KABANATA III habang sinusulat ko na ang
sanaysay.
WORKSYAP SA PAGSULAT NG
AKDANG PAMPANITIKAN
Aralin 1: Malikhaing Pagsulat ng
Sanaysay
Pagsulat ng Sanaysay
→ Ito ay isang sulating gawain na
kung saan ito’y kadalasang
naglalaman ng mga pananaw, kuro-
kuro, o opinyon ng isang awtor o
akda. Maipapahayag ng may akda
ang kanyang damdamin sa mga
mambabasa, Ito rin ay isang uri ng
pakikipagkomunikasyon na ang
layunin ay maipabatid ang saloobin
sa isang paksa o isyu. Ang Ingles na
salin nito ay essay.
Dalawang sanhi kung bakit
nahihirapang sumulat ng
sanaysay:
→ Una ay dahil walang alam sa
paksa.
→ Pangalawa ay dahil
napakarami ng nalalaman ukol
sa paksa.
Limang problema kapag
pamilyar sa paksa:
1. Alam ko ang paksa, pero
hindi ko alam kung paano
ako magsisimula o kung
paano ako magtatapos.
2. Alam ko ang paksa, pero
hindi ko alam kung ano sa
mga nalalaman ko sa paksa
ang isasama ko sa
sanaysay.
3. Alam ko ang paksa, pero
nahihirapan akong ayusin
ang mga ideya ko.
4. Alam ko ang paksa, pero
nawawala ako sa focus
5. Alam ko ang paksa, pero
hindi ko maiwasang maging
paulit-ulit ang mga ideya ko
sa loob ng aking sanaysay.
✓ Dapat Tandaan sa Pagsulat
ng Sanaysay
1. Tema
2. Pamagat o Titulo ng
Sanaysay
3. Talata
4. Punto
5. Balangkas o Outline
6. Panimula, Katawan, at
Wakas
7. Tono
8. Tamang gramatika at mga
pananda
9. Tapusin ang sanaysay
1. Tema - basahing mabuti ang
tema, pokus o topic ng
sanaysay na hinihingi ng
pagsusulit. Ito ba ay tungkol sa
iyong sarili, opinyon o puna,
isang paglalarawan, reaksyon
sa isang nabasa, at iba pa?
2. Pamagat o Titulo ng
Sanaysay - dapat ay may
kinalaman ito sa tema ng
isusulat; hindi dapat
napakahaba, iwasan ang
pamagat na patanong at
kailangang nakakapukaw ng
kalooban.
✓ Ang pamagat ang
pinakapangalan mo.
Pagkatapos mo kasing kumatok
sa pinto ng mambabasa,
sasabihin mo ang pangalan
(pamagat) mo. Kapag hindi ka
 kilala o hindi ito interesante,
malamang ay pagsasarhan ka
kaagad ng pinto. Hindi ka/ito
babasahin. Minsan, maiksing
pamagat (pangalan) ay
katanggap-tanggap na.
Madalas, kapag weird
ang titulo, iyon pa ang
interesting basahin. Depende
sa may-ari ng bahay
(mambabasa). Kaya nga,
alamin mo kung sino ang iyong
mga reader (may-ari ng
bahay).
✓ Paano ba pumili ng
pamagat?
→ Huwag kang obvious.
Ang title, maiksi man o
mahaba, ay dapat
interesting.
→ Huwag ding OA. Baka
hindi mo naman kayang
bigyan ng tamang
paliwanag pagdating sa
loob.
3. Talata - isang punto o diwa,
isang talata. Huwag pagsama-
samahin sa iisang talata o
paragraph ang mga isusulat.
Ang mga talata ay dapat
magkakaugnay. Iwasan din
ang masyadong mahabang
talata na paulit-ulit naman ang
laman.
✓ Talata?
→ binubuo ng isa o lipon
ng mga pangungusap na
magkakaugnay.
→ binubuo rin ng
Pangunahing Paksa (PP)
at mga Pantulong na
Detalye (PD).
✓ Pangunahing Paksa
→ Main idea
→ Sentro o pangunahing
tema sa talata.
→ Kadalasan ay makikita
sa unang pangungusap
(imply) at huling
pangungusap
(konklusyon).
✓ Mga Pantulong na Detalye
→ Supporting details/ information
→ Mga mahahalagang kaisipan o
mga susing pangungusap na may
kaugnayan sa paksang
pangungusap.
4. Punto - Dapat malinaw ang
iyong punto o thesis sentence. Ano
ba ang gusto mong palabasin?
Iakma rito ang iyong mga
sasabihin.
5. Balangkas o Outline - kung
mahaba ang oras, gumawa ng
maikling outline para alam mo ang
isusulat sa bawat talata.
✓ Maihahalintulad ito sa plano
ng isang bahay bago gawin ito
ng mga inhinyero, sa kawayan o
sticks na nagpapatibay sa isang
saranggola, o sa isang mapa na
ginagamit ng mga manlalayag.
o Ito ang limang halimbawa
kung paano tayo
matutulungan ng paggawa
ng balangkas o outline sa
pagsulat ng
isang sanaysay:
1. Kapag ikaw ay gumawa ng
balangkas, mas mapag-
iisipan mong mabuti kung
paano mo sisimulan o
 tatapusin ang iyong → May maipagmalaki sa
sanaysay. mga taong mababa ang
2. Kapag ikaw ay gumawa ng tingin sa akin.
balangkas, mapipili mo ang II. Mga Paraan para Makapasa
mga ideya o konsepto na sa Exam:
nais mong isama sa
→ Magbabasa ng
sanaysay. Dapat lahat ng ito
maraming modyul.
ay magkakaugnay.
→ Magsisipag sa pag-
3. Kapag ikaw ay gumawa ng
aaral.
balangkas, mas magiging
→ Makikinig sa payo ng
madali sa iyong ayusin ang mga
aking mga guro.
ideya sa iyong sanaysay.
Mapipili mo kung ano ang mga III. KONKLUSYON:
ideyang nais mong ilagay sa → Gagawin ang lahat para
panimula, katawan at makapasa sa test.
katapusan ng iyong sanaysay. → Hinding-hindi
4. Kapag ikaw ay gumawa ng sasayangin ang bawat
balangkas, maiiwasan mong pagkakataon.
mawala sa focus habang → Iaaalay sa bayan ang
nagsusulat ng sanaysay lahat ng pagsisikap at
dahil para itong mindmap. tagumpay.
Gagabayan ka nito para
6. Panimula, Katawan at Wakas -
maisula ng malinaw ang iyong
Ang sanaysay ay karaniwang may
mga ideya.
panimulang talata, katawan at
5. Kapag ikaw ay gumawa ng
wakas o konklusyon. Sa body o
balangkas, maiiwasan mong
katawan ng sanaysay, dito
maging paulit-ulit ang mga
ipinahihiwatig ang pinakapunto ng
ideya sa iyong sanaysay, dahil
sanaysay, ang maliliit na detalye
sa simula pa lang ay nakaplano
ng punto at ang paglalarawan o
na kung ano ang mga ideyang
masusing pagbusisi ng maliliit na
isasama mo at hindi.
detalye.
Halimbawang Balangkas
o Pagsulat ng Simula
PAKSA: Ano ang aking gagawin
a. Question (patanong) – “Gusto
para makapasa?
niyo po bang gamutin ko
BALANGKAS: kayo?” Doktor ka kasi, di
I. Mga Pangarap na nais kong ba?!
maabot: b. Declarative (pasalaysay) –
→ Makapagtapos ng pag- “Nakarating na ako sa iba’t
aaral. ibang panig ng mundo dahil
→ Maiahon ang pamilya sa lamang sa aking
kahirapan. panggagamot. Ang tanging
hindi ko pa nagagalugad ay
ang kontinenting Antarctica.”
 Ito ay paasalaysay
dahil nagsaad ito ng isang
pangyayari.
c. Shocking statement
(nakagugulat na pahayag) –
“Twenty years old pa lang ako
ay nakapag-opera na ako ng
tumor sa utak ng isang
matanda.” Nakakagulat talaga
dahil ang doktor ay nag-aaral
ng sampung taon.
d. Quotation (kasabihan) – Para
kang makata nito. Sabihin mo,
“An apple a day keeps the
doctor away.” May connect
sa'yo as doctor. Tapos
banatan mo pa, “Pero di mo
na kailangan ng apple dahil
nasa harapan mo na
ang doktor.” Lagi mo lang
tatandaan na banggitin kung
sino ang pinagmulan ng
quote. Kung ikaw mismo,
no problem. Ingat ka baka
makasuhan ka ng plagiarism.
e. Anecdote (anekdota) – Ito ay
maikling salaysay na may aral
sa buhay. Halimbawa:
“Minsan, naglalakad ako sa
isa sa mga kalsada sa Europa
nang makita ko ang
matandang babae sa may tabi
ng basurahan. Naglahad siya
ng kamay. Humihingi. Hindi ko
siya pinansin dahil ako ay
nagmamadali. Pero nang
maalala ko ang aking ina sa
Pilipinas, binalikan ko siya
ngunit pagbalik ko'y wala na
siya.” Ganoon lang.
f. Survey – Madalas ito ay
patanong katulad ng
“Magagaling po ba ang mga
Pilipinong doktor? O kaya,
"Anong sakit ang hindi
kayang gamutin ng doktor?”
g. Definition (kahulugan) –
Magbibigay ka ng salita at
ang depinisyon.
Siguraduhing may
kaugnayan ito sa
iyong paksa. Halimbawa,
“Ang narcolepsy ay isang
medikal na kalagayan ng
tao na kung saan ang
pasyente ay bigla na lang
makakatulog kahit
nagtratrabaho, naglalakad,
nagsasalita o iba pa.”
✓ Marami pang paraan para
simulan ang sanaysay. Maaari
kang tumuklas. Paglaruan mo
ang mga salita. Ang mahalaga
ay naengganyo mo ang
maybahay na manatili ka sa
kanyang tahanan. Makikita mo,
may nakahain nang pagkain
para sa'yo dahil nagustuhan
niya ang introduksiyon mo.
Ayaw ka na niyang paalisin.
✓ Kampante na sa'yo ang
mambabasa (house owner).
Ituloy mo na. Dumiretso ka na
sa pakay mo. Ito na ang
katawan ng sanayasay (body).
Ito ang nilalaman ng iyong
saloobin at kaalaman. Sabihin
mo nang lahat dahil nag-eenjoy
na ang mambabasa. Huwag ka
lamang liliko. Huwag mong
pansinin ang ayos ng kanilang
bahay baka bigla ka na
lang palayasin at pagsarhan ng
pinto. Kung doktor ka, mga
usaping-doktor at medisina ang
inyong pag-usapan.
 Dapat malinaw at direct to the
point ang mga banat mo.
o Pinakamainam na magkaroon
ng tatlong talata sa body.
Ang bawat isa ay konektado.
Katulad ng:
1. “Bata pa lamang ako, gusto
ko nang maging doktor.
Kahit pagiging guro ang
gusto ng mga magulang ko
para sa akin, hindi ko sila
sinunod. Suwail kasi ako.
Pasaway.”
2. Kaya nagsumikap ako.
Lumuwas ako sa Maynila.
Nagtrabaho sa gabi. Nag-
aral sa umaga. Sa awa ng
Diyos at sa tiyaga at
katatagan ko, nakapagtapos
ako ng medisina dahil sa
pagko-callboy ko. Joke
lang.”
3. Ngayon nga ay isa na akong
matagumpay na
manggagamot. Laki ako sa
hirap kaya tumutulong ako
sa aking kapwa dahil
naniniwala akong ang
lumilingon sa
pinanggalingan ay malayo
pa ang nararatingan.”
✓ Tapos na ang katawan ng
sanaysay. Huwag kang
matakot maglabas ng
informative at entertaining
words dahil iyon ang misyon
ng sanaysay o ng pagpunta
mo sa isang bahay. Huwag
masyadong seryoso.
Magpatawa ka minsan
para hindi mainip ang reader.
✓ Wakas
→ At ang panghuli, ang konklusiyon.
→ Ito ay ang kabuuan ng mga
sinabi mo sa unahan. Isang
talata na may isang
pangungusap ay pwede na.
Basta ba ma-move mo ang
may-ari ng bahay. Manabik siya
sa iyong pagbalik. Maiyak siya.
Maging thankful. Pwede
ring mainis mo. O kaya ma-
invite. O mayaya mong mag-
aral ng pagkadoktor.
Halimbawa, “Kung ako
ikaw, magdoktor ka.”
→ Ang lahat ng ginawa mo sa
introduksiyon ay maaaring mo
ring gawin sa konklusiyon. Ang
tanging kaibahan
ay nagpapaalam ka na, this
time. Ang pagsulat ng
sanaysay ay katulad ng
pagbisita sa isang tahanan.
Ang manunulat ay kailangang
gawin ang tatlong hakbang
upang tanggapin o papasukin
siya sa bahay ng may-ari.
7. Tono – tiyakin ang tono ng
iyong isusulat. Ito ba ay nasa
unang katauhan (ako)? Ikaw ba ay
isang magulang, pulitiko, guro? Ito
ay mahalaga upang maipaliwanag
mo ng mahusay ang inyong punto
de vista (point of view).
8. Tamang gramatika at mga
pananda - mas malaki ang
puntos kung tama ang
grammar o gramatika ng
sanaysay. Dapat ay wasto ang
mga pananda (tuldok, kuwit,
pananong, tutuldok, atbp).
9. Tapusin ang sanaysay - huwag
ibitin ang mambabasa. Dapat itong
may konklusyon o wakas.
Aralin 2:
MALIKHAING PAGSULAT NG TULA
✓ Tula – pagsasama ng mga
piling salita na may tugma,
sukat, talinghaga, at kaisipan.
Nadaramang mga kaisipan,
nakikita ng mga mata,
nauunawaan ng isip, at
tumutuloy sa damdamin.
→ Ang tula ay isang awit. Nag-
aangkin ng melodiya o tono,
nararamdaman sa indayog o
ritmo.
✓ Makata – May mayamang
imahinasyon, sensitibong pandama,
at matayog na kaisipan.
✓ Ang mahusay na tula:
→ May larawang diwa.
→ Gumigising ng damdamin at
kamalayan.
→ Pinapagalaw ang guniguni ng
mambabasa.
MGA ELEMENTO O SANGKAP NG
TULA
1. Tugma – Pagkakatulad o
pagkakahawig ng mga tunog sa
huling pantig ng bawat taludtod
ng tula.
Halimbawa:
Sa loob at labas ng bayan kong sawi
Kaliluha’y siyang nangyayaring hari,
Kagalinga’t bait ay nalulugami
Naamis sa hukay ng dusa’t pighati.
✓ Tugmaang Patinig – pagtutugma
ng tunog na kung saan ang salita
ay nagtatapos sa patinig.
✓ Tugmaang Katinig – pagtutugma
ng tunog na kung saan ang salita
ay nagtatapos sa katinig.
✓ Nagtutugma – b, k, d, g, p, t, s
✓ Nagtutugma – l, m, n, ng, w, r, y
2. Sukat – Bilang ng pantig sa bawat
taludtod. Ang mga tradisyonal na
anyo ng tula ay may sukat na 12, 14,
16. Kung lalabindalawahin ang sukat,
ang sesura o hati ay nasa ikaanim na
pantig.
Halimbawa:
Ang lahat ng ito / maawaing langit,
Iyong tinutunghay /, ano’t natitiis?
Wala ka ng buong / katwiran at bait,
Pinapayagan pang/ ilubog ng lupit.
3. Paksa/Kaisipan – Mga nabubuong
kaalaman o kaisipan, mensahe,
pananaw, saloobin na nais iparating.
Halimbawa:
“Ang Guryon”
ni Ildefonso Santos
→ Kapag hindi matibay ang pisi
ng isang guryon, ito ay
maaaring bumagsak tulad ng
tao na nagpapakataas at ‘di
inaalagaan ang matagal na
pinapangarap ay tiyak na
babagsak.
4. Talinghaga – Nagpapagalaw
ng guniguni ng mga
mambabasa, likas na taglay ng
tula, pagpili ng salita at
tayutay na nagbibigay ng
kariktan sa tula.
5. Imahen o Larawang-diwa –
Nabubuo sa pamamagitan ng
pag-uugnay ng mga bagay sa
paligid o konsepto sa nais
ipakahulugan.
6. Aliw-iw - Maindayog na pagbigkas
na karaniwang taglay ng tradisyonal
na tula.
7. Tono –Damdaming
nakapaloob sa tula na
maaaring
pagkalungkot,
pagkatuwa,
pagkagalit, at iba pa.
8. Persona – Tauhang
nagsasalita sa tula.
Mga Dapat Tandaan sa Pagbigkas
at Pagbuo ng Tula
1. Ang bilis ng pagbigkas ng tula
ay naaayon sa nilalaman at paksa
ng tula.
2. Masining ang tula kung
ginagamitan ng tayutay.
Nakatutulong ito upang
maging mabisa at kaakit-akit
ang tula.
3. Sa maayos na pagbabasa
ng tula ay nagiging mabisa at
kapupukaw ng interes ng
mambabasa.
4. Sa pagbuo ng tula, dapat
isaalang-alang ang mga
tuntunin sa pagbuo ng tunog
o pag-uulit ng mga inisyal na
tunog-katinig o tunog-patinig.
MGA ANYO NG TULA
1. Tradisyonal – Ito ay sumusunod
sa lumang pamamaraan ng
pagsulat. Nagtataglay ito ng apat na
sangkap - sukat, tugma, talinghaga,
at kaisipan.
Halimbawa:
“Ang Diyos at ang Agham” ni Conrado
C. Fajardo
Sa langit na iyon, agham ang may
haka,
Walang katapusan, diya’y naglipana.
Ang napakaraming bitui’t bantala.
O! Saan hahantong ang ganiyang
hiwaga?
✓ Ang haiku – isang porma ng tula
na may sukat na 5-7-5 na pantig
(syllables) at maaaring may tugma
(rhyme) o wala.
MOVING ON
Luhang natuyo
Ng sinaktang pagsuyo,
Kusang naglaho.
✓ Ang tanka – ay isa ring uri ng
maikling tula na mula sa
bansang Japan. Ito ay may
limang taludtod na
may kabuuang sukat na 31.
Tatlo sa mga taludtod nito ay
may sukat na 7 pantig,
samantalang ang dalawang
taludtod ay may sukat na 5
pantig. Ang karaniwang paksa
ng Tanka ay damdamin, pag-
ibig, at iba pang emosyon.
KATAPUSAN NG AKING
PAGLALAKBAY
ni Oshikochi Mitsune at isinalin ni
M.O. Jocson
 Napakalayo pa nga
Wakas ng paglalakbay
Sa ilalim ng puno
Tag-init noon
Gulo ang isip.
✓ Ang tanaga ay isang uri o
porma ng tagalog na tula na
may 4 na taludtod, binubuo ng
pitong pantig sa bawat taludtod
at naglalaman ng isang diwa ng
makata. Kadalasan itong
nagtataglay ng isang tugmaan,
a-a-a-a ngunit ang mga
makabagong tanaga ngayon ay
kakikitaan na rin ng mga tugma
na inipitan - a-b-b-a, salitan - a-
b-a-b at sunuran a-a-b-b. Ito ay
bunga ng pagiging malikhain ng
mga Filipino at pagnanais na
mapaunlad at madagdagan ang
ating mayaman nang kultura,
sining at literatura.
SIPAG
Magsikhay ng mabuti
Sa araw man o gabi
Hindi mamumulubi
Magbubuhay na hari.
✓ Ang diona ay isang anyo
ng tula, kung saan binubuo
ito ng pitong pantig bawat
taludtod at tatlong
taludtod bawat saknong.
Lolo, ‘wag malulungkot
Ngayong uugod-ugod
Ako po’y inyong tungkod
- Gregorio Rodillo
2. Malayang Taludturan – Mga tulang
walang sukat at tugma ngunit
nagtataglay naman ng talinghaga at
kaisipan.
Halimbawa:
“Kapit-Kamay” ni Fernando Nocum
Sa bawat araw na nagdaraan
May mithiin tayong gagampanan.
Marangal na hangarin
Taos sa damdamin
Tumulong sa kapwa,
ating adhikain.
3. Enjambment – Pagpapatuloy ng
ideya mula sa isang taludtod tungo sa
kasunod na taludtod. Hindi pagtigil sa
dulo ng taludtod bagkus pagpapatuloy
sa susunod at titigil lamang kung may
tuldok o kuwit.
Halimbawa:
“The Waste Land” ni T.S. Elliot
April is the cruelest month, breeding
Lilacs out of the dead land, mixing
Memory and desire, stirring
Dull roots with spring rain.
Winter kept us warm, covering
Earth in forgetful snow, feeding
A little life with dried tubers
4. Blangkong Berso – Mga tulang
mayroong sukat ngunit walang tugma.