ՀԱԿԱՄԱՆՐԷԱՅԻՆ ԴԵՂԵՐ

Հակամանրէային դեղերը բաժանվում են երկու հիմնական խմբերի`

1. հակամանրէային դեղեր, որոնք օժտված չեն ընտրողական
հակամանրէային ազդեցությամբ, ազդում են նաև մակրոօրգանիզմի վրա,
դրանց են պատկանում`
• հականեխիչ,
• դեզինֆեկցող նյութեր:
2. քիմիոթերապևտիկ հակամանրէային դեղեր, որոնք դրսևորում են
որոշակի ընտրողականություն հարուցիչի հանդեպ՝ նվազագույն
անցակալի ազդեցությամբ մակրոօրգանիզմի վրա, այս խմբին են
պատկանում`
• հակաբիոտիկներ,
• սուլֆոնամիդներ,
• քվինոլոնները և այլն:
Դեզինֆեկցող նյութը` (de – վերացում, infectio- վարակ) իրենից
ներկայացնում է ախտածին մանրէների վեգետատիվ ձևերի
մեծամասնության (ինչպես նաև վիրուսների) նկատմամբ մանրէասպան
ազդեցությամբ օժտված քիմիական միացություն, որը կիրառվում է
շրջակա միջավայրի և առարկաների (բժշկական գործիքները, սարքերը,
սպասքի և այլն) ախտահանման նպատակով:
Հականեխիչ նյութը` (anti- հակա, septicas –նեխիչ) իրենից ներկայացնում է
մակրոօրգանիզմի հանդեպ ավելի ցածր թունայնությամբ օժտված
3
դեզինֆեկցող նյութ, որը ցուցաբերում է առավելապես մանրէասպան
ազդեցություն: Հիմնականում կիրառվում են մաշկի և լորձաթաղանթների
ախտահանման, ինչպես նաև խոռոչների լվացման նպատակով:
Հականեխիչները չեն կիրառվում համակարգային ադեցություն
ստանալու նպատակով:
Նյութերի ստորաբաժանումը դեզինֆեկցող և հականեխիչ նյութերի
պայմանական է, քանի որ նույն նյութը որոշակի խտությամբ կարող է
կիրառվել որպես հականեխիչ, իսկ ավելի բարձր խտությունով` որպես
դեզինֆեկցող:
Քիմիոթերապևտիկ դեղերից հականեխիչ և դեզինֆեկցող նյութերը
տարբերվում են հետևյալ հատկություններով (աղյուսակ 1)`
Աղյուսակ 1: Հականեխիչ, դեզինֆեկցող նյութերի և քիմիոթերապևտիկ
դեղերի տարբերակիչ բնութագիրը

Հականեխիչ և դեզինֆեկցող Քիմիոթերապևտիկ

նյութեր դեղեր
Ազդեցության Ոչ ընտրողական՝ ազդում են Ընտրողական՝
ընտրողականու ինչպես մանրէի, այնպես էլ թերապևտիկ
թյուն մակրոօրգանիզմի բջիջների վրա խտություններով
ցուցաբերում են
վնասակար
ազդեցություն
գերազանցապես
մանրէների վրա
Ազդեցության Լայն է` ակտիվ են գրեթե բոլոր Համեմատաբար
ոլորտ ախտածին մանրէների նեղ է՝ ազդում են
նկատմամբ մանրէների որոշ
4
 Ըստ զգայունության մանրէները խմբերի վրա
կարելի է դասավորել հետևյալ
կերպ` գրամ-դրական>գրամ-
բացասական>միկոբակտերի-
աներ: Քիչ արդյունավետ են
սպորների նկատմամբ, միայն
որոշ հականեխիչներ ունեն
հակավիրուսային ազդեցություն:
Ազդեցության Առավելապես մանրէասպան Մանրէականգ և
բնույթ մանրէասպան
Ազդեցության Ոչ սպեցիֆիկ` հիմնականում Սպեցիֆիկ
մեխանիզմ առաջացնում են սպիտակուցի
բնազերծում, մեծ դեր է խաղում
նաև պլազմատիկ թաղանթի
թափանցելիության
խանգարումը և մանրէի
կենսագործունեության համար
անհրաժեշտ ֆերմենտների
ընկճումը
Հակամանրէային Ցածր է Բարձր է
ակտիվություն
Կիրառում Հիմնականում տեղային Հիմնականում
համակարգային
ազդեցություն
ստանալու
նպատակով
Թունայնություն Բարձր է Ցածր է
Մանրէների Հազվադեպ է Հաճախ է
կայուն ձևերի
առաջացում

5
 ՔԻՄԻՈԹԵՐԱՊևՏԻԿ ՀԱԿԱՄԱՆՐԷԱՅԻՆ ԴԵՂԵՐ
ՀԱԿԱԲԻՈՏԻԿՆԵՐ

Հակաբիոտիկները միկրոօրգանիզմների կողմից սինթեզված կամ

տարբեր քիմիական ճանապարհներով ստացված դեղեր են, որոնք շատ
ցածր խտությամբ կարող են ցուցաբերել մանրէասպան կամ
մանրէականգ ազդեցություն: Կարող են ստացվել սնկերից,
բակտերիաներից, ակտինոմիցետներից և այլն:

ՀԱԿԱԲԻՈՏԻԿՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄԸ

Ըստ քիմիական կառուցվածքի`

1. β-լակտամներ - պենիցիլիններ, ցեֆալոսպորիններ, կարբապենեմներ,
մոնոբակտամներ,
2. մակրոլիդներ - Erythromycin, Roxythromycin,
3. տետրացիկլիններ - Oxytetracycline, Doxycycline,
4. նիտրոբենզենի ածանցյալներ – Chloramphenicol,
5. ամինոգլիկոզիդներ - Streptomycin, Gentamicin,
6. ցիկլիկ պոլիպեպտիդներ – Polymyqin-B, Bacitracin,
7. լինկոզամիդներ - Clindamycin, Lincomycin,
8. գլիկոպեպտիդներ – Vancomycin,
9. այլ քիմիական կառուցվածքի հակաբիոտիներ

6
Ըստ ազդեցության մեխանիզմի`
1. բջջապատի սինթեզն ընկճողներ – բետա-լակտամներ, Vancomycin,
Bacitracin և այլն,
2. ցիտոպլազմատիկ թաղանթի ամբողջականությունը և ֆունկցիան
ընճողներ – ցիկլիկ պոլիպեպտիդներ և այլն,
3. սպիտակուցի սինթեզն ընկճողներ-տետրացիկլիններ, մակրոլիդներ
և այլն,
4. նուկլեինաթթուների սինթեզն ընկճողներ - ռիֆամիցիններ (նկար
1):

Նկար 1: Հակաբիոտիկների դասակարգումը ըստ ազդեցության

մեխանիզմի
7
 Ըստ բջիջներում կուտակման հատկության՝
1. լավ ներթափանցող՝ ներբջջային,
2. վատ ներթափանցող՝ և ներբջջային և արտաբջջային,
3. չթափանցող՝ արտաբջջային հակաբիոտիկներ:
Ըստ ազդեցության տեսակի`
1. մանրէասպան - բջջապատի սինթեզն ընկճող հակաբիոտիկներ,
2. մանրէականգ - սպիտակուցի, նուկլեինաթթուների սինթեզն
ընկճողներ և այլն:
Մանրէականգ հակաբիոտիկները, բարձր դեղաչափերով կարող են
ցուցաբերել մանրէասպան ազդեցություն /էրիթրոմիցին/:
Մանրէասպան և մանրէականգ հակաբիոտիկները տարբերվում են
որոշակի ցուցանիշներով`
• մանրէասպան հակաբիոտիկների արդյունավետությունը ի հայտ է գալիս
կիրառման առաջին իսկ օրերից, իսկ մանրէականգինը՝ 3 -4 օր անց,
• մանրէասպան հակաբիոտիկներով բուժումը պետք է իրականացնել
առնվազն 7 օր, իսկ մանրէականգ դեղերով` 10 -14 օր,
• մանրէասպան հակաբիոտիկները Գրամ-բացասական մանրէներով
պայմանավորված ինֆեկցիաների դեպքում կարող են առաջացնել
էնդոտոքսիկ շոկ,
• մանրէասպան հակաբիոտիկներին առավել բնորոշ կողմնակի
ազդեցություններից են սուպերինֆեկցիաները,
• մանրէասպան հակաբիոտիկները հիմնականում նշանակվում են
ընկճված իմունիտետով հիվանդներին, իսկ մանրէականգ
8
 հակաբիոտիկները՝ թեթև, միջին աստիճանի ծանրության
հիվանդություների դեպքում,
• մանրէականգ հակաբիոտիկներով բուժման ավարտից հետո հնարավոր է
հիվանդության վերադարձ` ռեցիդիվի առաջացմամբ:
Ըստ ազդեցության ոլորտի`
1. լայն ոլորտի հակաբիոտիկներ, որոնք ակտիվ են և գրամ-դրական, և
գրամ-բացասական մանրէների նկատմամբ, օրինակ`
ցեֆալոսպորինները,
2. նեղ ոլորտի հակաբիոտիկներ, որոնք իրենց հերթին
ստորաբաժանվում են `
• առավելապես Գրամ-դրական մանրէների վրա ազդող` բնական
պենիցիլիններ,
• առավելապես Գրամ-բացասական մանրէների վիա ազդող` ցիկլիկ
պոլիպեպտիդներ,
• առավելապես ախտածին սնկերի նկատմամբ ակտիվ
հակաբիոտիկներ` պոլիեններ:
Ըստ թերապևտիկ լայնության /ինդեքսի/`
1. մեծ թերապևտիկ ինդեքսով օժտված հակաբիոտիկներ, օր` բնական
պենիցիլիններ,
2. փոքր թերապևտիկ ինդեքսով օժտված հակաբիոտիկներ, օր`
ամինոգլիկոզիդներ, տետրացիկլիններ,
3. շատ փոքր թերապևտիկ ինդեքսով օժտված հակաբիոտիկներ-
վանկոմիցին:
9
 Թերապևտիկ ինդեքսը՝ հակաբիոտիկի թունային դեղաչափի և
մանրէասպան կամ մանրէականգ դեղաչափերի հարաբերակցությունն է:
Ինչքան մեծ է այս ցուցանիշը, այնքան անվտանգ է հակաբիոտիկը:
Ըստ երկրորդային դիմակայունության զարգացման արագության`
1. հակաբիոտիկներ, որոնց նկատմամբ դիմակայունությունը
զարգանում է դանդաղ՝ պենիցիլիններ, ցեֆալոսպորիններ և այլն,
2. հակաբիոտիկներ, որոնց նկատմամբ դիմակայունությունը
զարգանում է արագ` մակրոլիդներ և այլն:

ՀԱԿԱԲԻՈՏԻԿՆԵՐԻ ՌԱՑԻՈՆԱԼ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ

1. Հակաբիոտիկի ճիշտ ընտրություն: Նախ և առաջ անհրաժեշտ է

հայտնաբերել ախտածին մանրէի տեսակը և նրա զգայունությունը
համապատասխան հակաբիոտիկների նկատմամբ: Այս պարագայում
ցանկալի է նշանակել նեղ ոլորտի համապատասխան հակաբիոտիկ:
Սակայն նշված արդյունքները հնարավոր է ստանալ նվազագույնը 4-5
օրվա ընթացքում: Ավելին, որոշ դեպքերում մանրէն հնարավոր չի լինում
հայտնաբերել: Այդ իսկ պատճառով շատ հաճախ հակաբիոտիկները
նշանակվում են էմպիրիկ եղանակով, հաշվի առնելով հետևյալ
գործոնները`
• քսուքի գրամի եղանակով ներկում և մանրադիտակային
հետազոտություն,

10
• հիվանդության կլինիկական պատկեր, սեզոնայնություն և
համաճարագաբանական իրավիճակ
• հիվանդի տարիք, զուգորդող հիվանդություններ և նախորդող բուժում,
որը փոխում է միկրոֆլորան:
2. Բուժման ամբողջ կուրսի ընթացքում օրգանիզմում հակաբիոտիկի
անհրաժեշտ միջին թերապևտիկ խտության /ՄԹԽ/ պահպանում, որը
անհրաժեշտ է մանրէասպան կամ մանրէականգ ազդեցություն
ստանալու համար: Ծանր դեպքերում կարող են կիրառվել հարվածային
դեղաչափեր, որոնք կարող են մի քանի անգամ գերազանցել ՄԹԽ:
ՄԹԽ պահպանման համար անհրաժեշտ կարևորագույն ցուցանիշներն
են`
• կենսապիտանելիություն, հակաբիոտիկի ներմուծման օպտիմալ ուղղին,
• հակաբիոտիկի կիսատրոհման պարբերություն և ներմուծման
հաճախականություն,
• այլ խմբի դեղերի հետ փոխազդեցություն, օր` թթվամարիչները
նվազեցնում են տետրացիկլինների ներծծման արագությունը կամ
միևնույն ներարկիչում պենիցիլինային շարքի հակաբիոտիկները
անհամատեղելի են B շարքի վիտամինների կամ ասկորբինաթթվի հետ:
Դեղի կիրառման հրահանգում ներկայացվում են դրա կիրառման
դեղաչափումը, հաճախականությունը, ներմուծման ուղիները, այլ դեղերի
հետ փոխազդեցությունները և այլ կարևոր կետերը, որոնք հիմնված են
դեղի վերոնշված հատկությունների վրա:

11
 3. Հակաբիոտիկների ազդեցության արդյունավետության գնահատում
և անհրաժեշտության դեպքում՝ բարձրացում, որը կարելի է իրականցնել
հետևյալ ճանապարհներով`
• բուժման վաղ սկիզբ, քանի որ հիվանդության սկզբնական փուլերում
մանրէները գտնվում են ինտենսիվ բազմացման փուլում և առավել
զգայուն են հակաբիոտիկների նկատմամբ,
• հակաբիոտիկի ճիշտ ընտրություն
• բուժման ռեժիմի խիստ պահպանում` ճիշտ դեղաչափում, ներմուծման
արդյունավետ ուղու ընտրություն, բուժման տևողության պահպանում /ոչ
լիարժեք բուժումը` դիմակայունութան զարգացման հիմնական
պատճառն է/
• անհրաժեշտության դեպքում`տարբեր հակաբիոտիկների զուգակցված
կիրառում, որի հիմնական նպատակներն են`
✓ սիներգիզմի ստացում,
✓ կողմնակի ազդեցությունների հավանականության նվազեցում, քանի որ
զուգակցվող հակաբիոտիկների դեղաչափերը նվազեցվում են,
✓ երկրորդային դիմակայունության զարգացման դանդաղեցում կամ
կանխում,
✓ ազդեցության ոլորտի ընդլայնում, որը հատկապես կիրառելի է խառը
կամ շատ ծանր ընթացքով վարակների դեպքում:
• կլինիկո-լաբորատոր բակտերիոլոգիական ապաքինման հաստատում,
որից հետո միայն հակաբիոտիկոթերապիան կարելի է դադարեցնել:
Նման հետազոտության անհասանելիության դեպքում՝ բուժումը պետք է
12
 շարունակել ևս 3-4 օր՝ կլինիկական ախտանշանների բարելավումից
նետո:

ՀԱԿԱԲԻՈՏԻԿՆԵՐԻ ԿՈՂՄՆԱԿԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Հակաբիոտիկների կողմնակի ազդեցությունները բաժանվում են երկու

մեծ խմբի` սպեցիֆիկ և ոչ սպեցիֆիկ /ընդհանուր/:
Սպեցիֆիկ կողմնակի ազդեցությունները համընդհանուր չեն բոլոր
հակաբիոտիկների համար, այլ բնորոշ են հակաբիոտիկների առանձին
խմբերին: Օրինակ՝ամինոգլիկոզիդների օտոտոքսիկ ազդեցությունը կամ
տետրացիկլինային շարքի հակաբիոտիկների կողմից ոսկրային
հյուսվածքի ախտահարումը:
Ոչ սպեցիֆիկ կողմնակի ազդեցությունները բնորոշ են հակաբիոտիկների
բոլոր խմբերին `
1. Ալերգիկ ռեակցիաներ /մաշկային ռեակցիաներ, անգիոնևրոտիկ այտուց,
անաֆիլակտիկ շոկ, բրոնխոսպազմ և այլն/,
2. Տեղային գրգռիչ ազդեցություն, որն արտահայտվում է օրինակ մ/մ
ներարկումների տեղում ինֆիլտրատի և թարախակույտերի
առաջացումով, ն/ե ներարկման հատվածում թրոմբոֆլեբիտների
զարգացումով,
3. Սուպերինֆեկցիաներ/դիսբակտերիոզ/՝ հակաբիոտիկոթերապիայի ֆոնի
վրա ի հայտ է գալիս նոր վարակ: Պայմանավորված է հակաբիոտիկների
կողմից մակրոօրգանիզմի նորմալ միկրոֆլորայի խախտմամբ՝
13
 սապրոֆիտ ֆլորայի ընկճմամբ և համապատասխան հակաբիոտիկի
նկատմամբ ոչ զգայուն՝ պայմանական ախտածին միկրոօրգանիզմների
ակտիվացմամբ: Վերջինս առավել բնորոշ է լայն ոլորտի
հակաբիոտիկներին: Սուպերինֆեկցիաները կարող են դրսևորվել
շնչառական, աղեստամոքսային, միզասեռական համակարգերի
օրգաններում, ինչպես նաև մաշկում: Սուպերինֆեկցիաների
ամենահաճախակի հանդիպող հարուցիչներին են պատկանում`
• Clostridium difficile, որն առաջացնում է կեղծ թաղանթային կոլիտ։
• Proteus, որը կարող է առաջացնել միզուղիների բորբոքում, էնտերիտներ,
• Դեղորայքակայուն ստաֆիլոկոկոզ որը հանգեցնում է էնտերիտների
առաջացման,
• Candida albicans, որն կարող է հանգեցնել փորլուծության,
վուլվովագինիտների զարգացման:
Սուպերինֆեկցիաների կանխման համար հնարավորինս պետք է
կիրառել նեղ ոլորտի հակաբիոտիկներ, չպետք է նշանակել
հակաբիոտիկներ վիրուսային ինֆեկցիաների ժամանակ /եթե չկան
բարդություններ/:
4. Էնդոտոքսիկ շոկ, բնորոշ է մանրէասպան հակաբիոտիկներին Գրամ-
բացասական մանրէներով պայմանավորված վարակների դեպքում,
5. Վիտամինային անբավարարություն: Աղիների նորմալ միկրոֆլորան
արտադրում է B խմբի վիտամիններ, հետևապես հակաբիոտիկների
երկարատև կիրառմամբ պայմանավորված վերջինիս խախտումը կարող
է հանգեցնել վիտամինային անբավարարության զարգացման,
14
6. Դեղորայքային դիմակայունություն, մանրէի` համապատասխան
հակաբիոտիկի նկատմամբ դիմակայունության զարգացում: Եթե մանրէն
կայուն է երկու կամ ավել տարբեր խմբերի հակաբիոտների նկատմամբ,
ապա դա կոչվում է բազմադեղորայքակայունություն (polyresistance): Մեկ
հակաբիոտիկի նկատմամբ կայուն մանրէն կարող է կայուն լինել նաև
նույն խմբին պատկանող այլ հակաբիոտիկի նկատմամբ: Այս
կայունությունը կոչվում է խաչաձև կայունություն:
Գոյություն ունեն դիմակայունության երկու հիմնական
տարրատեսակներ` բնական, առաջնային և ձեռքբերովի, երկրորդային:
Բնական՝ առաջնային դիմակայունություն-տվյալ մանրէն ի սկզբանե
կայուն է որոշ հակաբիոտիկների նկատմամբ: Այսպես օրինակ`
տուբերկուլյոզի (պալարախտի) հարուցիչը կայուն է տետրացիկլինային
շարքի հակաբիոտիկների նկատմամբ: Դիմակայունության այս տեսակը
չունի կլինիկական որևէ նշանակություն:
Ձեռքբերովի՝ երկրորդային դիմակայունություն: Այս դեպքում տվյալ
հակաբիոտիկի նկատմամբ ի սկզբանե զգայուն միկրոօրգանիզմի
պոպուլյացիայում ի հայտ են գալիս դիմակայուն շտամներ: Գոյություն
ունեն երկրորդային դիմակայունության զարգացման հետևյալ
մեխանիզմները՝
✓ Մանրէի հակաբիոտիկի կապման թիրախի փոփոխություն: Արդյունքում
հակաբիոտիկը չի կարող ճանաչել իր թիրախին և հետևապես ունենալ իր
ազդեցությունը: Օրինակ կարող է ծառայել պենիցիլին կապող
սպիտակուցների մոդիֆիկացիան կամ երկրորդային դիմակայունության
15
 մեթիցիլինկայուն տեսակը (MRSA), բնորոշվում է պենիցիլին-կապող
համապատասխան սպիտակուցի կոնֆորմացիոն փոփոխության
զարգացմամբ կամ բացակայությամբ։
✓ Հակաբիոտիկը քայքայող ֆերմենտ/ների արտադրություն, օրինակ` β -
լակտամազները, որոնք կարող են արտադրվել ստաֆիլակոկերի կողմից:
Այս ֆերմենտները չեզոքացնում են պենիցիլինային և ցեֆլոսպորինային
շարքի հակաբիոտիկների β-լակտամային օղակը: Ընդ որում նմանատիպ
ֆերմենտները կարող են սինթեզվել քիչ քանակությամբ և տեղակայվել
մանրէի հարպլազմատիկ տարածությունում՝ քայքայում են
հակաբիոտիկը անմիջապես մանրէ ներթափանցելուց հետո (Գ -
մանրէներ). կարող են նաև սինթեզվել մեծ քանակությամբ և,
շրջապատելով մանրէն, քայքայել հակաբիոտիկը նախքան մանրէ մուտք
գործելը (Գ + մանրէներ): Մեկ այլ օրինակ է ացետիլտրանսֆերազ
ֆերմենտը, որը քայքայում է քլորամֆենիկոլը, արտադրվում է օրինակ` E.
coli կողմից:
✓ Դեպի մանրէի բջիջ հակաբիոտիկի ներթափանցման խաթարում: Այսպես
օրինակ, հիդրոֆիլ հակաբիոտիկների զգալի մասը մանրէի
բջջաթաղանթով ներթափանցում է հատուկ անցուղիների՝ պորինների
միջոցով կամ փոխադրման այլ՝ հատուկ սպիտակուցների օգնությամբ:
Դիմակայունության այս տարբերակի դեպքում նշված պորինները և
փոխադրման հատուկ սպիտակուցները կարող են ենթարկվել
կառուցվածքային փոփոխման, որի արդյունքում հակաբիոտիկը այլևս չի

16
 կարողանում ներթափանցել բջիջ, օրինակ` ամինոգլիկոզիդների
ներթափանցումը ապահովող պորինների մոդիֆիկացիա:
✓ Մանրէի բջջից հակաբիոտիկի հեռացման ակտիվ մեխանիզմի ձեռք
բերում: Այս դեպքում ի հայտ են գալիս թաղանթային պոմպեր, որոնք
բջջի ներսից սկսում են ակտիվորեն դուրս նետել հակաբիոտիկը (efflux
pump), օրինակ տետրացիկլինների պարագայում: Այս մեխանիզմը ունի
մեծ կլինիկական նշանակություն, քանի որ միևնույն պոմպերի
օգնությամբ կարող են դուրս բերվել տարբեր խմբի հակաբիոտիկներ,
այսինքն նմանատիպ մանրէները սովորաբար դառնում են
բազմադեղորայքակայուն (նկար 2):

Նկար 2: Երկրորդային դիմակայունության զարգացման մեխանիզմները

17
 Դիմակայունության նշված մեխանիզմները կարող են ձեռք բերվել երկու
հիմնական եղանակով՝
✓ Ինքնաբուխ և պատահական մուտացիա՝ «ուղղաձիգ» փոխանցմամբ: Ի
հայտ է գալիս կայուն և ժառանգաբար փոխանցվող (մայրականից
դուստր բջիջ) գենետիկական փոփոխություն: Մուտացիան իր հերթին
կարող է լինել միափուլ կամ արագ զարգացող դիմակայունություն երբ
մեկ գենի մուտացիան հանգեցնում է հակաբիոտիկի նկատմամբ բարձր
աստիճանի դիմակայունության զարգացման (օր՝ «ստրեպտոմիցինային
դիմակայունություն») և բազմափուլ կամ դանդաղ զարգացողը, որի
հիմքում ընկած է բազմաթիվ գեների մոդիֆիկացիան (օր՝
«պենիցիլինային դիմակայունություն»):
✓ Պլազմիդներով կամ «հորիզոնական» փոխանցում, որը նշանակում է
դիմակայունության վերաբերյալ ինֆորմացիա պարունակող պլազմիդի
փոխանցումը դիմակայուն մանրէից զգայուն մանրէին, որը կարող է
իրականանալ կոնյուգացիայի, տրասդուկցիայի և տրանսֆորմացիայի
միջոցով (նկար 3):

18
Նկար 3: Երկրորդային դիմակայունության պլազմիդ միջնորդավորված
փոխանցման հիմնական ուղիները

19
 ԲՋՋԱՊԱՏԻ ՍԻՆԹԵԶԸ ԸՆԿՃՈՂ ՀԱԿԱԲԻՈՏԻԿՆԵՐ
β-ԼԱԿՏԱՄԱՅԻՆ ՀԱԿԱԲԻՈՏԻԿՆԵՐ

Պարունակում են β-լակտամային օղակ, որը պայմանավորում է այս

դեղերի հակամանրէային ազդեցությունը:

ՊԵՆԻՑԻԼԻՆՆԵՐ

Բնական պենիցիլինները ստացվում են Penicillium խմորասնկերից:

Պենիցիլինի մոլեկուլի հիմքը կազմում է 6-ամինոպենիցիլանաթթուն, որի
քիմիական մոդիֆիկացիայի եղանակով ստանում են կիսասինթետիկ
պենիցիլիններ:
Դասակարգում`
I. Կենսասինթետիկ (բնական) պենիցիլիններ`
1. հարմարսողական ճանապարհով կիրառվող`
• կարճատև ազդեցության – Benzylpenicillin natrii (Penicillin G )
• երկարատև ազդեցության – Benzylpenicillin procain, պենիցիլինի դեպո
պրեպարատներ՝ Bicillin-1, Bicillin-3, Bicillin-5
2.մարսողական ճանապարհով կիրառվող-Phenoxymethylpenicillin
(Penicillin V)
II. Կիսասինթետիկ պենիցիլիններ
1. β-լակտամազ կայուն ("հակաստաֆիլոկոկային") պենիցիլիններ-
Oxacillin, Dicloxacillin
20
 2. Լայն ոլորտի β-լակտամազանկայուն պենիցիլիններ-Ampicillin,
Amoxicillin
3. Լայն ոլորտի,"հակակապտաթարախածին" պենիցիլիններ
Կարբոքսիպենիցիլիններ
- հարմարսողական ճանապարհով կիրառվող – Carbenicllin, Ticarcillin,
- մարսողական ճանապարհով կիրառվող – Carindacillin, Carfecillin
Ուրեիդոպենիցիլիններ - Piperacillin, Azlocillin, Mezlocillin
Ազդեցության մեխանիզմը: Պենիցիլինները խախտում են մանրէների
բջջապատի սինթեզը: Բջջապատի հիմնական մասն է կազմում
պեպտիդոգլիկանը: Պեպտիդոգլիկանը բարդ պոլիմեր է, որտեղ
երկայնակի պոլիսախարիդային շղթաները կարված են լայնակի
պեպտիդային կապերով: Պոլիսախարիդային շղթաները կազմված են N-
ացետիլգլյուկոզամինից (NAG) և N-ացետիլմուրամաթթվից (NAM): NAM-
ին միացած են կարճ պեպտիդներ:
Բջջապատի սինթեզն ընթանում է երեք փուլով: Առաջին փուլում
ամինաթթուներից և ածխաջրերից մանրէի ցիտոպլազմայում
սինթեզվում են NAG և NAM մոնոմերներ, որոնք կապվում են միմյանց
գլիկոզիդազային կապերով: Երկրորդ փուլում` մոնոմերները
տեղադրվում են պեպտիդոգլիկանի պոլիմերի մեջ: Մանրէի ակտիվ աճի
շրջանում նրա աուտոլիտիկ ֆերմենտները ճեղքում են
պեպտիդոգլիկանը և հնարավորություն ստեղծում նոր սինթեզված
մոնոմերներին ներդրվել պատի մեջ: Երրորդ փուլում տեղի է ունենում

21
պեպտիդոգլիկանի պոլիմերների խաչաձև կարում, որն ընթանում է
տրանսպեպտիդազների մասնակցությամբ:
Ձևավորվում է խաչաձև կարված պոլիմեր, որտեղ երկայնակի,
պոլիսախարիդային շղթաները (հերթագայող NAG և NAM) կարված են
լայնակի պեպտիդային կամրջակներով:
Միայն խաչաձև կարումից հետո բջջապատը դառնում է լիարժեք և
ամուր (նկար 4):

H.P. Rang et al. Pharmacology 2003

Նկար 4: Բջջապատի սինթեզի հիմնական փուլերը

Պենիցիլինների (և այլ բետալակտամների) թիրախն են հանդիսանում

տրանսպեպտիդազները: Դեղերը կապվում և անդարձելիորեն
պաշարում մանրէների տրանսպեպտիդազները: Պեպտիդոգլիկանի
աճող շղթայում ի հայտ են գալիս չկարված հատվածներ, բջջապատը
22
թուլանում է: Աուտոլիզինների անընդատ ներգործությունը և բջջապատի
թուլացումը մի կողմից, և մյուս կողմից մանրէների ներքին միջավայրի
գերօսմոտիկությունը բերում են մանրէների ”օսմոտիկ պայթման” և
մանրէասպան էֆեկտի զարգացմանը:
Տարբեր մանրէների մոտ տրանսպեպտիդազների քանակը և
խնամակցությունը դեղի հանդեպ տարբեր է: Այդ պատճառով նշված
տարրատեսակ թիրախների ընդհանուր անվանումն է պենիցիլին
կապող սպիտակուցներ (ՊԿՍ):
Պենիցիլինները ընկճում են նաև ադհեզինների սինթեզը, որոնց
օգնությամբ մանրէները կպչում են մակրոօրգանիզմին: Միայն ֆիքսված
մանրէները ի վիճակի են բազմանալ:

ԿԵՆՍԱՍԻՆԹԵՏԻԿ (ԲՆԱԿԱՆ) ՊԵՆԻՑԻԼԻՆՆԵՐ

Բնական պենիցիլինների առավելություններն են բարձր ակտիվությունը,

նվազագույն թունայնությունը մակրոօրգանիզմի համար:
Penicillin G: Ազդեցության ոլորտը նեղ է, ներառոմ է առավելապես Գրամ-
դրական մանրէներ՝ Գրամ-դրական կոկեր և ցուպիկներ, որոշ Գրամ-
բացական կոկեր, անաէրոբներ:
Չի ազդում β-լակտամազներ արտադրող մանրէների վրա, քանի որ
ֆերմենտի հանդեպ անկայուն է:

23
Ֆարմակոկինետիկա: Բենզիլպենիցիլինի բոլոր աղերը կիրառվում են
հարմարսողական ճանապարհով, քանի որ ստամոքսի թթվային
միջավայրում ինակտիվանում են:

Penicillin G մ/մ ներմուծելիս արագ է ներծծվում: Ներծծված դեղի մեծ

մասը չի կապվում պլազմայի սպիտակուցների հետ, լավ է թափանցում
տարբեր օրգաններ (բացի ԿՆՀ): Այդ իսկ պատճառով Penicillin G
կիրառվում է սուր վարակների բուժման համար: Ազդում է 3- 4 ժամ,
անհրաժեշտ է ներարկել օրեկան 6 անգամ:
Bicillin-1 և Bicillin-3 կիրառվում է միայն մ/մ շաբաթը 1 անգամ, Bicillin –
5՝ 2 շաբաթը 1 անգամ:
Penicillin V` թթվակայուն է, կենսապիտանելիությունը փոփոխական է,
կախված է ստամոքսում սննդի առկայությունից: Նրա մեծ մասը կապվում
է արյան պլազմայի սպիտակուցների, հետևապես ազդում է դեղի փոքր
մասը և էֆեկտը զարգանում դանդաղ: Այդ իսկ պատճառով ծանր
վարակների բուժման համար դեղը արդյունավետ չէ:
Բնական պենիցիլինների թերություններից են ազդեցության նեղ ոլորտը,
անկայունությունը ստամոքսի թթվային միջավայրում, անկայունությունը
β-լակտամազների հանդեպ ( β-լակտամազները ճեղքում են դեղերի β-
լակտամային օղակը և ակտիվազերծում վերջիններին), կարճ
ազդեցության տևողությունը (բացի բիցիլիններից), ինչը ստիպում է
հաճախակի ներարկումներ: Այս թերությունները լրացնելու նպատակով
ստեղծվել են կիսասինթետիկ պենիցիլինները:
24
 ԿԻՍԱՍԻՆԹԵՏԻԿ ՊԵՆԻՑԻԼԻՆՆԵՐ

Բաժանվում է մի քանի ենթախմբերի:

1. β-լակտամազկայուն ("հակաստաֆիլոկոկային") պենիցիլիններ
Methicillin, Oxacillin, Dicloxacillin, Nafcillin
Ոլորտը նեղ է, նման է բենզիլպենիցիլինների ոլորտին: Ի հավելումս
ազդում են β-լակտամազներ արտադրող ստաֆիլոկոկների վրա: Կայուն
են ստամոքսի թթվային միջավայրում, ունեն ցածր
կենսամատչելիություն: Դիկլոքսացիլինը կենսամատչելիությամբ
գերազանցում է օքսացիլինին: Կիրառվում են մարսողական և
հարմարսողական ճանապարհով:
2.Ազդեցության լայն ոլորտի β-լակտամազանկայուն ամինոպենիցիլիններ՝
Ampicillin, Amoxicillin
Ամինոպենիցիլնների ազդեցության ոլորտը լայն է, գերազանցում է
նախորդ խմբերի ոլորտը: Ամինոպենիցիլնները ազդում են Գրամ-
դրական և Գրամ-բացասական մանրէների վրա, բայց ակտիվ չեն
բետալակտամազներ արտադրող մանրէների նկատմամբ:
Ամպիցիլինը աղեստամոքսային համակարգից ներծծվում է դանդաղ և ոչ
լիարժեք, նրա կենսամատչելիությունը կազմում է 40%, կիրառվում է
միջմկանային, ներերակային և ներքին ընդունման համար:
Ներկայումս հայտնի է Bacampicillin դեղը, որը Ամպիցիլինի էսթերային
նմանակ, նախադեղն է՝ բարձր կենսապիտանելիությամբ:

25
Ամոքսիցիլինը իր ազդեցության ոլորտով և ակտիվությամբ նման է
ամպիցիլինին, սակայն օժտված է բարձր կենսամատչելիությամբ՝ 80%,
որը զգալիորեն կրճատում է դեղի շփումը աղիների լորձաթաղանթի հետ,
հետևաբար նվազում է դիսպեպսիայի և դիսբակտերիոզի զարգացման
հավանականությունը: Ամոքսիցիլինը գերազանցապես կիրառվում է
մարսողական ճանապարհով:
Դիմակայունությունը ամինոպենիցիլինների նկատմամբ զարգանում է
շատ դանդաղ:

3.Ազդեցության լայն ոլորտի հակակապտաթարախածին

պենիցիլիններ
Կարբոքսիպենիցիլիններ
- հարմարսողական ճանապարհով կիրառվող - Carbenicllin, Ticarcillin,
- մարսողական ճանապարհով կիրառվող - Carfecillin, Carindacillin
Ուրեիդոպենիցիլիններ՝ միայն հարմարսողական ճանապարհով
կիրառվող - Piperacillin, Azlocillin, Mezlocillin:
Կարբոքսիպենիցիլինները օժտված են ազդեցության լայն ոլորտով, որը
նման է ամինոպենիցիլինների ոլորտին, սակայն ի հավելումս
նախորդներին ակտիվ են նաև կապտաթարախածին ցուպիկի և բոլոր
տեսակի պրոտեաների նկատմամբ:
Վատ են ներթափանցում արյուն–ուղեղային պատնեշով, հիմնականում
արտազատվում են մեզի միջոցով: Նշանակվում են օրը 4 անգամ:

26
Ուրեիդոպենիցիլինները ազդեցության ոլորտով նման են
կարբոքսիպենիցիլիններին, սակայն հակակապտաթարախածին
ակտիվությամբ մոտ 8 անգամ գերազանցում են դրանց: Ըստ
հակակապտաթարախածին ակտիվության դեղերը դասվում են հետևյալ
հաջորդականությամբ` Piperacillin=Azlocillin > Mezlocillin = Ticarcillin>
Carbenicillin:
Ուրեիդոպենիցիլինները նշանակվում են օրը 3 անգամ, կիրառվում են
միայն հարմարսողական, արտազատվում են ինչպես երիկամների,
այնպես էլ լեղու միջոցով:
Կարբոքսի և ուրեիդոպենիցիլինների հանդեպ դիմակայունությանը
զարգանում է արագ:

ՊԵՆԻՑԻԼԻՆՆԵՐԻ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՑՈՒՑՈՒՄՆԵՐԸ

Բնական պենիցիլինները առաջին ընտրության դեղերն են ախտածին

ստրեպտոկոկերով, պնևմոկոկերով, ստաֆիլոկոկերով (բացի
բետալակտամազներ արտադրողներից) հարուցված սուր վարակների
ժամանակ: Կիրառման ցուցումներն են հանդիսանում նաև գոնորեան և
սիֆիլիսը, դիֆտերիան, գազային գանգրենան և փայտացումը:
β-լակտամազկայուն պենիցիլինները առաջին ընտրության դեղերն են
բետալակտամազներ արտադրող ստաֆիլիկոկային վարակների բուժման
համար:

27
 Ամինոպենիցիլինները կիրառվում խառը միկրոֆլորայով հարուցված
շնչական, միզասեռական ուղիների, լեղուղիների, աղեստամոքսային
համակարգի վարակների բուժման համար:
Կարբոքսի- և ուրեիդոպենիցիլինները արդյունավետ են
կապտաթարածին ցուպիկով, պրոտեաներով, աղիքային ցուպիկներով
հարուցված վարակների բուժման ժամանակ:

ՊԵՆԻՑԻԼԻՆՆԵՐԻ ԿՈՂՄՆԱԿԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Պենիցիլինային շարքի հակաբիոտիկները (բացի կարբոքսի-և
ուրեիդոպենիցիլիններից) օժտված են թերապևտիկ մեծ ինդեքսով, այդ
իսկ պատճառով կարելի է կիրառել համեմատաբար բարձր
դեղաչափերով: Ամենահաճախակի հանդիպող կողմնակի
ազդցություններին են պատկանում`
1. Նեյրոտոքսիկ ազդեցություն (բարձր թերապևտիկ դեղաչափեր), որը
պայմանավորված է ԳԱԿԹ-ի հանդեպ ներհակորդային ազդեցությամբ,
կարող է արտահայտվել տեսիլքներով, զառանցանքներով, ցնցումներով,
2. Կեղծ թաղանթային կոլիտ, որն առավել բնորոշ է ամպիցիլինին:
3. Կարբոքսի- և ուրեիդոպենիցիլինները օժտված են փոքր թերապևտիկ
ինդեքսով, այդ իսկ պատճառով նրանց դեղաչափումը պետք է կատարվի
խիստ հսկողության պայմաններում: Նրանց առավել բնորոշ են հետևյալ
կողմնակի ազդեցությունները` նեյրոտոքսիկ ազդեցություն, սուր
ինտերստիցիալ նեֆրիտ, արյան մակարդելիության իջեցում:

28
 Բացի կարբոքսի- և ուրեիդոպենիցիլիններից, երկրորդային
դիմակայունությունը այլ պենիցիլինների նկատմամբ զարգանում է
շատ դանդաղ: Երկրորդային դիմակայունթւոյան զարգացման հիմնական
մեխանիզմներն են՝
• Բետա-լակտամազների՝ պենիցիլինազների արտադրություն
• Պենիցիլին կապող սպիտակուցների՝ տրանսպեպտիդազների
կառուցվածքային փոփոխություններ
• Գ - բացասական մանրէների կողմից պորինային անցուղիների
կառուցվածքային փոփոխություններ:

ՀԱՄԱԿՑՎԱԾ ՊԵՆԻՑԻԼԻՆՆԵՐ
Մանրէների ձերքբերովի դիմակայունության զարգացման
մեխանիզմներից է հակաբիոտիկի քայքայումը մանրէների կողմից
արտադրվող ֆերմենտներով՝ β-լակտամազներով, որոնք ճեղքում են
դեղերի β-լակտամային օղակը և ակտիվազերծում դրանց:
Բոլոր լայն ոլորտի պենիցիլինները քայքայվում են β-լակտամազներով:
Ներկայումս ստեղծվել են β- լակտամազների ընտրողական ընկճողներ`
Clavulanic acid, Sulbactam, Tazobactam,որոնք և համակցվում են
հակաբիոտիկների հետ:
Ամոքսիցիլին + կլավուլանաթթու (Augmentin, Amoxiclav)
Կլավուլանաթթուն β-լակտամային ածանցյալ է, օժտված է աննշան
հակամանրէային ազդեցությամբ: Բայց նրա հիմնական դերն է β-
լակտամազների անդարձելի ընկճումը մրցակցային մեխանիզմով:
29
 Աուգմենտինը օժտված է ազդեցության լայն ոլորտով, որը ներառում է և
β-լակտամազ արտադրող Գրամ-դրական և β-լակտամազ արտադրող
անաէրոբ մանրէներ: Լավ է ներծծվում ստամոքս-աղիքային
համակարգից, կենսամատչելիությունը կազմում է մոտ 90%:
Արտազատվում է երիկամներով:
Այլ զուգորդումներից են Unazin (ամպիցիլին + սուլբակտամ), Tazocin
(պիպերացիլին + տազոբակտամ):

ՑԵՖԱԼՈՍՊՈՐԻՆՆԵՐ
β-լակտամային հակաբիոտիկներ են, ազդեցության մեխանիզմը
համանման է պենիցիլինների մեխանիզմին:
Ցեֆալոսպորինները ընդհանուր բնութագիրն է` ազդեցության նույն
մեխանիզմը, ազդեցության լայն ոլորտը, երկրորդային
դիմակայունությանը դանաղ զարգացումը, այլ β-լակտամային
հակաբիոտիկների հետ խաչաձև ալերգիկ ռեակցիաների առաջացումը,
տարբեր աստիճանի ակտիվություն β-լակտամազ արտադրող
ստաֆիլոկոկերի նկատմամբ: Ըստ ազդեցության ոլորտի դասակարգվում
են 5 սերնդի:

ԱՌԱՋԻՆ ՍԵՐՆԴԻ ՑԵՖԱԼՈՍՊՈՐԻՆՆԵՐ

1. Հարմարսողական ճանապարհով կիրառվող` Cephalothin, Cefazolin
2. Մարսողական ճանապարհով կիրառվող` Cephalexin, Cefadroxil,
30
3. Եվ մարսողական և հարմարսողական ճանապարհով կիրառվող`
Cephradin:
Ազդեցության ոլորտը: Հատկապես ակտիվ են β-լակտամազ արտադրող
ստաֆիլոկոկերի և Գրամ-դրական կոկերի նկատմամբ, ինչպես նաև որոշ
Գրամ-բացասական մանրէների նկատմամբ:
Ֆարմակոկինետիկա: Մարսողական ուղիով կիրառվող դեղերի
կենսապիտանելությունը բարձր է, մինչև 90%, ազդում են 3–4 ժամ:
Բացառություն է կազմում Cefazolin-ը, որը ունի համեմատաբար երկար
կիսատրոհման պարբերություն, քանի որ դանդաղ է ենթարկվում
խողովակային սեկրեցիայի: Չեն ներթափանցում արյուն–ուղեղային
պատնեշով: Արտազատվում են երիկամներով (խողովակային
սեկրեցիա):

ԵՐԿՐՈՐԴ ՍԵՐՆԴԻ ՑԵՖԱԼՈՍՊՈՐԻՆՆԵՐ

1. Միայն հարմարսողական ճանապարհով կիրառվող` Cefuroxim, Cefoxitin,
2. Մարսողական ճանապարհով կիրառվող` Cefaclor, Cefuroxime axetil
Ազդեցության ոլորտը նման է առաջին սերնդի ցեֆալոսպորինների
ոլորտին, մինչդեռ ավելի է արտահայտված հակամանրեային
ակտիվությունը Գրամ-բացասական մանրէների նկատմամբ: Բացի այդ,
ազդում են β-լակտամազներ արտադրող գրամ-բացասական մանրէների
վրա:

31
 Ֆարմակոկինետիկա: Արյան մեջ միջին թերապևտիկ խտությունը
պահպանվում 6-8 ժամ: Չեն ներթափանցում արյուն-ուղեղային
պատնեշով, արտազատվում են երիկամներով (կծիկային քամազատում):

ԵՐՐՈՐԴ ՍԵՐՆԴԻ ՑԵՖԱԼՈՍՊՈՐԻՆՆԵՐ

1. Միայն հարմարսողական ճանապարհով կիրառվող` Cefotaxim, Ceftriaxon,

Ceftazidim, Cefoperazon,
2. Մարսողական ճանապարհով կիրառվող` Ceftibuten, Cefixim
Ազդեցության ոլորտը ներառում է նախորդ սերունդների ոլորտը, բայց
ավելի է արտահայտված ակտիվություն Գրամ-բացասական մանրէների
հանդեպ, այդ թվում β-լակտամազ արտադրող Գրամ -բացասականների
նկատմամբ: Երրոդ սերունդը ակտիվ է նաև կապտաթարախածին
ցուպիկի (Pseudomonas aeruginosa), կլոստրիդիաների (Clostridium difficile)
նկատմամբ: Ըստ հակակապտաթարախածին ակտիվության դասվում են
հետևյալ կարգով Ceftazidime >> Cefoperazone > Ceftriaxone > Cefotaxime
Ֆարմակոկինետիկա: Լավ են ներթափանցում արյուն–ուղեղային
պատնեշով (բացի Cefoperazone, Cefixime), տարբեր հյուսվածքներ,
հատկապես թարախային օջախներ, ոսկրեր: Ազդում են մոտ 12–24 ժամ:
Արտազատվում երիկամներով և լյարդով:
Ցեֆալոսպորինների և β-լակտամազները ընկճող դեղերի զուգորդումը
մեծացնում է հակաբակտերիալ բուժման արդյունավետությունը:

32
Նմանատիպ զուգակցված դեղերի շարքին է պատկանում սուլպերազոնը
(ցեֆոպերազոն + սուլբակտամ):

ՉՈՐՐՈՐԴ ՍԵՐՆԴԻ ՑԵՖԱԼՈՍՊՈՐԻՆՆԵՐ

Կիրառվում են միայն հարմարսողական ճանապարհով,
ներկայացուցիչներն են`Cefepime, Cefpirome: Հակամանրէային
ազդեցության ոլորտով գերազանցում են նախորդ սերնդներին: Ազդում են
բազմադեղորայքակայուն, ներառյալ β-լակտամազներ արտադրող,
միկրոօրգանիզմների վրա: Օժտված են բարձր ակտիվությամբ և Գրամ-
բացասական մանրէների և Գրամ-դրական կոկերի (բացի MRSA-ից)
նկատմամբ: Նախորդ սերնդներից ավելի ակտիվ են
կապտաթարախածին ցուպիկի հանդեպ:
Ֆարմակոկինետիկա: Նշանակվում են օրեկան 2–3 անգամ:
Արտազատվում են գերազանցապես երիկամներով, անփոփոխ
վիճակում՝ կծիկային քամազատմամբ:

ՀԻՆԳԵՐՈՐԴ ՍԵՐՆԴԻ ՑԵՖԱԼՈՍՊՈՐԻՆՆԵՐ

Ceftobiprol
Ազդեցության ոլորտը չափազանց լայն է, ներառում է տարբեր տեսակի β-
լակտամազներ արտադրող Գրամ-դրական (Streptococcus pneumoniae,
Enterococcus faecalis և այլն) և Գրամ-բացասական (Enterobacter,
Pseudomonas aeruginosa և այլն) մանրէները:

33
 Դեղի յուրահատուկ հատկությունն է համարվում նրա բարձր
խնամակցությունը մեթիցիլինկայուն MRSA շտամների և
օքսացիլինկայուն մանրէների նկատմամբ:
Կիրառվում է միայն ն/ե, հանդիսանում է նախադեղ, ակտիվանում է
արյան պլազմայի էսթերազների մասնակցությամբ: Գերազանցապես
արտազատվում է երիկամներով՝ կծիկային քամազատմամբ:

ՑԵՖԱԼՈՍՊՈՐԻՆՆԵՐԻ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՑՈՒՑՈՒՄՆԵՐԸ

Գործնական բժշկության ոլորտում ցեֆալոսպորինները ունեն լայն
կիրառում, քանի որ համեմատորեն օժտված են մեծ թերապևտիկ
ինդեքսով, ազդեցության լայն ոլորտով և երկրորդային
դիմակայունության զարգացման դանդաղ արագությամբ:
Կիրառման ցուցումներն են հանդիսանում ցեֆալոսպորինների
նկատմամբ զգայուն, այդ թվում պենիցիլինների նկատմամբ կայուն
մանրէներով պայմանավորված՝
1. Շնչուղիների, միզուղիների, ոսկրերի, հոդերի մաշկի և փափուկ
հյուսվածքների վարակներ:
2. Բակտերիալ մենինգիտ՝ ընտրության հակաբիոտիկներ են Ceftriaxone,
Cefotaxime:
3. Հոնորեյա՝ ընտրության հակաբիոտիկ է Ceftriaxone:
4. Հետվիրահատական վարակների կանխարգելում, ընտրության
հակաբիոտիկ է Cefazoline

34
5. Ներհիվանդանոցային բազմադեղորայքակայուն հարուցիչներով
պայմանավորված վարակներ, այդ թվում սեպտիցեմիա՝ չորրոդ և
հինգերորդ սերունդներ
6. MRSA-պայմանավորված մաշկի և փափուկ հյուսվածքների
ինֆեկցիաներ՝ հինգերորդ սերունդ

ՑԵՖԱԼՈՍՊՈՐԻՆՆԵՐԻ ԿՈՂՄՆԱԿԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Ցեֆալոսպորինների կողմնակի ազդեցություններից են`
1. Նեֆրոտոքսիկ ազդեցությունը, հատկապես բնորոշ է առաջին սերնդի
ցեֆալոսպորիններին, որոնք արտազատվում են խողովակային
սեկրեցիայի միջոցով
2. Նեյրոտոքսիկ ազդեցությունը` նիստագմ, վարքագծի խանգարումներ,
տեսիլքներ, ցնցումներ, հանդիսանում է ցեֆալոսպորինների ԳԱԿԹ-ի
նկատմամբ ներհակորդության արդյունք
3. Անտաբուսանման ազդեցություն: Ցեֆալոսպորիններով բուժման
ընթացքում վտանգավոր է ալկոհոլի կիրառումը, քանի որ
հակաբիոտիկները ընկճում են ացետալդեհիդդեհիդրոգենազի
ակտիվությունը, դրանով կասեցնում են ալկոհոլի օքսիդացումը և
նպաստում ացետալդեհիդի կուտակմանը, ինչն էլ հանգեցնում
թունավորման զարգացման` դեմքի կարմրության, փսխման,
հաճախասրտության, փորլուծության դրսևորումներով:
4. Խոլեստազ և կեղծ խոլելիթիազ (III-րդ սերունդ, հատկապես Ceftriaxone)
35
5. Արյունահոսությունների նկատմամբ հակվածության բարձրացում՝
հատկապես Ceftriaxone, Cefoperazone՝ պայմանավորված
էպօքսիդռեդուկտազ ֆերմենտի ընկճմամբ:

ԿԱՐԲԱՊԵՆԵՄՆԵՐ
Կարբապենեմները նունպես հանդիսանում են β-լակտամային
հակաբիոտիկներ, դասվում են չորս սերնդների:
1. Առաջին սերունդ` Imipenem, Imipenem + Cilastatin (Tienam, Primaxin)
2. Երկրորդ սերունդ` Meropenem:
3. Երրորդ սերունդ՝ Ertapenem, Doripenem,
4. Չորրորդ սերունդ՝ Faropenem (per os)
Ֆարմակոդինամիկա: Ազդեցության մեխանիզմն է՝ բջջապատի սինթեզի
երրորդ փուլի ընկճում և մանրէասպան ազդեցություն:
Մյուս β-լակտամներից տարբերվում են հետևյալ
առանձնահատկություններով`
• ունենալով փոքր չափսեր՝ շատ ավելի արագ են ներթափանցում
մանրէների բջջաթաղանթներով, քանի որ ներթափանցման համար
օգտագործում են ոչ միայն թաղանթային F պորինային սպիտակուցները,
այլ նաև D2 - սպիտակուցները,
• ՊԿՍ նկատմամբ ունեն ավելի մեծ խնամակցություն, ընդ որում կապվում
են նաև շատ հակաբիոտիկների նկատմամբ կայուն մանրէների
թիրախներին,
36
• չեն քայքայվում պլազմիդային և քրոմոսոմային β-լակտամազներով,
• օժտված են արտահայտված հետհակաբիոտիկային ազդեցությամբ, որը
տևում է 7-10 ժամ, որի ընթացքում կենդանի մնացած մանրէները ի
վիճակի չեն բազմանալու, իսկ մակրոօրգանիզմը, մոբիլիզացնելով իր
ուժերը, ոչնչացնում է այս մանրէներին,
• նշված հետհակաբիոտիկաին ազդեցությունը ուղղված է ինչպես Գրամ-
դրական, այնպես էլ Գրամ-բացասական մանրէների վրա,
• ընկճում են Գրամ-բացասական մանրէների կողմից էնդոտոքսինի
սինթեզը և ձերբազատումը:
Ազդեցության ոլորտը: Այս խմբի հակաբիոտիկները օժտված են
ազեցության գերլայն ոլորտով: Ակտիվ են ինչպես Գրամ-դրական,
այնպես էլ Գրամ-բացասական աէրոբ և անաէրոբ մանրէների
նկատմամբ: Կարբապենեմների ազդեցության ոլորտը համարժեք է չորս
տարբեր խմբերի հակամանրէային դեղերի զուգակցման ոլորտին,
ինչպիսիք են` երրորդ սերնդի ցեֆալոսպորիններ + ամինոգլոիկոզիդներ
+ մետրոնիդազոլ + ամպիցիլին:
Ամենաբարձր հակակապտաթարախածին ակտիվությամբ օժտված է
Doripenem-ը:
Կարբապենեմների նկատմամբ բնական կայունություն են ցուցաբերում
քլամիդիաները, միկոպլազմաները, սնկերը, պալարախտի հարուցիչը:
Ֆարմակոկինետիկա: Կարբապենեմները կիրառվում են միայն
հարմարսողական, բացի Faropenem-ից: Ունեն տեղաբաշխման մեծ
ծավալ, լավ են ներթափանցում արյուն-ուղեղային պատնեշ, բացի
37
Faropenem-ից: Երիկամներում իմիպենեմը դեհիդրոպետիդազ-I
ֆերմենտի մասնակցությամբ քայքավում է: Այդ իսկ պատճառով
իմիպենեմը առանձին չի կիրառվում, փոխարենը կիրառվում են
պրիմաքսինը, թիենամը և այլն, որոնք պարունակում են
դեհիդրոպետիդազ-I ընկճող միացություն` ցիլաստատին: Մերոպենեմը
երիկամներում չի քայքայվում: Կարբապենեմների արտազատվում են
երիկամներով: Tienam-ը նշանակվում է օրը 4 անգամ, Ertapenem-ը օրը
1անգամ:
Կիրառաման ցուցումները: Կարբապենեմները հանդիսանում են
պահեստային հակաբիոտիկներ, որոնք կիրառվում են միայն ծանր
վարաների էմպիրիկ բուժման նպատակով: Դրանց են պատկանում
կրծքավանդակի, որովայնի և կոնքի խոռոչի, միզուղիների բարդացած,
այդ թվում և հետվիրահատական վարակները, սեպսիսը, մենինգիտը և
այլն:
Կողմնակի ազդեցությունները: Հանդիսանում են քիչ թունային
հակաբիոտիկներ, սպեցիֆիկ կողմնակի ազդեցություններից է
նեֆրոտոքսիկ ազդեցությունը (Imipenem):
Կարբապենեմների նկատմամբ ձեռքբերովի դիմակայունությունը
զարգանում է հազվադեպ և դանդաղ: Միայն որոշ ստաֆիլոկոկների և
պսևդոմոնադների մոտ դիմակայունությունը զարգանում է արագ:

38
 ՄՈՆՈԲԱԿՏԱՄՆԵՐ
AZTREONAM
Ազդեցության մեխանիզմը համանման է β-լակտամային այլ
հակաբիոտիկների ազդեցությանը: Ցուցաբերում է մանրէասպան
ազդեցություն:
Ազդեցության ոլորտը նեղ է, գերազանցապես ներառում է Գրամ-
բացասական միկրոօրգանիզմներ:
Ֆարմակոկինետիկա: Ազտրեոնամը կիրառվում է մ/մ և ն/ե
ճանապարհներով: Լավ է ներթափանցում հյուսվածքներ և օրգաններ,
այդ թվում արյուն-ուղեղային պատնեշ: Նշանակվում է օրեկան 3-4
անգամ: Արտազատվում է անփոփոխ, մեզի միջոցով:
Կիրառվում է սովարաբար զուգակցված այլ հակաբիոտիկների հետ`
սեպսիսի, պերիտոնիտի, միզուղիների ծանր վարակների բուժման
համար:
Ազտրեոնամը օժտված է ցածր թունայնությամբ:
Միկրոօրգանիղմների կողմից երկրորդային դիմակայունությունը
զարգանում է դանդաղ և հազվադեպ: Առկա է խաչաձև
դիմակայունություն ցեֆալոսպորինների նկատմամբ:

39
 ԳԼԻԿՈՊԵՊՏԻԴՆԵՐ
Այս խմբին է պատկանում Vancomycin-ը, Teicoplanin-ը ։
Ֆարմակոդինամիկա: Վանկոմիցինը ընկճում է բակտերիայի բջջապատի
սինթեզի երկրորդ փուլը: Միանալով պեպտիդոգլիկանային միավորների
ծայրային երկպեպտիդային (D-Ala-D-Ala) հաջորդականության հետ՝
ընկճում է տրասնգլիկոզիլազը, կանխելով այս միավորների
հավաքագրումը՝ պոլիմերիզացիան: Միևնույն ժամանակ խափանում է
նաև բջջաթաղանթի թափանցելիությունը և ՌՆԹ-ի սինթեզը (նկար 5):
Հանդիսանում է մանրէասպան հակաբիոտիկ:

Նկար 5: Վանկոմիցինի ազդեցության մեխանիզմը

Ազդեցության ոլորտը: Ակտիվ է Գրամ-դրական կոկերի (այդ թվում
MRSA), աէրոբների և անաէրոբների (այդ թվում Clostridium difficle)
նկատմամբ։

40
 Ֆարմակոկինետիկա: Վանկոմիցինը վատ է ներծծվում աղեստամոքսային
համակարգից, այդ պատճառով գերազանցապես կիրառվում է ն/ե, որի
դեպքում օժտված է տեղաբաշխման մեծ ծավալով: 7-30%-ով
ներթափանցում է արյուն-ուղեղային պատնեշով՝ միայն մենինգիտների
ժամանակ: Արտազատվում է երիկամներով` կծիկային քամազատման
եղանակով, անփոփոխ վիճակում:
ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՑՈՒՑՈՒՄՆԵՐԸ
Պենիցիլինի նկատմամբ կայուն Գրամ-դրական կոկերով (այդ թվում
MRSA) հարուցված վարակներ, էնտերոկոլիտներ, կեղծ թաղանթային
կոլիտ (միայն այս դեպքում per os):
ԿՈՂՄՆԱԿԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Վանկոմիցինը օժտված է շատ փոքր թերապևտիկ ինդեքսով, որը
սահմանափակում է նրա կիրառումը: Կողմնակի ազդեցություններն են`
1. Օտոտոքսիկ ազդեցություն՝ լսողական նյարդի անվերադարձ
ախտահարում, անդարձելի խլություն,
2. Նեֆրոտոքսիկ ազդեցություն,
3. «Կարմիր մարդու համախտանիշ», ի հայտ է գալիս վանկոմիցինի արագ
ն/ե ներմուծման դեպքում, դրսևորվում է հիստամինի ձերբազատման
խթանմամբ պայմանավորված մարմնի արտահայտված կարմրության և
էրիթեմատոզ ցանի առաջացմամբ,
4. Արագ ն/ե ներմուծման դեպքում զարկերակային ճնշման անկում
/հիստամինի ձերբազատում/:

41
Teicoplanin-ի տարբերակող հատկանիշներին են պատկանում
գերազանցապես Գրամ-դրական բակտերիաների նկատմամբ
ակտիվությունը (այդ թվում MRSA), կիսատրոհման երկար ժամանակը
(45-70 ժամ), մ/մ ներարկման հնարավորությունը և առավել ցածր
թունայնությունը:
Telavancin-ը վանկոմիցինից ստացված կիսասինթետիկ
լիպոգլիկոպեպտիդ է: Վանկոմիցինին համանման ընկճում է բջջապատի
սինթեզի երկրորդ փուլը՝ միանալով պեպտիդոգլիկանային միավորների
ծայրային երկպեպտիդային (D-Ala-D-Ala) հաջորդականության հետ:
Միևնույն ժամանակ փոխում է ցիտոլազմատիկ թաղանթի պոտենցիալը՝
բարձրացնելով վերջինիս թափանցելիությունը: Ակտիվ է Գրամ (+) և
վանկոմիցինի նկատմամբ կայուն հարուցիչների նկատմամբ:
Կիսատրոհման ժամանակը կազմում է 8 ժամ, կիրառվում է օրեկան մեկ
անգամ ն/ե: Կիրառման հիմնական ցուցումներն են հանդիսանում մաշկի
և փափուկ հյուսվածքների բարդացած վարակները,
ներհիվանդանոցային հարուցիչներով պայմանավորված թոքաբորբերը:
Ցուցաբերում է արտահայտված նեֆրոտոքսիկ ազդեցություն:
Dalbavancin-ը և Oritavancin-ը տեյկոպլանինից ստացվող կիսասինթետիկ
լիպոգլիկոպեպտիդներ են: Ցուցաբերում են վանկոմիցինին համանման
ազդեցության մեխանիզմ: Վանկոմիցինի հետ համեմատած առավել
ակտիվ են Գրամ (+) հարուցիչների և MRSA նկատմամբ: Դալբավանցինը
և օրիթավանցինը ունեն կիսատրոհման շատ մեծ ժամանակ՝ 10 օր, որի
շնորհիվ կիրառվում են շաբաթական մեկ անգամ՝ ն/ե: Կիրառման
42
հիմնական ցուցումներն են հանդիսանում մաշկի և փափուկ
հյուսվածքների բարդացած վարակները:
BACITRACIN
Բացիտրացինը ցիկլիկ պեպտիդների խառնուրդ է: Ընկճում է բջջապատի
սինթեզը՝ ապաֆոսֆորիլացնելով լիպիդային փոխադրիչը, որը
ապահովում է պեպտիդոգլիկանի ենթամիավորների փոխադրումը աճող
բջջապատի շղթայում: Բնորոշ է ազդեցության նեղ ոլորտը,
գերազանցապես ակտիվ է Գրամ-դրական բակտերիաների նկատմամբ,
օժտված է բարձր նեֆրոտոքսիկ ազդեցությամբ, այդ պատճառով
կիրառվում է միայն տեղային, քսուքների կամ աէրոզոլների ձևով՝ այլ
հակաբիոտիկների հետ զուգորդված: Օրինակ Neosporin քսուքը, որի
կազմում ներառված են Neomycin + Polymyxin B + Bacitracin
հակաբիոտիկները:

FOSFOMYCIN
Fosfomycin trometamol-ը կամ ֆոսֆոմիցինի կայուն աղը՝ ֆոսֆոնոմիցինը
(phosphonomycin) ընկճում են մանրէի բջջապատի սինթեզի ամենավաղ,
առաջին փուլը՝ պեպտիդոգլիկանի միավորների գոյացումը:
Հանդիսանալով ֆոսֆոէնոլպիրուվատի կառուցվածքային նմանակ,
ընկճում է էնոլպիրուվատտրանսֆերազը, որի հետևանքով խաթարվում
է N-ացետիլմուրամաթթվի սինթեզը: Արգելակում է նաև մանրէների
ադհեզիան մարդու միզասեռական համակարգի էպիթելիալ բջիջների
մակերեսին:
43
Ակտիվ է ինչպես Գրամ (+), այնպես էլ Գրամ (-) մանրէների նկատմամբ:
ֆոսֆոմիցին տրոմեթամոլը կիրառվում է ներքին ընդունման (40%
կենսապիտանելիություն) և հարմարսողական ճանապարհով (շատ
հազվադեպ): Կիսատրոհման պարբերությունը կազմում է 4 ժամ:
Արտազատվում է երիկամներով, անփոփոխ վիճակում, որտեղ
ֆոսֆոմիցինի նվազագույն ընկճող խտությունը պահպանվում է 24-48
ժամ: Գերազանցապես կիրառվում է միզուղիների վարակների բուժման
նպատակով:

44
 CYCLOSERINE

Ցիկլոսերինը, հանդիսանալով D-ալանինի կառուցվածքային նմանակ, մի

շարք ֆերմենտների ընկճման միջոցով արգելակում է D-ալանինի
ներդրումը պեպտիդոգլիկանի պենտապեպտիդում: Արդյունքում
արգելակվում է մանրէի բջջապատի սինթեզը: Ունի ազդեցության լայն
ոլորտ, ակտիվ է Գրամ (+), Գրամ (-) և տուբերկուլյոզի հարուցիչների
նկատմամբ:
Կիրառվում է ներքին ընդունման ձևով, գերազանցապես տուբերկուլյոզի
բուժման նպատակով: Ցուցաբերում է դեղաչափ-կախյալ նեյրոտոքսիկ
ազդեցություն:

Նկար 6: Բջջապատի սինթեզը ընկճող հակաբիոտիկներ

45
 ՑԻՏՈՊԼԱԶՄԱՏԻԿ ԹԱՂԱՆԹԻ ԱՄԲՈՂՋԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ
ՖՈՒՆԿՑԻԱՆ ԸՆԿՃՈՂ ՀԱԿԱԲԻՈՏԻԿՆԵՐ
ՑԻԿԼԻԿ ՊՈԼԻՊԵՊՏԻԴՆԵՐ

Այս խմբին են պատկանում` Polymyxin B-ն, Daptomycin և այլն:

Polymyxin B
Ֆարմակոդինամիկա: Polymyxin B-ն ցուցաբերում է մեծ խնամակցություն
Գրամ-բացասական բակտերիաների ցիտոպլազմատիկ թաղանթի
ֆոսֆոլիպիդների նկատմամբ: Տեղակայվում է Գրամ-բացասական
բակտերիաների ցիտոպլազմատիկ թաղանթի ֆոսֆոլիպիդների և
սպիտակուցների միջև` առաջացնելով թաղանթի պատռում կամ կեղծ
ծակոտիների առաջացում, որի հետևանքով բջջի ներքին
պարունակությունը արտահոսում է դուրս: Հանդիսանում է
մանրէասպան հակաբիոտիկ, ակտիվ է միայն արտաբջջային
տեղակայված մանրէների նկատմամբ (նկար 7):
Ազդեցության ոլորտը նեղ է, ընդգրկում է միայն Գրամ-բացասական
բակտերիաները, այդ թվում էնտերոբակտերիաները և
կապտաթարախածին ցուպիկը:
ֆարմակոկինետիկա: Polymyxin B–ն նշանակվում է մարսողական
ճանապարհով և տեղային: Աղեստամոքսային համակարգից վատ է
ներծծվում և աղիներում ստեղծում է բարձր խտություն: Կարելի է
կիրառել նաև ն/ե կամ մ/մ ներարկումների ձևով, սակայն միմիայն
հիվանդանոցային պայմաններում:
46
 Նկար 7: Polymyxin B-ի ազդեցության մեխանիզմը
ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՑՈՒՑՈՒՄՆԵՐԸ
Պոլիմիքսին B-ն կարող է օգտագործվել նաև ենթակարծրենային
ճանապարհով, ընտրության դեղ է Ps. aeruginosa-ի շտամներով
հարուցված մենինգիտի, սեպսիսի, միզասեռական և աչքի վարակների
բուժման համար:
Պոլիմիքսին B-ն կարող է նշանակվել հետևյալ մանրեներով առաջացած
լուրջ վարակների դեպքում, երբ ավելի քիչ թունավոր դեղերը
անարդյունավետ կամ հակացուցված են՝
1. Hemophilus influenzae, մասնավորապես մենինգեալ վարակների
2. Escherichia coli, մասնավորապես միզուղիների վարակներ
3. Aerobacter aerogenes, մասնավորապես բակտերեմիա:
47
 ԿՈՂՄՆԱԿԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Արտահայտված նեֆրո- և նեյրոտոքսիկ ազդեցություն՝ նյարդամկանային
պաշարում:
Երկրորդային դիմակայունությունը զարգանում է շատ դանդաղ, չկա
խաչաձև դիմակայունություն:
DAPTOMYCIN
Daptomycin-ը հանդիսանում է ցիկլիկ լիպոպեպտիդ, խաթարում է Գրամ-
դրական բակտերիաների ցիտոպլազմատիկ թաղանթի ֆունկցիան:
Կալցիում-կախյալ մեխանիզմով կապվում է լիպիդային «պոչիկների»
հետ՝ հանգեցնելով պորերի գոյացման և նրանց միջոցով կալիումական
իոնների արտահոսքի և թաղանթի ապաբևեռացման զարգացման: Այս
ամենը մանրէի բջջում հանգեցնում է ԴՆԹ, ՌՆԹ և սպիտակուցների
սինթեզի ընկճման և մանրէասպան ազդեցության զարգացման (նկար 8):
Նշված էֆեկտը չի զուգորդվում մանրէի բջջի քայքայմամբ և նրա
տոքսինների արտանետմամբ դեպի համակարգային արյունահոսք, ինչը
շատ կարևոր է սեպսիսի և զանգվածայի բակտերեմիայի բուժման
ժամանակ:
Դապտոմիցինը ակտիվ է միայն Գրամ-դրական բակտերիաների
նկատմամբ, ներառյալ MRSA: Կիրառվում է միայն ն/ե ճանապարհով:
Յուրահատուկ կողմնակի ազդեցություններից է միոպաթիաների
զարգացումը: Միևնույն ժամանակ դապտոմիցինը հանդիսանում է
սուրֆակտանտի ներհակորդ, այդ պատճառով չի կիրառվում
թոքաբորբերի բուժման նպատակով: Երկարատև կիրառման դեպքում
48
կարող է առաջացնել նաև ալերգիկ պնևմոնիտներ: Հանդիսանում է
պահեստային հակաբիոտիկ:

Նկար 8: Դապտոմիցինի ազդեցության մեխանիզմը

49
 ՍՊԻՏԱԿՈՒՑԻ ՍԻՆԹԵԶԸ ԸՆԿՃՈՂ ՀԱԿԱԲԻՈՏԻՆԵՐ
ՄԱԿՐՈԼԻԴԱՅԻՆ ՀԱԿԱԲԻՈՏԻԿՆԵՐ
Մակրոլիդները իրենց մոլեկուլի հիմքում պարունակում են
մակրոցիկլային լակտոնային օղակ:
Մակրոլիդների դասակարգումը
Ըստ քիմիական կառուցվածքի
1. 14-անդամանի լակտոնային օղակ պարունակող դեղեր՝
· Erythromycin
· Oleandomycin
· Roxythromycin
· Clarithromycin
2. 16-անդամանի լակտոնային օղակ պարունակող դեղեր՝
· Spiramycin
· Josamycin
· Midecamycin
3. 15-անդամանի լակտոնային օղակ պարունակող դեղեր՝ ազալիդներ
· Azithromycin
4. 14-անդամանի լակտոնային օղակ պարունակող դեղեր` կետոլիդներ
· Telithromycin
Ըստ Ֆարամակոկինետիկ առանձնահատկությունների՝ ներբջջային
տեղակայման և լեյկոցիտներ ներթափանցելու արագության
մակրոլիդները բաժանվում են 2 խմբի՝

50
Առաջին խմբի դեղերը արագ են ներթափանցում լեյկոցիտներ և դանդաղ
են արտազատվում վարակի օջախից- Azithromycin:
Երկրորդ խմբի դեղերը դանդաղ են ներթափանցում լեյկոցիտներ և արագ
են արտազատվում - Erythromycin, Roxithromycin, Clarithromycin:
Ֆարմակոդինամիկա: Մակրոլիդները, դարձելի կերպով միանալով
մանրէի ռիբոսոմի 50-S ենթամիավորների հետ, ընկճում են բակտերիալ
սպիտակուցի սինթեզը /հատկապես մեծ պեպտիդային շղթա ունեցող
սպիտակուցների սինթեզը/: Միացման կայքը շատ մոտիկ է
պեպտիդիլտրանսֆերազ կենտրոնին, որի հետևանքով խաթարվում է
տրանսպեպտիդացման գործընթացները: Արդյունքում պեպտիդիլ-փՌՆԹ
տրոհվում է ռիբոսոմից: Խաթարվում է նաև ամինաթթուների
տրանսլոկացիոն գործընթացները և սկզբնական` նախաձեռնող
կոմպլեքսների առաջացումը (նկար 9): Erythromycin-ը ընկճում է նաև
ռիբոսոմի 50S ենթամիավորի սինթեզը: Ազդեցությունը ուժեղանում է
հիմնային pH-ի պայմաններում: Հանդիսանում են մանրէականգ
հակաբիոտիկներ: Օժտված են նաև իմունոմոդուլացնող ակտիվությամբ
հատկապես մակրոֆագերի նկատմամբ, մեծացնում են վերջիններիս
քեմոտակտիկ ակտիվությունը: Որոշ մակրոլիդներ /օր. էրիթրոմիցին,
կլարիտրոմիցին/ օժտված են նաև հակաբորբոքային ազդեցությամբ, ինչը
պայմանավորված է նրանց հակաօքսիդանտային ակտիվությամբ և
գլուկոկորտիկոիդների արտազատման խթանման հատկությամբ:

51
Նկար 9: Մակրոլիդների ազդեցության մեխանիզմը

Ազդեցության ոլորտը լայն է, ընդգրկում է Գրամ-դրական կոկերը,

սպիրոխետները, դիֆտերիայի, կապույտ հազի հարուցիչները։ Ակտիվ են
նաև ներբջջային հետևյալ հարուցիչների նկատմամբ՝ քլամիդիա,
ուրեապլազմա, միկոպլազմա, լեգիոնելա, ռիկետսիա։ Կլարիտրոմիցինը
և ազիտրոմիցինը ակտիվ են նաև Helicobacter Pylori-ի նկատմամբ, իսկ
Spiramycin-ը նաև տոքսոպլազմայի հարուցիչի նկատմամբ:
Ֆարմակոկինետիկա: Մակրոլիդները գերազանցապես կիրառվում են
մարսողական ճանապարհով, որոշները` նաև ն/ե ճանապարհով
/էրիթրոմիցինի ֆոսֆատ, կլարիտրոմիցին/: Ե/մ կամ մ/մ չեն կիրառվում
քանի որ ներարկումները շատ ցավոտ են և ներարկման տեղում գոյանում

52
են տեղային բորբոքային բնույթի ախտահարումներ: Ներքին ընդունման
դեպքում կենսապիտանելիությունը կազմում է 30-70%: Մակրոլիդները
սովորաբար ընդունում են ուտելուց 1 ժամ առաջ կամ 2 ժամ հետո:
Էրիթրոմիցինը, որը անկայուն է ստամոքսի թթվային միջավայրում
թողարկվում է որպես թթվակայուն թաղանթով պատված դեղահաբ,
կարելի է ընդունել ուտելուց առաջ կամ ընթացքում: Հաբերը խորհուրդ է
տրվում ընդունել հանքային ջրով: 60-70% և անկայուն կերպով կապվում
են արյան պլազմայի սպիտակուցների հետ: Հեշտությամբ
ներթափանցում են տարբեր հյուսվածքներ /երկրորդ և երրորդ սերնդի
մակրոլիդները ավելի լավ/, այդ թվում նշիկներ, ներքին, միջին ականջ,
շճային տարբեր խոռոչներ: Այս պարագայում ազիտրոմիցինի
տեղաբաշխման ծավալը առավելագույնն է և կազմում է 30 լ/կգ:
Մակրոլիդները կուտակվում են ֆագոցիտար բջիջներում, որտեղ նրանց
խտությունը 13-20 անգամով կարող է գերազանցել արտաբջջային
հեղուկում նրանց խտությանը: Այդ իսկ պատճառով արդյունավետ են
նաև ներբջջային հարուցիչների նկատմամբ: Մակրոլիդները լավ են
թափանցում նաև ընկերքային պատնեշով: Քանի որ քիչ թունային
հակաբիոտիկներ են անհրաժեշտության դեպքում կարող են կիրառվել
հղիության ընթացքում: Անցնում են նաև կրծքի կաթ, հետևապես պետք է
հրաժարվել կրծքով կերակրումից: Մակրոլիդները շատ վատ են
ներթափանցում արյուն-ուղեղային պատնեշովԱրտազատվում են
հիմնականում լեղու միջոցով

53
 Azithromycin

Ի տարբերությաւն այլ մակրոլիդների իր կառուցվածքով ազալիդ է, ինչով

էլ պայմանավորված է նրա մի շարք առանձնահատկությունները:
Azithromycin-ի ֆարմակոդինամիկ առանձնահատկություններին են
պատկանում արտահայտված հակաբորբոքային ազդեցությունը: Ընկճում
է բորբոքմանը նպաստող ցիտոկինների, պրոստագլանդինների,
լեյկոտրիենների, թրոմբոքսանի առաջացումը: Ավելին, խթանում է
իմունային համակարգը, բորբոքային օջախի սանացիայից հետո
ակտիվացնում է նեյտրոֆիլների ապոպտոզը: Azithromycin-ը ազդում է
նաև մակրոֆագերի «օքսիդատիվ պայթունի» վրա: Այս դեպքում
օքսիդատիվ պայթունը արագորեն զարգանում և արագորեն էլ մարում է:
Ուստի առաջացած ազատ ռադիկալները չեն հասցնում վնասել
էուկարիոտ բջջիջները: Azithromycin-ով միջնորդավորված օքսիդատիվ
պայթունի նմանատիպ խթանումը վկայում է էներգիայի ծախսի եւ
ներբջջային բակտերիաների էֆեկտիվ ֆագոցիտոզի մասին:
Միևնույն ժամանակ Azithromycin-ը ոնի հետհակաբիոտիկային
ազդեցություն՝ 5-7 օր տևողությամբ:
Azithromycin ունի նաև յուրահատուկ ֆարմակոկինետիկ
առանձնահատկություններ: Կիսաարտազատման ժամանակը կազմում է
40-68 ժամ, քանի որ, տեղաբաշխվելով ամբողջ օրգանիզմում,
կուտակվում է հյուսվածքներում և բարձր խտություններով կարող է

54
 հայտնաբերվել հատկապես ֆագոցիտար բջիջներում: Միջին բուժման
կուրսը տևում է երեք օր:
ՄԱԿՐՈԼԻԴՆԵՐԻ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՑՈՒՑՈՒՄՆԵՐԸ
Մակրոլիդների նկատմամբ զգայուն հարուցիչներով պայմանավորված՝
1. Վերին և ստորին շնչուղիների վարակներ՝ սինուսիտ, թոքաբորբ
2. Ատիպիկ մանրեային վարակներ
3. Կապույտ հազ
4. Մաշկային վարակներ
5. Սեռավարակներ
• Հոնորեյա
• Քլամիդիա
ՄԱԿՐՈԼԻԴՆԵՐԻ ԿՈՂՄՆԱԿԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Մակրոլիդները հանդիսանում են քիչ տոքսիկ հակաբիոտիկներ:
Հնարավոր կողմնակի ազդեցություններին են պատկանում`
ստոմատիտը, գինգիվիտները, խոլեստազը: Հազվադեպ՝ սրտի ռիթմի
խանգարումներ, կապված Q-T ինտերվալի երկարաձգման հետ: Ն/ե
ներմուծման դեպքում հնարավոր է ժամանակավոր խլության
առաջացում:
Երկրորդային դիմակայունությունը զարգանում է շատ արագ, այդ իսկ
պատճառով մակրոլիդներով բուժման կուրսը պետք է լինի կարճ
/առավելագույնը՝ յոթ օր/: Դիմակայունությունը կրում է խաչաձև բնույթ։
Դիմակայունության զարգացման մեխանիզմներն են`

55
• Մանրէի բջջից մակրոլիդի հեռացման ակտիվ մեխանիզմի ձեռքբերում
(efflux pump),
• էնտերոբակտերիաների կողմից մակրոլիդները քայքայող էսթերազների
արտադրություն,
• Մեթիլ-տրասնֆերազ ֆերմենտով հիմնական թիրախի՝ ռիբոսոմի 50-S
ենթամիավորի կառուցվածքային փոփոխություն՝ մեթիլացում:

ԿԵՏՈԼԻԴՆԵՐ

Կետոլիդները ստացվել են էրիթրոմիցինի կառուցվածքային

փոփոխության հետևանքով, որի շնորհիվ նրանք ձեռք են բերել
ազդեցության առավել լայն ոլորտ։ Ակտիվ են մակրոլիդ-դիմակայուն
մանրէների նկատմամբ, քանի որ միաժամանակ կապվում են ռիբոսոմի
երկու` 50S և 30S ենթամիավորների հետ։ Ընկճում են նաև նոր
ռիբոսոմների գոյացումը։
Կետոլիդներին բնորոշ է նաև երկրորդային դիմակայունության առավել
դանդաղ զարգացումը, քանի որ այս պարագայում efflux pump
դիմակայունության մեխանիզմը չի գործում։
Այս խմբին են պատկանում Telithromycin և Solithromycin-ը։
Ներկայումս տելիթրոմիցինը կիրառվում է միայն բակտերիաների
ներհիվանդանոցային շտամներով հարուցված թոքաբորբերի բուժման
նպատակով, քանի որ ցուցաբերում է արտահայտված հեպատոտոքսիկ
ազդեցություն:
56
 ԼԻՆԿՈԶԱՄԻԴՆԵՐ
Այս խմբին են պատկանում բնական հակաբիոտիկ՝ Lincomycin-ը և նրա
կիսասինթետիկ ածանցյալ՝ Clindamycin-ը:
Ֆարմակոդինամիկա: Լինկոզամիդները ընկճում են բակտերիաների
սպիտակուցի սինթեզը՝ կապվելով ռիբոսոմի 50S ենթամիավորի 23S
ենթամիավորի հետ և հանգեցնելով ռիբոսոմից պեպտիդիլ-փՌՆԹ
կոմպլեքսի վաղաժամ տրոհմանը (նկար 10)։ Էրիթրոմիցինին համանման
կերպով ընկճում են տրանսլոկացիոն գործընթացները և նախաձեռնող
կոմպլեքների առաջացումը: Հանդիսանում են մանրէականգ
հակաբիոտիկներ:

Նկար 10: Լինկոզամիդների ազդեցության մեխանիզմը

57
Ազդեցության ոլորտը: Ակտիվ են Գրամ-դրական, անաէրոբների
նկատմամբ (Bacteroides fragilis) նկատմամբ:
Ֆարմակոկինետիկա: Clindamycin-ը լավ է ներծծվում աղեստամոքսային
համակարգից, լավ է ներթափանցում կմախքային մկաններ, ոսկրային
հյուսվածք և հոդեր, չի ներթափանցում արյուն-ուղեղային պատնեշով,
կուտակվում է նեյտրոֆիլներում և բազոֆիլներում:
ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՑՈՒՑՈՒՄՆԵՐԸ
Հանդիսանում են պահեստային հակաբիոտիկներ, Lincomycin-ը
հազվագյուտ է կիրառվում, Clindamycin-ը սահմանափակ՝
1. Պենիցիլինի նկատմամբ ալերգիաների առկայության դեպքում կամ
պենիցիլինի նկատմամբ կայուն գրամ-դրական բակտերիաներով
հարուցված վարակներ՝ թոքաբորբեր, օստեոմիելիտ, հոդերի վարակներ,
ատամնաբուժական պրակտիկայում,
2. Անաէրոբ կամ խառը, Bacteroides fragilis հարուցիչներով
պայմանավորված վարակներ։
3. Clindamycin-ը լայնորեն օգտագործվում է տեղային՝ սովորական
ակնեյի ժամանակ լուծույթի կամ գելի ձեւով
ԿՈՂՄՆԱԿԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
1. Արյունաստեղծման ընկճում՝ լեյկոպենիա, թրոմբոցիտոպենիա,
2. Clostridium difficle հարուցված կեղծ թաղանթային կոլիտ։
Երկրորդային դիմակայունությունը զարգանում է շատ արագ և կրում է
խաչաձև բնույթ մակրոլիդների նկատմամբ։ Այդ պատճառով
հանդիսանում են պահեստային հակաբիոտիկներ։ Ի տարբերություն
58
մակրոլիդների բնորոշ չէ հակաբիոտիկի հեռացման ակտիվ մեխանիզմը
(efflux pump):

ՍՏՐԵՊՏՈԳՐԱՄԻՆՆԵՐ
Quinupristin-dalfopristin-ը հանդիսանում է երկու ստրեպտոգրամիններ՝
ստրեպտոգրամին B, նույն Quinupristin և ստրեպտոգրամին A, նույն
dalfopristin համակցումը 30:70 հարաբերությամբ: Ունեն մակրոլիդների և
կլինդամիցինի ազդեցության նույն թիրախը և ընկճում են
սպիտակուցների սինթեզը: Քվինուպրիստին-դալֆոպրիստինը
ցուցաբերում է մանրէասպան ազդեցություն: Ազդեցության ոլորտը լայն է,
ներառյալ բազմադեղորայքակայուն շտամներ և MRSA: Կիրառվում է ն/ե
օրեկան 2-3 անգամ: Արտազատումը գերազանցապես իրականանում է
լեղու միջոցով: Հանդիսանում է խորը պահեստային հակաբիոտիկ,
կիրառվում է բազմադեղորայքակայուն, այդ թվում վանկոմիցին-կայուն
հարուցիչներով պայմանավորված վարակների բուժման համար:
Յուրահատուկ կողմնակի ազդեցություններից է հոդացավ-
մկանացավային համախտանիշը:

59
 ՏԵՏՐԱՑԻԿԼԻՆՆԵՐ

Դասակարգումը`
1. Բնական տետրացիկլիններ - Oxytetracycline, Tetracycline
2. Կիսասինթետիկ տետրացիկլիններ - Methacycline, Doxycycline
Minocycline, Demeclocycline, Tigecycline
Ֆարմակոդինամիկա: Տետրացիկլինները ներթափանցում են մանրէի բջիջ
պորինային անցուղիների կամ ԱԵՖ-կախյալ ակտիվ փոխադրիչային
համակարգերի միջոցով և կուտակվում ներբջջային: Առավել
ճարպալույծ տետրացիկլինները (դոքսիցիկլին, մինոցիկլին)
ներթափանցում են նաև պասիվ դիֆուզիայի միջոցով:
Դարձելի կերպով միանալով ռիբոսոմի 30-S ենթամիավորի հետ`
հիմնականում պաշարում են փՌՆԹ-ի միացումը ռիբոսոմի հետ և
սինթեզվող սպիտակուցի աճող շղթայում կանխում են նոր
ամինաթթուների ավելացումը (նկար 11): Բացի այդ, կապվելով Mg2+,
Ca2+ իոնների հետ, առաջացնում են քելատային միացություններ, որի
արդյունքում ընկճում են մանրէի մետաղ-կախյալ տարբեր ֆերմենտային
համակարգեր: Առավել ակտիվ են բազմացող միկրոօրգանիզմների
նկատմամբ: Դրսևորում են մանրէականգ ադեցություն:

60
Նկար 11: Տետրացիկլինների ազդեցության մեխանիզմը

Ազդեցության ոլորտը լայն է: Ակտիվ են Գրամ-դրական, Գրամ-

բացասական կոկերի, սպիրոքետների, բացիլյար և ամեոբային
դիզենտերիայի, որովայնային տիֆի և ներբջջային հարուցիչների
նկատմամբ։ Ակտիվ են նաև հատուկ վտանգավոր ինֆեկցիաների
հետևյալ հարուցիչների նկատմամբ` ժանտախտ, տուլյարեմիա,
բրուցելյոզ, խոլերա, բորելիոզ, սիբիրյան խոց: Դոքսիցիկլինը ակտիվ է
նաև Helicobacter Pylori-ի նկատմամբ:
Ֆարմակոկինետիկա: Բոլոր տետրացիկլինները նշանակվում են
մարսողական ճանապարհով, բացի տիգեցիկլինից, որը վատ է ներծծվում
աղեստամոքսային համակարգից և կիրառվում է միայն ն/ե և
61
օքսիտետրացիկլինից, որը կիրառվում է միայն տեղային: Տետրացիկլինը
կարելի է ներմուծել նաև մ/մ ճանապարհով, իսկ դոքսիցիկլինը և
մինոցիկլինը` նաև ն/ե ճանապարհով: Ներքին ընդունման դեպքում
բնական տետրացիկլինների կենսապիտանելիությունը կազմում է 50%,
մինչդեռ կիսասինթետիկներինը՝ 100%: Առավել լավ են ներծծվում, երբ
կիրառվում են ուտելուց 1-1,5 ժամ առաջ կամ 3 ժամ հետո, քանի որ
սննդի (հատկապես կաթ և կաթնամթերք) կազմի մեջ մտնող
բաղադրիչների, կալցիումի, երկաթի, ալյումինիումի, մագնեզիումի հետ
առաջացնում է անլուծելի կոմպլեքսներ: Կոմպլեքսագոյացման
հավանականությունը այս խմբի տետրացիկլինների մոտ ավելի ցածր է:
Կիսասինթետիկ տետրացիկլինները լավ են կապվում արյան պլազմայի
սպիտակուցների հետ։ Բոլոր տետրացիկլինները լավ են ներթափանցում
տարբեր հյուսվածքներ և շճային խոռոչներ, ինչպես նաև ընկերքային
պատնեշով (չի կարելի կիրառել հղիության ընթացքում) և կրծքի կաթ
(պետք է հրաժարվել կրծքով կերակրումից): Լավ են ներթափանցում
բջիջներ, ուստի ակտիվ են նաև ներբբջային հարուցիչների նկատմամբ:
Բոլոր տետրացիկլինները վատ են ներթափանցում արյուն-ուղեղային
պատնեշով (նույնիսկ մենինգիտների ժամանակ): Բացառություն է
կազմում մինոցիկլինը:
Ամենաերկարատև ազդող տետրացիկլիններն են դոքսիցիկլինը և
մինոցիկլինը, որոնք նշանակվում են օրական 1 անգամ:
Բոլոր տետրացիկլինները արտազատվում են և երիկամների, և լյարդի
միջոցով, բացի դոքսիցիկլինից և մինոցիկլինից, որոնք գրեթե 90%-ով
62
 արտազատվում են լեղու միջոցով: Այդ իսկ պատճառով վերջիններս չեն
կիրառվում լյարդային անբավարարության ժամանակ, սակայն կարելի է
կիրառել երիկամային անբավարարության ժամանակ:
ՏԵՏՐԱՑԻԿԼԻՆՆԵՐԻ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՑՈՒՑՈՒՄՆԵՐԸ
Դեղի հանդեպ զգայուն մանրեներով հարուցված բարդացած և ծանր
ընթացքով վարակներ՝
1. Հատուկ վտանգավոր ինֆեկցիաներ` խոլերա, ժանտախտ, սիբիրյան
խոց, բրուցելյոզ, տուլյարեմիա, բորելիոզ
2. Ռիկետսիոզներ (բծավոր տիֆ, քյու-տենդ)
3. Օստեոմիելիտ, ինֆեկցիոն արթրիտներ
4. Քլամիդիոզ
5. Միկոպլազմային թոքաբորբ
6. Միզասեռական վարակներ
7. Մաշկի և փափուկ հյուսվածքների վարակներ, հատկապես մինոցիկլին
8. Ամեոբիազ
9. Խոցային հիվանդություն (դոքսիցիկլին):
ՏԵՏՐԱՑԻԿԼԻՆՆԵՐԻ ԿՈՂՄՆԱԿԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Տետրացիկլինները տոքսիկ հակաբիոտիկներ են, դրսևորում են ավելի
ցածր ընտրողական ազդեցություն և հաճախ խախտում են ինչպես
միկրոօրգանիզմների, այնպես էլ մակրոօրգանիզմի բջիջների կիսումը:
1. Առաջին հերթին վնասվում են արագ կիսվող բջիջները, ինչն
արտահայտվում է արյունաստեղծման ընկճմամբ (թրոմբոցիտոպենիա,
լեյկոպենիա, անեմիա), սպերմատոգենեզի, ինչպես նաև աղիների, մաշկի
63
էպիթելիալ բջիջների կիսման խանգարումով (դիսպեպսիաներ,
էռոզիաներ, խոցեր, ստոմատիտ, գլոսիտ, մալաբսորբցիա, դերմատիտ,
ֆոտոսենսիբիլիզացիա): Մետացիկլինը չի առաջացնում
ֆոտոսենսիբիլիզացիա:
2. Կատաբոլիկ ազդեցություն և սպիտակուցների սինթեզի
խանգարում:
3. Հեպատոտոքսիկ ազդեցություն:
4. Ոսկրերի և ատամների զարգացման խանգարում: Երեխաների մոտ
կարող է զարգանալ «տետրացիկլինային ատամների» համախտանիշը,
որն արտահայտվում է երկու տարեկանից բարձր հասակում դեղին
ատամների ծկլտմամբ (տետրացիկլինային ատամներ), որոնք ունեն ոչ
կանոնավոր ձև և տեղակայում, կարիեսի նկատմամբ հակվածություն:
Խողովակաձև ոսկորների մետաֆիզար հատվածում տետրացիկլինների
կուտակման պատճառով ընկճում են երեխաների ոսկրի աճը;
5. Դոքսիցիկլինի արագ ն/ե ներարկումը կարող է հանգեցնել սրտային
անբավարարության և կոլապսի զարգացմանը, արյան կալցիումական
իոնների հետ դեղի արագ կապման հետևանքով:
6. Ներգանգային ճնշման բարձրացում և մենինգիզմի երևույթներ վաղ
հասակի երեխաների մոտ:
7. Վեստիբուլո- և օտոտոքսիկ ազդեցություն, որն առավել բնորոշ է
մինոցիկլինին:
8. Ոչ շաքարային դիաբետ՝ դեմեկլոցիկլինը հանդիսանում է
հակադիուրետիկ հորմոնի ներհակորդ:
64
9. Արատածին ազդեցություն:
10. Կեղծ թաղանթային կոլիտ
Երկրորդային դիմակայունությունը զարգանում է բավականին դանդաղ,
կրում է խաչաձև բնույթ, մեխանիզմներն են՝
• մանրէի թափանցելիության նվազում տետրացիկլինի նկատմամբ
կամ հատուկ պոմպերի (efflux pump) ձեռքբերում, որոնց միջոցով
հակաբիոտիկը դուրս է մղվում բջջից,
• ռիբոսոմի կապը տետրացիկլինի հետ խանգարող սպիտակուցի
սինթեզ,
• առավել հազվադեպ՝ տետրացիկլինը քայքայող ֆերմենտների
սինթեզ:
TIGECYCLINE
Տիգեցիկլինը կլինիկական կիրառում ստացած առաջին գլիցիլցիկլինն է,
ունի ազդեցության շատ լայն ոլորտ, որը ներառում է տետրացիկլինի,
վանկոմիցինի նկատմամբ կայուն շտամները, այդ թվում MRSA:
Կիրառվում է ն/ե օրեկան երկու անգամ: Գերազանցապես
արտազատվում է լեղու միջոցով: Առավել հաճախ կողմնակի
ազդեցություններից է արտահայտված սրտխառնոցը և փսխումը:
Գերազանցապես կիրառվում է մաշկի, փափուկ հյուսվածքների,
ներորովայինային բարդացած վարակների և ներհիվանդանոցային
շտամներով հարուցված թոքաբորբերի բուժման նպատակով:
Հանդիսանում է խորը պահեստային հակաբիոտիկ:

65
 ՔԼՈՐԱՄՖԵՆԻԿՈԼ (ԼևՈՄԻՑԵՏԻՆ)
Քլորամֆենիկոլը (լևոմիցետինը) ներկայումս կիրառվում են հետևյալ
միացությունների ձևով` լևոմիցետին հիմք, լևոմիցետին-ստեարատ,
լևոմիցետին-պալմիտատ, լևոմիցետին-սուկցինատ:
Ֆարմակոդինամիկա: Լևոմիցետինը ներթափանցում է միկրոօրգանիզմ
ինչպես պասիվ, այնպես էլ հեշտացված դիֆուզիայի միջոցով: Միանալով
ռիբոսոմների 50-S ենթամիավորի հետ` ընկճում է
պեպտիդիլտրանսֆերազը, որի հետևանքով խաթարվում է պեպտիդային
կապերի առաջացումը, հետևապես միկրոօրգանիզմների
սպիտակուցների սինթեզը (նկար 12): Ֆարմակոլոգիական
ազդեցությունը մանրէականգ է:

Նկար 12: Քլորամֆենիկոլի ազդեցության մեխանիզմը

Ազդեցության ոլորտը: Քլորամֆենիկոլը շատ լայն ոլորտի հակաբիոտիկ
է, ակտիվ է Գրամ-դրական, Գրամ-բացասական, որոշ ներբջջային,

66
ինչպես նաև հատուկ վտանգավոր ինֆեկցիաների՝ տուլյարեմիայի,
բրուցելյոզի հարուցիչների նկատմամբ:
Ֆարմակոկինետիկա: Լևոմիցետին-հիմքը, լևոմիցետին-ստեարատը և
լևոմիցետին-պալմիտատը նշանակվում են մարսողական ճանապարհով,
իսկ լևոմիցետին-սուկցինատը՝ ն/ե, ավելի հազվադեպ մ/մ ճանապարհով:
Լևոմիցետին-հիմքը կարելի է նշանակել նաև ուղիղ-աղիքային
մոմիկների ձևով:
Քլորամֆենիկոլի կենսապիտանելիությունը մարսողական
ճանապարհով կիրառման պարագայում առավելագույնն է (հատկապես
քլորամֆենիկոլ հիմք` 90%): Վերջինս օժտված է շատ դառը համով կարող
է առաջացնել փսխում:
Լևոմիցետին-ստեարատը և լևոմիցետին-պալմիտատը չունեն դառը համ,
սակայն կարող են ներծծվել միայն լիպազների ազդեցությամբ
հիդրոլիզից հետո, ուստի ցուցաբերում են ավելի ցածր
կենսապիտանելիություն:
Լևոմիցետին-սուկցինատը ի սկզբանե ինակտիվ է և տարբեր
հյուսվածքներ ներթափանցելու ու դեղաբանական էֆեկտ ցուցաբերելու
համար պետք է փոխակերպվի լևոմիցետին-հիմքի, որը իրականանում է
երիկամների, թոքերի, լյարդի հիդրոլազների մասնակցությամբ: Այս
պարագայում դեղի կենսապիտանելիությունը կրկին առավել ցածր է և
կարող է տատանվել՝ կախված է հիդրոլազների ակտիվությունից:
Այդ իսկ պատճառով գերադասելի է քլորամֆենիկոլը նշանակել
մարսողական ճանապարհով, բացառություն այն դեպքերի (անզուսպ
67
փսխումներ, ցնցումներ, օր` մենինգիտի ժամանակ), երբ մարսողական
ճանապարհի կիրառումը անհնար է:
Լևոմիցետին-հիմքը լավ է կապվում է արյան պլազմայի սպիտակուցների
հետ և գերազանց է ներթափանցում տարբեր հյուսվածքներ (այդ թվում
արյուն-ուղեղային և ընկերքային պատնեշ, հակացուցված է հղիներին),
շճային խոռոչներ և կրծքի կաթ: Գերազանցապես տեղաբաշխվում է
ներբջջային, այդ իսկ պատճառով արդյունավետ է ներբջջային
հարուցիչների նկատմամբ: Լևոմիցետին-հիմքի առավելագույն
խտությունը ողնուղեղային հեղուկում ստեղծվում է մարսողական
ճանապարհով ներմուծման դեպքում:
Լևոմիցետին-հիմքը գերազանցապես կենսաձևափոխվում է լյարդում՝
գլյուկուրոնացման ճանապարհով: Արտազատվում է մեզի միջոցով՝
մետաբոլիտների և 10% անփոփոխ, ակտիվ հիմքի ձևով՝ ստեղծելով
նրանում բավարար հակամանրէային խտություն:
Լևոմիցետին-հիմքը կիրառվում է օրական 4 անգամ:

ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՑՈՒՑՈՒՄՆԵՐԸ
Դեղի հանդեպ զգայուն մանրէներով հարուցված բարդացած և ծանր
ընթացքով վարակներ՝
1. Բակտերիալ մենինգիտ , ուղեղի աբսցես
2. Համակարգային սալմոնելյոզ (տիֆոիդ տենդ)
3. Ռիկետսիոզներ
4. Ներակնային ինֆեկցիաներ
68
 5. Յերսինիոզ
6. Ռեակտիվ արթրիտ, Ռեյտերի հիվանդություն
7. Դիզենտերիա, բրուցելյոզ, տուլյարեմիա:

ԿՈՂՄՆԱԿԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Լևոմիցետինը շատ տոքսիկ հակաբիոտիկ է, ունի փոքր թերապևտիկ
ինդեքս, այդ իսկ պատճառով համարվում է պահեստային հակաբիոտիկ:
Կարող է առաջացնել հետևյալ կողմնակի ազդեցություններ`
1. Միելոտոքսիկ ազդեցություն՝ սակավարյունություն, լեյկոպենիա,
նեյտրոպենիա, թրոմբոցիտոպենիա: Կրում է դարձելի բնույթ և
վերականգնվում է բուժման դադարեցումից 2-3 շաբաթների ընթացքում:
Սակայն 1: 24 000 - 1: 40000 հաճախականությամբ հանդիպող
ժառանգական նախատրամադրվածության դեպքում օրգանիզմում
կարող են գոյանալ լևոմիցետինի տոքսիկ մետաբոլիտներ: Այս դեպքում
լևոմիցետինի ցանկացած դեղաչափերի, նույնիսկ միանվագ կիրառումը
բուժման առաջին օրերից սկսած կամ ավելի հաճախ կիրառման
դադարեցումից առավելագույնը 6 ամիս անց կարող են բերել անդարձելի
միելոտոքսիկ ազդեցության՝ ամբողջական հիպոպլաստիկ
սակավարյունություն, ագրանուլոցիտոզ, ընդհուպ մինչև լեյկեմիայի
զարգացմամբ: Այդ իսկ պատճառով քլորամֆենիկոլով բուժման
ընթացքում պետք է կատարել հեմատոլոգիական շարունակական
հսկողություն, և չի կարելի նշանակել ոսկրածուծի ընկճված ֆունկցիայով
հիվանդներին։
69
2. Սուր դեղորայքային հեմոլիզ՝ պայմանավորված գլյուկոզ-6-ֆոսֆատ
դեհիդրոգենազի անբավարարությամբ:
3. Ոչ հեմոլիտիկ և երկաթ-պակասային սակավարյունություն:
4. «Մոխրագույն» կոլապս, որը ի հայտ է գալիս շատ վաղ հասակի
երեխաների մոտ։ Պայմանավորված է սրտամկանի
միտոքոնդրիումներում շնչառական ֆերմենտների սինթեզի և
ֆունկցիայի խանգարմամբ:
5. Ծայրամասային նևրիտներ:
6. Անոռեկտալ համախտանիշ (երբ կիրառվում է լևոմիցետինը մոմիկների
ձևով):
7. Յարիշ-Հերքսհեյմերի համախտանիշ (էնդոտոքսիկ շոկ)
8. Վերքերի ապաքինման դանդաղեցում:
9. Ալոպեցիա։
Երկրորդային դիմակայունությունը զարգանում է դանդաղ և չունի
խաչաձև բնույթ: Դրա զարգացման մեխանիզմներն են՝
• ացետիլտրանսֆերազ ֆերմենտի սինթեզ, որը ացետիլացնում է
քլորամֆենիկոլը: Արդյունքում ացետիլ-քլորամֆենիկոլը չի կարող
միանալ մանրէի ռիբոսոմի համապատասխան ենթամիավորի հետ,
• քլորամֆենիկոլի նկատմամբ մանրէի թաղանթի թափանցելիության
նվազում:

70
 ՕՔՍԱԶՈԼԻԴԻՆՈՆՆԵՐ

Linezolid-ը հանդիսանում է այս խմբին պատկանող սինթետիկ

հակաբիոտիկ: Կապվելով ռիբոսոմի 50S ենթամիավորի 23S հատվածի
հետ ընկճում է մանրէի սպիտակուցի սինթեզը՝ կանխելով ռիբոսոմների
50S/30S կոմպլեքսի ձևավորումը: Ցուցաբերում է մանրէականգ
ազդեցություն, գերազանցապես ակտիվ է Գրամ (+) մանրէների և
տուբերկուլյոզի հարուցիչի նկատմամբ:
Լինեզոլիդը ներքին ընդունման դեպքում ցուցաբերում է 100%
կենսապիտանելիություն: Կենսաձևափոխվում է լյարդում՝ օքսիդացման
ճանապարհով: Կիրառվում է օրեկան երկու անգամ, ինչպես ներքին
ընդունման, այնպես էլ ն/ե ներարկման դեպքում: Կիրառման
ցուցումներն են մաշկի և փափուկ հյուսվածքների վարակները,
վանկոմիցինի նկատմամբ կայուն շտամներով հարուցված վարակները,
ներհիվանդանոցային մանրէներով պայմանավորված թոքաբորբերը,
բազմադեղորայքակայուն տուբերկուլյոզը և այլն:
Լինեզոլիդի երկարատև (2 շաբաթից ավել) կիրառման դեպքում
յուրահատուկ կողմնակի ազդեցություններից են ծայրամասային
նեյրոպաթիաները և դարձելի հեմատոտոքսիկ ազդեցությունը՝
թրոմբոցիտոպենիան, առավել հազվադեպ սակավարյունությունը և
նեյտրոպենիան: Սերոտոնինի հետզավթումը ընկճող դեղերի հետ
համատեղ կիրառելիս հնարավոր է «սերոտոնինային» համախտանիշի
առաջացումը:
71
 Tedizolid phosphate-ը համեմատաբար նոր սերնդի օքսազոլիդինոն է,
նախադեղ է, օրգանիզմում վերածվում է ակտիվ ձևի՝ թեդիզոլիդի:
Առավել ակտիվ է Գրամ (+) մանրէների, ներառյալ MRSA նկատմամբ:
Կիրառվում է ներքին ընդունման և ն/ե ճանապարհով օրը մեկ անգամ
մաշկի և փափուկ հյուսվածքների վարակների դեպքում: Ի
տարբերություն լինեզոլիդի առավել հազվադեպ է առաջացնում
«սերոտոնինային» համախտանիշ:

ԱՄԻՆՈԳԼԻԿՈԶԻԴԱՅԻՆ ՀԱԿԱԲԻՈՏԻԿՆԵՐ

Դասակարգումը`
• Առաջին սերունդ - Streptomycin, Neomycin, Minomycin, Kanamycin
• Երկրորդ սերունդ - Gentamicin /Garamicin/
• Երրորդ սերունդ - Tobramycin, Amikacin, Netilmicin
• Չորրորդ սերունդ - Isepamycin
• Հինգերորդ սերունդ, նեոգլիկոզիդներ - Plazomicin
Դասակարգման հիմքում ընկած է ազդեցության ոլորտը և երկրորդային
դիմակայունության զարգացման առանձնահատկությունները:
Բոլոր ամինոգլիկոզիդային հակաբիոտիկները ունեն ընդհանուր
հատկություններ`
1. հանդիսանում են մանրէասպան հակաբիոտիկներ և առավել
ակտիվ են հիմնային pH-ում,
72
2. խաթարում են մանրէների սպիտակուցների սինթեզը,
3. ակտիվ են աէրոբ Գրամ-բացասական մանրէների նկատմամբ,
սակայն առանձին ներկայացուցիչների ազդեցության ոլորտը
առանձնահատուկ է,
4. հանդիսանում են սուլֆատային աղեր, որոնք ջրալույծ են,
լուծույթները կայուն են,
5. լուծույթներում գտնվում են իոնիզացված վիճակում, այդ իսկ
պատճառով մարսողական ուղիով կիրառելիս չեն ներծծվում,
տեղաբաշխվում են միայն արտաբջջային, չեն ներթափանցում արյուն-
ուղեղային պատնեշով,
6. արտազատվում են մեզի միջոցով, անփոփոխ վիճակում` կծիկային
քամազատման միջոցով,
7. ունեն փոքր թերապևտիկ ինդեքս, օժտված են օտո- և նեֆրոտոքսիկ
ազդեցություններով
8. բնորոշ է մասնակի խաչաձև դիմակայունությունը․ մեկ
ամինոգլիկոզիդի նկատմամբ դիմակայուն մանրէն կարող է զգայուն լինել
այլ ամինոգլիկոզիդի նկատմամբ։
Ֆարմակոդինամիկա: Ամինոգլիկոզիդները, հեշտությամբ
ներթափանցում են Գրամ-բացասական մանրէների պորինային
անցուղիների միջոցով, իսկ հաջորդ փուլում՝ ցիտոպլազմատիկ
թաղանթով ներթափանցման համար ենթարկվում են ակտիվ
տրասպորտի, որը պահանջում է թթվածին: Ուստի ամինոգլիկոզիդները
ակտիվ չեն անաէրոբ միկրոօրգանիզմների նկատմամբ: Նշված
73
տրանսպորտը ուժեղանում է պենիցիլինների և վանկոմիցինի
ազդեցությամբ: Ներթափանցման գործընթացը առավել արագ ընթանում
է հիմնային միջավայրում: Ներթափանցումից հետո, անդարձելի կերպով,
միանում են ռիբոսոմի 30S-ենթամիավորն, իսկ ստրեպտոմիցինը` 30S-
ենթամիավորի S12 կայքի հետ: Ամինոգլիկոզիդները առաջացնում են նաև
ռիբոսոմների ֆունկցիոնալ վնասում և խափանում են սպիտակուցի
սինթեզը հետևյալ երեք մեխանիզմներով`
• մՌՆԹ (իՌՆԹ)-ի արտածման խափանում, որի հետևանքով
սպիտակուցի կազմի մեջ ի հայտ են գալիս սխալ ամինաթթուներ, որը
հանգեցնում է ոչ ֆունկցիոնալ, նույնիսկ տոքսիկ սպիտակուցների
գոյացմանը։ Այս պարագայում խախտում են նաև ցիտոպլազմատիկ
թաղանթի կազմի մեջ մտնող սպիտակուցների սինթեզը (հետևապես նաև
ցիտոպլազմատիկ թաղաթի կառուցվածքը և ֆունկցիան),
• պեպտիդների գոյացման խախտում,
• պոլիսոմների պատռում և ոչ ֆունկցիոնալ մոնոսոմների գոյացում
(նկար 13):
Ամինոգլիկոզիդների դեղաբանական ազդեցությունը մանրէասպան է:

74
Նկար 13: Ամինոգլիկոզիդների ազդեցության մեխանիզմը

Ազդեցության ոլորտը լայն է: Ակտիվ են Գրամ-բացասական և որոշ

Գրամ-դրական կոկերի (հիմնականում ստաֆիլոկոկերի) նկատմամբ:
Ստրեպտոմիցինը և կանամիցինը ակտիվ են նաև տուբերկուլյոզի,
տուլյարեմիայի և ժանտախտի հարուցիչների նկատմամբ: Նեոմիցինը և
բոլոր երկրորդ, երրորդ և չորրոդ սերնդի ամինոգլիկոզիդները ակտիվ են
նաև Pseudomonas aeruginosa-ի նկատմամբ: Իզեպամիցինը ակտիվ է նաև
ացինետոբակտերիաների, ցիտրոբակտերների, լիստերիաների,
նոկարդիաների, մորգանելաների նկատմամբ: Պլազոմիցինը ակտիվ է
նույնիսկ MRSA և կարբապենեմների նկատմամբ կայուն
էնտերոբակտերիաների նկատմամբ:
75
Ֆարմակոկինետիկա: Գերազանցապես կիրառվում են հարմարսողական
ճանապարհով մ/մ, ն/ե` դանդաղ շիթային կամ կաթիլային՝ ինֆուզիայի
ձևով (30-60ր) կամ տեղային` քսուքների, որոշ դեպքերում նաև
մարսողական ճանապարհով (աղիներում տեղային ազդեցություն), քանի
որ վատ են ներծծվում աղիներից: Տեղաբաշխման ծավալը կազմում է
0,15-0,3լ/կգ՝ գերազանցապես տեղաբաշխվում են արյան պլազմայում
և/կամ արտաբջջային տարածությունում, ուստի գերդեղաչափման
պարագայում հեմոդիալիզի իրականացումը արդյունավետ է: Չեն
ներթափանցում բջիջներ, արդյունավետ չեն ներբջջային վարակների
դեպքում: Վատ են ներթափանցում արյուն-ուղեղային պատնեշով և
կրծքի կաթ: Ամինոգլիկոզիդները հեշտությամբ ներթափանցում են առատ
արյունամատակարարում և ինտենսիվ մետաբոլիզմ ունեցող
հյուսվածքներ՝ ըկերքային պատնեշ, ներքին ականջ և երիկամներ:
Ներքին ականջից և երիկամներից ամինոգլիկոզիդների
կիսաարտազատման ժամանակը կարող է հասնել մինչև 350 ժամ: Այդ
պատճառով ամինոգլիկոզիդներով բուժման կրկնակի կուրսը պետք է
նշանակվի առնվազն 4 շաբաթ անց։
Ամինոգլիկոզիդները չեն ենթարկվում կենսաձևափոխման,
հիմնականում արտազատվում են երիկամներով` անփոփոխ վիճակում:
Նախկինում երիկամների նորմալ ֆունկցիա ունեցող հիվանդների
շրջանում ամինոգլիկոզիդները հավասար դեղաչափերով նշանակվում
էին օրեկան 2-3 անգամ: Սակայն վերջին ուղեցույցների համաձայն

76
 առավել նպատակահարմար է օրեկան դեղաչափը ներարկել միանվագ՝
ն/ե: Դա ունի հետևյալ առավելությունները՝
✓ Ամինոգլիկոզիդները ցուցաբերում են դեղաչափ-կախյալ ազդեցություն:
Այս պարագայում ձևավորվում է առավել արագ և ուժեղ մանրէասպան
էֆեկտի զարգացում:
✓ Ամինոգլիկոզիդները ցուցաբերում են առավել արտահայտված
հետահակաբիոտիկային ազդեցություն:
✓ Նվազում է օտո- և նեֆրոտոքսիկ ազդեցությունների զարգացման
վտանգը:
Միևնույն ժամանակ բետա-լակտամային հակաբիոտիկների և
վանկոմիցինի հետ համատեղ կիրառելիս նկատվում է հակամանրէային
էֆեկտի զարգացման ուժեղացում՝ սիներգիզմի ձևավորում:

ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՑՈՒՑՈՒՄՆԵՐԸ
Սովորաբար, ամինոգլիկոզիդների ցուցումները ներառում են ինչպես
էմպիրիկ, այնպես էլ նպատակային բուժում: Քանի որ այս դեղերը
արդյունավետ են բազմադիմակայունություն ունեցող գրամ-բացասական
պաթոգենների նկատմամբ, ամինոգլիկոզիդները նշանակվում
են էմպիրիկ բուժման համար ծանր հիվանդությունների դեպքերում՝
1. Ինֆեկցիոն էնդոկարդիտ
2. Սեպսիս,
3. Բարդացած ներորովայնային վարակներ
4. Միզասեռական համակարգի բարդ վարակներ
77
 Այս պայմաններում ամինոգլիկոզոզները չպետք է օգտագործվեն ավելի
քան երկու օր` բարձր թունայնության պատճառով:
Նպատակային բուժման համար ամինոգլիկոզիդները ընդունվում են
ավելի քան 48 ժամ որպես վարակների համակցված բուժման մի մաս.
1. Բրուցելոզ
2. Լիսթերիոզ
3. ԿՆՀ-ի նոկարդիոզ
4. Pseudomonas aeruginosa-ով հարուցված վարակներ
Ամինոգլիկոզիդների մոնաթերապիան օգտագործվում է տուլարեմիայի,
դիմակայուն միկոբակտերիաների, Campylobacter-ի և Yersinia- ի կողմից
հարուցված վարակների ժամանակ, ինչպես նաև
բազմադիմակայունություն ցուցաբերող գրամ-բացասական
պաթոգենների դեմ:

ԿՈՂՄՆԱԿԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
1. Օտոտոքսիկ ազդեցություն: Ամինոգլիկոզիդները առաջացնում են
կորտիան օրգանի թելիկավոր բջիջների և լսողական նյարդի
դեգեներատիվ փոփոխություններ։ Ստրեպտոմիցինին և գենտամիցինին
առավելապես բնորոշ են վեստիբուլյար խանգարումները (քայլվածքի
փոփոխություններ), մյուս ամինոգլիկոզիդներին` կոխլեար
խանգարումներ (խլություն, մնչև մեկ տարեկան երեխաներին`
խուլհամրություն): Օտոտոքսիկ ազդեցության կանխման նպատակով

78
 զուգահեռաբար կարելի է կիրառել լիզոսոմալ թաղանթները
կայունացնող միջոցներ՝ կոկարբոքսիլազ, ադենոզինեռֆոսֆաթթու:
2. Նեֆրոտոքսիկ ազդեցություն, դարձելի ինտերստիցիալ նեֆրիտի
զարգացմամբ:
3. Նյարդամկանային հաղորդականության պաշարում (կուրարեանման
ազդեցություն), որն արտահայտվում է ստոծանու և այլ շնչառական
մկանների թուլության զարգացմամբ: Պայմանավորված է
ամինոգլիկոզիդների կողմից N-խոլինընկալիչների սինթեզի և նրանց՝
ացետիլխոլինի նկատմամբ զգայունության նվազմամբ:
4. Աղիների ներծծող ֆունկցիայի խանգարում և մալաբսորբցիայի
համախտանիշի զարգացում:
5. Պոլինևրիտներ:
6. Ֆլեբիտներ:
Առավել արտահայտված նեֆրո-, օտոտոքսիկ, ինչպես նաև
կուրարեանման ազդեցություններով օժտված է նեոմիցինը: Այդ
պատճառով կիրառվում է միայն ներքին ընդունման (էնտերիտներ,
աղիների սանացիա) և տեղային ձևով (պիոդերմիա, կոնյուկտիվիտներ):
Երկրորդային դիմակայունության զարգացման մեխանիզմներն են՝
• ամինոգլիկոզիդները քայքայող ֆերմենտների արտադրություն՝
ացետիլտրանսֆերազ, ֆոսֆոտրանսֆերազ, նուկլեոտիդիլտրանսֆերազ:
Նշված ֆերմենտներից յուրաքանչյուրը ունի 4-6 ենթատեսակ: Առաջին
սերնդի ամինոգլիկոզիդները զգայուն են 15 ֆերմենտների նկատմամբ,
երկրորդ սերունդը` 10, իսկ երրորդ և չորրոդ սերունդները` միայն 3
79
 ֆերմենտների նկատմամբ: Մինչդեռ պլազոմիցինը կայուն է նշված բոլոր
ֆերմենտների նկատմամբ: Ուստի եթե երրորդ սերնդի հակաբիոտիկը
արդյունավետ չէ, երկրորդ սերնդի և առավել ևս առաջին սերնդի
ամինոգլիկոզիդները չեն կարող լինել արդյունավետ: Ամենաարագը
զարգանում է «ստրեպտոմիցինային» տիպի երկրորդային
դիմակայունությունը: Նույնիսկ կարող են առաջանալ բակտերիաների
ստրեպտոմիցին-կախյալ տեսակներ, որոնց աճի և բազմացման համար
անհրաժեշտ է ստրեպտոմիցին:
• ռիբոսոմալ համապատասխան թիրախի կառուցվածքային
փոփոխություն
• ամինոգլիկոզիդները դեպի մանրէային բջիջ փոխադրող պորինային
անցուղիների կառուցվածքային փոփոխություն:
Բացառություն են նեոմիցինը և գենտամիցինը, որոնց նկատմամբ
երկրորդային դիմակայունությունը զարգանում է շատ դանդաղ։

SPECTINOMYCIN
Spectinomycin-ը ամինոցիկլիտոլային հակաբիոտիկ է, կառուցվածքով
մոտ է ամինոգլիկոզիդներին: Կապվելով մանրէի ռիբոսոմի 30S
ենթամիավորի հետ՝ ընկճում է սպիտակուցի սինթեզը: Ցուցաբերում է
մանրէականգ ազդեցություն, ազդեցության ոլորտը նեղ է, ակտիվ է
գերազանցապես Գրամ (-) մանրէների, հատապես գոնոկոկի նկատմամբ:
Կիրառվում է մ/մ ճանապարհով օրը մեկ անգամ, 48 ժամվա ընթացքում
արտազատվում է մեզով՝ անփոփոխ վիճակում: Հիմնական կիրառման
80
ցուցումն է այլ հակաբիոտիների նկատմամբ կայուն գոնոկոկով
հարուցված միզասեռական վարակները:

ՖՈՒԶԻԴԻԱԹԹՈՒ

Ֆարմակոդինամիկա: Ընկճում է բակտերիալ սպիտակուցների սինթեզը,

հանդիսանում է մանրէականգ հակաբիոտիկ: Ունի ազդեցության նեղ
ոլորտ, հիմնականում ակտիվ է Գրամ-դրական բակտերիաների (այդ
թվում MRSA), անաէրոբների (այդ թվում Clostridium difficle) նկատմամբ:
Ֆարմակոկինետիկա: Կիրառվում է մարսողական, հարմարսողական
(ն/ե) և տեղային ճանապարհներով։ Մարսողական ճանապարհով
կիրառման դեպքում լավ է ներծծվում: Զգալի քանակությունով
կուտակվում է ոսկրային հյուսվածքում: Վատ է ներթափանցում արյուն-
ուղեղային պատնեշով, լավ է ներթափանցում ընկերքային պատնեշով և
կրծքի կաթ։ Կենսաձևափոխվում է լյարդում և արտազատվում է լեղու
միջոցով:
Կողմնակի ազդեցությունները: Մաշկային յուրահատուկ ցան,
հիմնականում եղնջացանի տեսքով, դեղնախտ:
Կիրառման ցուցումները:
1. Պենիցիլինի նկատմամբ կայուն ստաֆիլոկոկերով (այդ թվում
MRSA) հարուցված՝ մաշկի և փափուկ հյուսվածքների վարակներ,
թոքաբորբ, օստեոմիելիտ, էնդոկարդիտ, սեպսիս:
2. Կեղծ թաղանթային կոլիտ (երկրորդ շարքի հակաբիոտիկ)։
81
Նկար 14: Սպիտակուցների սինթեզը ընկճող հակաբիոտիկներ

82
 ՆՈՒԿԼԵԻՆԱԹԹՈՒՆԵՐԻ ՍԻՆԹԵԶԸ ԸՆԿՃՈՂ ՀԱԿԱԲԻՈՏԻԿՆԵՐ
ՌԻՖԱՄԻՑԻՆՆԵՐ
Ռիֆամիցինների կիսասինթետիկ ածանցյալ է Rifampicin-ը, որը կարելի է
կիրառել նաև մարսողական ճանապարհով:
Ֆարմակոդինամիկա: Ռիֆամպիցինը ԴՆԹ-կախյալ ՌՆԹ-պոլիմերազի
մակարդակով ընկճում է ՌՆԹ-ի սինթեզը (նկար 15): Հանդիսանում է
մանրէականգ հակաբիոտիկ:
Ազդեցության ոլորտը լայն է: Ակտիվ է Գրամ-դրական, Գրամ-
բացասական մանրէների, քլամիդիաների, սիբիրյան խոցի, բորի,
տուբերկուլյոզի հարուցիչների, b տիպի հեմոֆիլի ցուպիկը և այլն
նկատմամբ:

Նկար 15: Ռիֆամիցինների ազդեցության մեխանիզմը

83
 Ֆարմակոկինետիկա: Ռիֆամպիցինը նշանակվում է մարսողական և
հարմարսողական ճանապարհներով։ Մարսողական ճանապարհով
կիրառելիս նշանակվում է ուտելուց 1-1,5 ժամ առաջ,
կենսապիտանելիությունը կազմում է 70%, 80-90%, անկայուն կերպով
կապվում է արյան պլազմայի սպիտակուցների հետ:
Ռիֆամպիցինը շատ լավ է ներթափանցում տարբեր հյուսվածքներ, նաև
արյուն-ուղեղային և ընկերքային պատնեշներ: Չի ներթափանցում կրծքի
կաթ: Նշանակվում է օրական 2-3 անգամ: Կենսաձևափոխումը
իրականանում է լյարդում, որի արդյունքում գոյանում է
դեզացետիլացված մետաբոլիտը, որը նույնպես օժտված է
հակաբակտերիալ ակտիվությամբ: Արտազատվում է լեղու միջոցով, նաև
անփոփոխ վիճակում։ Մինչև 60%, անփոփոխ վիճակում կարող է
արտազատվել նաև երիկամներով: Ռիֆամպիցինի երկարատև
կիրառման դեպքում զարգանում է կենսաձևափոխման արագացում
/ֆարմակոկինետիկ ընտելացում/:
ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՑՈՒՑՈՒՄՆԵՐԸ
Ռիֆամպիցինի հանդեպ զգայուն մանրէներով հարուցված վարակներ`
1. Տուբերկուլյոզ, բոր,
2. Ստաֆիլոկոկերի և հեմոֆիլի ցուպիկով հարուցված շնչուղիների
վարակներ
3. Հեմոֆիլի ցուպիկով և մենինգոկոկերով հարուցված մենինգիտ և
բակտերիակրության վերացում
4. Լեղուղիների և միզուղիների վարակներ
84
5. Օստեոմիելիտ
6. Էնդոկարդիտ:
ԿՈՂՄՆԱԿԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Ռիֆամպիցինը օժտված է մեծ թերապևտիկ ինդեքսով, կողմնակի
ազդեցություններն են`
1. Լյարդի դիսֆունկցիա
2. Միոպաթիա (մկանաթելերի ատրոֆիա)
3. Խորխի, արցունքի (այդ թվում նաև կոնտակտային լինզաների), մեզի
կարմիր գունավորում:
Ռիֆամպիցինի նկատմամբ երկրորդային դիմակայունությունը
զարգանում է շատ արագ: Այդ իսկ պատճառով հանդիսանում է
պահեստային հակաբիոտիկ:

ՏԵՂԱՅԻՆ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՀԱԿԱԲԻՈՏԻԿՆԵՐ

Mupirocin (Bactroban): Ընկճում է բակտերիաների սպիտակուցի սինթեզը:

Ցածր խտություններով ցուցաբերում է մանրէականգ, իսկ բարձր
խտություններով մանրէասպան ազդեցություն:
Կիրառվում է մաշկային և ներքթային ուղիներով` քսուքների ձևով,
ստաֆիլոկոկերով (այդ թվում MRSA) և β-հեմոլիտիկ ստրեպտոկոկերով
պայմանավորված է ինֆեկցիաների բուժման համար:

85
 ՀԱԿԱԲԻՈՏԻԿՆԵՐԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ԹԵՍՏԵՐԻ ՆՄՈՒՇՆԵՐ

1.Հակաբիոտիկի ճիշտ ընտրությունը կարելի է իրականացնել ելնելով`

1. ենթադրվող միկրոֆլորայից
2. հիվանդության կլինիկական պատկերից
3. հակաբիոտիկի կենսապիտանելիությունից
4. հիվանդության սեզոնայնությունից
5. հակաբիոտիկի ալբումինների հետ կապվելու ունակությունից
ա) 1, 3, 5 բ) բոլորը գ) 1, 2, 4 դ) 2, 3, 5
2.Հակաբիոտիկներին բնորոշ սպեցիֆիկ կողմնակի ազդեցություններին
են պատկանում`
1. սուպերինֆեկցիաներ
2. վիտամինային անբավարարություն
3. ալերգիկ ռեակցիաներ
4. օտոտոքսիկ ազդեցություն
5. ոսկրային հյուսվածքի ախտահարում
ա) 1, 2, 4 բ) բոլորը գ) 4, 5 դ) 2, 3, 5
3.Կենսասինթետիկ պենիցիլիններին բնորոշ է`
1. կայունություն β– լակտամազների նկատմամբ
2. բարձր ակտիվություն գրամ - բացասական կոկերի նկատմամբ
3. գերազանցապես հարմարսողական ուղիով կիրառում
4. կիրառման ցուցումներն են հանդիսանում դիֆտերիան, փայտացումը և
գազային գանգրենան
86
5. կիրառման ցուցումներն են հանդիսանում կապտաթարախածին
ցուպիկով պայմանավորված ինֆեկցիաները
ա) 1,3,5 բ) 2,3,4 գ) 3,4 դ) բոլորը ե) 1,2,4
4.Ստորև նշված բոլոր դրույթները բնորոշ են Carbenicillin – ին , բացի`
ա) ամպիցիլինին համանման ազդեցության ոլորտ
բ) պրոտեաների նկատմամբ ակտիվության բացակայություն
գ) հարմարսողական ճանապարհով կիրառում
դ) արյուն – ուղեղային պատնեշով վատ ներթափանցում
ե) 4 – 6 ժամ ազդեցության տևողություն
5.Իզոքսազոլպենիցիլիններին բնորոշ են`
1.ակտիվություն բենզիլիպենիցիլինի նկատմամբ կայուն ստաֆիլոկոկերի
նկատմսմբ
2. ազդեցության լայն ոլորտ
3. թթվակայունություն
4. կապտաթարախածին ցուպիկի նկատմամբ ակտիվություն
5. հիմնական ներկայացուցիչներին են պատկանում ամպիցիլինը,
ամոքսիցիլինը
ա) 1,2,3,5 բ) 2,4 գ) 1,2,4, դ) բոլորը ե) 1,3
6.Ամոքսիցիլինի և կլավուլանաթթվի համակցված դեղամիջոցն է`
ա) սումամեդ
բ) ֆուզիդիաթթու
գ) բիցիլին -5
դ) տազոբակտամ
87
ե) աուգմենտին
7.Առաջին սերնդի ցեֆալոսպորիններին բնորոշ է`
1. գրամ - դրական մանրէների նկատմամբ բարձր ակտիվություն
2. բակտերոիդների նկատմամբ բարձր ակտիվություն
3. 3 – 4 ժամ միջին թերապևտիկ խտության պահպանում
4. արյուն – ուղեղային պատնեշով վատ ներթափանցում
5. բարձր արդյունավետություն միզուղիների ինֆեկցիաների բուժման
համար
ա) 1, 3,4 բ) 2,3,5 գ) 3,5 դ) բոլորը ե) 1,2,3
8.Երրորդ սերնդի ցեֆալոսպորիններին բնորոշ է`
1. ակտիվություն կապտաթարախածին ցուպիկի նկատմամբ
2. արյուն – ուղեղային պատնեշով լավ ներթափանցում
3. 12 – 24 ժամ թերապևտիկ խտության պահպանում
4. արտազատում միայն լյարդի միջոցով
5.գերազանցապես գրամ – դրական մանրէների նկատմամբ
ակտիվություն
ա) բոլորը բ) 2,3 գ) 1,3,4 դ) 1,2,3
9.Երկրորդ սերնդի ցեֆալոսպորիններին բնորոշ է`
1. նեֆրոտոքսիկ ազդեցություն
2. առաջին սերնդի հետ համեմատած ցածր ակտիվություն գրամ –
դրական մանրէների նկատմամբ
3. էպօքսիդռեդուկտազ ֆերմենտի ընկճում
4. արյուն – ուղեղային պատնեշով լավ ներթափանցում
5. երիկամներով արտազատում

88
ա) բոլորը բ )1,4,5 գ) 2,3,5 դ) 2,4,5
10.Aztreonam - ին բնորոշ է`
ա) երկրորդային դիմակայունության արագ զարգացում
բ) գերազանցապես Գրամ - բացասական մանրէների նկատմամբ
ակտիվություն
գ) լավ ներթափանցում դեպի գլխուղեղ, բրոնխիալ արտադրուկ և
հարպտղային ջրեր
դ) բարձր թունայնություն
ե) ԴՆԹ–կախյալ ՌՆԹ պոլիմերազի ընկճում
11.Կարբապենեմների խմբին պատկանում է`
ա) Biciliin -1
բ) Aztreonam
գ) Cefepime
դ) Diltiazem
ե) Meropenem
12.Ամինոգլիկոզիդների ազդեցության մեխանիզմներին են պատկանում`
1. ռիբոսոմների 30S – ենթամիավորի հետ անդարձելիորեն կապում
2. ռիբոսոմների ֆունկցիոնալ վնասում
3. մՌՆԹ – ի արտածման խափանում
4. պոլիսոմների պատռում
5. ԴՆԹ – կախյալ ՌՆԹ պոլիմերազի ընկճում
ա)1,2,4 բ) 2,3,4,5 գ) 1,2,3,4 դ) բոլորը ե) 1, 4
13.Չորրորդ սերնդի ամինոգլիկոզիդ է`
ա) Streptomycin,

89
բ) Neomycin
գ) Gentamicin
դ) Amikacin
ե) Isepamycin
14.Ստրեպտոմիցինը`
1. ակտիվ է տուլյարեմիայի, ժանտախտի հարուցիչների նկատմամբ
2. արագ է զարգացնում երկրորդային դիմակայունություն
3. վատ է ներծծվում աղիներից
4. հիմնականում կիրառվում է տուբերկուլյոզի բուժման համար
5. դեղաչափվում է միավորներով
ա) 2,4,5 բ) բոլորը գ) 3,5 դ)1,3
15.Նշեք այն դեղը, որը մանրէասպան է, ազդեցության մեխանիզմն է
սպիտակուցների սինթեզի ընկճումը, ազդեցության ոլորտը լայն է,
ա) իզեպամիցին
բ) բենզիլպենիցիլլին
գ) տետրացիկլին
դ) ամպիցիլին
ե) ազտրեոնամ
16.Մակրոլիդների ազդեցության ոլորտը ներառում է բոլորը, բացի`
ա) տուբերկուլյոզի և բորի միկոբակտերիաներ
բ) Գրամ - դրական ցուպիկներ
գ) Գրամ - բացասական կոկոբակտերիաներ
դ) նեյսերիաներ
90
ե) Գրամ - դրական կոկեր
17.Մակրոլիդներին բնորոշ են`
1. ռիբոսոմների 50 – S - ենթամիավորների հետ անդարձելիորեն կապում
2. գերազանցապես հարմարսողական ճանապարհով կիրառում
3. բարձր թունայնություն
4. երկրորդային դիմակայունության արագ զարգացում
5. բարձր տեղաբաշխման ծավալ
ա) 1,2,3 բ) 2,3 գ) 3,5 դ) բոլորը ե) 4,5
18.Մակրոլիդների կիրառման ցուցումներն են`
1. կապույտ հազ
2. դիֆտերիա
3. միկոպլազմային թոքաբորբ
4. առաջնային սիֆիլիս
5. խոլեցիստիտ
ա) 1,3,4,5 բ) բոլորը գ) 2,3,4 դ) 2,4,
19.Բնական տետրացիկլին է`
ա) Methacycline
բ) Tetracycline
գ) Dօxycycline
դ) Minօcycline
ե) Demeclօcycline
20.Տետրացիկլինային շարքի հակաբիոտիկներին բնորոշ են`
1. ռիբոսոմների 30 – S ենթամիավորի հետ դարձելիորեն միացում
91
2. փՌՆԹ – ի ռիբոսոմի հետ միացման խափանում
3. ազդեցության լայն ոլորտ
4. սննդամթերքի բաղադրիչների /երկաթ, կալցիում, ալյումինիում/ հետ
չներծծվող կոմպլեքսների առաջացում
5. բարձր թունայնություն
ա) 1,2,4 բ) 2,3,4 գ) 1,2 դ) բոլորը ե) 3,5
21.Գերազանցապես լեղու միջոցով արտազատվող տետրացիկլինային
հակաբիոտիկ է`
ա) Tetracycline
բ) Methacycline
գ) Oxytetracycline
դ) Minօcycline
ե) Demeclօcycline
22.Տվյալ հակաբիոտիկը ընկճում է մանրէների սպիտակուցի սինթեզը,
ունի ազդեցության լայն ոլորտ, կողմնակի ազդեցություններից է ոսկրային
հյուսվածքի ախտահարումը`
ա) լևոմիցետին – սուկցինատ
բ) մետացիկլին
գ) էրիթրոմիցին
դ) գենտամիցին
ե) աուգմենտին

92
23.Բոլորը հանդիսանում են քլորամֆենիկոլի կիրառման ցուցումները,
բացի`
ա) բակտերիալ մենինգիտ
բ) տիֆոիդ տենդ
գ) վերին շնչուղիների ինֆեկցիաներ հարուցված Գրամ – դրական
կոկերով
դ) յերսինիոզ
ե) բրուցելյոզ
24.Vancօmycin – ը`
1. հանդիսանում է գլիկոպեպտիդային շարքի հակաբիոտիկ
2. ընկճում է ԴՆԹ – կախյալ ՌՆԹ պոլիմերազը
3. կիրառվում է գերազանցապես ն/ե ճանապարհով
4. կողմնակի ազդեցություններից է “կարմիր մարդու” համախտանիշը
5. կիրառվում է կեղծ թաղանթային կոլիտների բուժման համար
ա) 1,3,4,5 բ) 2,5 գ) 2,4 դ) բոլորը

93
 ՍԻՆԹԵՏԻԿ ՀԱԿԱՄԱՆՐԷԱՅԻՆ ՔԻՄԻՈԹԵՐԱՊևՏԻԿ ԴԵՂԵՐ

Ի տարբերություն հակաբիոտիկների այս դեղերը ստացվում են միայն

քիմիական սինթեզի ճանապարհով, բնության մեջ նման միացություններ
հայտնաբերված չեն: Այս խմբին են պատկանում` սուլֆոնամիդները,
քվինոլոնները, նիտրոֆուրանները, նիտրոիմիդազոլները և այլն:

ՍՈՒԼՖՈՆԱՄԻԴՆԵՐ

Սուլֆոնամիդները պարաամինոբենզոաթթվի (ՊԱԲԹ) սինթետիկ

համանմաններ են՝ հակամանրէային ազդեցությամբ օժտված:
Թարախածին բակտերիալ վարակի նկատմամբ արտահայտված
հակամանրէային ազեցությամբ առաջին սինթետիկ դեղն էր պրոնտոզիլ
կարմիրը (Domagk, 1939թ. Նոբելյան մրցանակ): Ներկայումս
սուլֆոնամիդների կիրառելիությունը կլինիկական պրակտիկայում
աստիճանաբար նվազում է:
Դասակարգումը՝
Ա. Ներքին ընդունման ներծծվող սուլֆոնամիդներ
Sulfamethoxazole, Sulfadiazine, Sulfadoxine
Ա.1 Տրիմետոպրիմի հետ զուգակցված սուլֆոնամիդներ
(Sulfamethoxazole+Trimethoprim)՝

Co-Trimoxazole (Bactrim, Biseptol) (առկա է նաեւ Sulfamethoxazole-ի և

Trimethoprim-ի զուգորդման ն/ե ներմուծման լուծույթ)

Բ. Ներքին ընդունման չներծծվող սուլֆոնամիդներ

Sulfasalazine
94
Գ. Տեղային կիրառման սուլֆոնամիդներ
Sulfacetamide, Мafenide acetate, Silver sulfadiazine
Ֆարմակոդինամիկա: Սուլֆոնամիդները բակտերիալ բջջում ընկճում են
ֆոլաթթվի սինթեզը: Ֆոլաթթուն անհրաժեշտ է պուրինների և
նուկլեինաթթուների սինթեզի, հետևաբար՝ բակտերիաների աճի և
բազմացման համար։
Բակտերիաների մեծամասնությունը կարող է օգտագործել միայն
սեփական սինթեզված ֆոլաթթուն, վերջինիս սինթեզը իրականանում է
հետևյալ փուլերով՝
1. Պարաամինոբենզոաթթուն (ՊԱԲԹ) դիհիդրոպտերիդինի հետ
դիհիդրոպտերոատսինթետազի մասնակցությամբ առաջացնում է
դիհիդրոպտերոաթթուն։
2. Դիհիդրոպտերոաթթուն, գլյուտամինաթթվի հետ միանալով,
առաջացնում է դիհիդրոֆոլաթթու:
3. Դիհիդրոֆոլաթթուն դիհիդրոֆոլատռեդուկտազի ազդեցությամբ
ենթարկվում է վերականգնման և վերածվում ակտիվ

95
ձևի`տետրահիդրոֆոլաթթվի:

1. Սուլֆոնամիդները (ՍԱ) ՊԱԲԹ-ի կառուցվածքային համանմաններ

են: ՍԱ-ները մրցակցային կերպով ընկճում են
դիհիդրոպտերոատսինթետազը, արդյունքում՝ խաթարում ֆոլաթթվի
սինթեզը և ցուցաբերում մանրէականգ ազդեցություն։ Հնարավոր է նաև
ՍԱ-ի մոլեկուլի կլանմամբ թերի ֆոլաթթվի սինթեզ:

2. Տրիմետոպրիմը ընկճում է դիհիդրոֆոլատռեդուկտազ (ԴՀՖՌ)

ֆերմենտը: Այդ իսկ պատճառով տրիմետոպրիմի հետ զուգակցված
սուլֆոնամիդների ազդեցության ոլորտը շատ ավելի լայն է և ընդգրկում է
այն մանրէները, որոնք իրենց կենսագործունեության համար կարող են
օգտագործել նաև պատրաստի՝ արտածին ֆոլաթթուն: Բացի այդ, այս
դեպքում դեղաբանական ազդեցությունը դառնում է մանրէասպան:

96
Թարախային և մեռուկացված հյուսվածքներում սուլֆանիլամիդների
արդյունավետությունը էականորեն նվազում է, քանի որ այս օջախները
պարունակում են մեծ քանակությամբ ՊԱԲԹ:

ՊԱԲԹ ածանցյալ էսթերային տեղային անզգայացնողների հիդրոլիզի

արդյունք ՊԱԲԹ-ն մրցակցային ձևով նվազեցնում է սուլֆոնամիդների
հակամանրէային ազդեցությունը:

Սուլֆոնամիդների ազդեցության ոլորտը լայն է`

1. Ախտածին կոկեր, գազային գանգրենայի, սիբիրյան խոցի,
դիֆտերիայի հարուցիչներ, աղիքային Գր (-) ցուպիկների, որոշ ՍԱ-ներ
ակտիվ են նաև խլամիդիաների, և որոշ նախակենդանիների նկատմամբ:
Անաէրոբների նկատմամբ ակտիվությունը թույլ է, ռիկեթսիաների և
կապտաթարախածին ցուպիկի նկատմամբ համականրէային
ազդեցությունը բացակայում է:
2. Տրիմետոպրիմի հետ կոմբինացաված սուլֆոնամիդները ակտիվ են
նաև պնևմոցիստների, հեմոֆիլիկ ցուպիկի, լեգիոնելաների և
ակտինոմիցետների նկատմամբ:

Ռեզորբտիվ ազդեցության սուլֆոնամիդներ: Ֆարմակո-կինետիկա:

Ներքին ընդունման ներծծվող սուլֆոնամիդները բավականին լավ են
ներծծվում ստամոքս-աղիքային ուղուց և տեղաբաշխվում օրգանիզմի
հյուսվածքներում ու հեղուկներում (այդ թվում անցնում ԿՆՀ և ուղեղ-
ողնուղեղային հեղուկ), անցնում են ընկերքով: Արյան պլազմայի
սպիտակուցների հետ կապվում են 20-90%-ով: Ենթարկվում են մասնակի
97
ացետիլացման և գլյուկուրոնացման լյարդում: ՍԱ-ները և դրանց ակտիվ
մետաբոլիտները արտազատվում են օրգանիզմից մեզով, հիմնականում
կծիկային քամազատմամբ: Երիկամային անբավարարությամբ
հիվանդների շրջանում ՍԱ-ների դեղաչափն անհրաժեշտ է նվազեցնել:
Կիրառման հիմնական ցուցումներ: Օտիտ և շնչուղիների ինֆեկցիաներ,
միզուղիների ինֆեկցիաներ:
Ներկայումս ռեզորբտիվ ազդեցությամբ սուլֆոնամիդները կիրառվում են
գերազանցապես ԴՀՖՌ-ընկճողների հետ զուգակցված: Նախկինում
զգայուն կոկերը ներկայումս հիմնականում դրսևորում են
դիմակայունություն ՍԱ-ների նկատմամբ:
Тrimethoprim+sulfamethoxazole զուգակցումը համարվում է ընտրության
միջոց պնևմոցիստային թոքաբորբի, տոքսոպլազմոզի և նոկարդիոզի
դեպքում:
Sulfadiazine+pyrimethamine (մեկ այլ ԴՀՖՌ-ընկճող) զուգակցումը սուր
տոքսոպլազմոզի բուժման առաջին շարքի միջոց է:
Sulfadoxine+pyrimethamine զուգորդումը երկրորդ շարքի միջոց է
մալարիայի բուժման համար:
***
Ներքին ընդունման չներծծվող դեղ Sulfasalazine-ը լայնորեն
օգտագործվում է խոցային կոլիտի, էնտերիտի և աղիների այլ բորբոքային
հիվանդությունների բուժման համար:

98
Տեղային կիրառման սուլֆոնամիդներ: Արծաթի սուլֆադիազինը (Silver
sulfadiazine) նվազ թունային տեղային ազդեցությամբ սուլֆոնամիդներից
է: Մոլեկուլում առկա արծաթի ատոմն իր լուման է ներդնում
հակամանրէային ազդեցության մեջ: Արծաթի սուլֆադիազինը
գերադասվում է այրվածքային վերքերի վարակային բարդությունները
կանխելու համար:

Սուլֆոնամիդների կողմնակի ազդեցությունները

Պատմականորեն սուլֆոնամիդային խումբ պարունակող դեղերը՝
ներառյալ քննարկվող հակամանրէային միջոցները, միզամուղները,
դիազօքսիդը և սուլֆոնիլմիզանյութի ածանցյալ հիպոգլիկեմիկ
միջոցները, բնութագրվում են որպես խաչաձև ալերգածին: Սակայն
վերջին տարիների տվյալները վկայում են որ ընդունված կարծրատիպը
չափազանցված է:
Հաճախ հանդիպող կողմնակի էֆեկտներից են տենդը, մաշկացանը,
էքսֆոլիատիվ դերմատիտը, լուսազգայունությունը, եղնջացանը,
Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ: Հնարավոր է ստոմատիտ, գինգիվիտ,
արյան համակարգի և լյարդի ֆունկցիայի խանգարումներ:
Միզուղիներ: Սուլֆոնամիդները չեզոք և թթվային մեզի պայմաններում
պրեցիպիտացիայի արդյունքում կարող են նպաստել
բյուրեղամիզության, արյունամիզության, նույնիսկ միզուղիների
խցանման (հատկապես Sulfadiazine-ը և Sulfamethoxazole-ը հազվադեպ՝
Sulfisoxazole-ը): Այս կողմնակի էֆեկտի հավանականություն աճում է

99
դեղաչափի ավելացման և ընդունվող հեղուկների ցածր ծավալի դեպքում:
Բուժումը ներառում է ընդունվող հեղուկների ծավալի ավելացում և մեզի
հիմնայինացում նատրիումի բիկարբոնատի լուծույթի ներարկմամբ:
Արյունաստեղծման խանգարում: ՍԱ-ները կարող են առաջացնել
հեմոլիտիկ (Գ6ՖԴՀԳ ֆերմենտի դեֆիցիտի դեպքում) կամ ապլաստիկ
անեմիաներ, գրանուլոցիտոպենիաներ, թրոմբոցիտոպենիաներ:
Հղիության վերջին շաբաթներում ՍԱ-ների կիրառումը կարող է
ավելացնել նորածինների կորիզային դեղնուկի վտանգը:
Տրիմետոպրիմի հետ զուգակցված դեղերին բնորոշ կողմնակի
էֆեկտներից են նաև ֆոլաթթվի անբավարարության նշանները (նեյտրո-,
լեյկո-, թրոմբոցիտոպենիաներ, մեգալոբլաստային սակավարյունություն,
հիպոտրոֆիա, սպերմատոգենեզի խանգարումներ, արատածին
ազդեցություն):
***
Սուլֆոնամիդների նկատմամբ երկրորդային դիմակայունությունը
զարգանում է բավականին արագ:
Դիմակայունության մեխանիզմներն են`
1. միկրոօրգանիզմների կողմից պարաամինոբենզոաթթվի
արտադրության խթանում,
2. սուլֆոնամիդ-ռեզիստենտ դիհիդրոպտերոատսինթե-տազի
արտադրություն,
3. տրիմետոպրիմ-ռեզիստենտ դիհիդրոֆոլատռեդուկ-տազի
արտադրություն,
100
4. սուլֆոնամիդների և տրիմետոպրիմի նկատմամբ մանրէային բջջի
թաղանթների փաթանցելիության նվազում:
Թեմային առնչվող թեստերի նմուշներ

Սուլֆամեթօքսազոլի ազդեցության մեխանիզմն է.

ա) Ցիտոպլազմատիկ թաղանթի թափանցելիության մեծացում
բ) Բջջապատի սինթեզի երրորդ փուլի ընկճում
գ) ԴՆԹ-գիրազի ընկճում
դ) Դիհիդրոպտերոատսինթետազի ընկճում
ե) Դիհիդրոֆոլատռեդուկտազ ֆերմենտի ընկճում
Սուլֆոնամիդների կողմնակի էֆեկտներն են.
1. Բյուրեղամիզություն
2. Արյունաստեղծման խանգարում
3. Օտոտոքսիկ ազդեցություն
4. Անտաբուսանման ռեակցիա
5. Տերատոգեն ազդեցություն
ա) 3,4,5 բ) 2,3,4 գ)1,3,4 դ) 1,2,5
Տեղային կիրառման սուլֆոնամիդների շարքն է.
ա) Sulfamethoxazole, Sulfisoxazole
բ) Sulfacetamide, Silver sulfadiazine
գ) Co-Trimoxazole, Sulfadiazine
դ) Sulfasalazine, Sulfadoxine

101
 ՔՎԻՆՈԼՈՆՆԵՐ
Քվինոլոնային կառուցվածքով հակամանրէային դեղերից առաջինը՝
նալիդիքսաթթուն (գերացանցապես Գ (-) մանրէների նկատմամբ ակտիվ)
կլինիկական պրակտիկա ներդրվեց 1960-ականների կեսերին:
Հետագայում, 1980-ականներից քվինոլոնների մոլեկուլում ֆտորի
ատոմների ներդրմամբ և այլ մոդիֆիկացիաների արդյունքում
ստացվեցին ֆտորքվինոլոնները, որոնք դրսևորեցին առավել բարձր
ակտիվություն, ընդլայնված ոլորտ, դիմակայունություն դանդաղ
զարգացում, բարելավված հյուսվածքային թափանցելիություն և ավելի
լավ տանելիություն: Քվինոլոնները ընկճում են մանրէների ԴՆԹ-գիրազը՝
ցուցաբերելով մանրէասպան ազդեցություն։

Ելնելով քվինոլոնների ազդեցության ոլորտից, երկրորդային

դիմակայունության զարգացման արագությունից, ֆարմակոկինետիկ
ցուցանիշներից, կողմնակի ազդեցություններից և կիրառման
ցուցումներից՝ տարբերում են չորս սերնդի քվինոլոններ (ըստ R.
Quintilliani-ի):
Դասակարգում
1. Առաջին սերունդ՝ ֆտոր չպարունակող քվինոլոններ -Nalidixic acid
(Negram), Pipemidic acid (Palin), Oxolinic acid (Gramurin), Nitroxoline (5-
НОК)
2. Երկրորդ սերունդ «Գրամ-բացասական Ֆտորքվինոլոններ» -
Ciprofloxacin, Оfloxacin, Norfloxacin, Pefloxacin, Lomefloxacin

102
3. Երրորդ սերունդ «ռեսպիրատոր Ֆտորքվինոլոններ» -Levofloxacin,
Sparfloxacin, Tosufloxacin
4. Չորրորդ սերունդ «ռեսպիրատոր+հակաանաէրոբ
ֆտորքվինոլոններ» - Moxifloxacin, Gatifloxacin

Առաջին սերնդի քվինոլոններ

Նալիդիքսաթթվի (Nalidixic acid) ազդեցության ոլորտը նեղ է (Գ(-)
մանրէներ E. coli, Proteus, Klebsiella, Enterobacter, Shigella, բայց ոչ
Pseudomonas): Ընկճում է մանրէների ԴՆԹ-գիրազը՝ ցուցաբերելով
մանրէասպան ազդեցություն:

Ներքին ընդունման դեպքում լավ է ներծծվում, զգալի չափով կապվում է

արյան պլազմայի սպիտակուցների հետ, մասամբ կենսաձևափոխվում է
լյարդում՝ առաջացնելով ակտիվ մետաբոլիտ
(հիդրօքսինալիդիքսաթթու) որը վատ է ներթափանցում տարբեր
հյուսվածքներ և հեղուկ միջավայրներ, հիմնականում արտազատվում է
երիկամների միջոցով: Մեզում ստեղծվում է բարձր (20–50 անգամ
պլազմայի խտությունը գերազանցող) խտություն:
Կիրառում: 1. Որպես ուրոսեպտիկ՝ միզուղիների մանրէային բորբոքային
հիվանդությունների դեպքում (եթե որոշված է ֆլորայի զգայունությունը):
2. Երբեմն օգտագործվում է մանրէային փորլուծության դեպքում:

103
 Կողմնակի ազդեցությունները հազվադեպ են:
1. ալերգիկ ռեակցիաներ (ցան, եղնջացան), ֆոտո-դերմատոզներ,
փորլուծություն,
2. անքնություն, կարճատև և անցողիկ բնույթի տեսողության
սրության իջեցում, լուսա¬վախություն
3. հեպատոտքսիկություն, Գ6ՖԴՀԳ դեֆիցիտի դեպքում` հեմոլիզ:
2018 թ. նոյեմբերին ԵՄ դեղերի շրջանառության կարգավորիչը, 21-ամսյա
մշտադիտարկման արդյունքում վերանայել է <<հին>> քվինոլոնների անվտանգային
բնութագիրը (կասեցվել է Nalidixic acid and Pipemidic acid - դեղերի համաեվրոպական
գրանցումը):

Երկրորդային դիմակայունությունը զարգանում է շատ արագ:

Մեխանիզմներն են 1. մանրէի կողմից քվինոլոնի նկատմամբ նվազ
զգայուն ԴՆԹ-գիրազի ձեռքբերում և 2. քվինոլոնի նկատմամբ մանրէի
թափանցելիության նվազեցումը:

ֆտորքվինոլոններ
Ֆարմակոդինամիկա: Ֆտորքվինոլոնները ընկճում են ԴՆԹ-գիրազը (II
տիպի տոպոիզոմերազ, հիմնական թիրախ): Այս ֆերմենտը մանրէի
օրգանիզմում ապահովում է`
▪ ԴՆԹ-ի մոլեկուլի պատռում` ազատ վերջավորությունների գոյացմամբ,
▪ ԴՆԹ-ի շղթաների ապաոլորում՝ ինֆորմացիայի ընթերցման համար,
▪ ԴՆԹ-ի պատռված վերջավորությունների կարում և քրոմոսոմում դրա
վերջնական տեղադրում:

104
Բացի վերոհիշյալ մեխանիզմից, որոշ ֆտորքվինոլոններ կարող են
ընկճել նաև IV տիպի տոպոիզոմերազը, որը պոկում և առանձնացնում է
դուստր ԴՆԹ-ի թելերը՝ բաժանելով դրանց գոյացող դուստր բջիջներին
(հանդիսանում է ֆտորքվինոլոնների համար Գ(+) մանրեների
օրգանիզմում հիմնական թիրախ):
Դեղաբանական ազդեցությունը մանրէասպան է: Հատկապես ակտիվ են
արագ բազմացող մանրէների նկատմամբ: Բացի այդ ընկճում են
մանրէների կողմից էկզոտոքսինների մակածումը, ցուցաբերում են
արտահայտված հետհակաբիոտիկային ազդեցություն (5-11 ժամ):
Ազդեցության ոլորտը: Ֆտորքվինոլոնները օժտված են ուլտրալայն
ազդեցության ոլորտով: Ֆտորքվինոլոնների նկատմամբ տարբեր
միկրոօրգանիզմների ակտիվությունը ներկայացված է ստորև բերվող
աղյուսակում:

Ֆտորքվինոլոնների Ֆտորքվինոլոնների Ֆտորքվինոլոնների

նկատմամբ բարձր նկատմամբ միջին նկատմամբ ցածր
աստիճանի աստիճանի աստիճանի
զգայունություն զգայունություն զգայունություն
ցուցաբերող մանրէներ ցուցաբերող մանրէներ ցուցաբերող
մանրէներ
E. coli Pseudomonas aeruginosa Strep. Pyogenes
K. pneumoniae Staph. Aureus (ներառյալ Strеp. Faecalis
Enterobacter MRSA) Strep. Pneumoniaе
Salmonella typhi Staph. Epidermidis Mycoplasma,
այլ սալմոնելաներ Legionella, Brucella Chlamydia
Shigella Listeria Mycobact. Kansasi
Proteus Mycobact. tuberculosis Mycobact. avium
Neisseria gonorrheaе
N. meningitis

105
H. influenza
Yersinia enterocolitica
Vibrio cholerae

Ֆարմակոկինետիկա: Ֆտորքվինոլոնները կարող են կիրառվել

մարսողական, տեղային /աչքի, ականջի, քթի կաթիլներ, քսուկներ/
ճանապարհներով և ն/ե:

Մարսողական ճանապարհով կիրառման դեպքում կենսա-

պիտանելիությունը բարձր է (60-100%): ֆտորքվինոլոնների հաբերը չի
կարելի ծամել, խմել կաթով կամ յոգուրտով, միաժամանակ ընդունել
անտացիդներ, սուկրալֆատի և երկաթի դեղեր, քանի որ այս դեպքերում
կենսապիտանելիությունը զգալիորեն նվազում է: Կապվում են արյան
պլազմայի սպիտակուցների հետ (մինչև 40%): Շատ լավ են
ներթափանցում տարբեր հյուսվածքներ և հեղուկ միջավայրներ, բջիջներ,
ընկերքային պատնեշ և մայրական կաթ (նաև կոչվում են
«համակարգային» քվինոլոններ): Բավարար բուժիչ դեղաչափերով
արյուն-ուղեղային պատնեշով առավել լավ ներթափանցում են
օֆլոքսացինը, ցիպրոֆլոքսացինը, պեֆլոքսացինը: Կենսաձևափոխումը
հիմնականում իրականանում է լյարդում, իսկ արտազատումը` լեղու և
մեզի միջոցով: Բացառություն են կազմում օֆլոքսացինը և
լոմեֆլոքսացինը, որոնք գերազանցապես արտազատվում են մեզի
միջոցով` անփոփոխ վիճակում: Կիրառվում են օրեկան 1-2 անգամ:

106
 Կիրառման ցուցումները: Ֆտորքվինոլոնները հանդիսանում են խոր
պահեստային հակամանրէային դեղեր և կիրառվում են միայն այն
դեպքում երբ այլ հակամանրէային դեղերը արդյունավետ չեն: Դրանք
գերացանցապես կիրառվում են `
1. բազմադեղորայքակայուն մանրէներով հարուցված բարդացած ծանր
թարախային, վիրաբուժական, ինչպես նաև միզուղիների ինֆեկցիաներ,
2. սեպսիսի, մենինգիտի, պերիտոնիտի, օստեոմիելիտի էմպիրիկ բուժում,
3. քրոնիկ բակտերիալ վարակների երկարատև բուժում (տուբերկուլյոզ,
մուկովիսցիդոզ և այլն):
Կողմնակի ազդեցությունները: Ֆտորքվինոլոնները օժտված են ցածր
թունայնությամբ, կողմնակի ազդեցություններից են՝
1. ալերգիկ ռեակցիաներ, ֆոտոսենսիբիլիզացիա,
2. անքնություն, տրամադրության փոփոխություններ,
ապակողմնորոշում,
3. շատ հազվադեպ սակավարյունություն, թրոմբոցիտո-պենիաներ,
4. մկանա- և հոդացավեր, ջլաբորբ, ջլերի պատռվածք,
5. շատ հազվադեպ լյարդի (արյան մեջ տրանսամի-նազների
մակարդակի բարձրացում) և երիկամների ֆունկցիոնալ խափանումներ,
որոնք կարող են արտահայտվել ինտերստիցիալ նեֆրիտով, անցողիկ
բյուրեղամիզությամբ:
Անվտանգության նկատառումներով 2018 թ. ԵՄ դեղերի շրջանառության կարգավորիչի
կողմից սահմանափակվել է ֆտորքվինոլոնների կիրառման շրջանակը:

107
Երկրորդային դիմակայունությունը զարգանում է շատ դանդաղ:
Մեխանիզմներն են՝ 1. թիրախ ֆերմենտի ֆտորքվինոլոն կապող կայքի
փոփոխություն, 2. դեղի նկատմամբ մանրէային թաղանթների
թափանցելիության նվազում:

Թեմային առնչվող թեստերի նմուշներ

1.Ընտրեք առաջին սերնդի քվինոլոններին բնորոշ ճիշտ

հատկությունները.
1. Կիրառվում են համակարգային վարակի դեպքում
2. Դեղաբանական ազդեցությունը մանրէասպան է
3. Երկրորդային դիմակայությունը զարգանում է արագ
4. Գերազանցապես ազդում են գրամ-բացասական մանրէների վրա
ա) 2,3,4 բ) 1,2,3 գ) 3,4 դ) 1,2
2.Ֆտորքվինոլոնները տարբերվում են առաջին սերնդի քվինոլոններից
բոլոր նշված դրույթներով, բացի.
ա) Ընկճում են և II և IV տիպի տոպոիզոմերազները
բ) Օժտված են փաքր տեղաբաշխման ծավալով
գ) Ազդեցության ոլորտը շատ լայն է
դ) Դիմակայունությունը զարգանում է դանդաղ
3.ֆտորքվինոլոնների կողմնակի էֆեկտներն են բոլորը, բացի.
ա) Ալերգիկ ռեակցիաներ
բ) Ֆոտոսենսիբիլիզացիա
գ) Հազվադեպ լյարդի և երիկամների ֆունկցիոնալ խափանումներ
դ) Օտոտոքսիկություն

108
109