Filipino sa Agham, Teknolohiya,

Inhenyeriya, Matematika at Iba Pang

Kaugnay na Larangan
Yunit III
Panimula
Lubos na napakahalaga ng pag-aaral ng agham at teknolohiya para sa lahat
sapagkat ito ang itinuturing na isa sa mga susi sa pag-unlad ng bansa.
Subalit mapapansin na kadalasang wikang Ingles ang ginagamit bilang
wikang panturo sa mga larangang ito.

Ramdam ang napakaliit na espasyo ng wikang Filipino sa mga larangang ito

kung ihahambing sa naghahari pa ring kolonyal na wika.

Isa si Dr. Fortunato Sevilla III, isang Academician at Propesor Emeritas sa UST,
ang gumamit ng wikang Filipino sa kanyang klase sa Kemistri sa Kolehiyo
ng Agham noong kanyang panahon.
Dahil sa pagsisikap na maitaguyod ang isang makabayang edukasyon sa bansa,
may ilan pa ring mga iskolar ang hindi nagpatinag at patuloy sa paggamit
ng wikang Filipino sa pagtuturo sa larangang siyentipiko teknikal. Ayon
kina San Juan, ang ganitong kalagayan, kahit paunti-unti ang tanaw na
tuluyan nang mangingibabaw at magamit ang wikang Filipino bilang
midyum ng siyentipiko at teknikal na diskurso sa iba’t ibang larangan na
lalo pang magpapahusay sa mga larangang ito para sa kapakinabangan ng
mamamayang Pilipino.
Mga Layunin
1. Maipaliwang ang mahigpit na ugnayan ng pagpapalakas ng wikang
pambansa, pagpaaptibay ng kolektibong identidad at pambansang
kaunlaran
2. Makapagsalin ng mga artikulo, pananaliksik at iba pa na makapag-aambag
sa patuloy na intelektwalisasyon ng wikang Filipino
3. Malinang ang Filipino bilang daluyan ng intermultidisilinaryong diskurso
at pananaliksik na nakaugat sa mga realidad ng lipunang Pilipino
 Intelektwalisasyon ng Wikang Filipino
sa Larangang Siyentipiko-Teknikal
Malaking bilang ng mag-aaral ang nakakaranas ng kahirapan sa pag-aaral sa
larangan ng agham at teknolohiya. Napakarami ng teknolohiya na
ginagamit dito na mahirap maunawaan kung hindi mabibigyan ng maayos
na pagpapaliwanag.

Noong dekada 60’s at 80’s may nabuo ng diksyunaryo ang mga siyentipiko.
Ito ay ang “Ang Talahuluganang Pang-Agham: Ingles – Pilipino na isinulat
ni Dr. Jose Sytangco, isang manggamot mula sa UST at ang
“English-Pilipino Vocabulary for Chemistry” na nilika ng mag-asawang
Bienvenido at Salome Miranda.
Sa pagtataguyod ng wikang Filipino bilang wika sa pagtuturo sa mga
larangang siyentipiko teknikal, kailangan ang intelektwalisasyon ng wika.
Nabanggit nina San Juan et.al., (2019( ang intelektwalisasyon ay ang
‘pagpaksa ng mga ideya sa pinakamataas na lebel sa akademya.

Malaki ang ginagampanang papel ng pagsasalin sa adhikaing

intelektwalisasyon ng wika. Ayon pa rin kina San Juan, ang
pagsasa-Filipino ng iba’t ibang akda mula sa iba’t ibang wika ay isang
paraan ng intelektwalisasyon ng wika.

Ang pagsasalin ay paglilipat ng kahulugan ng pinagmulang wika sa target na

wika
Ilan pang mga batikang propesor mula sa malalaking pamantasan at
unibersidad sa Maynila, maliban kay Dr. Sevilla III ang naitalang gumamit
ng wikang Filipino sa kanilang pagtuturo ng siyentipiko at teknikal na
kurso. Ilan sa kanila ay sina John Pellas ng UP at Lea Soriano ng DLSU sa
Matematika, Nathaniel Oco ng NU, at Elimar ng AMA para sa araling
kompyuter at Rosemary Seva ng UP sa Inhenyeriya.

Halimbawa:
Orihinal: Your servant is already here.
Salin: Narito na ang iyong lingkod
Mabuting Salin: Narito na ang iyong tagapaglingkod.
 Mga Disiplina sa Larangan ng Agham
• Ang salitang “siyensya” o “science” ay mula sa salitang Latin na scientia
na nangangahulugang karunungan.
• Ito ay tumutukoy sa sistematikong pag-aaral gamit ang sistematikong
pamamaraan upang subukin ang katotohanan sa likod ng mga haka – haka.

1. BIYOLOHIYA: Nakaktuon sa pag-aaral ng buhay at mga nabubuhay na

organismo kabilang ang kanilang estruktura, mga tungkulin, paglago,
ebolusyon, distribusyon at taksonomiya.
2. KEMISTRI: Nakatuon sa komposisyon ng mga substance, properties at
mga reaksyon at interaksyon sa enerhiya at sa sarili ng mga ito.
3. PISIKA: Pag-aaral sa mga property at interaksyon ng panahon, espasyo,
enerhiya at matter.
4. EARTH SCIENCE: Pag-aaral ng mga planeta sa kalawakan; ng mga bato
kung saan gawa ito at ang mga proseso ng kanilang pagbabago at iba pamg
pisikal na elemento kaugnay ng pagbuo, etsruktura at mga penomena nito.
5. ASTRONOMIYA: Pg-aaral na kinapapalooban ng pagmamasid at
pagpapaliwanag ng mga kaganapang nangyayari sa labas ng daigdig at ng
himpapawid nito.
6. MATEMATIKA: Nauukol sa pag-aaral sa lohika, at ugnayan ng mga
nmero, pigura, anyo, espasyo, kantidad at sa estruktura na inihahayag sa
pamamagitan ng mga simbolo.
 Mga Disiplina sa Larangan ng
Teknolohiya
Ang teknolohiya ay pinagsamang salitang Griyego na “techne” at “logos” o
salita.
1. INFORMATION TECHNOLOGY (IT): Tumutukoy sa pag-aaral at gamit
ng teknolohiya kaugnay ng pagbibigay at paglilipat ng impormasyon,
datos a pagpoproseso.
2. INHENYERIYA: Nagmula sa salitang kastila na ingeniera o ingeniera.
Nakatuon sa paglalapat ng agham upang matugunan ang pangangailangan
ng sangkatauhan.
Metodong IMRaD ang kadalasang ginagamit sa Siyensiya at Teknolohiya
I - Introduksyon - Bakit isinagawa ang pag-aaral?
M- Metodo - Nakapaloob ang mga modelo at panukat na gagamitin, ano,
kailan, saan, paano, gagamitin ang materyal.
R - Resulta - Ipapakita ito sa pamamagitan ng mga tsart, graph, plot at iba
pang graphic organizer
A - Analisis - Nakapaloob ang analisis ng isinagawang pag-aaral batay sa
resulta.
D - Diskusyon - Nakapaloob dito ang diskusyon at konklusyon ng isinagawang
pag-aaral.
Ilang Halimbawa ng mga Sulatin
1. Teknikal na Report
2. Artikulo ng Pananaliksik
3. Instruksyunal na polyeto o handout
4. Report Panlaboratoryo
5. Plano sa Pananaliksik
PROSESO, LAYON AT KAHALAGAHAN NG PAGSASALING
SIYENTIPIKO AT
TEKNIKAL
Dalawang uri ng pagsasalin:
1. Pagsasaling siyentipiko teknikal -
komunikasyon ang pangunahing layon nito.
2. Pagsasaling pampanitikan - naiiba ito sa
pangkaraniwan at pangkalahatang konsepto ng
pagsasalin
Binanggit naman ni Batnat, et al., (2009) na nagtala ang London Institute of linguistics
(LIL) ng mga katangiang dapat taglayin ng isang tagasalin ng mga tekstong siyentipiko at
teknikal.
Kabilang dito ang sumusunod:
1. malawak na kaalaman sa tekstong isasalin;
2. mayamang imahinasyon upang mailarawan sa isipan ang mga kasangkapan o
prosesong tinatalakay;
3. katalinuhan upang mapunan ang mga nawawala at/o malalabong bahagi sa orihinal na
teksto;
4. kakayahang makapamili at makapagpasya sa pinakaangkop na terminong katumbas
mula sa literatura ng mismong larangan o sa diksiyonaryo;
5. kasanayang gamitin ang pinagsasalinang wika nang may kalinawan, katiyakan, at
bisa; at
6. karanasan sa pagsasalin sa mga kaugnay na alrangan o sisiplina.
Ilang halimbawa ng mga salitang siyentipiko at teknikal na
naisalin sa Filipino
1. Haynayan (biology) - isang natural na agham na nauukol sa pag-aaral ng buhay at mga nabubuhay na organismo
2. Mikhaynayan (microbiology) - isang natural na agham ukol pag-aaral sa miktataghay o microorganism
3. Mulatling Haynayan (molecular biology) - pag-aaral ng mga istruktura at tungkulin ng mulatil o molecule sa mga
nabubuhay na organismo
4. Palapuso (cardiologist) - isang dalubhasa ng palapusuan o cardiology
5. Palabaga (pulmonologist) - isang dalubhasa ng palabagaan o pulmonology
6. Paladiglap (radiologist) - isang dalubhasa ng paladiglapan o radiology
7. Sihay (cell) - ang pinakapayak na kayarian ng mga buhay na organismo
8. Muntilipay (platelet) - mga selula o sihay na may mahalagang papel sa pagpagaling ng mga sugat na dumadaan sa
daluyan ng dugo
9. Kaphay (plasma) - isang bahagi ng dugo na ang pangunahing trabaho ay ang transportasyon ng mga ensyma, nutrisyon,
at hormona
10. Iti, daragis, balaod (tuberculosis) - impeksyon sa baga na nagmumula sa isang uri ng ishay o bacteria , ang
Myobacterium tuberculosis
11. Sukduldiin, altapresyon (hypertension) - isang medikal na kondisyon kung saan ang presyon ng dugo sa mga malaking
ugat ay labis na mataas
12. Mangansumpong (arthritis) - ang pamamaga sa mga kasu-kasuan na nagiging sanhi ng kawalan ng kakayahang
maiunat o maibaluktot at paninigas ng bahaging ito
13. Piyo ( gout) - isang uri ng mangansumpong o rayuma na dulot ng abnormal na metabolismo ng uric acid.
14 .Balinguyngoy (nosebleed) - pagdurugo ng ilong