ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებზე დამოკიდებულების თუ ქცევითი

ადიქციის ფსიქო-ფარმაკოლოგიური მიდგომების

ეფექტურობის განხილვა

სახელი გვარი

ზიანის შემცირება ნარკომომხმარებლებში

მიმართულება

კურსის ხელმძღვანელი:

უნივერსიტეტი

თბილისი, 2023
 წარმოდგენილი ნაშრომი მიზნად ისახავს ფსიქო-ფარმაკოლოგიური
მიდგომების ეფექტურობის გაანალიზებას ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებზე
დამოკიდებულებისა და ქცევითი დამოკიდებულების აღმოსაფხვრელად.
ძირითადი აქცენტი კეთდება საცეკვაო ფესტივალების სარისკო გარემოს
შესწავლაზე ნარკოტიკების მოხმარებისა და პოტენციური უარყოფითი შედეგების
გამო. ანალიზი მოიცავს სხვადასხვა შესაბამისი სტატიის განხილვას, რომლებიც
წარმოადგენენ კვლევას ან პოზიციონირების დოკუმენტებს/სახელმძღვანელებს.
ანალიზისთვის შერჩეული სტატიებია: პალამარისა სონმესის სტატია „ცეკვის
ფესტივალების სარისკო გარემოზე“, ადამ ფლეტჩერისა და სხვების სტატია
„ახალგაზრდებზე, ნარკოტიკების რეკრეაციულ მოხმარებაზე და ზიანის
შემცირებაზე“, გარდა ამისა, ჯოზეფ პალამარის სტატია „ახალი ფსიქოაქტიური
ნივთიერების გამოყენების კორელაციებზე ღამის კლუბის დამსწრეთა შორის“ და
ბეცლერის ნარკოტიკების შემოწმების პოტენციური ზემოქმედების შესახებ
ნივთიერების გამოყენებაზე. ანალიზი კრიტიკულად შეაფასებს ამ სტატიების
დასკვნებს, შეზღუდვებსა და შედეგებს.
ფსიქო-ფარმაკოლოგიური მიდგომების ეფექტურობა ფსიქოაქტიურ
ნივთიერებებზე დამოკიდებულების ან ქცევითი დამოკიდებულების
აღმოსაფხვრელად მნიშვნელოვანი ინტერესისა და კვლევის თემა იყო
დამოკიდებულების კვლევების სფეროში. ფსიქო-ფარმაკოლოგიური მიდგომები
გულისხმობს მედიკამენტების გამოყენებას დამოკიდებულების სამკურნალოდ,
თავის ტვინის სპეციფიკური ნეიროქიმიური გზებისა და სისტემების მიმართ.
დამოკიდებულება, იქნება ეს ისეთ ნივთიერებებზე, როგორიცაა ალკოჰოლი,
ოპიოიდები ან სტიმულატორები, თუ ქცევითი დამოკიდებულება, როგორიცაა
აზარტული თამაშები, არის რთული და ქრონიკული მდგომარეობა, რომელიც
გავლენას ახდენს ყველა ინდივიდზე მთელ მსოფლიოში.
ტრადიციულად, დამოკიდებულებას მკურნალობდნენ ფსიქოსოციალური
ინტერვენციების გამოყენებით, როგორიცაა კონსულტაცია, დამხმარე ჯგუფები და
ქცევითი თერაპიები. დამოკიდებულების მიმართ ფსიქო-ფარმაკოლოგიური
მიდგომები, როგორც წესი, მოიცავს მედიკამენტების გამოყენებას, რომლებიც

2
მიმართულია დამოკიდებულების სხვადასხვა ასპექტებზე, მათ შორის ლტოლვის
შემცირებაზე, მოხსნის სიმპტომების მართვაზე და რეციდივის პრევენციაზე. ეს
მედიკამენტები მოქმედებენ თავის ტვინის სპეციფიკურ ნეიროტრანსმიტერებზე
და რეცეპტორებზე, ახდენენ ჯილდოს სისტემის მოდულაციას და ამცირებენ
ნივთიერებების ან ქცევების გამაძლიერებელ ეფექტებს.
მაგალითად, მედიკამენტები, როგორიცაა მეტადონი ან ბუპრენორფინი,
ჩვეულებრივ გამოიყენება ოპიოიდური დამოკიდებულების სამკურნალოდ. ისინი
მუშაობენ ტვინში ოპიოიდური რეცეპტორების ოკუპირებით, ამცირებენ
ლტოლვას და მოხსნის სიმპტომებს და საშუალებას აძლევენ ინდივიდებს
დაამყარონ თავიანთი ცხოვრება და ჩაერთონ ყოვლისმომცველ მკურნალობაში.
ანალოგიურად, მედიკამენტები, როგორიცაა ნალტრექსონი ან აკამპროზატი,
გამოიყენება ალკოჰოლური დამოკიდებულების სამკურნალოდ, რათა შეამცირონ
ლტოლვა და დაბლოკონ ალკოჰოლის სასიამოვნო ეფექტი.
ქცევითი დამოკიდებულების შემთხვევაში, ისეთი მედიკამენტები,
როგორიცაა სეროტონინის უკუმიტაცების შერჩევითი ინჰიბიტორები (SSRIs) ან
ნალტრექსონი, შესწავლილია, როგორც მკურნალობის პოტენციური ვარიანტები.
ეს მედიკამენტები მიზნად ისახავს ფუძემდებლურ ნეიროქიმიურ დისბალანსს და
შეიძლება დაეხმაროს ადამიანებს უკეთესად დაარეგულირონ თავიანთი
იმპულსები და ქცევები.
თუმცა, დამოკიდებულების მიმართ ფსიქო-ფარმაკოლოგიური მიდგომების
ეფექტურობა შეიძლება განსხვავდებოდეს რამდენიმე ფაქტორზე, მათ შორის
დამოკიდებულების ტიპზე, ინდივიდუალურ მახასიათებლებზე და თანმხლები
ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევების არსებობაზე. მხოლოდ მედიკამენტები
იშვიათად არის საკმარისი და, როგორც წესი, გამოიყენება ფსიქოსოციალურ
ინტერვენციებთან ერთად დამოკიდებულების მრავალმხრივი ბუნების
მოსაგვარებლად.
უფრო მეტიც, მიუხედავად იმისა, რომ მედიკამენტები შეიძლება ეფექტური
იყოს ლტოლვისა და მოხსნის სიმპტომების მართვაში, ისინი არ არიან
დამოკიდებულების განკურნება. გრძელვადიანი გამოჯანმრთელება მოითხოვს

3
სრულყოფილ მკურნალობას, რომელიც მიმართულია ძირეულ ფსიქოლოგიურ,
სოციალურ და გარემო ფაქტორებზე, რომლებიც ხელს უწყობენ
დამოკიდებულებას.
პალამარმა და სონმესი სტატიაში „თვისებრივი გამოძიება, რომელიც
იკვლევს რატომ ცეკვის ფესტივალები ნარკომანიისთვის სარისკო გარემოა
გამოყენება და პოტენციური არასასურველი შედეგები“ ჩაატარეს თვისებრივი
გამოკვლევა, რათა გაეგოთ მიზეზები, თუ რატომ არის საცეკვაო ფესტივალები
სარისკო გარემო ნარკოტიკების მოხმარებისთვის და პოტენციური უარყოფითი
შედეგებისთვის. კვლევაში გამოყენებული იყო ინტერვიუები ფესტივალის
მონაწილეებთან მონაცემების შესაგროვებლად. დასკვნებმა გამოავლინა
რამდენიმე ფაქტორი, რომლებიც ხელს უწყობენ სარისკო გარემოს, მათ შორის
ნარკოტიკების მოხმარების ნორმალიზებას, თანატოლთა ზეწოლას და ზიანის
შემცირების შესახებ ინფორმაციის ნაკლებობას. კვლევა იძლევა ღირებულ
შეხედულებებს ცეკვის ფესტივალებზე ნარკოტიკების მოხმარებაში მონაწილე
პირების მოტივებსა და გამოცდილებაზე. კვლევა ასევე იძლევა ინფორმაციას
სოციალურ და გარემო ფაქტორებზე, რომლებიც ხელს უწყობენ ნარკოტიკების
მოხმარებას ამ კონტექსტში. თუმცა, ამ კვლევის ერთ-ერთი შეზღუდვაა
ხარისხობრივ მეთოდებზე დაყრდნობა, რამაც შესაძლოა შეზღუდოს განზოგადება.
გარდა ამისა, კვლევა არ იძლევა კონკრეტულ რეკომენდაციებს
დამოკიდებულების მიმართ ფსიქო-ფარმაკოლოგიური მიდგომებისთვის, რაც
უფრო მეტ ყურადღებას ამახვილებს ნარკოტიკების მოხმარების კონტექსტის
გაგებაზე. (Palamar and Sönmez, 2022)
ფლეტჩერი სხვა ავტორებთან ერთად განიხილვს ახალგაზრდებს შორის
ურთიერთობას, ნარკოტიკების რეკრეაციულ მოხმარებას და ზიანის შემცირებას.
წარმოდგენილი სტატიის თავში მოცემულია ზიანის შემცირების სტრატეგიების
სრულყოფილი მიმოხილვა, რომელიც გამიზნულია ნარკოტიკების ახალგაზრდა
მომხმარებლებისთვის. იგი ხაზს უსვამს განათლების, ინფორმაციის გავრცელების
და ზიანის შემცირების სერვისების ხელმისაწვდომობას. ავტორები ხაზს უსვამენ
დაბალანსებული მიდგომის აუცილებლობას, რომელიც აღიარებს

4
ახალგაზრდებში ნარკოტიკების მოხმარების რეალობას და ხელს უწყობს
უსაფრთხო პრაქტიკებს. ეს თავი წარმოადგენს ღირებულ რესურსს
ახალგაზრდებში ნარკოტიკების მოხმარების პრობლემის მოგვარებაში არსებული
გამოწვევებისა და პოტენციური გადაწყვეტილებების გასაგებად. მიუხედავად
იმისა, რომ იგი არ წარმოადგენს ორიგინალური კვლევის შედეგებს, ის ემსახურება
როგორც სასარგებლო რესურსს ახალგაზრდებში ნარკოტიკების რეკრეაციული
მოხმარების ლანდშაფტის გასაგებად და ზიანის შემცირების ინტერვენციების
მნიშვნელობის გასაგებად. თუმცა, ფსიქო-ფარმაკოლოგიური მიდგომების
ეფექტურობის ანალიზის მიზნით, თავში მოკლებულია კონკრეტული ემპირიული
მტკიცებულება ან არსებული კვლევების კრიტიკული ანალიზი. (Fletcher, et.al.
2008)
ჯოზეფ პალამარმა სხვა ავტორებთან ერთად წარმოდგენილ სტატიაში
„ახალი ფსიქოაქტიური ნივთიერების გამოყენების კორელაციები ღამის კლუბში
დამსწრეთა თვითშერჩეული ნიმუში შეერთებული შტატები“ ჩაატარა და
განიხილა კვლევა, რათა დაედგინა ახალი ფსიქოაქტიური ნივთიერების (NPS)
გამოყენების კორელატები აშშ-ში ღამის კლუბის დამსწრეთა თვითშერჩეულ
ნიმუშში. კვლევამ გამოიყენა ონლაინ გამოკითხვის მეთოდი, კერძოდ, NPS-ის
გამოყენების ნიმუშები, დემოგრაფიისა და მოტივაციის შესახებ მონაცემების
შესაგროვებლად. კვლევამ აჩვენა, რომ ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა
ნარკოტიკების მოხმარების წინა გამოცდილება, ცნობისმოყვარეობა და ახალი
გამოცდილების სურვილი, ასოცირდება NPS-ის გამოყენებასთან. აღმოჩენებმა
ნათელი მოჰფინა NPS-ის გამოყენებასთან დაკავშირებულ მოტივებსა და რისკ-
ფაქტორებს ღამის კლუბის კონტექსტში. თუმცა, თვითშერჩეულმა ნიმუშმა
შეიძლება შეზღუდოს დასკვნების განზოგადება სხვა პოპულაციებზე. გარდა ამისა,
სტატია არ განიხილავს ფსიქო-ფარმაკოლოგიური მიდგომების ეფექტურობას
დამოკიდებულების აღმოსაფხვრელად, არამედ ფოკუსირებულია ახალი
ფსიქოაქტიური ნივთიერების მოხმარების კორელაციების იდენტიფიცირებაზე.
(Palamar, et.al. 2016)

5
 ბეტცლერი, ფელიქსი, იონას ჰელბიგი, ლეონარდ ვიოლი, ფელიციტას
ერნსტი, ლუკას როედიგერი, სტეფან გუტვინსკი, ანდრეას სტროჰლე და სტეფან
კოლერი 2020 წელს გამოქვეყნებულ სტატიაში „ნარკოტიკების შემოწმების
პოტენციური გავლენა ნივთიერების გამოყენებაზე.“ ავტორები ხაზს უსვამენ
ნარკოტიკების შემოწმების სერვისების როლს ზიანის შემცირების შესახებ
ინფორმაციის მიწოდებაში და ნარკოტიკების მოხმარებასთან დაკავშირებული
რისკების შემცირებაში. ისინი იკვლევენ ნარკოტიკების შემოწმების სარგებელს,
როგორიცაა დოზის გადაჭარბების პრევენცია და მომხმარებლების ინფორმირება
ფალსიფიცირებული ნივთიერებების შესახებ. ნაშრომში ხაზგასმულია
ნარკოტიკების შემოწმების სერვისების ინტეგრირების მნიშვნელობა ზიანის
შემცირების არსებულ სტრატეგიებში. ეს სტატია გვაწვდის მნიშვნელოვან
ინფორმაციას წამლის შემოწმების პოტენციური სარგებელის შესახებ, მაგრამ
საჭიროა შემდგომი კვლევა მისი გრძელვადიანი ეფექტურობისა და
მიზანშეწონილობის შესაფასებლად. თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ სტატია
განიხილავს ნარკოტიკების შემოწმების პოტენციურ სარგებელს, ის არ იძლევა
მისი ეფექტურობის ემპირიულ მტკიცებულებებს და არ ეხება ამ მიდგომის
განხორციელების შეზღუდვებსა და გამოწვევებს. (Betzler, et.al. 2020)
ადა ბესელია, ირმა კირტაძე და დავით ოტიაშვილი 2019 წელს
გამოქვეყნებულ სტატიაში სახელწოდებით „ღამის ცხოვრება და ნარკოტიკების
მოხმარება თბილისში, საქართველო: შედეგები საძიებო თვისებრივი კვლევისა“
წარმოდგენილია ჩატარებული თვისებრივი კვლევის შედეგები, რომელიც
განიხილავს ღამის ცხოვრებას და ნარკოტიკების მოხმარებას თბილისში. კვლევა
ავლენს კომპლექსურ სოციალურ და კულტურულ ფაქტორებს, რომლებიც
გავლენას ახდენენ ნარკოტიკების მოხმარებაზე ამ კონტექსტში, მათ შორის
თანატოლთა ზეწოლა, სოციალური ნორმები და ნივთიერებების
ხელმისაწვდომობა. დასკვნები ხაზს უსვამს მორგებული ინტერვენციების
აუცილებლობას, რომლებიც მიმართავენ იმ უნიკალურ გამოწვევებს, რომელთა
წინაშეც დგას ინდივიდები სხვადასხვა კულტურულ გარემოში. მიუხედავად
იმისა, რომ ფსიქო-ფარმაკოლოგიური მიდგომები მნიშვნელოვან როლს

6
ასრულებენ, მათ უნდა დაემატოს ყოვლისმომცველი სოციო-კულტურული
ინტერვენციები დამოკიდებულების ეფექტურად დასაძლევად. მიუხედავად
იმისა, რომ კვლევა ხელს უწყობს ნარკოტიკების მოხმარების ნიმუშების გაგებას
თბილისში, ის კონკრეტულად არ ეხება დამოკიდებულების მიმართ ფსიქო-
ფარმაკოლოგიური მიდგომების ეფექტურობას. დასკვნები ხაზს უსვამს
მორგებული ინტერვენციების საჭიროებას, მაგრამ არ იძლევა კონკრეტულ
რეკომენდაციებს ასეთი მიდგომებისთვის. (Beselia, et.al. 2019)
ჯეფრი პარსონი სხვა ავტორებთან ერთად 2009 წელს გამოქვეყნებულ
სტატიაში სახელწოდებით „კლუბური ნარკოტიკების მოხმარება და
დამოკიდებულება დაქირავებულ ახალგაზრდებს შორის დრო-სივრცის შერჩევის
გზით“ ფოკუსირებულია კლუბური ნარკოტიკების მოხმარებაზე და
დამოკიდებულებაზე ახალგაზრდებში, რომლებიც შერჩეულ იქნა დრო-სივრცის
შერჩევის გზით. ეს კვლევა ხაზს უსვამს კლუბური ნარკოტიკების მოხმარების
მაღალ პრევალენტობას და დამოკიდებულების რისკებს ამ პოპულაციაში.
დასკვნები ხაზს უსვამს ადრეული ჩარევისა და პრევენციის სტრატეგიების
მნიშვნელობას, ისევე როგორც ინტეგრირებული მიდგომების აუცილებლობას,
რომელიც ეხება დამოკიდებულების მრავალმხრივ ასპექტებს. ფსიქო-
ფარმაკოლოგიური მიდგომები უნდა იყოს შერწყმული ფსიქოსოციალურ
ინტერვენციებთან უკეთესი შედეგების მისაღწევად. თუმცა, კვლევის შერჩევის
მეთოდმა შეიძლება გამოიწვიოს მიკერძოება, რაც ზღუდავს დასკვნების
განზოგადებას. უფრო მეტიც, მიუხედავად იმისა, რომ სტატია განიხილავს
ინტეგრირებული მიდგომების მნიშვნელობას, ის კონკრეტულად არ აანალიზებს
ფსიქო-ფარმაკოლოგიური ინტერვენციების ეფექტურობას. (Parsons, et.al. 2009)
წარმოდგენილი სტატიების ერთმანეთთან შედარებისას აშკარა ხდება, რომ
ისინი ერთობლივად ხელს უწყობენ დამოკიდებულების და ნარკოტიკების
მოხმარების ნიმუშების გაგებას სხვადასხვა გარემოში. თუმცა, ისინი
განსხვავდებიან თავიანთი ფოკუსირების მხრივ და თუ რამდენად მიმართავენ
ფსიქო-ფარმაკოლოგიური მიდგომების ეფექტურობას დამოკიდებულების
მიმართ. ზოგიერთი სტატია უპირველეს ყოვლისა იძლევა კონტექსტურ

7
ინფორმაციას და განსაზღვრავს ნარკოტიკების მოხმარების კორელაციას, ზოგი კი
განიხილავს ზიანის შემცირების სტრატეგიებს მყარი ემპირიული
მტკიცებულებების ან არსებული მიდგომების კრიტიკული ანალიზის გარეშე.
ფსიქო-ფარმაკოლოგიური ინტერვენციების ეფექტურობის სრულყოფილად
შესაფასებლად საჭიროა შემდგომი კვლევა, რომელიც კონკრეტულად შეისწავლის
მათ ეფექტურობას და ადარებს სხვადასხვა მიდგომებს.
დასკვნის სახით, შეიძლება ითქვას, რომ სტატიის ანალიზი ავლენს
მნიშვნელოვან შეხედულებებს დამოკიდებულების მიმართ ფსიქო-
ფარმაკოლოგიური მიდგომების ეფექტურობასა და ნარკოტიკების მოხმარების
სარისკო გარემოში. დასკვნები ხაზს უსვამს ზიანის შემცირების ყოვლისმომცველი
სტრატეგიების აუცილებლობას, მათ შორის განათლებას, ინფორმაციის
ხელმისაწვდომობას და დამხმარე სერვისებს. თუმცა, აშკარაა ისეთი შეზღუდვები,
როგორიცაა მცირე ზომის ნიმუში და შემდგომი კვლევის საჭიროება. ეს ანალიზი
ხელს უწყობს დამოკიდებულების გაგებას და საფუძველს აძლევს სამომავლო
კვლევებსა და ინტერვენციებს, რომლებიც მიმართულია ნივთიერებების
მოხმარების დარღვევების აღმოსაფხვრელად.

8
 გამოყენებული ლიტერატურა
Palamar, Joseph J., and İbrahim Sönmez. 2022. “A Qualitative Investigation
Exploring Why Dance Festivals Are Risky Environments for Drug Use and Potential
Adverse Outcomes.” http://rb.gy/86sgg (28.06.2023)
Fletcher, Adam, Amador Calafat, Alessandro Pirona, and Deborah Olszewski. n.d.
“Chapter 13 Young People, Recreational Drug Use and Harm Reduction.” Accessed June
28, 2023. http://rb.gy/c817z (28.06.2023)
Palamar, Joseph J., Monica J. Barratt, Jason A. Ferris, and Adam R. Winstock. 2016.
“Correlates of New Psychoactive Substance Use among a Self-Selected Sample of
Nightclub Attendees in the United States.” The American Journal on Addictions.
http://rb.gy/5qv9s (28.06.2023)
Betzler, Felix, Jonas Helbig, Leonard Viohl, Felicitas Ernst, Lukas Roediger, Stefan
Gutwinski, Andreas Ströhle, and Stephan Köhler. 2020. “Drug Checking and Its Potential
Impact on Substance Use.” European Addiction Research. http://rb.gy/wn9f7 (28.06.2023)
Beselia, Ada, Irma Kirtadze, and David Otiashvili. 2019. “Nightlife and Drug Use in
Tbilisi, Georgia: Results of an Exploratory Qualitative Study.” Journal of Psychoactive
Drugs. http://rb.gy/gb12o (28.06.2023)
Parsons, Jeffrey T., Christian Grov, and Brian C. Kelly. 2009. “Club Drug Use and
Dependence among Young Adults Recruited through Time-Space Sampling.” Public
Health Reports. http://rb.gy/z8lb1 (28.06.2023)