1

S Z T U K I P L A S T Y C Z N E N A M A T U R Z E

SZTUKI PLASTYCZNE
W NOWOŻYTNOŚCI –
BAROK

M A T U R A - Z - H I S T O R I I - S Z T U K I . P L
 2

© matura-z-historii-sztuki.pl
Wszelkie prawa zastrzeżone. Materiał ten jest ograniczony prawami autorskimi i nie może
być kopiowany, rozprowadzany i użytkowany w żadnej innej formie jak tylko na użytek
własny kupującego.
 3

XVII w. religia-polityka-naukowa
REFORMACJA I KONTREFORMACJA

tematyka sie rozdzieliła

BAROK KATOLICYZM VS PRAWOSŁAWIE

utrzymać wiernych przy kościele

styl w sztuce dominujący w latach ok. 1590-1770

przeciwstawiający się nurtom klasycyzmu;
rozwijał się głównie na terenach Europy, był ściśle
związany z przemianami zachodzącymi w
polityce, strukturze społecznej i religii tych
czasów, odzwierciedlał rozbicie uniwersalizmu w
kulturze Europy; rozkwit pełnego baroku w XVII
w. poprzedza rozwijający się w 2 poł. wieku XVI –
tzw. barok kontrreformacyjny;
 4
trzeba sie odwołać do kontreformacji i reformacji

WARUNKI ROZWOJU SZTUKI

v w okresie reformacji dochodzi do ideowego przełomu, przejścia między
renesansem i barokiem – Europa dzieli się na katolicką i protestancką, co
również odbija się w tematyce i formie dzieł

v w krajach katolickich największym mecenasem pozostaje nadal Kościół

i monarchiczny dwór, zatem powstaje głównie sztuka religijna i dworska,
skupiona na rozbudzaniu wiary, gloryfikowaniu władzy, jest to sztuka
programowo wzniosła, reprezentacyjna i „teatralna”

v w krajach protestanckich głównym mecenasem jest bogate mieszczaństwo,

sztuka religijna jest tam skromniejsza, mniej reprezentacyjna, dominuje
natomiast realistyczne i bardzo kameralne malarstwo rodzajowe
 protestantyzm
Wpisz tekst tutaj patos konreformacja
odrzuca kult świętych 5
reprezentatywność kult świętych
świeckie tematyka rodzajowa, portret, pejzaż
RZEŹBA: światło
wzbudzanie silnych uczuć u wiernych
u główne typy rzeźby barokowej to: ołtarzowe grupy figur i reliefy ze scenami grupy figur
wizji, ekstaz i cudów (np. Ekstaza św. Teresy), alegoryczne posągi i grupy figur postać + alegorie
we wnętrzach kościołów, pałaców i budowli publicznych, fontanny miejskie i
posągi alegoryczne
ogrodowe oraz portrety i konne pomniki władców;
u Gianlorenzo Bernini wprowadza nowy typ nagrobka – rozbudowana, fontanny miejskie
architektoniczna, piętrowa forma umieszczana w przyściennej niszy, z figurami rzeźba ogrodawa
alegorycznymi i tronującą, klęczącą w modlitwie bądź leżącą postacią
WERSAL - barok
zmarłego (m. in. nagrobki papieskie w bazylice Św. Piotra w Rzymie)
u rzeźbę cechowała duża ekspresja, dynamizm, napięcie form i zróżnicowanie pomnik konny
kierunków, kompozycje wieloosiowe (często grupowe), ukazywanie postaci w
gwałtownym ruchu lub nagle zatrzymanych, skupienie na mimice, niekiedy
wręcz teatralizacja przedstawienia
jakby płyneli dramatyzm zamienia się się w drzewo KORA zmieniła ją w drzewo
fot. Architas
6
APOLLO I DAFNE zakochał się i ją gonił
fot. Alvesgaspar ekspresja

dynamizm

stopklatka

gest

krzyżowanie
kierunków

mimika

diagonale
rąk

GIANLORENZO BERNINI najważniejszy

tematy religijne, mitologiczne, nagrobki

Gianlorenzo Bernini –
Apollo i Dafne (1622-25)
Obecnie w: Galleria Borghese, Rzym
kontrast faktur skóra i kora napięcie formy
 GIANLORENZO BERNINI ważne DAWIDY
fot. Jk1677
pełnoplastyczna 7
Gianlorenzo Bernini –
Dawid (1623-24) patos wygięta poza

dynamizm
u dynamiczny układ ciała postaci
oparty na wyrazistym diagonalu stopklatka
u wrażenie ruchu podkreślone przez
ekspresja
sugestywny skręt sylwetki, napięcie twarzy

mięśni etc.
strzela z
u skupienie na mimice postaci - procy
w kierunku
Goliata
oddanie emocji, skoncentrowania,
determinacji, siły nie tylko fizycznej, szaty układają
się jak chcą
ale i wewnętrznej
u szata udrapowana „autonomicznie”
wokół uda postaci – utrzymuje się
samodzielnie, nadaje rzeźbie patosu

Obecnie w: Galleria Borghese, Rzym

grupa dwupostaciowa cokół rozbudowany rozpeknięty gzyms marmur granatowy
Gianlorenzo Bernini – 8
fot. Livioandronico2013
Ekstaza św. Teresy z kościoła Santa Maria
! della Vittoria w Rzymie (1647-52)
u dwupostaciowa grupa rzeźbiarska wpisana w
rozbudowaną, typowo barokową strukturę
architektoniczną z barwnego marmuru
u postaci tworzą dwa przecinające się diagonale,
co znacznie dynamizuje rzeźbę, podobnie jak
rozwiane, nienaturalnie rozłożyste i
pofałdowane szaty
u duża ekspresja – teatralne pozy i szerokie gesty,
pełna emocji mimika
u w konstrukcji ołtarza pojawiają się dwa rodzaje
światła – sztuczne (zamontowane po bokach)
oraz naturalne wpadające przez tzw. studnię
świetlną (okienko na górze); w tle umieszczono
odbijającą światło złotą glorię promienistą
 delikatny uśmiech anioła tło: gloria pormienista
ANIOŁ NAWIEDZA ŚW. TERESY 9

studnia świetlna -
okno z tyłu wpuszczające cierpienie + błogość
swiatło
wyjście z siebie diagonale "V"

omdlewająca, wyczerpana

szaty ułożone jak chcą

kaskada materiału

Gianlorenzo Bernini –
Ekstaza św. Teresy z
kościoła Santa Maria della Vittoria
w Rzymie (1647-52) fot. Livioandronico2013
 UNIESIENIE RELIGIJNE XD dynamizująca szata trzyma się za pierś GIANLORENZO BERNINI
BŁOGOSŁAWIONA LUDWIKA ALBERTONI 10
fot. Sailko

Gianlorenzo Bernini – Błogosławiona Ludwika Albertoni (1671-74)

papież Urban VIII brąz złoty krzyz na kuli ziemskiej złocenie
11
figury aniołów
Gianlorenzo Bernini –
Konfesja nad grobem św. Piotra
w bazylice św. Piotra na Watykanie
(1624-33) konfesja - przedsionek przed
grobem męczennika znajdującym
się pod ołtarzem głównym
u konfesja ołtarzowa zaprojektowana mała arch. :

na zamówienie papieża Urbana VIII skręcone

baldahim----> kolumny
u konstrukcja o formie baldachimu
wykonanego z brązu i dekorowanego
masywna
złotymi elementami, baldachim struktura

oparty na czterech masywnych

zwraca
spiralnych kolumnach ustawionych uwage

na wysokich kamiennych cokołach

u na narożnych szczytach ustawiono
cztery pełnoplastyczne figury aniołów,
całość zwieńczona pozłacanym
krzyżem ustawionym na globie fot. Jebulon
 GLORIA PROMIENISTA z Aniołami
TRON SW. PIOTRA fot. Dnalor01 12

GIANLORENZO BERNINI

efekty świetlne

duch święty w Witrażu

tron --->

SZATY GUBIĄ
POSTACIE
4 ojcowie
kościoła -
strażnicy
XVII w. kościoła

Gianlorenzo Bernini –
Tron św. Piotra w bazylice
św. Piotra na Watykanie (1657-65)
 nisza
nagrobek papieski URBANA VIII 13

nowa poza: klasa, reprezentatywność, pozycja społeczna

w pozycji siedzącej

insygnia głowy koscioła

brąz jest wersja kamienna

musz

Gianlorenzo Bernini –
nagrobek papieża Urbana VIII
w bazylice św. Piotra na Watykanie
(XVII w.)
sprawiedliowość tumba miłosierdzie
 papież Aleksander VII

zdjął papieską czapkę poza klęcząca 14

NAGROBEK PAPIESKI ALEKSANDRA VII

nisza

GIANLORENZO BERNINI

prawda, rozwaga,
sprawiedliowść,
miłosierdzie

szkielet z klepsydra
memento mori szaty

ukryte drzwi -
symbol przejścia
Gianlorenzo Bernini – do nowego zycia
nagrobek papieża Aleksandra VII
w bazylice św. Piotra na Watykanie
(XVII w.)
 patrzy daleko przed siebie POPIERSIE LUDWIKA XIV - król Francji wybiera tylko najlepszych
15
fot. Louis le Grand
idealizowane
Gianlorenzo Bernini – reprezentatywność
popiersie Ludwika XIV
(1665) GIANLORENZO BERNINI
idealne pukle wlosów peruki
u reprezentacyjne popiersie władcy
ukazanego z półprofilu z lekko
uniesioną głową
u idealizacja twarzy, lekka heroizacja
postaci – perfekcyjnie ułożone pukle
heroizacja - zbroja
peruki oraz obfite fałdy szaty nie
naśladującej formy ciała dynamizują
przedstawienie i dodają mu
uroczystego, bardzo
reprezentacyjnego charakteru

wiatr zwycięstwa na szacie

FONTANNA 4 RZEK przed KOŚCIOŁEM ŚW. AGNIESZKI Nil, Dunaj, Ganges GIANLORENZO BERNINI
16
fot. Ferras personifikacje jako giganci
prześwity - dynamizm grubociosane skały
na środku kolumna
fot. Mariordo

Gianlorenzo Bernini –
fontanna Czterech Rzek w Rzymie
(XVII w.)
FONTANNA DEL MORO do oglądania z każdej stronie
cokół o nieregularnym kształcie
17

Gianlorenzo Bernini – fontanna del Moro na Piazza Navona w Rzymie (XVII w.)
 FONTANNA TRYTONA
pluje z muszli 18

rybo-człowiek

światłocieniowa rzeźba
GIANLORENZO BERNINI

muszle

Gianlorenzo Bernini –
fontanna Trytona w Rzymie
(XVII w.)
FONTANNA DI TREVI scenografia do fasady budynku
fot. Diliff 19
Okeanos i 2 trytony na hipokanfach
NIKOLA SALVI
koniki morskie
grubociosany kamień - dynamizm
personifikacje pór roku CISZA NA MORZU i SZTORM
attyka

balustrady

Nicola Salvi – fontanna di Trevi w Rzymie (XVII w.)

 20
FRANCJA

Pierre Puget uczony w Rzymie

obezwładniony

PIERRE PUGET

MILON Z KROTONU
zapaśnik Grecki - dłoń zaklinowana
jako starzec w pniu
zginął rozszarpany lew
przez wilki

Pierre Puget –
Milon z Krotonu
(XVII w.)
 persowie
21
PERSEUSZ I ANDROMEDA PIERRE PUGET

miała byc przykuta do skały i poświęcona

Perseusz ją ratuje "POZYTYWNY APOLLO DYNAMIZM"

"lliryczny dynamizm"

osie dynamizm

PERSEUSZ I ANDORMEDA

Pierre Puget –
Perseusz i Andromeda
(XVII w.)
 grupa rzeźbiarska FRANCOIS GIRARDON APOLLO I NIMFY skala 1:1
22

grota w Wersalu
TOALETA

usłiugują mu
taniec wokół
niego

teatralność
różne upięcia włosów

patos
FRANCOIS GIRARDON

François Girardon – Apollo i nimfy (rzeźba w ogrodach Wersalu) (XVII w.)

 FRANCOIS GIRARDON NAGROBEK KARDYNAŁA RICHELIEU
pobożność 23
57:44
François Girardon – poza półleżąca
nagrobek kardynała Richelieu
w kaplicy Sorbony (XVII w.)
patos
u trzypostaciowa grupa rzeźbiarska
liryczny dynamizm
ukazująca kardynała w pozie
półleżącej z ręką na sercu, w nauka --->

asyście postaci alegorycznych – za KARDYNAŁ

RICHELIEU
nim alegoria Pobożności (lub
opłakuje go
Religijności), u jego stóp
opłakująca stratę alegoria Nauki
u pozy postaci pełne powagi i
patosu, dramatyczne gesty i
mimika, rozbudowana struktura
szat, wrażenie ciężkości
materiałów FRANCOIS GIRARDON
ekspresja, zmisłowość kompozycje wielopostaciowe faktura dzieła/sposób kładzenia
kompozycje wieloosiowie farby 24
dotykalność materiałów
MALARSTWO: efekty światło-cieniowe szeroka gama barwna / ograniczona gama barwna

u zwykle szeroka gama barwna, ale z przewagą kolorów nasyconych, akcentowanie

walorów kolorystycznych i fakturalnych – farba kładziona grubo, podkreślająca fakturę
dzieła malastrwo: monumentalne, plafonowe, iluzjonistyczne
u podobnie jak w architekturze i rzeźbie ogromną, wręcz kluczową rolę odgrywa światło –
jego celem jest budowanie nastroju i ożywianie kompozycji – artyści stosują mocny
światłocień, światło bardzo często jest sztuczne, „reflektorowe” i oświetla postaci tylko
musze
fragmentarycznie lub punktowo
u duża zmysłowość, pogłębienie ekspresji dramatycznej i lirycznej – psychologiczna
głębia, skupienie na emocjach i doświadczeniach postaci, nietypowe ujęcia
popularnych w historii sztuki scen biblijnych i mitologicznych
u kompozycje najczęściej oparte na diagonalach, dynamiczne, wielopostaciowe
u rozwija się również monumentalne malarstwo dekoracyjne wielkich płaszczyzn, głównie
malarstwo iluzjonistyczne do perfekcji doprowadzające wrażenie głębi kompozycji
gra światła i tu i tu tenebryzm
25

TENEBRYZM – sposób ujęcia obrazu, polegający na użyciu ciemnej tonacji barwnej, w

której postacie i przedmioty wydobyte są z mrocznego tła ostrym światłocieniem;
stosowany był w malarstwie północnowłoskim 2 poł. XVI w. (maniera tenebrosa) i w
malarstwie barokowym TENEBRYZM mroczne tło, czarna plama wydobycie postaci
włoski, Carabagio
LUMINIZM – sposób kształtowania kompozycji malarskiej za pomocą gry światła,
LUMINIZM
akcentowanie światłem pewnych partii obrazu kształtowanie światłem ale tło w świetle snopy światła
wybicie elementów nad reszte
CARAVAGGIONIZM – formuła stylistyczna w malarstwie barokowym, wprowadzona i
rozwinięta w 1 poł. XVII w. przez kontynuatorów i naśladowców Caravaggia;
charakteryzowały ją: CARAVAGGIO

• silny światłocień z intensywnym snopem światła

• neutralne ciemne tło
• postacie ujęte najczęściej w półfigurach lub w ¾
• ukazane na bliskim planie, stłoczenie kompozycji
• iluzjonizm w oddaniu faktur i materii przedmiotów i ciał
• patos i dynamizm kompozycji
 WŁOCHY
26
kara vagio

NIE MICHAŁ ANIOŁ MICHELANGELO CARAVAGIO

człowiek z ludu
Michelangelo Caravaggio
nawet przestępca xD
² włoski malarz z przełomu XVI i XVII wieku,
prekursor baroku
sprowadza zdarzenia realizm
² działał głównie w Rzymie i Neapolu biblijne
do ludzkiego
² jego malarstwo cechował mocny wymiaru,
w kontekscie rzymu
światłocień, pogłębiona psychologia
postaci, duży realizm przedstawienia (przy miał problemy
jednoczesnej teatralizacji gestów); nowy
rodzaj kadrowania w „zbliżeniu”
² wiele obrazów ukazuje znane sceny i
postaci religijne czy mitologiczne w
nietypowy sposób – liczne dwuznaczności,
duża emocjonalność przedstawienia etc.
 27
CHORY BACHUS
orginalne podejście
do mitologii
autoportret???

TENEBRYZM wygląda zielonkawio -

chory

ujęcie miedzy 3/4 a półfigurą

ma kaca xDD
nowy sposób kadrowania -
skupiony na postaci

postać wypełnia kompozycję

MICHELANGELO CARACVAGGIO

<-- martwa natura

Michelangelo Caravaggio –
Chory Bachus
(1593-94)
 MICHAEL CARAVAGGIO oszustwo kompozycja wielopostaciowa scena z karczmy
28

<-- szulerzy scena rodzajowa

GRAJĄCY W KARTY gesty zbilożony kadr

promień światła
z poza kadru ekspresja
niewinny chłopiec --->
emocjonalna pułapka

zaangażowanie widza
w kompozycje

źródło światła poza

obrazem

leatralne światło

<--- wyciąga karty

zza pasa

martwa natura

Michelangelo Caravaggio – Grający w karty [Szulerzy] (1595-97)

 29

u scena rodzajowa przedstawiająca

trzech graczy rozgrywających partię
karcianą – dwóch szulerów próbuje
oszukać młodzieńca (artysta
przedstawia ich tak, że tylko widz jest
świadom podstępu)
u ujęcie postaci w ¾, kadr w sporym
zbliżeniu, bohaterowie ukazani na
neutralnym tle ściany
u gama barwna ograniczona głównie do
brązów i ciemnych żółcieni z
Michelangelo Caravaggio –
Grający w karty [Szulerzy] (1595-97) akcentami czerni
u wyrazisty światłocień, światło ostre,
padające z lewego górnego rogu, jego
źródło znajduje się poza obrazem
 komora celna POWOŁANIE ŚW. MATEUSZA
TENEBRYZM
nie aż tak upozowane 30

u scena biblijna ukazująca Chrystusa

powołującego do służby św.
źródło światła poza
Mateusza – artysta umiejscawia ją obrazem
w skromnym pomieszczeniu,
Jezus
najprawdopodobniej w komorze
celnej gesty celnicy

u scena jest pogrążona w mroku, z

którego wydobywa ją diagonalny
snop światła wpadający przez
św. Mateusz
niewidoczne na obrazie okno
umiejscowione w prawym górnym
rogu (tenebryzm)
u postaci bardzo ekspresyjne,
wykonują szerokie gesty wyrażające
zaskoczenie i poruszenie MICHELANGELO CARAVGIO Michelangelo Caravaggio –
Powołanie św. Mateusza (1598-1600)
MICHELANGELO CARAVGGIO TENEBRYZM
dynamika 31

MĘCZEŃSTWO
ŚW, MATEUSZA

mimika

STARSZY SW. MATEUSZ

ekspresja

Michelangelo Caravaggio – Męczeństwo św. Mateusza (1599-1600)

 TENEBRYZM ZŁOŻENIE DO GROBU
32

ekspresja

Św. Nikodem, Maryja, Maria Magdalena, Sw. Jan od krzyża

działacz kontreformacji
BEDZIE SKOPIOWANE

najjaśniejszy cieżkość ciała

Jezus

wybicie elementów nad reszte

Michelangelo Caravaggio –
Złożenie do grobu (1602-1603)
Obecnie w: Pinakoteka, Watykan
 baranek - symbol Jana Chrzciela 33
prowokacja
faktura
akt męski

światło poza kompozycją

prowokacyjny wzrok

MICHELANGELO CARAVAGGIO

realistyczny

czerbień

Michelangelo Caravaggio –
Św. Jan Chrzciciel (1602)
TENEBRYZM
34
DAWID

trzyma głowę Goliata

zastygła w ekspresji
Caravaggio zabił chłowieka
autoportret
chciał się oczyścić
ODKUPIENIE WIN
Michelangelo Caravaggio –
Dawid (1609-10)
 ANNIBALE CARRACCI
woli bogatą gamę barw 35
freski
DA VINCI, TYCJAN, SZKOŁA WENECKA
Annibale Carracci
² włoski malarz okresu wczesnego baroku
² działał głównie w Bolonii i Rzymie
² tworzył pod wpływem wielkich artystów
dojrzałego renesansu m.in. Leonarda da
Vinci, Rafaela i Tycjana; bliski był mu
wenecki koloryzm (stosował szeroką,
głównie jasną paletę barw), ale równie
dużą wagę przykładał do doskonałego
rysunku
² do najważniejszych jego realizacji należą
freski z Palazzo Farnese w Rzymie

(H)ANNIBALE CARRACCI
 szeroka 1;29;20
FRESKI Z PALAZZO FERESE W RZYMIE 36

ANNIBALE CARRACCI
Wpisz tekst tutaj

Annibale Carracci – freski sklepienne z Palazzo Farnese w Rzymie, 1597-1601

 wieloplanowa kompozycja
kłebowisko nagich ciał bogoactwo barw
dynamizm figlarność 37
zmysłowość Ariadna - Bachus kazał Tezeuszowi ją zostawić na Naksos
ANNIBALE CARRACCI

Bachus
B
Ariadna

faun/pan Annibale Carracci – Triumf Bachusa i Ariadny, 1597-1601ANNIBALE CARRACCI

(fresk centralny z Palazzo Farnese w Rzymie)
 38

malarstwo sklepieniowe, poszerza przestrzeń architektoniczną przedłużenie optyczne architektury

malarstwo iluzjonistyczne – głównie monumentalne malarstwo ścienne, które przez

mistrzowskie opracowanie różnych rodzajów perspektywy
i przy stosowaniu skrótów stara się powierzchnię sklepienia
i ściany przedstawić jako przestrzeń uciekającą w głąb,
zupełnie otwartą lub ograniczoną ramami arch., tworzące
złudzenie zatarcia granic między architekturą malowaną
a rzeczywistą; jego rozkwit przypada na okres baroku;, są to
gł. wielkie dekoracje sklepienne i ścienne w kościołach
oraz budowlach publicznych (Annibale Carracci,
Pietro da Cortona, Andrea Pozzo)
 ANDREA POZZO PLAFON W KOŚCIELE ŚW. IGNACEGO W RZYMIE plafon - sufit w kościele
39

szeroka gama barwna

otwiera przestrzeń

ANDREA POZZO

fot. Sailko

świetna perspektywa - skróty perspektywiczne

Andrea Pozzo – plafon w kościele św. Ignacego w Rzymie
 PIETRO DA CORTONA 40

malarstwo iluzjonistyczne

tenebryzm?
ciemne barwy

PIETRO DA CORTONA

Pietro da Cortona –
Triumf Opatrzności Bożej
z Palazzo Barberini w Rzymie
 41

CANALETTO

wedytyści weneccy - pejzaże miejskie

Canaletto (Giovanni Antonio Canal)

² włoski malarz początków XVIII w., jego twórczość
plasuje się między barokiem a rokokiem
² działał w Wenecji a pod koniec życia w Londynie
² był rytownikiem i wedutystą (twórcą pejzaży
miejskich)
² jego obrazy cechuje duża precyzja oraz pietyzm
w oddaniu szczegółów, realistyczna gama i
doskonałe laserunki
 CANALETTO WEDUTA - pejzaż miejski MARINA - pejzaż morski sztafaż mieszczański
specjalista od 42
kanałów
Weneckich
światło -
zachód słońca
detale

realizm

laserunki
wody
WIDOK
WENECJI

Canaletto (Giovanni Antonio Canal) – Widok Wenecji

CANALETTO
PLAC SW MARKA W WENECJI
Canaletto (Giovanni Antonio Canal) –
Plac św. Marka w Wenecji
światło naturalne
43
WEDUTA – pejzaż miejski –
obraz, rysunek lub rycina,
przedstawiające ogólny widok
miasta lub jego fragment,
często ze sztafażem; niekiedy
weduta łączy się z mariną, jeśli
przedstawia fragment portu i
zabudowań nadbrzeżnych;
szeroki, rozległy widok miasta
obserwowany ze znacznej
odległości, często z wyżej
położonego miejsca – to
panorama; jako samodzielny
gatunek weduta wyodrębniła
się w XVII w. w Holandii, a
rozkwit przeżywała w XVIII w.
w Wenecji;
 realizm XVIII w. WIELKI KANAŁ CANALETTO
44

Canaletto (Giovanni Antonio Canal) – Canale Grande, 1726-28

 północ Europy NIDERLANDY

FLANDRIA I HOLANDIA
45

KATO PROTE
zainteresowanie pejzażem i scenami
v głównie malarstwo sztalugowe o tematyce świeckiej rodzajowymi, martwe natury
v mecenat bogatego mieszczaństwa – prywatne zamówienia obrazów zwykle
małoformatowych, służących jako dekoracja malarstwo szatalugowe autoportet
zbiorowy
v rozwój portretu prywatnego i zbiorowego, często na zamówienie większego grona,
np. rady miasta, członków stowarzyszenia; można wyróżnić portret oficjalny (robiony
na zamówienie) i bardziej osobisty (np. osób bliskich artyście) o pogłębionej
psychologii postaci, popularny jest także autoportret artysty w różnych fazach życia
v artyści skupiają się na jak najbardziej szczegółowym i realistycznym oddaniu
rzeczywistości, codzienności i jej przedmiotów – skupienie na detalu, intymność,
doskonałe studia martwej natury mecenaty mieszkańskie rozwój ekonomiczne
z handlu
Do tego kręgu zaliczają się: zamawiają portety
portret prywatny/oficjalny
Peter Paul Rubens, Anton van Dyck, Jacob Jordaens (Flandria) autoportet
Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Franz Hals, Willem Claesz Heda, Jacob van
Ruisdael (Holandia)
 luminizm delikatnie przechodzą kolory
snop światła na twarz PETER PAUL RUBENS 46

Peter Paul Rubens

² flamandzki malarz dojrzałego baroku
² tworzył głównie w Antwerpii, przebywał
również we Włoszech (Rzymie, Mantui i
Wenecji)
² jego najważniejszymi mecenasami byli:
ród Gonzagów, Maria Medycejska i Ludwik
XIII
² jego dzieła charakteryzuje szeroka i
nasycona gama barwna, duża ekspresja i
miękki modelunek postaci

Peter Paul Rubens –

Autoportret
 PETER PAUL RUBENS tryptyk szeroka, nasycona, wesoła gaba barwna
47

miekki model-
unek ciał

dynamika

luminizm

napięcie mimiki

wysiłek fizyczny
postaci

Peter Paul Rubens – Podniesienie krzyża (1610-11) diagonale

(obraz z katedry w Antwerpii)

sztuczne światło poza kompozycją ciężar ciała
dynamizm
luminizm 48

Peter Paul Rubens –

Zdjęcie z krzyża (1611-14)
(obraz z katedry w Antwerpii)

u kompozycja wielopostaciowa oparta w całości

na linii diagonalnej wyznaczonej przez
rozciągnięte ciało Chrystusa w centrum
u Chrystus i biały całun to jednocześnie
najjaśniejszy punkt obrazu skupiający uwagę i
uwydatniony przez sąsiadujące plamy
czerwieni oraz niebieskiego
u kolory nasycone, kontrastowe, ciemne tło i
ostry światłocień; źródło światła niewidoczne
na obrazie
u ekspresyjne gesty i mimika postaci, doskonale
oddane wrażenie ciężkości martwego ciała
martwa natura
Chrystusa
 beam światła
49

luminizm

brakuje jednej postaci

MICHELANGELO CARAVAGIO był "insporacją"

miękość modelunku

mniejsza gama barwna

większy walor w zakresie plam barwnych

Św. Nikodem, Maryja, Maria Magdalena, Sw. Jan od krzyża

XVII w.

Peter Paul Rubens –

Złożenie do grobu (ok. 1611) 8 lat później
 światło naturalne
50

PETER PAUL REBENS

zmysłowy akt

rozświetlenie
figura zmiralna córek

RUBENSOWSKIE KSZTAŁTY
pulchne

pieknie malowane ciało

Peter Paul Rubens –

Porwanie córek Leukippa
(ok. 1618)
Obecnie w: Stara Pinakoteka,
Monachium
 51
PIEKNA WENUS W LUSTRZE

<--- kontrast koloru skóry

lustro <--- barok

laserunek

Peter Paul Rubens –

Wenus z lustrem (ok. 1615)
 Włoszka we Francji MARIA MEDYCEJSKA uwielbia RUBENSA
Peter Paul Rubens – 52

Przybycie Marii Medycejskiej do Marsylii

fama - bucha w trąbe
(1622-25) schodzi ze statku
patos
u jeden z 21 monumentalnych obrazów z cyklu
gloryfikacja
„Historia Marii Medycejskiej” przedstawiający Marii Medycejska
przybycie królowej do Marsylii; została
reprezentacyjny
ukazana w momencie schodzenia na ląd w
asyście dworu, witana przez postać
<-- symbol
symbolizującą Francję i Francuzów Francji
u na pierwszym planie przedstawiono postaci
alegoryczne – Neptuna w otoczeniu nereid i
trytonów oraz unoszącą się nad królową
Famę dmącą w trąby – jest to alegoria trytoni
akt nimf
radości, która ma oddać rangę wydarzenia
u kompozycja złożona i rozproszona, duży
dynamizm, szeroka gama barwna i miękki
modelunek postaci Obecnie w: Luwr, Paryż LUWR
 53

AUTOPORTET Z IZABELĄ BRANDT

<-- pierwsza żona

bliskość, szacunek

reprezentacyjne

bliskość oficjalna
gest dłoni

Peter Paul Rubens –

Autoportret z Izabelą Brandt
(ok. 1609-10)
Obecnie w: Stara Pinakoteka, Monachium
 54

portret/akt 2 żony HELENY FOURMENT

fascynacja pięknem

Peter Paul Rubens –

Helena Fourment w futrze
uczeń potem współpracownik RUBENSA
mecenat król Anglii Karol I Stuward 55

Anton van Dyck

² XVII-wieczny malarz flamandzki
² był uczniem a następnie
współpracownikiem Rubensa
² działał głównie w Antwerpii, przez pewien
czas mieszkał również w Rzymie i Genui
² od 1632 r. był nadwornym malarzem króla
Karola I Stuarta
² tworzył przede wszystkim portrety i
obrazy religijne na zamówienie
antwerpskich kościołów

Anton van Dyck –

Autoportret
1:59:33 ANTON VON DYCK ujęcie swobodne pejzaż monochormatyzm
56
Anton van Dyck – dynamiczna
Portret Karola I na łowach (1635)
u cało-postaciowy portret władcy w
pejzażu – ujęcie pełne elegancji, ale
dystans
dość swobodne, król przyjmuje władcy do
siebie
naturalną pozę, jest ukazany bardziej
jak arystokrata w towarzystwie luminizm
swobodne bo
dworzan a nie surowy władca dworzanie
w tle
u pejzaż malowany szerokimi
dominanta
pociągnięciami pędzla, delikatne
przejścia walorowe w partii nieba, bliki
na ubraniu władcy
u gama barwna zawężona do brązów i
złamanych szarości z akcentem
czerwieni w centrum
Obecnie w: Luwr, Paryż
 57
ANTON VON DYCK

portret konny

kompozycja otwarta, dziwne kadrowanie

luminizm roświetlony koń i jeźdzca

sługa

warto zobaczyć autoportrety Dycka

Anton von Dyck –

Portret konny Karola I, 1637-38
Obecnie w: National Gallery, Londyn
"malarz duszy" FLANDRIA
58

rysownik, malarz, grafik AMSTERDAM

Rembrandt van Rijn

² XVII-wieczny holenderski malarz, rysownik
i grafik różnica: monochromatyczna gama barwna,
portet psychologiczny, mrok
² tworzył w Amsterdamie, miał wielu
uczniów prechodził upadki artystyczne

² w przeciwieństwie do malarstwa
Rubensa, zwanego niekiedy „malarzem
ciała”, jego obrazy cechowała pogłębiona
obserwacja psychologiczna i pewien mrok
(określa się go jako „malarza duszy”)
widoczne zwłaszcza w portretach

Rembrandt van Rijn –

Autoportret w futrzanym płaszczu
bogaci mieszczanie publiczna sekcja zwłok REMBRANDT VAN RIJN
lub 59
lekarze

portret zbiorowy

naturalne rozło-
żenie postaci doktor Tulp

luminizm

indywidualność

trup

Rembrandt van Rijn – Lekcja anatomii doktora Tulpa, 1632

 WYMARSZ SZTRZELCÓW
60
zacienione pomieszczenie eksperymentuje

ma problemy

niezadowoleni

dominanta

alegoria:
dziewczynka
ma poświęcone dowódcy ważniejszy
więcej uwagi
niż członkowie
kompanii

niezadowoleni bo
nie potraktowani
równo
fundatorzy:
KOMPANIE STRZELCOW
Z AMSTERDAMU Rembrandt van Rijn – Wymarsz strzelców (Straż nocna), 1642
Obecnie w: Rijksmuseum, Amsterdam
u nietypowy portret grupowy kompanii straży 61

obywatelskiej z Amsterdamu z połowy XVII

wieku – zamiast przedstawić jej członków
swobodnie ustawionych w rzędzie artysta
ukazuje ich w sposób niemal narracyjny, w
ruchu i w układzie planowym
u część postaci pozostaje prawie całkowicie
zacieniona, schowana w mroku
ogarniającym całą kompozycję
u dwie postaci na czele są wydobyte z tła
ostrym snopem światła padającym z lewej
strony i odbijanym przez żółty strój
mężczyzny po prawej; drugim jasnym
punktem obrazu jest enigmatyczna
Rembrandt van Rijn –
rozświetlona postać po lewej na drugim Wymarsz strzelców (Straż nocna), 1642
planie Obecnie w: Rijksmuseum, Amsterdam
 62
dychowość

bracia

światło wybija
postacie

ojciec

luminizm

syn marnotrawny

Rembrandt van Rijn –

Powrót syna marnotrawnego,
ok 1665
Obecnie w: Ermitaż, Petersburg
ĆWIERĆ WOŁU 63

realizm

studium

luminizm

Rembrandt van Rijn –

Ćwierć wołu, 1655
 64

SASKIA żona REMBRANDTA

Rembrandt van Rijn –

Saskia jako Flora, 1634
Obecnie w: Ermitaż, Petersburg
 65

portret żony

efekty światło-cieniowe

ciemne brązowe tło

Rembrandt van Rijn –

Saskia w kapeluszu z piórem
autoportet jako św. Paweł nos alkoholika stracił syna Tytusa
Rembrandt van Rijn – 66

Autoportret jako św. Paweł

(1661)
przejęcie na twarzy
u realistyczny portret psychologiczny,
antykizacjaw którym artysta pokazuje samego

siebie jako człowieka

doświadczonego życiem
u kompozycja prosta, centralna,
detale ograniczone do minimum
u dzieło monochromatyczne – postać
pogrążona w ciemności, jedynie
czubek głowy jest oświetlony jasnym
snopem padającym z lewego
górnego rogu (luminizm)
u źródło światła poza obrazem

Obecnie w: Rijksmuseum, Amsterdam

 3 KRZYŻE
kompozycja wielopostaciowa
67

GRAFIKA

sycha igła

druk wklęsłego

polerowana metalowa
płyta

ryta igłą

Rembrandt van Rijn – Trzy krzyże (grafika – sucha igła)

JAN VERMEER VAN DELFT natura człowieka portret życia codziennego
68
studium

Jan Vermeer van Delft

² XVII-wieczny malarz holenderski
działający głównie w Antwerpii
² był mistrzem kameralnych scen
rodzajowych oraz przedstawień
alegorycznych
² jego twórczość cechuje doskonała
obserwacja kultury mieszczańskiej oraz
życia codziennego w Holandii i
umiejętność oddania jej niuansów na
płótnie

Jan Vermeer van Delft –

Autoportret
intymność kompozycji 69

podglądamy

chwilowość

nieobecność kogoś

martwa natura

Jan Vermeer van Delft –

Dziewczyna śpiąca przy stole
 szczegółowość dobrze ukazuje fakture
intymna kompozycja
Jan Vermeer van Delft – 70

Dziewczyna czytająca list (1657-59)

u kameralna scena we wnętrzu –
kompozycja oparta na kierunkach
wertykalnych wyznaczanych przez
postać dziewczyny i kotarę po prawej,
utrzymana w monochromatycznych
tonach z akcentami czerwieni i zieleni
u atmosfera spokoju, skupienia i
intymności
u pietyzm w oddaniu stroju, fryzury oraz
pozostałych detali – misterna martwa
natura na pierwszym planie
u zastosowanie laserunku do ukazania
odbicia dziewczyny w oknie
Obecnie w: Galeria Drezdeńska, Drezno
 71

DZIEWCZYNA Z PERŁĄ

z profilu 3/4
dominanta

JAN VERMEER VAN DELFT

bliki na ustach

monochromatyzm

Jan Vermeer van Delft –

Dziewczyna z perłą
 72

scena rodzajowa

studium

światło z okna

martwa natura

Jan Vermeer van Delft –

Dziewczyna nalewająca mleko
Obecnie w: Rijksmuseum, Amsterdam
 73

intymne ujęcie

nieświadoma widza

KORONCZARKA

Jan Vermeer van Delft –

Koronczarka
realizm ujęcia ALEGORIA MALARSTWA KLIO - muza historii
trąba, wieniec laurowy 74
praca malarza
Jan Vermeer van Delft –
Alegoria malarstwa (1665)
u przedstawienie alegoryczne będące
hołdem dla sztuki i malarstwa –
kotara - uchylenie rąbka tajemnicy
siedzący tyłem do oglądającego malarz
maluje modelkę w wieńcu laurowym
(symbol zwycięstwa), często
interpretowaną jako Klio – muza historii
u na pierwszym planie widoczna jest
bogato dekorowana podwinięta kotara,
która może symbolizować „uchylenie
rąbka tajemnicy” jaką jest twórczość
artystyczna
u dzieło z ogromną szczegółowością
odtwarza holenderskie wnętrze z epoki
 oświeceni - dosłownie i przenośnie siedzą przed oknem
alegoryczne pokazanie zawodów
SWIATŁO SYMBOL ROZUMU GEOGRAF
75
ASTRONOM

Jan Vermeer van Delft – Astronom i Geograf

 WIDOK DELF zycie Holandii XVII w.
76

stafaż

Jan Vermeer van Delft – Widok Delft

FRANS HALS
77
wybiera sobie ciekawych ludzi do portretów

ludzie z karczmy

Frans Hals
² holenderski malarz barokowy,
wybitny portrecista, twórca
portretów grupowych oraz
indywidualnych, najczęściej
ukazujących ludzi prostych z
dużą głębią psychologiczną

WESOŁY BIBOSZ

Frans Hals –
Wesoły bibosz
 78

stara pijaczka

CZAROWNICA
Z HAARLEMU

bliki światła

Frans Hals –
Czarownica z Haarlemu
(Stara pijaczka)
REGENCI DOMU STARCÓW portet zbiorowy - nowość równo pokratowani
79

lumunizm

Frans Hals – Regenci domu starców

 kompozycja trójkąta prostokątnego
mistrz martwej natury vanitas 80
cytryna - odtrutka
niedokończone jedzenie z uczty życia zawsze odchodzi
się zbyt wcześnie

Willem Claesz Heda

² holenderski malarz barokowy,
wybitny twórca martwych
natur symoliczne
znaczenie
² jego obrazy cechuje duży
realizm osiągany m.in. przez
doskonałe operowanie
laserunkami i blikami
„ożywiającymi” kompozycję

Willem Claesz Heda –

Martwa natura (Szynka i samowar)
 bliki światła okno odija się w blikach
81

Willem Claesz Heda – Martwa natura z cytryną, 1635

 fotofragiczny realizm odbicie w szlance wody
82

Willem Claesz Heda – Śniadanie z ciastem jagodowym

DESER
83

Willem Claesz Heda – Deser

 84

MALI MISTRZOWIE – grupa artystów wykonujących niewielkie obrazy rodzajowe,

pejzaże, martwe natury; głównie w celach zarobkowych, ale
FLANDRIA
I HOLANDIA o dobrym warsztacie; należeli do nich m.in.
Jacob Jordaens, David Teniers, Frans Snyders, Hendrick
Ter Brugghen, Pieter de Hooch, Jan Steen, Gerard Ter Broch,
Jacop van Ruisdael
KRÓL PIJE czuć atmosfere wątek rodzajowy
co się dzieje gdy król baluje
85

Jacob Jordaens – Król pije

 scenka rodzajowa martwa natura
86

DAVID TENIERS

David Teniers – Kuchnia

 realistyczne ptactwo
FRANS SNYDERS 87

Frans Snyders – Spiżarnia

 świetne pejzaże JACOB VAN RUISDAEL
88

stopniowanie
walorowe

LASERUNKI
na wodzie

Jacob van Ruisdael – Młyn koło Wijk

 89

PEJZAŻ ZIMOWY

Jacob van Ruisdael – Pejzaż zimowy

 KRÓL FILIP IV HABSBURG
90

HISZPANIA CARAVAGGIONIZM
żarliwość religijna służba kościołowi wyraźiste światło

v pod wciąż silnym mecenatem Kościoła powstaje liczne malarstwo religijne

v ulega silnym wpływom sztuki Caravaggia – ten sam sposób posługiwania się
światłem, budującym kompozycję i nastrój w obrazie, ciemna, ograniczona
gama barwna
v jednak caravaggionizm hiszpański służy głównie podkreśleniu głębokiej,
religijnej żarliwości i mistycyzmu ukazywanych scen, aż po liryzm i patos
v mecenat dworski sprawuje Filip IV

Do tego kręgu zaliczają się: José de Ribera, Francisco de Zurbarán, Bartolomé

Estéban Murillo, Diego Velázquez
 był we Włoszech uczył się w renesansie 91
NAJLEPSZY
DIEGO VELAZQUEZ KOPIOWAŁ DZIEŁA MISTRZÓW

Diego Velázquez
portrety
² XVII-wieczny malarz hiszpański
² działał w Madrycie, wcześniej dużo
podróżował po Włoszech, gdzie czerpał
inspirację od mistrzów renesansu i uczył się
kopiując ich dzieła
² był nadwornym malarzem Filipa IV, stworzył
wiele portretów króla, jego rodziny i całego
dworu
² malował również obrazy o tematyce
religijnej, mitologicznej i rodzajowej

Diego Velázquez –
Autoportret
 92
portret PAPIEŻA INNOCENTEGO X

godność, pozycja

inspiracja w XX wieku

Diego Velázquez –
Portret papieża Innocentego X
1650
realizm bez idealizowania FILIP IV ujęcie półpostaciowe
93

Diego Velázquez –
Portret Filipa IV
 wizualna gra NAJWAŻNIEJSZE DZIEŁO zagadkowość
DIEGO VELAZQUEZ
głebia
Diego Velázquez – DANNY DWORSKIE
94

Panny dworskie [Las Meninas]

(1656)
u przedstawienie infantki Małgorzaty w
2:42:02
otoczeniu dworu, w którym artysta ujął
pretekst do pokazanie przestrzeni
także samego siebie przy pracy nad
portretem pary królewskiej znajdującej
się po stronie widza (jej odbicie można
lustro odbijające parę królewską
dostrzec w lustrze w tle) artysta -----> postać na klatce
schodowej
u kompozycja jest złożona, głębi dodaje
jakby malowal
odbiorce
jej wieloplanowość i doskonała
DWÓRKI
perspektywa zbieżna
u pierwszy plan oświetlony naturalnym
światłem wpadającym przez
niewidoczne okno po prawej

Obecnie w: Prado, Madryt INFANTKA MAŁGORZATA

 95

DIEGO VELAZQUEZ

INFANTKA MAŁGORZATA
w różnym wieku

łagodność

reprezentatywność

Diego Velázquez –
Infantka Małgorzata
 96

starsza

Diego Velázquez –
Infantka Małgorzata
 patos, powaga pejzaż
97

stylizowany na
przyszłego przywódce

Diego Velázquez –
Książę Baltazar Carlos na koniu
 perspektywa równa "maluje po równo" karłowie godność, szacunek
nieoceniająca 98

DIEGO VELAZQUEZ
Diego Velázquez – Karły
 bezpośrednio
katolicyzm mitologia WENUS akt żeński był rzadki w Baroku
99

amot

malinowa czerwień
lustro cecha VELAZQUEZA

Diego Velázquez – Wenus z lustrem, 1650

Obecnie w: National Gallery, Londyn
 grązowa, zawężona gama barw włoskość
JOSE DE RIBERA
100

CARAVAGGIONIZM

ostry światłocień

José de Ribera – Męczeństwo św. Filipa

Obecnie w: Prado, Madryt
 TENEBRYZM CARAVAGGIONIZM
żarliwość religijna
101

św. Andrzej

José de Ribera –
Św. Andrzej
 życie proste - barok hiszpański
człowiek z ludu
JOSE DE RIBERA 102

przykład dla innych

KULAWIEC prostych ludzi

José de Ribera –
Kulawiec
patos, smutek, reprezentatywność św. Banawentura TENEBRYZM
103

CARAVAGGIONIZM

Francisco de Zurbarán –
Pogrzeb św. Bonawentury
 104

żarliwość religijna

światłocień

ostry cień

Francisco de Zurbarán –
Św. Scypion
 CARAVAGGIONIZM ciemna przestrzeń
MATRWA NATURA hiszpańska
105

Francisco de Zurbarán – Martwa natura

z Boga poczęta niebieski płaszcz BARTOLOME ESTEBAN MURILLO
106
prostota życia "NIEPOKALANA"

IMMACULATA – motyw ikonograficzny

przedstawiający Maryję niepokalanie
poczętą i utożsamiający ją z Niewiastą z
Apokalipsy św. Jana; Matka Boża jest
ukazana jako młoda dziewczyna, bez
Dzieciątka, w białej sukni i błękitnym
płaszczu, stojąca na tle nieba, na
chmurze, półksiężycu lub kuli ziemskiej,
często z gwieździstą koroną lub aureolą
nad głową; wizerunek ten wykształcił się
w XVII wieku i był szczególnie
powszechny w epoce baroku i rokoko.

na kuli
Bartolomé Esteban Murillo – ziemskiej/
Niepokalana na chmurze
 duch święty
107
BARTOLOME ESTABAN MURILLO

ciemne tło
rozerwana
szata

CARAVAGGIONIZM

Bartolomé Esteban Murillo –

czaszka - wanitas
Modlący się św. Franciszek
 108

grązowa, zawężona gama barw

BARTOLOME ESTABAN MURILLO

Wpisz tekst tutaj

Bartolomé Esteban Murillo –

Chłopcy jedzący winogrona i melony
 109

FRANCJA
zainteresowania
v można wyróżnić dwa nurty sztuki francuskiej z tego okresu: świetlne
² caravaggionistyczny, dla którego charakterystyczne jest zainteresowanieźródło światła
na obrazie
radykalnie różny światłem (głównie sztucznym, np. światło świecy) i zawężona gama barw
wraca
² klasycyzujący, powstający głównie w kręgu mecenatu króla Ludwika do
XIV,
klasycznej charmonii
LUDWIK XIV cechujący się stosowaniem kompozycji pełnych umiaru, klasycznego
uklady liniowe
spokoju i delikatności, wyszukaną formą oraz czystszą i szerszą gamą barw
v dominuje tematyka mitologiczna i sakralna, także sceny alegoryczne i z życia
codziennego

Do szkoły francuskiej zaliczają się: Georges de La Tour, bracia Le Nain, Hyacinthe

Rigaud, Claude Lorrain, Nicolas Poussin, Jacques Callot
 refleksja atmosfera budowana światłem
GEORGES DE LA TOUR 110

ŚW. MARIA kruchość życia

MAGDALENA
metafizyczna wiara

nawróciła się koniec z Georges de la Tour

prostą żarliwością
religijną
² barokowy malarz francuski
inspirujący się twórczością

czaska Caravaggia, znany z przedstawień

religijnych emanujących prostotą
ujęcia idącą w parze z ich głęboką
symboliką

Georges de la Tour –
Św. Maria Magdalena z lustrem
pokuta grzechów
 GEORGES DE LA TOUR
źródło światła 111

Georges de La Tour – na obrazie

Św. Maria Magdalena ze świecą

u jeden z serii obrazów przedstawiający

pokutującą Marię Magdalenę
ukazaną z kilkoma atrybutami,
trzymającą na kolanach czaszkę –
symbol nieuchronności śmierci
u twarz kobiety jest ukazana z profilu,
co sprawia wrażenie pogrążenia w
głębokiej refleksji
u jedyne źródło światła stanowi świeca
umieszczona w centrum obrazu,
artysta stosuje caravaggionistyczne
efekty światłocieniowe

Obecnie w: Luwr, Paryż

 ostre odcięcie postaci monochormatyzm światło w obrazie
od tła 112
SEN ŚW. JÓZEFA
cecha de la
Toura
GEORGES DE LA TOUR

ekspresja

Georges de La Tour –
Sen św. Józefa
 św. Józef cieśla 113

GEORGES DE LA TOUR

Georges de La Tour –
Św. Józef cieśla
Obecnie w: Luwr, Paryż
 GEORGES DE LA TOUR
114

HIOB

pokutniczy

Georges de La Tour –
Hiob z żoną
HYACINTE RIGAUD LUDWIK XIV reprezentacyjne
kotara 115

elegancja

Hyacinthe Rigaud – funkcja propagandowa

- król idealny
Portret Ludwika XIV
mało idealizowany
u reprezentacyjny portret władcy
ukazanego w ujęciu en pied (cała postać)
czerwień i niebieski - bogactwo
w całym swoim majestacie – doskonale
oddana bogata szata i wystrój wnętrza z
typowo barokową ciężką kotarą w tle
u dystynkcja, klasyczne wyrafinowanie
kompozycji i przedstawionej postaci
u szeroka gama barwna z wyraźnie
zaakcentowanymi kolorami królewskimi
– czerwień i niebieski
u portret ten pełnił też funkcję
propagandową – gloryfikował władcę
 CLAUDE LORRAIN
charmonia zmyślone budowne antykizacja 116

światło wschód słońca rozporszone światło

Claude Lorrain
² francuski malarz i rysownik
okresu baroku; specjalizował
się w pejzażach, w których
można dostrzec pewną
antykizację przedstawienia i
dążenie do klasycznej
harmonii kompozycji

Claude Lorrain –
Port morski z willą medycejską
 LĄDOWANIE KLEOPATRY W TARSIE
117

Claude Lorrain – Lądowanie Kleopatry w Tarsie, 1643

światłocień zniuansowany
natura upiękniona NICOLAS POUSSIN 118
XD

nie luni Caravaggia lubi szeroką gamę barwną

Nicolas Poussin
² XVII-wieczny malarz reprezentujący nurt
klasycystyczny we francuskim malarstwie
barokowym
² tworzył głównie w Rzymie
² inspirował się barokiem włoskim, ale
odrzucał caravaggionizm, jego paleta
barw jest znacznie szersza i jaśniejsza a
światłocień bardziej zniuansowany

Nicolas Poussin –
Autoportret
 mitologia BACHANALIA
119

szeroka gama barwna

dynamizm w
kompozycji liniowej

postacie podążąją
w jednym
kierunku

Nicolas Poussin – Bachanalia

 szeroka gama barwna kontakt miedzy wszystkimi postaciami sieć kontaktów
120

IDEALNY
BAROK ARKADIA
KLASYCYZUJĄCY
kraina szcześliwości

przejścia
walorowe

ruch zatrzymany
ja jestem/byłem w arkadii 3:15:28
- śmierć
barok
klasycyzujący -->
klasycyzm DOBRE DO
WYPRACOWANIA

ET IN ARCADIA
EGO

Nicolas Poussin – Et in Arcadia ego, ok. 1640

Obecnie w: Luwr, Paryż
 121
u obraz przedstawia kobietę i trzech
pasterzy, którzy w Arkadii – krainie
wiecznej szczęśliwości – natrafiają na
grób z inskrypcją „Et in Arcadia
ego” (I ja byłem w Arkadii)
przypominający im o śmierci; jest to
dzieło o złożonej symbolice
u kompozycja sprawia wrażenie prostej,
mimo kilku postaci, jest oparta na
kierunkach wertykalnych i
horyzontalnych (klasyczność, spokój),
zcentralizowana wokół inskrypcji w
części środkowej
Nicolas Poussin –
u ujęcie postaci w ruchu zatrzymanym Et in Arcadia ego, ok. 1640
u szeroka gama barwna, delikatne Obecnie w: Luwr, Paryż

przejścia światłocieniowe i walorowe

 sztafaż antykizujący pejzaż wieloelementowość perspektywa barwna
122

laserunki
NICOLAS POUSSIN

Nicolas Poussin – Pogrzeb Fokiona, 1648

 stolica
portret sarmacki/szlachecki Zygmunt III Waza przeniesiona123
portret trumienny - polska specjalość

zmarły w pozie klęczącej

POLSKA Jan III Sobieski

v głównymi mecenasami sztuki są Zygmunt III Waza, Władysław IV i Jan III Sobieski
v powstaje malarstwo dekoracyjne o tematyce mitologicznej, alegorycznej i
religijnej, np. malowidła i obrazy z pałacu w Wilanowie
v dużą popularnością cieszy się portret sarmacki ukazujący szlachtę i magnaterię z
atrybutami podkreślającymi pozycję społeczną portretowanego, odznaczający
się dużym realizmem przedstawienia
v następuje rozwój portretu trumiennego malowanego na blasze
v w rzeźbie pojawiają się nowe typy nagrobków ukazujące zmarłego w zamyśleniu
bądź w ruchu a także nagrobek popiersiowy (z ukazanymi dłońmi) i nagrobek z
figurami klęczącymi – zmarły adorujący obraz lub krucyfiks

Najważniejsi przedstawiciele: Jan Reisner, Jerzy Eleuter-Siemiginowski, Daniel

Schulz, Bartłomiej Strobel
 bordiura-
smierć z różnymi postaciami
124
TANIEC ŚMIERCI

danse macabre

śmierć zabiera wszystkich Jezus na

krzyżu

różne klasy społeczne

monochormatyzm

ADAM I EWA

Taniec śmierci (z kościoła

Bernardynów
w Krakowie)
 tło jednolite czasami z kotarą spłaszczone tło
herb i inskrypcja
125
BARTŁOMIEJ STROBEL

JERZY OSOLIŃSKI

realistyczny portet

pokazuje niedoskonałości
płaszcz sarmacki

Bartłomiej Strobel –
Portret Jerzego Ossolińskiego
 126
DANIEL SZULTZ

portret Kroybuta Wiśniowskiego

ciemne barwy, cecha barokowa

wzbroi

bliki światła

Daniel Schulz –
Portret Korybuta Wiśniowieckiego
sceneria geometryczna
DANIEL SZULTZ 127

JAN KAZIMIERZ

Daniel Schulz –
Portret Jana Kazimierza
(w stroju szlacheckim)
 PORTET TRUMIENNY - farba olejna na blasze 128

na górze trumny realizm

herb PORTRET TRUMIENNY – charakterystyczny

inskrypcja
dla Polski typ portretu przedstawiający
podobiznę zmarłego, popularny głównie w
XVII i XVIII wieku
u malowany temperą lub olejem na
blasze w kształcie lica trumny
u ujęcie popiersiowe lub rzadziej
reprezentatywność
półpostaciowe
u realizm, wierne oddanie fizjonomii,
chociaż istniała również pewna
tendencyjność w ukazywaniu

portret trumienny Stanisława Woyszy portretowanych postaci

 129
nie ważne kto to

PORTRETY TRUMIENNE

portrety trumienne
 130
JERZY ELEUTER-SIEMIGINOWSKI

obrona przed Turkami fama - dmucha

król - nadzieja na chwałe

mit heroicznej Polski

Jan III Sobieski finansował mu studia w Rzymie

SOBIESKI POD WIEDNIEM

złota zbroja

Jerzy Eleuter-Siemiginowski –
Sobieski pod Wiedniem
 zacienone i rozświetlone elementy
plafon Pór Roku w pałacu w Wilanowie dekoracja Wilanowa 131

Jerzy Eleuter-Siemiginowski – plafon Pór Roku z pałacu w Wilanowie

 JUTRZENKA jak FLORA
mecenat Króla Sobieskiego 132
fot. BurgererSF

tondo w Gabinecie Zwierciadlanym w Wilanowie

portret Marii Kazimiery

pokazana mitologicznie

Jan Reisner –
Jutrzenka (plafon w Gabinecie
Zwierciadlanym Pałacu w Wilanowie)
 KONSTANTY TENCALLA - architekt CLEMENTE MOLLI - figura
BAROK 133
RZEŹBA: fot. Voyager747

fot. Sammlet chrześcijański

władca

Konstanty Tencalla, Clemente Molli –

kolumna Zygmunta III na placu
zamkowym w Warszawie
 134
fot. joymaster

rodzina Kosów

WILLEM CAN DEN BLOCKE

klęczą przed krucyfiksem

Willem van den Blocke –

nagrobek Kosów z katedry w Gdańsku-
Oliwie
nagrobek PIOTRA OPALIŃSKIEGO 135

poza
klęcząca
przed krzyżem

Sebastian Sala –
nagrobek Piotra Opalińskiego w k.
bernardynów w Sierakowie
 pasy koszturowe - barok Z TURCJI
136

RZEMIOSŁO ARTYSTYCZNE: haft artystyczne

przepasywanie sie

składany an pół więc

ma 4 strony

pasy kontuszowe

fot. Tadeusz Mańkowski

 SZAFA GDAŃSKA ARCHITEKTONICZNA STRUKTURA
rzeźba drewnie 137

gzyms

datal cantelobrowy
fot. Rafał C./fotopolska.eu

SNYCERKA – rzeźba w
drewnie, dekoracyjne
opracowanie powierzchni
rzeźbiarskiej

szafa gdańska fot. Artinpl / Wikimedia Commons

mają 5 nóg - cecha unikatowa

 138

LITERATURA DODATKOWA
v Sztuka Świata, t. 7, Arkady, Warszawa 1994.
v Sztuka baroku. Architektura, Rzeźba. Malarstwo, red.
Rolf Toman, Könemann, Kolonia 2000.
v Mariusz Karpowicz, Barok w Polsce, Arkady, Warszawa
1988.
v Mariusz Karpowicz, Sztuka polska XVIII wieku, Wyd.
Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985.
v Michał Walicki, Władysław Tomkiewicz, Malarstwo
polskie. Manieryzm. Barok, Auriga, Warszawa 1971.

M A T U R A - Z - H I S T O R I I - S Z T U K I . P L
 ŹRÓDŁA ZDJĘĆ 139

Zdjęcia niepodpisane są dziełem autorki niniejszego kursu, pochodzą z domeny publicznej lub z portali udostępniających obrazy na
otwartej licencji niewymagającej podawania autorstwa tj. Pixabay czy Unsplash. Pozostałe reprodukcje i ilustracje zostały zaczerpnięte
z Wikimedia Commons i tym podobnych źródeł. Szczegółowe informacje dotyczące ich autorstwa i rodzaju licencji oraz odpowiednie
odnośniki zostały wymienione poniżej:

Gianlorenzo Bernini „Apollo i Dafne”, fot. Architas, źródło https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Apollo_and_Daphne_(Bernini).jpg,

licencja: Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowa,
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode.pl
Gianlorenzo Bernini „Apollo i Dafne” – detal (wykadrowany centralnie), fot. Alvesgaspar, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Apollo_%26_Daphne_September_2015-1a.jpg, licencja: Creative Commons Uznanie
autorstwa - Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowa, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode.pl
Gianlorenzo Bernini „Dawid” (wykadrowany centralnie), fot. Jk1677, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:David_by_Bernini,_1623-1624,_Villa_Borghese,_Rome.jpg, licencja: Wikimedia Commons CC0
1.0 Universal (CC0 1.0) Przekazanie do Domeny Publicznej, https://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/legalcode.pl
Gianlorenzo Bernini „Ekstaza św. Teresy” z kościoła Santa Maria della Vittoria w Rzymie – cały ołtarz (przycięty po bokach), fot.
Livioandronico2013, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cornaro_chapel_in_Santa_Maria_della_Vittoria_in_Rome_HDR.jpg, licencja: Creative
Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowa,
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode.pl
Gianlorenzo Bernini „Ekstaza św. Teresy z kościoła Santa Maria della Vittoria” w Rzymie – zbliżenie na figury (przycięty po bokach), fot.
Livioandronico2013, źródło https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ecstasy_of_St._Teresa_HDR.jpg, licencja: Creative Commons
Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowa, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode.pl
Gianlorenzo Bernini „Błogosławiona Ludwika Albertoni” (przycięty), fot. Sailko, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cappella_palluzzi-
albertoni_di_giacomo_mola_(1622-25),_con_beata_ludovica_alberoni_di_bernini_(1671-75)_e_pala_del_baciccio_(s._anna_e_la_vergine
)_05.jpg, licencja: Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0),
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/legalcode.pl

M A T U R A - Z - H I S T O R I I - S Z T U K I . P L
 140

Gianlorenzo Bernini „Konfesja nad grobem św. Piotra” w bazylice na Watykanie, fot. Jebulon, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Baldaquin_Bernin_Saint-Pierre_Vatican.jpg, licencja: Wikimedia Commons CC0 1.0 Universal
(CC0 1.0) Przekazanie do Domeny Publicznej, https://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/legalcode.pl
Gianlorenzo Bernini „Tron św. Piotra” w bazylice na Watykanie, fot. Dnalor 01, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rom,_Vatikan,_Petersdom,_Cathedra_Petri_(Bernini)_4.jpg, licencja: Creative Commons
Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0), https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/legalcode.pl
Gianlorenzo Bernini „Popiersie Ludwika XIV”, fot. Louis le Grand, źródło https://commons.wikimedia.org/wiki/File:LouisXIV-Bernini.jpg,
licencja: Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 2.5 Ogólny (CC BY-SA 2.5),
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5/legalcode.pl
Fontanna Czterech Rzek w Rzymie, fot. Ferras, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vierstroemebrunnen_Piazza_Navona_Rom.jpg, licencja: Creative Commons Uznanie
autorstwa-Na tych samych warunkach 2.5 Ogólny (CC BY-SA 2.5), https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5/legalcode.pl
Fontanna Czterech Rzek w Rzymie – zbliżenie, fot. Mariordo (Mario Roberto Durán Ortiz), źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Fontana_dei_Quattro_Fiumi_Piazza_Navona_Rome_04_2016_6503.jpg, licencja: Creative
Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowa,
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode.pl
Fontanna di Trevi w Rzymie, fot. Diliff, źródło https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Trevi_Fountain,_Rome,_Italy_-_May_2007.jpg,
licencja: Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0),
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/legalcode.pl
plafon w kościele św. Ignacego w Rzymie, fot. Sailko, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Andrea_pozzo,_gloria_di_sant%27ignazio,_1685-94,_02.jpg, licencja: Creative Commons
Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY 3.0), https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/legalcode.pl
„Jutrzenka” – plafon w Wilanowie, fot. BurgererSF, źródło https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Reisner_Aurora.jpg, Domena
publiczna
Kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie – posag króla, fot. Sammler, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kolumna_Zygmunta_(zbli%C5%BCenie)_02.JPG, licencja: Creative Commons Uznanie
autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0), https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/legalcode.pl

M A T U R A - Z - H I S T O R I I - S Z T U K I . P L
 141

Kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie (wykadrowany centralnie), fot. Voyager747, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kolumna_Zygmunta_III_Wazy,Warszawa.jpg, licencja: Creative Commons Uznanie autorstwa-
Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0), https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/legalcode.pl
Nagrobek rodziny Kosów w Gdańsku-Oliwie, fot. Joymaster, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gda%C5%84sk_by_Joymaster_-_221.JPG, Domena publiczna
Pas kontuszowy, fot. Tadeusz Mańkowski, źródło https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jakubowicz_manufacture_Kontusz_sash.jpg,
Domena publiczna
Szafa gdańska, fot. Artinpl, źródło https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gda%C5%84sk_Two-door_wardrobe_with_medallions.jpg,
Wikimedia Commons CC0 1.0 Universal (CC0 1.0)
Przekazanie do Domeny Publicznej, https://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/legalcode.pl

M A T U R A - Z - H I S T O R I I - S Z T U K I . P L
 142

MATURA-Z-HISTORII-SZTUKI.PL