CẤU TẠO PHÂN TỬ – LIÊN KẾT

HÓA HỌC

BỘ MÔN HÓA
GV: ThS. NGUYỄN THỊ TUYẾT TRINH

HÑC-A
Mục tiêu học tập
1. Phân biệt liên kết ion, LK CHT, LK hydrogen
theo sự hình thành liên kết.
2. Trình bày cấu trúc phân tử theo thuyết
tương tác đẩy các cặp electron, thuyết lai
hoá và liên hệ tới tính chất phân cực của
phân tử.
3. Phân tích bản chất của liên kết hoá học
trong tương tác thuốc và tính điện ly của các
chất trong cơ thể

HÑC-A
Chuẩn bị bài
SV có thể đọc trước các tài liệu sau:
• 1. Hoàng Nhâm (2004), Lý thuyết đại cương về
hóa học (tập 1), NXB Giáo dục
• 2. Nguyễn Đình Soa (1989), Hóa đại cương (tập
1), Trường Đại Học Bách Khoa

HÑC-A 3
Bài giảng tích hợp môn Sinh

• Chương : DNA
• Chương : RNA
• Chương : Protein
• Chương : Biến đổi cấu trúc Protein

HÑC-A
Mục lục
• 1/Các khái niệm về liên kết hóa học.
2/ Phân loại các liên kết.
3/ Các lý thuyết về liên kết hóa học
3.1/ Thuyết cổ điển Lewis
3.2/ Thuyết tương tác các cặp
electron(VSEPR)
3.3/ Thuyết liên kết hóa trị (VB)

HÑC-A
I.Nhöõng khaùi nieäm veà lieân keát hoaù hoïc:

1. Ñoä beàn lieân keát : ñaëc tröng laø naêng löông lieân keát Elk

Elk laø NL caàn thieát ñeå phaù vôõ caùc lk trong 1 mol phaân töû
khí ôû traïng thaùi cô baûn thaønh caùc nguyeân töû töï do cuõng
ôû traïng thaùi khí

H-H (khí)  2H (khí) Elk = 436 KJ/mol

* NL phaù vôõ LK laø NLcaàn cung caáp neân mang daáu +

* NLtaïo thaønh LK laø NL giaûi phoùng ñeå hình thaønh 1 moái
LK töø caùc nguyeân töû khí coâ laäp neân mang daáu –

Elk caøng lôùn thì lk seõ caøng beàn

HÑC-A
 2. Ñoä daøi lieân keát : laø khoaûng caùch giöõa taâm cuûa 2 haït
nhaân nguyeân töû
trong phaân töû. Ñoä daøi LK caøng nhoû LK seõ caøng beàn

3. Söï phaân cöïc lieân keát : ñaëc tröng cho sö phaân cöïc cuûa
phaân töû
LK bò phaân cöïc khi ñoä aâm ñieän cuûa 2 nguyeân töû khaùc bieät
nhau

4. Goùc lieân keát :

1 phaân töû LK nhieàu nguyeân töû thì ñaëc tröng quan troïng laø
goùc LK
Goùc LK laø goùc taïo bôûi söï caét nhau cuûa caùc truïc noái taâm
cuûa nguyeân töû trung taâm vôùi taâm cuûa töøng nguyeân töû LK
HÑC-A
Caùc nguyeân töû lieân keát vôùi nhau
nhö theá naøo?
• Do khoâng theå quan saùt tröïc tieáp caùc lieân
keát hoùa hoïc, ta döïa vaøo tính chaát cuûa caùc
lieân keát ñeå xaây döïng caùc moâ hình (lyù
thuyeát) ñeå bieåu dieãn lieân keát giöõa caùc
nguyeân töû.

• Caùc lyù thuyeát ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát laø:

– Thuyeát Baùt töû cuûa Lewis
– Thuyeát töông taùc caùc caëp electron (VSEPR)
– Thuyeát Lieân keát Hoùa Trò.(VB)
HÑC-A
Phaân loaïi lieân keát hoùa hoïc
• Tuøy theo baûn chaát, lieân keát hoùa hoïc ñöôïc
phaân thaønh 4 loaïi chính
– Lieân keát ion
– Lieân keát coäng hoùa trò
– Lieân keát hidrogen
– Lieân keát vanderwaals.

Baûn chaát vaø tính chaát cuûa moãi loaïi lieân keát treân
ñöôïc giaûi thích baèng caùc thuyeát veà lieân keát hoùa
hoïc thích hôïp.

HÑC-A
Lieân keát ion
• Lieân keát ion ñöôïc coi laø heä quaû cuûa söï taïo
thaønh caùc ion aâm vaø döông thoâng qua vieäc
cho nhaän electron giöõa caùc nguyeân töû.

• Ñöôïc giaûi thích khaù toát qua lyù thuyeát ñôn

giaûn cuûa Lewis.

HÑC-A
Lieân keát Coäng Hoùa Trò
• Lieân keát coäng hoùa trò coù baûn chaát laø söï
duøng chung electron giöõa caùc nguyeân töû.

• Thöôøng ñöôïc giaûi thích thoâng qua thuyeát

lieân keát hoùa trò hoaëc thuyeát vaân ñaïo phaân
töû.

HÑC-A
Lieân Keát Vanderwaals
Liên kết Vanderwaals hay là hiệu ứng lưỡng
cực tức thời và tương tác lưỡng cực, là 1 liên
kết nội phân tử hoặc là lực nội nguyên tử
gây ra 1 lực hút tạm thời giữa các lưỡng cực
trong các phân tử không phân cực và các
nguyên tử tự do
Liên kết Vanderwaals là liên kết yếu nhất
trong các loại liên kết

HÑC-A
Lieân Keát Hydrogen
Liên kết Hydrogen là tương tác tĩnh
điện yếu giữa nguyên tử H mang
điện dương với phần tử mang điện
tích âm (thường là cặp electron tự
do của nguyên tố có độ âm điện lớn
như F, O, N)

HÑC-A
Điều kiện tạo liên kết hydrogen

• ĐK cần : trong hợp chất phải có

chứa H
• ĐK đủ : H phải liên kết trực tiếp với
nguyên tố có độ âm điện mạnh và
trên nguyên tố có độ âm điện lớn đó
phải có cặp electron tự do.

HÑC-A
Phân loại liên kết hydrogen
*Liên kết Hydrogen được hình thành giữa các
phân tử cùng loại
* Liên kết Hydrogen được hình thành giữa các
phân tử khác loại
* LK hydrogen nội phân tử : giữa các nhóm chức
của cùng 1 phân tử

HÑC-A
Phân loại liên kết hydrogen
• LK hydrogen liên phân tử : là liên kết hidro
giữa phân tử này với phân tử kia

HÑC-A
Đánh giá độ mạnh của LK Hydrogen

Vì LK Hydrogen là tương tác tĩnh điện giữa

phần tử H mang điện dương và phần tử mang
điện tích âm
Do đó muốn xét độ mạnh yếu của LK Hydrogen
phải xét lực tương tác tĩnh điện giữa 2 phần tử
mang điện trái dấu đó. Nếu lực hút đó càng
mạnh thì LK Hydrogen càng bền vững và ngược
lại.LK Hydrogen càng bền khi H càng linh động
và phần tử mang điện âm có cặp e linh động
HÑC-A
Đánh giá độ mạnh của LK Hydrogen

* Nếu R là nhóm đẩy điện tử sẽ làm giảm

LK Hydrogen trong nhóm –O-H do mật độ
electron của O tăng nên sự phân cực của
nhóm O-H yếu đi làm mật độ điện tích
dương trên H yếu đi, LK H…O yếu đi
* Ngược lại R là nhóm hút electron thì làm
LK Hydrogen tăng lên.
VD. C6H5-OH có lk hydrogen mạnh hơn
C2H5-OH
HÑC-A
Ảnh hưởng của LK Hydrogen đến nhiệt độ
sôi, nhiệt độ nóng chảy
*Hợp chất có LK Hydrogen thì nhiệt độ sôi, nhiệt độ
nóng chảy sẽ cao vì cần tiêu tốn 1 năng lượng để cắt
đứt LK hydrogen.
VD: Nhiệt độ sôi của C2H5OH > CH3-O-CH3
*LK Hydrogen nội phân tử làm giảm nhiệt sôi.
VD:

HÑC-A
Ảnh hưởng của LK Hydrogen đến độ tan
trong H2O

Hợp chất có khả năng tạo LK Hydrogen liên

phân tử với dung môi thì độ tan của chất đó
lớn hơn nhiều so với những chất tương tự
mà không có LK hydrogen.
VD: *Độ tan của C2H5OH > C2H5Cl
*Tinh bột, protein có khối lượng phân tử rất
lớn, nhưng nhờ có lk hydrogen với nước,
nên cũng có thể tạo dung dịch keo với nước.

HÑC-A
Ảnh hưởng của LK Hydrogen đến độ tan
trong H2O
• Các dẫn xuất 2 lần thế của benzene có 2 nhóm thế
có khả năng tạo lk hydrogen, thì đồng phân meta,
para tan tốt trong dung môi phân cực.
• Đồng phân ortho do có thể tạo lk hydrogen nội
phân tử, giảm khả năng tạo lk hydrogen liên phân
tử với dung môi, nên tan tốt trong dung môi
không phân cực.

HÑC-A
LK Hydrogen trong dịch truyền

• Ví dụ: Glucose được hấp thu từ đường tiêu hoá,

bị đốt cháy để cung cấp năng lượng cho cơ thể
hoặc dự trữ trong gan dưới dạng glycogen. Nó là
chất nền NL duy nhất cho mọi tế bào của cơ thể.
Glucose là yếu tố quan trọng đối với cơ tim, não,
các dây thần kinh.
• Phân tử glucose có các nhóm O-H tạo được liên
kết hydrogen với nước nên tan tốt trong nước. Do
đó dung dịch glucose 5% được truyền bằng đường
tĩnh mạch
HÑC-A
Liên kết hydrogen và DNA

• Deoxyribonucleic acid (DNA) là các phân tử lưu

trữ thông tin di truyền. Trình tự của chuỗi này phụ
thuộc vào liên kết hydrogen giữa các cặp base.
• Lk hydrogen là nền tảng cho sự sắp xếp chuỗi
xoắn kép của phân tử DNA.
• Các cặp base được tạo thành dựa trên hai hoặc ba
liên kết hydrogen.
• Kết quả của sự tương tác này là mỗi base chỉ có
thể liên kết hydrogen với đối tác bổ sung của nó.

HÑC-A
Liên kết hydrogen và DNA
• Bất cứ nơi nào adenine xuất hiện trong một chuỗi
DNA, thymine xuất hiện đối diện với nó trong chuỗi
khác
• Bất cứ nơi nào cytosine xuất hiện trong một chuỗi,
guanine xuất hiện đối diện với nó trong chuỗi khác.
• Điều này tạo nên chuỗi xoắn kép DNA.

HÑC-A
Liên kết hydrogen và DNA
• Uracil, được tìm thấy trong RNA (ribonucleic
acid) thay vì thymine. Ghép nối giữa adenine và
uracil liên quan đến hai liên kết hydrogen và
tương tự như tương tác thymine adenine. Cặp
base này có tầm quan trọng trong phiên mã và
tổng hợp RNA thông tin.

HÑC-A
Liên kết hoá học trong tương tác thuốc

• *Receptor (thể thụ cảm) là 1 phân tử protein nằm

trên màng tế bào hay nằm trong tế bào chất của tế
bào mà nhận những tín hiệu hoá học từ bên ngoài
tế bào.
• * Khi một tín hiệu hóa học liên kết với 1 thụ thể,
chúng gây ra 1 số dạng phản ứng của tế bào.
• *Receptor có chức năng nhận biết các phân tử
thông tin (hay còn gọi là ligand) bằng sự gắn kết
đặc hiệu các phân tử này vào receptor theo các
liên kết hóa học
HÑC-A
Liên kết hoá học trong tương tác thuốc

• Một phân tử thuốc có thể gắn kết vào

receptor theo nhiều kiểu liên kết.
• Ví dụ: *Acetylcholine là chất dẫn truyền
thần kinh quan trọng có vai trò kích thích
các yếu tố thụ cảm như receptor làm tăng
phản xạ tuỷ, giải phóng các hormone tuyến
yên, tác dụng vùng dưới đồi làm hạ thân
nhiệt…

HÑC-A
• Acetylcholine gắn vào receptor M-cholinergic:
CH3
O C CH3
OH
O CH2 CH2 N CH
3
H3C
OH

• 2 oxygen của nhóm este tạo liên kết hydrogen với

receptor
• nhóm CH2 – CH2 gắn với receptor bằng liên kết
VanderWaals
• 2 gốc CH3 của amin bậc 4 gắn vào các khoang của vị
trí anion cũng bằng lực VanderWaals.
HÑC-A
 • Caùc lyù thuyeát veà
Lieân Keát Hoùa Hoïc

HÑC-A
Thuyeát Lewis
• *Lieân keát hoùa hoïc hình thaønh
do caùc nguyeân töû trao ñoåi
hoaëc söû duïng chung caùc
electron hoùa trò
• *Electron hoùa trò laø caùc
electron naèm trong caùc lôùp
voû ngoaøi cuøng chöa baõo hoøa
cuûa caùc nguyeân töû. G.N.Lewis
• *Luaät “Baùt töû” 1875-1946
• Caùc nguyeân töû coù xu höôùng American Chemist
cho, nhaän, hay söû duïng chung
electron ñeå ñaït tôùi caáu hình
lôùp voû ngoaøi cuøng beàn vöõng
coù 8 electron
HÑC-A
Kyù hieäu Lewis
Moâ taû caùc electron hoùa trò cuûa caùc
nguyeân töû.

Hydro: H

Natri: Na 


Clor: Cl





HÑC-A
Söï hình thaønh lieân keát
• Söï hình thaønh NaCl:
 
Na  + Cl  Na+ [ Cl ]






 

Söï hình thaønh HCl:

 
H + Cl   H Cl






 

Kim loaïi nhöôøng electron cho phi kim ñeå taïo lieân
keát ion.
Hai phi kim duøng chung electron ñeå taïo lieân keát
Coäng Hoùa Trò.
HÑC-A
Hôïp chaát ion
Trong caùc hôïp chaát ion, caùc ion döông vaø
aâm saép xeáp thaønh moät maïng löôùi tinh theå
vöõng chaéc. (ví duï : NaCl)

HÑC-A
Hôïp chaát ion
• Hợp chất ion dẫn điện khi nóng chảy hoặc
khi tan trong nước vì chúng phân li thành
các ion. Ta gọi đó là chất điện li.
• Chất điện li rất quan trọng trong cơ thể cho
việc dẫn truyền xung thần kinh, co thắt cơ
cũng như duy trì cân đối chất dịch trong cơ
thể.

HÑC-A
Vai trò của các ion trong cơ thể
• Sự trao đổi nước trong và ngoài tế bào phụ
thuộc vào nồng độ các Na+ và K+
• Na+ là ion chủ yếu của dịch ngoài bào,
ngược lại K+ là ion chủ yếu ở dịch nội bào.
• Khi có sự thay đổi áp suất thẩm thấu của
một khoang thì sẽ tạo ra sự vận chuyển nước
để cân bằng áp suất thẩm thấu.

HÑC-A
Vai trò của các ion trong cơ thể

Các ion điện giải luôn được cân bằng giữa trong và
ngoài màng tế bào
HÑC-A
Vai trò của NaCl trong cơ thể
• Ví dụ: Dịch truyền dung dịch đẳng trương NaCl
0,9%, thành phần gồm 154 mmol Na+ và 154
mmol Cl-, áp suất thẩm thấu 308 mosm/l. Na+ là
ion chủ yếu của dịch ngoại bào, tạo ra 90% áp
suất thẩm thấu của khoang này. Cung cấp
Na+ trong quá trình giảm thể tích tuần hoàn là cần
thiết vì thiếu Na+ sẽ dẫn đến giảm thể tích ngoại
bào. Dung dịch NaCl 0,9% khi truyền vào máu
chỉ giữ lại trong lòng mạch 25% thể tích truyền.

HÑC-A
Vai trò của NaCl trong cơ thể
• Natri clorid là loại muối chủ yếu có liên quan đến
việc duy trì áp suất thẩm thấu của máu và mô.Sự
thay đổi nồng độ ion Na+ và Cl- dẫn đến sự thay
đổi áp suất thẩm thấu và do đó ảnh hưởng đến sự
vận chuyển của các chất dịch và sự khuyếch tán
của các muối vào mô tế bào.
• Sốc giảm thể tích tuần hoàn (thể tích máu) là tình
trạng giảm dòng máu và giảm cung cấp oxy cho tế
bào, mô dẫn tới suy sụp hoạt động chuyển hoá của
tế bào và các cơ quan.
HÑC-A
Sốc giảm thể tích tuần hoàn
• Nguyên nhân thường do chảy máu nghiêm
trọng, đôi khi do mất huyết tương hoặc do
mất nước lớn (tiêu hoá, thận hoặc vấn đề
trên da).
• Tình trạng sốc này kéo dài (thiếu oxy cho tế
bào) sẽ gây tổn thương tế bào các tạng, nếu
không cấp cứu kịp thời (truyền dd NaCl
0,9% ngay lập tức) sẽ gây sốc trơ dẫn tới tử
vong.
HÑC-A
NL MAÏNG TINH THEÅ
NL mạng tinh thể laø NL phoùng thích ñeå ñöa
ion (+), ion (–) ôû theå hôi vaøo vò trí thích hôïp
trong tinh theå, vì ñaây laø NL phoùng thích neân
NLMTT coù trò soá aâm. Trò soá tuyeät ñoái cuûa
NLMTT caøng lôùn thì tinh theå caøng beàn

HÑC-A
Chu trình Born-Haber
Q
Na(r) + 1/2 Cl2 NaCl

S>0 1/2D

Na (k) Cl (k)
U

dien the ion hoa I A

-
+ Cl (k)
Na (k)

HÑC-A Q= S + 1/2D + dien the ion hoa I + A + U

S : Nhieät thaêng hoa (26 Kcal/mol)
D : NL noái (58 Kcal/mol)
A: AÙi löïc ñieän töû (-86,5 kcal/mol)
U: NL maïng tinh theå
Q: Nhieät phaûn öùng (-98,23 Kcal/mol)
Ñieän theá Ion hoaù I : 118 Kcal/mol

Tính NL maïng tinh theå NaCl

U = Q – S – 1/2D – Ñieän theá ion hoaù I - A

HÑC-A
Chu trình Born-Haber
Q
Mg (r) + Cl2 (k) MgCl2

S>0
D

Mg (k) 2Cl (k)

U
dien the ion hoa I
+
Mg (k) 2A
dien the ion hoa 2
+2 -
Mg (k) 2Cl (k)

HÑC-A Q= S + D + dien the ion hoa I + dien the ion hoa 2 + 2A + U

Lieân keát ion, CHT
• *Trong lieân keát ion, moät nguyeân töû
nhöôøng haún electron (taïo ion döông)
moät nguyeân töû nhaän haún electron (taïo
ion aâm).
• *Khi hai nguyeân töû töông töï nhau hình
thaønh lieân keát, khoâng nguyeân töû naøo
muoán nhöôøng hay nhaän haún electron.
• * Trong lieân keát CHT Chuùng duøng chung
caëp electron ñeå ñaït caáu hình beàn 8
electron.
• *Moãi caëp electron duøng chung taïo thaønh
moät lieân keát.
HÑC-A
Coâng thöùc Lewis
• Moâ taû lieân keát trong caùc hôïp chaát coäng hoùa
trò.
• Moãi nguyeân töû phaûi coù 8 electron lôùp voû
ngoaøi cuøng (tröø H coù 2 electron).

H2: H  +  H  H H hay H H
   
Electron





Cl


Cl2: + Cl


Cl Cl


    lieân keát

 
Cl Cl


Electron khoâng lieân keát 
HÑC-A  
Coâng thöùc Lewis
 
HF:



H F



hay H F
 
H O H hay H 
O H


H2O: 


 
NH3: H N H hay H N H





H H
H H

CH4: hay H C H




H C

H
H H
HÑC-A
Lieân keát ñôn, lieân keát ba
O2:  
O

=O


N2: N N



•Soá caëp electron duøng chung ñöôïc

• goïi laø Baäc lieân keát .

HÑC-A
Lieân keát Coäng Hoùa Trò coù cöïc
• Khi caëp electron ñöôïc phaân boá ñeàu giöõa
hai nguyeân töû : lieân keát khoâng phaân cöïc

H2,
Cl2:
•Khi coù söï phaân boá khoâng ñoàng ñeàu:
• lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc

HCl:
HÑC-A
Câu hỏi Clicker
Liên kết trong phân tử và giữa các phân tử của
HF theo thứ tự:

A. Liên kết ion, liên kết vanderwaals

B. Liên kết cộng hóa tri, liên kết hydrogen
C. Liên kết cộng hóa trị phân cực, liên kết
hydrogen
D. Liên kết cộng hóa trị phân cực, liên kết
vanderwaals

HÑC-A
Câu hỏi Clicker
• Liên kết trong phân tử và giữa các phân tử
của HCl theo thứ tự:

A. Liên kết ion, liên kết vanderwaals

B. Liên kết cộng hóa trị, liên kết hydrogen
C. Liên kết cộng hóa trị phân cực, liên kết
vanderwaals
D. Liên kết cộng hóa trị phân cực, liên kết
hydrogen
•
HÑC-A
Câu hỏi Clicker
Liên kết trong phân tử và giữa các phân tử
của H2 theo thứ tự

A. Liên kết ion, liên kết vanderwaals

B. Liên kết cộng hóa trị không phân cực, liên
kết hydro
C.Liên kết cộng hóa trị phân cực, liên kết
hydro
D.Liên kết cộng hóa trị không phân cực, liên
kết vanderwaals
HÑC-A
Câu hỏi Clicker
• Cho biết nhiệt thăng hoa : 26 kcal/mol; Năng
lượng nối : 58 kcal/mol; Ái lực điện tử :
• -86,5 kcal/mol; Nhiệt của phản ứng : -98,23
kcal/mol; Năng lượng ion hóa thứ nhất : 118
kcal/mol. Vậy Năng lượng mạng tinh thể của
NaCl là
• A. - 184,73 kcal/mol
• B. - 271,73 kcal/mol
• C. - 213,73 kcal/mol
• D. - 356,73 kcal/mol
HÑC-A
 • THUYEÁT HIEÄN ÑAÏI VEÀ
LIEÂN KEÁT PHAÂN TÖÛ
ThuyeátTöông Taùc Caùc Caëp Electron
Thuyeát Lieân Keát Hoùa Trò

HÑC-A
Thuyeát töông taùc caùc caëp electron

Valence Shell Electron Pair Repulsion theory(VSEPR).

Phöông phaùp ñôn giaûn nhöng hieäu quaû

ñeå xaùc ñònh hình daïng phaân töû CHT.

Nguyeân taéc:
Caùc caëp electron quanh nguyeân töû seõ
saép xeáp sao cho söï töông taùc laø nhoû
nhaát.

HÑC-A
AÙp duïng thuyeát VSEPR
• Veõ coâng thöùc Lewis.
• Ñeám soá vò trí coù electron quanh nguyeân töû
– Moät caëp electron khoâng lieân keát tính laø 1 vò trí
– Moät lieân keát (Ñôn, Ñoâi hoaëc Ba) tính laø moät vò
trí.
• Saép xeáp caùc vò trí coù electron sao cho
töông taùc laø nhoû nhaát

HÑC-A
Caùc caùch saép xeáp
Soá vò trí Caùch xeáp 180
2 Thaúng haøng

120
Tam Giaùc
3

109.5

4 Töù dieän
HÑC-A
Caùc caùch saép xeáp
Soá vò trí Caùch xeáp 90
Löôõng Thaùp
5
Tam Giaùc 120

90
90
6 Baùt dieän

HÑC-A QuickTime Movie

Caùc daïng phaân töû
Phaân töû CT Lewis vò trí e – caùch xeáp goùc
. Lieân keát
 
CO2 O

=C=O

2 - Thaúng haøng 180
  
SO2 O S =O 120


 
3 - Tam Giaùc
  
O =S O


 

  -2
CO3-2 O C O 3 - Tam Giaùc 120




 

O



HÑC-A
Caùc daïng phaân töû
Phaân töû CT Lewis vò trí e – caùch xeáp goùc
. Lieân keát
H
CH4 H C H 4 - Töù dieän 109.5
H


NH3 H N H 4 - Töù dieän 109.5
H
HÑC-A
Caùc daïng phaân töû
Phaân töû CT Lewis vò trí e – caùch xeáp goùc
. Lieân keát

F


  Löôõng thaùp
SF4 F S 
F 5 - Tam giaùc 90,




120


F







F
 
XeF4 F Xe F 90


6 - Baùt dieän


 

F




HÑC-A
Caùc bieán daïng
H

H C N O
H H
H
O
H O H H H O
109.5 107 104.5

Góc liên kết giảm khi số cặp điện tử

không liên kết tăng,

HÑC-A
Caùc bieán daïng

Cl
o
111.4 C O
Cl 124.3 o

HÑC-A
Hình daïng phaân töû

HÑC-A
Hình daïng phaân töû

HÑC-A
Hình daïng phaân töû

HÑC-A
Hình daïng phaân töû

HÑC-A
Hình daïng phaân töû

HÑC-A
Phaân töû nhieàu trung taâm
Xaùc ñònh söï phaân boá electron cho töøng
nguyeân töû.
Tam giaùc


H O



HC2H3O2: H C C O

H
H
Töù dieän

HÑC-A
Moment löôõng cöïc cuûa phaân töû

Khi hai nguyeân töû coù ñoä aâm ñieän khaùc nhau,
maät ñoä ñieän tích aâm seõ cao hôn ôû phía nguyeân
töû coù ñoä aâm ñieän cao hôn. Taïo ra moment löôõng
cöïc cuûa lieân keát. (Qui öôùc chieàu cuûa moment
löôõng cöïc höôùng veà phía nguyeân töû aâm ñieän
hôn)

Trong phaân töû nhieàu nguyeân töû

Moment löôõng cöïc cuûa phaân töû laø toång caùc
moment löôõng cöïc cuûa taát caû caùc lieân keát

HÑC-A
Moment löôõng cöïc cuûa phaân töû

HÑC-A
Moment löôõng cöïc cuûa phaân töû

HÑC-A
Moment löôõng cöïc cuûa phaân töû

F
 
F B F 120



BF3:   Tam giaùc B
F F F



Khoâng phaân
cöïc
O
O 120



CH2O: Tam giaùc C

H C H H H
HÑC-A
Phaân cöïc
Moment löôõng cöïc cuûa phaân töû

Cl

Cl 109



  Cl C
CCl4: Cl C Cl Töù dieän Cl




  Cl
Cl





Khoâng
phaân cöïc

Cl Cl




CH3Cl: H C H Töù dieän H C

H
H H
HÑC-A Phaân cöïc
Phân cực của phân tử và vận chuyển chất
qua màng tế bào
• * Màng tế bào được cấu tạo chủ yếu là lipid
và protein.
• * Lớp lipid này ngăn cản sự xuyên qua của
những chất tan trong nước (phân tử phân
cực) như ion, đường, urea.
• *Ngược lại, những chất tan trong dầu (phân
tử không phân cực) như O2, CO2 có thể
xuyên qua màng tế bào một cách dễ dàng.

HÑC-A
Phân cực của phân tử và vận chuyển chất
qua màng tế bào
• * Protein ở lớp màng tế bào tạo thành những
cấu trúc kênh xuyên qua màng giúp các
phân tử H2O và những chất tan trong nước
đặc biệt là các ion có thể khuyếch tán giữa
dịch ngoại bào và nội bào.

HÑC-A
Phân cực của phân tử trong thuốc tiêm

• Tiêm tĩnh mạch thường được sử dụng trong y

khoa. Kỹ thuật này có ưu điểm đưa thuốc thẳng
vào máu, giúp cho tác dụng của thuốc phát huy
một cách nhanh chóng, tuy nhiên không phải lúc
nào cũng sử dụng kỹ thuật tiêm tĩnh mạch.
• VD: Các loại thuốc tan trong dầu như testosterone
hay vitamin D3…thường được đưa vào cơ thể qua
đường tiêm bắp thay vì tiêm tĩnh mạch (nếu tiêm
qua tĩnh mạch những thuốc tan trong dầu sẽ gây
tắc mạch).
HÑC-A
THUYEÁT LIEÂN KEÁT HOÙA TRÒ

Valence Bond Theory

HÑC-A
Thuyeát Lieân keát hoùa trò

Thuyeát Lewis vaø VSEPR khoâng giaûi thích ñöôïc

ñoä beàn cuûa caùc lieân keát coäng hoùa trò.

Thuyeát Lieân keát hoùa trò döïa treân keát quaû cuûa
cô hoïc löôïng töû ñeå giaûi thích söï taïo thaønh lieân
keát.

HÑC-A
Thuyeát lieân keát hoùa trò
• Lieân keát hoùa hoïc taïo thaønh do söï xen
phuû cuûa caùc orbital cuûa caùc nguyeân töû.

• Caùc orbital chæ xen phuû vôùi nhau khi:

– Hai orbital, moãi orbital chöùa 1 electron
– Moät orbital chöùa 2 electron vaø 1 orbital
troáng (lieân keát cho nhaän hay lieân keát phoái
trí)
Coù hai kieåu xen phuû taïo thaønh hai loaïi lieân
keát:  vaø 

HÑC-A
Lieân keát 
Lieân keát  (sigma) taïo thaønh do söï xen phuû
ñoái xöùng theo truïc cuûa hai orbital.

Söï xen phuû cuûa 2 orbital pz trong phaân töû

O2:
E

HÑC-A 0.16
0.08 0.24 0.32 nm
Lieân keát p
Lieân keát  (pi) hình thaønh do söï xen phuû ñoái
xöùng theo maët phaúng

Söï xen phuû cuûa 2 orbital py trong phaân töû

O2

HÑC-A
Ñoä beàn lieân keát
Lieân keát caøng beàn khi möùc ñoä xen phuû caùc
Orbital caøng lôùn (maät ñoä nguyeân töû giöõa
hai haït nhaân laø lôùn nhaát)
1. Möùc ñoä xen phuû phuï thuoäc vaøo: hình
daïng, kích thöôùc, naêng löôïng cuûa caùc
orbital, höôùng xen phuû vaø kieåu xen phuû
giöõa chuùng.
2. Caùc orbital coù naêng löôïng töông ñöông
nhau seõ xen phuû toát
3. Xen phuû theo truïc höõu hieäu hôn xen phuû
theo maët phaúng.
•HÑC-A•
Ví duï

H2:
1s 1s

HF:
1s 2p

F2 :
HÑC-A 2p 2p
HÑC-A
Ví duï
Xeùt phaân töû H2O :
Nguyeân töû trung taâm O:
2s 2p
1s
Goùc lieân keát döï
ñoaùn 90.
2p
1s Thöïc nghieäm : 104 o
2s
HÑC-A 2p
Söï taïp chuûng orbital
• Tröôùc khi taïo lieân keát, caùc orbital cuûa nguyeân töû
seõ toå hôïp vôùi nhau taïo ra caùc orbital taïp chuûng.
• Soá orbital taïp chuûng hình thaønh ñuùng baèng soá
orbital tham gia toå hôïp.

s p
+
sp

sp
HÑC-A
Đối với phân tử nhiều nguyên tử, có thể dùng sự lai
hoá orbital
để giải thích sự tạo thành liên kết và cấu tạo lập thể
của phân tử.

Cấu trúc Phân tử BeF2 theo Lewis

Dùng Thuyết VB để giải thích

cấu trúc BeF2 như thế nào?

HÑC-A
Giaûi thích BeF2
• Cấu hình điện tử của nguyên tử Flourine:
1s2 2s2 2p5

Có 1 điện tử độc thân trong orbital 2p của nguyên tử F,

có thể ghép đôi với điện tử độc thân của Be để tạo liên
kết.

Cấu hình điện tử của nguyên tử Be: 1s2 2s2

HÑC-A
Giaûi thích BeF2
• Cấu hình điện tử ở trạng thái kích thích
của Be: 1s2 2s1 2p1

vậy hai điện tử hoá trị trên 2s và 2p phải có tính

chất như nhau, điều này là kết quả của sự lai
hoá sp..

HÑC-A
Giaûi thích BeF2
• Cấu hình điện tử ở trạng thái lai hoá của
Be: 1s2 2(sp)2

HÑC-A
Taïp chuûng sp:BeF2

Be :
s p p p

Kích thích:
s p p p

Taïp chuûng: sp sp
sp sp p p
HÑC-A
Taïp chuûng sp

HÑC-A
Giaûi thích BF3
• Câaáu hình ñieän tử của Boron trong BF3

HÑC-A
Taïp chuûng sp2 : BF3

B:
s p p p

Kích thích:
s p p p sp2
sp2
sp2
Taïp chuûng:
sp2 sp2 sp2 p
HÑC-A
Taïp chuûng sp2

HÑC-A
Giaûi thích CH4
• Cấu hình điện tử của Carbon trong CH4

HÑC-A
Taïp chuûng sp3 CH4

C:
s p p p

Kích thích:
s p p p sp3

sp3
Taïp chuûng:
sp3 sp3 sp3 sp3 sp3
HÑC-A sp3
Taïp chuûng sp3

HÑC-A
Giaûi thích H2O
• Câaáu hình ñieän tử của Oxy

HÑC-A
Giaûi thích NH3
• Câaáu hình ñieän tử của Nitơ trong NH3

HÑC-A
Giaûi thích PF5
• Câaáu hình ñieän tử của Phospho trong PF5

HÑC-A
Taïp chuûng 3
sp d vaø 3
sp d2

HÑC-A
Caùc kieåu lai hoaù
Valence Electron Pair Number of Orbitals Hybrid Orbitals
Geometry

Linear 2 sp

Trigonal Planar 3 sp2

Tetrahedral 4 sp3

Trigonal Bipyramidal 5 sp3d

Octahedral 6 sp3d2

HÑC-A
Caùc daïng taïp chuûng

HÑC-A
Caùc daïng taïp chuûng

HÑC-A
Câu hỏi Clicker
• Trạng thái lai hóa của O, S , C và N trong các
phân tử H2O, SO2 , CO2 và NH3 lần lượt là:

• A. sp3 , sp3 , sp2 và sp3.

• B. sp2 , sp3, sp2 và sp2.
• C. sp2 , sp , sp2 và sp3.
• D. sp3, sp2 , sp và sp3
•

HÑC-A
Câu hỏi Clicker
• Trong phaân töû C2H4:
• A. Carbon taïp chuûng sp3 goàm 1 lieân keát ,
1 lieân keát 
• B. Carbon taïp chuûng sp2 goàm 1 lieân keát ,
1 lieân keát 
• C.Carbon taïp chuûng sp goàm 1 lieân keát , 1
lieân keát 
• D.Carbon taïp chuûng sp goàm 2 lieân keát 
•

HÑC-A
Câu hỏi Clicker
• Trong phaân töû HCN:
• A. Carbon taïp chuûng sp3 goàm 2 lieân keát ,
1 lieân keát 
• B. Carbon taïp chuûng sp2 goàm 1 lieân keát ,
2 lieân keát 
• C.Carbon taïp chuûng sp goàm 1 lieân keát , 2
lieân keát 
• D.Carbon taïp chuûng sp2 goàm 2 lieân keát ,
1 lieân keát 
•
HÑC-A
Câu hỏi Clicker
• Trong phaân töû CH2O:
• A. Carbon taïp chuûng sp goàm 1 lieân keát , 2
lieân keát 
• B. Carbon taïp chuûng sp2 goàm 1 lieân keát ,
2 lieân keát 
• C.Carbon taïp chuûng sp goàm 1 lieân keát , 1
lieân keát 
• D.Carbon taïp chuûng sp2 goàm 1 lieân keát ,
1 lieân keát 
•
HÑC-A
Các kiểu liên kết C-C

HÑC-A
Ví duï
H H
Coâng thöùc Lewis C2H4:H C = C H
Tam giaùc - sp2
p

H H
sp2 C C
sp2
H H
sp2

HÑC-A
Lieân keát  Lieân keát 
HÑC-A
Ví duï
HCN: H C N


Thaúng haøn-gsp
p

H C N
sp sp

p
Lieân keát   bond
Lieâ n keát 

Lieân keát Ba goàm 1  vaø 2 

HÑC-A
Ví duï
O



CH2O: H C H

Tam giaùc - sp2

p

H
sp2 C O
sp2
H sp2

Lieân keát  Lieân keát 

HÑC-A
HÑC-A
 Kết luận
• 1/ Liên kết ion sử dụng thuyết cổ điển về liên
kết để giải thích và tính được năng lượng
mạng tinh thể. Lực này khoảng 5 - 10
kcal/mol . Đây là liên kết có tính thuận nghịch

2/ Liên kết cộng hóa trị sử dụng thuyết cổ

điển và các thuyết hiện đại giải thích rõ về
cấu trúc. Lực này khoảng 50 - 150 kcal/mol.
Đây là liên kết không có tính thuận nghịch

HÑC-A
 Kết luận
• 3/ Liên kết Vandewaals là liên kết yếu nhất
trong các loại liên kết. Lực này khoảng 0,5
kcal/mol.Đây là liên kết có tính thuận nghịch

• 4/ Liên kết Hidro là liên kết giữa nguyên tử H

với các nguyên tử có điện tích âm cao như
O, N, F. Lực này khoảng 2- 5kcal/mol.Đây là
liên kết có tính thuận nghịch

HÑC-A
TÀI LiỆU THAM KHẢO
• 1. Lê Thành Phước (2009), Hóa Đại Cương, NXB Y
Học
• 2. Nguyễn Đức Chung (2009), Hóa Đại Cương,
NXB Đại Học Quốc Gia TPHCM
• 3. N.L.Glinka (1988), Hóa Đại Cương, NXB Đại Học
và Trung học chuyên nghiệp Hà Nội

HÑC-A 118
 Cám ơn các em đã theo
dõi bài giảng.
Địa chỉ mail : trinhtamnguyen@yahoo.com

HÑC-A 119