UMP

University of Medicine and Pharmacy

Thuốc ôn lý

ThS. Võ Thanh Phong

Faculty of Traditional Medicine

Nội dung
1. Đại cương
2. Ôn trung khứ hàn
3. Hồi dương cứu nghịch
4. Ôn kinh tán hàn

2
Faculty of Traditional Medicine
 UMP
University of Medicine and Pharmacy

Đại cương

Faculty of Traditional Medicine

3
Tác dụng
• Ôn trung tán hàn
• Hồi dương cứu nghịch
• Ôn kinh tán hàn
• Trị các chứng: Tỳ vị hư hàn, Thận dương hư, Vong dương dục
thoát, hàn ngưng kinh mạch

4
Faculty of Traditional Medicine
Đặc tính
• Vị ngọt cay, tính ấm nóng
• Âm hàn nội thịnh, huyết hành không thuận, khí trệ không thông
 cần thêm thuốc hành khí
• Âm hàn nội thịnh, dương khí suy vi  cần thêm bổ khí, liễm
khí cố thoát

5
Faculty of Traditional Medicine
Chú ý
• Ôn nhiệt quá làm hao thương âm dịch
• Cần thiết thì thêm thuốc hòa âm, để ngừa tân dịch hao tổn
• Cần phân biệt chân nhiệt giả hàn tránh dùng lầm thuốc ôn

6
Faculty of Traditional Medicine
 UMP
University of Medicine and Pharmacy

Nguyên tắc lập phương

Faculty of Traditional Medicine

7
Nhân sâm – Phụ tử
Đặc điểm Nội dung

Công dụng Ôn dương ích khí, cường tâm cứu nghịch

Chủ trị Khí hư dục thoát

Quyết âm chứng

Liều dùng Nhân sâm 6-10g

Phụ tử 6-10g

Kinh nghiệm Đảng sâm thay thế Nhân sâm, dùng liều cao 30-60g
Tỷ lệ Nhân sâm : Phụ tử = 2:1 là tốt nhất

8
Faculty of Traditional Medicine
Phụ tử - Can khương
Đặc điểm Nội dung

Công dụng Hồi dương cứu nghịch

Chủ trị Dương hư dục thoát

Tỳ Vị hư hàn

Liều dùng Phụ tử 6-10g

Can khương 6-10g

Kinh nghiệm

9
Faculty of Traditional Medicine
Phụ tử - Bạch thược
Đặc điểm Nội dung

Công dụng Điều khí lý huyết, điều hòa hàn ôn, tán ác huyết, phá kiên
tích, tuyên tý chỉ thống

Chủ trị Đau ngực do Tâm mạch tắc trở gặp hàn phát bệnh
Tỳ Vị hư hàn gây đau bụng
Hàn trệ Can mạch gây đau liên sườn, gan lách to
Thống kinh do hàn
Phong hàn thấp tý

Liều dùng Phụ tử 6-10g

Bạch thược 10-15g

Kinh nghiệm

10
Faculty of Traditional Medicine
 UMP
University of Medicine and Pharmacy

Ôn lý khử hàn

Faculty of Traditional Medicine

11
Khái lược
• Trị chứng Tỳ vị hư hàn: mệt mỏi, bụng đau, tiêu chảy, chán ăn,
buồn nôn, miệng nhạt, không khát, lưỡi nhợt, rêu trắng nhuận,
mạch trầm tế hoặc trì hoạt
• Trung tiêu hàn nhiều thì dùng phép kiến trung
• Vị hư hàn, trọc âm thượng nghịch dùng phép ôn trung khu hàn
giáng nghịch
• Nội hàn kết hợp ngoại cảm hàn tà  ôn lý kiêm giải biểu hàn

12
Faculty of Traditional Medicine
Lý trung hoàn
Thương hàn luận
Chủ trị Tỳ vị hư hàn chứng, Dương hư thất huyết chứng

Biện chứng Tỳ vị hư hàn: Thượng vị lạnh đau, nôn, đại tiện nhão, chân tay
lạnh, sợ lạnh, lưỡi nhợt, rêu trắng, mạch trầm tế
Dương hư thất huyết: đại tiện ra máu, nôn ra máu, chảy máu
mũi, băng lậu, màu huyết tối nhạt, sắc mặt trắng, đoản hơi,
mệt mỏi, mạch tế hư

Bệnh cơ Tỳ vị hư hàn, nạp vận vô quyền, thăng giáng thất thường

Dương khí hư nhược, tỳ bất thống nhiếp huyết
Công dụng Ôn trung khứ hàn, bổ khí kiện tỳ
Dược vị Can khương, Đảng sâm, Bạch truật, Chích thảo

Cách dùng Tán bột, luyện hoàn, mỗi lần 8-16 g, ngày uống 3 lần

13
Faculty of Traditional Medicine
 14
Faculty of Traditional Medicine
Lý trung hoàn
Gia giảm:
• Hàn rõ: tăng Can khương
• Tỳ hư rõ: tăng Đảng sâm
• Tiêu chảy nhiều: Bạch truật sao khử thổ
• Hư hàn nặng: gia Phụ tử

15
Faculty of Traditional Medicine
Lý trung hoàn
Ứng dụng lâm sàng:
• Viêm ruột mạn tính
• Viêm dạ dày tá tràng

16
Faculty of Traditional Medicine
Ngô thù du thang
Thương hàn luận
Chủ trị Can vị hư hàn, trọc âm thượng nghịch chứng
Biện chứng Ăn xong muốn nôn, nôn khan, nôn ra nước trong, sợ lạnh, tay
chân lạnh, lưỡi nhợt, rêu trắng nhớt, mạch trầm huyền hoặc
trì

Bệnh cơ Can vị hư hàn, trọc âm thượng nghịch

Công dụng Ôn trung bổ hư, giáng nghịch chỉ ẩu
Dược vị Ngô thù du 12g, Sinh khương 16g, Đàng sâm 16g, Đại táo 4
quả

Cách dùng Sắc, chia 3 lần uống trong ngày

17
Faculty of Traditional Medicine
 18
Faculty of Traditional Medicine
Tiểu kiến trung thang
Thương hàn luận

Chủ trị Trung tiêu hư hàn, Can tỳ bất hòa chứng

Biện chứng Mệt mỏi yếu sức, bụng đau như thắt, lưỡi nhợt, rêu trắng,
mạch tế huyền

Bệnh cơ Trung tiêu hư hàn, can tỳ thất hòa, hóa nguyên bất túc, khí
huyết âm dương câu hư

Công dụng Ôn trung bổ hư, hòa lý hoãn cấp

Dược vị Đường phèn 20g, Bạch thược 16g, Quế chi 8g, Chích thảo
6g, Đại táo 4 quả, Sinh khương 8g

Cách dùng Sắc, bỏ bã, cho đường phèn vào hòa uống nóng

19
Faculty of Traditional Medicine
 20
Faculty of Traditional Medicine
Tiểu kiến trung thang
Gia giảm:
• Khí hư ra mồ hôi, khó thở: gia Hoàng kỳ
• Phụ nữ sau sinh bị hư nhược: gia Đương quy

21
Faculty of Traditional Medicine
Tiểu kiến trung thang
Ứng dụng lâm sàng:
• Viêm dạ dày tá tràng
• Viêm gan mạn
• Suy nhược mạn

22
Faculty of Traditional Medicine
 UMP
University of Medicine and Pharmacy

Hồi dương cứu nghịch

Faculty of Traditional Medicine

23
Khái lược
• Trị chứng dương khí suy hư, nội hàn thịnh
• Ôn thận trừ hàn, ích khí cố thoát để hồi dương cứu nghịch
• Thường dùng thuốc cay ôn táo nhiệt
• Trong lúc dương khí suy yếu không dùng đại tễ thì không thể
cứu nghịch
• Dương khí suy yếu sinh ra dương hư không hóa được thủy,
dương hư thượng nhiễu, dương khí phù thoát  ích khí sinh
mạch, hóa khí lợi thủy, trấn nạp phù dương

24
Faculty of Traditional Medicine
Chân vũ thang
Thương hàn luận
Chủ trị Thận dương hư thủy khí nội đình
Biện chứng Tiểu ít, chân tay nặng nề, đau nhức, sợ lạnh, bụng đau, tiêu
chảy, toàn thân phủ thũng, rêu trắng, không khát, mạch trầm

Bệnh cơ
Công dụng Ôn dương lợi thủy
Dược vị Phục linh 12g, Bạch thược 12g, Bạch truật 12g, Sinh khương
12g, Phụ tử 8g

Cách dùng Sắc với 8 chén nước còn 3 chén, chia 3 lần uống trong ngày

25
Faculty of Traditional Medicine
 26
Faculty of Traditional Medicine
Chân vũ thang
Ứng dụng lâm sàng:
• Viêm gan siêu vi
• Suy thận mạn
• Suy giáp
• Phì đại TLT lành tính
• Viêm phế quản mạn

27
Faculty of Traditional Medicine
 UMP
University of Medicine and Pharmacy

Ôn kinh tán hàn

Faculty of Traditional Medicine

28
Khái lược
• Dùng trị dương hư hàn tà xâm phạm kinh mạch
• Nếu hàn ngưng khí trệ  nên ôn trung, lý khí

29
Faculty of Traditional Medicine
Hoàng kỳ quế chi ngũ vật thang
Kim quỹ yếu lược
Chủ trị Huyết tý
Biện chứng Tê, ra mồ hôi, sợ gió, mạch vi
Bệnh cơ Doanh vệ khí huyết hư, ngoại cảm phong tà, tà trệ huyết
mạch, doanh huyết ngưng sáp
Công dụng Ích khí thông kinh, hòa huyết thông tý
Dược vị Hoàng kỳ, Bạch thược, Quế chi 12g, Sinh khương 12g, Đại
táo 5 quả
Cách dùng Sắc uống

30
Faculty of Traditional Medicine
Hoàng kỳ quế chi ngũ vật thang
Gia giảm:
• Chân tay co rút, tê dại: gia Địa long, Toàn yết, Bạch cương
tàm
• Huyết ứ: gia Đào nhân, Hồng hoa, Đan sâm
• Huyết hư: gia Đương quy, Hà thủ ô
• Khí hư: tăng Hoàng kỳ, gia Đảng sâm
• Dương hư: gia Phụ tử
• Gân cơ teo, yếu: gia Mộc qua, Đỗ trọng, Ngưu tất

31
Faculty of Traditional Medicine
Hoàng kỳ quế chi ngũ vật thang
Ứng dụng lâm sàng:
• Đau vai: gia Khương hoạt, Khương hoàng, Đương quy, tang
ký sinh, Địa long
• Đau thần kinh tọa
• Biến chứng thần kinh của đái tháo đường

32
Faculty of Traditional Medicine
Tứ thần hoàn
Nội khoa trích yếu

Chủ trị Tỳ thận dương hư chi thận tả hoặc cửu tả

Biện chứng Ngũ canh tả, không muốn ăn uống, lưỡi nhợt, rêu trắng, mạch
trầm trì vô lực
Bệnh cơ Mệnh môn hỏa suy, hỏa bất noãn thổ, tỳ thất kiện vận
Công dụng Ôn thận noãn tỳ, cố trường chỉ tả

Dược vị Phá cố chỉ 160g, Nhục đậu khấu 80g, Ngũ vị tử 80g, Ngô thù
du 40g, Hồng táo 50 quả, Sinh khương 160g
Cách dùng Sinh khương nấu với Đại táo, cạn nước bỏ sinh khương, lấy
thịt đại táo hòa với bột tán các vị còn lại, làm viên hoàn bằng
hạt ngô đồng, mỗi lần uống 12-20 g, uống trước ăn

33
Faculty of Traditional Medicine
Tứ thần hoàn
Ứng dụng lâm sàng:
• Hội chứng ruột kích thích (IBS)
• Viêm ruột mạn

34
Faculty of Traditional Medicine
 35
Faculty of Traditional Medicine
 UMP
University of Medicine and Pharmacy

Tóm lược

Faculty of Traditional Medicine

36
Ôn trung tán hàn
Bài thuốc Giống nhau Khác nhau

Lý trung hoàn Ôn trung tán hàn, Phương chính để trị trung tiêu hư hàn
bổ khí
Phụ tử lý trung hoàn Ôn dương tán hàn mạnh hơn

Quế chi nhân sâm thang Tán phong hàn ở biểu

Ngô thù du thang Ôn bổ trung tiêu, Dẫn âm hàn hạ hành

khôi phục vận
hành khí cơ
Tiểu kiến trung thang Ôn bổ trung tiêu, Hòa lý chỉ thống
tán hàn, chỉ thống
Hoàng kỳ kiến trung thang Hòa lý chỉ thống, bổ khí

Quế chi kiến trung thang Hòa lý chỉ thống, bổ khí huyết

Đại kiến trung thang Khôi phục vận hành khí cơ, tán hàn
chỉ thống mạnh
An trung tán Ôn Tỳ Vị, tán hàn Hòa trung, điều lý khí huyết

37
Faculty of Traditional Medicine
Hồi dương cứu nghịch
Bài thuốc Giống nhau Khác nhau

Tứ nghịch tán Hồi dương cứu Trị vong dương

nghịch
Hồi dương cứu nghịch Bổ khí sinh mạch
thang
Hắc tích đan Cố dương thoát, khí hãm

38
Faculty of Traditional Medicine
Ôn kinh tán hàn
Bài thuốc Giống nhau Khác nhau

Đương quy tứ nghịch Ôn kinh tán hàn Dưỡng huyết mạnh

thang
Hoàng kỳ quế chi ngũ vật Bổ khí mạnh
thang

39
Faculty of Traditional Medicine
CÁM ƠN SỰ CHÚ Ý LẮNG NGHE
However, whether we are heading at the right direction is more
important than how far we have gone

40
Faculty of Traditional Medicine