmiltu sew. Iva, l-friegħi lussużi
tax-xjenza jixbhu ħafna t-taqsimiet
tal-ġisem, biss flimkien jagħmlu sabiħ.
LUĊIFRU
Bħal mara sbejħa.
̶ 182 ̶
XJENZJAT
Il-Kimika b’dankollu…
LUĊIFRU
Hi ċ-ċentru fejn issib il-ħajja tagħha.
XJENZJAT
Prosit ħej!
LUĊIFRU
Matematku darba qalli
l-istess problema fuq il-Matematka.
XJENZJAT
Għax kburi, l-bniedem iqis lilu n-nifsu
bħala ċ-ċentru f’xi atmosfera tiegħu.
LUĊIFRU
Meta għażiltu l-Kimika, sewwa għamiltu.
XJENZJAT
Jien ċert minn dan. Imma issa ejjew induru
l-mużew, li bħalu mkien ma ssib fid-dinja.
Hawn issib xempji sbieħ ta’ annimali
ta’ żmien żemżem, sew ippakkjati. Dawn
kienu bl-eluf fi żmien missirijietna
li kienu slavaġ, u bejniethom qasmu
it-tmexxija tad-dinja ta’ madwarhom.
Fuqhom ħallewlna stejjer li jgħaġġbuk.
Skont il-għajdut. Hawn…dan transport ta’ żmienhom.
ADAM
Iż-żiemel! Imma naħseb minn tal-aħħar.
‘Lill-Berqa’57 ma jixbhux.
̶ 183 ̶
XJENZJAT
Jgħidu li l-bniedem
kien iżommu bi ħbiberija, bla
jħaddmu ; skont ma jgħidu wkoll kien jindokra
lil sidu, u sa kien jaqralu moħħu
u ħtijietu; għalkemm kien jieħu ħsiebu,
seta’ jitlef il-proprjetà u ħajtu.
Jien dan nafu mill-kotba ; madankollu
ma nemminx kollox minn dan li għedtilkom.
Kienu ġennati u ħolm ta’ dak iż-żmien ;
fosthom il-ħrafa l’għadni kemm semmejt.
ADAM
Il-kelb! Preċiż dak li għadek kif għedtli.
LUĊIFRU
Adam, attent; qed twaqqa’ kliemek stess.
XJENZJAT
Dan kien ilsir ta’ fqir ta’ dak iż-żmien.
ADAM
U mela dan: il-barri… tas-sinjuri.
XJENZJAT
U dan re tad-deżert…
ADAM
Hawn hu l-iljun!
Ara t-tigra, u ċ-ċerv magħruf għall-ħeffa.
Allura x’jonqos li qed jgħixu issa?
XJENZJAT
Mistoqsija ftit stramba. X’għandek iżjed?
Annimali bżonjużi jgħixu w’ħidhom,
̶ 184 ̶
u s-issa x-xjenza għadha ma bidlithomx.

Il-ħanżir u l-mogħża mhux difettużi
aktar, bħalma għamlithom in-natura
ferfiexa: xaħam ħaj hu l-ewwel wieħed;
x’inhija t-tieni? Ġabra suf u laħam ;
dawn biex iservu għall-użu tal-bnedmin.
Imma naħseb illi dan kollu tafu.
Mela ejja nkomplu ; dawn metalli tagħna.
Issa ara x’kull biċċa faħma hawn.
Muntanji sħaħ xi darba kienu faħam ;
qabel, il-bniedem kien isibu lest ;
illum’il dak mill-arja taħtfu x-xjenza
b’diffikultà. Ħadid kien dal-metal
sakemm għeb; biss wara jfittxu kellhom
l-aluminju. Dan issa…ara x’ċokon:
id-deh’b, daqshekk imfittex daqshekk hu
bla bżonn, għax meta l-bniedem mgħammad kien
fi twemminu, jadura kreaturi
aktar qawwija minnu, sa jogħlew
fuq id-Destin innifsu, d-deh’b kien jaħsbu
wieħed minnhom. Kien joffri fuq l-artali
tagħhom is-saħħa, d-dritt, u kull oġġett
qaddis, sabiex b’hekk jikseb biċċa seħer
għax b’hekk kien jieħu lura kollox, mhux
inqas il-ħobż.
ADAM
Aktar… Dan kollu nafu.
XJENZJAT
O barrani, int tassew Duttur kbir.
Mela l-pjanti antiki issa jmiss.
Ara, din hija l-aħħar warda li
warrdet f’dinjietna u ma tiswa xejn.
Ħadet ma’ eluf oħra l-postijiet
̶ 185 ̶
l-aktar għammiela tal-qamħ, logħba ħelwa

li t-tfal kienu jilagħbu fi tfulithom.
Tistagħġeb hux, kif kienu hekk bil-għatx
għal dan il-logħ’b f’dak iż-żmien issa ’lbogħ’d.
U l-moħħ ukoll kabbar il-ward: fil-ħin
li tbandlu f’illużjonijiet żbaljati
l-ħolma tal-fidi u poeżija, tilef
qawwietu u ħalla l-għan ta’ ħajtu
mitluq għal kollox. U żewġ xogħlijiet
bħal dawn għożżejna bħal xogħlijiet rari.
L-ewwel wieħed fil-poeżija: dan l-awtur,
għax kien supperv għall-aħħar, darba ftaħar
bħala awtur, jiffirma kien ‘Omeru’.
Fiha jpinġi dinja ta’ ħolm, semmieha
“Ħades”58. Il-kliem li fih qatt m’aċċettajna.
L-ieħor dejjem skont Tacitus jissemma
« Agricola »59: fih ideat tad-daħq,
ta’ dak iż-żmien, u ngħidha b’dispjaċir.
ADAM
Tgħid għad baqa’ xi ħaġa minn dal-paġni
bħala testment ta’ nies għorief hekk kbar,
li aktar ma jistgħux iqawwu l-qalb
ta’ wlied għajjiena billi dik id-dinja
artifiċjali jħajruhom ikissru?
XJENZJAT
Preċiż! Fuq dana aħna ġa ndunajna.
Il-valenu li jaħbu hu tal-biża’,
għalhekk jaqrahom ħadd ma jista’ aktar
ħlief dawk li huma ’l fuq minn sittin sena
u huma mgħallma sewwa fuq ix-xjenza.
ADAM
Tgħid ma jidħolx fin-nofs min jieħu ħsieb
̶ 186 ̶
qalb it-tfal u jxerred fosthom għanjiet

tal-għaġeb u tassew ħelwin għall-aħħar?
XJENZJAT
Dażgur! Huwa għalhekk illi lit-tfal
jgħarrfuhom fuq formoli u ġometrija.
ADAM
(Waħdu.)
Ja kriminali! Ma tibżgħux tisirqu
l-isbaħ fjur tat-tfulija minn ġo qalbhom?
XJENZJAT
Nimxu ftit ieħor. Hawn l-artiġjanat…
X’forom kurjużi! Ara dal-kanun.
Ħares lejn din il-kitba enimmatka:
Ultima Ratio Regum60 , imma kif
użata? Hawn…xabla, qiegħda sabiex toqtol;
min qatel biha qatt ma sabuh ħati.
Din…stampa mpittra bl-idejn ; forsi għadda
nofs ħajtu xi pittur biex ipittirha ;
u s-suġġett tagħha? Mhix ħlief ħrafa falza,
u flok il-bniedem issa x-xemx qed tlewwen ;
meta tal-ewwel ġmielu daħaq bina,
din tasal b’onestà sfiqa sservina.
ADAM
(Waħdu)
Imma l-ħeġġa għall-Arti m’għadhiex hemm.
XJENZJAT
Minn kollox, bħal tiżjin u logħ’b tat-tfal!
Warda fuq kalċi, u arabesk mill-isbaħ
fuq dah’r ta’ siġġu: xogħol moħli t’id
il-bniedem. L-ilma aktar frisk minn dik
̶ 187 ̶
it-tazza, aktar komdu tpoġġi fuq

dak is-siġġu? Għax illum il-magni kollox,
skont forma l-aktar sempliċi u bżonjuża,
perfetta, b’garanzija li ħaddiem
jagħmillek vit u jibqa’ sħiħ tul għomru.
ADAM
Hekk hija l-ħajja! Dak li jogħla fuq
l-imgħallem tiegħu b’nemes ma ssibux.
Fejn il-qawwa u l-ħsieb se jsibu spazju
biex jippruvaw illi mis-sema nieżla?
Jekk jixtieq jikkumbatti u jifli sewwa
did-dinja ordnata u normali, u ma
jsibx l-eċċitament ta’ xi periklu,
lanqas isib annimal ħalliel wieħed.
Għalhekk jiena żbaljajt ukoll fix-xjenza:
minnha ferħ kont nittama, għalhekk l-iskola
tan-nuna kont inħossha tinkwetani.
XJENZJAT
Ħo! Mhux kulħadd familja waħda sar?
Forsi hemm xi ħadd li qed ibati l-ġuħ?
Jekk inhu hekk, allura hemm il-kastig.
ADAM
Għidli allura liema ideal
iħajjar dawk in-nies għall-għaqda, jsejjaħ
sabiex iħarsu lejn għan wieħed kollha?
XJENZJAT
Jgħallmek dan l-ideal kif għandek tgħix.
Meta l-bniedem deher fuq dina l-art,
sab dak kollu li kellu bżonn biex jgħix:
hu kellu biss kemkemm itawwal idu
biex jieħu dak li kellu bżonn għal ħajtu.
̶ 188 ̶
Għalhekk ’il żaqqu mela mingħajr ħsieb,

bħad-dud fil-ġobon, kellu żmien ifittex
poeżija, avventura, kemm jixtieq,
kemm ituh moħħu u xewqtu kollha f’salt.
Imma issa fl-aħħar żmien irridu nġewżu
għax nafu sew li l-ġobon wasal fl-aħħar
u se mmutu bil-ġuħ. U wara erbat
elef sena, x-xemx se tiksaħ u l-art
mhix se ttina aktar ħxejjex, u għalhekk
dawn l-erbat elef sena jtuna ħjiel
kif se ninqdew mingħajr tax-xemx is-sħana.
Dan hu biżżejjed żmien għax-xjenza tagħna.
L-ilma se jkun biżżejjed biex insaħħnu
għax, ’k ossiġnat, sustanza tajba għas-sħana,
u t-tagħrif tal-ħajja organika issa
kważi wasal sabiex isibu l-bniedem.
Tajjeb li qed nitkellem fuq dan kollu,
għalkemm jien kważi nsejt fuq il-lampik,
għax jiena fih ukoll inkewwes sewwa.
LUĊIFRU
Ikun ġa xjaħ il-bniedem jekk se juża
l-lampik sabiex iwelled ħaġa ġdida.
Imma wkoll jekk jirnexxi f’dat-twelid,
x’mostru jkollu f’idejh! Bħall-ħsieb bla kelma,
imħabba bla oġġett, bla ġenituri,
bla għadu, għaliex xejn ma jopponih.
U dan minn fejn se jġibu, jekk magħluq
barra influwenza barranija u wġigħ,
meta kif jiġi f’tiegħu isib ruħu
fi flixkun dejjaq?
XJENZJAT
Issa hawn int, wasalna!
Qiegħed tarah? X’jagħli, xi jleqq! Hawn ara
̶ 189 ̶
x’figuri għaddejjin minn hawn għal hemm.

Fil-flixkun sħun, issiġillat, qed jaqblu
x-xebh kimiku u tiegħu il-kuntrarju ;
għalhekk issa l-materja għandha ċċedili.
LUĊIFRU
Xjenzjat, qiegħed tgħaġġibni, imma għidli,
jista’ xi xebh, fejn hemm, ma jitlaqqax,
u fejn m’hemmx xebh, hemm laqgħa bejn it-tnejn?
XJENZJAT
Ħe, mistosija din tassew makakka;
dik hi l-liġi eterna tas-sustanzi.
LUĊIFRU
Iva, qed nifhmek, imma għaliex, għidli?
XJENZJAT
Għaliex? Għax liġi hija liġi, fhimt?
U dana turihulna l-esperjenza.
LUĊIFRU
B’hekk inti tan-natura int najjâr ;
il-bqija, kollox tagħmel hi weħidha.
XJENZJAT
Imma jien bi flixkun nagħmlilha lqugħ
u noħroġha mid-dlam kollu misterji.
LUĊIFRU
Sinjal ta’ ħajja għadni m’iniex nara.
XJENZJAT
Ma tistax iddum wisq. Wara l’għarbilt
is-sigrieti tal-univers, u wara
̶ 190 ̶
li b’attenzjoni xogħ’l il-ħajja flejt…
ADAM
Inti dejjem biċċirt biss il-kadavri
u x-xjenza zzappap dejjem imxiet wara
l-esperjenza li tidher dejjem ġdida,
u bħall-poeta, mħallas mis-sultan,
jista’ jitkellem fuq il-passi l-kbar
’ma mhux kapaċi jħabbar il-ġejjieni.
XJENZJAT
Għala qed tmaqdar? Inti m’intix tara
li fjamma biss hemm bżonn u jieħu kollox?
ADAM
Imma minn fejn se ġġibha din il-fjamma?
XJENZJAT
Jonqosna biss pass wieħed u…wasalna!
ADAM
Imma inti, la dal-pass għad m’għamiltux,
allura m’għamilt xejn u…ma taf xejn.
Il-bqija kien hemmhekk barra fil-bitħa,
hu biss jista’ jeħodna fis-santwarju.
Tgħid ikun hemm xi ħadd li jasal s’hemm?
(Sadattant id-duħħan ikun għaddej fuq il-lampik dejjem
jiżdied; sajjetti.)

Qatt! Dal-lampik għalija hu żgħir wisq
u wkoll kbir wisq! Int tafni sewwa, Adam.
Imma hawnhekk ħadd mhu qed jagħti kasi.
̶ 191 ̶
ADAM
Għidli, int ma smajtux leħen l-Ispirtu?
Ħares, bniedem magħdur imma supperv,
taħseb l’għad tirbħu dak li jaħkem hemm?
XJENZJAT
Attakk tal-ġenn! Għalik jiddispjaċini.
(Il-lampik jisplodi. L-Ispirtu jgħosfor.)
Ma rnexxilix. Imma se nerġa’ nibda
kollox mill-ġdid. Jaħasra konna wsalna,
balla trab, kumbinazzjoni belha,
waqqgħetni.
ADAM
Dak Destin kienu jsejħulu,
u inqas ta’ mistħija taħt qawwietu
tbatti, milli ċċedi issa taħt ġenn
il-fortuna.
(Iddoqq qanpiena.)
U dana l-ħoss xi jfisser?
XJENZJAT
Waqafna biex nistrieħu. Passiġġata.
Kulħadd ħiereġ mill-fabbriki ; hemm min
qed iħalli warajh ukoll l-għelieqi…
Issa ’l min naqas se jikkatigawh
u wara jieħdu ħsieb lin-nisa, ’t-tfal.
Immorru ; jien ukoll naħdem hemmhekk.
(L-irġiel jiġru wara xulxin, u n-nisa l-istess, uħud minnhom
bit-tfal, fosthom Eva. Joqogħdu weqfin f’ċirku; xwejjaħ
jgħaddi minn quddiemhom. Adam, Luċifru u x-xjenzjat
qegħdin fuq quddiem ħdejn il-Mużew.)
XWEJJAĦ
Numru tletin.
̶ 192 ̶
LUTERU
(Joħroġ mir-ringiela.)
Hawn jien.
XWEJJAĦ
Inti mill-ġdid
saħħant il-bajla żżejjed. Milli jidher
qed tieħu gost teqred ’il-ġemgħa tagħna.
LUTERU
Min jista’ dak il-għaġeb jirreżisti,
meta fil-ħin li sparkja, element
selvaġġ, naħnaħi, idawwarna b’elf
ilsien tan-nar sabiex fl-aħħar jeqridna!
U hemm, stonkużi, nkomplu n’tuh in-nifs,
nafu tajjeb kif għandna niggwidawh.
Inti ma tafx x’maġija għandu n-nar,
għax tarah biss isaħħan taħt il-bajla.
XWEJJAĦ
Paroli biss. Illum m’intix se tiekol.
LUĊIFRU
(Jerġa’ jidher.)
Imma għada nerġa’ nqabbdu dak in-nar.
ADAM
’Il min qed nara! Nafu sewwa jiena.
Luteru kien.
XWEJJAĦ
Mitejn u disa’.
KASSJUS61
(Jgħaddi minn hemm.)
Hawn jien.
̶ 193 ̶
XWEJJAĦ
It-tielet darba li qed inwissik,
għax inti taqla’ l-ġlied meta m’hemmx bżonn.
KASSJUS
Għalxejn? Dan għala? Għax jien ma ngergirx?
Pupu jitlob l-għajnuna meta driegħu
ibigħ is-saħħa! Forsi l-għadu kien
dgħajjef? U għala ma ddefendiex ruħu?
XWEJJAĦ
Tgħidx il-kuntrarju. Wkoll tar-ras il-forma
ma tiskużahx mill-falza stikka tiegħek,
għax tolqot l-għajn barra li hi grazzjuża.
Biss għandek demm feroċi, malajr tisħon.
Aħna nfejquk sakemm int tiġi f’tiegħek.
ADAM
O Kassjus, issa kieku indunajt
min jien, li miegħek iġġelidt f’Filippi!
Tista’ sistema batuta, flimkien
ma’ teorija, jaslu jiżbaljaw,
li qalb hekk nobbli, imma mhix magħrufa,
il-ferħ ittellef ta’ kull ma jeżisti?
XWEJJAĦ
Issa…erba’ mija.
PLATUN62
(Jgħaddi.)
Hawn jien.
XWEJJAĦ
Inti hekk
̶ 194 ̶
kont tgħum mill-ġdid fil-ħolm, illi n-nagħ’ġ tiegħek

marru malajr jitrejqu fuq iż-żrieragħ.
Biex tindukr’hom, fuq il-piżelli ntfajt.
PLATUN
Ukoll fuq il-piżelli noħlom sewwa.
ADAM
Platun, ħa, ħa, x’biċċa xogħ’l akkwistajt
fis-soċjetà li inti darba ħlomt.
XWEJJAĦ
Numru tnejn u sebgħin!
MICHELANGELO
Hawn jien, sinjur.
XWEJJAĦ
Ħallejt taqliba fuq il-lant tax-xogħ’l.
MICHELANGELO63
Iva, kont qiegħed naħdem is-saqajn
tas-siġġijiet li kellhom forma kerha.
Tlabtek biex nirranġahom, niskolpixxi
fuqhom disinn, biss int ma ħallejtnix.
Jien xtaqt ukoll naħdmilhom id-dirgħajn,
imma għalxejn. Kważi kont se niġġennen ;
ħallejt kollox warajja, sal-ħanut.
(Joħroġ.)
XWEJJAĦ
Idħol fuq xogħlok biex tirranġa l-kamra;
ix-xemx ħanina b’hekk m’intix se tgawdi.
̶ 195 ̶
ADAM
Min jaf x’infern qed tħoss, O Mikilanġlu,
li toħloq ma tistax. Kemm nies li nafhom
kullimkien, O kemm Spirti, kemm qawwiet
antiki! Dak li miegħu iġġelidt,
dak martri miet, u l-ieħor ħass li d-dinja
wisq żgħira, u hemm int issa l-Istat
żewwaqhom uniformi u ċkejknin.
Imxi, Luċifru, ejja, din d-dehra
ma niflaħx nara aktar b’dawn għajnejja.
XWEJJAĦ
Iż-żewġt itfal issa ġa kibru ġmielhom,
u m’għandhomx bżonn lil ommhom tieħu ħsiebhom;
qed tistenniehom skola ta’ tfal daqshom.
Tlaqna!
(Eva u mara oħra jgħaddu b’uliedhom.)
ADAM
X’dehra sabiħa hawn quddiemna!
Mela did-dinja żorra ma nsithiex
’il-poeżija!
LUĊIFRU
Adam, aħna x’nagħmlu?
ADAM
X’nagħmlu? Aħjar min hawn fejn ser insibu?
XWEJJAĦ
Ara, xjenzjat, issa għarbel sewwa l-forma
tar-rjus taż-żewġt itfal.
(Ix-xjenzjat jeżamina t-tfal.)
̶ 196 ̶
EVA
O xwaħdadin!
ADAM
Dal-leħen!
LUĊIFRU
F’dil-mara baxxa moħħok,
li daqet il-bews sħun ta’ Semiramis64?
ADAM
Din ma kontx nafha qabel.
LUĊIFRU
Issa hemm int,
hawn hi l-għanja eterna tal-imħabba.
Kulħadd jemmen, illi hu biss kien sab
tal-imħabba l-passjoni ; qabel, ħadd
ma kien jaf iħobb daqsu. Din l-istorja
ilha tingħad sa minn eluf ta’snin.
XJENZJAT
Ħajru ’l dat-tifel biex isir tabib,
u lil dak ragħ’j.
XWEJJAĦ
Isaw, ħuduhom ’l hemm.
(Ikunu se jeħduhom ’l hemm. Eva ma tkunx trid.)
EVA
’Il dan ara tmissuh, għax dana ibni.
Min se jasal jisirqu minn ġuf ommu?
XWEJJAĦ
Ħuduh ’l hemm, ejja. X’intom tistennew?
̶ 197 ̶
EVA
Ibni, għajjixtek jien bid-demm ta’ qalbi.
Min għandu qalb din l-għaqda sħiħa jifred?
Għandi jien qalb nitilqek issa u dejjem
meta inti tmur tintilef qalb il-folla,
u jiena b’qalbi sewda nfittxek dejjem
u għalxejn qalb elf barrani bl-istess wiċċ?
ADAM
Jekk fostkom hemm xi ħaġa hekk qaddisa,
sinjuri, lil dat-tifel ħalluh m’ommu.
EVA
Sewwa hekk, sew. Imbierek int, barrani!
XWEJJAĦ
Ja barrani, qed tilgħab logħba ardita.
Jekk is-superstizzjoni tal-familja
nħallu, taqa’ malajr il-ġlieda mbierka
tax-xjenza.
EVA
U jiena issa x’jimpurtani
mix-xjenza fiergħa! U meta għan-nofs toħroġ
in-natura, bilfors iċċedi x-xjenza.
XWEJJAĦ
Intom lesti?
ADAM
Ħo, ara tmissu ’l dak!
Tar’ha dix-xabla? Ngħallmek kif tużaha.
̶ 198 ̶
LUĊIFRU
(Iqiegħed idu fuq spallet Adam ; dan jiddritta.)
Ħolma ; ara tiċċaqlaq, għax mill-ewwel
tħoss qawwet driegħi biex tneħħilek ħajtek.
EVA
Ibni, ibni!
(Taqa’. ’Il binha jeħduh.)
XWEJJAĦ
Daż-żewġ nisa bla raġiel!
Min iridhom jista’ jersaq hawnhekk.
ADAM
Jien nieħu ’l dik.
XWEJJAĦ
Isa, xjenzjat, xi tgħid?
XJENZJAT
Fanatku dak, u l-mara wisq nervuża:
ma jaqblu xejn; it-tfal jistgħu jimirdu.
ADAM
Minhix se nibdel feh’mti, jekk jogħġobha.
EVA
Lesta nkun tiegħek, raġel ġeneruż.
ADAM
Ja mara, lest inħobbok b’qalbi kollha.
EVA
U l-istess jien, inħobbok lesta għal dejjem.
̶ 199 ̶
XJENZJAT
U x’ġenn! U x’ġenn! Hu tassew stramb li tara
id-dehra tal-fantażma tal-imgħoddi
issa f’das-seklu inġenjuż. Minn fejn
inqalgħet?
ADAM
Dawl li ġie mill-Għeden!
XJENZJAT
Dnub!
ADAM
Le, le, la tħennx għalina. Dan ġenn, tagħna,
u aħna ma ngħirux għall-għaqal tiegħek.
Kull ħaġa kbira u nobbli ta’ did-dinja
hija ġurnata bħalha, li ma trażżan
il-ħsieb attent, leħen l-Ispirti, illi
mill-għoli jgħanni qisu għanja ħelwa,
xhieda illi tixbaħha qalbna u
nobogħdu t-trab ta’ dina l-art baħnana
fil-ħin li nersqu lejn triqat aħjar.
(Labranzetta ma’ Evan.)
XWEJJAĦ
Se nibqa’ hawnhekk nisimgħu? Għall-isptar.
LUĊIFRU
Hemm bżonn malajr l-għajnuna. Tlaqna, Adam.
(Jgħosfru taħt l-art.)
ϖϖϖ
̶ 200 ̶
IT-TLETTAX-IL XENA
̶ 201 ̶
(Spazju kożmiku. Fil-bogħod tidher parti mid-dinja li dejjem

tiċkien u fl-aħħar tidher qisha kewkba fost oħrajn. Id-dehra
tibda b’dawl baxx ; jibda jidlam. Adam issa xwejjaħ itir
flimkien ma’ Luċifru.)
ADAM
Fejn se teħodna dit-titjira mgħaġġla?
LUĊIFRU
Mhux int kont fuq ix-xwiek biex togħla ’l fuq,
’ilbogħod mill-ħmieġ fejn, jekk jien fhimtek sewwa,
int smajt leħen xi ħadd li jafna sew?
ADAM
Tassew. ’Ma jiena qatt ma mmaġinajt
li triqti kienet se tkun daqshekk tqila.
Dal-post qiegħed inħossu bħal deżert
jew bħal infern għal xi ħadd bla twemmin.
Żewġ sentimenti nħoss jiġġieldu fija:
l-ewwel hemm l-Art: mhix denja illi tilqa’
lil ruħi nobbli, għalhekk nitbiegħed minnha,
għalkemm il-firda iebsa u tal-biki.
Eħħ, Luċifru, ħares lejn dina l-Art:
l-ewwel, ġa dbiel il-ward; it-tieni, l-friegħi
ta’ dawn is-siġar waqfu jitbaħardu;
id-dehra hekk magħrufa t’elf post ħlejju
inbidlet f’firxa għerja, bla karattru,
u dak li kien jhennina nbidel kollu.
Dak il-blat għoli safa’ ġebel żgħir;
is-sħaba, tqila bis-sajjetti, fejn
il-bidwi kien jismagħlek leħen sagru,
inbidlet f’duħħan dgħajjef u bla ħajr.
U fejn hu dak il-baħar bla tarf, jingħi?
Sar tebgħa griża fuq il-globu jagħqad,
jitħallat ma’ miljuni bħalu, u kien
̶ 202 ̶
għalina d-dinja; hekk kulħadd kien jaħseb!

U dik, Luċifru, dik se tibqa’ wrajna?
LUĊIFRU
Mill-għoli fejn qegħdin, l-ewwel tintilef
is-sbuħija, wara l-kobor u l-qawwa,
sakemm fl-aħħar ma jibqa’ xejn għalina
ħlief matematka mqadda u bla sens.
ADAM
Jgħadduna l-kwiekeb u jaħirbu wrajna,
u jien la nara l-għan lanqas inħoss
ostakli. X’tiswa l-ħajja bla taħbit
u bla mħabba? X’nirtogħ’d bil-bard, Luċifru.
LUĊIFRU
Kieku sallum għad hemm il-ħila erojka,
kieku mmorru flimkien fit-trab nilagħbu.
ADAM
Oj, dak min qalu? ’Il quddiem inħarsu!
Ir-rabta li tgħaqqadna ma’ din l-Art
tweġġa’ biss sakemm isseħħ il-firda.
X’qiegħed jiġrili? Qed jonqosli n-nifs,
saħti qed tmurli, m’iniex nagħraf sewwa.
Forsi aktar minn ħrafa kien Anteo65
li seta’ jgħix hekk biss kif miss mal-art?

Hekk hu, aktar minn ħrafa.
Int tafni tajjeb, jien tal-Art l-ispirtu;
Int taf li jiena biss nagħtik n-nifs;
s’hawn nista’ nasal. Mela erġa’ lura
u kompli għix, mexxi sal-aħħar nifs,
̶ 203 ̶
bħall-ħniex li jgħum, iva wkoll f’qatra ilma;

L-Art hi għalik bħal dik il-qatra ilma.
ADAM
Għalxejn tbeżżagħni, qiegħed nisfidak.
Ġismi jista’ jkun tiegħek, ruħi tiegħi.
Is-saħħa, l-ħsieb, it-tnejn bla qies, u dehru
sewwa qabel dinjietek materjali.

Faħħari int. Ipprova u taqa’ zoptu.
Forsi l-fwieħa tiġi qabel il-warda,
u l-forma qabel il-ġisem, ir-raġġi
qabel ix-xemx? O, jekk ikollok tara
’l ruħek orfni tagħqad fi spazju bla
qies, tfittex għalxejn is-sens u l-espressjoni
ġo dinja barranija, u xejn aktar
ma tħoss u tifhem, kieku kont tiġġennen.
Kull sentiment u ħsieb illi tħoss fik
huma ġabra flimkien ta’ materjal
bl-isem ta’ Art li tista’ għal dejjem tgħib
mat-taqlib naturali, u inti magħha.
Kemm is-sabiħ kif ukoll l-ikrah, sema
u infern, int ħadthom mill-ispirtu tiegħi,
li jirgħa fuq pajjiżek ċkejken, ċkejken.
Dak li hawnhekk hu verità eterna,
forsi bla sens ’k ikun f’xi dinja oħra,
u l-impossibbli l-aktar naturali.
Fejn hawnhekk arja, forsi hemmhekk ħsieb,
fejn magħna d-dawl, forsi hemmhekk xi ħoss,
kristall hemmhekk, forsi hawnhekk xi xitla.
̶ 204 ̶
ADAM
M’intix se tibdel feh’mti. ’Il fuq aktar!

Adam, Adam! Hawnhekk wasalna fl-aħħar!
Erġa’ lura, forsi fuq l-ART int tikber;
jekk miċ-ċirku tal-Kollox għad tinqata’,
Alla ma jħallikx tersaq lejH, u jkissrek.
ADAM
U... fl-aħħar m’hemmx il-mewt li se tkissirni!

Issemmix, le, f’did-dinja tal-ispirti,
dil-kelma vojta, gidba tal-imgħoddi!
Kollha kemm hi n-natura tibża’ minnha.
Dak hu sigriet qaddis li Alla żamm
għaliH. Ukoll tal-Għerf dik it-tuffieħa
tkissirha ma setgħetx, qiegħed tifhimni?
ADAM
Imma jien inkissirha!
(Ikomplu jtiru. Adam jitfa’ għajta u jibbies.)
Wasalt fl-aħħar!
LUĊIFRU
(B’daħqa.)
Hekk fl-aħħar rebħet dik il-gidba antika.
(Iwarrab ’l Adam.)
Dan alla-pupu wkoll! Ħallih idur
fl-ispazju jew pjaneta ġdida fejn
forsi għalija tibda ħajja ġdida.
̶ 205 ̶

Qed tifraħ kmieni wisq, sinjur Luċifru.
Dak għadu biss kemm daħal f’dinja ġdida.
Mihjiex ħafifa tgħaddi minn saltnati.
Ibni, leħen magħruf qed isejjaħlek.

Fittex qum!
ADAM
(Jiġi f’tiegħu.)
Iva, nħossni qiegħed ngħix,
għax qed inbati, ’ma tbatija ħelwa;
li tgħib għal dejjem hu tassew tal-biża’.
Ħudni lura mill-ġdid lejn l-Art, Luċifru,
fejn tħabatt tant u fejn tħabatt għalxejn.
Tibżax, nerġa’ nitħabat f’ġuf il-ferħ.
LUĊIFRU
Wara dal-provi kollha, għadek taħseb
li titħabat għalxejn u fl-istess ħin
tilħaq l-għan tiegħek? Dan raġunar tfuli,
ma nistax nifhem. Imma dak hu l-bniedem.
ADAM
Dak it-twemmin bla sens m’għadux jiġbidni.
Naf jien, m’iniex se nasal fejn irrid,
ukoll ’k nitħabat għal elf darba. L-għan?
Mhu xejn ħlief waqfa mill-ġlidiet glorjużi.
L-għan? Il-mewt; il-ħajja mhix ħlief ġlieda;
dil-ġlieda nnfisha hija għan il-bniedem.
LUĊIFRU
Tassew konsolazzjoni! Jekk għallinqas
tal-ġlied l-idea ma tkunx tassew goffa.
Imma għada tkun waqqajt għaċ-ċajt dak l’ issa
̶ 206 ̶
qed titħabat għalih. Logħob tat-tfal.

Ma xerridtx demm biżżejjed f’Haironeia66
fid-difiża tal-libertà mitlufa,
u wara ma ġġilidx għal Kostantinu67
billi l-Imperu tiegħu għentu jwaqqaf?
Int ma mittx qisek martri reliġjuż
u wara fis tħabatt bl-armi tax-xjenza
kontra r-reliġjon?
ADAM
Iva, biss hekk kif
l-idea tiegħi ħżienet, xorta għamlitli
l-qalb u tatni n-nifs, għalhekk imbierka!
Jekk bħal salib, tagħrif jew libertà
jew ambizzjoni setgħet xi ġid tagħmel,
xorta lill-bniedem ’il quddiem mexxiet.
O ħudni lura fl-Art għal ġlieda ġdida!
LUĊIFRU
Allura lix-xejnzjat insejtu...jew?
Kien bassar illi wara erbatelef
sena, l-Art tirżaħ u l-ġlied kollu jieqaf.
ADAM
Dejjem ’k ma tgħollix rasha x-xjenza fuqha
u tirbaħ hi; hekk inħoss, ċert li tirbaħ.
LUĊIFRU
Biss tgħid jeżistu ġlied, kobor u qawwa
fid-dinja l-ġdida, illi l-moħħ ivvinta
bit-teoriji tiegħu, u li għadek
kemm osservajt ftit ilu inti stess?
̶ 207 ̶
ADAM
Jalla ssalva lid-Dinja; wara tieqaf
daqs li kieku kollox id-destin tiegħu
temm.Wara terġa’ tinfed idea oħra
li tonfoħ fiha l-ħajja. Mela ħudni
għax nixtieq nara sew x’tagħlima ġdida
sejra tħeġġiġni fuq dik l-Art meħlusa.
Ħudni biex naqta’ xewqti.
LUĊIFRU
Mela mmorru!
ϖϖϖ
̶ 208 ̶
L-ERBATAX-IL XENA
̶ 209 ̶
(Reġjun muntanjuż, bla siġar, abjad bis-silġ u l-borra. Ix-

xemx, globu aħmar bejn sħab imqatta’. Bejn dawl u dlam. Fuq
quddiem, bejn xi xtieli hemm gabbana eskimow. Adam, issa
xwejjaħ bil-bastun, jasal ma’ Luċifru f’riġlejn il-muntanji.)
ADAM
Għalfejn sejrin lejn din id-dinja kiesħa
u bla tmiem, fejn il-mewt qed tittawlilna?
Fejn rari l-bumerin jilgħablek fl-ilma,
imbeżża’ minn dal-passi ta’ saqajna.
Ukoll ix-xtieli xebgħu jitbaħardu;
bejn il-likeni s-siġar żgħar jitħabtu;
ħamrani l-qamar bejn is-sħab jittawwal
f’dil-ħofra qisha qabar f’ċimiterju.
Ħudni ’l hemm fejn il-palm jifrex sbuħitu,
lejn dejr ix-xemx bil-ward ifuħ imbewsa,
fejn il-bniedem issa ilu l’għaraf sewwa
li qawwietu u setegħtu kibru ġmielhom.
LUĊIFRU
Hawn aħna!Dan il-globu huwa x-xemx.
Aħna qegħdin sew sew fuq l-ekwatur.
Lid-destin tagħha x-xjenza ma rebħitx.
ADAM
Dinja tal-biża’, tajba biex tmut fiha.
Ma jiddispjaċinix dak li se nħalli
wrajja. O Luċifru, jiena darba
ħdejn il-benniena kont tar-razza umana,
u rajt kif il-ġejjieni kienet toħlom,
jiena li kemm-il darba ġġilidt bħalha,
jiena u noħlom fuq dal-qabar ġgant
li fuqu firxet il-faldrappa kiebja
n-natura, nixtieq inkun naf, jien l-ewwel
bniedem fid-dinja u l-aħħar, kif intemmu
̶ 210 ̶
niesi? Fi ġlied qalil u kiefer jew fil-faqar

bla xejxi tabilħaqq, bla dmugħ mistħoqq?
LUĊIFRU
Ba, jekk daqshekk tiftaħar b’dik qawwietek
kif int imdorri tagħmel meta ssemmi
setgħetek, waqt li d-demm f’sidrek ibaqbaq,
u bl-ideal żagħżugħ timtela kollok,
m’għandikx tieqaf skantat quddiem is-sodda
ta’ mewtek? Dik is-siegħa għandha tkun
reviżjoni qalbiena tal-imgħoddi
mingħajr l-imgħallem. Tad-dillierju d-deni
jxejjen l-immaġni brillanti tad-deni
tal-ħajja. Min jaf liema minnhom jirbaħ?
Tal-aħħar ġlieda l-għajta miżerabbli
mihjiex ħlief daħqa bi ġlidiet il-ħajja.
ADAM
Għaliex ma ntliftx meta jien kont fil-għoli,
meta ħassejt ’il ruħi fl-aqwa tagħha?
Mhux aħjar milli nisma’ l-epitaffju
minn spirtu indifferenti u awster
li miegħi ma jaqsamx il-ġlied u l-mewt?
LUĊIFRU
Issa mill-ġdid ’il razztek qiegħed nagħraf
mid-dmugħ f’għajnejk illi qiegħed jinġema’
mal-qawmien tiegħek minn dal-ħolm meqjus
meta kont f’sikktek sewwa. Biss, bil-mod,
razztek għadha hemm. Imma issa ismagħni sewwa,
bejtet il-bniedem għadha hemm; minn biebha
għadu kemm ħareġ sidha, m’ilux wisq.
(Eskimo jħalli l-kabina u jmur għall-kaċċa tal-bumarin.)
̶ 211 ̶
ADAM
Dak il-maħniex, mostru f’għamla ta’ nanu,
issa lest li jisraqli wirt kburiti?
O Luċifru, x’fettillek mort urejtu?
Dal-faraġ qed inħossu sew jgħollini..
ESKIMOW
Imma t’alla l-qawwiet qed iħarsuna!
Hemm huma, hemm, quddiemi! Qed narahom.
Tgħid siewja jew kattiva? Min jaf hux?
Aħjar nitbiegħed minnhom, u nkun żgur!
(Ikun se jitlaq.)
LUĊIFRU
Stenna, ħa’ ngħidlek kelma.
ESKIMOW
(Jaqa’ wiċċu mal-art.)
O skużani.
Għalik ikun il-bumarin li naqbad;
ismagħni sewwa biex żgur ma tagħlix.
LUĊIFRU
U xi dritt għandek fuq il-bumarin?
Se ssalva ġildek għax se ssalva lilu?
ESKIMOW
Jien aktar b’saħħti. Nilmaħ kullimkien
kif ħuta tiekol dudu, il-bumarin
jiekol ’il-ħuta, jien ’il-bumarin.
LUĊIFRU
U lilek jieklok dak l-Ispirtu Kbir.
̶ 212 ̶
ESKIMOW
Iva, naf, iva. Il-ftit taż-żmien allura
li matulu jħallini ftit niċċaqlaq,
nixtrieh b’offerta ta’ tixrid id-demm.
ADAM
Xi twemmin baxx!
LUĊIFRU
Inti għamilt xort’oħra?
Id-differenza bejnkom hija biss
li l-bumarin hu offra; int, il-bniedem
lil alla illi inti ħlaqt skont moħħok,
u li hu ħalaq skont ma qallu moħħu.
ESKIMOW
Qed nara li telagħlek. Naf għaliex:
għax jien kelli l-kuraġġ li mill-miżerja
neħles u nersaq sew lejn Alla-xemx
li skont ħrejjef missirijietna darba
fuqna wkoll saltan. Biss, skużani taf,
se nibqa’ għal dejjem nisħtu.
ADAM
Alla kbir!
Ħares u istħi, hekk li flaħħar tħassar
dak il-ħolqien glorjuż li huwa l-bniedem!
ESKIMOW
(Lil Luċifru.)
Arah! Telagħlu! Jaqaw qabdu l-ġuħ?
LUĊIFRU
Le, le, għax isssa xeba’, b’hekk telagħlu.
̶ 213 ̶
ADAM
Issa ħallik miċ-ċajt.
LUĊIFRU
Ċajt? Le, dawn fatti.
Qisu inti qed tirraġunna għax f’siktet,
fil-ħin li minnu qiegħda tlablab sfiqa,
fuq stonku vojt dik il-Filosofija!
Bl-argumenti ’l xulxin m’intomx se tirbħu,
imma mill-ewwel taqblu jekk bilġuħ
inti tkun, jew huwa jimla żaqqu.
Iva, għid li trid, dejjem il-bhima tirbaħ
fik; biss jekk jirnexxilek tikkwitaha,
hemmhekk il-bniedem bil-qżiżati tiegħu
jinduna x’jiġi qabel kollox f’ħajtu.
ADAM
Int m’hawnx għalik, Luċifru, kliem meqjus
titfa’ fit-tajn bil-ferħa, ’ma b’malizzja
dak l’hu qaddis. Allura għalik kull ħsieb
u kull att nobbli huma duħħan tal-kċina
jew mezz makakk taċ-ċirkostanzi,
li l-materja bla ħajja tmexxi, inkella
twaqqaf, bl-għajnuna ta’ ftit liġijiet?
LUĊIFRU
Allura x’iżjed? Inti taħseb mela
illi Leonidas68 bejn l-għoljiet kien
jitlef il-ġlieda, illi kieku flok
b’soppa kannella sabiex jgħin ’il żaqqu
fir-repubblika tiegħu, fqir għall-aħħar,
u f’villa Lukulla69, kien jixba’ sew
bil-ġibdiet orjentali? Jew kien Brutus
allura jmut, kieku wara li kien
iżur malajr lis-sbejħa Portia f’darha
̶ 214 ̶
jistrieħ wara ġlieda qalila, u wara

ikla tajba? Allura kif titwieled
ħtija jew virtù? Tgħid mhux il-faqar u
l-korruzzjoni wellduha’l dik? U l-oħra
nibtet minn dawl ix-xemx u l-libertà,
u ta’ xulxin werrieta jsiru, tul
ġenerazzjonijiet imbiegħda kemm
fl-ispirtu kif, inżid ukoll, fil-forma?
U ħafna kkalkulaw fuqhom infushom
u tgħallqu ma’ xi siġra; ’k imbagħad wara
idejn għariba jħolluhom, allura
id il-ħajja tnessihom dik l-istima.
Kieku Hunyadi70 l-Kbir ma twelidx qalb
nies kapaċi, jekk fuq soddtu ċkejkuna
kien jidher dell ta’ tinda saraċina,
x’kien jiġri mill-qalbieni tas-salib?
Kieku Luteru kien b’kumbinazzjoni
isirlek Papa, u Ljun71 professur
Ġermaniż, tgħid dan ma kienx jirriforma,
u dak lill-kuraġġjuż kien jiskumnika?
U mill-kbir Napuljun x’kien jiġri, kieku
demm poplu sħiħ ma kienx iwitti triqtu?
Forsi f’każerma umda kien jitranġat.
ADAM
(B’idejh isodd ħalq Luċifru.)
Ieqaf, biżżejjed! Dak li għedtli issa
jinħass elementari, daqskemm veru,
imma dannuż, għax is-superstizzjoni
tagħni biss ’il-baħnan, li wkoll mingħajru
ma jħossx l-ispirtu qawwi, imma n-nobbli
jagħraf lil ħuh jekk tagħlimek inġazz
ma joqtlux bil-qisien li inti tħaddan.
̶ 215 ̶
LUĊIFRU
Allura ftiehem miegħu. Xejn ħażin:
lezzjoni ta’ tagħrif fuqek innifsek!
ADAM
Intom ħafna qegħdin hawn tgħixu imdejqa?
ESKIMOW
Iva, u ħafna wkoll! Lanqas ningħaddu
fuq l-għaxar swaba’ ta’ idejja t-tnejn.
Tassew li lill-ġirien ġa qtilthom kollha,
imma dejjem jinfdu oħrajn u ftit
il-bumarin. Issa, jekk int inti alla,
jekk jogħġbok agħmel illi jonqsu n-nies
u jiżdied aktar fostna l-bumarin.
ADAM
Ħallini trid, Luċifru. Issa xbajt.
LUĊIFRU
Għallinqas ej’ naraw ’il-mara tiegħu.
ADAM
Le, le, għax jekk ir-raġel mgħarraq se
jidhrilna ikrah, u se jġegħ’lna nħarsu
band’oħra, biss ’k il-mara, l-ideal,
il-poeżija nfisha, tgħosfor fis,
tikrieh, tbeżżagħna. Issa, ara, nieqfu.
La tgħidlix aktar, m’iniex se naraha.
(Luċifru li jkun miexi ma’ Adam lejn il-gabbana, jiftaħ il-bieb
b’daqqa ta’ sieq. Ġewwa tidher Eva bħala mart l-Eskimow.
Fuq l-għatba Adam b’għajnejh miftuħa beraħ, jidher
jistagħġeb biha.)
̶ 216 ̶
LUĊIFRU
Mhix ġdida għalik! Jaqaw m’intix tagħrafha?
Għannaqha waħda għax inkella dan,
raġel onest, jieħu għalih jekk inti
ma turihiex dan ir-rispett mistħoqq.
ADAM
Lil din se ngħannaq? Mela mhux hi kienet
li għafset lil Aspasia72 bejn dirgħajha?
’Il din illi, skont ma jidhirli, reġgħet
uriet bixrietha, meta l-bews li fajjret
bestjali kien tassew?
ESKIMOW
(Hu u sejjer lejn il-kabina tiegħu.)
Isa, għaġġel, mara,
waslulna l-mistidnin. Ilqagħhom sewwa.
EVA
(Tgħannaq lil Adam u tiġbdu fil-kabina.)
Għandi pjaċir, barrani. Idħol strieħ.
ADAM
(Jinħall minn magħha.)
Għinni, Luċifru. Ej’ nitilqu ’l barra!
’Il-ġejjieni nħalluh u nidħlu fl-issa!
Id-destin tiegħi kiefer u l-ġlied aħrax
aktar turihulix. Ħallini nifli sewwa
jekk għandix nibqa’ jien nissielet m’Alla.
LUĊIFRU
Stenbaħ allura, Adam. Spiċċat il-ħolma.
ϖϖϖ
̶ 217 ̶
Il-ĦMISTAX-IL XENA
̶ 218 ̶
(Ix-xena tinbidel fil-paesaġġ mimli palm tat-Tielet Xena.

Adam, mill-ġdid żagħżugħ, nofsu bingħas joħroġ mill-gabbana
jħares ’l hawn u ’l hemm mistagħġeb. Eva rieqda ġewwa.
Luċifru f’nofshom. Ix-xemx.)
ADAM
Ja dehriet koroh, fejn fettlilkom tgħibu!
Hawn kollox jgħix, jitbissem, bħal fl-imgħoddi
meta tassew magħdura kienet qalbi.
LUĊIFRU
Bniedem bla moħħ, allura inti trid
illi tinqaleb l-ordni tan-natura?
Kometa ġdida tiddi tul il-lejl
u l-art titriegħed għax qed imut dudu?
ADAM
Allura jien kont noħlom dakinhar
jew issa? Allura l-ħajja aktar minn ħolma
li għal minuta ttir fuq il-materja
mejta, sabiex flimkien jisfaw fix-xejn?
O għala, għala għal mument tinduna
x’inhuwa l-biża’ tal-ineżistenza?
LUĊIFRU
Għala qed tgerger? Biss min bla kuraġġ
jaċċetta telfa mingħajr ebda ġlied
li seta’ kieku ried iwarrab minnu.
’Ma sewwa jgħarrex tad-destin il-kitba
eterna, bla tgergir bħal wieħed kburi,
li jarah biss iżomm il-kolp taħt dak.
Ara, dak id-destin hu fuq l-istorja,
u inti strument tiegħu mkeċċi ’l barra.
̶ 219 ̶
ADAM
Le, le, din gidba. Ir-rieda hija ħielsa!
Dan diġà kien jimmeritani sewwa,
u jien għalhekk mill-ġenna rriżenjajt,
ħafna tgħallimt mill-ħolm illi kont noħlom;
xi ħolm xejn ma servieni u jidddependi
issa minni kif se mmexxi din ħajti.
LUĊIFRU
Iva, li tinsa u li tittama dejjem
ma kienu xejn ta’ ġewwa mad-destin,
li meta dak tal-ewwel ġrieħi jfejjaq
u tat-tieni jgħatti b’tapit l-abbiss
u l-qalb jagħmillek, mitt kuraġġjuż waqgħu,
inti se tifraħ li rnexxielek taqbżu.
Imma naħseb li int, bħal xjenzjat,
rajt fost xi stramberiji dud l-imsaren
li jkampa biss f’qattus jew ġo astun,
u jista’ jgħaddi l-ewwel jum ta’ ħajtu
f’ġurdien. Ebda ġurdien mhu lest ibati
id-dwiefer ta’ qattus jew ta’ astun;
biss jeħilsuha dawk ta’ għaqal kbir
u jmutu xjuħ f’bejtiethom, imma liġi
imqarba lesta sabiex dan issewwi,
li l-għedewwa jaħtfulek kemm hemm bżonn
u li wkoll wara eluf ta’ snin dad-
dudu għadu fid-dinja jħuf imqareb.
L-istess, kull bniedem mhux ilsir, biss kollha
jġorru bilfors il-ktajjen ma’ saqajhom.
U bħalma wied iġorrlok b’ħerqa kbira
issa għal dan, għada għal dak,
l-injam, ikollu wkoll il-vittmi tiegħu,
ikun hemm dawk jiddieħku b’dik l-offerta.
̶ 220 ̶
U dawk li jniżżlu n-numri lkoll jistagħġbu

x’jagħmillek id-destin fiż-żwieġ, fil-mewt,
fil-ħtija, fil-virtù dejjem u skont
il-bżonn, u l-ġenn, twemmin u suwiċidju.
ADAM
Stenna. Xi ħsieb għaddej bħalissa f’moħħi!
Inti, O Alla, nista’ niġġilidlek.
Elf darba jgħidlek id-Destin: s’hawn għext!
Jagħtini d-daħq, għax ngħix sakemm jogħġobni.
Tgħid m’iniex waħdi issa f’din id-dinja?
Ara dil-blata hawnhekk, taħtha għammieq!
Biżżejjed qabża waħda, l-aħħar att,
u fl-aħħar ngħajjat: il-kummiedja ntemmet!
(Jersaq lejn il-blata. Toħroġ Eva.)
LUĊIFRU
Intemmet hux! Intemmet! Kelma vojta!
Mhux kull minuta ttemm u terġa’ tibda?
Eluf ta’ snin, mhux hekk rajthom għaddejja?
EVA
Adam, u int għaliex ħallejtni hekk?
Kienet hekk kiesħa l-aħħar bewsa tiegħek;
issa f’għajnejk qed nara inkwiet jew rabja.
Qiegħed tbeżżagħni.
ADAM
(Jimxi aktar.)
Għala miexja wrajja?
Għala tfittex passejja bħal ħalliel?
Ir-raġel, il-mexxej tad-dinja, moħħu
tassew f’xogħ’l ieħor mhux fl-imħabba vojta.
Dan kollu l-mara ma tafux, u ddejqu.
(Bil-ħlewwa.)
̶ 221 ̶
Allura għala ma bqajtx rieqda aktar?

Aktar tqila se tkun l-offerta tiegħi,
li għandi nwettaq f’dan iż-żmien li ġej.
EVA
Forsi aktar ħafif jekk tisma’ minni,
għax fejn sa issa kollox kien dubbjuż,
biss il-ġejjieni se jkun aktar ċar.
ADAM
Kif allura?
EVA
Jien ċerta l’int tikkalma,
’k tismagħni sewwa. Ersaq aktar lejja.
Qiegħda nħossni, Adam, illi sirt omm.
ADAM
(Jinżel għarkobbtejh.)
Irbaħtli, O Alla! Hawn fit-trab arani!
Mingħajrek u kontrik, għalxejn nitħabat!
Erfagħni jew sawwatni, hawn hu sidri.
LUĊIFRU
Dudu li int, insejt li l-kobor tiegħek
tafu minn għandi?
ADAM
Dak insieh. Xejn aktar
ħlief illużjoni! Issa ġiet il-paċi.
LUĊIFRU
Imma għala, ja miġnuna, qed tiffanfra?
Iva, fl-Għeden bi żball ħriġt tqila b’ibnek
li fid-dinja se jsib miżerja u ħtija.
̶ 222 ̶
EVA
Jekk Alla jrid, għad ieħor fil-miżerja
jitwieled u lit-tnejn flimkien iliġġem
u l-fratellenza f’din id-dinja jdaħħal.
LUĊIFRU
Ja biċċa lsir, issa qomt kontra tiegħi?
Mela għola ’l fuq mit-trab, ja annimal.
(Jagħti bis-sieq il Adam. Is-sema tinfetaħ, jidher Alla fil-glorja
tiegħu, imdawwar bl-Anġli.)
IL-MULEJ
Spirtu, fit-trab! Quddiemi m’hemm ħadd kbir.
LUĊIFRU
(Jintlewa.)
Saħta!
Il-MULEJ
Int, qum, Adam, la tibqax lura,
qed nilqgħek hawn b’idejja mftuħin.
LUĊIFRU
(Minn taħt.)
Familjari! Forsi għall-qalb sabiħa
imma ddejjaqli ’l moħħi. Mhux aħjar
naħrab minn hawn?
(Jitlaq.)
Il-MULEJ
Luċifru, stenna ftit,
għax kelma għalik għandi xi ngħid ukoll.
Int, ibni, għidli x’qiegħed issa jdejqek.
̶ 223 ̶
ADAM
Sinjur, dejquni sewwa d-dehriet koroh,
u ma naf xejn x’verità qed iġġorru.
Għidli issa x’destin qed jistennieni.
Dak kollu li se ngħix jinstab f’dil-ħajja
li, fil-ġlied illi toffri, ruħi lesta
tissaffa bħall-inbid, tant illi jekk
jiċċara qis li tferrxu kullimkien
sakemm jixorbu r-ramel? Jew lestejtli
ħajja aħjar jekk inġib ruħi sewwa?
Tgħid razzti għad tirnexxi sakemm tersaq
lejn it-tron tiegħek jew iddur bħal żiemel,
jgħejja sa jmut, u qatt ma joħroġ barra
miċ-ċirku li jkun waħdu qed isawwar?
Tgħid għad jitħallas min hu ta’ qalb nobbli
li huwa mwaqqa’ għaċ-ċajt mill-poplu baxx
minħabba d-demm li xerred? Iċċarali,
u jien b’ringrazzjament naċċetta kollox.
M’għandix x’nitlef b’daqshekk. U... dan id-dubju
li qed jitturmentani nħossu infern.
IL-MULEJ
Tistaqsix għas-sigriet li jiena ħbejt
għall-ġid tiegħek minn ħarstek tant għarriexa.
Jekk tista’ tara li fuq l-art ir-ruħ
tgħix għal ftit żmien meta qed tistennieha
l-eternità, mhijiex aktar virtù
issofri hawn. U terġa’, jekk tosserva
li r-ramel ruħek jixrob, x’inhu jġiegħlek
għal ideat għoljin tarmi l-pjaċiri
ta’ mument illi jgħaddi u ma jerġax?
Imma għax il-ġejjieni jidher jixgħel
f’nofs is-sħab, jekk tal-mument it-toqol
jilwik u jfarrkek, hemm l-eternità,
̶ 224 ̶
u jekk dan kollu jferrħek u jhennik,

hemm lesta ttellfek ħajja wisq qasira,
’ma l-qawwa u l-verità lesti jmexxuk.
LUĊIFRU
(Jidħaq.)
Ba! Imma din tassew ħajja glorjuża!
Virtù u kobor: dawn se jiggwidawk:
daż-żewġ kelmiet li għandhom saħħa biss,
jekk is-superstizzjoni, l-preġudizzju,
u l-injoranza jkunu għassa fuqhom.
Imma għala jiena bdejt bil-kbir ma’ bniedem
magħġun mid-dawl u t-trab u b’moħħ magħluq,
ma jara xejn!
ADAM
Iddaħħaqnix, Luċifru.
Missejt b’idejja l-ħolqien pur ta’ moħħok,
ruħi ma ssodisfajtx. Imma, Sinjur,
min żgur se jieħu ħsiebi sabiex nibqa’
fit-triq tas-sewwa? Minn idejja ħadtli
l-gwida meta tal-għerf doqt it-tuffieħa.
IL-MULEJ
Int għandek dirgħajn sħaħ u qalb mastizza
u ftuħ mingħajr għeluq iħajrek taħdem.
Jekk inti lest biex tisma’, hemm dak il-leħen
li dejjem jgħajjat lest sabiex iwiddeb,
biex iħeġġeġ. Obdih! U jekk għad jiskot
qalb il-ħsejjes tal-ħajja dejjem sejra
leħen is-sema, ir-ruħ sabiħa u nobbli
tal-mara dgħajfa, ’l bogħ’d mill-interessi,
tibda tismagħha, u tul il-vini tagħha
tinbidel f’poeżija u kant. Maż-żewġ
għajnuniet ħdejk, hi għalik tkun il-kenn
̶ 225 ̶
fil-ferħ u t-tbatijiet, għajnuna f’waqtha

titbissimlek u tgħinek. Int, Luċifru,
ħolqa fl-univers tiegħi, ibqa’ aħdem.
In-negazzjoni hekk stinata tiegħek
u l-għerf moqżież ikunu t-tnejn ferment
li jqanqal ħeġġa. U wkoll jekk għall-mument
moħħ il-bniedem jiddallam, jerġa’ lura.
Imma l-kastig dejjiemi tiegħek jibqa’
li tara ’l min se teqred: iż-żerriegħa
ġdida ta’ kull m’hu nobbli u grazzjuż.
KOR TAL-ANĠLI
Ħsieb sabiħ li ħielsa ngħażlu
bejn it-tajjeb u l-ħażin,
imma nafu illi Alla
jgħin b’qawwietu lill-miskin.
Għalhekk mexxu u qatt tiddejqu
jekk il-poplu ma jqiskomx,
taħdmu qatt biex tieħdu l-grazzi
u żgur ma jisgħobbikomx.
Ma taħdimx hu tal-mistħija
u minħabba f’hekk tistalla
mal-art taħtek, imma l-qlubi
jersaq lejn il-kobor t’Alla.
Biss fi triqtek sħiħa u tajba
tħalli ebda żball jagħmik,
biex b’għemilek ’l Alla tfaħħar
u barkietu jinżlu fik.
Għax lil Alla għandek bżonnu,
Alla illi jaħseb fik,
anzi jdejH jiftaħlek beraħ
u ma jieqaf qatt jhennik.
̶ 226 ̶
EVA
Qed nifhmu dan il-kant, niżżiħajr ’l Alla.
ADAM
Jiena wkoll bħalek.Qatt ma se ninsieh.
Biss jekk ninsieh, ikun wasalli t-tmiem.
IL-MULEJ
O bniedem, tħabat u emmen b’qalbek kollha.
TMIEM
̶ 227 ̶
Dott. Kálmán Kalocsay (pr: Kalman Kaloċai; dan l-isem bl-

Esperanto ġieli jidher: Kolomano Kaloĉajo) kien esperantist Ungeriż,
poeta, traduttur u editur li influwenza ħafna l-kultura esperantista
kemm fil-letteratura kif ukoll fil-lingwa permezz tal-poeżija u tat-
traduzzjoni tiegħu ta’ xogħlijiet letterarji mil-lingwa ta’ pajjiżu, l-
Ungeriż, u minn lingwi oħra Ewropej.
Twieled l-Ungerija fis-6.10.1891 u miet ukoll fl-Ungerija fis-27 ta’
Frar 1978. Studja l-università ta’ Eötvös Loránd. Kien tabib, speċjalist
tal-mard li jittieħed u kirurgu.
Kav. Dott. Karmenu Mallia

Twieled Ħal Qormi fid-9.11.1929.
Ħareġ ġabriet ta’ poezija bil-Malti, bl-Esperanto, bl-Ingliż/Taljan u
bil-Franċiż; dehru tliet rumanzi tiegħu bl-Esperanto; qaleb għall-
Esperanto u ħareġ żewġ antoloġiji ta’ Poeti Maltin; kiseb l-ewwel
premju mill-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb (Malta) għat-traduzzjoni fl-
Esperanto tar-rumanz “Il-Ħolma Maltija” ta’ Frans Sammut;
rumanzier; artikolista bil-Malti, bl-Ingliż u bl- Esperanto; awtur ta’
diversi rumanzi fosthom it-triloġija Patrijotti u Ġakbini, Biża’ u
Kuraġġ, Glorjana, Il-Prinċep tal-Birgu, Il-Landier tal-Assdju l-Kbir
1565, flimkien mal-awtobijografija ‘Mit-Tieqa tal-Għorfa’.
Rebaħ diversi premjijiet letterarji Malta u barra, fosthom l-ewwel
premju tad-dramm poetiku bl-Eperanto: “Najbaroj” (Ġirien”)
f’konkors imniedi mill-Universala Esperanto-Asocio; barra d-dramm
poetiku bil-Malti:”Il-Profeta” ; kien diversi drabi ġudikant f’konkorsi
hawn Malta kif ukoll barra; eks membru tal-Akkademja tal-Esperanto;
membru onorarju tal-Ghaqda Poeti Maltin, eks president tal-Malta
Esperanto-Societo; hu president onorarju tal-għaqda mużikali ‘Anici’
ta’ Ħal Qormi; mogħti l-unur ta’ ‘Kavallier’ mis-“Senato
dell’Umanità” tal-Assoċjazzjoni “Sicilia Esperantista.”
Ingħata Ġieħ Ħal Qormi u Ġieħ Ħaż-Żabbar mill-Kunsilli Lokali ta’
Ħal-Qormi u ta’ Ħaż-Żabbar, rispettivament.
D.Litt, M. & Dr. (Bibl.Stud. Calif.), ND, BAHons (Lond), Lic. Esper-
anto, Dip.FH&HC(Paris), Dip.Glob.Eth. (Joensuu, Finl.).
̶ 228 ̶
Samideano D-ro Carmel Mallia,

mi informiĝis kun ĝojo, ke vi tradukis la ikonece gravan verkon
de la hungara literaturo La Tragedio de l’Homo, dramon de
Imre Madách en la maltan lingvon. Por ni esperantistoj estis
aparta ĝojo, ke vi faris tion el la elstara traduko esperanta de
Kolomano Kalocsay.
Ĉi tiu verko estas aparte grava por la hungara kulturo kaj pro
ĝia universale valida enhavo ankaŭ por la eŭropa kulturo. Kro-
me kaj krone, pro ĝia traduko el Esperanto ĝi fariĝis elokventa
pruvo kaj ekzemplo pri la kulturperanta rolo de Esperanto,
transdonante ĉi tiun filozofie kaj humane profundan verkon
ankaŭ al la malta kulturo.
Estimata D-ro Mallia,

en la nomo de la Hungaria Esperanto Asocio, permesu al mi
esprimi nian elkoran gratulon por via neordinara kultura plen-
umo kaj transdoni, kiel signon de nia alta estimo kaj aprezo de
via laborado, nian Honordiplomon.
Séan Ó Riain, prezidanto de Eŭropa Esperanto-Unio, organizo
de la esperantistoj de Eŭropo petis min transdoni al vi siajn
bondezirojn kaj altestimon en la nomo de la estraro de la Eŭropa
Esperanto-Unio.
Ni deziras al vi fortikan sanon, bonan humoron por via plua
agado literatura kaj laborado por nia komuna afero Esperanto!
István Szabolcs
estrarano de Eŭropa Esperanto-Unio
prezidanto de Hungaria Esperanto-Asocio
komitatano A de HEA al UEA
Budapest, la kvaran de Julio 2022
̶ 229 ̶
Din hi t-traduzzjoni bil-Malti tal-ittra bl-Esperanto:
L-GHAQDA ESPERANTISTA UNGERIŻA (HEA 1902)
Lil Dott. Carmel Mallia

99, La Vojo, Triq Is-Santwarju, Ħaż-Żabbar. ŻBR 1012, Malta
Għażiż Dott.Mallia,
Ħassejtni ferħan meta smajt li int qlibt għall-Malti x-xogħol magħruf u
qawwi tal-letteratura Ungeriża “It-Traġedja tal-Bniedem”, dramm ta’
Imre Madách. Aħna l-esperantisti ħadna gost li għamilt dan mit-
traduzzjoni famuża bl-Esperanto ta’ Kálman Kalocsay.
Apparti li dax-xogħol hu importanti kemm għall-kultura Ungeriża kif
ukoll għall-kultura ewropea minħabba t-tema universali tiegħu. Fuq
kollox għax minħabba t-traduzzjoni tiegħu mill-Esperanto ta prova
siewja u eżempju ċar tal-mezz kulturali tal-Esperanto, billi daħal fil-
kultura Maltija bħala biċċa xogħol filosofika u umanament profonda.
Għażiż Dott. Mallia,

F’isem l-Għaqda Esperantista Ungeriża, ippermettili nifraħlek għax-
xogħol kulturali mhux komuni tiegħek, u ppermettili wkoll nibgħatlek
Diploma bħala sinjal tal-isima u tal-apprezzament tagħna għax-xogħol
tiegħek.
Seán Ó Riain, president tal-Unjoni Esperantista Ewropea, organizazz-
joni tal-esperantisti Ewropej, talabni nibgħatlek ix-xewqat sbieħ u l-is-
tima għolja tiegħu f’isem il-kumitat tal-Unjoni Esperantista Ewropea.
Nixtiqulek saħħa u gost għal xogħlijiet oħra letterarji u aktar ħidma
siewja favur l-Esperanto.
István Szabolcs
Membru tal-Kumitat tal-
Unjoni Esperantista Ewropea
President tal-Għaqda Esperantista Ungeriża
Membru tal-kumitat A tal-HEA fi ħdan l-Universala Esperanto-Asocio.
Budapest, l-4 ta’ Lulju 2022.
̶ 230 ̶
NOTA FINALI
1
Il-qamar.
2
Tbiddel skont l-istaġuni: id-Dinja.
3
Hawn forsi Luċifru qed jaħseb fil-gwerer u l-kriżijiet li jiġu
mill-pajjiżi u mill-industrija.
4
Ludwig Büchner: “Qawwa u Materja” (1855), ktieb famuż li
jfisser il-prinċipji tal-materjaliżmu mekkaniku.
5
Skont il-mitoloġija Griega, alla tal-imħabba.
6
Ġeneral minn Ateni li kellu t-trijonf tiegħu f’Maratona (490
QK) fuq ir-re Persjan Darius.
7
Alla tal-ibliet, ġlied ġust, arti.
8
Alla mara.
9
Re mitiku li fid-dinja ta’ taħt, Hades, hu kkastigat biex isofri l-
għatx u l-ġuħ dejjiema, fil-ħin li ma jistax jilħaq il-frott u l-ilma
li jnewlulu.
10
Eroj mitiku ta’ qawwa ġganteska.
11
Alla tal-baħar li tbiddel xbihietha meta trid.
12
Il-ħut l-aktar il-morina r-Rumni kienu jkabbru fi xmajjar
għalihom ukoll permezz tal-laħam tal-ilsiera.
13
=Aċċetta l-ħadida, jiġifieri hemmx maħfra għat-tellief u
jgħajtu ’l min hu kontra biex joqtlu.
14
Mudell ta’ kastità u fedeltà tan-nisa miżżewġa. Mimsusa
minn Sextus Tarquinius, bin ir-re, qatlet hi stess lil żewġha u
wara qatlet lilha nnifisha. Dik kienet il-kawża ewliena li
tkeċċiet il-familja rjali u bdew ir-Repubblika.
15
Diversi Brutus jissemmew fl-Istorja ta’ Ruma; aktarx li hawn
qed jitkellem dwar il-qattiel ta’ Ġulju Ċesri.
16
L-obol kienu jpoġġuh f’ħalq il-mejjet bħala paga lil Ħaron, il-
qaddief tad-dinja ta’ taħt, għat-trasport fuq ix-xmara ta’ Orko
(Ħades).
17
Eremiti mkabbra. Żmien wara, ingħaqdu u ffurmaw l-ewwel
kunventi.
̶ 231 ̶
18
L-Eġittu ta’ Fuq. Hemm fid-deżert kienu jgħixu l-anakoreti.
19
Kavallier magħruf tal-Kruċjati u li skont Gibbon kien
jgħaqqad fih il-virtujiet ta’ kavallier perfett. Ma kienx magħruf
bħala ħalliel u sadist bħalma kienu ħafna minn sħabu. Miet il-
Palestina bħala prinċep–mexxej (1012).
20
L-istess essenza. Hawn nitkellmu fuq ġlieda bejn it-teoloġi,
jekk Kristu jixbahx lil Alla l-missier. Is-Sinodu ta’ Niċea (325)
qatagħha favur il-homousia, jiġifieri li Alla l-Iben hu tal-istess
sustanza mal-Missier; dak ta’ Rimini (360) favur il-homoiusia,
jiġifieri li Alla l-Iben kien jixbah fl-essenza imma ma kienx
identiku ma’ Alla l-Missier; dak ta’ Biżanzju (380) kien favur l-
ewwel waħda.
21
Patrijiet li ma jħobbux ħlewwiet id-dinja, l-istess bħalma
kienu dawk tal-filosofija ċinika, l-aktar magħruf fosthom,
Diogenes, li kien jgħix ġo bettija.
22
Beda l-qasma tal-Knisja tal-homoiusia.
23
L-ewwel żewġ isqfijiet li qasmu l-ideat ta’ Arjus.
24
Kien l-aktar difensur ferventi tat-temmin ortodoss kontra l-
Arjaniżmu.
25
Il-Profeti tal-Bibbja heddewhom bil-mewt bħala l-bejta tad-
dnubiet kollha.
26
Ara: Apokalissi XVII u XVIII.
27
Ps. XXII,
28
Ps. XXXV.
29
Għex għal tnax-il sena (1601-1612) fil-palazz ta’ Rudolfu. Il-
faqar tiegħu, it-tieni salarju tiegħu, l-okkupazzjoni tiegħu fuq
l-astroloġija minkejja l-konvinzjoni tiegħu, il-persekuzzjoni
tiegħu u minħabba l-libertà tal-ħsieb, jafhom kulħadd. Martu
vera kienet Barbara Müller. Biss ix-xeni tal-familja tiegħu
huma vvintati minn Madàch.
30
Grupp ta’ kwiekeb.
31
Isem Grieg tal-alla Eġizzjan Tot, li jqisuh bħala l-awtur ta’
kotba tal-alkemija.
̶ 232 ̶
32
(370-430), filosfu Neo-Platoniku; wara, Isqof Nisrani, awtur
ta’ ktieb tal-ħolm u ta’ innijiet.
33
(1493-1541) tabib famuż Ġermaniż, astronomu u alkemist
b’taħlita ta’ xjenza u superstizzjoni.
34
Isem ta’ ktieb tas-sħaħar, għax fiż-Żmien tan-Nofs kienu
jaħsbu li dak ir-re bibliku kien is-surmast tal-maġija.
35
Id-deheb.
36
Taħlit ta’ metall.
37
Ara n-ru 31.
38
Il-fidda.
39
Forsi kien l-aħħar tarġa qabel iż-“Żwieġ Qaddis”, jiġifieri l-
eżistenza tal-“ġebla tal-għorrief” li tbiddel il-metalli f’deheb u
lix-xjuħ f’żagħżagħ.
40
Sħaħar tal-qedem.
41
Alla mara.
42
Pjazza f’Pariġi, xena ta’ laqgħat popolari u eżekuzzjonijiet
matul il-gwerra ċivili wara r-rivoluzzjoni.
43
Avukat, oratur brillanti tal-ewwel żminijiet tar-Rivoluzzjoni
Franċiża; skont Marx, “surmast tat-tattika rivoluzzjonarja”;
akkużat li ttradixxa ’l pajjiżu; kien maqtul fl-1794.
44
L-Assemblea Nazzjonali tar-Rivoluzzjoni Franċiża.
45
=Tal-qalziet twil. Għax dak iż-żmien l-irġiel tal-klassi għolja
kienu jilbsu l-‘culottes’(qalziet qasir li jasal sa taħt l-
irkobbtejn); ‘sans’=mingħajr. Għalhekk is-‘sansculottes’ kienu
dawk li jilbsu l-qalziet twil.
46
Is-sinjura Roland, sabiħa u mart paċpaċa tal-ministru tal-
intern Roland, li għamlet suwiċidju meta tilfu l-gwardjani
(repubblikani moderati). Mietet taħt il-giljottina fl-1793.
47
Ara nota fis-Sitt Xena.
48
Politiku ta’ ambizzjoni kbira f’Ruma. Kien juża dwejjaq il-
poplu fqir, u demagoġikament tħabat biex iwaqqa’ r-
Repubblika u l-akkwist tat-tmexxija. Kixfu Ċiċerun; miet
jiġġieled (62 AK.)
̶ 233 ̶
49
”Dak li m jinxtarax”, mexxej tal-Ġakbini (=repubblikani
radikali); iggiljottinat wara r-rebħa tal-1794.
50
Mexxej ġakbin, ma’ Robespierre, membru tat-Tlieta li kienu
jmexxu. Iggiljottinat flimkien ma’ Robespierre.
51
Forsi allużjoni għall-mistiċiżmu tan-numri li refa’ rasu fi
żmien ir-Rinaxxenza.
52
Fortizza qadima qrib it-Thames, darba kienet palazz tar-re,
ħabs u issa tifkira storika.
54
Cornelius N., storjogafu Latin li x-xogħlijiet tiegħu fuq irġiel
magħrufa kienu jinqraw fl-iskejjel.
55
Minħabba favur speċjali miet l-isptar.
56
Ħabiba.
57
Skont il-mitoloġija Musulmana, żiemel tal-fidda bil-ġwienaħ
tal-Arkanġlu Gabrijel. Mawmettu rikeb fuqu.
58
Mill-mitoloġija Griega: id-dinja t’isfel, jew tal-mejtin. Omeru
jirrakkonta d-daħla ta’ Odisseus hemm isfel: Odissea, XI.
59
Statista magħruf.
60
L-aħħar argument tar-rejiet. Din hi video-game.
61
Ħabib ta’ Brutus u kontra Ċesri; wara li tilef f’Filippi,
ikkommetta suwiċidju.
62
Filosfu famuż li kiteb fuq soċjetà immaġinarja u perfetta,
minn fejn eżilja l-poeżija.)
63
Buonarroti, wieħed mill-kbar tar-Rinaxxxenza: skultur,
pittur, perit, poeta.
64
Reġina mitika tas-Sirja (2000 Q.K.), magħrufa għal sbuħitha.
65
Re mitiku tal-Libja, iben alla tal-art, Gea. Ħadd ma kien
jirbaħlu, għax meta kien stendut, ħass saħħa ġdida minn
għand ommu. Ħerakles fgah hu u jgħollih fl-arja.
66
Belt fil-Boezja fejn ir-re tal-Maċedonja, Filippu, missier ta’
Alessandru l-Kbir, rebaħ lill-Griegi u ħassar l-indipendenza
tagħhom.
̶ 234 ̶
67
Il-Kbir li għaqqad l-Imperu Ruman li kien maqsum fi tnejn
taħt il-Belt ta’ Biżanzju msejħa għal Kostantinopli.
68
Re ta’ Sparta li ddefenda l-muntanja ta’ Thermopyle bi 300
Spartaku kontra l-armata kbira tar-re tal-Persja Kserkse (480
QK.)
69
Lucius Lucullus kien kaptan ta’ fama u magħruf għar-rikkezzi
u l-lussu tiegħu. Kien hu li daħħal fl-Ewropa s-siġra taċ-ċirasa.
70
Ġwanni Hunyadi, eroj li ddefenda l-Ungerija u l-Ewropa fil-
ġlied kontra t-Torok (XV-il seklu).
71
Papa Ljun X (Lorenzo de’ Medici), Papa li kien iħobb il-lussu
(1513-1521), li taħtu nbena San Pietru. Minħabba l-ispejjeż
kbar li kellu, kien iqassam biljetti li jaħfru d-dnubiet mibjugħa
bil-flus u b’hekk ta bidu lir-Riforma ta’ Martin Luther fl-1517.
72
Il-maħbuba, u wara, mart Perikles; kienet magħrufa għal
sbuħitha u għall-għerf tagħha.
̶ 235 ̶
Az ember tragédiája (It-Traġedja tal-Bniedem) (1861) dramm
poetiku tad-dramaturgu Ungeriż Imre Madách li jqisuh bħala l-
akbar poeta filosofiku ta’ żmienu f’pajjiżu. Fih jittratta d-destin tal-
bniedem mifni bi problemi universali u umani billi jgħaddi jpassi
matul l-Istorja u jersaq lejn ġejjieni fejn tbaqbaq il-ħajja.
Id-dramm idaħħalna fi ġlieda bejn erba’ persuni: Alla, Luċifru, Adam

u Eva. Fil-ħin li Luċifru jipprova jħajjar lil Adam u Eva jersqu aktar
lejh wara l-waqa’ fl-Għeden, Alla min-naħa l-oħra jibqa’ sal-aħħar
kważi moħbi u jħalli d-duo jiddeċiedu huma fil-libertà kollha fuq
ħajjithom.
Waqt ħolma, Luċifru jgħaddihom mill-Istorja tad-dinja u jeħodhom

f’diversi pajjiżi u epoki, imma Adam ma jkun jista’ jifhem xejn sa
jasal jaqtagħha li jneħħi ruħu b’idejh. Dak il-ħin tasal Eva bl-aħbar
li kienet ħarġet tqila. Hawn Adam jinżel għarkubbtejh u jgħajjat lil
Alla:”Irbaħtli”.
Il-Mulej jerġa’ jidħol fl-aħħar xena fejn l-aħħar kliem tiegħu—l-

aħħar kliem ukoll tad-dramm -- “Bniedem, tħabat u emmen.”
Madách jirnexxilu jdaħħal lill-qarrej f’persważjoni poetika wara

tilwima qalila fejn jirbaħ Alla. Tgħiduli, u wara? Il-poeta jieqaf
hawn. Alla u Luċifru jgħibu, u Adam u Eva jkomplu mixjiethom fil-
libertà li jkunu għażlu huma.

Madách It Traġedja Tal Bniedem

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Madách It Traġedja Tal Bniedem

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

IMRE MADÁCH

Máltaira fordította: Karmenu Mallia

Copyright ©2023-Karmenu Mallia

Készült/Presita: Milaprint Kft.

Dwar it-‘Traġedja tal-Bniedem’

na fil-prologu tal-Faust, u għalhekk hemm min jaħseb li t-‘Tra-

(Fis-sema. Il-Mulej fuq tron fil-glorja. Anġli għarkobbtejhom

Kewkba baxxa li taħsibha

Dawl jew dlam, id Alla fuqek,

għalkemm mogħnija b’xi kwalitajiet

Għalxejn tipprova l-ktajjen tħoll u tarmi,

(Fil-ġenna. Minn bejn is-siġar tat-tagħrif u tal-ħajja eterna.

u tinsa l’hu rifless tan-nar ta’ fuqha,

kuntent illi emmint b’qalbek ferħana,

Kull ħaġa tilbes ilwien differenti;

(Dehra sabiħa barra l-Ġenna. Gabbana tal-injam. Adam

dak li nirbaħ bi dritt se jibqa’ tiegħi.

U jekk il-fantasija ’l fuq tiġbidni,

l-ispirtu misterjuż forsi jrewwaħlu

Ejja, Spirtu tal-Art,

LEĦEN L-ISPIRTU TAL-ART

LEĦEN L-ISPIRTU TAL-ART

lil din iċ-ċorma hawnhekka geġwiġija,

jafu, jifirħu, jħobbu u jmutulek

u l-ġlieda se tkun kiefra wisq għat-triq,

(Fl-Eġittu. Fuq quddiem sala miftuħa. Adam bħala Fargħun

Ebda tempesta u ebda terremot

jibqa’ sewdieni; il-mewġ biss ileqq.

Tibżax, hemm id-destin iġorrok miegħu!

ukoll insibek f’dinja ġdida u safja,

(F’Ateni. Pjazza pubblika; f’nofsha palkett oratorjali. Fuq

li mhux kapaċi lilu nnifsu jirbaħ.

L-EWWEL WIEĦED MILL-FOLLA

IT-TIENI WIEĦED MILL-FOLLA

L-EWWEL WIEĦED MILL-FOLLA

IT-TIELET WIEĦED MILL-FOLLA

L-EWWEL WIEĦED MILL-FOLLA

IT-TIENI WIEĦED MILL-POPLU

IT-TIENI WIEĦED MILL-POPLU

Int ukoll, xwejjaħ Krispos, li salvak

u tgħidx x’rabja qabditu, u bir-raġun.

L-EWWEL WIEĦED MILL-POPLU

n-nies xorta tgħaddi. Jinstemgħu t-trumbetti; għajjat tal-

żommni. Issa minħabba dan misierek,

(Ruma. Sala miftuħa mżejna bi statwi tal-allat, vażuni

u mara anqas sbejħa twarrbek minnha

b’dix-xena eċċitanti, tfajliet ħelwa?

ma nkunx naf, basta wkoll bil-bews tiksili

raha fis-sodda. Tal-mistier!

Idardarni dal-baħar ta’ ħlewwiet

(Sadattant dalam. Quddiem is-sala jgħaddi funeral bit-tnabar,

Ħarsu madwarkom. X’qed lill-belt ineżża’

Inħoss li dak li kellna issa għosfor,

(Kostantinopli. Pjazza b’nies bilwieqfa. Fin-nofs, il-palazz tal-

li għaliha mietu l-martri f’nofs iċ-ċirku!

Allura x’iżjed? Das-suġġett dejjaqni.

jew meta jwaqqa’ snienu velenużi…

jew l-Antikrist, minn Ġwanni hekk meqjusa,

3. U għolli l-lanza u mur ħudha kontra dawk li għandhom

tal-knejjes, barra dawk li jixhdu falz.

għad-dellijiet magħquda tal-ġnien tagħna;

li waqt li dan qed isejjaħli biex

għax nisħet l-isem li int semmejtli l-ewwel

erġajt ħabbejt − il-maħbub issa dejqek ;