Panimulang linggwistika

Wika
Ang wika ay isang sistema ng komunikasyon na ginagamit ng mga tao para sa
pagpapahayag ng kanilang mga ideya, damdamin, at saloobin.

Kultura
Ang kultura naman ay ang kabuuan ng mga kaugalian, paniniwala, alamat, sining,
musika, panitikan, at iba pang mga aspeto ng buhay na nagbibigay ng kahulugan at
direksyon sa buhay ng mga tao.

Ugnayan
Ang dalawang ito ay magkasama sa paghubog sa ating pagkakakilanlan at sa ating
pag-unlad bilang isang tao at bilang isang komunidad.

Simula ng wika
Ang simula ng wika ay isang mahalagang bahagi ng kasaysayan ng tao. Noong
unang panahon, ang tao ay gumagamit ng simpleng paraan ng komunikasyon, na
unti-unti ay umunlad hanggang sa magkaruon ng mas malalim na kahulugan at
estruktura ang kanilang mga salita.

Mga angkang malayo polinesyo

Ang Malayo-Polinesyo ay isang pangkat ng mga etniko na may mga kaugnayan sa
wika at kultura sa rehiyong Malayo at Polinesya.
Hawaii, Maori ng New Zealand, at mga taga-Samoa.

Wika sa pilipinas

Filipino: Opisyal na wika at ito ay batay sa Tagalog.

Ingles: Isa rin itong opisyal na wika at pangalawa sa Filipino.
Cebuano: Kilala rin bilang Bisaya, ito ay isang pangunahing wika sa Visayas at
Mindanao.
Ilocano: Ginagamit ito sa Ilocos Region sa Luzon.
Hiligaynon: Isa ring wika sa Visayas, partikular na sa Western Visayas.
Waray: Isa pang wika sa Visayas, partikular na sa Eastern Visayas.
Kapampangan: Ginagamit ito sa Pampanga at ilang bahagi ng Gitnang Luzon.
Bikolano: Wika sa rehiyon ng Bicol sa Luzon.
Pangasinense: Wika sa Pangasinan sa Luzon.
Maranao: Wika ng Maranao na pangkat etniko sa Mindanao.

Ang pagsasalita
ay pagbibigay at pagbabahagi ng kaisipang mensahe sa pamamagitan ng berbal na
paraan na ginagamit ang wika na may wastong tunog, tamang gramatika, upang
malinaw na maipaliwanag ang damdamin at kaisipan.

Ang pinanggalingan ng lakas at enerhiya

ang gumagawa ng pwersa o presyon na nagpapalabas ng hininga mula sa baga.

Artikulador o pumapalag na bagay

ang hiningang mula sa baga ang nagpapagalaw sa mga babagtingang pantinig.

resonador o ang patunugan

-minomodipika ng bibig na mulas sa artikulador ang ang gumaganap
bilang patunugan. Ang bibig at guwang ng ilong ay itinuturing na resonador

Apat na bahaging mahalaga sa pagbigkas ng mga tunog

* dila at panga (sa ibaba)

*ngipin at labi (sa unahan)
*matigas na ngalangala (sa itaas)
*malambot na ngalangala (sa likod)

Malaya nating naigagalaw ang ating panga at dila kaya't dahil dito, nagagawa nating
pagbagu-baguhin ang hugis at laki ng espasyo sa loob ng bibig. Maraming posisyon
ang nagagawa ng ating dila.

Pag control sa tono ng tinig

Kwerdas Pantinig
(Vocal Cords)
- ang dalas ng pagpalag ng mg kwerdas patinig ay nakokontrol sa pamamagitan ng
pag- iiba-ba ng tensyon ng mga ito.

Pumapalag na kwerdas pantinig

-dahil sa kinokontrol nito ang lumalabas na hangin mula sa ating baga (lungs) during
Phonation.

Phonatory process/phonotation
-ang proseso na kung saan ang ating Kwerdas Pantinig ay nakakalikha ng tunog sa
pamamagitan ng "vibration".
-sa ibang larangan ng mga Phoneticians gaya ng Linguistic Phonetics, ay Voicing
ang kanilang tawag sa prosesong ito

Proseso
▪︎Nangyayari sa tuwing ang hangin na nalilikha o napapalabas natin sa
ating diaphragm na dumadaan sa ating baga na napapalabas sa
pamamagitan ng ating glottis ay kung saan nakakalikha ng presyon ng
hangin sa ating laringhe at iyon ang nagiging dahilan ng pagpapalag ng
ating kwerdas pantinig.
▪︎Ang pagpapalag ng ating mga kwerdas pantinig ay ang nagsisilbing
taga ayos/adjust ng presyon at daloy ng hangin sa pamamagitan ng
ating laringhe, at ang hanging ito ay ang pangunahing sangkap sa
proseso ng Voicing

Paglalagum sa mga natalakay tungkol sa pagsasalita

• Ang pinagmulan ng enerhiyang kailangan sa pagsasalita ay ang presyon ng

palabas na hininga.
• Pumapalag na mga bagay ay ang kwerdas pantinig na matatagpuan sa laringhe.
• Hanging mula sa baga ay nakakaabot sa laringhe sa pamamagitan ng pagdaraan
sa Trakya.
• Laringhe ay binubuo ng kartilago o lamad
.• Glottis ang tawag sa daanan ng hangin sa pagitan ng kwerdas pantinig.
• Kung tayo'y humihinga ng karaniwan, ang glottis ay bukas na bukas.
• Bahagyang bubukas at magkakaroon ng presyon kung tayo nama'y magsasalita.
• Presyon ng palabas na hininga ang siyang nagpapalag sa kwerdas pantinig.
• Napapadalas o napapabagal ang pagpalag ng kwerdas pantinig sa pamamagitan
ng pagpapalakas o pagpapahina ng
mga ito

Babae
• Magkaibang laki ng kwerdas pantinig
• Between 1.25 cm and 1.75 cm (approx
0.5 to 0.75) in lenght
• May mas maputing kwerdas pantinig
• Dahilan kung bakit magkaiba ang tono
ng babae at lalaki dahil sa magkaibang
haba at kapal ng kanilang mga kwerdas
pantinig

Lalaki
• Magkaibang laki ng kwerdas pantinig
• Between 1.75 cm and 2.5 cm (approx
0.75 to 1.0) in lenght
• May mas mababang tono dahil sa
mahaba at makapal na mga kwerdas
pantinig

Mga palatuntunan

Magsalita ng malinaw at malumanay

- Mahalaga na magsalita ng malinaw at malumanay upang maging madali
atmaunawaan ng mga tagapakinig ang ating mga sinasabi.

Iwasan ang paggamit ng salitang hindi magalang o bastos

- Mahalaga na maging magalang at respetuhin ang mga taong nakikinig sa atin.

Gamitin ang tamang tono at intonasyon

- Ang tamang tono at intonasyon ay mahalaga upang maipahayag natin nang wasto
ang ating emosyon at kahulugan ng sinasabi natin.

Magsalita nang maayos at maunawaan

- Mahalaga na magsalita nang maayos at maunawaan upang maging malinaw ang
ating mga salita.

Maging bukas sa pakikinig at pagtanggap ng feedback

- Mahalaga na maging bukas sa mga puna at feedback ng ibang tao upang mapabuti
pa ang ating pagsasalita.

Produksyon ng mga tunog

. Labi (lips)
- Ang mga labi ay isang mahalagang bahagi ng pag-produce ng tunog. Ito ay
ginagamit sa pagbubukas at pagtatakip ng bibig upang makabuo ng iba't ibang
tunog tulad ng /p/, /b/, /m/, /f/, at /v/.

2. Dila (tongue)
- Ang dila ay isang malikot na bahagi ng katawan na ginagamit sa paggalaw at
pagkontrol ng tunog. Ito ay ginagamit sa pag-produce ng mga tunog tulad ng /t/,
/d/, /s/, /z/, /l/, /r/, /n/, at marami pang iba.
3. Ngipin (teeth)
- Ang mga ngipin ay ginagamit bilang suporta o hulmahan sa pag-produce ng ilang
mga tunog tulad ng /th/ sa salitang "think" at /th/ sa salitang "that".

4. Lalamunan (throat)
- Ang lalamunan ay isang bahagi ng katawan kung saan dumadaan ang hangin na
ginagamit sa pag-produce ng mga tunog tulad ng /k/, /g/, /h/, /ng/, at iba pa.5. Ilong
(nose) Ang ilong ay ginagamit sa pag-produce ng mga tunog na nasal tulad ng
/m/, /n/, at /ng/.

Klasipikasyon ng mga tunog

1. Mga Katinig (voiced)

- ay ganap na ginagawa ang pagsasara o pakipot sa vocal track /b c d f g h j k l m n
p q r s t v w x y z/

2. Mga Patinig (voiceless)

- karaniwang may tunog ang ginagawa sapagkat halos walang ginagawa sa vocal
track /a e i o u/

3. Mga Malapatinig
- ay hindi katulad ng patinig na isang nucleus, ito ay mabilis na binibigkas.

4. Artikulasyon ng mga Konsonant

(Mga Katinig)
- sinabing ang "dila" ang pangunahing artikulador. maaari itong ilagay sa iba't ibang
posisyon sa ating bibig

Artikulasyon ng mga tunog

Punto ng Artikulasyon
Ito ay tumutukoy sa kung anong bahagi ng bibig naisagawa ang pagbigkas ng
ponema.

1. Panlabi - dumidikit ang ibabang labi sa itaas na labi. Halimbawa: /p, b, m/

2. Pangngipin - ang dulong dila ay dumidikit sa loob ng mga ngipin.
Halimbawa: /t, d, n/
3. Panggilagid - ang ibabaw ng dila ay lumalapit o dumidikit sa punong gilagid
Halimbawa: /s, r/
4. Velar - ang ibabaw ng punong dila ay dumidikit sa velum o malambot na bahagi
ng ngalangala. Halimbawa: /k, j, n/
5. Glottal
- ang babagtingang tinig ay naglalapit at hinaharang o inaabala ang presyon ng
pagpalabas ng hininga upang lumaki ng paimpit o pasutsot na tunog. Halimbawa: /h/

Paraan ng Artikulasyon
mga sangkap sa pagsasalita ay gumagana at kunInilalarawan at ipinakikita kung
papaanong ang g papaanong ang ating hininga ay lumalabas sa bibig o ilong sa
pagbigkas ng alinman sa mga ponemang katinig.

1. Pasara - ang daanan ng hangin at harang na harang

Halimbawa: /p, t, k, b, d, g/
2. Pailong - ang hangin na nahaharang sa pagtikom ng mga labi, pagtukod ng
dulong dila sa itaas ng mga ngipin o kaya'y dahil sa pagbaba ng velum ay hindi sa
bibig kundi sa ilong lumalabas
Halimbawa: /m, n/
3. Pasutsot - ang hanging lumalabas at nagdaraan sa makipot na pagitan ng dila at
ngalangala o kaya'y mga babagtingang pantinig Halimbawa: /s, h/
4. Pagilid - ang hangin ay lumalabas sa mga gilid ng dila sapagkat ang dulong dila at
nakadikit sa punong gilagid Halimbawa: /l/
5. Pakatal - ang hangin ay ilang ulit na hinaharang at pinababayaang lumabas sa
pamamagitan ng ilang beses na pagpalag ng dulong nakaarkong dila. Halimbawa: /r/
6. Malapatinig - dito'y nagkakaroon ng galaw mula sa isang posisyon ng labi o dila
patungo sa ibang posisyon

PONOLOHIYA- Ang tawag SA maaghal na pag-aaral Ng tunog

Mga Ponemang Segmental

Mga Katinig
Mga Patinig
Mga Diptongg
Mga Klaster
Mga Pares Minimal
Mga Ponemang Malayang Nagpapalitan
Ang Glottal na Pasara o Impit na Tunog

Mga Ponemang Suprasegmental

Tono- ang taas-baba na inuukol natin sa pagbigkas ng pantig ng isang salita
upang higit na maging mabisa ang ating pakikipag-usap sa ating kapwa.

Haba at Diin- Ang haba ay tumutukoy sa haba ng bigkas na iniuukol ng

nagsasalita sa patinig ng pantig ng salita habang ang Diin naman ay
tumutukoy sa lakas ng bigkas sa pantig sa salita.

Antala- saglit na pagtigil sa ating pagsasalita upang higit na maging malina

ang mnsaheng ibig nating ipahatid sa ating kausap.

PONEMA- mga tunog na nakapaloob sa isang wika.

Mga Katinig- / p, t, k, ?, b, d, g, m, n, h, s, h, l, r, w, y

Anumang patining na sinusundan Ng /w/ at /y/ sa loob ng patining ay Itinuturung na

DIPTONGGO.

Klaster ay ang mga dalawa o higit pang magkatabing katinig SA loob ng isang
pantig ng isang salita.

Mga ponemang malayang nagpapalitan

Ang magkaibang ponemang matatagpuan sa magkatulad na kaligiran ngunit hindi
nagbabago sa kahulugan ng mga salita.

mesa - misa uso – oso tela – tila

GLOTTAL NA PASARA O IMPIT NA TUNOG

Nakasama ito sa palatuldikan at inirerepresenta ng tuldik na paiwa (`) kung nasa

pusisyong pinal ng salita Malumi- bagá, pusó, sagańa, talumpáti

Inirepresenta ng gitling (-) kapag ito’y nasa loob ng salita sa pagitan ng katinig at
patinig. may-ari mag-alis

Morponolohiya
makaagham na pag-aaral sa pagbuo ng mga salita gamit ang iba’t ibang morpema.

Morpema
mula sa salitang Griyego na morph (anyo o yunit) at eme (kahulugan)
pinakamaliit na yunit ng salita

Morpemang ponemang /A/

nagpapakilala ng kasariang pambabae.
Halimbawa:
propesor – propesora
abogado – abogada

Morpemang panlapi
sa ibang salita ay tinatawag na morpemang hindi malaya; morpemang maituturing
sapagkat ito’y nagtataglay ng kahulugan at maaaring magpabago ng kahulugan
kapag isinama sa isang payak na salita o salitang-ugat.

Morpemang salitang ugat

tinatawag ding malayang morpema; ito yaong mga salitang payak, walang
panlaping taglay.

Halimbawa: buhay, isip, sabaw, panahon, atbp.

Uri ng morpema

Malayang morpema (free morpheme)

tumutukoy ito sa mga salitang nakatatayong mag-isa at may kahulugan.

Di malayang morpema(bound morpheme)

Tinatawag ding morpemang gramatikal, sapagkat nagkakaroon ng pagbabagong
anyo ang salitang-ugat sa kanyang istruktura at nagpapahiwatig din ng bagong
kahulugan.

Leksikal na morpema
may mga pagkakataon na pinagsasama-sama ang malaya at di-malayang morpema
na magbubunga ng panibagong anyo ng salita gayundin sa kahulugan.

Infleksyonal na morpema
paggamit ng mga morpemang panlapi sa pandiwang pamanahon o aspekto ng
pandiwa na hindi kakikitaan ng pagbabago sa kategoryang sintaktika ng mga salita o
morpema kung saan sila nakakabit.
Halimbawa:
a. Naglaba siya.
b. Naglalaba siya.
c. Maglalaba siya.

Deravasyonal na morpema
ang alinmang uri ng morpema o salitang kinabitan ng isang morpema
ay nagbabago ng uring panggramatika.
a. awit (song) — mang-aawit (singer)

Pagbabagong morpoponomiko
Ito ay anumang pagbabago sa karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa
impluwensya ng kaligiran nito.

Uri
a. Asimilasyong Parsyal o hindi ganap - yaong karaniwang pagbabagong nagaganap
sa pailong na /ng/ dahil sa impluwensya ng kasunod na tunog.
.Ang /ng/ ay nagiging /n/ kapag ang salitang-ugat na inuunlapian ay nagsisimula
alin man sa /d, l, r, s, t/.
B. Asimilasyong Ganap – bukod sa pagbabagong nagaganap sa /ng/ ayon sa punto
ng artikulasyon ng kasunod na tunog, nawawala pa rin ang unang ponema ng
nilalapiang salita dahil sa ito ay inaasimila o napapaloob na sa sinusundang ponema.

Pagpapalit ng ponema

/e/ - /i/
Ang ponemang /e/ sa huling pantig ng salitang-ugat na hinuhulapian ay nagiging /i/.
Halimbawa: ka- + lalake + -han = kalalakihan
/d/ - /r/
Ang ponemang /d/ sa posisyong inisyal ng salitang nilalapian ay karaniwang
napapalitan ng ponemang /r/ kapag patinig ang huling ponema ng unlapi.
Halimbawa: ma- + dapat = marapat
Ma- + dunong = marunong
/h/ - /n/
Sa ilang halimbawa, ang /h/ ng panlaping [-han] ay nagiging /n/.
Halimbawa: tawa + -han = tawahan – tawanan
na-+tuto+-han=natutuhan – natutunan

Paglilipat o metatesis
nangyayari ito sa salitang-ugat na nagsisimula sa /l/ o /y/ na ginigitlapian ng [-in-].
Nagkakapalitan ng posisyon ang /n/ ng gitlaping [-in-] at /l/ o /y/ ng salitang-ugat.
lipat + -in- = linipat – nilipat

Pagkakaltas ng ponema
nagaganap ang pagbabagong ito kung ang huling ponemang patinig ng salitang-ugat
ay nawawala sa paghuhulapi upang mas madaling bigkasin at napapadulas ang
pagbigkas ng mga salita
Halimbawa: takip + -an = takipan – takpan

Pagdaragdag ng ponema

pagdaragdag ng hulapi sa salita kahit mayroon na itong hulapi.

Halimbawa:
ka- + totoo + -han = katotohan + -an = katotohanan
Paglilipat diin
mga salitang nagbabago ng diin kapag nilalapian. Maaaring malipat ng isa o
dalawang pantig ang diin patungong huling pantig o maaaring malipat ng isang
pantig patungong unahan ng salita
basa + -hin = basahin (ang diin mula sa ba ay nalilipat sa sa)

Bahagi ng pananalita

Pangngalan (Noun) - Ito ang bahagi ng pananalita na tumutukoy sa mga pangalan

ng tao, hayop, bagay, lugar, atbp. Halimbawa: aso, puno, reyna, doktor.

Pang-uri (Adjective) - Ito ang bahagi ng pananalita na naglalarawan sa pangngalan

o panghalip.
Halimbawa: mabango, malaki, maliit, maganda.

Pang-abay (Adverb) - Ito ang bahagi ng pananalita na nagbibigay ng turing sa

pandiwa, pang-uri, at pangbuo ng pangungusap. Halimbawa: mabilis, maingat, lubos,
kahapon.

Panghalip (Pronoun) - Ito ang bahagi ng pananalita na ginagamit bilang panghalili

sa pangngalan upang hindi paulit-ulit na banggitin ito.
Halimbawa: siya, sila, akin, iyon.

Pang-ukol (Preposition) - Ito ang bahagi ng pananalita na nagpapakita ng relasyon

ng pangngalan o panghalip sa ibang bahagi ng pangungusap. Halimbawa: sa, nang,
para, mula sa.

Pandiwa (Verb) - Ito ang bahagi ng pananalita na nagbibigay turing sa kilos o

gawain ng pangngalan o panghalip. Halimbawa: kumain, tumatakbo, naglalaba,
nagtatanim.

Mga salitang pangnilalaman (content word) - tumutukoy sa mga kahulugan,

konsepto, at ideya na nakapaloob sa isang salita. Ito ang nagbibigay-kahulugan sa
salita at nagpapakatotoo sa mga kataga.

1. Mga nominal
a. Pangngalan (noun) - mga salitang nagsasaad ng pangalan ng tao, hayop,
bagay, pook, katangian, pangyayari, atbp.
b. PanghaliP (pronoun) - mga salitang panghahali sa pangngalan

2. Pandiwa (verb) - mga salitang nagsasaad ng kilos o nagbibigay-buhay sa isang

lipon ng mga salita

Pangkayarian
Mga Salitang Pangkayarian (Function Words) - tumutukoy sa bahagi ng pananalita
na nagbibigay ng impormasyon kung paano ginagamit ang salita sa pangungusap,
kabilang ang pagpapalit ng itsura ng salita depende sa sitwasyon at konteksto.

1. Mga Pang-ugnay (Connectives)

a. Pangatnig (conjunction) - mga salitang nag- uugnay ng dalawang salita,
parirala o sugnay
b. Pang-angkop (ligature) - mga katagang nag- uugnay sa panuring at salitang
tinuturingan
c. Pang-ukol (preposition) - mga salitang nag- uugnay sa isang pangngalan sa
iba pang salita.

2. Mga Pananda (Markers)

a. Pantukov (article' determiner) - mga salitang laging nangunguna sa
pangngalan o panghalip
b. Pangawing o Pangawil (linking o copulative) - salitang nagkakawing ng
paksa (o simuno) at panaguri

Hindi na isinama ang Pandamdam (interjection; mga salitang nagsasaad ng

matinding damdamin) sapagkat ayon sa mga may-akda ng Makabagong Balarila ay
maaaring magamit bilang pandamdam ang kahit anong salita kung bibigkasin nga ng
may matinding damdamin

Samantala, sa Balarilang Ingles ay may walong tradisyunal na bahagi ng pananalita

bagama't higit pa itong nahahati sa iba't ibang kaurian sang-ayon na rin sa mga pag-
aaral ng mga kasalukuyang lingguwistiko. Ito ay ang pangngalan, panghalip,
pandiwa, pang-uri, pang-abay, pangatnig, pang-ukol at pandamdam.