-choleryk (działa szybko, gwałtownie), melancholik (uczucia powolne, głębokie), sangwinik (uczucia silne,

płytkie), flegmatyk (działa wolno),

-Darwin-adaptacja, dziedziczność,

-Galton-dziedziczenie geniuszu, drzewo genealogiczne,

-Cattel-zdolności umysłowe, ,,test umysłowy'',

-Spearman-czynnik g i s,

-Binet-wiek umysłowy, test inteligencji,

-Stern-analiza psychometryczna, iloraz inteligencji,

-Kretschmer-budowa ciała->temperament: pyknik (cyklotymik), atletyczny (iksotymik), leptosomatyk

(schizotymik),

-Sheldon-budowa ciała->temperament: endomorfia (wiscerotonia), mezomorfia (somatotonia),

ektomorfia (cerebrotonia),

-stałe charakterystyki RI-style funkcjonowania , inteligencja (i inne zdolności), osobowość (w tym

temperament),

Temperament:

-czynnik-konstrukt teoretyczny będący wynikiem analizy czynnikowej (wydobywa to, co wspólne w

cechach-korelacja),

-BIS-behawioralny system hamowania (introwersja),

-BAS-behawioralny system aktywacji (ekstrawersja),

-cecha latenta-ukryta, zmienna pośrednicząca, bo bodziec->cecha->reakcja,

-
-rodzaje typologii: szufladkowa, wymiarowa (4 wymiary np.), biegunowa (,,krzywa normalna''), amodalna
(typ pośredni m.in),

-temperament jako zespół cech, składowa osobowośc; stały; częściowo genetycznie zmodyfikowany,
modyfikowany pod wpływem środowiska (wolno),

-leki pobudzające-ekstrawertycy się uspokajają, leki uspokajające-introwertycy się pobudzają,

-introwertycy szybciej wytwarzają odruchy warunkowe, szybciej zachodzi proces socjalizacji,

-Thomas i Chess a Teoria Temperamentu:

Teorie temperamentu u dzieci:

-Buss i Plomin-cecha by uznać za temperamnetalną-co najmniej od 2 roku życia; temperament:

emocjonalność, aktywność, towarzyskość,
-Rothbart i Derryberry-temperament jako: reaktywność (próg wrażliwości, siła reakcji, czas do powrotu
stanu wyjściowego), samoregulacja (procesy modyfikujące-podwyższające/obniżające reaktywność),

-Kagan i Koncepcja temperamentu zahamowanego i niezahamowanego-nieśmiałość/lęk VS.

śmiałość/towarzyskość;

RI zwierzęta:

-chów wsobny-w obrębie tej samej linii, porównanie czystych linii między sobą,

-selektywna hodowla-w labolatorium; dwie czyste linie-z najmniejszym i największym nasileniu cechy i
linia nieselekcjonowana,

-czynnik genetyczny addytywny-geny z pokolenia na pokolenie,

-środowisko wspólne (np. status ekonomiczno-społeczny rodziny, dostęp do biblioteki domowej) VS.
środowisko specyficzne (np. różne szkoły rodzeństwa, inni koledzy),

Wariancja nieaddytywna dzieli się na:

-dominacja-interakcje między allelami-jednakowe położenie w chromosomie; interakcja intralocusowa,

-epistaza-interakcje między allelami-różne położenia w chromosomach; interakcja interlocusowa,

-korelacja genotypu ze środowiskiem: bierny związek (dziecko z potrzebą silnych doznań, rodzice tak
samo i środowisko wzmaciające te zachowanie) VS. reaktywny związek (rodzice wzmacniają/hamują
zachowanie) VS. aktywny (dziecko poszukuje odpowiedniego środowiska),

-różnice w charakterystyce zachowania u bliźniąt MZ spowodane są czynnikiem środowiskowym,

Dopasowanie modelu i analiza ścieżek:

-metoda dopasowania-dopasowanie badacza danych empirycznych do teoretycznie możliwych

konfiguracji cząstkowych składników wariancji fenotypowej,

-modele ścieżek-narzędzie analizy danych empirycznych, przedstawiają zmienne ukryte (latentne) i

fenotypowe (obserwowalne)-połączone ścieżką wpływu, wnioskowanie pseudoprzyczynowe,

Inteligencja:

-inteligencja A-podstawowy potencjał intelektualny, górna granica możliwości; geny,

-inteligencja B-zdolności intelektualne przejawiające się w zachowaniu; geny+środowisko,

-inteligencja C-ujawnia się w testach intelihencji; ,,psychometryczna'',

-Spearman i Dwuczynnikowa teoria zdolności-inteligencja ogólna (g) (stała), zdolności spechalne (s)
(każde s niezależne od drugiego),
-Thurstone i Podstawowe zdolności umysłowe-należą do nich: rozumienie słów, płynność słowna,
zdolności liczbowe, przestrzenne, rozumowania, pamięć, szybkość spostrzegania,

-Guilford i Model struktury intelektu-ten sześcian, 180 zdolności, 3 wymiary: treść, operacja, wytwór,

-Vernon i Hierarchiczna struktura inteligencji-g dzieli się na (główne czynniki grupowe): werbalno-szkolny
i praktyczny, drugorzędne są zdolności twórcze i na koniec czynniki specyficzne,

-Cattel i Triadowa teoria struktury zdolności-inteligencja płynna (geny, zdolność rozumowania) i

skrystalizowana (wynik doświadczenia); składniki zdolności: możliwości (procesy umysłowe), zdolności
lokalne (zmysły), zdolności pośredniczące (inteligencja skrystalizowana),

-Sternberg i Triarchiczna teoria inteligencji-składa się z subteorii: składników (rozumowanie logiczne),

doświadczenia (nowe zadania) i kontekstu (relacja do świata),

-Nęcka i inteligencja-jako kompetencja (nie cecha), psychometryczne podejście,

-czas reakcji prostej-reakcja na pojedynczy bodziec, najsłabszy związek z inteligencją (better ten niżej)

-czas reakcji złożonej-z wyborem, proces decyzyjny,

-czynnik g-odnosi się do czynności poznawczych, ich szybkości i efektywności (nie do specyficznej
wiedzy/umiejetności),

-elementarne zadanie poznawcze Posner-porównywanie liter (fizycznie i semantycznie: a-A, A-A),

-czas inspekcji-wstępna analiza percepcyjna bodźców wzrokowych, wyższy inteligencja->krótszy czas

inspekcji,

-Kahneman-zasób uwagi jest ograniczony, 2 czynności jednocześnie-gorsza jakość,

-poziom inteligencji-związek z falami alfa (w skrócie), ale nie można stricte o tym wnioskować,

-większa aktywność metaboliczna mózgu->wyższe wyniki inteligencji,

-wielkość mózgu a inteligencja->słaba korelacja, ale jest,

Neuropsychologiczny model temperamentu:

-introwertycy bradziej wrażliwi na kary, brak nagród,

-ekstrawertycy bardziej wrażliwi na nagrody, brak kar,

-im większa wrażliwość (na kary/nagrody/nowości), tym większy lęk,

-Gray: BIS (układ hamujący)-wrażliwość na kary, brak nagrody; aktywność bis->lęk; hamowanie
zachowania, wytężona uwaga; BIS kontroluje zachowanie BAS,

-Gray: BAS (układ aktywacyjny)-wrażliwość ma związek z zachowaniem wzmacnianym pozytywnie,

pozytywna emocjonalność,

-Gray: FFS-układ walki i ucieczki, reakcje bezwarunkowe, awersyjne,

-Zuckerman i teoria poszukiwania doznań-poszukiwanie: grozy i przygód (ekstremalne sporty, świeże

powietrze), przeżyć (nieplanowane podróże, narkotyki), rozhamowanie się (seks, alkohol), podatność na
nudę (rutyna,nudni ludzie),

-Cloninger i psychobiologiczny temperament: lęk poznawczy-psychiczny, lęk somatyczny-fizyczny;

unikanie szkody, poszukiwanie nowości; wymiary charakteru: samokierowanie, autotranscendencja
(oderwanie od własnej osoby), skłonność do współpracy,

-Watson i Tellegan Dwuczynnikowa teoria-afekt (tendencja do przeżywania określonych nastrojów-status

cechy) negatywny i pozytywny (dwa bieguny), stąd też temperament pozytywny (angażowanie się
społecznie) i negatywny (,,środowisko jest zagrażające''),

-Strelau i Regulacyjna Teoria Temperamentu-opis cech/zachowania: kategorie energetyczne-reaktywność

i aktywność, kategorie czasowe (np. ruchliwość zachowania-szybka zmiana zachowania),

-cechy temperamentu RTT-żwawość (szybkość reakcji), perserwatywność (kontynuacja zachowań po

zakończeniu bodźca), wrażliwość sensoryczna, reaktywność emocjonalna, wytrwałość (adekwatne
reagowanie), aktywność (zachowania pod wpływem dużej stymulacji); (RT) rytmiczność-rytmiczność w
cyklu snu/czuwania)-> czasowa charakterystyka w ŻW, PE, RT; energetyczna w WS, RE, WT, AK.

Jednoczynnikowe ujęcie osobowości:

-Diamond-przejście od temperamentu do osobowości w życiu,

-Rushton i GFP (ogólny czynnik osobowości)-ukształtowany biologicznie; wysoki GFP->dobrostan,

ugodowe, sumienne; stałość alfa w neurotyczności, sumienności, ugodowość; plastyczność beta w
ekstrawersji, otwartości,

Style poznawcze: -strategie świadome, a style nie; strategie niestałe, a tyle stałe,

-Witkin i Zależność i niezależność od pola-figura jako odrębna część od otaczającej ją całości VS. figura
jako ukryta część w polu,

-Matczak:
-Sternberg i Style myślenia:

Osobowość:

-McAdams-poziomy osobowości: cechy (dyspozycje), charakterystyczne adaptacje (motywacje), narracje

integrujące historię życia,

-Allport-cecha (nomotetyczna): wspólna dla wszystkich, dyspozycja osobista (idiograficzna): specyficzna

dla jednostki; dyspozycje: dominujące (rzadko np. makiawelizm), centralne (łatwo rozpoznać), wtórne
(mały zakres, mało istotne dla opisu os.),

-autonomia funkcjonalna-często powtarzana czynność może stać się celem sama w sobie,

-Cattel a osobowość- cechy: powierzchniowe, źródłowe, zdolnościowe (inteligencja), temperamentalne

(tempo, styl) i dynamiczne (dlaczego osoba jest napędzana)(dzielą się na: ergi (seks, głód), sentymenty
(religia,sport), postawy (siła zainteresowań i kierunek));

-Cattel c.d.- o cechach wnioskujemy na podstawie: obserwacji jednostki (dane L), samoopisie (dane Q),
sytuacje ekserymentalne (dane T),

-Goldberg i Leksykalne badania nad osobowością-najbardziej istotne w codziennych kontaktach różnice

indywidualne zostaną zakodowane w języku; ludzie dużo gadają o czymś, to powstaje do tego termin,

-czynniki NEOAC-wysoki stopień odziedziczalności,

-Block i Odporność/Kontrola Ego-typ osobowości-odporny (niska N, wysoka S i E), nadmiernie

kontrolujący się (wysoka N i Introwersja), niedostatecznie kontrolujący się (niska S i U),

Twórczość/kreatywność:

-Freud-nieświadome coś przekształcone w społecznie akceptowalne formy (dzięki ego),

-Maslow-istnieje u wszystkich od urodzenia, jako różnica indywidualna,

-myślenie dywergencyjne-twórcze, giętkość myślenia,

-myślenie konwergencyjne-schematyczne, typowe,

-twórcze=nowe, wartościowe,

-domeny twórczości: wartości poznawcze (prawda/nauka), wartości estetyczne (piękno/sztuka), wartości

pragmatyczne (użyteczność/wynalazczość), wartośći etyczne (dobro/działalność publiczna),

-Moriss i Stein-twórcze-akceptowane jako użyteczne dla pewnej grupy w pewnym okresie,

-Kasof i Stanowisko atrybucyjne-twórczość przypisywana niekiedy na podstawie sugestii, efektu halo

(słabych analizach),

Twórczość jako cecha:

-podejście elitarne-tylko u wybitnych umysłów,

-podejście egalitarne-każdy człowiek jest twórczy, ale w różnym stopniu,

-Kocowski-aktywność potencjalnie twórcza (mogłaby doprowadzić do wartościowych dzieł, gdyby ją

kontynuować),

-kryteria twórczości: jawne (zdefiniowane, publiczne), niejawne, emocjonalne (np. skuteczne zdziwienie),

-efekt powtórnej oceny-jeśli późniejsza reakcja jest lepsza od pierwotnej to dzieło jest wartościowe,

-test niezwykłych zastosowań (zastosowanie młotka do...) i test odległych konsekwencji (co się stanie, w
wyniku wystąpienia jakiegoś niezwykłego stanu rzeczy),

-płynność (łatwość wytwarzania pomysłów), giętkość (gotowość zmiany kierunku myślenia), oryginalność
(wytwarzanie nietypowych reakcji),

-kreatywność a inteligencja-nierozstrzygnięty spór,

-kreatywność a osobowość-pozytywny związek z O, E, a C i P ujemnie korelują,

-megacechy wygenerowane z Wielkiej Piątki jako predyktory kreatywności: plastyczność (tendencja do

eksploracji, O+E), stabilność (skłonność do stałości, unikania zakłóceń, U+C+stałość emocjonalna),

-kreatywność a motywacja-czy bedą sprzyjać osiągnięciu wyników twórczych, zależy od motywacji

wewnętrznej,