İlişkilerin Doğası ve Tarihi

Arş. Gör. Dr. Tuğba KOÇAK ÖZEL

Psikoloji Bölümü
PSİ 366 Yakın İlişkiler
Yakın İlişki Nedir?
• Uzun süreli
• Güçlü
• Sık yaşanan
• Etkileşimli
Yakın İlişkiler Hangi İhtiyaçlarımızı
Karşılar?
• Sevme ve sevilme ihtiyacı
• Soyutlanmış ve yalnız hissetme &
genel iyi oluş
• Öznel iyi oluş
• Değerlerin, davranışların
şekillenmesi
Yakın İlişkileri Günlük Yaşamdaki İlişkilerden
Ayıran Özellikler Nelerdir?
• Detaylı bilgi • Sık etkileşim
• Karşılıklı bağlılık • Mekânsal olarak
• Önemseme yakınlık
• Güven • Aynı amaçlar
• Hızlı tepki verme • Kişisel dünyanın
• Karşılıklılık paylaşılması
• İlişkide kalma isteği
 Öznellik boyutlu Davranışsal boyutlu
yakın ilişkiler yakın ilişkiler
• Yoğun yakınlık ve • Etkileşim örüntüleri
bağlılık • Karşılıklı etki; bireylerin
• Bağlanmışlık, güven duygu düşünce ve
• Bakım verme davranışlarında karşılıklı
• Sevme, sevilme olan değişim
 Davranışsal boyutlu yakın ilişkiler
Koşullar
1. Etkinin sıklığı
2. Etkinin çeşitliliği
3. Etkinin gücü
4. Etkinin süresi
Yakın İlişkilerin Gelişimsel Özellikleri
• Aile ilişkileri, arkadaşlık ilişkileri, romantik
ilişkiler
Evrimsel Miras

İlişkilenme Altyapısı
• Bağlanma
• Yüz algılama sistemi
• Empatik doğruluk
• Dil gelişimi
Evrimsel Miras
İlişkilenme Altyapısı
• Bağlanma
• Anne ya da birincil bakım verenle
bağ kurabilmek için fiziksel bağlanma
davranışları olur.
• Kalıtsal ve uyumsal bir şekilde
yakında bulunan bireylerle güçlü bir
sevgi kurabilme yatkınlığı
• Çocuk çevresini ve kendisini
değerlendirdiği içsel bir model • Stresli durumlara verilen tepkilere göre
geliştirir güvenli, kaygılı, kaçınmacı bağlanma
 Evrimsel Miras
İlişkilenme Altyapısı
• Yüz algılama sistemi
• Yeni doğanlar diğer insanların
yüzünü algılama ve tanıma
sistemi ile donanmıştır
• Yüz hareketleri, mimikler
duyguların anlaşılmasını sağlar
• 40 dakikadan küçük yenidoğanlar yavaş
hareket eden yüz benzeri uyaranları yüze
benzemeyen uyaranlara göre daha fazla
takip etmişler
Evrimsel Miras
İlişkilenme Altyapısı
• Empatik doğruluk
• Bir başkasının düşünce ve
duygularındaki anlamı ya da
içeriği deşifre edebilme
becerisi
• 7 aylık bebekler mutluluk
ifadesini şaşkınlık, üzüntü,
korku ve kızgınlık
ifadesinden ayırabilmişler
• Bebekler göz teması kuran
yetişkinlere daha fazla
gülümsemişler
• Cansız nesnelere göre
yetişkinlere daha fazla
gülümsemişler
 Evrimsel Miras
İlişkilenme Altyapısı • Anne karnında annenin
• Dil gelişimi daha önce tekrar ettiği
• Bebekler tekerlemeleri daha önce
dünyaya dil hiç kullanmadıklarına
öğrenmek için oranla ayırt edebilmişler
bir tür • Annelerinin seslerini
donanımla başka kadınların seslerine
gelirler tercih etmişler
 Evrimsel Miras
Evrimsel açıdan ilişkiler
• Doğal seçilim teorisi – insan beyninin eski
dünyada var olan sorunları çözebilecek
şekilde evrimleşmesi
• Uyaranların değerlendirilmesi ve
fizyolojik veya davranışsal etkileşimlerin
uyumsal bir şekilde düzenlenmesi
• Uyumsal mekanizmanın devamı için genlerin bir
sonraki kuşağa aktarılması, üreme, cinsel seçilim ile
mümkündür
1. Karşı cinse çekici görünmeyi sağlayan özellikler
2. Rekabette yarar sağlayan özellikler
 Romantik İlişkiler

• Romantik ilişkilerde eş seçme kriterleri

• Kısa süreli eşleşme – Uzun süreli eşleşmede
farklılaşmalar
• Kadınlar kısa süreli ilişkilerden uzak ve daha seçici
• Üreme süreçleri açısından kadınlar ebeveynlik ilişkisine
yatırım yapar
• Bu kadın ve erkeklerin farklılaşmasına neden olur
 Romantik İlişkiler
• İlişkinin muhafaza edilmesi
• İlişkiler algıda ve dikkatte değişim yaratır
• İlişkisi olmayan katılımcılar çekici buldukları karşı cins
bireylerle ilgili sözel ve görsel uyaranlara daha fazla
dikkat etmişlerdir
• İlişkisi olan katılımcılar tepkisiz kalmışlardır

• Çocuk bakımı & Oksitosin hormonu anne-çocuk arasındaki

bağı güçlendirir
 Romantik İlişkiler
• Kıskançlık senaryoları
• Başka birinin olduğu cinsel içerikli senaryolar
• Başka birine duygusal bağ geliştiren senaryolar

• Kıskançlığın işlevleri
• Erkekler kendi kaynaklarını başka bir erkeğin
çocuğu için kullanmak istemez
• Kadınlar eş kaybı, çocuklarını yetiştireceği
kaynakların kaybını istemezler
Aile İlişkileri

• Biyolojik olarak ilişkili olduğumuz bireylerle

kurduğumuz ilişkiler
• Doğumla birlikte gelişen hormonlar & ebeveynlik
• Beyinde gri maddenin artması & annelik
motivasyonu
• Babalarda prolaktin seviyesi artar & bebekle
iletişim, oyun
Aile İlişkileri
• Çocuk bakımı & genetik mirasın torunlara aktarımının
eminliği
• Torunlara bakım verme
• Annenin annesi & babanın babası

• Birey ilişkili olduğu kişilere özellikle de genetik

malzemeyi geleceğe aktarma potansiyeli olan
akrabalara daha fazla yardım eder
Arkadaşlık İlişkileri

• İstikrarlı ve kalıcı sosyal ilişkiler kurmak önemli

• Beyinde sosyal reddedilmeyle ilgili bölgeler
fiziksel tehdit karşısında verilen tepkilerle ilişkili
bölgelerle örtüşür
• Yalnızlık, öz saygı, yaşam doyumu, sosyal destek
• Rekabet, kaynak paylaşımı, güvenin kötüye
kullanımı
Arkadaşlık İlişkileri
• Sosyal destek
1. Duygusal
2. Fiziksel
3. Yönlendirici
4. Maddi
Arkadaşlık İlişkileri
• Stres anında destekleyici bir
arkadaşı düşünmek bile kalp atış
hızını ve kan basıncını azaltır
• Mutluluk
• Öz saygı
• Geleceğe dair iyimserlik
Sosyokültürel bakış açısı

• Kadınların çocuk yetiştirme konusunda erkeklere olan bağımlılığı

değişmekte
• Eş seçiminde çekiciliğe verdikleri önem artmakta
• Cinsiyet rolleri değişmekte
Kişilik ve Yakın İlişkiler

• Kişilik nedir?
Kişilik ve Yakın İlişkiler

• Bireyi betimleyen
• İstikrarlı
• Duygu, düşünce, davranış kalıpları
Kişilik ve Yakın İlişkiler

• Beş etmen modeli

(Costa ve McCrae,
1985)
Kişilik ve Yakın İlişkiler

• Eş seçiminde, kişilik özellikleri açısından benzer mi

farklı mı kişileri seçiyoruz?
Kişilik ve Yakın İlişkiler

• Genelde benzerlik temelinde seçimler yaparız

• Kişilik açısından benzerlik orta düzeyde etkili
• Daha fazla ilişkili olan değişkenler neler?
Kişilik ve Yakın İlişkiler

• Hangi kişilik özellikleri daha fazla mutlulukla ilişkili?

Kişilik ve Yakın İlişkiler

• İlişkiler açısından en etkili boyut: Duygusal denge

• Kaygı, öfke, tartışmacı, alıngan, karamsar
• Düşük ilişki kalitesi
• Ayrılma riski
Kişilik ve Yakın İlişkiler

• Dışadönüklük ve uyumluluk & arkadaş sayısı

• Arkadaş olarak değerlendirilme
• İletişim sıklığı
• Duygusal yakınlık
• Sorumluluk & güvensizliğin azalması
• Duygusal denge & güvensizliğin artması
Kişilik ve Yakın İlişkiler
• Olumlu yaşam olayları
• İşe girmek, terfi almak, evlenmek
• Olumsuz yaşam olayları
• Hastalanmak, sınavdan kalmak,
ayrılmak
• Sorumluluk & daha az olumsuz olayın
yordayıcısı
• Dışa dönüklük & olumlu olayların
yordayıcısı
Kişilik ve Yakın İlişkiler

• İlk ciddi romantik ilişki başladıktan sonra;

• Duygusal denge seviyesi azalmakta
• Uyumluluk, sorumluluk, öz saygı artmakta
• Bu etkiler ilişki bitse bile devam etmekte
Kişilik ve Yakın İlişkiler

• Arkadaş grubuna dahil edilme;

• Ergenlik döneminde öz saygıyı arttırmakta
• Arkadaşlarla yaşamaya başlama
• Uyumluluk ve dışa dönüklük boyutlarında artışa
sebep olmakta
• Sorumluluk boyutunda ise azalmaya sebep olmakta
• Yoğun çatışmalar yaşanması halinde ise dışa
dönüklük ve öz saygı azalmakta
Kültür ve Yakın İlişkiler

• Sosyal normların tanımlanması

• Bireysellik-çoğulculuk boyutları (Hofstede, 1980)
• Bireysellik; kendi kaynaklarına güven,
bağımsızlık, bireysel amaçlara öncelik verme
• Çoğulculuk; benlik kurguları birbirine bağlı,
grupsal amaçlar öncelikli
Kültür ve Yakın İlişkiler

• Bireysel ve çoğulcu kültürlerde romantik ilişki nasıl

değerlendirilir?
 Kültür ve Yakın İlişkiler

• Bireysel kültürler
• Çinli katılımcılar Batılı
• Kendi kişiliğinin farklı yönlerini
katılımcılara göre
keşfetmek için bir fırsat
romantik ilişkilerinde
• Kişisel bir deneyim
kendilerini daha az
• Yakınlık ihtiyacını karşılar
açmışlar ve daha az
• Çoğulcu kültürler
yakınlık kurmuşlar
• Ailenin ve diğer sosyal grup üyelerinin
beklentileri
• Yakınlık ihtiyacı aile ilişkileri üzerinden
karşılanır
Kültür ve Yakın İlişkiler

• Bireysel ve çoğulcu kültürlerde arkadaşlık ilişkileri

nasıl değerlendirilir?
 Kültür ve Yakın İlişkiler

• Bireysel kültürler
• Amerikalı katılımcılar
• Arkadaş sayısı daha fazla
Çinli katılımcılara göre
• Duygusal destek
arkadaşlık ilişkilerinde
• Yalnızlık: arkadaşlık etkileşiminin
yakınlık ve etkileşim
olmaması
kalitesine daha fazla
• Çoğulcu kültürler
önem vermişler
• Sırların açığa çıkarılma riski
• İtibarın zedelenmesi
• Yalnızlık; aile ilişkilerinin kalitesinin
azalması
Kültür ve Yakın İlişkiler

• Sosyalleşme süreci
• Amerikalı ebeveynler • Çinli ve Japon • Çinli ve Japon
Çinli ve Japon ebeveynler ebeveynler duygu
ebeveynlere göre çocuklarından ifadelerini grup
çocuklarını duygularını diğerlerinin bütünlüğünü
ifade etmeleri duygularını koruyacak şeklide
açısından gözetmelerini sınırlandırırlar
cesaretlendirmişler beklerler
Kültür ve Yakın İlişkiler

• Türkiye'deki çalışmalarda aile sistemi

• Yakın grup bağları
• Sadakat
• Karşılıklı dayanışma
Kültür ve Yakın İlişkiler

• Türkiye'deki çalışmalarda aile sistemi

• Avustralyalı ve • Eğitim seviyesi yüksek • Eğitim seviyesi düşük

Avustralya’da yaşayan anneler özerklik, anneler kurallara
Türk göçmen annelerin kendini geliştirme uyma, uysallık
sosyalleşme hedefleri hedeflerini vurgular hedeflerini vurgular
 Kültür ve Yakın İlişkiler

• Türkiye'deki çalışmalarda aile sistemi

• Olumlu ve olumsuz duyguların

arzulanabilirliği
• Avrupa-Amerikalı, Kanadalı
katılımcılar ve Çinli, Tayvanlı
katılımcılar
• Gurur ve Suçluluk
Kültür ve Yakın İlişkiler

• Türkiye'deki çalışmalarda aile sistemi

• Duygu ifadelerinin kültürel farklılaşması

• Avrupa-Amerikalı ve Japon katılımcılar
• Sosyal olarak ayrıştırıcı duygular
• Gurur, kızgınlık, sinirlilik
• Sosyal olarak birleştirici duygular
• Yakınlık, utanma, borçlu hissetme