ნიცა გ.

პლატონი-სახელმწიფო
წიგნი 1

მათ (ხანდაზმულებმა) წინ გაგვისწრეს იმ გზაზე, რომლის გავლაც, ალბათ, ჩვენც მოგვიწევს,
ასე რომ, მე მგონია, მათგან უნდა გამოვიკითხოთ, მაინც რანაირია ეს გზა: ძნელი და
ნარეკლიანი თუ ადვილი და ამოდ სავალი.-სოკრატე

კეფალე

„რაც უფრო მეტად ჩამიქრა ყოველგვარი ხორციელი განცხრომის სურვილი, მით უფრო დიდ
სიამოვნებას მანიჭებს გულითადი საუბარი. „

კეფალეს აზრი ზოგიერთი ბერიკაცის აზრისაგან დიამეტრალურად განსხვავდება, თუ სხვები

ყოველგვარ უბედურებას სიბერეს მიაწერენ და შეჰნატრიან იმ დროს, როცა ვნებათაღელვა,
სასიყვარულო განცხრომა თუ სხვა სიამოვნება მათი ცხოვრების თანმდევი იყო, კეფალე
სოფოკლეს აზრს იზიარებს. სიბერეს სრული სიმშვიდე და ყოველგვარი ვნებათაღელვისგან
განთავისუფლება მოსდევს, ვნებათა დაცხრომა კი სწორედ იმნაირ შეგრძნებას იწვევს,
როგორიც ჰქონდა სოფოკლეს, ესე იგი, ურიცხვი მძვინვარე მბრძანებლისგან თავის დაღწევის
გრძნობას. ანუ სიბერის ჟამს შენი თავი მთლიანად შენ გეკუთვნის და შენზე ყველა სხვა
ფაქტორის გავლენა სუსტდება, საკუთარი თავის მბრძანებლად მხოლოდ თავად რჩები და არა
ის ვნებები, რომლებსაც ახალგაზრდობის ჟამს შენი განკარგვა შეუძლიათ. ხოლო
უკმაყოფილო ბერიკაცების უკმაყოფილების მიზეზი საკუთარი ბუნებაა(ხასიათი) და არა
თავად სიბერე.

სიმდიდრესთან დაკავშირებით:

“სერიფოსელი რომ ვიყო, მართლაც ვერ მოვიხვეჭდი სახელს, მაგრამ შენ ვერასოდეს
გახდებოდი სახელოვანი, ათენელიც რომ ყოფილიყავიო”-თემისტოკლე

სიღარიბეში შეიძლება თვინიერ კაცსაც უჭირდეს სიბერის ატანა, მაგრამ, კეფალეს

განმარტებით, უკეთურ ადამიანს სიმდიდრე ვერ შეუმსუბუქებს სიბერის ტვირთს.

სოკრატე შენიშნავს, რომ მისი ამგვარი დამოკიდებულება სიმდიდრისადმი იმითაა

გამოწვეული, რომ ეს სიმდიდრე თავად არ შეუქმნია, „ვინც თავისი გერგილიანობით მოაქუჩა
სიმდიდრე, ორმაგად ეტრფის და თავს დაჰკანკალებს მას. როგორც პოეტებს უყვართ
თავიანთი ქმნილებები, მამებს კი – შვილები, შეძლებულებსაც მზე და მთვარე ამოსდით
ფულზე, მაგრამ სხვებივით მხოლოდ იმიტომ კი არ ეტრფიან მას, რომ ფული საჭიროა,
არამედ იმიტომაც, რომ თავიანთ ქმნილებად მიაჩნიათ იგი. ამნაირ ხალხთან ურთიერთობა
ძნელი საქმეა: არაფერი არ მოსწონთ, სიმდიდრის გარდა.“
 მთავარი სიკეთე, რომელიც სიმდიდრეს თან სდევს, კეფალეს აზრით, შესაძლებლობაა
სამართლიანად ცხოვრებისა. როდესაც სიკვდილის წინ სული დამძიმებული არ გაქვს და
გრძნობ, რომ ყველაფერი სწორად გააკეთე. „გწამდეს, რომ არავინ მოგიტყუებია, უნებლიეთაც
კი არ დაგცდენია სიცრუე, არც არავისთვის დაგიკლია რაიმე: ღმერთისთვის –
მსხვერპლშეწირვა, კაცისთვის – შემწეობა, და, ამრიგად, საიქიოს მიმავალს თან არ მიგდევდეს
შიში, – აი, ყველაზე დიდი სიკეთე, რასაც კაცს ანიჭებს სიმდიდრის ფლობა.“

სამართლიანობასთან დაკავშირებით

„სამართლიანობა მოითხოვს, თვითეულს მივაგოთ მისი კუთვნილი“-პოლემარქეს თქმით, ასე

უთქვამს სიმონიდეს.

სოკრატე აზუსტებს ნაჩუქარი იარაღის უკან დაბრუნების მაგალითზე, თუ ჭკუიდან შეცდა

მაშინაც ვუბრუნებთ იარაღს თუ არა. პასუხად იღებს არას-მეგობარი ბოროტის კი არა,
კეთილის მყოფელი უნდა იყოს მეგობრის მიმართ. ამით სოკრატე აკეთებს დასკვნას:
მობარებულს არ ვაბრუნებთ თუ დაბრუნებით მეტ ზიანს მივაყენებთ მომბარებელს, თანაც ის
ჩვენი მეგობარი უნდა იყოს.

მაგრამ მტერსაც უნდა გაეცეს პასუხი, პოლემარქესთვის მტრისთვის გასაცემი პასუხი

ბოროტებაა.

თანხმებიან, რომ სამართლიანობა ყველასთვის მართებულის მიგებაა: მზარეულისთვის

საკაზმი-კერძებს, მკურნალისთვის სხეულს-წამლები.

მეგობარს-სიკეთე, მტერს- ბოროტება:

ავადმყოფობისას ეს(მეგობრისთვის სიკეთის მიგება, მტრისთვის-ბოროტების) ექიმს

შეუძლია, ზღვაში მეზღვაურს, (ვინც ავად არაა ექიმი არ სჭირდება, ვინც ზღვაში არაა
მეზღვაური არ სჭირდება), სამართლიანი კაცი კი ომშიც გააკეთებს ამას და მშვიდობის ჟამსაც.
პოლიმარქე ამბობს, რომ მშვიდობის ჟამს სამართლიანობა ურთიერთობებისთვისაა საჭირო,
მაგრამ სოკრატე მიიყვანს იმ დასკვნამდე რომ ნებისმიერი საგანი რომ ავიღოთ, თუ მას
ვხმარობთ, სამართლიანობა უსარგებლოა, ხოლო თუ არა ვხმარობთ, – სასარგებლო, (მაგ.
ჩვენი ფულის დახარჯვ თუ გვინდა სამართლიან კაცს სხვა აჯობებს, მაგრამ თუ გვინდა რომ
ერთი თეთრიც არ დავხარჯოთ და შეგვენახოს მაშინ ფული სამართლიან კაცს უნდა
მივაბაროთ).

ამასთან, ის ვისაც ძალუძს განკურნოს ავადმყოფი, მას შეუძლია დაასნეულოს კიდეც,

ანალოგიურად სამართლიანი კაცი, როგორც საუკეთესო შემნახავი საუკეთესო ქურდიც
იქნება. მაშასადამე სიმონიდესეული განმარტებით სამართლიანი კაცი ქურდიც გამოდის, რაც
აბსურდია.
მაგრამ რადგან ამ გზით ვერ დარწმუნდა პოლიმარქე სიმონიდესეული განმარტების
სიმცდარეში, სოკრატე მეორე მხრიდან იწყებს.

პოლიმარქე ამბობს, რომ მეგობრად მიაჩნია ის, ვისაც ღირსეულად მიიჩნევ, მტრად კი ის,
ვისაც- უღირსად. მაგრამ ვინაიდან ადამიანი ხშირად ცდება აქედან ის დანასკვი გამოვა, რომ
„ისინი, ვინც ცდებიან ადამიანების შეფასებისას, ართუ იშვიათად სამართლიანობად
მიიჩნევენ იმას, რომ თავიანთ მეგობრებს ვნებდნენ, ხოლო მტრებს – რგებდნენ, რადგანაც ეს
უკანასკნელნი, მათი აზრით, ღირსეული ადამიანები არიან.“ ეს უპირისპირდება სიმონიდეს
განმარტებას, ამიტომ პოლიმარქე აზუსტებს თავის მოსაზრებას და ასე განმარტავს: ჩვენი
მეგობარი ისაა, ვინც არა მარტო ღირსეული გვგონია, არამედ მართლა ღირსეულია, ხოლო
ვინც მარტოოდენ ღირსეული გვეჩვენება, ის ნამდვილ კი არა, მოჩვენებით მეგობრად უნდა
მიგვაჩნდეს. იგივე ითქმის ჩვენს მტრებზედაც.

მაგრამ ამ განმარტებას სოკრატე იმით უპირისპირდება, რომ სამართლიანი კაცისთვის

ვინმესთვის ვნება დამახასიათებელი არაა- თუ ვინმეს ვავნებთ ამით მასში რაც არსებობს
ღირსეული, ისიც იბღალება, როგორც ღირსეული მხედარი კარგი მხედრობით ვერ დაავიწყებ
ვინმეს მხედრობას, ისე სამართლლიანი კაცი სამართლიანობის ძალით ვერ გამოიწვევს უფრო
მეტ უსამართლობას სხვა ადამიანში. ეს სამართლიანობით კიარა არამედ მისი
საპირისპიროთი მიიღწევა, როგორც თბილის გაცივება არა თბილით, არამედ ცივით ხდება.
ღირსეულ კაცს ღირსებთ უღირსობის გამოწვევა არ შეუძლია, ვინაიდან სამართლიანი კაცი
ღირსეული კაცია, სამართლიანი კაცი ვერ მიაყენებს ზიანს სხვას, მათ შორის ვერც მტერს,
ამიტომ სიმონიდეს მტკიცება მცდარია და ამაში პოლიმარქეც რწმუნდება.

თრასიმაქე (ერთ-ერთი უმცროსი თაობის სოფისტი) გაშმაგებული უსმენს ამ დიალოგს და

შანსი როგორც კი მიეცა, გააკრიტიკა სოკრატე და ჭეშმარიტების ახსნა არა კითხვების დასმით,
არამედ თავისი აზრის დაფიქსირება ცხადად და ნათლად მოსთხოვა. (კორექტულად
ჩამოვაყალიბე, ტექსტში წერია, რომ „თრასიმაქემ იბღავლა“ და სოკრატეს ნათქვამს როშვა
უწოდა).

„სამართლიანობა სხვა არა არის რა, თუ არა ის, რაც ხელსაყრელია ყველაზე ძლიერისთვის.“-
თრასიმაქე.

„თუ პოლიდამასი ყველაზე ძლიერია პანკრატიონის ხელოვნებაში, ხოლო მისი

ჯანმრთელობისთვის სასარგებლოა საქონლის ხორცი, მაშასადამე, სასარგებლო და,
იმავდროულად, სამართლიანიც იქნებოდა, ჩვენთვისაც ასეთივე კვება დაენიშნათ, თუმცაღა
პოლიდამასზე სუსტები ვართ?“ სოკრატე ამ ნათქვამით ცხადყოფს, რომ თრასიმაქეს აზრი
სწორად არაა ფორმირებული და დაზუსტებას სთხოვს.

ახალი განმარტება: ყველა სახელმწიფოში სამართლიანობად ერთი და იგივე რამაა მიჩნეული,

სახელდობრ ის, რაც არსებული ხელისუფლებისთვის ხელსაყრელია. დემოკრატია
დემოკრატიულ კანონებს აქვეყნებს, ტირანია – ტირანიულს და ასე შემდეგ. ანუ საზოგადოდ,
სამართლიანობა ყველგან ერთიდაიგივეა ის, რაც ხელსაყრელია ყველაზე
ძლიერისთვის(ხელისუფალისთვის).

ამ მოსაზრებას სოკრატე იმით უპირისპირდება, რომ შესაძლოა თავად ხელისუფალი შეცდეს

გადაწყვეტილების მიღებისას და თავისთვის საზიანო განკარგულება გასცეს, უფრო სუსტი-
ქვეშევრდომი კი ვალდებულია ეს განკარგულებაც შეასრულოს, მაშასადამე სამართლიანობა
ვერ იქნება იმის შესრულება, რაც ყველაზე ძლიერს სურს, რადგან ასეთ შემთხვევაში ეს
მისთვის(ძლიერისთვის) არა ხელსაყრელი, არამედ საზიანოა.

ამის მოსმენის შემდეგ თრასიმაქე ამბობს, რომ ნამდვილი ხელისუფალი არასდროს ცდება და
ზუსტად იცის, რა არის მისთვის ხელსაყრელი.

სოკრატე ამბობს შემდეგს: ექიმი, ისევე, როგორც მეზღვაური არ ფიქრობს, მხოლოდ საკუთარ
გამორჩენაზე, არამედ პირველი ავადმყოფებზეც ზრუნავს და მეორე მეზღვაურებსაც
თავკაცობს. მათ გარკვეული მიზანი ამოძრავებთ. თითოეული ხელობის (ხელოვნების)
მიზანი ისაა, რომ სრულქმნას სხეული, ანუ ხელოვნების მიზანი ის კი არაა რომ თავისი თავი
სრულყოს (რადგან მისი ბუნება უნაკლოა, სხვაგვარად რომ იყოს, ხელოვნებას სხვა
ხელოვნება დასჭირდებოდა სრულყოფისთვის და ასე უსასრულოდ) და აკეთოს ის რაც
ხელსაყრელია თავისი თავისთვის, არამედ ის, რაც ხელსაყრელია სხეულისთვის. ცხენოსნობა-
ცხენებისთვის, ექიმობა-პაციენტებისთვის, ხელისუფალი-ქვეშევრდომებისთვის.

მაშასადამე, ხელოვნება აწესებს იმას, რაც ხელსაყრელია უფრო სუსტისთვის.

თრასიმაქემ ახალი საკითხი წამოჭრა: „სამართლიანი კაცი ყველგან წაგებაში რჩება

უსამართლოსთან შედარებით“. არგუმენტად მოჰყვს ის, რომ ნებისმიერი ანგარიშსწორებისას
ან გადასახადების გადახდისას ან ახლობლებთან ურთიერთობისას, უსამართლო მეტს
მოიგებს, სამართლიანი კი ვერც საკუთარ თავს არგებს და ახლობლებსაც გაანაწყენებს თუ
მათი სათხოვრის შესრულება უსამართლობა იქნება. უსამართლო კაცი ასე ძალაუფლებასაც
მოიპოვებს, ქონებასაც მოიხვეჭს და სახელსაც. თუ სამართლიანობას ნაწილობრვ არღვევს
ადამიანი და, ვთქვათ, რამეს იპარავს მას განსჯა და გასამართლება ელის, მაგრამ ტირანიისას,
როცა უსამართლობა დიდ მაშტაბებს იძენს ხოტბისა და ქება დიდების ღირსი ხდება ეს
ყველაფერი, ვინც გმობს უსამართლობას, ამას მხოლოდ უსამართობის შიშით აკეთებს,
ამიტომ უსამართლობა უფრო ძლიერია ვიდრე სამართლიანობა. და სამართლიანობაა ის, რაც
ხელსაყრელია ხელისუფალისთვის, რაც უსამართლობაა კი თავისთავად ხელსაყრელია.

სოკრატე ამბობს, რომ თითოეული ხელოვნება თავისი სარგებლით განსხვავდება

ერთმანეთისგან მკურნალობა-ჯანმრთელობა, მესაჭეობა-უსაფრთხოება ნაოსნობისას, შრომის
ანაზღაურების ხელოვნება-ანგარიშის გასწორება. ვინაიდან ხელისუფალის სარგებელი და
მიზანი ისაა აკეთოს ის, რაც ხელსაყრელია სხვებისთვის, ქვეშევრდომებისთვის, ხალხისთვის
და არანაირად არ რგებს საკუთარ თავს ნებაყოფლობით არავინ მოინდომებს გახდეს
ხელისუფალი, ამიტომაც წესდება შესაბამისი ანაზღაურება: ფული/პატივი ან ვინც უარს
იტყვის სასჯელი, ეს უკანასკნელი ღირსეულ ადამიანთა ხვედრია. ღირსეულ ადამიანებს არ
სურთ ფულის სანაცვლოდ დაქირავებულად იწოდებოდნენ ამიტომ უარს აცხადებენ ასე
საქმიანობაზე, მაგრამ კიდევ უფრო უარესია მმართველად შენზე უარესი ადამიანი
მოგევლინოს, ასეთ ადამიანებს მხოლოდ სასჯელის შიში და აუცილებლობის კარნახი
აიძულებთ მმართველობას მოჰკიდონ ხელი. არავის სურს იზრუნოს სხვებზე და ყველას
ურჩევნია სხვამ იზრუნოს მასზე ამიტომ სოკრატე არ ეთანხმება თრასიმაქეს სამართლიანობის
განმარტებას.

რაც შეეხება უსამართლოს უპირატესობას სამართლიანზე, თრასიმაქე დიალოგში ამბობს, რომ

უსამართლო ადამიანი სიქველითაც გამოირჩევა და სიბრძნითაც ხოლო სამართლიანი
მიამიტია. სოკრატე ამბობს, რომ სამართლიანი კაცი სამართლიან საქმეში არასდროს
ისურვებს მეორე სამართლიანი კაცის წინაშე უპირატესობის ქონას, ამას უსამართლო იზამს.
სამართლიანი ისურვებდა უსამართლოსთან უპირატესობის ქონას, მაგრამ უსამრთლოც
ისურვებდა უსამართლოსთან უპირატესობას. მაშასადამე, სამართლიანი კაცი ცდილობს
უპირატესობა მოიპოვოს იმასთან შედარებით, ვინც მას არ ჰგავს, ხოლო უსამართლო მიზნად
ისახავს თავის მსგავსსაც აღემატოს და არამსგავსსაც. მშვენიერი და კეთილი კაცი თავისსავე
მსგავსთ ემგვანება ანუ თითოეული მათგანი იმნაირია, რანაირიცაა ის, ვისაც ჰგავს.

მუსიკის მცოდნეს სურს აღემატოს არმცოდნეს, მაგრამ არა სხვა მცოდნეს სიმების დაჭიმვაში,
ექიმი ცდილობს აღემატოს არმცოდნეს, მაგრამ არა მასსავით მცოდნეს და ზოგადად ყველა
მცოდნე მიისწრაფვის იმისკენ რომ აღემატოს არმცოდნეს იმაში რასაც აკეთებს და არა სხვა
მცოდნეს. არმცოდნე კი ეცდებოდა აღმატებოდა თავისნაირსაც და განსხვავებულსაც. თუ
ყველა მცოდნე ბრძენი და ღირსეულია და ისინი მხოლოდ არმცოდნეზე ცდილობენ
უპირატესობის მოპოვებას და არა თავისნაირზე, ამას ხომ სამართლიანი ადამიანები აკეთებენ
და არა უსამართლონი, მაშასადამე ბრძენნი და ღირსეულნი სამართლიანები ყოფილან და არა
უსამართლონი.

უსამართლობისა და სამართლიანობის თანაფარდობასთან დაკავშირებით:

სახელმწიფოები, რომლებიც იპყრობენ სხვა სახელმწიფოებს ამას სამართლიანობის

წყალობით ახერხებენ, ვინაიდან სამართლიანობაშია სიბრძნე და სიქველე. თუ უსამართლობა
განხეთქილებასა და შუღლს იწვევს, მაშინ უსამართლობის არსებობა თუნდაც ორ ადამიანს
შორის მტრობას გამოიწვევს და ვეღარ შეძლებენ საერთო მიზნისთვის ბრძოლას. ერთ
ადამიანშიც რომ იჩინოს თავი, მას ძალა გამოეცლება, ქმედითობის უნარი წაერთმევა.

თავად ღმერთებიც სამართლიანნი არიან ანუ სამართლიანი კაცი მათი მეგობარია,

უსამართლო კი მტერი. თუ ყველა სხეულს თავისი ღირსება, ფუნქცია აქვს, თვალს-ხედვა,
ყურს-მოსმენა, სულს-სიცოცხლე, მზრუნველობა, რჩევა. სულის ღირსებაა სამართლიანობა,
ნაკლი კი უსამართლობა, შესაბამისად სამართლიანი სულისა და სამართლიანი კაცის
ცხოვრება ღირსეული იქნება, უსამართლოსი კი – უღირსი. ვინც ღირსეულად ცხოვრობს,
ბედნიერია და ნეტარი, ვინც არა და, –პირიქით. ანუ სამართლიანი ბედნიერია, უსამართლო-
უბედური.
წიგნი 6

სოკრატე ხსნის თუ რატომ არიან ფილოსოფოსები ღირსნი მოვიდნენ სახელმწიფოს სათავეში.

ამბობს, რომ ადამიანი, რომლისთვისაც შეუძლებელია საგანთა არსის შეცნობა ბრმას
უტოლდება, ფილოსოფოსები კი ის ხალხია, ვისაც აქვს იმ საგანთა წვდომის უნარი,
რომლებიც მარადუცვლელი და თვითიგივეობრივია. მათ შეუძლიათ დაიცვან ქვეყნის
კანონები და ადათ-წესები.

შემდეგ იწყებს იმის ჩვენებას, თუ როგორ შეიძლება ათავსებდნენ ისინი გამოცდილებასა და

სიკეთის ჭვრეტას. ფილოსოფოსები მიელტვიან ცოდნას, რაც მათ იმ არსს უმჟღავნებს,
რომელიც არავითარ ცვალებადობას არ ექვემდებარება. ჭეშმარიტების სიყვარული
აუცილებელი პირობაა კარგი მმართველისთვის, ფილოსოფოსები სიბრძნის მოყვარენი არიან,
სიბრძნე და ჭეშმარიტება კი ყველაზე ახლოს დგანან ერთმანეთთან. როდესაც ადამიანი
ცოდნის შეძენისკენ ისწრაფვის, ხორციელი განცხრომისკენ აღარ მიილტვის, მაშასადამე
ასეთი ადამიანი იქნება არა ვერცხლისმოყვარე არამედ კეთილგონიერი. ვინაიდან საოცარი
მოთმინებით მიელტვის რაღაც კონკრეტულს ასეთი ადამიანი იქნება არა სულმოკლე არამედ
დიდსულოვანი. თუ ადამიანი დიდსულოვანია, მას შეუძლია მზერით მოიცვას ყოფიერი
ცხოვრება და ეს დიდ რამედ არ მიაჩნია,არც სიკვდილია მისთვის საშიში, ამიტომ ასეთი
ადამიანი ვერ იქნება მხდალი. აგრეთვე უნდა ჰქონდეს სწავლის უნარი, კარგი მეხსიერება და
ზომიერება, ეს უკანასკნელი აუცილებელია რათა ეს თვისებები სწორად გამოიყენოს მიზნის
მისაღწევად.

ადიმანტე ამხელს სოკრატეს იმაში, რომ მოსაუბრეს გასაქანს აღარ აძლევს.

-ამბობენ, რომ ზოგიერთი მთელი ცხოვრება განათლებას იღებს, მაგრამ ფილოსოფიის

შესწავლით ბოლოს სრულიად უსარგებლონი ხდებიან სახელმწიფოსთვის.

ამაზე სოკრატე ეთანხმება. და იმის საჩვენებლად, რომ ამაზე დათანხმება მის წინანდელ
ნათქვამს არ გამორიცხავს მოჰყავს ზღვაოსნების შედარება. ბრალი სინამდვილეში მათ
მიუძღვით, ვინც ბრძენკაცთა სიბრძნეს არ იყენებს სათანადოდ და არა თავად
ფილოსოფოსებს. როდესაც ადამიანები, რომლებიც ცოდნას არ აფასებენ და არ მიაჩნიათ
აუცილებლად ძალაუფლებას ხელთ იგდებენ, ამ ვითარებაში ნამდვილ ბრძენს უბადრუკად
და უმაქნისად მიიჩნევენ, რადგან ძალა მის ხელთ არაა და ქვეყანას ის მართავს, ვინც
ძალმომრეობაში გაიმარჯვა. ფილოსოფოსი კი უსარგებლო ყბედი ხდება, ისევე, როგორც ის
მესაჭე, ვინც იცის, როგორ მართოს გემი.

ფილოსოფოსთა შორის ბევრია უსარგებლო და უმრავლესობა – სრულიად უმაქნისი. ვიძიებთ

ამ ბრალდების მიზეზს და ახლა იმ კითხვას მივადექით, თუ რატომაა მათ შორის ამდენი
უმაქნისი.

ფილოსოფოსობისთვის საჭირო თვისებებით დაჯილდოებული ადამიანი ძალიან იშვიათად

იბადება და საბოლოოდ სწორედ ეს და ბრბოს მიერ სიკეთედ მიჩნეული თვისებები
განაპირობებს მფლობელის სულის გადაგვარებას, რადგან ცუდი უფრო მკვეთრად
უპირისპირდება კარგს, ვიდრე არაკარგს. ანუ კარგად დაბადებული ადამიანი ცუდი
ზეგავლენისას უფრო მეტს კარგავს, უფრო მეტად იცვლება, ვიდრე არაკარგი. სათანადო
აღზრდის არ არსებობის შემთხვევაში ფუჭდება პოტენციური ფილოსოფოსის სული.

ხალხი ფიქრობს, რომ ამაში სოფისტების წვლილი ნაკლებია და მხოლოდ ცალკეული

პიროვნებები იწვევენ ჭაბუკთა გარყვნას, მაგრამ ვინც ასე ფიქრობს ისაა ყველაზე დიდი
სოფისტი. ეს მოფუთფუთე ბრბო, როგორც უმრავლესობა დიდ ძალას ფლობს და თავისი
ყაყანისას, რომელიც ვინმეს ლანძღვას ან პირიქით მოწონებას ემსახურება, ჭაბუკს თავისი
გავლენის ქვეშ აქცევს და მას აღარ აქვს შესაძლებლობა თავისუფალი აზრი ჩამოუყალიბდეს.
ხოლო ის, ვინც ურჩობს და არ ემორჩილება ბრბოს აზრს, დასჯა ემუქრება. სოფისტების
საქმიანობაც სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ თავიანთ შეგირდებს უმრავლესობის აზრები
შეასწავლონ და არა ჭეშმარიტება. ისინი მხეცთან(ბრბოსთან) მოპყრობას ასწავლიან, მათ
იციან რა სიამოვნებს ან არ სიამოვნებს მას, რაც სიამოვნებს სიკეთედ ასახავენ, რაც არა
ბოროტებად, მაგრამ სინამდვილეში წარმოდგენა არ აქვთ რა არის მხეცის ქცევაში მოსაწონი ან
დასაწუნი.

ბრბოს არ შეუძლია აღიქვას ზოგადი იდეა საგნისგან დამოუკიდებლად, მაშასადამე

შეუძლებელია ბრბოს ფილოსოფოსობა(აქ:სიბრძნის მოყვარეობა). და ბრბო ყოველთვის
დაგმობს ასეთ ადამიანს(ფილოსოფოსს).

ჭაბუკის სულისგადაგვარება მარტივია, რადგან საცდუნებელი და მახეები ძალიან ბევრია,

ყველა ქარტეხილს ცოტა გადის. მათ ადგილს კი უბადრუკები ეპატრონებიან, ასეთი
სულიერად დასახიჩრებული ადამიანების კონტაქტი სიბრძნესთან მხოლოდ სოფიზმებს
წარმოშობს ანუ მცდარ სიბრძნეს. ასეთი ადამიანები უტეხავენ ფილოსოფოსებს სახელს. და
ფილოსოფოსების მიმართ წაყენებული ყველა ბრალდება ამ მსჯელობით უარყოფილია.

FYI „ვინც ამ მცირერიცხოვან რჩეულთა წრეს ეკუთვნის და პირადად განუცდია

ფილოსოფიით მონიჭებული სიამოვნება და ნეტარება, ვინც არაერთხელ ყოფილა ბრბოის
სიშლეგის მოწმე, ვისაც არ ახსოვს თუნდაც ერთი პოლიტიკოსის გონივრული საქმე, ვინც
იცის, რომ ერთ მოკავშირესაც ვერ ჰპოვებს, ვისთან ერთადაც შეიძლება ისე შეეწიოს
სამართლიანობას, რომ ეს სიცოცხლის ფასად არ დაუჯდეს, – თავს ისე გრძნობს, როგორც
ველური მხეცების ხროვაში, რომელთა სისხლიან თარეშში მონაწილეობას ხელაღებით
უარყოფს, თუმცა იმისი ძალი კი არ შესწევს, რომ მარტოდმარტო აღუდგეს წინ მათ
მძვინვარებას, რადგანაც იცის, რომ მანამდე წააგებს თავს, ვიდრე რამეში წაადგებოდეს
სახელმწიფოს ან თავის მეგობრებს, ვერც თავს არგებს რასმე და ვერც სხვებს დაიხსნის
გაჭირვებისგან. ამაში ღრმად დარწმუნებული სიმშვიდეს არჩევს და აუმღვრევლად აკეთებს
თავის საქმეს. როგორც მგზავრი თავსხმასა თუ გრიგალში დაეძებს თავშესაფარს, ისიც თავისი
სიმყუდროვიდან აკვირდება უკანონობის თავაწყვეტილ პარპაშს და ბედნიერია იმის
შეგნებით, რომ უსამართლობასა და უწმინდურობას გარიდებული მშვიდად გალევს ამ
წუთისოფელს, მერე კი, უკეთესი ხვედრის მოლოდინში, უდრტვინველად გაეცლება მას.“-ეს
საინტერესოა იმიტომ, რომ სიკვდილს როცა მიუსჯიან, ზუსტად ამას ამბობს საკუთარ თავზე.
არცერთი სახელმწიფოებრივი წყობა არაა ფილოსოფიური ბუნების ღირსი ან საკმარისად
კარგი ნიადაგი იმისთვის, რომ სიბრძნისმოყვარეობამ გაიხაროს. მაგრამ თუ მაინც რომელიმე
შეესატყვისება მაშინ ის ღვთაებრივი ყოფილა.

დიალექტიკას ახსენებს. დიალექტიკა კერძო მოსაზრებათა შინაგანი წინააღმდეგობების

დაძლევის გზით ობიექტურსა და ზოგადსავალდებულო ჭეშმარიტებამდე ამაღლებას
ცდილობს. ხოლო ერისტიკა (სოფისტების მეთოდი) დავის ხელოვნებაა, რომლის მიზანი
მოწინააღმდეგის არგუმენტებზე ამაღლებას, საკუთარი სუბიექტური მოსაზრების
ჭეშმარიტებად გამოცხადებას ემსახურება და არ ეძიება ობიექტურ ჭეშმარიტებას.

ბავშვების ფილოსოფიურ აღზრდაზეა მოსაზრება, რომ ყველა ასაკში დოზირებულად უნდა

მიიღოს პიროვნებამ ცოდნა და მხოლოდ მოხუცებულობის ჟამს გათავისუფლდეს, რათა თავი
საბოლოოდ მიუძღვნას ფილოსოფიას.

ბრბოს გადაბირება შესაძლებელია, რადგან მათ არ სძულთ ის ვინც მათით არ ღიზიანდება და

არ შურს მისი ვისაც მათი არ შურს.

ნამდვილი ფილოსოფოსი თავად ემსგავსება წესრიგსა და ჰარმონიას და ის კარგი დამნერგავი

იქნება სამოქალაქო სიქველისა.

სოკრატე ამბობს, რომ ამ ქვეყნად სიკეთის იდეაა ყველაზე მნიშვნელოვანი. ბრბოს აზრით ის
განცხრომაა, დახვეწილთა აზრით კი ცოდნა. ჭეშმარიტ სიკეთეს უნდა მიელტვოდე და
არაფრად აგდებდე მოჩვენებითს, აქ ობიექტურ სიკეთეზეა საუბარი ის, რაც სუბიექტურად
სიკეთეა სინამდვილეში სიკეთე არ არის, სიკეთე მხოლოდ ის შეიძლება იყოს, რაც
საზოგადოდ ნამდვილად სიკეთეა. სოკრატეს თქმით, სიკეთის მოცემულობა იმდენად დიდია,
რომ შეუძლებელია მას ასე შეწვდეს, ამიტომ მხოლოდ მის ნაშიერზე შეუძლია ისაუბროს,
რომელიც ზუსტად ემსგავსება სიკეთეს.

სიკეთის ნაშიერი:

ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ ყველა ეს საგანი მზერით აღიქმება, მაგრამ არა აზრით, იდეები კი,
პირიქით, აზრით აღიქმებიან და არა მზერით.

მზერით აღიქმება ყოველგვარი ხილული და მას სჭირდება რაღაც მესამე-სინათლე,

განსხვავებით სმენისა და შეგრძნებისაგან.

ჩვენს გრძნობებს შორის მზერა ყველაზე მეტად ჰგავს მზეს, რადგან მზერისთვის
აუცილებელია სინათლე, როგორც მზისთვის, მზე მზერის მიზეზია, მაგრამ მზერით ვერ
დავინახავთ მზეს.
ამის ანალოგიურად სიკეთე ჭეშმარიტებას ანიჭებს შეცნობად საგნებს და ადამიანს შეცნობის
უნარს. მზერა მზისდარია ისევე, როგორც ჭეშმარიტება და ცოდნა სიკეთისდარი. ეს იმას
გულიხმობს, რომ როგორც კონკრეტული ობიექტის დასანახად ჩვენს მზერას სჭირდება
სინათლე(მზე), ისე ჩვენს გონებას სჭირდება გონებით საწვდომი ჭეშმარიტებების დასანახად
სიკეთე. როცა ღამით ვარკვლავის შუქი ანათებს თვალი გვეძაბება, ბრმა გვეგონება, მაგრამ
დღის სინათლეზე ყველაფერს ცხადად ვხედავთ, რაც იმას მოწმობს, რომ ჩვენი თვალი კარგ
მდგომარეობაშია, ასევეა სულიც, როდესაც ჭეშმარიტებას მიაპყრობთ, ყველაფერს ცხადად და
ნათლად აღიქვამს, როცა სიბნელეს შეერწყმება იბადება და კვდება მზერადაბინდული.

ხილული გონით საწვდომი

წარმოსახვა რწმენა განსჯა გონება

ხატება საგნები გონით საწვომი საგნები დიალექტიკი მეშვეობით საწვდომი

პირველ მეოთხედში მოთავსებულია ლანდები, ანარეკლები, ხოლო მეორე მეოთხედში

რეალური არსებები, ყველა მცენარე და ხელქმნილი საგანი. მესამე მეოთხედში რაცაა
მოთავსებული გეომეტრიის მაგალითზე შეიძლება აიხსნას, როცა ფურცელზე სამკუთხედს
ხაზავ და აქედან გამოგყავს სხვადასხვა რამ, კონკრეტულად შენს ფურცელზე დახაზულ
სამკუთხედს კი არა სამკუთხედს გულისხმობ, როგორც მოცემულობას, ვერ მიწვდები
ფიზიკურად გონების თვალით დანახვად სამკუთხედს, მაგრამ ის, რასაც შენ ხაზვისას აკეთებ
მხოლოდ სამკუთხედის, როგორც ასეთის ანარეკლია. ანუ მესამე მეოთხედში ის გონით
საწვდომი მოცემულობები მოიყრის თავს, რომლებამდე მიღწევაც სხვადასხვა ჰიპოთეზის
მეშვეობით შეგვიძლია, ხატებად ანუ მისამსგავსებლად კი ხილული სამყაროს საგნებს
იყენებს, მაგრამ ის არ სცდება ვარაუდის ფარგლებს. მეოთხე მეოთხედში კი მხოლოდ
დიალექტიკით მიღწევადი იდეები სახლობს, ჰიპოთეზა მისთვის საწყისი კი არა უბრალო
ვარაუდია და ის რაიმე გრძნობადს არ ემყარება, მხოლოდ იდეებს, ვითარდება ძიება და
იდეითვე სრულდება.

“წარმოიდგინე ადამიანები, რომლებიც თითქოს მღვიმის მსგავს მიწისქვეშა დილეგში არიან

გამომწყვდეულნი. დილეგს მთელ სიგრძეზე გასდევს ჭრილი, საიდანაც შემოდის სინათლე.
პატიმრებს კისერსა და ხელფეხზე სიყრმიდანვე ბორკილები ადევთ, ასე რომ, არც განძრევა
შეუძლიათ და არც უკან მიხედვა. ამიტომაც მხოლოდ წინ იყურებიან და მარტოოდენ იმას
ხედავენ, რაც თვალწინ უდევთ. ბორკილდადებულნი ზურგშექცევით სხედან კედლისკენ,
საიდანაც შემოდის სინათლე, რომელსაც შორს, მაღლა, მოგიზგიზე ცეცხლი ასხივებს.
ცეცხლსა და პატიმრებს შორის მაღლობზე გადის გზა. ამ გზას პატიმრებისგან დაბალი
კედელი ჰყოფს, კედლის გასწვრივ მიდი-მოდიან მგზავრები, რომლებსაც ხელში ნაირ-ნაირი
საგნები უჭირავთ, მათ შორის, ხისა თუ ქვისაგან გამოთლილი ადამიანებისა და ცხოველების
გამოსახულებანი, რომლებიც იმ სიმაღლეზე აუწევიათ, რომ კედლის მიღმაც ჩანან.
მგზავრებიდან, ჩვეულებრივ, ზოგი ლაპარაკობს, ზოგი კი ჩუმადაა.“

(1)ვინაიდან ეს ადამიანები გაჩენის დღიდან მხოლოდ ლანდებს ხედავენ ესაა მათი სამყარო,
ლანდში დანახულ ფიგურებს ნამდვილი საგნების სახელებს უწდებდნენ და იმასაც
ფიქრობენ, რომ ლანდები ლაპარაკობენ ერთმანეთთან. ისინი ნამდვილ საგნებად აღიქვამენ
ხელთქმნილი საგნების ლანდებს.

(2)ერთ-ერთი მათგანისთვის ბორკილები აეხსნათ და ებრძანებინათ, შებრუნებულიყო,

ორიოდე ნაბიჯი გადაედგა და სინათლის მხარეს გაეხედა. განა ეს ნამდვილი ტანჯვა არ
იქნებოდა მისთვის? თვალისმომჭრელი სინათლე იმ საგნების გარჩევის საშუალებას არ
მისცემდა, რომელთა ლანდებსაც მღვიმის კედელზე ხედავდა. მისთვის ეს ახალი სამყარო
დიდ დაბნეულობას გამოიწვევდა და მანამდე მის ცნობიერში არსებული ლანდები ბევრად
ნამდვილად მოეჩვენებოდა ვიდრე რეალური საგნები, რომელთაც ახლახანს ეზიარა.

(3)ხოლო თუ ძალით გამოათრევდნენ გარეთ, რათა ციცაბო ფერდობზე გამავალი გზით მაღლა
აეყვანათ და მზის სინათლე ეჩვენებინათ, მზის სიკაშკაშით თვალდავსილი ერთსაც ვერ
გაარჩევდა იმ საგნებს შორის. მაგრამ რაკიღა ყველაფრის დანახვა მართებს, რაც მაღლაა.
ამიტომ, უწინარეს ყოვლისა, ლანდებისკენ უნდა მიმართოს მზერა, შემდეგ – წყლის სიღრმეში
არეკლილი ადამიანებისა თუ სხვადასხვა საგანთა გამოსახულებებისკენ, ბოლოს კი საკუთრივ
საგნებს უნდა მიაპყროს თვალი. ამასთან, ცისა თუ ყოველივე ზეციურის ჭვრეტა ღამით,
მთვარისა და ვარსკვლავების შუქზე უფრო გაუადვილდება, ვიდრე დღისით – მზის
სინათლეზე.

(4) ბოლოს და ბოლოს, ეს კაცი, ჩემი აზრით, იმასაც შეძლებს, რომ თვალი გაუსწოროს თვით
მზესაც და წყალში კი აღარ უცქიროს მის ანარეკლს, არამედ ცის თაღზე დაუკვირდეს მის
თვისებებს. – უცილობლად. – რის შედეგადაც ის დაასკვნის, რომ სწორედ მზე განსაზღვრავს
წელიწადის დროთა მონაცვლეობას და დროის დინებას, რომ ამ ხილულ სამყაროში მზე
წარმართავს ყველაფერს და, გარკვეული აზრით, იგივე მზეა ყოველივე იმის მიზეზიც, რაც
მღვიმეში ჩანდა.

თუ უკან დაბრუნდებოდა ასეთი ადამიანი საპატიმროში, სხვა პატიმრები მასხრად აიგდებნენ

და მას მიიჩნევდნენ ბრმად.

გონით საწვდომი სამყაროს ზღვარი სიკეთის იდეაა, რომელსაც ძნელად თუ გაარჩევს გონების
თვალი, მაგრამ საკმარისია ბუნდოვნად მაინც აღვიქვათ, რომ აქედან უშუალოდ გამოგვაქვს
დასკვნა: სწორედ სიკეთის იდეაა ყოველივე ჭეშმარიტისა და მშვენიერის მიზეზი, ხილულ
სამყაროში ის ბადებს ნათელს და მის მეუფეს, გონით საწვდომ სამყაროში კი თვითონვეა
მეუფეც და მბრძანებელიც, რომლისგანაც დასაბამს იღებს ჭეშმარიტება და გონიერება;
ამიტომ სწორედ მის ჭვრეტას უნდა ცდილობდეს ყველა, ვისაც სურს გონივრულად იქცეოდეს
როგორც კერძო, ისე საზოგადოებრივ ცხოვრებაშიც.