ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ԱՋԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒՄԸ ՄԻՋԻՆ

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ

1. Բովանդակություն
2. Ներածություն
3. Գլուխ 1 . Հոգեբանական աջակցություն եզրույթի վերլուծության
հոգեբանական հիմքերը
1.1. Գաղափար հոգեբանական աջակցության էության և նրա
դրսևորումների մասին
1.2. Հոգեբանական օգնության դերն ու նշանակությունը միջին
մասնագիտական հաստատություններում
4. Գլուխ 2 Հոգեբանական աջակցության կազմակերպման
հետազոտական ուսումնասիրությունը
5. Եզրակացություն
6. Գրականության ցանկ
7. Հավելված

Ներածություն

1
Թեմայի արդիականություն: Միջին մասնագիտական հաստատություններում
կատարվող բարեփոխումները ենթադրում են նաև հոգեբանական
ծառայությունների առկայություն: Միջին մասնագիտական
հաստատություններում հիմնական և լրացուցիչ կրթական ծրագրեր
իրականացնելուց զատ անհրաժեշտություն է առաջանում հոգեբանական
աջակցություն ցուցաբերել կրթական գործընթացի մասնակիցներին, տալ նրանց
մասնագիտական կողմնորոշումներ: Այս գործընթացի հաջող իրականացումը
դժվար է պատկերացնել առանց հոգեբանների: Միջին մասնագիտական
հաստատություններում հոգեբանական աշխատանքները պահանջում են մի շարք
ոլորտների վերաբերյալ խորքային մասնագիտական պատրաստվածություն՝
մանկավարժության, դիդակտիկայի, տարիքային և սոցիալական հոգեբանության,
հատուկ հոգեբանության, կրթության կազմակերպման և իրականացման մասին
հարուստ գիտելիքներ և տեղեկություններ, գործնական հոգեբանական
կարողությունների և հմտությունների զարգացած համակարգ, համագործակցելու,
ուսուցանելու, առաջնորդելու, կոնֆլիկտներ հարթելու և այլ կարողություններ:

Հետազոտության նպատակը : Ուսումնասիրել միջին մասնագիտական

հաստատությունում հոգեբանական աջակցության կազմակերպման
ընթացքն ու առանձնահտկությունները:
Հետազոտության խնդիրները:
Գիտական ուսումնասիրության ենթարկել հոգեբանական
աջակցության կազմակերպման, իրականացման և
առանձնահատկությունների վերաբերյալ գիտական
գրականությունը:
Ուսումնասիրել միջին մասնագիտական հաստատությունում հոգեբանի
ֆունկցիաների, նրա կողմից մատուցվող հոգեբանական ծառայությունները:
Ուսումնասիրել մջին մասնագիտական հաստատությունում սովորող
ուսանողների պատկերացումները հոգեբանի ֆունկցիաների, նրա կողմից
մատուցվող հոգեբանական ծառայությունների մասին:

2
 Հիմք ընդունելով այս հաստատությունում սովորողների տարիքային
առանձնահատկությունները՝ հետազոտել նրանց ագրեսիվության և
կոնֆլիկտայնության մակարդակը:
Հետազոտության արդյունքների հիման վրա պարզել հոգեբանի
գործառույթների կարևորություննն ու անհրաժեշտությունը մինջին
մասնագիտական հաստատություններում:

Հետազոտական աշխատանքի օբյեկտը: Հոգեբանական աջակցության

կազմակերպումը:
Հետազոտության առարկան: Միջին մասնագիտական
հաստատություններում հոգեբանական ծառայության իրականացումը:
Վարկած: Ենթադրվում է որ միջին մասնագիտական
հաստատությունում հոգեբանական ծառայության իրականացումը
կնպաստի սովորող դեռահասների կոնֆլիկտայնության և ագրեսիայի
բարձր մակարդակի նվազմանը:

Հետազոտության տեսական և մեթոդական հիմքը: Հետազոտության

համար հիմք են հանդիսացել հոգեբանական աջակցության վերաբերյալ
գիտնականների կողմից կատարված հետազոտություններ, գիտական
հրապարակումները, գիտավերլուծական նյութերը:
Հետազոտության տեսական նշանակությունը.
1. Հետազոտության հիմնախնդրի տեսական վերլուծության
արդյունքում
բացահայտվել են հոգեբանական աջակցության կազմակերպման
հայեցակարգային գաղափարները:
2. Վերլուծվել և տեսականորեն հիմնավորվել է միջին մասնագիտական
հաստատություններում հոգեբանական ծառայության իրականավման
գործընթացի բովանդակությունը, բնութագրվել են այդ գործընթացի
ճանաչողական-տեղեկատվական, հուզական-գնահատողական,
գործունային բաղադրատարրերը և վերջիներիս
առանձնահատկությունները:
Հետազոտության գործնական նշանակությունը.
1. Մշակված տեսական դրույթները, գործնական հետազոտության
նյութերը,

3
 կարող են օգտակար լինել միջին մասնագիտական կրթություն
իրականացնող ուսումնական կազմակերպությունների համար:

Հետազոտության իրականացման վայրը: Հետազոտություններն իրականացվել են

Գյումրու գեղարվեստի թիվ 3 արհեստագործական ուսումնարանում: Հարկ է նշել,
որ այս միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունում հոգեբանական
ծառայության կազմակերպումը սկսվել է իրականացվել միայն 2020թ. հունվար
ամսից:

Ընտրակազմ: Հետազոտության իրականացման համար որպես ընտրակազմ են

հանդիսացել գեղարվեստի թիվ 3 արհեստագործական ուսումնարանում սովորող
30 15-ից - 18 տարեկան ուսանողներ (15տղա, 15 աղջիկ):

Հետազոտության ժամանակահատվածը: Հետազոտությունները իրականացվել են

2020 թ փետրվար –մարտ ամիսներին:

Հետազոտության իրականացման համար կիրառվող մեթոդներն ու

մեթոդիկաները.

 Զրույցի մեթոդ
 Հարցաթերթիկի մեթոդ
 Ք. Թոմասի Անձի կոնֆլիկտային վարքի հակվածության ախտորոշման թեստ-
հարցարան
 Ա.Բասի և Ա. Դարկի ագրեսիայի տիպերի և ցուցանիշների ախտորոշման
մեթոդիկա

Աշխատանքի կառուցվածքը: Աշխատանքը բաղկացած է

ներածությունից, մեկ տեսական և մեկ հետազոտական գլուխներից,
եզրակացությունից, օգտագործված գրականության ցանկից և
հավելվածից:
Աշխատանքի ընդհանուր ծավալը՝ _____ էջ:

4
 Գլուխ 1.«Հոգեբանական աջակցություն» եզրույթի վերլուծության
հոգեբանական հիմքերը

1.1Գաղափար հոգեբանական աջակցության էության և նրա

դրսևորումների մասին

Մարդը հոգեբանական աջակցման է դիմում կյանքի դժվարին

իրավիճակներում, հոգեբանից ակնկալելով հասկացում,որը կարող է դառնալ
հնարավորությունների դաշտ իրավիճակից առավել բարեհաջող ձևով դուրս գալու
համար։Սակայն հասակցումը կարող է տարբեր կերպ դրսևորվել ասվածի և կամ
խոսողի դեպքում, ռացիոնալ կամ հուզական, ինչ որ բան որպես կայուն փաստ կամ
որևէ իրավիճակին զուգահեռ զարգացող երևույթ։Ահա պատճառներից մեկը այս
հարցին անդրադառնալու։ Երկրորդ պատճառը մարդու հասկացման
յուրահատկությունն է կյանքի դժվար իրավիճակներում,երբ որ նա դիմում է
հոգեբանական աջակցման։[6]

Բոլոր մարդիկ կյանքի այս կամ այն փուլում կարող են հոգեբանական

աջակցության կարիք զգալ: Պատճառները կարող են լինել ամենբազմազան և
ունենալ ինչպես սուբյեկտիվ, այնպես էլ օբյեկտիվ արմատներ՝ ստեղծելով բարդ
ապրվող իրադրություն: Նման իրավիճակներում հոգեբանական աշխատանքը
կարող է մեղմացնել ճգնաժամի հաղթահարման գործընթացը և օգնել առկա
իրադրությունից հնարավորինս մեծ փորձ և հմտություններ դուրս բերել:

Այդ յուրահատկությունը հիմնված է հետևյալ հակասության վրա. մի կողմից

դժվար կյանքի իրադարձությունների ժամանակ հասկացման պահանջմունքը
աճում է ,քանի որ հենց հաղորդակցման դաշտում կարող են բավարարվել մարդու
պահանջները՝ պատահածի հետ կապված նոր իմաստի որոնում ,իրավիճակից
դուրս գալու համար գործողությունների որոշում, իսկ մյուս կողմից դժվար
իրավիճակում գտնվող մարդը հաճախ կատարում է գործողություններ,որոնք

5
 կողքից դիտվում են որպես իմպուլսիվ ,երբեմն նաև ոչ ադեկվատ և մարդու
ընկալումը խեղաթյուրվում է։

Հոգեբանական աջակցություն հասկացությունը կարելի է ուսումնասիրել երկու

հիմնական տարբերակներով[2]՝

 ֆորմալ
 իմաստային։
Ֆորմալ հայեցակարգը, այսինքն ՝տրված սահմանումներից մեկում ՝
բացահայտվելով իմացության գործընթացում և բացահայտելով ավելի
ամբողջական սահմանումներ, վերածվում է տեղեկատվական գիտելիքների ՝
ունենալով իր ողջ լիարժեքությունն ու ամբողջականությունը: Այդ իմաստով
հասկացումը ըստ Հեգելի «որքանով որ հանդիսանում է սկիզբ,այնքանով էլ
արդյունք» (Հեգել,էջ147). ։Եվ հենց դա է պատճառը,որ ցանկացած կարգ
յուրացնելու համար սկզբում պահանջվում է կողմնորոշում, և' ֆորմալ, և'
տրամաբանական իմաստով դեպի առարկան կենտրոնացում։

Իսկ իրականում ի՞նչ է իրենից ներկայացնում «հոգեբանական աջակցում» ասվածը։

«Հոգեբանական աջակցում» հասկացությունը արտացոլում է որոշակի

իրականություն,որոշակի հոգեսոցիալական պրակտիկա,որի գործունեության
դաշտը համարվում է հարցերի,դժվարությունների և խնդիրների մի խումբ,որը
վերաբերում է մարդու հոգեկան կյանքին։

Այսիպիսի սահմանումը կարիքն է ստեղծում տարբերակելու «հոգեկան» և

«հոգեբանական» հասկացությունները։ Եվ այստեղ ոչ անհիմն ձևով չափորոշիչ
կարող է հանդիսանալ վերջին տարիներին ինչպես հայրենական այնպես էլ
արտասահմանյան հոգեբանության մեջ մարդու ներկայացումը եռաշերտ բնույթով
՝ ֆիզիկական(body), հոգեհուզական(mind) և հոգեկան(spirit)։ Նույնիսկ մարդու
այսպիսի սխեմատիկ հասկացումը բավականին արտահայտիչ կերպով
ուղղորդում է ջանք ու եռանդ ներդնելու ոլորտ,որն արտահայտվում է
«հոգեբանական աջակցություն» հասկացության մեջ[2]։

6
Պարզ է դառնում արդեն,որ հոգեբանական աջակցման մասնագետի
գործունեության ոլորտը համարվում է խնդիրների մի մեծ խումբ,որը վերաբերում է
վերոնշյալ շերտավորման միջին հատվածին, որոնցում արտահայտվում են մարդու
որպես սոցիալական էակի հոգեկան կյանքը։ Հոգեբանական օգնությունը այն
ոլորտն է,որը հնարավորություն է տալիս մարդու հոգեկան կյանքում առաջ եկած
խնդիրներին գործունեության միջոցով լուծում տալ։ Այսպիսով, պարզ է
դառնում,որ հոգեբանական աջակցման խնդիրը կապված է մարդու հոգեկանը
որպես գոյության մի միջավայր ընդունելու,որի սահմանները և ձևերը շատ են և
որոշում են համապատասխան մասնագետի գործունեության ձևով՝ միջանձնային
փոխհարաբերությունները, հուզական ներանձանյին կոնֆլիկտները ինչպես
խորքային,այնպես է իրադրային, ինքնաիրացման խնդիրները  տարիքային և
էքզիստենցյալ, այսինքն մարդու որպես հասարակական էակի ողջ
հուզաիմաստային կյանքը։ Հոգեբանական օգնության էությունը մարդուն կամ
հասարակությանը հուզական ,իմաստային և էքզիստենցյալ աջակցման
ապահովումն է ,որը կօգնի նրանց դուրս գալ անձնային և սոցիալական
միջավայրում իրենց հանդիպած դժվար իրավիճակներից ։

Հեշտ է նկատել,որ հոգեբանական օգնության խորքային հիմքում ընկած է նյութի

տարբեր մակարդակների շարժման (գոյության) ինքնակազմակերպման,
կառուցման , բնութագրման ունակությունը: Նույն բնազդը գործում է նաև
կենդանիների մոտ։

Մարդկության մեջ օգնության երևույթը շատ վաղուց է եղել, չնայած որպես

սոցիալական առանձին ինստիտուտ ձևավորվել է միայն ХХ դարի կեսերից ,որի
հետևանքով առաջ եկան մի շարք մասնագետներ՝ սոցիալական աշխատող,
հոգեբան-խորհրդատու,հոգեբան-հոգեթերապևտ։ Եվ սա իհարկե ավանդաբար
եկած մարդկանց զուգահեռ՝քահանա,հոգեբույժ,հոգեվերլուծաբան.

Այժմ անդրադառնանք հոգեբանական աջակցման գործընթացին.Այցելուի և

հոգեբան խորհրդատուի միջև շփման իրավիճակը իր մեջ ներառում է հետևյալ
կետերը.

1) այցելուի անձը և նրա հոգեվիճակը,

7
 2) հոգեբան խորհրդատուի անձը իր գործունեության և կրթության հետ միասին,

3) այցելուի և հոգեբան խորհրդատուի միջև եղած փոխհարաբերությունը։

Իհարկե, այդ իրավիճակը ստեղծվում է լիովին որոշակի արտաքին կյանքի

իրավիճակներից ելնելով.Այդ է պատճառը,որ այն իրավիճակը,որի համար
այցելուն դիմել է հոգեբանական աջակցման ,և այն իրավիճակը,որը կառուցվում է
հոգեբան խորհրդատուի կողմից տարբեր բաներ են[2]։

Զուգահեռներ անցկացնենք ցանկացած այլ մարդ-մարդ մասնագետին դիմելու

հետ, դա կլինի իրավաբան, ուսուցիչ, բժիշկ, քահանա, և նույնիսկ մատուցող։
Առանց բացառության հաղորդակցման մյուս մասնագետներին դիմելիս այցելուն
գիտի.

1. ինչ է ինքն ուզում,

2. ծանոթ է այս մասնագետի հետ շփման նորմերին,
3. բավականին լավ հասկանում է իր և մասնագետի միջև եղած
պատասխանատվությունը և սահմանները ։
Այսպես, հիվանդը հասկանում է և նախորոք ընդունում է ,որ բուժման
արդյունքը լիովին կախված չէ բժշկի որակավորումից և նրա խորհուրդներից
նույնիսկ չափազանց անհրաժեշտ դեղամիջոցների առկայության պայմաններում։

Հոգեբանական աջակցման ոլորտում առկա են որոշակի դժվարություններ

կապված ինչպես մասնագիտության յուրահատկության ,այնպես էլ կարգավիճակի
անորոշության և հոգեբան խորհրդատուի նախատրամադրվածության հետ [2]։

1. Առաջին դժվարությունն այն է,որ հոգեբան խորհրդատուն աշխատում է ոչ թե

կոնկրետ իրավիճակի և դրա փոխակերպման հետ, այլ զգացողության ,
արժեքային համակարգի, մարդու վերաբերմունքի և վիճակի հետ։
2. Երկրորդ հերթին մարդու իրական մոտիվները կամ կյանքի իմաստը գտնելը
հոգեբանական աջակցում ստանալու ընթացքում կարող է լրիվ ավելորդ հանել
հենց այդ կյանքի իրավիճակը,որը դեռ այցելուի հոգեբանական խնդրի ածանցյալն
է համարվում։

8
3. Երրորդ կարևոր կետն այն է, որ եթե մյուս մասնագիտությունների դեպքում
միջանձնային հարաբերությունները էական դեր ունեն,իսկ երբեմն նաև ոչ մի դեր
չեն խաղում ,անգամ հնարավոր է չխոսենք էլ մասնագետի անձնային արժեքների
մասին,ապա մեր դիտարկած իրավիճակում հոգեբան խորհրդատու անձնային
հատկանիշները,միջանձնային հարաբերությունները, բնավորությունը, որոնք կամ
դրսևորվում են այցելուի մոտ կամ ոչ,այնուամնեայնիվ, դիտարկվում են այցելուի
կողմից ,ունեն էական նշանակություն ցուցաբերվող օգնության և գործընթացի
արդյունավետության համար։ Արդեն առաջին հանդիպումը այցելուի և
խորդհրդատուի միջև կարող է որոշիչ լինել բոլո իմաստներով։Պատահական չէ,որ
հոգեբանական առաջին հանդիպումից հետո կարևոր կողմնորշիչ դեր է ունենում
հետևյալը.«Արդյոք դուք ձեզ թեթևացած եք զգում առաջին զրույցից հետո» տես
Պ.Քուինեթթ էջ 191)։ Եվ պատահական չէ, որ հենց այս առիթով հայտնի ամերիկյան
հոգեբանական խորհրդատվության ուսումնական ձեռնարկներից մեկում ասվում
է.« Եթե հոգեբանական օգնությունը իրականացվեր միայն ընդունելության
ժամանակ,ապա խորհրդատուների կարիքը չէր էլ զգացվի» (Գ։Բելկին , էջ. 133)։
Իսկ համաշխարհային ճանաչում ունեցող Կառլ Ռոջերսն իր «Այն մասին ,թե
ինչպես են դառնում անհատ» գրքում ներառել է մի շարք հարցեր,որոնք
վերաբերում են հոգեբանական աջակցման մեջ հատկապես մարդկային,անձնային
«չափորոշիչներին»։

Նշենք դրանցից մի քանիսը.«Կարո՞ղ եմ ես արդյոք լինել մարդ,ով արժանի է

վստահության»,«Կարո՞ղ եմ արդյոք ես լինել բավականաչափ
արտահայտիչ»,Կարող եմ ես ինձ թույլ տալ դրական զգացողություններ տածել մեկ
ուրիշի հանդեպ»,«Ընուկ եմ ես լինել բավականաչափ ուժեղ,որպեսզի ինձ
տարանջատեմ մեկ ուրիշից»,«Արդյոք ես անհրաժեշտ չափով ներքին
պաշտպանվածություն ունեմ,որպեսզի ինձ թույլ տամ այդ տարանջատումը»,
«Կարող եմ ինձ թույլ տալ մտնել մեկ ուրիշի զգացմունքների և իմաստների մեջ և
տեսնել դրանք այնպես,ինչպես նա է տեսնում», «Կարող եմ արդյոք նրան ընդունել
այնպիսին,ինչպիսին նա կա» (Ռոջերս, էջ 50—54)։ Թե որքանով են բարդ նման
հարցերի պատասխանները գտնելը, կարելի է փաստել Բոնդարենկոյի կողմից

9
արված հետազոտության միջոցով,որն արտացոլում է մարդու մոտ մեկ այլ
մարդուն ընդունելու գործընթացը. ( Ա.Ֆ. Բոնդարենկո էջ 105)

Ձգողականություն Հակադարձում
Ճանաչում- ատրակցիա Ճանաչում-դիստրակցիա
Նույնականացում Տարբերակվածություն
Պատկանելիության պահանջմունք Անկախ լինելու պահանջունք
Մտերմացում(ընդհանուրից Հեռավորության պահպանում
առանձնացում) (ընդհանուրի մեջ լինելու ցանկություն)
Վստահություն Անվստահություն
Ինիցիացիա(ընդունում) մերժում(բացառում)

Պարզ է արդեն,որ ցանկացած մակարդակում խախտումը անհնարին է

դարձնում լիարժեք ընդունման գործընթացը։
Հոգեբանական աջակցման առանձին տարրերին անդրադարձել են տարբեր
ուղղությունների ներկայացուցիչներ։ Կ.Յասպերսը մարդուն իր իսկ աչքերով
տեսնելու ունակությունը բնութագրել է որպես հասկացողություն կամ ընդունում։
Նա առանձնացնում է ասվածի հասկացում ,որի համար հիմք է հանդիսանում
ֆենոմենոլոգիան, և ասողի հասկացում,որը հասկացող հոգեբանի համար
առանցքայինն է[7]։ Նա համարում է, որը քանի որ մարդուն լիարժեք հասկանալ
հնարավոր չէ,ուրեմն իրականում հնարավոր է հասկանալ մարդու մասին
գիտությունը։ Նա հասկացման մեթոդը բնութագրում է հետևյալ դիխոտոմիաների
միջոցով.
1) Ֆենոմենոլոգիական և էքսպրեսիվ դրսևորումների հասկացումը։Առաջինը
մարդու ներքին զգացողությունների մասին պատկերացումներն են ,որոնք
դրսևորվում են խոսքի և ասվածի հիման վրա։ Երկրորդը մարդու ֆիզիկական
դրսևորումների իմաստի հասկացումն է (շարժում, միմիկա և այլն)։
2) Ստատիկ և գենետիկ ըմբռնումները։Առաջինը ենթադրում է ընդհանուր
կոնտեքստում առաձին փաստերի ընկալումը,երկրորդը իրադարձությունների
գենեզիսի և դինամիկայի ուսումնասիրում։
3) Գենետիկ ընդունումն ու բացատրությունը։ Առաջինը իրավիճակների միջև եղած
նշանակալի կապերի բացահայտումն է սուբյեկտի մոտ,երկրորդը
պատճառահետևանքային կապերի օբյեկտիվ դեմոնստրացիան է։
10
4) Ռացիոնալ և էմպատիկ ըմբռնում։ Առաջինը իրավիճակի տրամաբանական
կառուցվածքի ինելեկտուալ ըմբռնումն է,երկրորդը զգացողությունն է մարդկային
իրավիճակում:
5) Ըմբռնում և մեկնաբանում։Վերջինս ենթադրում է, ըմբռնման
հակապատկերը,հիմնվելով «մի քանի մեկնարկային կետերի վրա ՝ թույլ տալով, որ
բավականին մեծ աստիճանի հավանականությամբ էքստրապոլյացիայի ենթարկեն
այդ իրավիճակը այս կամ այն փոխհարաբերություններ, որոնք մեզ արդեն հայտնի
են…»:.
6) Հոգևոր հասկացումը ենթադրում է մարդու մոտ իդեալների բացահայտումը։
7) Էքզիստենցյալ հասկացման դեպքում անհրաժեշտ է իրավիճակը հասկանալ
որպես կրիտիկական կետ, «որտեղ մեր ինքնությունը բարձրանում է «ինքն իրենով
լինելուն»
8) Մետաֆիզիկական ըմբռնում «որն ուղղված է իմաստին,որը դուրս է գալիս
ապրվածի սահմաններից և՛ փաստերը, և՛ ազատությունը մեկնաբանվում են
մետաֆիզիկական պատկերացմամբ ՝ որպես բացարձակ էակի լեզու »: Ըմբռնումը
Կ. Յասպերսի մոտ «կանտային իմաստով միտք է»,այն ուղղություն է
մտածողության,այն նպատակ է ,որը «չի կարող լինել իրացված,քանի որ նա
անվերջության մեջ է»։ ։Իմաստը համարվում է հիմնական ժամանակակից
հոգեբանական ուղղությունների մեջ,որտեղ ըմբռնումը դրվում է որպես
նպատակ։Խոսքը էքզիստենցյալ հոգեբանության և հոգեթերապիյի մասին
է(Լ.Բինսվանգեր,Մ.Բոսս,Վ.Ֆրանկլ, Ի.Յալոմ)։
Հասկանալով մարդուն , էքզիստենցյալ հոգեթերապևտները որոշակիորեն
սահմանափակում են ըմռման սահմանները՝ նրանք փորձում են մարդուն օգնել
գտնել կատարվածի իմաստը,ենթադրելով որ հենց այդ թելը դուրս կբերի
տառապող մարդու մյուս բոլոր խնդիրները։ Էքզիստենցյալ հոգեբանության մեջ
ֆենոմենոլոգիան դարձավ մեթոդ,եթե մարդուն պետք է ինքն իրեն բացահայտման
համար, որը կհամապատասխանի դրա էությանը, այսինքն ինքնակառավարման
գիտելիք ունենալուն և իր ազատության համար,այդ դեպքում որպես մեթոդիկա
պետք է կիրառվի այն բազային չափորոշիչները,որոնք ադեկվատ են մարդու

11
էոթւյանը։Հենց այս բացությունը, անկողմնակալությունն ու մտադրությունների
պակասը հանդիսանում են թեմա ֆենոմենոլոգիայի համար[8]։
Իրավիճակում իմաստի որոնումը հատկապես կարևոր է,երբ մարդը դժվարության
մեջ է ,երբ իմաստը թաքնված է և տեսանելի չէ,երբ ձեռք բերված վարքայի
կարծրատիպերը և մտածողությունը ընդհանրապես չեն համընկնում։ Այս
իրավիճակում մարդը դիմում է ընկերոջը կամ հոգեբանին ,ում համար հասկանալը
դառնում է հիմնական նպատակ և մեթոդ։ Այսպիսով ըմբռնման համար պետք է
Ուրիշ, հատկապես,որ այդ Ուրիշը լինի իսկապես այլ մարդ ,ոչ թե նույն ինքը[9]:
Հասկանալու գործընթացում կարևոր է «ներքին դիտորդի և մետադիտորդի միջև
երկխոսության գործընթացը» [1]: Աանձնացնում ենք այս երկխոսության հիմնական
գործառույթները:
1. Առաջին նման գործառույթը ` ինքնության, ես-ի և ինքնության
հնարավորությունների բացահայտումն է: Ինքնությունը, լինելով բազմատեսակ
հայեցակարգ, արտացոլում է սոցիալական պայմաններում դրսևորվող սուբյեկտին:
Մարդաբանության մեջ Գ. Բեմենը ինքնությունը բնորոշում է որպես մարմնի
միջոցով ինքն իրեն զգալու պասիվ զգացողությունը: Այնուհետև ինքը
աստիճանաբար դառնում է «ինքը և ինքն ուրիշների հետ» հասկացողությունը,
ինչը արտացոլվում է սոցիալական դերերում: Ինքնությունը պետք է ունենա
կայունության, հետևողականության և ինքնաճանաչման հատկություններ:
Ժամանակակից արտասահմանյան հոգեբանության մեջ ես-ը դա ինքությունն է
գործի մեջ: Ես-ը զարգանում է մարդու կենսագրության իրադարձություններին
զուգահեռ: Ի.Պետցոլդի սահմանմամբ Ես-ի ուժը որոշվում է այդ
իրադարձությունների իմաստը հասկանալու ունակությամբ ։
Անձի մեջ կան շատ ինքնություններ, քանի որ մարդը սոցիալականացման
գործընթացում սովորում է բազմաթիվ կանոններ, յուրացնում է այլ մարդկանց
իրավունքները, սովորում է հարգել կամ խախտել դրանք: Ինքնությունը ծագում է
դիալեկտիկական գործընթացում, որում մարդը փնտրում է իրեն ներկայացնելու
միջոց իրեն ուրիշների հետ համեմատեվելու միջոցով, նրանց հետ նույնության
կամ տարբերության միջոցով: Բազմաթիվ ինքնություններից դուրս է գալիս իր
սեփական յուրօրինակությունը:

12
Այսօր հետմոդեռն կյանքի բազմազանությունը հանգեցնում է այն բանին, որ անձի
նկատմամբ կյանքի պահանջները անընդհատ աճում են: Անհատից պահանջվում
են տարբեր ունակություններ, բազմազան հմտություններ և վարքագծի
ռազմավարություններ: Կարելի է ասել, որ մարդը մասերի է բաժանվում իր
տարբեր դրսևորումների, տարբեր դերերի և հնարավորությունների միջև: Իհարկե,
այս դերերն իրենք միշտ էլ եղել են, բայց այժմ ավելացել են այս դերերը խաղալու
որակի և դրանց միջև մեկից մյուսի անցման արագության պահանջները:
Այնպիսով , կյանքի ծանր իրավիճակում մարդուն պետք է այդպիսի մեկ ուրիշի,
որը դիտվում է որպես «մայր», ով հավատում է որ նրա մեջ կա ներքին աշխարհ և
ինքություն անկախ ամեն ինչից[3]։
2. Ուրիշի հետ հաղորդակցման երկրորդ գործառույթը կատարվածի
իմաստի որոնումն է մարդու հետ և մարդու մեջ (չնայած, որ սովորաբար անձը հենց
ինքը ներկայացնում է այդ հայցը ՝ որպես պատճառների որոնում, հոգեբանը
վերափոխում է այն իմաստի որոնման): Այստեղ տեղին է անդրադառնալ Ժ.
Լականի աշխատություններին , որոնք դուրս են բերել լեզվի և անգիտակից
ախտանիշների միջև առկա կապի խնդիրները: Այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում
մարդու մոտ որպես ախտանիշ, արտացոլվում է որպես խորհրդանիշ, իսկ
խորհրդանիշը Լեզուն է: «Այն, ինչի հետ մենք գործ ունենք ախտանիշների
դեպքում,դա ախտանիշի փոխհարաբերությունն է լեզվի համակարգի հետ , որպես
ամբողջության, իմաստների համակարգի հետ, որը որպես այդպիսին բնութագրում
է մարդկային հարաբերությունները» [9]:
3. Դժվար իրավիճակը հաղթահարելու, դրա հետ գործ ունենալու, ինչ-որ բան
անելու կարողության ն հայտնաբերելը `մարդու կյանքի ծանր իրավիճակում
մարդու շփման երրորդ գործառույթն է` արտաքին մետա-դիտորդի հետ:
Գիտակցության բնագավառում փորձարարական ուսումնասիրությունները ցույց
են տալիս, որ անգործությունը հանգեցնում է գիտակցության և ինքնության
անկայունության [], հետևաբար գործունեությունը կարևոր է, որպես գործընթաց,
որը վերադարձնում է ինքնությունը: Ակտիվ գործողությունների տեսանկյունից,
հոգեբանը սահմանափակ է իր հնարավորություններով (նույնիսկ ավելին, քան
ընկերը կամ ազգականը), քանի որ նրան խորհուրդ չի տրվում ակտիվորեն ապրել

13
իր այցելուի կյանքի իրավիճակներով `մասնագիտական էթիկայի պահպանման
պատճառով:
Չնայած հոգեբանի առաջարկած պասիվությանը, ենթադրվում է, որ նոր լեզվի
զարգացումը այն կատեգորիաների հետ, որոնք ճշգրիտ արտացոլում են մարդու
զգացողությունների իմաստը, օգնում է մարդուն կառուցել այնպիսի ներքին և
արտաքին սեմիոտիկ տարածք, որը մարդուն ապահովում է անհրաժեշտ
պաշտպանություն, օգնություն և աջակցություն ուրիշների կողմից:
 Օգնության կարիք ունեցող մարդու կերպարը, արտաքին դիտորդի կարծիքով,
պետք է էքստրավերտի հատկանիշներով լինի , այսինքն լինի անկեղծ,: Բայց եթե
հետևում եք ինքնության արտահայտման ձևին ,ապա կյանքի դժվարին
իրավիճակում գտնվող մարդը պետք է արտահայտի իր զգացմունքները և
օգնության համար դիմի ուրիշներին: Այնուամենայնիվ, անձի տեսանկյունից, ով
գտնվում է կյանքի ծանր իրավիճակում, դա, ընդհակառակը, չի կարելի թույլ տալ,
նա պետք է իրեն դրսևորի որպես ուժեղ կամքի տեր,ինքնավստահ
անձնավորություն: Ավելին, այնպիսի գաղափարը, թե ինչպես պետք է մարդը նայի
ծանր կյանքի իրավիճակում, առանձնահատկություն ունի բոլորովին այլ խմբերի
`առաջնորդների, ստեղծագործական մասնագիտություն ունեցող մարդկանց,
երիտասարդների , գաղթականների, ամուսնալուծվածների և այլնի մոտ :
Այսպիսով, ծանր իրավիճակում գտնվող մարդը խոսակցությունների միջոցով
իրավիճակը հաղթահարելու ուղղությամբ աշխատանքներ է իրականացնում:
Միևնույն ժամանակ, մենք համարում ենք անգործությունն ու լռությունը ծանր
կյանքի իրավիճակներում ՝ որպես վարվելու և խոսելու հատուկ դեպքեր, քանի որ
միշտ էլ պարզ է, թե ինչու և ինչ պատճառով մարդը ոչինչ չի ձեռնարկում և ինչու է
լռում ծանր իրավիճակում: Այսինքն ՝ այնուամենայնիվ (այդուհանդերձ, ոչինչ
չկատարելը և խոսելը / լռությունը) մարդու հանդիպած դժվարության և
արտահայտման միջև կա շփում (և լայն իմաստով, դրսևորումը
հաղորդակցությունն է):
Այսպիսով, ինքնորոշման իրավիճակի մեջ մտնելու համար, գիտակցելով
կեցության արժեքները և հաղթահարելով իրավիճակը (գիտակցելով գործողության
արժեքները), մարդը ծանր կյանքի իրավիճակում դիմում է հաղորդակցման

14
տարածքին ՝ գիտակցելով խոսքի արժեքները, գիտակցելով խոսքի արժեքները,
ձգտում է հասկանալ և վայելելով «լսող-ինքն իրեն-խոսող » զգացողությունը
(տերմինը ըստ Ժ-Ժ Դերիդայի):
4. Շփման չորրորդ գործառույթը կարեկցանքի ձեռքբերումն է: Անկասկած,
կյանքի դժվարին իրավիճակում մարդը ապրուակցում է ուզում: Այնուամենայնիվ,
նման ձևակերպման մեջ է, որ սա վերաբերում է ընկերոջ հետ հաղորդակցվելուն,
բայց պրոֆեսիոնալ հոգեբանի հետ շփման ժամանակ անձը կարիք է զգում է մեկ
այլ բանի: Ակնհայտ է, որ այս ապրումակցում հասկացողությանը
պարզաբանումներ են պետք։ Ի վերջո, կարելի է հասկանալ տարբեր ձևերով,
դատախազը նույնպես հասկանում է, մեղադրյալին: Այստեղ կարևոր է այն
զգացողությունը, որով դուք հասկանում եք մարդուն: Անդրադառնանք
Կ.Յասպերսին, ով առանձնացնում է անձին հասկանալու երկու կողմ ՝
գաղտնազերծումը և լուսավորումը: Գաղտնազերծումը մարդու ներսից
սկզբնաղբյուրների հայտնաբերելու մեջ է , որոնք գտնվում են «մարդու ցածրադիր
գոտում» [7]: Լուսավորությունը ներառում է ապրումակցում , ավելի խորը հայացք
դեպի անձը, որտեղ նա իջնում է «կենցաղի զարգացման կենդանի դիտարկան»:
Այժմ անդրադառնանաք հոգեբանական օգնության առջև դրվող ընդհանուր
խնդիրներին։
Այսպիսի դեպքերում նախևառաջ կարիք է զգացում բացել բառարանը և փնտրել
այնտեղ այս բառերը։ Եվ իսկապես,այդպիսի բառարաններից մեկում կարելի է
հանդիպել թերապիա բառի թարգմանության ,որտեղ միայն թվով 6-րդում է նշված
«բուժում»,իսկ մինչ այս կարելի է տեսնել «ծառայություն»,«խնամք» բառերը։ Բայց,
ինչպես հայտնի է, հասկացության և բառի թարգմանությունները իրարից
տարբերվում են։Այդ իսկ պատճառով մենք հոգեբանական աջակցություն ասվածը
կվերլուծենք պրակտիկ նշանակության վրա հենվելով[3]։
Սկսենք նրանից,որ սրանք բոլորը չեն վերաբերվում ընդհանուր մեկ
հասկացությանը մի քանի պատճառներով։Նախևառաջ հոգեբանական օգնության
տարբեր մեկնաբանություններն են պատճառը,մյուս կողմից «մարդ» և «անհատ»
բառերի մեկնաբանություններն են տարբեր փիլիսոփայական մոտեցումներում։ Եվ
վերջապես,քանի որ խնդիրների տարաբնույթ լինելը,որի հետ աշխատում է

15
հոգեբան խորհրդատուն ,թույլ չի տալիս ընդհանրացնել ասենք,օրինակ դեռահասի
հոգեբանական օգնության խնդիրները(նրա կոնկրետ կյանքի իավիճակում)կամ
ամուսնական զույգին նախաբաժանման վիճակը։
Մենք միայն կարող ենք առանձնացնել մի քանի առարկայական տեսլականներ,
որոնք ստեղծում են պանորամային տեսողության էֆեկտ այնպիսի բարդ
հոգեսոցիալական տարածքում ,ինչպիսին է խորհրդատվական պրակտիկան։
Այդպիսի առարկայական տեսլականներից մեկը մեր կարծիքով դառնում է
անհատը. Կոնկրետ սոցիալական, իրադրային, միջանձնային կամ
օնտոգենետիակական իրավիճակում մարդը օգնության դիմելիս,ոչ միայն
նախապես ենթադրում է ,նաև վերագրում է հոգեբան խորհրդատուին հաշվի
առնել անձնային խնդիրների ողջ սպեկտրը,մեկ կամ մի քանի հարցերը,որոնց
լուծման համար նա օգնության է եկել։ Դրանք կարող են կապված լինել
ինքնորոշման (նույնականացում), ընտրության (որոշում կայացնելու),
ինքնագիտակցման (անձնային ռեֆլեքսիա), ճգնաժամային իրավիճակի
կառավարման,սուբյեկտի ձևավորման ,«ես» ի ձևավորման ֆունկցիոնալ և
էքզիստենցյալ զարգացման և այլնի հետ[3]։ Այստեղ ամենաէականն այն է, որ
նպատակներն ու խնդիրները ավելի հաճախ որոշվում է հենց այցելուի կողմից։
Հաջորդ և անկասկած դոմինանտ ձևով կարևոր է հոգեբանական օգնության
բուն գործընթացը,որտեղ առկա են ինչպես անկախ պայմաններ, այնպես էլ
գործընթացների օժանդակ ներուժ ապահովող պայմանները, որոնք են
վստահություն և ընկալված լինելու հարաբերությունները, աշխատանքային
հարաբերությունների պատշաճ դինամիկայի ապահովումը,դրանք կտանեն
այցելուի հոգեբանական խնդիրների գիտակցմանն ու հնարավոր լուծման
ուղղորդմանը , ուսումնասիրության կամ, ընդհակառակը, հոգեբանական
պաշտպանական մեխանիզմների վերացման , այցելուի վրա ազդեցության
աստիճանի որոշմանը և կիրառմանը։
Անկախ պայմաններից են առաջնային զրույցի ձևի և տեխիկայի, միասին
աշխատելու ժամկետի և հոգեբանական օգնությունը դադարեցնելու պայմանների և
կիրառման որոշումը։

16
 Խնդիրների երրորդ խումբը վերաբերվում է միջավայրի կամ կոլեկտիվին
հոգեբանական օգնություն ցուցաբերմանը,ինչպես օրինակ դպրոցին։ Հիմնական և
հնարավոր խնդիրներից են ՝ իրավիճակում ադեկվատ կողմնորոշում, կոնֆլիկտի
նույնականացում և լոկալիզացիա(անհրաժեշտության դեպքում), սոցիալ
հոգեբանական լարվածության դուրս բերում, խմբի արժեքային և իմաստային
կողմնորոշման հարցում օգնության ցուցաբերում, անհրաժեշտության դեպքում
բարձրացնել համախմբվածությունը և օգնել առաջնորդին որոշելու հարցում:
Մասնագետի առջև դրված խնդիրները իրենց բնույթով յուրահատուկ են և
կապված են զուտ նրա անձնային զարգացման և մասնագիտական
պարաստվածության հետ։
Երևի թե կարիք չկա նշել, որ անձնային խնդիրների չլուծված լինելը
(ֆրուստրացիայի ենթարկված կամ չիրականացված պահանջմուքները,
ֆանտազիաները, վախերը, կոնֆլիկտները, արժեքները, ինքնագնահատականը,
մոտիվացիան և այլն) և ոչ բավարար մասնագիտական
պատրաստվածությունը(տեխնիակական և տեսական) կարող են հոգեբանական
օգնության փոխարեն վնասել ինչպես այցելուին, այնպես էլ խորհրդատուին և
ավելացնել անավարտ խնդիրներին նաև հոգեծին խանգարումներ։
Կախված կոնկրետ իավիճակից հոգեբանական օգնությունը կիրառվում է 2 ձևով՝
 անհատական
 խմբային
Անհատական աշխատանքը իրականացվում է այն դեպքերում,երբ մարդը
անձնային սոցիալական կամ հասարակական պատճառներով ( խնդրի
յուրահատկություն, օրինակ ՝դավաճանություն, վիշտ) հոգեբանական օգնության
խմբային ձևն անհնար է։
Կարելի է ասել,որ անհատական աշխատանքի ձևը ամենից նախընտրելին է
համարվում ,երբ խնդրի բնույթը պահանջում է ոչ այնքան զարգացնող և
ուսուցանող ուղղվածություն,որքան մխիթարանք՝ մոտեցնելով հոգեբանական
օգնությունը հոգեթերապևտիկ ազդեցությանը։

17
Երբ շեշտը դրվում է զարգացման, ուսուցանող կամ սոցիալական օգնության
վրա,ինչպես օրինակ «անանուն թմրամոլների» դեպքում անկասկած
առավելությունը խմբային աշխատանքի կողմն է[3]:
Բազմակողմնի հետադարձ կապը,խմբային դինամիկան ,ինքնին փաստ է
խմբում հուզական հագեցած իրադարձություններ ունենալու համար,որը կարևոր
գործոն հոգեբանական աջակցման և անձնային զարգացման գործում։
Այսպիսով,աշխատանքի այս մասում առանձնացրինք կարևոր այն տարրերը,
որոնք մասն են կազմում հոգեբանական աջակցման։ Մի կողմից այն կանխատեսել
է, քանի որ իր առջև ունի դրված կոնկրետ խդիրներ,սակայն մյուս կողմից այն
կախումն ունի կոնկրետ իրավիճակից և հոգեբանական աջակցմանը դիմող անձից
և աջակցումն իրականացնող մասնագետից։ Սա ևս մեկ անգամ փաստում է այն
մասին, որ հեգական գործընթացները լիարծեք չեն կարող կառավարելի և հստակ
լինել։

1.2 Հոգեբանական օգնության դերն ու նշանակությունը միջին

մասնագիտական հաստատություններում

Խորհրդային տարիներին գոյություն ուներ միջին մասնագիտական կրթություն,

որը հնարավոր էր ստանալ տեխնիկումներում, ինչպես նաև որոշ
ուսումնարաններում (օրինակ՝ բժշկական ուսումնարան, մանկավարժական
ուսումնարան, անասնաբուժական ուսումնարան, իրավաբանական ուսումնարան):
Պետք չէ շփոթել մասնագիտական ուսումնարանը մասնագիտական-տեխնիկական
(արհեստագործական) ուսումնարանի հետ , որտեղ ստանում են նախնական
մասնագիտական կրթություն:
Հետ խորհրդային տարիներին տեխնիկումների մի մասը վերանվանվեցին
քոլեջների: Այսօր միջին մասնագիտական կրթություն կարելի է ստանալ
տեխնիկումներում և քոլեջներում (միջին մասնագիտական կրթական
հաստատություններ): Դրանք իրենց հերթին կարող են լինել ինչպես առանձին

18
կրթական հաստատություններ, այնպես էլ որպես ԲՈւՀ-երի բաղկացուցիչ մաս:
[13]
Հաստատված են միջին մասնագիտական կրթության հաստատությունների
հետևյալ տեսակները
ա) տեխնիկում ՝ միջին մասնագիտական կրթական հաստատություն, որն
իրականացնում է հիմնական ընդհանուր և միջնակարգ ընդհանուր կրթության
հիմքի վրա ,
բ) քոլեջ ՝ միջին մասնագիտական կրթական հաստատություն, որն իրականացնում
է հիմնական մասնագիտական կրթական ծրագիրը միջին մասնագիտական
կրթության հիմքի վրա և խորացված ուսուցմամբ միջին մասնագիտական
կրթության ծրագիրը:
Այլ խոսքով, տեխնիկումները և քոլեջները ուսուցանում են մասնագիտություններ,
երբ միջին մասնագիտական կրթություն կարելի է ստանալ 3 տարում ( որոշ
մասնագիտությունների համար 2 տարում ): Ընդ որում քոլեջում պարտադիր է նաև
խորացված կրթության ծրագրի ուսուցանումը:
Իրավակազմակերպչական տեսանկյունից միջին մասնագիտական կրթության
ոլորտում գործում են ՝
 Պետական միջին մասնագիտական կրթական հաստատություն (ՊԿՀ ՄՄԿ),
 Մասնավոր միջին մասնագիտական կրթական հաստատություն (ՄԿՀ ՄՄԿ)
 Ինքնավար ոչ առևտրական միջին մասնագիտական կրթական
հաստատություն [14]
Միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունները` քոլեջները և
նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) ուսումնական
հաստատությունները` արհեստագործական ուսումնարանները`
համապատասխանաբար միջին և նախնական մասնագիտական
(արհեստագործական) հիմնական և լրացուցիչ կրթական ծրագրեր իրականացնող
մասնագիտական ուսումնական հաստատություններ են: Մասնագիտական
կրթական ծրագրերը նպատակաուղղված են կրթության հանրակրթական և
մասնագիտական մակարդակների հաջորդականության միջոցով
համապատասխան որակավորման մասնագետների պատրաստմանը,

19
կարողությունների և հմտությունների ձևավորմանը, գիտելիքների ծավալի
ընդլայնմանն ու որակավորման բարձրացմանը:
Արհեստագործական ուսումնարանները և քոլեջները Հայաստանի
Հանրապետության շարունակական կրթության համակարգի անբաժանելի մասն
են և միջանկյալ դիրք են զբաղեցնում հանրակրթություն և բարձրագույն
մասնագիտական կրթություն իրականացնող ուսումնական հաստատությունների
միջև:
Հայաստանի Հանրապետության միջին մասնագիտական ուսումնական
հաստատություններում ուսուցանվում են հումանիտար, կրթական ոլորտի,
առողջապահության, մշակույթի և արվեստի, տնտեսագիտության և կառավարման,
երկրաբանության, էներգետիկայի, տեխնոլոգիական, սարքաշինության,
ինֆորմատիկայի և հաշվողական տեխնիկայի, սպասարկման, տրանսպորտի
շահագործման, քիմիական, պարենամթերքի, սպառողական ապրանքների
տեխնոլոգիաների, շինարարության, գյուղատնտեսության, շրջակա միջավայրի
պահպանման, չափագիտության, ստանդարտացման և որակի հսկման
ուղղվածություն ունեցող շուրջ 110 մասնագիտության գծով: [15]
Հոգեբանական և մանկավարժական աջակցության բովանդակությունը
անքակտելիորեն կապված է ժամանակակից կրթության համակարգի
արդիականացման առանցքային գաղափարի հետ, այն է `կրթական համակարգում
պետք է ստեղծվեն ցանկացած մարդու զարգացման և ինքնազարգացման
պայմաններ, մինչդեռ անձի լիարժեք զարգացումը պետք է դառնա
սոցիալականացման և բարեկեցության երաշխիք: Հոգեբանական և
մանկավարժական աջակցության համակարգի պատասխանատվության ոլորտը չի
կարող սահմանափակվել ուսման դժվարությունները հաղթահարելու խնդիրներով,
բայց այն ներառում է հաջող սոցիալականացում ապահովելու, առողջության
պահպանման և ամրապնդման, երեխաների և դեռահասների իրավունքների
պաշտպանության խնդիրները: Կրթության արդիականացման կարևորագույն
խնդիրն է ապահովել որակյալ կրթության մատչելիությունը, դրա
անհատականացումը և տարբերակումը, որը ներառում է.

20
• պաշտպանել ուսանողի անձի իրավունքները, ապահովել նրա հոգեբանական և
ֆիզիկական անվտանգությունը, մանկավարժական աջակցությունն ու օգնությունը
ուսանողի խնդրին առնչվող իրավիճակներում ,
 ուսանողի հնարավորությունների և կարողությունների որակյալ
համապարփակ ախտորոշումը,
 ուսման ուղեկցորդ համակարգի մասնագետների մասնակցությունը
կրթական ծրագրերի մշակմանը, որոնք ադեկվատ են ուսանողների
հնարավորություններին և բնութագրերին,
 հոգեբանների մասնակցությունը ուսումնական հաստատությունների
մասնագետների հոգեբանական և մանկավարժական
փորձաքննություններին, ուսումնական ծրագրերին և նախագծերին,
ուսուցողական գործիքներին և այլ ուսումնական գործիքներին:
Նոր սերնդի հանրակրթության նոր ստանդարտների մշակումն ու իրագործումը
հիմնարարորեն փոխում է կրթության պարադիգմը `« գիտելիք, հմտություններ
»դասավանդման առաջնահերթ նպատակից և իրավասությունների ձևավորումից
մինչև ներդաշնակ ստեղծագործական անհատականության զարգացմանը`
հիմնված աշխարհը ճանաչելու և տիրապետելու համընդհանուր ուղիների
զարգացման վրա: Այսպիսով, հանրակրթության նոր ստանդարտը, որպես
հիմնական խնդիր, որոշում է ուսանողների անձնական զարգացումը: [16]
Կրթության ժամանակակից պարադիգմը, գիտակցելով կրթական նպատակների
կարևորությունը, պահանջում է ստեղծել բազմաբնույթ մանկավարժական
համակարգ, որը հիմնված է մարդու և նրա կարողությունների ազատ զարգացման
և ինքնազարգացման գաղափարի վրա, որի նպատակն է իրականացնել հաջող
ինքնաիրացման, առաջին հերթին մասնագիտական, խուսափել ուսանողների
զարգացման գործում կործանարար խնդիրներից: Սա հատկապես կարևոր է
այսօր՝ տնտեսական անկայունության, գործազրկության և հասարակության
սոցիալական ագրեսիայի աճի պայմաններում:
Հոգեբանական օգնության տրամադրումը `ուղղիչ և կանխարգելիչ
միջոցառումներ, իրավիճակի բարելավման նախապայման է:

21
 Մասնագիտական կրթության հաստատություններում մանկավարժ-
հոգեբանի գործունեությունը բարդ է նաև այս ուսումնական
հաստատություններում աշխատելու վերաբերյալ որևէ ձեռնարկի կամ
առաջարկության բացակայության պատճառով: Հաճախ, իր գործնական
աշխատանքի ընթացքում մանկավարժ-հոգեբանը ստիպված է լինում
վերարտադրել նույն տարաձայնությունները և աշխատանքային մեթոդները, որոնք
ընդունվում են հանրակրթության միջնակարգ կրթության համակարգում:
Նախնական և միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների
մանկավարժ-հոգեբանի աշխատանքում առաջնային խնդիրն ուսումնական
գործընթացի կազմակերպումն ու աջակցությունն է: Խորհուրդ է տրվում փուլային
աշխատանքներ իրականացնել ուսանողների հոգեբանական աջակցության
վերաբերյալ:
Կարելի է առանձնացնել հոգեբանական աջակցության 5 հիմնական
փուլերը, որոնք կարող են օգտագործվել անկախ իհաստատության
առանձնահատկություններից.
1-ին փուլ – մասնագիտական կողմնորոշման աշխատանքներ;
2-րդ փուլ-աշխատանք `նոր ուսումնական հաստատության պայմաններին
հարմարվելու մակարդակի որոշման ուղղությամբ (իրականացվում է ուսումնական
հաստատություն ընդունվելուց 2-3 ամիս հետո).
3-րդ և 4-րդ փուլեր `հոգեբանական և մանկավարժական աջակցություն (1-ին և 2-
րդ կուրսերի ավարտ);
Բեմ 5 - խորհրդատվություն հետագա մասնագիտական գործունեության
վերաբերյալ (ոսւումնական հաստատությունա ավարտից հետո):[16]
Հայաստանի Հանրապետությաн կրթական օրենքների ուսումնասիրությունը ցույց
տվեց,որ մեզ մոտ բացակայում են միջին մասնագիտական հաստատություններում
աշխատող հոգեբանական աջակցման մասնագետների գործառույթները։ Թերևս
դրանք ոչ մի մասում չէին արտահայտվել օրենքում։ Սակայն արտասահմանյան
փորձի ուսումնասիրությունները մեզ ցույց տվեցին հետևյալ արդյուքները։
Միջին մասնագիտական հաստատություններում իրականացվող աշխատանքների
վերաբերյալ Ռուսական օրենքում առանձնացված են հետևյալ կետերը։

22
 Առաջին կետը վերաբերվում է հոգեբանական ծառայության նախադրյաներին.
Դրանք են .
 միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունում
ուսումնառության ողջ ընթացքում յուրաքանչյուր ուսանողի անձնական
զարգացման համար առավել բարենպաստ հոգեբանական և
մանկավարժական պայմանների ապահովում,
 կրթական գործընթացում հոգեբանական առողջության պահպանման
խթանում,
 կրթական գործընթացում հոգեբանական աջակցման անհատապես
մոտեցման ապահովում,
 նպաստել սոցիալ-հոգեբանական բարենպաստ միջավայրի ստեղծմանը
միջին մասնագիտական կրթական հաստատության աշխատակազմում.
 համակողմանի սոցիալ-հոգեբանական աջակցություն ցուցաբերել կրթական
գործընթացի բոլոր առարկաներին:
Հաջորդը անդրադարձն է հոգեբանական ծառայության նպատակներին.
 կրթական գործընթացի հոգեբանական և մանկավարժական աջակցություն,
 կրթական և մասնագիտական գործունեության գործընթացում ուսանողների
սոցիալական և անձնական զարգացման հոգեբանական աջակցություն,
 ուսանողների ինքնագիտակցության, ինքնակարգավորման,
ինքնակրթության, ինքնազարգացման ունակության ձևավորում,
 հոգեբանական աջակցություն ցուցաբերել անհատական և խմբակային
հոգեբանական օգնության տրամադրման միջոցով,
 մասնակցություն ուսանողների վարքագծում խախտումների
կանխարգելմանն ուղղված միջոցառումների համակարգի մշակմանը,
 կրթական գործընթացում բոլոր մասնակիցների հոգեբանական
խորհրդատվություն.
 կրթական գործընթացի առարկաների հոգեբանական և մանկավարժական
կարողությունների բարձրացում:
Նպատակների իրագործումը իր հերթին ենթադրում է հոգեբանական
աջակցման համապատասխան գործունեության ծավալում։Դրանք են.

23
Կազմակերպչական և մեթոդական գործունեություն.
 հոգեոդիագնոստիկա անցկացնելու մեթոդական նյութերի պատրաստում և
անհատական զարգացման և հոգեորսողական ծրագրեր մշակելու համար ՝
հաշվի առնելով ուսանողների անհատական հատկությունները.
 մասնակցություն հոգեոդիագնոստիկայի, հոգեորոգման և աշխատանքի այլ
տեսակների նոր մեթոդների մշակմանը, դրանց արդյունավետության
գնահատմանը.
 հոգեոդիագնոստիկայի արդյունքների մշակումը, դրանց վերլուծությունն ու
ձևավորումը.
 ուսուցիչների խորհուրդներում ելույթների համար նյութերի պատրաստում և
արտադրական հանդիպումներ:
Գործուենության հիմնակակ ուղղություններն են համարվում հոգեբանական
ախտորոշումը.
 ուսումնական գործընթացի բոլոր առարկաների անհատական
հոգեբանական բնութագրերի ուսումնասիրություն, հետևելով ուսանողների
մասնագիտորեն նշանակալի որակների և սոցիալական հասունության
զարգացմանը.
 հոգեբանական և մանկավարժական ախտորոշման անցկացում Առաջին
կուրսեցիների պատրաստվածությանն ուղղված
 ուսուցման և զարգացման մեջ հոգեբանական պատճառների առանձնացում,
ուսանողների սոցիալական դեզադապտացիայի դուրս բերում;
 ուսանողների ներխմբային կարգավիճակի և սոցիալական դերի
առանձնացում,
 դասախոսական կազմի հոգեբանական աջակցություն:
Հոգեբանական աշխատանքի կարևոր մասնիկն է համարվում Հոգեբանական
կանխարգելումը (աջակցություն).
 անձի զարգացմանը նպաստող հոգեբանական աջակցության տրամադրում
`իր անհատականությունը պահպանելու համար, որն իրականացվում է
մանկավարժ-հոգեբանի, դասղեկների , բժշկական ծառայության և այլ
մասնագետների համատեղ գործունեության հիման վրա,

24
  վարքի հնարավոր շեղումների կանխարգելում.
 Հոգեբանական օգնություն և աջակցություն ցուցաբերել մանկավարժներին ,
արհեստավարժ դասընթացավարներին և ուսանողներին, ովքեր գտնվում են
փաստացի սթրեսի, կոնֆլիկտի, ուժեղ հուզական վիճակի մեջ,
 օժտված ուսանողների ստեղծագործական զարգացման խթանում,
 հաշմանդամություն ունեցող ուսանողներին հոգեբանական աջակցություն
ցուցաբերելը:
Հոգեբանական շտկումը.
 աշակերտներին, ուսուցիչներին, ծնողներին հոգեբանական օգնության և
աջակցության տրամադրում, անձնական, մասնագիտական և այլ խնդիրներ
լուծելու ուղղությամբ,
 ուսանողների ուսուցման դժվարությունների անհատական և խմբակային
հոգեբանական շտկում, ներառյալ անձի մոտիվացիոն ոլորտին վերաբերող
խնդիրները,
 խնամքի տակ գտնվող ծնողազուրկ երեխաների սոցիալ-հոգեբանական
վերականգնման խթանում.
 ուսանողների հակասոցիալական պահվածքի շտկման իրականացում:
 Հոգեբանական խորհրդատվություն.
 կրթական գործընթացում բոլոր մասնակիցների հոգեբանական
խորհրդատվություն.
 ադմինիստրացիայի, մանկավարժներին և ծնողներին խորհուրդ տալ
ուսանողների անհատական զարգացման վերաբերյալ.
 ուսանողներին խորհուրդ տալ սովորելու, զարգացման, կյանքի
ինքնորոշման խնդիրների, մեծահասակների և հասակակիցների հետ
հարաբերությունների մասին:
 Հոգեբանական լուսավորչական աշխատանք
 մանկավարժների, ուսանողների և նրանց ծնողների հոգեբանական
կարողությունների բարձրացում,
 մանկավարժների ծանոթացում ուսանողի անձնական զարգացման
հիմնական տարիքային օրինաչափությունների հետ,

25
  հոգեբանական գիտելիքների մասսայականացումը կրթական գործընթացի
առարկաների շրջանում:
 Կազմակերպչական և մեթոդական գործունեություն.
 հոգեախտորոշում անցկացնելու մեթոդական նյութերի պատրաստում և
անհատական զարգացման և հոգեոշտկողական ծրագրեր մշակում ՝ հաշվի
առնելով ուսանողների անհատական առանձնահատկությունները,
 մասնակցություն հոգեախտորոշման , հոգեշտկման և աշխատանքի այլ
տեսակների նոր մեթոդների մշակմանը, դրանց արդյունավետության
գնահատմանը
 հոգեախտորոշման արդյունքների մշակումը, դրանց վերլուծությունն ու
ձևակերպումը[17]:
Այսպիսով,հոգեբանական աջակցման դերն ու նշանակությունը հասկանալու
համար ուսումնասիրվեց տարբեր մոտեցումներ;Էական է նշելը,որ փաստացի
Հայաստանում առկա չեն ամրագրված օրենքներ աջակցման ցուցաբերման
համար։Ուստի արելի է արտասհմանյան փորձի վրա հենվելով բարեփոխոմներ
իրագործել նաև մեզ մոտ ։

26
 Գլուխ 2 . Հոգեբանական աջակցության կազմակերպման
հետազոտական ուսումնասիրությունը

2.1 Հետազոտության իրականացման կազմակերպումն ու ընթացքը

Հետազոտության նպատակը: Ուսումնասիրել միջին մասնագիտական

հաստատությունում հոգեբանի կողմից մատուցվող հոգեբանական ծառայության
ընթացքն ու արդյունավետությունը:
Հետազոտության խնդիրներն են ՝

Ուսումնասիրել միջին մասնագիտական հաստատությունում հոգեբանի

ֆունկցիաների, նրա կողմից մատուցվող հոգեբանական ծառայությունները:
Ուսումնասիրել մջին մասնագիտական հաստատությունում սովորող
ուսանողների պատկերացումները հոգեբանի ֆունկցիաների, նրա կողմից
մատուցվող հոգեբանական ծառայությունների մասին:
Հիմք ընդունելով այս հաստատությունում սովորողների տարիքային
առանձնահատկությունները՝ հետազոտել նրանց ագրեսիվության և
կոնֆլիկտայնության մակարդակը:
Հետազոտության արդյունքների հիման վրա պարզել հոգեբանի
գործառույթների կարևորություննն ու անհրաժեշտությունը մինջին
մասնագիտական հաստատություններում:

27
 Հետազոտության իրականացման վայրը: Հետազոտություններն իրականացվել
են Գյումրու գեղարվեստի թիվ 3 արհեստագործական ուսումնարանում: Հարկ է
նշել, որ այս միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունում
հոգեբանական ծառայության կազմակերպումը սկսվել է իրականացվել միայն
2020թ. հունվար ամսից:

Ընտրակազմ: Հետազոտության իրականացման համար որպես ընտրակազմ են

հանդիսացել գեղարվեստի թիվ 3 արհեստագործական ուսումնարանում սովորող
30 15-ից - 18 տարեկան ուսանողներ (15տղա, 15 աղջիկ):

Հետազոտության ժամանակահատվածը: Հետազոտությունները իրականացվել

են 2020 թ փետրվար –մարտ ամիսներին:

Հետազոտության իրականացման համար կիրառվող մեթոդներն ու

մեթոդիկաները.

 Զրույցի մեթոդ
 Հարցաթերթիկի մեթոդ
 Ք. Թոմասի Անձի կոնֆլիկտային վարքի հակվածության ախտորոշման թեստ-
հարցարան
 Ա.Բասի և Ա. Դարկի ագրեսիայի տիպերի և ցուցանիշների ախտորոշման
մեթոդիկա
1. Հետազոտվողների կոնֆլիկտային վարրքը բացահայտելու համար մենք
կիրառեցինք Ք. Թոմասի «Անձի կոնֆլիկտային վարքի հակվածության
ախտորոշման» հարցարանը։ Ք. Թոմասը անհրաժեշտ է համարում ուշադրություն
դարձնել այն բանին, թե կոնֆլիկտային վարքի ինչ ձևեր են բնորոշ մարդկանց,
դրանցից որոնք են հանդիսանում արդյունավետ, ինչպես է հնարավոր խթանել
արդյունավետ վարքը։ Կոնֆլիկտային իրավիճակում մարդկանց վարքի
տեսակների բնութագրման համար Ք. Թոմասը կիրառելի է համարում
կոնֆլիկտների կարգավորման երկչափ մոդելը, որտեղ հիմնային է հանդիսանում
համագործակցությունը, որը բնորոշվում է այլ մարդկանց հետաքրքրությունների
վրա մարդու ուշադրությամբ, և համառությամբ, որին բնորոշ է սեփական
հետաքրքրությունները պաշտպանելու հակումը։ Այս երկու չափմանը
28
համապատասխան Ք. Թոմասը առանձնացնում է կոնֆլիկտի կարգավորման
հետևյալ միջոցները՝ մրցակցություն, հարմարում, փոխզիջում, խուսափում,
համագործակցում։ Հարցարանը բաղկացած է 30 հարցից, որոնցից յուրաքանչյուրն
ունի պատասխանների 2 տարբերակ՝ ա), բ) (տե՛ս հավելված 1): Լրացնողը
ընտրում և նշում է պատասխանը հարցաթղթի վրա: Արդյունքները մշակվում են
հատուկ բանալու օգնությամբ, որտեղ տրված են հարցերի համարները և
միավորների քանակը, որոնք ստացվում են ա), բ) պատասխանների դեպքում:
Յուրաքանչյուր սյունակում հաշվվում է համընկնումների քանակը, որը կազմում է
0-12 բալ և, ըստ այդ ցուցանիշի, պարզվում է տվյալ հատկանիշի
արտահայտվածությունը՝
Մրցակցություն
Հարմարում
Խուսափում
Փոխզիջում
Համագործակցություն
Եթե այդ ցուցանիշը բաժանենք երեք մասի՝ բարձր, միջին և ցածր, ապա կստացվի՝
Բարձր արտահայտվածություն – 8-12 բալ
Միջին արտահայտվածություն- 5-7 բալ
Ցածր արտահայտվածություն՝ 0-4 բալ։
1. Մրցակցություն: Այն դրսևորվում է որպես իր հետաքրքրությունները ուրիշների
հաշվին բավարարելու ձգտում:
2. Համագործակցություն: Այս դեպքում իրավիճակի մասնակիցները հանգում են
մեկ ընդհանուր որոշման, որը բավարարում է կողմերի հետաքրքրությունները:
3. Փոխզիջում: Դրսևորվում է անձնական հետաքրքրություններից հրաժարվելու
վարքով:
4. Խուսափում: Այս վարքային ռազմավարությանը բնորոշ է սեփական
նպատակներին հասնելու ձգտումների բացակայությունը:
5. Հարմարում: Այս հատկանիշն, ի հակադրություն մրցակցության, դրսևորվում է
սեփական շահերը ուրիշների համար զոհաբերելու վարքագծով ……: ավելացնել
գրականություն

29
3. Հետազոտվողների ագրեսիվությունը և թշնամանքը չափելու նպատակով մենք
օգտագործեցինք Բասս-Դարկիի ագրեսիվության ախտորոշման թեստը։ Թեստը
բաղկացած է 75 հարցից։ Փորձարկվողը պետք է յուրաքանչյուր հարցին
պատասխանի կամ (տե՛ս հավելված 3)։ Ա. Բասսի և Ա. Դարկիի առաջարկած
հարցարանը, ըստ իրենց, բացահայտում է ագրեսիվության հետևյալ ձևերը՝
1. Ֆիզիկական ագրեսիա - Սա այլ մարդկանց նկատմամբ ֆիզիկական ուժի
գործադրումն է։
2. Բանավոր (վերբալ) ագրեսիա - Սա այլ մարդկանց նկատմամբ ունեցած
բացասական զգացմունքների արտահայտումն է բառային դիմումների թե ձևի (վեճ,
բղավոցներ, ճիչեր), թե բովանդակության (սպառնալիքներ, անեծքներ, հայհոյանք)
միջոցով։
3. Անուղղակի ագրեսիա - Սա անուղղակի ճանապարհով այլ անձանց հասցեին
ուղղված բամբասանքների, կատակների և զայրույթի անորոշ, անկանոն
բռնկումների օգտագործումն է։
4. Նեգատիվիզմ - Սա սովորաբար ուղղված է հեղինակությունների և
ղեկավարության դեմ։ Հանդիսանում է վարքի ընդդիմադիր ձև, որը պասիվ
հակադրությունից կարող է վերածվել ակտիվ գործողությունների՝ ընդդեմ
սահմանված պահանջների, կարգի ու օրենքների։
5. Նյարդայնություն (դժգոհություն) - Սա մարդու շուտ գրգռվելու հակումն է և չնչին
գրգռման դեպքում նույնիսկ բռնկվելու, կտրուկ և կոպիտ վարվելու
պատրաստականության առկայությունը։
6. Կասկածամտություն - Սա մարդկանց նկատմամբ անվստահության և զգույշ
վերաբերմունք դրսևորելու հակումն է, որը բխում է այն համոզմունքից, որ
շրջապատի մարդիկ մտադիր են վնաս պատճառել իրեն։
7. Վիրավորանք - Սա նախանձի և ատելության արտահայտումն է, որը
պայմանավորված է զայրույթով, անբավարարվածության զգացումով,
դժգոհությամբ որևէ մեկից կամ ողջ աշխարհից թվացյալ կամ իրական
տանջանքների համար։
8. Ինքնաագրեսիա կամ մեղքի զգացում - Սա իր և շրջապատի նկատմամբ հատուկ
վերաբերմունք և գործողություններ են, որոնք բխում են այն համոզմունքից, որ ինքը

30
 վատ մարդ է, վատ է վարվում, վնաս է տալիս, չար է և անխիղճ։ Ագրեսիայի
ինդեքսը իր մեջ է ներառում ֆիզիկական ագրեսիան, վերբալ ագրեսիան և
անուղղակի ագրեսիան, իսկ թշնամության ինդեքսը՝ կասկածամտությունը և
վիրավորանքը։
«1»+«3»+«7»՝ ագրեսիվության ինդեքս (ԱԻ), «5»+«6»՝ թշնամության ինդեքս (ԹԻ)։

2.2 Փորձարարական հետազոտության տվյալների վերլուծություն և

ստացված արդյունքների ամփոփում

Ելնելով մեր առջև դրված խնդիրների հերթականությունից հետազոտության

սկզբնական փուլում մեր նպատակն էր ուսումնասիրել միջին մասնագիտական
հաստատությունում հոգեբանի ֆունկցիաների, նրա կողմից մատուցվող
հոգեբանական ծառայությունները:
Հոգեբանի հետ կիրառվեց զրույցի մեթոդը: Զրույցի ընթացքում պարզ
դարձավ, որ այս հաստատությունում հոգեբան-մանկավարժի հաստիք սկսել են
ունենալ սույն թվականի հունվար ամսից:
Այս հաստատությունում հոգեբանի ֆունկցիաները մի քանիսն են՝

 Դասավանդել հոգեբանություն առարկան/հասարակագիտություն առարկայի

շրջանակներում/
 Վարքային և ուսումնական դժվարություններ ունեցող ուսանողենրի հետ տանել
հոգեբանամանկավարժական աշխատանք
 Ապահովել կոլեկտիվի բարոյահոգեբանական առողջ մթնոլորտը

31
 Ուսանողների պատկերացումները հոգեբանի ֆունկցիաների, նրա կողմից
մատուցվող հոգեբանական ծառայությունների մասին պարզելու համար կիրառվել
է հարցաթերթիկի մեթոդը/տես հավելված/:
Վերլուծելով հարցաթերթիկի միջոցով ստացված պատասխանները, ունենք
հետևյալ պատկերը՝
Հարց 1. Ըստ ձեզ ո՞վ է հոգեբանը(ցուցապատկեր 1):
Հետազոտվողների 3(10%)-ը պատասխանել է մայրս, 5 (16.6≈17%)-ը՝
ընկերս, 8 (26.6≈27%)-ը համարում է որ հոգեբանը այն մարդն է, ով օգնում է
հաղթահարել կյանքում ծագած խնդիրները, ըստ 6(20%)-ը հետազոտվողի
հոգեբանը դիմացինին հասկացողն է, 3(10%)-ը կարծում է որ հոգեբանը լավ
մասնագիտություն ունեցող մարդն է, 2(7%)- հետազոտվողների նշել է իրենց
հաստատության հոգեբանի անունը, իսկ 3(10%)-ը նշել է հանգիստ մարդ:
Հարց 2. Կարևոր է արդյո՞ք միջին մասնագիտական հաստատություններում
հոգեբանի դերը : 30 հետազոտվողներից 30(100%)-ն էլ պատասխանել են այո:

(ցուցապատկեր1)

Հարց 3. Ի՞նչ գործունեություն է ծավալում միջին մասնագիտական

հաստատությունում հոգեբանը : Վերլուծելով արդյունքներն ունենք հետևյալ
պատկերը(ցուցապատկեր 2):

32
 (ցուցապատկեր 2)

Հետազոտվողներից 3(10%)-ը համարում էին որ հոգեբանը ապահովում է

սովորողների բարոյահոգեբանական մթնոլորտը, 8(26.6≈27%)-ը՝ դասավանդում է
հոգեբանություն , 4(13%)-ը կարծում էին, որ հոգեբանը օգնում է ունենալ
մասնագիտական կողմնորոշում, 8(26.6≈27%)-ը հոգեբանի ֆունկցիան համարում
էին բարդ իրավիճակներում հայտնված ուսանողներին աջակցություն ցույց տալը,
իսկ 7(23%)-ը համարում էր որ հոգեբանի ֆունկցիաների մեջ են մտնում վերը
թվարկվածները :

Ընդհանրացված պատկեր՝
Հետազոտության բոլոր մասնակիցները կարևորում են հոգեբանի
առկայությունը միջին մասնագիտական հաստատությունում
Առկա են տարբեր պատկերացումներ հոգեբանի գործունեության
վերաբերյալ
Հոգեբանական ծառայությունը դիտարկվում է որպես օգնություն դժվար ,
բարդ իրավիճակներում:

Ք. Թոմասի Անձի կոնֆլիկտային վարքի հակվածության ախտորոշման թեստ-

հարցարան

33
 Հետազոտվողների կոնֆլիկտայնության մակարդակը ուսումնասիրելու
համար կիրառվել են Ք. Թոմասի Անձի կոնֆլիկտային վարքի հակվածության
ախտորոշման թեստ-հարցարանը :
Համաձայն նշված թեստ-հարցարանի արդյունքների վերլուծության
հետազատովողների մոտ առկա է(ցուցապատկեր 3) ՝
Մրցակցության միջին արտահայտվածություն
Համագործակցության միջինից բարձր արտահայտվածություն
Փոխզիջման ցածր արտահայտվածություն
Խուսափման ցածր արտահայտվածություն
Հարմարման ցածր արտահայտվածություն

(ցուցապատկեր 3)

Ընդհանրացված արդյունքներից զատ առանձնացվել են հետազոտթւայն

մասնակից տարբեր սեռերի արդյունքները
(ցուցապատկեր 4):

34
 (ցուցապատկեր 4)
Տղաների և աղջիկների կոնֆլիկտային վարքի համեմատությունը
ցույց տվեց, որ սեռերի մոտ ակնառու տարբերություն է նկատվում
համագորակցություն և փոխզիջում սանդղակներում, իսկ մնացած
դեպքերում չեն գրանցվել ակնառու տարբերություններ (տե՛ս
ցուցապատկեր 4):

35
 Գրականության ցանկ

1) Аршинов В.И., Буданов В.Г. Синергетика постижения сложного // Синергетика и

психология: Тексты. Вып. 3 : Когнитивные процессы / под ред. В.И. Аршинова, И.Н.
Трофимовой, В.М. Шендяпина. М. : Когито-Центр, 2004.

2) Бондаренко А. Ф. Социальная психотерапия личности (психосемантичес􏰀 кии

подход). — К.: КГПИИЯ, 1991. — 189 с.

3) Александр Бондаренко Психологическая помощь;теория и практика;Учебное

пособие для студентов старших курсов психологических факультетов
и отделений университетов МоскваНезависимая фирма «Класс» 2001
4) Гегель. Философские произведения. Учение о понятии и философская энциклопедия //
Работы разных лет. — М.: Мысль, 1973, т. 2. — 630 с.

36
5) Гришунина Е.В.b Сложные личные и профессиональные ситуации как
активизирующие акмеологический потенциал личности // Мир психологии. 2011.
No 3. С. 247–258.

6) Е.В. Гришунина, Г.Ю. Гришунин Психологическая помощь как понимание

7) Ясперс К. Общая психопатология : пер. с нем. М.: Практика, 1997.

8) Лэнгле А. Феноменологический подход в экзистенциально-аналитической психотерапии //
Московский психотерапевтический журнал. 2009. No 2. С. 110–129. C. 114
9) Лакан Ж. Имена-отца / пер. с фр. А. Черноглазова. М. : Гнозис, Логос, 2006. C. 25

10) Belkin G. S. Introduction to Counseling. — Dubuque, Iowa: Wm. C. Brown Publishers,

1988. — 630 p.

11) Quinnett P. The Key to Successful Therapy // Psychology. The Annual Edition Series,
20􏰀th Ed., Dushkin Publishing Group, Inc., 1990. — p. 190—193.

12) Rogers C. R. On Becoming a Person. A Therapist’s View on Psychology. — Boston:

Houghton Mifflin, 1961. — 420 p.
13) http://edu.am/index.php/am/documents/view/1399
14) https://hy.wikipedia.org/wiki/Միջին_մասնագիտական_կրթություն_(ՄՄԿ)
15) http://www.mkuzak.am/?page_id=87
16) http://www.psy.msu.ru/science/conference/psy_service/2016/2016-11-18/conception.pdf
17) https://psy.1sept.ru/article.php?ID=200601207
18) https://cyberleninka.ru/article/n/psihologicheskaya-pomosch-kak-ponimanie

37
38
ՀԱՎԵԼՎԱԾ

39