218 Tiirk Anayasa Tarihi

daha lüzumu meretebe teksir olunarak ve vükela ve rical-i Dev­

let-i Aliyyemiz dahi bazı tayin olunacak eyyamda orada ictima
ederek ve cümlesi efkar u mü tala'atını hiç çekinmeyüp serbestçe
söyleyerek işbu emniyet-i can ve mala, ta'yln-i vergi hususla­
rına dair kavanfn-i mukteziye bir taraftan kararlaştırılıp ve Tan­
zimat-ı askeriye maddesi dahi Bab-ı Seraskeri dar-ı şfırasında söy­
leşilüp her bir kanun karargfr oldukça ila-maşaallahu te'ala düs­
turu'l-amel tutulmak üzre balası hatt-ı hümayunumuz ile tas­
dik ve tevşih olunmak için taraf-ı hümayunumuza arzolunsun
ve işbu kavanin-i şer'iyye mücerred din ü devlet ve mülk ü mil­
leti ihya için vaz' olunacak olduğundan canib-i hümayunu­
muzdan hilafına hareket vuku bulmayacağına ahd ü misak olu­
nup Hırka-i Şerife Odası'nda cemi-i ulema ve vükela hazır ol­
dukları halde kasem-i billah dahi olunarak ulema ve vükela dahi
tahlif olunacağından ona göre ulema ve vüzeradan ve'l-hasıl her
kim olur ise olsun kavanin-i şer'iyyeye muhalif hareket eden­
lerin kabahat-! sabitelerine göre te'dfbat-ı Iayıkalarının hiç rüt­
beye ve hatır ve gönüle bakılmayarak icrası zımnında mahsfı­
san ceza kanunnamesi dahi tanzim ettirilsin ve cümle memu­
rinin el-haletü hazihl mikdar-ı vafi ma'aşları olarak şayed he­
nüz olmayanları var ise onlar dahi tanzim olunacağından
şer' an menffır olup harabiyyet-i mülkün sebeb-i a' zil.mı olan rüş­
vet madde-i kerlhesinin fi-ma-ba' d adem-i vuku'ı maddesinin
dahi bir kanun-ı kavi ile tekidine bakılsın ve keyfiyyat-ı meşrfıha
usul-i atfkayı bütün bütün tağyir ü tecdid demek olacağından
işbu irade-i şahanemiz Dersa'adet ve bilcümle Mema!ik-i Mah­
n1se'miz ahalisine i'lan ve işa' a olunacağı misillü düvel-i mü­
tehabbe dahi bu usulün inşaallahu te'ala ile'l-ebed bakasına şa­
hid olmak üzre Dersa' adetimiz'de mukim bi'l-cümle süferaya
dahi resmen bildirilsin. Heman Rabbimiz teala hazretleri cüm­
lemizi muvaffak buyursun ve bu kavanin-i müessesemin hila­
fına hareket edenler Allahu te'a!a hazretlerinin la'netine maz­
har olsunlar ve ile'l-ebed felah bulmasınlar. (Amin) Fi 26 Şaban
1 255 (3 Kasım 1 839)
EK:2

Islahat Fermanı

Islahata dair tarafı vekaleti nıııtlakaya hitaben balası

hattı lıümayıın ile muvaşşah şeref sadır olan fermanı alinin suretidir. 1
11 Cemazi y ülahir 1272 (28 Şubat 1856)

Ba' de-1-elkab,
Malum ola ki yed-i müeyyed-i mü!Ukaneme vedia-i cenab-ı
bari olan kaffe-i sunuf-ı tebea-i şahanemin her cihetle temami-i
husfıl-i saadeti hali akdem-i efkar-ı hayriyet disar-ı padişaha­
nem olarak cülus-i meymenet men'us-ı Hümayunum günün­
den beri bu babda zuhura gelen himem-i mahsusa-i şahanemin
hamdolsun pek çok semer-i nafiası meşhfır olup mülk ü mil­
letimizin mamuriyet ve serveti an be an tezeyyüd etmekte ise
de Devlet-i Aliye'mizin şanına muvafık ve milel-i mütemed­
dine arasında bi-hakkın haiz olduğu mevki-i ali ve mühimme
layık olan halin kemale isali için şimdiye kadar vaz' ve tesisine
muvaffak olduğum nizamat-ı cedide-i hayriyenin ezseri-nev
tekit ve tevsii matlub-ı madelet mahsub-ı padişahanem ol­
duğu halde umum tebea-i şahanemizin mesai-yi cemile-i ha­
miyetkaraneleri ve müttefik-i hass-ı bahir-ül ihlasımız olan
düvel-i mufahhamanın himmet ü muavenet-i hayırhahaneleri

1 l . Tertip Oiistur, Cilt I, s.7

Enver Ziya Kara!, Osnıaıılı Tarihi, Cilt V, s.266, Ankara 1947,
Maarif Vekaleti, Tanzimat, s.56, Ista nbu l 1940
Eııgellıardt, Uı Turqııie et le Tanzimat, Cilt l, s.263-270, Paris 1 884.
220 Tiirk Anayasa Tarilıi

eseri olmak üzere Devlet-i Aliye'mizin bu kerre biinayet-u-llahi

taaıa haricen hukuk-ı seniyesi bir kat daha teekküt eylediğine
ve bu cihetle şu asr Devlet-i Aliye'miz için bir zamanı hayriyet
iktiranm mebdei olacağından dahiline dahi saltanat-ı seniye­
mizin tezyid-i kuvvet ve miknetini ve revabıt-ı kabiliyeyi va­
tandaş! ile birbirine merbut olan ve nazar-ı madelet eseri müş­
fikanemde müsavi bulunan kaffe-i sunlıf-ı tebea-i şahanemin
her yüzden husCıl-i temam-i saadet-i hal ve memalik-i şaha­
nemizin mamCıriyetini müstelzim olacak esbab ve vesailin an
be an ilerlemesi murad-ı merhamet itiyad-ı mülCıkanem ikti­
zasından bulunduğuna binaen husCısat-ı atiyet-üz-zikrin icra­
sına irade-i madelet ifade-i padişahanem şeref-sadır olmuştur.
Şöyle ki: Gülhane'de kıraat olunan Hatt-ı Hümayunum ile
ve Tanzimat-ı Hayriyem mucibince her din ve mezhepte bu­
lunan kaffe-i tebea-i şahanem hakkında bila-istisna emniyet-i
can ve mal mahflıziyet-i namus için taraf-ı eşref-i padişaha­
nemden va' d ve ihsan olunmuş olan teminat bu kerre dahi te­
kit ve teyit kılındığından bunun kamilen fiile çıkarılması için te­
dabir-i müessirenin ittihaz olunması ve zfr-i cena h-ı atıfet
seniye-i padişaha.nemde olarak memalik-i ınahrusa-i şaha.­
nemde bulunan Hıristiyan ve sair tebea-i gayr-i müslime ce­
maatlerine ecdad-ı izamım taraflarından verilmiş ve sinin-i
ahirede ita ve ihsan kılınmış olan bil-cümle imtiyazat ve mua­
fiyet-ı ruhaniye bu kerre dahi takrir ve ibka kılınıp fakat Hı­
ristiyan ve tebea-i gayr-i müslime-i sairenin her bir cemaati bir
mehl-i muayyen içinde irntiyazat ve muafiyet-ı hazıralarının
rü'yet ve muayenesine ibtidar ile ol babda vaktin ve gerek
asar-ı medeniyet ve malurnat-ı müktesibenin icab ettirdiği ısla­
hat-ı irade ve tensib-i şaha.nem ile ve Bab-ı Alf'mizin nezareti
tahtında olarak rnahsCısan patrikhanelerde teşkil olunacak
meclisler marifetiyle bi-1-rnüzakere canib-i Bab-ı Alf'mize arz
ve ifade eylemeğe mecbur olcırak cennet-mekan Ebu-1-feth
Sultan Mehmet Han-ı Sanf Hazretleri ve gerek ahlaf-ı izamları
taraflarından patrikler ile Hıristiyan piskoposl<ırına ita buyu­
rulrnuş olan ruhsat ve iktidar niyat-ı fütüvvetkarane-i padişa­
hanernden naşi işbu cemaatlere temin olunmuş olan hal ve