2.

Ý THỨC

Nội dung chính của bài học

Trong bài này, cần chú { đến những nội
Ý THỨC dung chính sau:

&
Nguồn gốc của ý thức
VẬT CHẤT
Bản chất và kết cấu của ý thức
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức

maikda@ussh.edu.vn 1
 1. Nguồn gốc của { thức
2 nguồn gốc

Nguồn gốc Nguồn gốc

Tự nhiên Xã hội

maikda@ussh.edu.vn 2
 a. Nguồn gốc tự nhiên của ý thức

BỘ NÃO

SỰ PHẢN ÁNH

THẾ GIỚI
KHÁCH QUAN Sự hình thành của bộ óc
người và hoạt động của bộ
óc đó cùng với mối quan hệ
giữa con người với thế giới
khách quan là nguồn gốc tự
nhiên của ý thức

maikda@ussh.edu.vn 3
 a. Nguồn gốc tự nhiên của ý thức

Bộ não

Ý thức là thuộc tính của

một dạng vật chất có tổ
chức cao là bộ não con
người

Bộ óc là cơ quan vật
chất của ý thức

maikda@ussh.edu.vn 4
 a. Nguồn gốc tự nhiên của ý thức

• Bộ não người là
kết quả của sự
tiến hóa lâu dài
của giới sinh vật

• Bộ não người có
kết cấu rất phức
tạp (15-17 tỷ tế Bán cầu não là nơi chứa chất xám
bào thần kinh) cần thiết cho sự sống cũng như khả
năng sử dụng ngôn ngữ, biết đọc
và biết viết của con người

maikda@ussh.edu.vn 5
 a. Nguồn gốc tự nhiên của ý thức

• Hoạt động ý
thức của con
người diễn ra trên Bộ não là tiền
cơ sở hoạt động đề vật chất đầu
ý thức thần kinh tiên cho sự ra
đời của ý thức
Hoạt động ý thức
chỉ là một mặt
của hoạt động
sinh lý thần

maikda@ussh.edu.vn 6
 NỘI DUNG CỦA Ý THỨC ĐẾN TỪ ĐÂU?

maikda@ussh.edu.vn
SỰ PHẢN ÁNH 7
 a. Nguồn gốc tự nhiên của ý thức

*
Phản ánh là sự tái
Sự phản ánh là gì?
tạo những đặc điểm
của dạng vật chất
này ở dạng vật chất
khác trong quá trình
tác động qua lại lẫn
nhau

• Cái phản ánh

• Cái được phản
ánh
* Sự tác động giữa
hai vật này với nhau
tạo ra sự phản ánh Phản ánh là thuộc tính chung của vật chất
maikda@ussh.edu.vn 8
 Các hình thức phản ánh
GTN
vô sinh Phản ánh vật lý, hóa học

Phản ánh sinh học

GTN
Phản ánh tâm lý hữu sinh

Ý thức

Cùng với sự tiến hóa của thế giới vật chất, thuộc tính phản ánh
của nó cũng phát triển từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp
maikda@ussh.edu.vn 9
PHẢN ÁNH VẬT LÝ VÀ PHẢN ÁNH HÓA HỌC

Nó được thể hiện qua những

biến đổi cơ, lý, hóa như: sự
thay đổi vị trí, quá trình biến
dạng và phá huỷ…
Là hình thức
phản ánh
đơn giản Chưa có sự
định hướng,
nhất lựa chọn

Có tính chất
thụ động

maikda@ussh.edu.vn 10
 Trình độ phản ánh
PHẢN ÁNH SINH HỌC sinh học khác nhau:

ở giới thực vật, là

sự kích thích;

ở động vật có hệ
giúp cho các cơ thần kinh, là sự
thể sống thích phản xạ;
phản ánh sinh nghi với môi
học được thể trường để tồn tại ở động vật cấp cao
hiện qua: có bộ óc, là tâm lý.
- tính kích thích
- tính cảm ứng

* 1 2

Tính kích thích Tính cảm ứng

Rễ cây mọc hướng về phía có Lấy kim đâm vào đùi ếch, đùi ếch
nhiều chất dinh dưỡng. co giật
maikda@ussh.edu.vn 11
 PHẢN ÁNH TÂM LÝ

Xuất hiện ở những Gắn liền với quá trình

loài động vật bậc cao hình thành các phản
có hệ thần kinh trung xạ có điều kiện
ương phát triển

PHẢN ÁNH
TÂM LÝ

Ở phản ánh tâm lý, Đem lại cho con vật

ngoài cảm giác còn những thông tin về sự
xuất hiện tri giác và vật và ý nghĩa sự vật đó
biểu tượng với đời sống của chúng

maikda@ussh.edu.vn 12
 PHẢN ÁNH Ý THỨC
Ý thức là hình
thức phản ánh
đặc trưng chỉ Ý thức là sự
có ở con phản ánh thế
giới hiện thực
người và là bởi bộ óc con
hình thức người
CON
phản ánh cao
nhất của thế
giới vật chất
NGƯỜI

Ý THỨC

sự xuất hiện con người và hình

thành bộ óc của con người có
năng lực phản ánh hiện thực
khách quan là nguồn gốc tự nhiên
của ý thức
maikda@ussh.edu.vn 13
 a. Nguồn gốc tự nhiên của ý thức

Tiểu kết

* Không có bộ não người và

sự tác động của thế giới
khách quan vào bộ não người
thì không thể có ý thức.

* Sự phản ánh thế giới khách

quan vào bộ não người là
nguồn gốc tự nhiên của ý
thức.

* Ý thức là sự phản ánh hiện

thực khách quan vào trong
đầu óc của con người

maikda@ussh.edu.vn 14
 * Nguồn gốc xã hội của { thức

LAO NGÔN

VAI
TRÒ

ĐỘNG NGỮ

maikda@ussh.edu.vn 15
 * Vai trò của lao động
1 2 3 4
Hoạt động
CN biết chế Hành động có Lao động giúp
thực tiễn
tạo ra các mục đích, tạo bộ não người
của loài
công cụ và ra của cải được phát
người mới
sử dụng thõa mãn nhu triển và ngày
là nguồn
chúng để tạo cầu của con càng hoàn
gốc trực
ra của cải vật người thiện
tiếp quyết
chất
định sự ra
đời của ý
thức

Lao động sản xuất còn là cơ sở của sự hình thành

và phát triển ngôn ngữ

maikda@ussh.edu.vn 16
 a. Nguồn gốc xã hội của ý thức

Vai trò của ngôn ngữ

Nhu cầu trao đổi

“Ngôn ngữ Ngôn ngữ ra đời
thông tin trong
bắt nguồn từ và phát triển
quá trình lao
lao động và cùng với lao
động
cùng phát động
triển với lao M1 M2
động. Đó là
cách giải
thích duy M4 M3
nhất và đúng
về nguồn Ngôn ngữ là
Ngôn ngữ cũng
gốc của phương tiện
là phương tiện
ngôn ngữ” giao tiếp của
tư duy của con
con người
người

Lao động và ngôn ngữ là hai sức kích thích chủ yếu biến
bộ não con vật thành bộ não con người, phản ánh tâm lý
maikda@ussh.edu.vn 17
động vật thành phản ánh ý thức.
 b. BẢN CHẤT VÀ KẾT CẤU CỦA Ý THỨC

BẢN Ý
CỦA
CHẤT THỨC

Ý thức là hình ảnh chủ quan của

thế giới khách quan.

Nội dung của ý thức do thế giới khách quan quy định,
nhưng nó là hình ảnh chủ quan, là hình ảnh tinh thần

maikda@ussh.edu.vn 18
 a. Bản chất và kết cấu của ý thức

* Ý thức là sự phản ánh có tính năng động, sáng

tạo

1 Tính năng động: Ý thức không phải là bản sao đơn

giản, thụ động. Ý thức là sự sáng tạo lại hiện thực
khách quan theo nhu cầu của thực tiễn.

2
Tính sáng tạo: Trên cơ sở cái đã có, ý thức có thể sáng
tạo tri thức mới về sự vật, tiên đoán, dự báo…

3
Tính sáng tạo không phải là ý thức sinh ra vật chất, Sự
sáng tạo này theo quy luật và trong khuôn khổ sự phản ánh

maikda@ussh.edu.vn 19
 Nó gắn với hoạt động thực
tiễn của con người Con người là một thực
thể xã hội, vì thế, ý thức
Chịu chi phối bởi các mang bản chất xã hội
quy luật sinh học và các
quy luật xã hội

- Ý thức mang bản chất xã hội

maikda@ussh.edu.vn 20
 KẾT CẤU CỦA Ý THỨC
Ý thức có kết cấu phức tạp, bao gồm nhiều yếu tố có liên hệ với nhau

Các lớp cấu trúc của ý thức

TÌNH
TRI THỨC Ý CHÍ
CẢM

Tri thức là nhân tố cơ bản cốt lõi nhất

maikda@ussh.edu.vn 21
 Quá trình hình thành và
phát triển ý thức cũng
Là sự hiểu biết của là quá trình con người
Tri thức con người về thế giới tìm kiếm và tích lũy tri
thức về thế giới

Tham gia và mọi hoạt

Sự cảm động của CN
động của CN và giữ vị
trong quan hệ của trí quan trọng trong việc
Tình cảm mình với thực tại xung điều chỉnh hoạt động
quanh và với chính của con người
con người

Khả năng huy động sức Là mặt năng động của

mạnh của bản thân để ý thức, nó điều chỉnh
vượt qua những khó hành vi một cách tự
Ý chí khăn trong quá trình giác
thực hiện mục đích

maikda@ussh.edu.vn 22
 Tự ý thức

Tiềm thức

Vô thức

Tiếp cận theo chiều dọc

maikda@ussh.edu.vn 23
 * Giải tỏa sự ức chế và tạo
sự cân bằng trong hoạt
động thần kinh
* Giảm tải cho đầu óc
trong việc xử lý các dữ liệu * Bản năng, ham muốn,
mà vẫn đảm bảo tính giấc mơ, trực giác…
chính xác và chặt chẽ
* Trạng thái tâm lý ở chiều
* Những tri thức con sâu, điều chỉnh sự suy
* Tự ý thức còn là sự tự ý người có từ trước gần như nghĩ, hành vi, thái độ ứng
thức của xã hội, của giai đã trở thành bản năng, kỹ xử của con người
cấp, tầng lớp năng nằm trong tầng sâu
của ý thức dưới dạng tiềm
tàng
* Là quá trình tự ý thức về
bản thân mình
Vô thức
Tiềm thức
Tự ý thức
1 2 3

* *

Tất cả các yếu tố của { thức có mối Không nên cường điệu hay tuyệt
quan hệ biện chứng lẫn nhau đối hóa quá mức một bộ phận bất
kz của { thức

maikda@ussh.edu.vn 24
 3. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức (tự học)

Contents

Vai trò của vật chất đối với ý thức

Cái nào quyết
định cái nào? Vai trò của ý thức đối với vật chất

Ý nghĩa phương pháp luận

maikda@ussh.edu.vn 25
 a. Vai trò của vật chất đối với { thức

•Vật chất tồn tại

vĩnh viễn trong
* Vật chất có không gian và
trước, ý thức có thời gian
sau

1. Vật chất * Vật chất tồn tại •Ý thức chỉ là kết

quả phát triển lâu
sinh ra ý khách quan, độc lập
dài của thế giới
với ý thức và sinh ra
thức ý thức
vật chất, là thuộc
tính của bộ não

Vai trò này thể hiện ở tính quyết định của vật chất
maikda@ussh.edu.vn trong mối quan hệ với ý thức 26
 a. Vai trò của vật chất đối với { thức

2 *
Ý thức là sự phản ánh thế giới
Vật chất quyết định khách quan vào não người, là
nội dung của ý thức hình ảnh chủ quan của thế giới
khách quan
2
* *
Mọi yếu tố của ý thức (tình cảm, tri Sự phản ánh ý thức là sự phản ánh
thức…) đều là sự phản ánh thế giới sáng tạo.
khách quan và nẩy sinh từ một tiền đề Sự sáng tạo xuất phát từ các tiền đề
vật chất nhất định vật chất và tuân thủ quy luật KQ

maikda@ussh.edu.vn 27
 a. Vai trò của vật chất đối với { thức

Điều kiện vật chất quyết định sự

biến đổi, phát triển của ý thức

* Sự thay đổi của ý thức phản

ánh sự thay đổi của vật chất

* Điều kiện vật chất thay đổi, đời

sống tinh thần của con người
thay đổi theo

maikda@ussh.edu.vn 28
 Vai trò của { thức đối với vật chất
C. Mác viết
Thông qua hoạt
động của CN
Ý thức
“Vũ khí của sự phê
phán cố nhiên không
Ý thức có thể làm thể thay thế được sự
biến đổi những phê phán bằng vũ khí,
điều kiện, hoàn lực lượng vật chất chỉ
Ý thức tự nó cảnh vật chất có thể bị đánh đổ
không có tác thậm, tạo ra bằng lực lượng vật
dụng gì đối với “thiên nhiên thứ chất, nhưng lý luận
con người cũng sẽ trở thành lực
hai” để phục vụ lượng vật chất, một
cho cuộc sống khi nó xâm nhập vào
của con người quần chúng”

Chủ nghĩa duy vật biện chứng trong khi khẳng định
vai trò quyết định của vật chất vẫn thừa nhận vai trò
hết sức to lớn của ý thức
maikda@ussh.edu.vn 29
 Vai trò của { thức đối với vật chất

* *

* *
Ý thức có tính Tác động tích cực
độc lập, tương ễ
Ý thức tác động Tác động tiêu cực
đối so với vật Nếu con người
ngược trở lại vật
chất vì { thức có nhận thức đúng,
chất thông qua Nếu không phản
tính năng động, có các tri thức
hoạt động thực ánh đúng hiện
sáng tạo, và có khoa học và tuân
tiễn của con thực khách quan
khả năng tác thủ các quy luật
người
động trở lại vật
chất

maikda@ussh.edu.vn 30
 Ý nghĩa phương pháp luận

Xuất phát từ thực tế, Xuất phát từ thực tế, Phát huy tính chủ
tôn trọng quy luật tôn trọng quy luật động, sáng tạo của
khách quan khách quan cá nhân trong quá
trình nhận thức

maikda@ussh.edu.vn 31
 TS. Mai K Đa
Khoa Triết học
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
Đại học Quốc gia Hà Nội
E-mail: maikda@ussh.edu.vn

maikda@ussh.edu.vn 32