VJE Tạp chí Giáo dục, Số 421 (Kì 1 - 1/2018), tr 54-56

TỪ LÍ LUẬN VỀ QUÁ TRÌNH NHẬN THỨC CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN
NGHĨ VỀ PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY THEO HƯỚNG
TIẾP CẬN NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC
Trần Hoàng Phong - Trường Đại học Đồng Tháp

Ngày nhận bài: 20/1/2017; ngày sửa chữa: 15/2/2017; ngày duyệt đăng: 21/02/2017.
Abstract: Cognitive theories of Marxism-Leninism affirmed cognitive processes of humans to
follow the path from the vivid visual to abstract thinking, from abstract thinking back to reality.
That is the dialectical way of the realization of the truth and objective reality perception. Modern
psychology has confirmed the correctness of this theory. Likewise, reform of education and
training must come from innovation in teaching. This article presents an author's ideas about
teaching methods towards learner’s competence approach formed on the application of cognitive
theories of Marxism-Leninism.
Keywords: Cognitive theory, teaching methods, ability of learners.

1. Mở đầu
Nghị quyết số 29-NQ/TW Hội nghị Trung ương 8
khóa XI về đổi mới căn bản và toàn diện GD-ĐT đưa ra
một trong những trọng tâm đổi mới trong thời gian tới là
“Đổi mới hình thức, phương pháp thi, kiểm tra và đánh
giá kết quả GD-ĐT đổi mới dạy và học theo hướng phát
triển phẩm chất, năng lực người học được chú trọng
nhằm nâng chất lượng nguồn nhân lực” [1].
Dạy học là quá trình người dạy tác động vào nhận
thức của người học thông qua các phương tiện và phương
pháp dạy học, trong đó phương pháp dạy học là yếu tố
động và đóng vai trò quyết định đến sự thành công của
quá trình này.
Nhìn nhận lại lí luận nhận thức của chủ nghĩa Mác -
Lênin, có thấy ẩn chứa trong đó là một phương pháp tác
động đến nhận thức của con người một cách khoa học,
đúng đắn. Nghiên cứu và áp dụng phương pháp này trong
một chừng mực nhất định có thể gợi mở cho chúng ta
những điều thú vị trong bối cảnh cả ngành giáo dục đang
đổi mới phương pháp giảng dạy và đổi mới toàn diện
GD-ĐT.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Khái quát về lí luận nhận thức của chủ nghĩa
Mác - Lênin
Trước Mác đã có nhiều trường phái triết học khác
nhau trong lịch sử đề cập đến quá trình nhận thức. Mặc
dù có những điểm hợp lí nhất định, nhưng quan niệm
của tất cả các trường phái đó đều chưa thật sự khoa học,
chưa phản ánh đúng bản chất quá trình nhận thức của
con người.
Trên cơ sở kế thừa, phát triển các quan niệm của các
trường phái triết học trong lịch sử, triết học Mác - Lênin
đã đưa ra quan niệm về bản chất và con đường của quá
trình nhận thức một cách đúng đắn, khoa học mà theo đó:
- Về bản chất của quá trình nhận thức, triết học Mác
- Lênin khẳng định: về bản chất, nhận thức là quá trình
phản ánh tích cực, tự giác và sáng tạo thế giới khách quan
vào bộ óc người trên cơ sở thực tiễn.
- Về con đường của quá trình nhận thức, về điều này,
Lênin từng nói: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu
tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn - đó là con
đường biện chứng của sự nhận thức chân lí, của sự nhận
thức hiện thực khách quan” [2; tr 179].
Xét về mặt lí luận cũng như thực tiễn, tính đúng đắn
trong quan niệm của triết học Mác - Lênin về bản chất và
con đường của quá trình nhận thức đã được xác nhận.
Đây là quan niệm đúng đắn nhất, toàn diện nhất về quá
trình nhận thức trong lịch sử.
2.2. Quá trình dạy học ba bước gợi mở từ lí luận nhận
thức mác-xít
Từ trước đến nay, chúng ta hầu như chỉ nghiên cứu lí
luận nhận thức của chủ nghĩa Mác - Lênin để làm rõ tính
đúng đắn, khoa học của nó, làm cơ sở bác bỏ tính sai lầm,
phiến diện của các quan điểm trước đó. Cao hơn một
bước nữa, chúng ta sử dụng lí luận nhận thức làm nền
tảng cho sự phát triển của các bộ môn khoa học khác
nghiên cứu những vấn đề liên quan như tâm lí học. Tuy
nhiên, chúng tôi cho rằng ẩn trong lí luận nhận thức của
chủ nghĩa Mác - Lênin là một cơ sở lí luận về phương
pháp dạy học, phương pháp giáo dục nói chung hết sức
khoa học cần được khai thác, áp dụng nhất là trong bối
cảnh ngành giáo dục đang ra sức đổi mới căn bản, toàn
diện GD-ĐT mà trước hết và quan trọng nhất là đổi mới
về phương pháp giảng dạy theo hướng tiếp cận năng lực
của người học.

54
 VJE Tạp chí Giáo dục, Số 421 (Kì 1 - 1/2018), tr 54-56
Trên tinh thần trao đổi, có thể nhận thấy lí luận về
nhận thức của chủ nghĩa Mác - Lênin đã gợi mở cho
chúng ta 2 vấn đề quan trọng về phương pháp giảng dạy
đáp ứng nhu cầu giảng dạy tiếp cận năng lực người học,
cụ thể như sau:
- Triết học Mác - Lênin khẳng định, về bản chất
“nhận thức là quá trình phản ánh biện chứng, tích cực, tự
giác và sáng tạo thế giới khách quan vào trong đầu óc
con người trên cơ sở thực tiễn” [3; tr 294]. Đây là lời nhắc
nhở về một nguyên tắc căn bản trong dạy học đó là, dạy
học là quá trình người dạy tác động đến người học để
kích thích tư duy của họ. Người dạy học chỉ có vai trò
hướng dẫn, giúp đỡ người học đạt đến sự hiểu biết đó
mới là mục đích của việc dạy học. Dạy học không phải
là quá trình truyền thụ kiến thức mà là quá trình người
học tự chiếm lĩnh tri thức dưới sự hướng dẫn của người
dạy. Có như vậy, quá trình dạy học mới đem lại kết quả
tốt, mới có thể đào tạo ra những con người có suy nghĩ
tích cực, sáng tạo. Nếu dạy học là quá trình truyền thụ
kiến thức, chúng ta sẽ chỉ có thể tạo ra những thế hệ chỉ
biết nghe và làm theo, khả năng tư duy độc lập và sáng
tạo bị hạn chế. Bởi vì đó chỉ là quá trình người học tiếp
nhận kiến thức một cách thụ động. Dạy học đạt kết quả
tốt nhất là khi người học tự tìm tòi, chiếm lĩnh tri thức
dưới sự hướng dẫn của người dạy. Lúc đó quá trình nhận
thức của người học là quá trình chủ động, tự giác và có
tính sáng tạo cao. Trong nhiều năm qua chúng ta vẫn hay
trách học sinh, sinh viên quá thụ động, không sáng tạo
mà có lẽ chưa thực sự thấy rằng lỗi đó một phần là do
cách dạy của hiện nay đã tạo ra những con người như thế.
Muốn họ sáng tạo phải để họ chủ động.
- Triết học Mác - Lênin cho rằng: Nhận thức là quá
trình diễn ra rất phức tạp, bao gồm nhiều giai đoạn, trình
độ, vòng khâu khác nhau, khái quát lại có thể xem đây là
quá trình biện chứng đi từ trực quan sinh động (nhận thức
cảm tính) đến tư duy trừu tượng (nhận thức lí tính) và từ
tư duy trừu tượng đến thực tiễn. Theo chúng tôi, đó là
một sự gợi mở về một phương pháp giảng dạy đáp ứng
được nhu cầu giảng dạy theo hướng phát huy tính tích
cực, tiếp cận năng lực của người học rất đáng được quan
tâm và có thể nói, nó trái ngược với cách mà chúng ta đã
và đang làm.
Quá trình giảng dạy hiện nay nhìn chung có thể
được hình dung theo 03 bước sau: - Người dạy lên lớp
(phòng học, giảng đường) cung cấp những kiến thức
mang tính chân lí cho người học về vấn đề đang tìm
hiểu; - Người học chứng minh tính đúng đắn của những
kiến thức cung cấp ở bước 1 bằng lí luận, bằng ví dụ
minh họa...; - Người dạy tiếp tục củng cố tính đúng đắn
của những lí luận ở bước 1 thông qua các hoạt động
thực tế, thực hành, thực nghiệm.
55
Như vậy, ở cả 3 bước này, người học ngay từ đầu đến
cuối được cung cấp một khối kiến thức mang tính chân
lí và sau đó liên tục được chứng minh để làm rõ nó trong
các bước tiếp theo. Rõ ràng, đây là một phương pháp dạy
học ít tốn kém thời gian. Người học nhanh chóng có được
những kiến thức cần thiết về vấn đề. Tuy nhiên, người
học hầu như không có không gian để sáng tạo. Họ hầu
như làm một nhiệm vụ là “ghi nhớ”, ít khi phải suy nghĩ,
động nào nhiều để hiểu vấn đề một cách cặn kẽ hơn vì
điều đó đã được người dạy làm thay. Do đó, kiến thức
mà người học có được chỉ là trí nhớ chứ không phải là
sản phẩm của quá trình tư duy, suy ngẫm nên nhanh
chóng bị lãng quên. Cũng như chỉ cần nhớ nên họ thường
không có tư duy sáng tạo. Tại sao phải sáng tạo khi mọi
thứ đã rõ ràng? Tại sao phải tìm giải pháp mới khi nó đã
có rồi? Đây là điểm mạnh và cũng là điểm yếu của
phương pháp giảng dạy truyền thống
Tuy nhiên, từ lí luận về con đường của quá trình nhận
thức, có thể hình dung về một quá trình dạy học gồm 3
bước như sau:
- Bước 1: “trực quan sinh động”. Bước này theo tôi
được tiến hành như sau: để tìm hiểu về một vấn đề nào
đó, trước tiên người dạy không làm theo cách truyền
thống đó là: lên lớp (phòng học, giảng đường) để cung
cấp những kiến thức một cách hệ thống, được xác nhận
về vấn đề đang tìm hiểu. Nói một cách khác, ở bước này
nếu tiến hành người dạy làm một nhiệm vụ là truyền đạt
những hiểu biết mang tính chân lí cho người học. Thay
vào đó, người học được trực tiếp tiếp xúc với đối tượng
nghiên cứu, đối diện với những vấn đề tìm hiểu. Họ được
đặt ra những tình huống, những khúc mắc mà không
được cung cấp giải pháp. Người học phải tự mình tìm
hiểu về đối tượng theo cách của mình, tự tìm ra giải pháp
cho vấn đề theo cách của riêng mình. Lúc này, chắc chắn
người học buộc phải vận dụng những hiểu biết của mình
để tìm hiểu về đối tượng, tìm ra giải pháp cho vấn đề -
tức là họ phải suy nghĩ thực sự. Đồng thời, khi chưa có
một giải pháp chuẩn nào được đưa ra, người học sẽ tự do
sáng tạo theo cách của mình. Các giải pháp sẽ cực kì
phong phú, mặc dù nó có thể đúng, có thể sai, tùy theo
khả năng của mỗi người. Lúc này, người dạy sẽ thu thập
được những ý tưởng vô cùng đa dạng, phong phú; đồng
thời, cũng biết rõ được khả năng, năng lực của từng thành
viên. Khi đó, người dạy chỉ đóng vai người định hướng,
giúp đỡ người học mà không đưa ra bất cứ giải pháp nào,
cứ để người học tự do sáng tạo theo cách của họ.
- Bước 2: “tư duy trừu tượng”: Sau khi người học tự
trang bị cho mình những kiến thức về đối tượng, những
giải pháp cho vấn đề ở bước 1, người dạy sẽ tiến hành
tổng hợp và hệ thống những kiến thức và giải pháp đó lại
theo hệ thống cũng như làm rõ những điểm hợp lí và chưa
 VJE Tạp chí Giáo dục, Số 421 (Kì 1 - 1/2018), tr 54-56
đúng đắn về mặt kiến thức, những điểm chưa hợp lí của
những giải pháp của người học có được ở bước 1. Bước
này có thể chỉ cần tiến hành trong phòng học. Sau đó,
người học tự so sánh được những kiến thức và hiểu biết
của mình với nội dung do người dạy cung cấp, hình thành
được hệ thống kiến thức và giải pháp chuẩn mực cũng
như tự biết được điểm mạnh, điểm yếu của mình để khắc
phục trong những lần sau. Như vậy, từ những kiến thức
còn đơn sơ, giản dị, chưa sâu sắc, chưa hệ thống ở bước
1 thì sang bước 2 người học đã được cung cấp một hệ
thống kiến thức đúng đắn, sâu sắc, khoa học mà không
cần giải thích, chứng minh nhiều vì những kiến thức đó
đều bắt nguồn từ bản thân người học. Nhiệm vụ của
người dạy nhẹ nhàng hơn nhưng cũng không kém phần
quan trọng.
- Bước 3: “thực tiễn”. Sau khi đã tổng kết những kiến
thức và giải pháp ở bước 2 một cách hệ thống và sâu sắc,
người học được tiếp xúc trực tiếp với sự vật, hiện tượng,
vấn đề một cách trực tiếp một lần nữa. Lúc này người
học sẽ có cơ hội để soi rọi vào thực tiễn những kiến thức
được cung cấp ở bước 2. Hiểu biết của họ sẽ được củng
cố và khắc sâu thêm do được thực tiễn kiểm nghiệm và
bản thân được thực nghiệm đầy đủ. Lúc này kiến thức đã
thực sự là kết quả suy ngẫm của bản thân người học. Nó
trở nên vững chắc hơn, sâu sắc hơn và thực tế hơn.
3. Kết luận
Lí luận nhận thức của chủ nghĩa Mác - Lênin đã được
khoa học và thực tiễn chứng minh là đúng đắn, phù hợp
với quá trình nhận thức của con người. Dạy học suy cho
cùng cũng là quá trình tác động vào nhận thức của con
người, là quá trình hình thành những nhận thức mới -
những tri thức mới. Con đường nhận thức “từ trực quan
sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng
đến thực tiễn” của lí luận nhận thức Mác - Lênin đã gợi
mở cho chúng ta một phương pháp giảng dạy 3 bước hết
sức hợp lí và khoa học, đồng thời đáp ứng tốt nhu cầu
dạy học theo hướng tiếp cận năng lực người học trong
bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Thiết nghĩ, đây là
một hướng đi đáng suy nghĩ.
Tài liệu tham khảo
[1] Ban Chấp hành Trung ương (2013). Nghị quyết số
29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản,
toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công
nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập
quốc tế.
[2] V.I. Lênin (1981). Toàn tập (tập 29). NXB Tiến bộ,
Matxcơva.
56
[3] Bộ GD-ĐT (2002). Giáo trình triết học Mác - Lênin.
NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật.
[4] Doãn Chính - Đinh Ngọc Thạch (2008). Vấn đề triết
học trong tác phẩm của C.Mác - Ph.Ăngghen, V.I.
Lênin. NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật.
[5] V.I. Lênin (2004). Bút kí triết học. NXB Chính trị
Quốc gia - Sự thật.
MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐỒNG BỘ HÓA...
(Tiếp theo trang 49)
Có thể khẳng định rằng nếu thiếu tính đồng bộ hóa
trong dạy học kĩ thuật bắn súng tiểu liên AK thì chắc
chắn chất lượng, hiệu quả môn học sẽ rất thấp, không đạt
yêu cầu, thậm chí phản giáo dục. Do đó nghiên cứu biện
pháp đồng bộ hóa dạy học kĩ thuật bắn súng tiểu liên AK
cho SV các trung tâm GDQP&AN là nội dung quan
trọng mang tính cấp thiết trong GDQP&AN hiện nay.
(Nghiên cứu này được tài trợ từ nguồn kinh phí
Khoa học công nghệ của Trường Đại học Sư phạm
Hà Nội 2 cho Đề tài mã số: C.2016-18-07).
Tài liệu tham khảo
[1] Bộ GD-ĐT (2012). Thông tư số 31/2012/TT-
BGDĐT ngày 12/09/2012 ban hành chương trình
giáo dục quốc phòng và an ninh.
[2] Bộ GD-ĐT - Bộ Lao động - Thương binh và xã hội
(2015). Thông tư liên tịch số 18/2015/TTLT-
BGDĐT-BLĐTBXH ngày 08/09/2015 quy định tổ
chức dạy, học và đánh giá kết quả học tập môn học
Giáo dục quốc phòng và an ninh trong các cơ sở
giáo dục nghề nghiệp, cơ sở giáo dục đại học.
[3] Bộ GD-ĐT (2013). Giáo trình Giáo dục quốc phòng
và an ninh dùng cho sinh viên các trường đại học,
cao đẳng (tập 2). NXB Giáo dục Việt Nam.
[4] Bộ GD-ĐT (2005). Giáo trình Giáo dục quốc phòng
đại học, cao đẳng dùng cho đào tạo giáo viên Giáo
dục quốc phòng - An ninh (tập 3): “Chiến thuật và
kĩ thuật chiến đấu bộ binh”. NXB Quân đội
nhân dân.
[5] Bộ Tổng Tham mưu (2005). Huấn luyện kĩ thuật
chiến đấu bộ binh. NXB Quân đội nhân dân.
[6] Quốc hội (2013). Luật Giáo dục quốc phòng và an
ninh, số 30/2013/QH13 ngày 19/06/2013.
[7] Tổng cục Chính trị (2007). Đổi mới giáo dục quốc
phòng trong hệ thống giáo dục quốc gia. NXB Quân
đội Nhân dân.