1.Հասկացություն ներազդման մասին.

Ներազդման
ներքին կառուցվածքը։
Հոգեբանական ներազդումը մի գործընթաց է, որի ժամանակ տեղի է ունենում
մեկ ուրիշի վարքագծի, դիրքորոշումների, պատկերացումների , արժեքների
փոփոխություն այլ մարֆկանց միջոցով։ Ներազդում կա միշտ և ամենուր։
Հոգեբանական ներազդման մեջ մասնակցում են 2 կողմ.
1.Նախաձեռնող֊որը ձգտում է ազդել ուրիշի վրա
2.Ստացող֊ում ուղղված է ներազդումը
Նախաձռռնողը և ստացողը կարող են լինել ինչպես անհատներ, այնպես էլ
խմբեր։ Նրանք կարող են անընդհատ տեղերով փոխվել
հակադարձ ներազդման շնորհիվ։ Միջանձնային շփման և հաղորդակցման ժամանակ ,
տեղի է ունենում փոխներգործություն և շատ դեպքերում մարդը հանդիսանում է , թե՛
ներազդող, թե՛ ստացող։
Ներազդման գործընթացում ոչ պակաս կարևոր է նաև երկու կողմերի փոփոխման
հարցը:Նրանք երկուսն էլ միմյանց վրա ներազդում են,բայց նախաձեռնողը ավելի մեծ
շանսեր և առավելություններ ունի առաջին հերթին նրա համար,որ նա պատրաստվելու
համար ավելի շատ ժամանակ ունի:
Ներազդման էֆֆեկտիվությունը կապված թ բարձր սոցիալական կարգավիճակի ,
հեղինակության և ինքնավստահության հետ։ Հոգեբանական ներազդումը կարող է
փոխել անձի աշխարհայացքը, արժեքային համակարգը, մոտիվները , հուզական
վիճակը, վարքը, վերաբերմունքը։
Հոգեբանական ներազդման հիմնական եղանակներն են.
[ ] Համոզում
[ ] Ներշնչում
[ ] Խնդրանք
[ ] Ինքնաներկայացում
[ ] Մերժում
[ ] Վստահում
[ ] Դեստրուկտիվ քննադատություն և այլն։
Սրանց կողքին կարելի է դասել նաև նեյրոլինգվիստիկ ծրագրավորումը , լուրերը ,
նորաձևությունը և այլն։
Ներազդումը կարող է լինել կառուցողական և դեստրուկտիվ
կախված դրա թողած ազդեցությունից։
Ներազդումը կարող է լինել բացահայտ և թաքնված։ Բացահայտի դեպքում
նռրազդման գործընթացը և նախաձեռնողի նպատակները հայտնի են , իսկ
թաքնվածի դեպքում
ոչ։Երբ Մարդը կամ սոց խումբը հրաժարվում են ենթարկվել կարող ենք դա կոտրել երկու
միջոցով՝ստիպել և թաքցնել ներազդումը,երկրորդն անելը ավելի հեշտ է:
Բացահայտ են
համոզումը, ներշնչումը, խնդրանքը, թաքնված է
մանիպուլյացիան։ Թաքնված ներազդման դեպքում կարող է թաքնված լինել լավ , բարի
նպատակ (օր.
թերապևտիկ աշխատանք, կրթական ոլորտ)։
Մարդու կամքին հակառակ թաքնված կառավարումը, որը չի գիտակցվում և
վնաս է պատճառում, կոչվում է մանիպուլյացիա։ Թաքնված կառավարումը
լինում է`
[ ] Կառուցողական֊ագրեսատորը շահում է, օգուտ ստանուն
[ ] Մանիպուլյատիվ֊մանիպուլյատորի շահում, ագրեսատորի պարտություն
Մարդը ներազդման ենթարկվող հեշտ թիրախ է։ Այս փաստը կարելի է
օգտագործել տարբեր նպատակներով տիրապետելով ներազդման
մեխանիզմներին։ Սակայն, հաճախ ներազդումը դուրս է գալիս իր սահմաններից
ներազդողը օգտագործում է ներազդումը իր շահերի համար։ Ներազդման
ժամանակ թիրախավորված են լինում կամ մեր ներքին հույզերը , կամ
համոզմունքները, կամ վարքը։
2. Ներազդման մոդելը
Մոդելը մի կառուցվածք է որը կամ փոխարինում է իրականին կամ
ընդօրինակումն է նրան:
Արդյունավետ հոգեբանական ազդեցության (ազդեցության) մոդելը մշակելիս
մենք ելնում ենք հետևյալ նկատառումներից.

 Հոգեբանական ազդեցությունը պետք է դիտարկել որպես փակ

համակարգ, որի կառուցվածքային բաղադրիչները համակցված են մեկ
ամբողջության մեջ բարդ բազմամակարդակ կապերով և
հարաբերություններով։ Այս կապերն ու հարաբերությունները ազդում են
միմյանց և հոգեբանական ազդեցության արդյունավետության վրա
 Առաջին հերթին միավորը նվազագույն ձևավորում է, որն ունի «ամբողջին
բնորոշ բոլոր հիմնական հատկությունները» [39, 53]: Երկրորդ՝ միավորն
ունի որոշակի կառուցվածք։ Երրորդ, այս կառույցը ամբողջի կառուցվածքի
պատճենը չէ, ինչպես որ միավորը ամբողջի կրճատված պատճենը չէ։
Վիգոտսկին միավորի կառուցվածքը դիտարկում է որպես ամբողջի
ծալված և փոխակերպված կառուցվածք։
 Մտավորության բնույթը կարելի է հասկանալ միայն համակարգված
մոտեցման հիման վրա, այսինքն. հոգեկանի դիտարկումը արտաքին և
ներքին հարաբերությունների բազմության մեջ , որտեղ այն գոյություն ունի
որպես ինտեգրալ համակարգ
Ներգործության պրոցեսն իր մեջ ներառում է հետևյալ
քառաբաղադրիչ մոդելը.
1) Շփման ներգրավվածություն ( вовлечение )
2) Ֆոնային ֆակտորներ
3) Մտածողության վրա ազդեցություն
4) Դրդապատճառային ոլորտի ակտիվություն

1) Ներգրավվածությունը ենթադրում է շփման մեջ

ներգրավվածություն, որի ժամանակ ներկայացվում է
որոշակի ինֆորմացիա, որի նպատակը մարդուն որոշակի
ուղղությամբ ակտիվացնելն է
մեր ներազդման խնդրին համապատասխան։ Կարևոր է ոչ թե պարզապես
ինֆորմացիայի փոխանցումը, այլ ներքին աշխարհի վրա ազդելը։ Ներազդման մեջ
կարևորվում է էմպաթիան, քանի որ դրա շնորհիվ կարողանում են ներթափանցել
ադրեսատի հոգեկան աշխարհ։

2) Ֆոնային ֆակտորը ստեղծում է բարենպաստ արտաքին ֆոն, որը տալիս է

վստահություն դեպի ինիցիատորը։ Ֆոնային ֆակտորները մեծ ազդեցություն են
ունենում ներազդման մեջ։ Ներազդման էֆֆեկտիվությունը կապված է հետևյալ
ֆակտորների հետ.
* ադրեսորի էմոցիոնալ վիճակ
* վստահություն դեպի ադրեսատորը
* ինիցիատորի սոցիալական կարգավիճակը, հեղինակությունը

3) Թիրախավորումը հետաքրքրությունների, ցանկությունների, հակումների,

դիրքորոշումների, էմոցիաների վրա ներազդում է։ "Թիրախ֊բլոկը" ներազդման մեջ
կարևոր դեր է զբաղեցնում, քանի որ կապված է մոտիվացիոն կառույցների հետ։
 4) Դրդապատճառային ոլորտի ակտիվացումը այն է, ինչը մարդուն դրդում է
ակտիվության։ Այսինքնէ ակտիվությունը ուղղորդվում է համաձայն ինիցիատորի տված
ուղղվածուէյան ( որոշման կայացում, քայլերի կատարում )։ Դրդապատճառը մնացած 3
բլոկների ընդհանուր արդյունքն է Այս ներազդման մոդելը սկզբում թաքնված
ներազեման համար է ստեղծված եղել։ Մենք հակված ենք ենթարկվել դիմային
ստերեոտիպերին։ Բավական է, որ ինիցիատորը ներազդումը իրականացնի
համապատասխան ձևով և իրավիճակում, և դա կդրդի որոշակի ուղղվածությամբ
գործողոևթյուն կատարել։

Ներազդման մոդելներից հայտնի են նաև պերցոպտիվ մոդելները, կոնվենցիոնալ (

գազտնի ) ֊ կողմնորոշային մոդելը, գործառնական կողմնորոշային մոդելը։ Օր.
պերցեպտիվ մոդելի մեջ մարդուն ներգրավում են պատկերների միջոցով,
կոնվենցիոնալի մեջ
նորմերով, կանոններով։

3.Ներազդման էթիկական խնդիրը(Հիմնախնդիրը)

Էթիկական խնդիրները բարդ են, և յուրաքանչյուրիս համար էթիկան սուբյեկտիվ

բնույթ ունի։ Սակայն գոյություն ունեն ներազդման 3 ձև, որ շատերս կհամարենք ոչ
էթիկական։ Դրանք են՝
 Խաբեության վրա հիմնված
 Թիրախին այլընտրանքային տարբերակի հետ
ծանոթանալ թույլ չտվող
 Ներազդմանը դիմադրել թույլ չտվող։

 Խաբեության վրա հիմնված ձևում ներկայացվում է

«Գնդակը ներքևից» մեթոդը, որը առանց խաբեության չի
աշխատում։ Առաջնորդվում է «չես խաբի, չես վաճառի»
գաղափարով։ Օրինակ՝ մեքենա վաճառելիս սկզբում
առաջարկվում է ցածր գին, որով վաճառողը մտադրված չէ
վաճառել մեքենան, ստանում է գործարք կատարելու
խոստում, հետո՝ օգտագործելով գործարքի խոստումը
գնորդին ստիպում է գնել ավելի թանկ։ Այսպիսով՝
խաբեության հիմք ունեցող ներազդումը ոչ էթիկական է։
Նմանապես, ենթաշեմային խթանների օգտագործումը
խաբուսիկ է և, հետևաբար, ոչ էթիկական, երբ գաղտնի է
պահվում: Այնուամենայնիվ, միանգամայն հնարավոր է, որ
ենթաշեմային խթանները կարող են ազդեցություն
ունենալ նույնիսկ այն դեպքում, երբ դրանց
առկայությունը բացահայտ հայտարարվում է, օրինակ,
հեռուստատեսային գովազդներում, որոնց գիտակցված
բովանդակության մեջ հստակ երևում է համոզելու
մտադրությունը։ Այս պայմաններում կարելի է պնդել, որ
ենթաշեմային խթանները կարող են «անցնել» էթիկայի
թեստի առնվազն մեկ փուլ՝ խաբեության թեստը: Թե՛
 նրանց ներկայությունը, թե՛ հաղորդագրության համոզիչ
նպատակն այս դեպքում բացահայտորեն ընդունվում է։
 Այլընտրանքային տարբերակի հետ ծանոթանալու
խոչընդոտ։ Ներազդման որոշ ձևեր ոչ էթիկական են, քանի
որ արգելակում են տեսակետների և տարբերակների հետ
ծանոթացումը։ Օրինակ՝ աղանդները, այնպես են անում,
որ խմբի անդամները սկսեն մտածել միայն իրենց տված
ինֆորմացիայի, գաղափարի մասին։ Արգելափակում են
մարդու ազատությունը։Այն ընդունելի կլինի միայն այն
դեպքում երբ ներազդում իրականացնողը ամեն դեպքում
տեղ թողնի այլընտրանքներին նայեելու օրինակ
քաղաքական սեկտան իրաննա ասում յուսը իրանը,եթե
տարբեր տեղից տեղեկություններ կան էդ արդեն
էթիկականա:

 Պաշտպանվելու համար խոչընդոտներ-ոչ էթիկական է,

երբ մարդը ներազդման ժամանակ զրկվում է
պաշտպանվելու հնարավորությունից։ Դրան կարելի է
հասնել մարդուն զրկելով սննդից, ջրից, կենսական
անհրաժեշտ իրերից։ Կամքի ուժը և պաշտպանվելու
կարողությունը մարդուց խլել հոգեբանական
միջոցներով՝ ուշադրությունը շեղելով կամ շփոթեցնելով։
Կամ կազմակերպելով ներազդումը այնպես, որ թիրախը
չզգա ներազդեցությունը(չգիտակցի)։ Հենց
անգիտակցական ուղղված ներազդումը կարելի է
համարել շատ ոչ էթիկական, քանի որ ներազդվողը
պարզապես չի կարող պաշտպանվել այն բանից, ինչը չի
գիտակցում։

Հենց սուբլիմինալ ազդեցության այս ասպեկտն է, որ կարող է

դիտվել որպես խիստ ոչ էթիկական: Դուք չեք կարող պաշտպանվել
մի բանից, որի մասին չգիտեք, և ենթաշեմային
հաղորդագրություններից, որոնց մասին ըստ սահմանման չեք
կարող իմանալ:

Մարդը իր կյանքի ընթացքում անընդհատ գտնվում է ինֆորմացիոն

ճնշումների տակ, որոնք այս կամ այն չափով ներազդում են իր վրա՝ անկախ
ամեն ինչից։ Դժվար է ինֆորմացիոն ճնշման գտնվելով զգոն պահել
ուշադրությունը, որպեսզզի չենթարկվել տարբեր ազդեցությունների։

4. Ոչ քաղաքակիրթ ներազդում:
Ոչ քաղաքակիրթ ներազդումը - ազդեցություն, որը չի համապատասխանում
վարվելակարգի կանոններին և էթիկական չափանիշներին, որոնք ընդունվել են
անձամբ սուբյեկտի կողմից:
Ներազդման այս տեսակը հիմնականում օգտագործվել է հին ժամանակներում,երբ
ոտնահարվում էին մարդկանց իրավունէները:Ոչ քաղաքակիրթ ներազդումը իրենից
ներկայացնում է ագրեսիա կամ բռնություն,որը վտանգի տակ է դնում հոգեկանը,առաջացնում
է անապահովութթյան զգացում,ոտնահարում է մարդու ինքնասիրությունը:Եթե մարդու վրա
իրականացվում է ոչ քաղաքակիրթ ներազդում և նա շարունակում է հանդուրժել այն դա մեծ
վնաս է հասցնում նրա հոգեկանին: Ոչ քաղաքակիրթ ներազդման տեսակներն են՝
հարձակումը,հարկադրումը:Հարձակումը իր հերթին կարող է լինել վերբալ՝հիմնականում
այդպես էլ լինում է, և ֆիզիկական,որը օրենքով պատժելի է:Վերբալը իրականանում է
հայհոյանքի,վատ խոսքերի և այլնի միջոցով,իսկ ֆիզիկականը կարող է ունենալ նաև զենքի
կիրառում:Հարձակման տեսակ է համարվում նաև խոշտանգումը և բռնությունը:Հարձակման
նպատակը միդացինին նվաստացնելն ու արժանապատվությանը դւպչելն է:Հարկադրումը
դիտվում է այն ժամանակ,երբ օբյեկտի և սուբյեկտի դիրքորոշումները,շահերը չեն
համընկնում :Հարկադչումը հարձակումից նրանով որ այստեղ դիմացինը ընկալվում է որպես
նպատակին հասնելու միջոց այլ ոչ որպես նվաստացման թիրախ:Այս դեպքում շատ մեծ
նշանակություն ունի հեղինակությունը և իշղանությունը:Եթե մարդը օժտված է այս
հատկություններից գոնե մեկով ապա նա հեշտությամբ կարողանում է հպատակեցնել
դիմացինին և հարկադրել ցանկացած բան:Մարդուն ավելի հեշտ է կառավարել այն ժամանակ
երբ նա չունի որևէ տեղեկություն տվյալ երևույթի մասին:Դրա համար նախքան մի բան անելը
պետք է տեղեկացված լինել դրանից:Ներազդման ձևերին տիրապետելը օգնում է հեշտորեն
ազդել դիմացինի վրա, սակայն շատ դեպքերում այն դուրս է գալիս քաղաքակրթության
սահմաններից և դառնում միայն մեկի շահերի համար ծառայող գործիք:Ոչ քաղաքակիրթ է
մաև դեստրուկտիվ հարցը՝օր.ինչու չես ամուսնանում,հատկապես ծնողի
կողմից:Քննադատությունը,հետաքրքրվածությունը ևս ոչ քաղաքակիրթ ներազդումներ
են:Ներազդումը սկսվում է դրան ենթարկվելուց:

5. Ներազդման տեսակները, քաղաքակիրթ ներազդում

Քաղաքակիրթ հոգեբանական ազդեցությունը նախևառաջ խոսքի ազդեցությունն է, ընդ որում
՝ բաց և բացահայտ ուղղված մարդու մտավոր կարողությունների վրա ։ Քաղաքակիրթ
հոգեբանական ազդեցությունը զերծ է բռնությունից և խաբկանքներից ։ Այն զուրկ է հուզական
պոռթկումներից ու վախից ։ Ամեն դեպքում, օգտակար է ունենալ քաղաքակիրթ
փոխգործակցության հնարավորություններ եւ կիրառել դրանք այնտեղ, որտեղ դա
արդարացված է
Քաղաքակիրթ ազդեցության տեսակները (ըստ Սիդորենկոյի Ե.վ.). փաստարկ,
ինքնագովազդ , մանիպուլյացիա, , վարակ, իմպուլսային իմիտացիա, , խնդրանք, անտեսում։
Փաստարկումը առաջարկվող լուծման կամ դիրքորոշման օգտին փաստարկների
հայտարարումն ու քննարկումն է ՝ այս որոշման կամ դիրքորոշման նկատմամբ զրուցակցի
վերաբերմունքը ձևավորելու կամ փոխելու համար: Որպեսզի փաստարկն իսկապես
կառուցողական լինի, այն պետք է համապատասխանի որոշակի պայմանների: Նախ,
փաստարկի նպատակը պետք է հստակ ընկալվի նախաձեռնողի կողմից։
Երկրորդ, վիճաբանության փորձ կատարելուց առաջ անհրաժեշտ է ստանալ մեզ լսելու
համար հասցեատիրոջ համաձայնությունը։

Փաստարկելու տեխնիկա
1. . Սոկրատեսի դրական պատասխանի մեթոդը: Խնդրի կամ առաջադրանքի
նախաձեռնողի առաջարկած լուծման հետևողական ապացույց: Ապացույցի յուրաքանչյուր
քայլ սկսվում է հետևյալ խոսքերով. «Համաձա՞յն եք, որ ...»:
2. Երկկողմանի վիճաբանության մեթոդ: Առաջարկվող լուծման և՛ ուժեղ, և՛ թույլ կողմերի
բաց ներկայացում ՝ հասցեատիրոջը թույլ տալով հասկանալ, որ ազդեցության նախաձեռնողը
ինքն է տեսնում այս լուծման սահմանափակումները: Հասցեատիրոջը հնարավորություն
ընձեռելով կշռադատել իր համար «կողմ» և «դեմ» փաստարկները:

2 : Հակափաստարկ
Փաստորեն, հակափաստարկն ավելի հաճախակի երևույթ է, քան վեճը, հատկապես, եթե
թեմայի քննարկումը տևում է ոչ թե 15 րոպե, այլ մի քանի ժամ, օր կամ նույնիսկ ամիս:

Հակափաստարկավորման տեխնիկա

1. . Գործընկեր փաստարկների վերադասավորման մեթոդ: Հետևել գործընկերի

առաջարկած խնդրի կամ առաջադրանքի լուծման առաջընթացին, նրա հետ միասին, մինչև
հակասություն չգտնվի ՝ նշելով հակառակ եզրակացությունների
վավերականությունըԽորհուրդ է տրվում զգուշորեն պահպանել ուրիշի լուծման
տրամաբանությունը ՝ ձեր սեփականը առաջարկելու փոխարեն:
2. Փաստարկների ընդլայնման մեթոդը: Գործընկերոջը ներկայացնելով նախկինում իրեն
անհայտ փաստարկներ: Այն կարող է օգտագործվել միայն գործընկերոջ արդեն ներկայացված
փաստարկներով աշխատանքը կատարելուց հետո, հակառակ դեպքում նոր փաստարկները
պարզապես չեն լսվի
3. Փաստարկների պառակտման մեթոդը: Նախաձեռնողի փաստարկների բաժանումը
ճշմարիտ, կասկածելի և սխալների և դրանց քննարկումը բանաձևի միջոցով։

. Ինքնագովազդ

Ինքնագովազդումը սեփական իրավասությունների և որակավորումների ապացույցների բաց

ներկայացումն է `գնահատվելու և դրանով իսկ առավելություններ ձեռք բերելու
թեկնածուների ընտրության, պաշտոնի նշանակման և այլնի դեպքում: թիրախային անձ ՝ նրա
վրա ձեր ազդեցությունը պահպանելու կամ մեծացնելու համար:

Կանոն 1. Մեր գրեթե յուրաքանչյուր գործողություն ունի ինքնաներկայացման

նշանակություն:
Կանոն 2. «Պատահական» ազդանշանները կարող են ավելի կարևոր լինել, քան դիտավորյալ:

ԻնքնագովազդմանԻնքնագովազդման տեխնիկա

· Ձեր կարողությունների իսկական ցուցադրում:

· Վկայագրերի, դիպլոմների, պաշտոնական ակնարկների, արտոնագրերի, տպագիր
աշխատանքների, ապրանքների և այլնի ներկայացում:
· Գրաֆիկների, հաշվարկների, սխեմաների ներկայացում:
· Ձեր անձնական նպատակների բացահայտում:
· Ձեր պահանջների և պայմանների ձևակերպում:
Վարակ
«Մեկի վիճակը կամ հարաբերությունները փոխանցելը մեկ այլ անձի կամ մարդկանց խմբի,
ովքեր ինչ -որ կերպ (դեռևս բացատրություն չեն գտել) ընդունում են այս վիճակը կամ
վերաբերմունքը։ Վարակումը ենթադրում է, որ նախաձեռնողն ինքն այն վիճակում է, որ
վերարտադրվում է այլ մարդկանց մոտ։

Իմպուլսային իմիտացիա
Նմանակելու ցանկությունը ։ Այս ունակությունը կարող է լինել ակամա եւ կամայականորեն :
նմանակելու Ցանկություն (նմանակել ուրիշների վարքը եւ մտածելակերպը) :Իմիտացիան
հաճախ դիտվում է որպես վարակման տեսակ: Ըստ Լեբոնի , օրինակ, ընդօրինակումը «ըստ
էության վարակի միայն դրսևորումներից մեկն է >>։ Իմիտացիան վարակվելուց տարբերվում է
նրանով, որ այն ներառում է վարքի պատճենումը, այլ ոչ թե հոգեկան վիճակները:
Ընդօրինակումը կարող է օգտագործվել գիտակցաբար, որպես ինքնաներկայացման
ռազմավարություն, որն ուղղված է թիրախային անձի բարեհաճության ձևավորմանը:

Խնդրանք
Հայց - «Դիմում հասցեատիրոջը ՝ ազդեցությունը նախաձեռնողի կարիքները կամ
ցանկությունները բավարարելու կոչով։
Խնդրանքը ամբողջովին քաղաքակիրթ ազդեցության տեսակ է, եթե այն ձևակերպվում է
առաջարկի տեսքով: Առաջարկը կարող է `1) ընդունվել. 2) մերժել. 3) հստակեցնել կամ
փոփոխել: Միևնույն ժամանակ, առաջարկի մերժումը ոչ այնքան զգացմունքային է ազդում,
որքան խնդրանքը մերժելը:
Պահանջը խնդրանքի ծայրահեղ տարբերակ է: Կախված իր հատուկ ձևից ՝ այն համադրում է
հարկադրանքի և առաջարկության հատկանիշները տարբեր համամասնություններով,
այսինքն ՝ ամեն դեպքում դա առնվազն վիճահարույց ազդեցության տեսակ է

Անտեսում
Անտեսում - «Դիտավորյալ անուշադրություն, բացակայություն գործընկերոջ նկատմամբ, նրա
հայտարարություններն ու գործողությունները: Ամենից հաճախ ընկալվում է որպես
անտեսման և անհարգալից վերաբերմունքի նշան, բայց որոշ դեպքերում այն գործում է որպես
ներողամտորեն ներողամիտ ձև ՝ գործընկերոջ կողմից կատարված անշնորհք կամ
անհարմարության համար »:
Այսպիսով, անտեսելը կարող է լինել ինչպես ամբողջովին մանիպուլյատիվ, այնպես էլ
ամբողջովին քաղաքակիրթ ազդեցության տեսակ:

Հոգեբանական ազդեցությունը ոչ քաղաքակիրթ է և քաղաքակիրթ:

Ոչ քաղաքակիրթ ներազդումը - ազդեցություն, որը չի համապատասխանում
վարվելակարգի կանոններին և էթիկական չափանիշներին, որոնք ընդունվել են
անձամբ սուբյեկտի կողմից:
Քաղաքակիրթ ներազդումւ ազդեցություն է, որը և՛ ճիշտ է կատարվում, և՛ վեհ,
մարդուն արժանի։ Դա պահանջում է հոգեբանական մշակույթի որոշակի
մակարդակ, որում մարդն ազնվանում է քաղաքակրթությամբ, այլ ոչ թե
բարբարոս։
Քաղաքակիրթ հոգեբանական ներազդումը նախ և առաջ բառով ազդեցություն
է, իսկ ազդեցությունը բաց և բացահայտ ուղղված է մարդու մտավոր
կարողություններին։ Այն նպաստում է բիզնեսի զարգացմանն ու պահպանմանը,
գործարար հարաբերություններին, մասնակիցների անձնական
բարեխղճությանը։ Քաղաքակիրթ հոգեբանական ազդեցությունը զերծ է
պարտադրանքից և խաբեությունից: Այն զուրկ է հուզական պոռթկումներից,
հուզմունքից ու վախից, բայց դրան զուգահեռ՝ մարդկային հաղորդակցության
անկանխատեսելի, դողացող հույզերի երջանկությունից։ Ամեն դեպքում,
օգտակար է ունենալ քաղաքակիրթ փոխգործակցության հնարավորություններ
և կիրառել այնտեղ, որտեղ դա արդարացված է։
1.1. Ընդհանուր կանոններ
I. Քաղաքավարություն և կոռեկտություն. Գործընկերոջ ցանկացած
պատասխանի դեպքում վիճաբանողը պետք է քաղաքավարի մնա:
Հաղորդակցման գործընկերոջ անհատականությունը նսեմացնող
հայտարարություններն անընդունելի են: Նույնիսկ եթե նախաձեռնողին
զվարճացնում է իր գործընկերոջ անհասկանալի չափը, նա պետք է զերծ մնա
հեգնանքից և հեգնանքից։ «Ես կարծում էի, որ դու լավ ես դպրոցում» կամ «Դուք
հավանաբար ստիպված կլինեք երկար մտածել դրա մասին, դա արագ չի
ստացվում», ըստ էության, մանիպուլյատիվ հայտարարություններ են,
«պինցետներ», որոնք խախտում են էմոցիոնալությունը։ հանգիստ՝ խնդիրը
քննարկելիս.
II. Պարզություն. Բոլոր հայտարարությունները պետք է լինեն պարզ,
հասկանալի, չպարունակեն հավակնոտ արտահայտություններ և հազվադեպ
օգտագործվող կամ հատուկ տերմիններ: Օրինակ, ձևակերպումը հազիվ թե
հաջողվի. «Եկեք խնդրին մոտենանք գոյաբանորեն՝ առայժմ մի կողմ թողնելով
դրա էթոլոգիական կողմը» կամ «Խոսքի պրոզոդիկ բնութագրիչները
հակասության մեջ են մտնում այնպիսի դրսևորումների հետ, ինչպիսիք են
կինեզիկան և տեքիկան»։ Նրանց փոխարեն ավելի լավ է օգտագործել
ուրիշները, համապատասխանաբար. «Եկեք խնդիրը լուծենք ըստ էության,
հիմա այնքան էլ կարևոր չէ, թե ինչպես է այն առաջացել» և «Այս մարդու
ինտոնացիաները քնքուշ են, իսկ նրա ժեստերը՝ սուր և ողողող, նա անընդհատ
շոշափում է. իր գործընկերը ձեռքերով»:
III. Փոխադարձ լեզու. Փաստարկների ժամանակ կարևոր է օգտագործել ոչ թե
պարզ թվացող, այլ երկու կողմերի համար հասկանալի լեզուն: Որոշ դեպքերում
թույլատրվում է խոսել զուգընկերոջ լեզվով, նույնիսկ եթե այն ինչ-որ չափով
«նվազած է»՝ համեմատած վեճի սովորական լեզվի հետ։ Սա չի նշանակում, որ
անհրաժեշտ է «իջնել» խոսքի շրջադարձերի, թեև հասկանալի և արտահայտիչ,
բայց լեզվի ընդհանուր ընդունված նորմերին հակառակ: Այստեղ գիծը երբեմն
անհասկանալի է:
IV. հակիրճություն. Լսողի ուշադրությունը պահելու համար խոսքը պետք է լինի
հնարավորինս կարճ: Ստիպել քեզ լսել գրեթե միշտ նշանակում է բռնություն
գործադրել մեկ այլ անձի նկատմամբ: Նման բռնությունը որքան ցավոտ է,
այնքան երկար է խոսքը։ Կարճությունը զրուցակցի նկատմամբ
քաղաքավարության և հարգանքի արտահայտություններից է։
V. Տեսանելիություն. Ձեր միտքն ապացուցելիս օգտակար է օգտագործել
տեսողական միջոցներ, որոնք օգնում են գիտակցել ոչ միայն վերացական-
տրամաբանական, այլև փոխաբերական և տեսողական-գործնական
մտածողության առավելությունները:
Տեսողական միջոցները կարող են ներառել.
գծագրեր, գրաֆիկա;
ապրանքներ, արտադրանքի նմուշներ և այլն;
փոխաբերական համեմատություններ.
Այս բոլոր միջոցները պետք է լինեն հասկանալի, հասանելի՝ հետազոտության,
երևակայության, իսկ հնարավորության դեպքում՝ շոշափելու համար։ Կարող են
օգտագործվել նաև ինտերակտիվ միջոցներ, որոնց դեպքում մարդն ինքն է
կատարում կոնկրետ գործողություններ, որոնք հանգեցնում են որոշակի
հետևանքների։ Այսպիսով, մարդը հնարավորություն է ստանում զգալ
փաստարկների վավերականությունը։
VI. Խուսափեք չափազանց համոզիչ լինելուց։ Հաճախ բանախոսը չի
կարողանում հաղթահարել գայթակղությունը՝ ուղղակիորեն մատնանշելու
հասցեատիրոջը իր պատճառաբանության սխալը. «Դե, հիմա տես, որտեղ ես
սխալվել»: Չափից դուրս համոզիչ լինելը մարտահրավեր է նետում ձեր
ինքնագնահատականի զգացմանը և, հետևաբար, առաջացնում է
պաշտպանական պատասխան՝ դիմադրության տեսքով:
Չափազանց համոզիչության մեկ այլ տարբերակ փաստարկների չափազանց
մեծ քանակությունն է: Ավելորդ ապացույցները կասկածելի են. «Ես չեմ
պատրաստվում կրկնել հրահանգները հենց հիմա, քանի որ չեմ ուզում
սահմանափակել աշխատակիցներին չափից դուրս գնդերով: Բացի այդ, ես
ժամանակ չունեմ սրա համար»։
1.2. Փաստարկային տեխնիկա
I. Սոկրատեսի դրական պատասխանների մեթոդ. Խնդրի կամ առաջադրանքի
նախաձեռնողի կողմից առաջարկված լուծման հետևողական ապացույց:
Ապացույցի յուրաքանչյուր քայլ սկսվում է «Համաձա՞յն եք, որ...» բառերով, եթե
հասցեատերը դրական պատասխանի, ապա այս քայլը կարելի է համարել
ավարտված և անցնել հաջորդին: Եթե գործընկերը պատասխանում է
բացասական, նախաձեռնողը շարունակում է հետևյալ խոսքերով. «Կներեք, ես
հարցը այնքան էլ լավ չեմ ձևակերպել։ Համաձա՞յն եք, որ...» և այսպես
շարունակ, քանի դեռ հասցեատերը չի համաձայնել ապացուցման բոլոր
քայլերին և առաջարկվող լուծմանն ամբողջությամբ։
Նշում. «Համաձա՞յն եք...»-ից այլ հարցեր տալը խորհուրդ չի տրվում:
Հատկապես վտանգավոր են «Ինչո՞ւ համաձայն չեք» հարցերը։ կամ «Ինչո՞ւ եք
առարկում ակնհայտին»։
II. Երկկողմանի փաստարկի մեթոդ. Առաջարկվող լուծման և՛ ուժեղ, և՛ թույլ
կողմերի բաց ներկայացում՝ հասցեատիրոջը հասկացնելով, որ ազդեցության
նախաձեռնողն ինքը տեսնում է այս լուծման սահմանափակումները։
Հասցեատիրոջը հնարավորություն տալով կշռադատել «կողմ» և «դեմ»
փաստարկները։
Նշում. Խորհուրդ է տրվում դիմել միայն բարձր խելացի գործընկերների հետ
կապված։
2. Հակափաստարկ
Իրականում հակափաստարկներն ավելի տարածված են, քան փաստարկները,
հատկապես, եթե թեմայի քննարկումը տեւում է ոչ թե 15 րոպե, այլ մի քանի
ժամ, օր կամ նույնիսկ ամիսներ։
2.1. Հակափաստարկի տեխնիկա
I. Գործընկերոջ փաստարկների վերաշարադրման մեթոդը: Հետևել
գործընկերոջ կողմից առաջադրված խնդրի կամ առաջադրանքի լուծման
առաջընթացին, նրա հետ միասին, մինչև հակասություն հայտնաբերվի, ինչը
ցույց է տալիս հակառակ եզրակացությունների վավերականությունը: Խորհուրդ
է տրվում զգույշ հավատարիմ մնալ ուրիշի լուծման տրամաբանությանը, ոչ թե
առաջարկել ձերը։
Տարբերակ Ա. Լսել գործընկերոջ ապացույցները:
Տարբերակ B. Բարձրաձայն նվագարկեք գործընկերոջ առաջարկած
ապացույցները:
Տարբերակ B. Հետևել զուգընկերոջ ապացույցի տրամաբանությանը
տեսողական օգնության միջոցով:
Խորհուրդ չի տրվում «մահացու» համոզիչ լինել ու ընդգծել, որ զուգընկերը սխալ
կամ հակասություն է թույլ տվել։
II. Փաստարկների ընդլայնման մեթոդ. Գործընկերոջը ներկայացնել նոր,
նախկինում անհայտ փաստարկներ: Այն կարող է օգտագործվել միայն այն
բանից հետո, երբ աշխատանքն ավարտվի գործընկերոջ արդեն ներկայացված
փաստարկներով, հակառակ դեպքում նոր փաստարկները պարզապես չեն լսվի:
III. Փաստարկների տարանջատման մեթոդ. Նախաձեռնողի փաստարկների
տարանջատումը ճիշտ, կասկածելի և սխալների և դրանց քննարկումը ըստ
բանաձևի.
«Ես համաձայն եմ ձեզ հետ, որ ...» (համապատասխան փաստարկը
վերարտադրվում է ստորև);
«Իրականում, ես արդեն ավելի քիչ վստահ եմ, որ…» կամ «Ես չեմ կարող
ազատվել որոշ կասկածից, որ…» կամ «Ես կցանկանայի, որ այդպես լիներ, բայց
իմ փորձն այն է, որ միշտ չէ, որ… (կասկածելի փաստարկը վերարտադրված է
ստորև): Նման սկիզբն օգնում է զուգընկերոջը զգալ, որ դուք սկզբունքորեն
պատրաստ եք և համաձայն եք նրա հետ։ Կասկած հայտնելն օգնում է ձեր
զուգընկերոջը զգալ, որ դուք պատրաստ եք սթափ և ազնվորեն կշռադատել
բոլոր փաստարկները:
«Դե, ինչ վերաբերում է (հետևում է սխալ փաստարկին), ապա ավաղ...
(հետևում է հերքում՝ դրական պատասխանների, փաստարկի հակադարձման
կամ ընդլայնման մեթոդով):
1-ին և 2-րդ քայլերով կատարված աշխատանքը օգնում է ձեր զուգընկերոջը
էմոցիոնալ կերպով հաշտվել 3-րդ քայլի ձեր անհամաձայնության հետ և
ռացիոնալ գնահատել ձեր հակափաստարկներն ու ապացույցները:
3. Ինքնագովազդ
Ինքնագովազդումը սեփական իրավասության և որակավորումների
ապացույցների բաց ներկայացումն է, որպեսզի արժանանաք գնահատման և
դրանով իսկ առավելություններ ձեռք բերեք թեկնածուների, նշանակումների և
այլնի ընտրության հարցում: Ինքնաներկայացումն այն տպավորության
կառավարումն է, որը նախաձեռնողը թողնում է թիրախ անձի վրա: դրա վրա իր
ազդեցությունը պահպանելու կամ մեծացնելու նպատակով։
Ըստ Է.Ջոնսի, ինքնագովազդումը սեփական շնորհանդեսը պատրաստելու,
վարելու և, հնարավոր է, մեկնաբանելու իր կոմպետենտության դրսևորումն է:
Ինքնագովազդը տարբերվում է ինքնաներկայացման մյուս բոլոր
ռազմավարություններից, քանի որ այն կարող է լինել անթերի քաղաքակիրթ,
մինչդեռ մնացած բոլորը հակասական են:
3.1. Ինքնագովազդման ընդհանուր կանոններ
Կանոն 1. Գրեթե յուրաքանչյուր գործողություն, որը մենք անում ենք, ինքն իրեն
ներկայացնելու արժեք ունի:
Կանոն 2. «Պատահական» ազդանշանները կարող են ավելի կարևոր լինել, քան
դիտավորյալ:
Եթե իրական գործողություններով չեք կարողանում հաստատել ձեր
հնարավորությունները, ապա գոնե սեփական գործողություններով մի հերքեք
դրանք։ Ինքնագովազդումը տարբերվում է ինքնագովեստից նրանով, որ
ազդեցության նախաձեռնողը ոչ թե պարզապես ինչ-որ բան պնդում է իր մասին,
այլ այն հիմնավորում է իրական արարքներով կամ անվիճելի փաստերով, որոնք
վկայում են այդ իրական գործերի մասին:
3.2. Ինքնագովազդման տեխնիկա
Նրանց հնարավորությունների իսկական ցուցադրություն։
Վկայականների, դիպլոմների, պաշտոնական ակնարկների, արտոնագրերի,
տպագիր աշխատանքների, արտադրանքի և այլնի ներկայացում։
Գրաֆիկների, հաշվարկների, սխեմաների ներկայացում։
Բացահայտեք ձեր անձնական նպատակները:
Ձեր խնդրանքների և պայմանների ձևակերպում:
Ինքնագովազդման ռազմավարությունը այնքան դժվար է, որքան մարդը կարող է
ողջամտորեն օգտագործել այն:
Ինքնագովազդի պարադոքսը. Իսկապես իրավասու մարդիկ բնութագրվում են
իրավասություն պահանջելու նվազեցված անհրաժեշտությամբ:
Ինքնագովազդը, ինչպես նաև փաստարկները, քիչ ներքին էներգիա ունեն, և,
հետևաբար, հատուկ մշակման և ամրապնդման կարիք ունեն: Էներգիայից
բացի, ինքնագովազդումը պահանջում է սեփական կոմպետենտությունը ցույց
տալու և, հետևաբար, իմանալու և հիշելու կարողություն, թե որն է այդ
իրավասությունը: Մինչդեռ «խելացի մարդը չի նկատում իր միտքը, ինչպես լավ
հագնվելու սովոր մարդը չի նկատում իր կոստյումը» (Բեռնարդ Շոու):
Ըստ էության, ինքնագովազդը նույնպես փաստարկ է։ Սա փաստերի
ցուցադրություն է, որոնք ընկալվում են որպես փաստարկներ։
Համոզում . Գիտակցված պատճառաբանված ազդեցություն մեկ այլ անձի կամ
մարդկանց խմբի վրա՝ նպատակ ունենալով ձևավորել կամ փոխել
դատողություն, վերաբերմունք, մտադրություն կամ որոշում:
Ինքնագովազդ: Սեփական նպատակների հայտարարում և իր
կոմպետենտության և որակավորումների ապացույցների ներկայացումը՝
գնահատվելու և դրանով իսկ առավելություններ ձեռք բերելու համար ուրիշների
կողմից ընտրված իրավիճակում, պաշտոնի նշանակում և այլն։
Առաջարկություն. Գիտակցված չպատճառաբանված ազդեցություն անձի կամ
մարդկանց խմբի վրա, որն ուղղված է նրանց վիճակը փոխելուն, ինչ-որ բանի
նկատմամբ վերաբերմունքին և որոշակի գործողությունների
նախատրամադրվածությանը:
Վարակ. Սեփական վիճակի կամ վերաբերմունքի փոխանցում մեկ այլ անձի կամ
մարդկանց խմբի, ովքեր ինչ-որ կերպ (դեռ բացատրություն չեն գտել) որդեգրում
են այս վիճակը կամ վերաբերմունքը: Այս վիճակը կարող է փոխանցվել ինչպես
ակամա, այնպես էլ կամայական; ձուլվել - նույնպես ակամա կամ կամավոր։
Ընդօրինակելու իմպուլսի արթնացում. Ինքն իրեն նմանվելու ցանկություն
առաջացնելու ունակություն: Այս կարողությունը կարող է դրսևորվել և՛ ակամա,
և՛ կամայականորեն կիրառվել։ Ընդօրինակելու և նմանակելու ցանկությունը
(ուրիշի վարքագիծն ու մտածելակերպը պատճենելը) կարող է լինել նաև
կամայական կամ ակամա։
Բարության ձևավորում. Հասցեատիրոջ ակամա ուշադրությունը իր վրա գրավել՝
ցույց տալով նախաձեռնողին սեփական ինքնատիպությունն ու գրավչությունը,
հասցեատիրոջ մասին բարենպաստ դատողություններ հայտնելով, նրան
ընդօրինակելով կամ ծառայություն մատուցելով։
Հայց. Դիմեք հասցեատիրոջը ազդեցության նախաձեռնողի կարիքները կամ
ցանկությունները բավարարելու կոչով:
Պարտադրանք. Նախաձեռնողի սպառնալիքը, որն օգտագործում է իր
վերահսկողական հնարավորությունները հասցեատիրոջից ցանկալի վարքագծի
հասնելու համար: Վերահսկիչ կարողությունները հասցեատիրոջը որևէ
առավելությունից զրկելու կամ նրա կյանքի և աշխատանքի պայմանները
փոխելու լիազորություններն են։ Հարկադրանքի ամենակոպիտ ձևերով կարող
են օգտագործվել ֆիզիկական բռնության սպառնալիքներ, ազատության
սահմանափակումներ։ Սուբյեկտիվորեն հարկադրանքը վերապրվում է որպես
ճնշում՝ նախաձեռնողի կողմից՝ որպես սեփական ճնշում, հասցեատիրոջ կողմից՝
որպես ճնշում նախաձեռնողի կամ «հանգամանքների»։
Հարձակում. Հանկարծակի հարձակում ուրիշի հոգեկանի վրա՝ գիտակցված կամ
իմպուլսիվ, և հուզական սթրեսից ազատվելու ձև է: Անձի անձի վերաբերյալ
նվաստացնող կամ վիրավորական դատողություններ անելը և/կամ կոպիտ
ագրեսիվ դատապարտումը, զրպարտությունը կամ ծաղրը նրա արարքների և
արարքների վերաբերյալ: Հարձակման հիմնական ձևերն են
ապակառուցողական քննադատությունը, ապակառուցողական
հայտարարությունները, ապակառուցողական խորհուրդները։
Մանիպուլյացիա. Հասցեատիրոջ թաքնված մոտիվացիան՝ զգալու որոշակի
վիճակներ, որոշումներ կայացնել և (կամ) կատարել գործողություններ, որոնք
անհրաժեշտ են նախաձեռնողի համար սեփական նպատակներին հասնելու
համար:
Կործանարար քննադատություն.
Անարգող կամ վիրավորական դատողություններ անձի անձի վերաբերյալ:
Կոպիտ, ագրեսիվ դատապարտում, զրպարտություն կամ ծաղր իր արարքների և
արարքների, նրա համար նշանակալի մարդկանց, սոցիալական համայնքների,
գաղափարների, արժեքների, ստեղծագործությունների,
նյութական/մշակութային առարկաների և այլնի նկատմամբ:
Հռետորական հարցեր՝ ուղղված թերությունների բացահայտմանը և «շտկմանը».
Նման քննադատության ապակառուցողականությունն այն է, որ այն թույլ չի
տալիս մարդուն «փրկել իր դեմքը», շեղում է նրա ուժերը՝ պայքարելու առաջացած
բացասական հույզերի դեմ և խլում է նրա հավատն իր հանդեպ։
Կործանարար քննադատության և առաջարկի միջև տարբերությունը կայանում է
նրանում, որ առաջարկելիս գիտակցված նպատակն է «բարելավել» ուրիշի
վարքագիծը (անգիտակցական - ազատագրում զայրույթից և զայրույթից, ուժի
կամ վրեժի դրսևորում): Բայց միևնույն ժամանակ, վարքագծի ձևերը, որոնք
նկարագրված են առաջարկությունների բանաձևերում, ամրագրված չեն (!) «Դու
անլուրջ մարդ ես։ Ժամանակն է, որ դուք լրջորեն վերաբերվեք կյանքին»։
Կործանարար քննադատությունը ամրապնդում է վարքի բացասական
օրինաչափությունը:
Կործանարար հայտարարությունները կործանարար քննադատության
տեսակներից են.
Նշում և հիշեցնում է կենսագրության օբյեկտիվ փաստերի մասին, որոնք անձը ի
վիճակի չէ փոխել, և որոնց վրա նա ամենից հաճախ չէր կարող ազդել (ազգային,
սոցիալական, ռասայական ծագում; քաղաքային կամ գյուղական ծագում;
ծնողների զբաղմունք; մտերիմ որևէ մեկի անօրինական վարքագիծը, նրանց
ալկոհոլիզմը. կամ ընտանիքում թմրամոլություն, ժառանգական և քրոնիկական
հիվանդություններ, բնական կազմվածք՝ հասակ, դեմքի դիմագծեր,
կարճատեսություն, տեսողության, լսողության, խոսքի խանգարում և այլն։
«բարեկամական», «անվնաս» հղումներ և ակնարկներ նախկինում ուրիշների
կողմից թույլ տրված սխալների, կոպիտ սխալների և խախտումների մասին.
խաղային հղում «հին մեղքերի» կամ ուրիշի անձնական գաղտնիքներին:
Նման հայտարարությունների էֆեկտը կայանում է նրանում, որ ազդեցության
ստացողը առաջացնում է շփոթության, անօգնականության, շփոթության վիճակ
և այլն:
Կործանարար խորհուրդ.
Չպահանջված առաջարկություններ և առաջարկություններ՝ փոխելու դիրքը,
վարքագիծը և այլն:
Հրահանգներ, հրամաններ և հրահանգներ, որոնք չեն ենթադրվում գործընկերոջ
հետ սոցիալական կամ աշխատանքային հարաբերություններով:
Ըստ Krysko VG-ի, հոգեբանական ազդեցությունը բաժանվում է հետևյալ
տեսակների ՝ հոգեոգեն, տեղեկատվական-հոգեբանական, հոգեվերլուծական,
նյարդալեզվաբանական, հոգեմետ և հոգեմետ:
Հոգեոգեն ազդեցությունը հետևանք է.
Սոցիալական կյանքի և գործունեության պայմանների կամ որոշ ողբերգական
իրադարձությունների ցնցող ազդեցությունը մարդկանց կամ նրանց խմբերի
գիտակցության վրա, ինչի հետևանքով նրանք չեն կարողանում ռացիոնալ
մտածել և գործել, կորցնում են իրենց բնականոն կողմնորոշումը տարածության
և սոցիալական միջավայրում, փորձը. աֆեկտի, դեպրեսիայի կամ վախի
վիճակներ: Նրանք ընկնում են խուճապի մեջ, խուճապի մեջ և այլն։
Ֆիզիկական ազդեցություն մարդու ուղեղի վրա, որի հետևանքով տեղի է
ունենում նրա նորմալ նյարդահոգեբանական գործունեության խախտում.
Հոգեոգեն ազդեցության առանձնահատուկ, բայց շատ ցուցիչ դեպք է գույնի
ազդեցությունը ծննդաբերության հոգեֆիզիոլոգիական և հուզական վիճակների
վրա:
Տեղեկատվական-հոգեբանական ազդեցություն (կամ գաղափարական) -
ազդեցություն բառերի, ընդհանրապես տեղեկատվության օգնությամբ:
Հիմնական նպատակը որոշակի գաղափարական կամ սոցիալական
գաղափարների, հայացքների, համոզմունքների ձևավորումն է։
Հոգեվերլուծական ազդեցություն - թերապևտիկ միջոցներով ազդեցություն
մարդու ենթագիտակցության վրա, հատկապես հիպնոսի կամ խորը քնի
վիճակում: Կան նաև մեթոդներ, որոնք վերացնում են ինչպես անհատի, այնպես էլ
մարդկանց խմբերի գիտակցված դիմադրությունը արթուն վիճակում:
Նյարդալեզվական ազդեցությունը (NLP) հոգեբանական ազդեցության տեսակ է,
որը փոխում է մարդկանց մոտիվացիան՝ արհեստականորեն նրանց
գիտակցության մեջ ներմուծելով հատուկ լեզվական ծրագրեր, որոնք սկիզբ են
դնում նրանց որոշակի մտածողության, ընկալման և վարքի:
Պսիխոտրոնիկ ազդեցություն (պարահոգեբանական, էքստրասենսոր) - այլ
մարդկանց ազդեցությունը, որն իրականացվում է էքստրասենսորային
(անգիտակցական) ընկալման միջոցով տեղեկատվության փոխանցման միջոցով:
Օրինակ, համակարգչային վիրուսի մեջ ներկառուցված գունավոր բծերի
հետևանքով առաջացած ազդեցությունը, որը նշանակված է V - 666: Վիրուսը
կարող է բացասաբար ազդել ԱՀ օպերատորի հոգեֆիզիոլոգիական վիճակի վրա
(մինչև մահ): Նրա գործողության սկզբունքը հիմնված է «25-րդ կադրի ֆենոմենի
վրա», որի բովանդակությունը դրված է հոգեկանի ենթագիտակցական
մակարդակի ընկալման վրա:
Հոգեմետ ազդեցություն - ազդեցություն մարդկանց հոգեկանի վրա
դեղամիջոցների, քիմիական կամ կենսաբանական նյութերի, այդ թվում՝
հոտավետ նյութերի օգնությամբ:
Հոգեբանական ազդեցության հիմնական մեթոդներն են համոզելը,
առաջարկությունը և մանիպուլյացիան
Ռադիոյի և հեռուստատեսության օգտագործումը սոցիալական ազդեցության
համար հսկայական հնարավորություններ է ստեղծում մեծ, զանգվածային
լսարանների վրա ազդելու համար: Ոչ մի այլ լրատվամիջոց չի կարող
համապատասխանել նրանց հասանելիության առումով:
Հեռուստատեսությունը սոցիալական ազդեցության և հոգեբանական
ազդեցության ամենաարդյունավետ միջոցներից է: Արդեն Արևմուտքի և Արևելքի
զարգացած երկրներում ընտանիքների մեծ մասը մեկից ավելի հեռուստացույց
ունի: Նրա դերը մշտապես աճում է արբանյակային հեռուստատեսային ցանցի
ընդլայնման, թվային հեռուստատեսության

6 Մանիպուլյացիան որպես ներազդման ձև

Օքսֆորդի անգլերեն բառարանում մանիպուլյացիան (մանիպուլյացիան) իր
ամենաընդհանուր իմաստով սահմանվում է որպես առարկաների հետ վարվելը
հատուկ նպատակներով, հատուկ նպատակներով, որպես ձեռքով կառավարում,
որպես ձեռքով արված շարժումներ, ձեռքով գործողություններ: Հատուկ նշվում է
ճարտարության, ճարտարության առկայությունը գործողություններ-
մանիպուլյացիաներ կատարելիս։
Փոխաբերական իմաստով Օքսֆորդի բառարանը սահմանում է մանիպուլյացիան
որպես «մարդկանց կամ իրերի վրա ճարտարությամբ ազդելու կամ կառավարելու
գործողություն, հատկապես նսեմացնող ենթատեքստերով, որպես թաքնված
վերահսկողություն կամ մանիպուլյացիա»: Հենց այս բովանդակության մեջ է, որ
քաղաքական բառարանում նախկինում օգտագործված «մաքիավելիզմ» եզրույթին
փոխարինեց «մանիպուլյացիա» բառը։

Մանիպուլյացիան սոց հոգեբի երևույթ է ։ Այն նպատակաուղղված կառավարում է ,

գործում է թաքնված ձևով և ազդում է մարդու դիրքորոշումների, ընկալման և
վարքագծի վրա։ Մանիպուլյացիան հոգեբանական ազդեցության մի տեսակ է, որի
հմուտ իրականացումը հանգեցնում է մեկ այլ անձի մեջ մտադրությունների թաքնված
գրգռմանը, որոնք չեն համընկնում նրա իրական ցանկությունների հետ:

Մանիպուլյացիան հոգեբանական ազդեցության տեսակ է, որի ժամանակ

մանիպուլյատորի հմտությունն օգտագործվում է հասցեատիրոջ հոգեվիճակում
թաքնված նպատակներ, ցանկություններ, մտադրություններ, հարաբերություններ
կամ վերաբերմունք ներմուծելու համար, որոնք չեն համընկնում հասցեատիրոջ հետ
տվյալ պահին:
Մանիպուլյացիան հոգեբանական ազդեցություն է, որն ուղղված է այլ անձի
գործունեության ուղղությունը փոխելուն, որն իրականացվում է այնքան հմտորեն, որ
աննկատ է մնում նրա կողմից:
Մանիպուլյացիան հոգեբանական ազդեցություն է, որն ուղղված է մանիպուլյատորի
կողմից ուրիշին անուղղակի դրդելու որոշակի գործողություններ կատարելու:
Մանիպուլյացիան ուրիշի հմուտ դրդումն է՝ հասնելու (հետապնդելու)
մանիպուլյատորի կողմից անուղղակիորեն ներդրված նպատակին:
.Մանիպուլյատորը սովորաբար թաքցնում է իր վատ մտադրությունը և ազդում է
մարդու անգիտակցականի վրա ։
Մանիպուլյացիան կիրառվում է կյանքի տարբեր ոլորտներում ` ընտանիք, բիզնես,
աշխատանք։ Ըստ Ջորջ Սայմոնի արդյունավետ մանիպուլյացիան կախված է նրանից
թե որքանով է մանիպուլյատորը.
•թաքցնում ագրեսիվ ձգտումները
•ճանաչում մարդու հոգեբանության առանձնահատկությունները, որպիսի որոշի թե
որ մոտեցումն է ավելի արդյունվետ
•դաժան, որպիսի զոհին վնասելու պարագայում, չանհանգստանա ։

Մնիպուլցիայի ժմնկ ինֆորմացիան կարող է ենթարկվել մի շարք փոփոխությունների ։

Հաճախ ինֆոն այնպես է փոխանցվում, որ թաքցվում են կարևոր կողմերը կամ
ներկայացնում են մասնակի։
Մեկ այլ տարբերակ է շահարկումը
Այս մեթոդը կիրառում են երբ, ինչ ինչ պատճառներով"ուղիղ" չես կարող ասեմ բայց
շատ ես ցանկանում ասել։ Մանիպուլյացիան ունի ոչ քաղաքակիրթ նպատակներ,
բայց իրականացման ձևը քաղաքակիրթ է։ Մենք բոլորս և ենթարկվում ենք
մանիպուլյացիայի և , անում մանիպուլյացիա։
Խոցելի և անկայուն մարդիկ ավելի հեշտ են ենթարկվում մանիպսւլյացիայի։
Մանիպուլյացիայի հուզական հիմքերն են խիղճը, մեղքի զգացումը,վախը , անոթը
ագրեսիան։
Մանիպուլյատորը ցանկանում է այնպես ցույց տալ, իբր թե այդ մարդն է այդպես
ուզում։

Թեյքերի մոտեցմամբ մանիպուլյատորը կառավարում են իրենց զոհին այսպես.

1) դրական ամրապնդում գովեստ, նվեր, ուշադրություն
2)բացասական ամրապնդումէ որպես պարգև , խնդրից կամ տհաճ իրավիճակից
ազատում( իբր լավություն, լավը չցանկանալով)։
3) անկայուն կամ մասնակի ամրապնդում` կարող է ստեղծվել վախի մթնոլորտ,
ակնհայտ ագրեսիա, անորոշ վիճակ
4) պատիժ ` կշտամբանք, մեղքի զգացման առաջացում, խղճի վրա ազդել։
5) տրավմատիկ մեկանգամյա փորձ` խոսքային վիրավորանք։

Հոգեբանական ներազդումը ազդեցությունն է հոգեբանական վիճակի, մտքերի,

մարդկանց վարքի վրա կիրառելով բացառապես հոգեբանական միջոցներ՝ բանավոր,
պարալինգվիստիկ կամ ոչ բանավոր» :
Այսպիսով, օրինակ,
մանիպուլյատորը, ազդեցություն գործադրելիս, միշտ հաշվի է առնում զուգընկերոջ
անհատականության առանձնահատկությունները և, կախված դրանից, փոխում է
ազդեցության ռազմավարությունն ու տեխնոլոգիան:

Մյուս կողմից, մանիպուլյատորը հաշվի է առնում, որ «մարդը կամ խումբը. չի

ընդունում իրենց վրա գործադրվող ազդեցությունը պասիվ, այլ ակտիվորեն,
ընտրողաբար» , և դա նրան հնարավորություն է տալիս կանխատեսելու հնարավոր
ռեակցիաները և մանիպուլյացիաներին ազդեցությունից պաշտպանելու ուղիները։

Հոգեբանական ազդեցությունները դասակարգվել երկու տեսակի

ռազմավարությունների՝ երկխոսական և մենախոսական: Առաջին տեսակում կա
փոխազդեցություն: Մենախոսական տիպի ռազմավարություններում ազդեցության
սուբյեկտն ինքն է դնում իր նպատակը՝ հաշվի չառնելով ստացողի
նախասիրությունները։

Հոգեբանական գրականության մեջ ամենատարածվածը տարբեր տեսակի

մանիպուլյացիաների տեղաբաշխումն է: Ամենատարածված բաժանումը հիմնված է
մանիպուլյացիայի ազդեցության վրա թիրախի վրա: Այս դեպքում
մանիպուլյացիաները բաժանվում են չարորակ (դեստրուկտիվ) և առաքինի
(կոնստրուկտիվ) ։
Գոյություն ունի նաև մանիպուլյացիաների բաժանում՝ ըստ ազդեցության
նախատեսված նպատակների։ Է.Վ. Սիդորենկոն մանիպուլյացիաների ամբողջ շարքը
բաժանում է երկու տեսակի՝ հեդոնիստական և պրագմատիկ մանիպուլյացիա։
Հեդոնիստական մանիպուլյացիան կատարվում է հանուն էմոցիոնալ ռեակցիայի, որը
մանիպուլյատորին հաջողվում է առաջացնել հասցեատիրոջից։ Այս հուզական
արձագանքը կարող է լինել և՛ ինքնանպատակ, և՛ հրահրել նոր տեղեկատվության
թողարկում, որը զոհը բացահայտում է մանիպուլյատորին՝ հուզական գրգռվածության
վիճակում: Պրագմատիկ մանիպուլյացիան կապված է մանիպուլյատորի
նպատակներին հասնելու համար հուզական ռեակցիայի օգտագործման հետ:

Է.Լ. Դոցենկոն առաջարկեց մանիպուլյացիաները դասակարգել ըստ

բովանդակության չափանիշի, և արդյունքում նա առանձնացրեց պատկերների
մանիպուլյացիաները, պայմանական և գործառնական, առարկայական, անձնական և
հոգևոր մանիպուլյացիաները : Հեղինակը կենտրոնանում է այն փաստի վրա, որ այս
տեսակները պետք է դիտարկել որպես տարբեր մեխանիզմներ, որոնք կարելի է
համատեղել, լրացնել միմյանց՝ ուժեղացնելով ազդեցության ընդհանուր
ազդեցությունը: Յուրաքանչյուր մանիպուլյացիա պարունակում է պլանավորման
փուլ, ճնշում գործադրելու համար ազդեցության զենք ընտրելու փուլ, մտավոր ոլորտ
ներթափանցելու շարժառիթների որոնում, աստիճանաբար.ճնշման կուտակում
տարբեր գծերի երկայնքով ։ Մանիպուլյատիվ ազդեցության փուլերը դիտարկելիս
կարևոր է թվում «նախաձեռնության» հայեցակարգը, որը ներկայացնում է Է.Լ.
Դոցենկոն։ Մարդը, ով տիրապետում է նախաձեռնությանը, ով ղեկավարում է այն,
ավելի շատ հնարավորություններ ունի հասնելու սեփական նպատակներին ։ Պակաս
կարևոր չէ համատեքստային ձևավորման փուլը պլանավորման փուլում, որը
ներառում է մշակութային ֆոնի և մանիպուլյատիվ փոխազդեցության սոցիալական
համատեքստի ընտրություն: