DAANDEETTIIN KAMIIYYUU NI BARATAMA

Seensa Kitaabaa:
Addunyaa yeroo baayyee battalumatti quufa barbaaduun gatii obsaa fi guddinaa golgu keessatti
ogummaan hundi baratamuu akka danda'u of yaadachiisuun barbaachisaa dha. Meeshaa muuziqaa tokko
irratti dandeettii guddaa qabaachuu, ogummaa harkaa fooyyessuu, ykn damee ogummaa irratti caalmaa
qabaachuu haa ta'u, imalli guddina ogummaa nama hunda keessa jira.

"Unlock Your Potential: Embracing the Learnable Nature of Skills" qajeelfama sheekkoo dandeettii
dhalootaa caccabsee humna yaada guddinaa cimsee ibsudha. Kitaabni Kun dubbistoonni dandeettii isaanii
akka hammataniifi imala jijjiiramaa ogummaa horachuu fi dandeettii horachuutti akka jalqaban kan
dandeessisu ta’a.

Fuulota kana hunda keessatti tooftaalee qabatamaa, oduu durii hubannoo qaban, fi tarkaanfiiwwan
gochaan fudhatamuu danda’an adeemsa barumsaa bu’a qabeessa ta’een qajeelchuuf ni argatta. Galma ifa
ta’e kaa’uu fi jaalala itti yaadanii shaakaluu guddisuu irraa kaasee hanga qormaata mo’uu fi gorsitoota
irraa kaka’umsa barbaaduutti, kitaabni kun meeshaalee fi yaada haalaan guddachuuf barbaachisan si
hidhachiisa.

Gad fageenya dandeettii keessanii hin fayyadamne yeroo qorannu na waliin ta'aa. Waliin taanee gufuulee
guddina gufachiisan ni diigna, gammachuu barumsaa ni kabajna, addunyaa carraa dhuma hin qabne ni
bana. Ogummaan hundi kan baratamu ta’uu isaa yaadadhu, dandeettiin guddina galmaan ga’uu immoo si
keessa jira.

1|Page
Contents
Seensa Kitaabaa:.........................................................................................................................................1
Boqonnaa 1: Yaada Guddinaa: Maalummaa Ogummaa Baratamuu Danda’u Hammachuu........................3
Boqonnaa 2: Fedhii Kee Adda Baafachuu: Dandeettii Barachuu Barbaaddu Argachuu...............................5
Boqonnaa 3: Galmoota Guddina Dandeettii Kaa’uu: Karaa Milkaa’ina Uumuu...........................................7
Boqonnaa 4: Adeemsa Barnootaa: Tooftaalee Ogummaa Bu’a qabeessa Argachuuf..................................9
Boqonnaa 5: Rakkoolee Irra Aanuu: Mufannaa fi Ciminaan Mul’achuu....................................................11
Boqonnaa 6: Barmaatilee Barnootaa Ijaaruu: Amala Ogummaa Ogummaa Uumuu.................................13
Boqonnaa 7: Namoota Kaan Irraa Barachuu: Humna Gorsaa fi Walta’iinsaa............................................16

2|Page
Boqonnaa 1: Yaada Guddinaa: Maalummaa Ogummaa Baratamuu
Danda’u Hammachuu
Seensa:

Addunyaa yeroo hunda guddachaa jirtu kana keessatti dandeettiin yaada guddinaa hammachuu guddina
dhuunfaa fi ogummaaf murteessaadha. Yaadni guddinaa bu’uura uumamni ogummaa baratamuu danda’u
irratti ijaarameedha. Dandeettiin keenya dhaabbataa miti, garuu of kennuu, carraaqqii fi tooftaa bu’a
qabeessa ta’een guddachuu fi fooyya’uu akka danda’u amantaa dha. Boqonnaa kana keessatti humna
yaada guddinaa fudhachuu fi akkamitti mala barumsaa fi guddina dandeettii kee jijjiiruu akka danda’u
qoranna.

Yaada Dhaabbataa fi Guddina Hubachuu:

Garaagarummaa yaada dhaabbataa, kan dandeettiin dhalootaa fi kan hin jijjiiramne ta’uu isaa amanu, fi
yaada guddinaa, kan ogummaan baratamuu fi guddachuu danda’a jedhee amanu gidduu jiru qorachuu.

Dhiibbaa yaadni kaka’umsa, dandamachuu, fi milkaa’ina waliigalaa ogummaa horachuu irratti qabu.

Humna Ammallee Hammachuu:

Yaad-rimee "ammallee" jedhu akka jecha jijjiiramaa yaada guddinaa agarsiisutti beeksisuu.

Kufaatii fi duubatti deebi’iinsa akka carraa guddinaa fi fooyya’iinsaatti irra deebi’anii kaa’uu
barbaachisummaa isaa cimsuu.

Amantii of Daangeffachuu Irra Aanuu:

Amantii of daangessuu guddina ogummaa gufachiisu adda baasuu fi mormuu.

Tooftaalee of-haasa’uu hamaa mirkaneessa gaarii fi amantaa humneessuudhaan bakka buusuuf gargaaran.

Naannoo Yaada Guddinaa Misoomuu:

Naannoo yaada guddinaa guddisu fi deeggaru uumuu.

Namoota dhuunfaa ogummaan baratamuu danda’utti amananii fi yaada ijaarsaa fi jajjabina kennan of
marsisuu.

Humna Niwuroopilaastikii Fayyadamaa:

Saayinsii niwuroopilaastikii duuba jiruu fi akkaataa sammuu itti yaadanii shaakaluu fi barumsa itti
fufiinsa qabuun of waayirii gochuu danda’u hubachuu.

3|Page
Shaakala fi tooftaalee niwuroopilaastikii guddina ogummaa akka gaariitti fayyadamuu danda’an
qorachuu.

Resilience fi Grit Guddisuu:

Qormaataa fi duubatti deebi’iinsa guddina ogummaa wajjin dhufu hammachuudhaaf dandamachuu fi

cimina akka amaloota barbaachisootti ijaaruu.

Tooftaalee cimina guddisuu fi kufaatii irraa deebi’uu.

Qajeelfama Barnootaa Hammachuu:

Xiyyeeffannoo galma raawwii irratti xiyyeeffate irraa gara galma barumsaa irratti xiyyeeffatetti jijjiiruu.

Gatii adeemsa barumsaa fi gammachuu fooyya’iinsa itti fufiinsa qabu cimsuu.

Goolaba:

Yaada guddinaa fudhachuun dandeettii kee guutuu hiikuu fi ogummaawwan baratamuu danda’an
hammachuudhaaf tarkaanfii jalqabaati. Dandeettiin dhaabbataa akka hin taane, garuu kan malleable ta’uu
hubachuudhaan, addunyaa carraa ta’eef of banta. Boqonnaa kana keessatti garaagarummaa yaada
dhaabbataa fi guddinaa gidduu jiru, humna kufaatii irra deebiin kaa’uu, amantaa of daangessu mo’uu,
naannoo guddina irratti xiyyeeffate uumuu fi dandeettii niwuroopilaastikii fayyadamuu qoranneerra.

Kitaaba kana dubbisuu yeroo itti fuftu, yaadni kee furtuu balbala guddina ogummaa banu ta’uu isaa
yaadadhu. Yaada guddinaa hammachuu, qormaata keessa darbuu fi imala barumsa walitti fufiinsa
qabuutti seenuu. Waliin taanee gadi fageenya dandeettii keessanii qorannee dinqiiwwan ogummaawwan
baratamuu danda’an yeroo hammattan isin eegdan ni saaxilna.

4|Page
Boqonnaa 2: Fedhii Kee Adda Baafachuu: Dandeettii Barachuu
Barbaaddu Argachuu
Seensa:

Fedhiin boba’aa abjuu fi hawwii keenya hordofuuf nu kakaasudha. Guddina ogummaa ilaalchisee fedhii
kee adda baasuun dandeettii barachuu barbaaddu murteessuuf tarkaanfii murteessaadha. Boqonnaa kana
keessatti adeemsa fedhii kee argachuu fi dandeettiiwwan fedhii, gatii fi hawwii kee wajjin walsimu
saaxilu keessa lixna. Waan dhuguma quuqama kee qabsiisu hubachuudhaan, imala barumsaa kan nama
gammachiisu fi hiika qabu jalqabuu dandeessa

Fedhi Keessan Irratti Yaadachuu:

Gochaalee, mata dureewwanii fi hojiiwwan bohaartii gammachuu fi guutummaa siif fidan adda baasuuf
of-ilaaluu irratti bobba’uu.

Ilaalcha kee bal’isuu fi fedhii haaraa argachuuf naannoowwan fedhii adda addaa qorachuu.

Duudhaalee Keessan Waliin Walqabsiisuu:

Duudhaalee siif barbaachisoo ta’anii fi galma guddina ogummaa kee wajjin akkamitti akka walsimu
hubachuu.

Ogummaan kee sababoota ykn naannoowwan gatii kee wajjin walsimuuf akkamitti gumaachuu akka
danda’u qorachuu.

Cimina Keessan Saaxiluu:

Dandeettii uumamaa, ciminaa fi dandeettii kee kan guddina ogummaaf bu’uura ta’ee tajaajiluu danda’u
adda baasuu.

Dandeettii haaraa hordofuu keessatti karaalee cimina kee itti fayyadamtu qorachuu.

Dandeettiiwwan Adda Addaa Yaaluun:

Muuxannoo ijaan argachuu fi maaltu akka sitti dhaga’amu murteessuuf dandeettiiwwanii fi gochaalee
adda addaa yaaluun.

Yaada guddinaa hammachuu fi carraa haaraadhaaf banaa ta’uu.

Kaka’umsa Barbaaduu:

5|Page
Fakkeenya fakkeenya ta’an, gorsitoota, fi namoota dhuunfaa ogummaawwan ati fedhii qabdu irratti
caalmaa qaban irraa kaka’umsa barbaaduu.

Imala isaanii irraa barachuu fi hubannoo isaanii adeemsa guddina ogummaa mataa keetii keessatti
hammachuu.

Qabatamaa fi Fedhii Gabaa Ilaalchisee:

Fedhii kee wantoota qabatamaa ta’an kanneen akka fedhii gabaa ogummaawwan murtaa’oo fi carraa hojii
ta’uu danda’an waliin madaaluu.

Karaalee fedhii kee qabatamaa wajjin walsimsiisuun daandii itti fufiinsa qabuu fi guutuu ta’e uumuu
dandeessu qorachuu.

Barnoota Umurii Guutuu Hammachuu:

Fedhii fi fedhiin yeroon darbaa deemuun guddachuu akka danda’u hubachuu.

Yaad-rimee barumsa umurii guutuu, kan ogummaawwan haaraa itti fufiinsaan qorattuu fi fedhii
jijjiiramaa wajjin walsimsiisuun hammachuu.

Goolaba:

Fedhii kee adda baasuun imala guddina ogummaa keessatti tarkaanfii jijjiirama fidudha. Fedhii kee irratti
xiinxaluudhaan, gatiiwwan kee wajjin walqabsiisuudhaan, cimina kee saaxiluudhaan, ogummaawwan
adda addaa yaaluudhaan, kaka’umsa barbaaduudhaan, qabatamaa ta’uu ilaaluudhaan, fi barumsa umurii
guutuu hammachuudhaan, ogummaawwan dhuguma sitti dhaga’amu argachuu dandeessa. Fedhiin
ogummaa hiika qabu argachuuf humna sochoosu ta’uu isaa yaadadhu, imala barumsaa kee fedhii kee
wajjin walsimsiisuudhaan daandii guddinaa guutuu fi kaayyoo qabuuf of qopheessita. Boqonnaa itti aanu
keessatti, galma guddina ogummaa kaa’uu irratti gadi fageenyaan ni deemna, karoora gara bakka
barbaaddanitti isin qajeelchu uumna.

6|Page
Boqonnaa 3: Galmoota Guddina Dandeettii Kaa’uu: Karaa Milkaa’ina
Uumuu
Seensa:

Galma kaa’uun guddina ogummaa dabalatee hojii kamiyyuu keessatti tarkaanfii murteessaadha. Galma
ifa ta’e malee guddina hordofuu fi kaka’umsa qabaachuun qormaata ta’a. Boqonnaa kana keessatti
adeemsa guddina ogummaaf galma bu’a qabeessa ta’e kaa’uu fi karoora gara milkaa’inaatti si qajeelchu
uumuu qoranna. Bakka itti deemtu ibsuu fi imala kee tarkaanfiiwwan gochaan caccabsuun daandii
ogummaa horachuu fi ogummaa caaseffama qabuu fi kaayyoo qabuuf of qopheessita.

Mul’ata Keessan Hiikuu:

Bu’aa barbaadde mul’isuu fi maaliif ogummaa addaa tokko guddisuu akka barbaaddu hubachuu.

Mul’ata yeroo dheeraa fi dhiibbaa ogummaa horachuun fiduuf abdattu qulqulleessuu.

SMART Galma Kaa'uu:

Yaad-rimee galmoota SMART (Adda, Safaramuu danda’u, Galma ga’uu danda’u, Barbaachisaa,
Yeroodhaan kan murtaa’e) fi akkaataa isaan galma bu’a qabeessa ta’e kaa’uuf gumaachan hubachuu.

Galmoota guddina ogummaa kee galmoota addaa, gochaan hojjetamuu danda’anii fi safaramuu
danda’anitti caccabsuu.

Galmoota Dursa Kennuu:

Barbaachisummaa fi ariifannaa tokkoon tokkoon galma guddina ogummaa madaaluu.

Galmoota mul’ata yeroo dheeraa fi haala yeroo ammaa wajjin walsimsiisuu isaanii irratti hundaa’uun
dursa kennuu.

Galmoota Gara Milkaa'inaatti Caccabsuu:

Galmoota guddina ogummaa gurguddoo gara milkaa’ina xixiqqoo, bulfamuu danda’anitti caccabsuu.

Milkaa’ina kana galmaan ga’uuf sarara yeroo ykn kaartaa daandii uumuu.

Karoora Hojii Uumuu: 1

Tokkoon tokkoon milkaa’inaaf karoora hojii qopheessuu, tarkaanfiiwwan, qabeenyaafi tooftaalee isaan
bira ga’uuf barbaachisan ibsuu.

Qormaata mudachuu danda’u adda baasuu fi karoora balaa tasaa dizaayinii gochuu.

7|Page
Adeemsa Hordoffii:

Sirnoota adeemsa kee gara galma guddina ogummaa keetii hordofuu fi hordofu hojiirra oolchuu.

Bu’aa ba’ii kabajuu fi akka barbaachisummaa isaatti mala kee sirreessuu.

Sirreessuu fi Guddisuu:

Galmi fi haalli yeroon jijjiiramuu akka danda’u hubachuu.

Akka barbaachisummaa isaatti galma fi roadmap kee sirreessuuf jijjiirama fi banaa ta’uu.

Goolaba:

Guddina ogummaaf galma kaa’uun imala gara milkaa’inaatti taasiftu keessatti tarkaanfii barbaachisaa
dha. Mul’ata kee ibsuudhaan, galma SMART kaa’uudhaan, dursa kennuudhaan, galmoota gara
milkaa’inaatti caccabsuun, karoora hojii uumuudhaan, adeemsa hordofuudhaan, fi madaqfamuudhaan,
karoora gara ogummaatti si qajeelchu uumta. Galma baasuun hojii yeroo tokkoo osoo hin taane adeemsa
itti fufiinsa qabuu fi madaallii fi sirreeffama yeroo yeroon barbaadu ta’uu yaadadhu. Boqonnaa itti aanu
keessatti tooftaalee fi tooftaalee barumsaa bu’a qabeessa ta’an kanneen imala ogummaa horachuu keessan
akka gaariitti fayyadamuu dandeessan ni qoranna.

8|Page
Boqonnaa 4: Adeemsa Barnootaa: Tooftaalee Ogummaa Bu’a qabeessa
Argachuuf
Seensa:

Dandeettii haaraa horachuun imala gammachiisaa fi gammachiisaa ta’us, tooftaalee barumsaa bu’a
qabeessa ta’an irratti hubannoo barbaada. Boqonnaa kana keessatti tooftaalee adeemsa ogummaa
argachuu kee akka gaariitti fayyadamuu fi dandeettii odeeffannoo barachuu fi qabachuu kee guddisuu
danda’an ni qoranna. Tooftaalee kana hojiirra oolchuudhaan muuxannoo barumsaa kee irraa akka gaariitti
fayyadamuu fi gara ogummaatti tarkaanfachuu kee saffisiisuu dandeessa.

Barnoota Sochii Qabu Hammachuu:

Mala barumsaa dabarsoo (passive learning methods) bira darbuu fi meeshaa sana irratti dammaqinaan
bobba’uu.

Barnoota cimsuuf hojiiwwan akka shaakala, rakkoo furuu, fi hojiirra oolmaa of keessatti hammachuu.

Haala Barnootaa Adda Addaa Fayyadamaa:

Namoonni dhuunfaa filannoo barumsaa adda addaa akka qaban hubachuu fi akkaataa kanaan mala kee
madaqsuu.

Hubannoo fi qabachuu guddisuuf tooftaalee barumsa ijaa, dhageettii fi sochii qaamaatiin yaaluun.

Chunking fi Spacing qacaruun:

Dandeettiiwwan ykn yaad-rimeewwan walxaxaa ta’an xixiqqoo, kan bulfamuu danda’anitti caccabsuu.

Yeroo dheeraaf tursiisa guddisuu fi gubachuu ittisuuf yeroon shaakala addaan baasuu.

Shaakala Itti Yaadanii Hojjetamu Cimsuun:

Galma addaa raawwii hojii fooyyessuu jedhu qabatanii shaakala xiyyeeffannoo fi itti yaadamee irratti
bobba’uu.

Duub-deebii, of-ilaaluu, fi shaakala xiyyeeffannoo qabu naannoowwan dadhabina irratti of keessatti

hammachuu.

Tooftaalee Yaadannoo Fayyadamaa:

Meeshaalee yaadannoo, mul’achuu fi tooftaalee yaadannoo guddisan biroo fayyadamuun qabachuu

fooyyessuu.

9|Page
Waldaa fi walitti hidhamiinsa uumuun odeeffannoo yaadachuu keessatti gargaaru.

Barnoota Ogummaawwan Gidduutti Bobba’uu:

Walitti dhufeenya dameewwan adda addaa gidduu jiru qorachuu fi mala ogummaa horachuuf
ogummaawwan adda addaa hammachuu.

Beekumsi fi ilaalchi adda addaa dandeettii kalaqaa fi rakkoo furuu guddisuu akka danda’u
hubachuudhaan.

Yaada fi Tumsa Barbaaduu:

Gorsitoota, hiriyoota, ykn ogeeyyii damee kanaa irraa yaada dammaqinaan barbaaduu.

Yaada wal jijjiiruu fi ilaalcha adda addaa argachuuf carraa barumsaa walta’iinsaa hammachuu.

Meetaakoognishinii Shaakaluu:

Adeemsa barumsaa mataa keetii hordofuu fi to’achuuf dandeettii meetakognitii guddisuu.

Tooftaalee barumsaa kee irratti xiinxaluu, bakka fooyya’iinsa qabdu adda baasuu fi akkaataa kanaan
sirreeffama gochuu.

Goolaba:

Adeemsi barumsaa imala daayinamikii fi kallattii hedduu qabuu fi ogummaa horachuu akka gaariitti
fayyadamuuf tooftaalee itti yaadanii barbaadan dha. Barnoota sochii qabu hammachuudhaan, mala adda
addaa fayyadamuudhaan, chunking fi spacing qacaruun, itti yaadanii shaakaluu cimsuudhaan, tooftaalee
yaadannoo fayyadamuudhaan, barumsa ogummaawwan adda addaa irratti bobba’uudhaan, yaada
barbaaduudhaan, fi metacognition shaakaluudhaan muuxannoo barumsaa kee guddisuu fi gara
ogummaatti tarkaanfachuu kee saffisiisuun ni danda’ama. Barumsi bu’a qabeessa ta’e mala hundaaf ta’u
akka hin taane yaadadhu, kanaaf tooftaalee adda addaa yaaluun waan siif ta’u argachuuf banaa ta’i.
Boqonnaa itti aanu keessatti, qormaata mo’uu fi milkaa’ina yeroo dheeraa galmaan ga’uuf amaloota
barbaachisoo waan ta’aniif, gahee ciminaa fi dandamachuu guddina ogummaa keessatti qabu ni qoranna.

10 | P a g e
Boqonnaa 5: Rakkoolee Irra Aanuu: Mufannaa fi Ciminaan Mul’achuu
Seensa:

Guddina ogummaa hordofuu keessatti qormaanni fi gufuun waan hin oolledha. Ogummaa haaraa tokko
qabachuuf rakkoon mudachuus ta'e karaa irratti duubatti deebi'iinsa mudachuus ta'e, dandeettiin qormaata
mo'achuu fi obsuu milkaa'ina yeroo dheeraaf murteessaadha. Boqonnaa kana keessatti tooftaalee
mufannaa ittiin wal’aansoo qaban, kaka’umsa eeguu fi gufuulee mudatan keessatti dandamachuu
horachuuf gargaaran ni qoranna. Yaada dandamachuu danda’u horachuu fi mala dandamachuu bu’a
qabeessa ta’e fudhachuudhaan qormaata keessa darbuu fi daandii kee gara ogummaatti itti fufuu
dandeessa.

Yaada Guddinaa Hammachuu:

Qormaatni carraa guddinaa fi barumsaa ta’uu isaa hubachuu.

Dandeettii fi dandeettiin of kennuu fi carraaqqiidhaan guddachuu akka danda’u amantaa hammachuu.

Wantoota Dhugaa Taʼan Kaaʼuu:

Guddinni ogummaa yeroo fi guddina akka barbaadu hubachuun yeroo hunda sararaan ta’uu dhiisuu
danda’a.

Ofii keetii waan qabatamaa ta’e kaa’uu fi duubatti deebi’iinsi adeemsa barumsaa keessatti qaama
uumamaa ta’uu isaa beekuu.

Kufaatii akka Duub-deebii Irra Deebiin Kaa'uu:

Kufaatii akka carraa barachuu fi fooyya’uutti ilaaluu.

Duubatti deebi’iinsa akka yaada gatii guddaa qabuu fi tattaaffii gara fuula duraatti gootu qajeelchuu
danda’utti irra deebi’anii kaa’uu.

Ofitti Mararfachuu horachuu:

Of mararfachuu shaakaluu fi gaarummaa fi hubannoodhaan of ilaaluu.

Dogoggoraa fi qormaanni imala barumsaa keessatti qaama idilee ta’uu isaa hubachuu.

Deeggarsa Barbaaduu:

Qajeelfama fi jajjabina argachuuf gorsitoota, hiriyoota, ykn networkii deeggarsa bira ga’uu.

Namoota dhuunfaa dandeettii keetti amananii fi gorsa gatii guddaa qabu kennuu danda’aniin of marsuu.

11 | P a g e
Dandeettii Dandeettii Guddisuu:

Kufaatii irraa deebi’uuf mala dandamachuu qopheessuun dandamachuu ijaaruu.

Yaada gaarii horachuu, galateeffachuu shaakaluu fi yeroo qormaataa keessatti karaa itti kaka’umsa itti
fufan barbaaduu.

Injifannoo Xixiqqaa Kabajuu:

Guddina hangam xiqqaa ta’us agarsiiftu beekuu fi kabajuu.

Bu’aa ba’ii kee beeksisuu fi akka kaka’umsaatti itti fayyadamuun gara fuulduraatti tarkaanfachuu.

Boqonnaa Fudhachuu fi Of Kunuunsuu

Kaka’umsa eeguu fi gubachuu ittisuu keessatti barbaachisummaa boqonnaa fi of kunuunsuu hubachuu.

Yeroo barbaachisaa ta’etti boqonnaa fudhachuu fi sochiiwwan humna sitti deebisan fi dargaggummaa si
haaromsan irratti bobba’uu.

Goolaba:

Qormaata irra aanuu fi mufannaa fuulduratti cichuun imala guddina ogummaa keessatti qaama
murteessaadha. Yaada guddinaa hammachuudhaan, waan qabatamaa ta’e kaa’uudhaan, kufaatii akka
yaada deebiitti irra deebi’anii kaa’uudhaan, ofitti mararfachuu horachuudhaan, deeggarsa
barbaaduudhaan, dandamachuu guddisuudhaan, injifannoo xixiqqoo kabajuudhaan, fi of kunuunsuuf
dursa kennuudhaan, gufuulee keessa darbuu fi gara ogummaa ogummaatti tarkaanfachuu itti fufuu
dandeessu. Qormaatni carraa guddinaa akka ta’e yaadadhu, obsaa fi dandamachuudhaan gufuu sitti dhufu
kamiyyuu mo’uu dandeessa. Boqonnaa itti aanu keessatti, addunyaa dandeettii fi beekumsa yeroo hunda
guddachaa jiru keessatti barbaachisummaa barachuu itti fufiinsa qabuu fi yeroo hunda odeeffannoo
haaraa ta’ee turuu ni qoranna.

12 | P a g e
Boqonnaa 6: Barmaatilee Barnootaa Ijaaruu: Amala Ogummaa
Ogummaa Uumuu
Seensa:

Guddina ogummaa irratti walsimachuun furtuudha. Akkaataa barumsaa diriirsuu fi amala guddina kee
deeggaru ijaaruudhaan gara ogummaa ogummaatti haala bu’a qabeessa ta’een tarkaanfachuu dandeessa.
Boqonnaa kana keessatti, tooftaalee adeemsa barumsaa galma kee wajjin walsimu, oomishtummaa kee
guddisu, fi dandeettii dandeettii haaraa horachuu fi qabachuu kee guddisu uumuuf gargaaru ni qoranna.
Amaloota kana jireenya kee guyyaa guyyaa keessatti hammachuudhaan, barumsaa fi guddina ogummaa
itti fufiinsa qabuuf bu’uura cimaa ni uumta.

Galmoota Barnoota Keessan Hiikkaa:

Galma barumsaa kee ifatti ibsi, dandeettiiwwan addaa guddifachuu barbaaddu adda baafadhu.

Galmoota kee tarkaanfiiwwan gochaan hojjetamuu danda’anii fi adeemsa barumsaa kee keessatti walitti
makamuu danda’anitti caccabsi.

Sagantaa Saagi:

Sagantaa guyyaa guyyaa ykn torban torbaniin barachuuf yeroo addaa murteessii.

Walsimachuun murteessaa waan ta’eef, yeroo baay’ee dammaqxuu fi yaada kee hin jeeqne malee
xiyyeeffachuu dandeessu filadhu.

Haala Barnootaa Uumuu:

Bakka mana kee ykn bakka hojii kee keessa jiru akka naannoo barumsaa kee kan of kenneetti moggaasi.

Xiyyeeffannoo fi oomishtummaa guddisuuf qulqulluu, qindaa’aa fi wantoota yaada namaa hihhiran irraa
bilisa ta’uu isaa mirkaneessi.

Hojiiwwan Dursa Kennuu:

Galmoota barumsaa kee hojiiwwan xixiqqootti qooduun barbaachisummaa fi ariifannaa irratti

hundaa’uun dursa kenni.

Galma kee bira ga’uuf tarkaanfachuuf jalqaba hojiiwwan dursa olaanaa qaban xumuruu irratti
xiyyeeffadhu.

Tooftaalee Bulchiinsa Yeroo Fayyadamaa:

13 | P a g e
Tooftaalee bulchiinsa yeroo kan akka Teeknika Pomodoro ykn yeroo ugguruu fayyadamuun kutaalee
barumsaa kee haala bu’a qabeessa ta’een caaseffadhu.

Oomishtummaa eeguuf yeroo addaa barumsa xiyyeeffannoo qabuuf itti aansuun boqonnaa gabaabaa
kaa’i.

Tooftaalee Barnoota Sochii Qaban Of keessatti hammachuu:

Hubannoo fi qabachuu kee barreeffamichaa cimsuuf tooftaalee barumsaa sochii qaban kan akka shaakala
shaakala, hojiirra oolmaa qabatamaa, ykn marii irratti bobba’i.

Malleen barumsaa dabarsoo guddina kee gufachiisuu danda’an irraa fagaadhu.

Teeknooloojii Faayidaa Keessaniif Fayyadamaa:

Meeshaalee fi qabeenya teeknooloojii muuxannoo barumsaa kee guddisuu danda’an fayyadamuu.

Qabiyyee barbaachisaa ta’e argachuu fi adeemsa kee hordofuuf appii barnootaa, koorsii onlaayinii, ykn
waltajjiiwwan dijitaalaa fayyadami.

Itti Gaafatamummaa fi Yaada Barbaadi:

Kaka’umsaa fi itti gaafatamummaa akka qabaattuuf hiriyaa itti gaafatamummaa barbaadi ykn garee
qo’annoo tokkotti makami.

Hubannoo argachuu fi adeemsa barumsaa kee fooyyessuuf gorsitoota, barsiisota ykn hiriyoota kee irraa
yaada barbaadi.

Calaqqee fi Sirreessuu:

Yeroo hunda adeemsa barumsaa kee irratti xiinxaliitii bu’a qabeessummaa isaa madaali.

Hojii idilee kee akka gaariitti hojjechuuf akkasumas galma fi filannoo kee wajjin akka walsimu
mirkaneessuuf akka barbaachisummaa isaatti sirreeffama godhi.

Goolaba:

Barmaatilee barumsaa ijaaruu fi amala guddina ogummaa deeggaru hundeessuun ogummaa galmaan
ga’uuf murteessaadha. Galma barumsaa kee ibsuudhaan, sagantaa kaa’uudhaan, naannoo barumsaa
mijataa uumuudhaan, hojiiwwan dursa kennuudhaan, tooftaalee bulchiinsa yeroo fayyadamuudhaan,
tooftaalee barumsaa sochii qaban of keessatti hammachuudhaan, teeknooloojiitti fayyadamuudhaan, itti

14 | P a g e
gaafatamummaa fi yaada kennuudhaan, akkasumas hojii idilee kee irratti xiinxaluu fi sirreessuudhaan,
bu’uura uumta guddinaa fi guddina walitti fufiinsa qabu. Walsimannaa fi of kennuu furtuu ta’uu
yaadadhu, akkasumas adeemsa barumsaa akka gaariitti qophaa’een gara ogummaatti tarkaanfii guddaa
fudhachuu dandeessa. Boqonnaa itti aanu keessatti imala guddina ogummaa kee irratti kaka’umsaa fi
kaka’umsa qabaachuun barbaachisaa ta’uu isaa qoranna.

15 | P a g e
Boqonnaa 7: Namoota Kaan Irraa Barachuu: Humna Gorsaa fi
Walta’iinsaa
Seensa:

Namoota biroo irraa barachuun imala guddina ogummaa kee saffisiisuuf karaa humna guddaa qabuudha.
Karaa gorsaa fi walta’iinsaatiin, namoota ogummaa ati qabachuuf hawwitu kanaan dura horatan irraa
hubannoo, qajeelfamaa fi kaka’umsa gatii guddaa qabu argachuu dandeessa. Boqonnaa kana keessatti
barbaachisummaa gorsaa fi tumsa ogummaa horachuu fi akkaataa carraawwan kana fayyadamuun
muuxannoo barumsaa keessan guddisuu dandeessan ni qoranna. Gorsitoota barbaaduudhaan, pirojektoota
walta’iinsaa irratti bobba’uudhaan, fi networkii deggersaa guddisuudhaan, ogummaa fi muuxannoo waloo
namoota biroo fayyadamuun guddina kee sochoosuu fi milkaa’ina guddaa argachuu dandeessa.

Gorsaa Barbaaduu:

Namoota dhuunfaa ogummaa fi ogummaa ati guddisuu barbaaddu qaban adda baasuu.

Gorsitoota gatii kee qooddatan, guddina keetif fedhii dhugaa qaban, fi imala kee irratti si qajeelchuu fi si
deeggaruuf fedhii qaban barbaadi.

Hariiroo Gorsaa fi Gorsaa Uumuu:

Gorsitoota ta’uu danda’an kabajaa fi gad of qabuun itti dhihaadhu, dandeettii fi bu’aa ba’ii isaaniif
dinqisiifannaa akka qabdu ibsi.

Kaayyoo fi waan irraa eegamu ifatti himi, qajeelfamaa fi yaada isaaniis fudhatama qabaadhu.

Muuxannoo Gorsaa irraa barachuu:

Beekumsa, muuxannoo fi hubannoo gorsaa keetii tuqi.

Milkaa’ina fi kufaatii isaanii irraa baradhu, barumsa sanas imala guddina ogummaa mataa keetii irratti
hojiirra oolchi.

Pirojektoota Tumsaa irratti bobba’uu:

Namoota dhuunfaa galma guddina ogummaa walfakkaataa qaban waliin tumsuuf carraa barbaaduu.

Pirojektoonni walta’iinsaa namoota biroo irraa akka barattu, yaada akka qooddattuu fi ilaalcha haaraa
akka argattu si dandeessisu.

16 | P a g e
Hawaasa fi Workshopii irratti Hirmaachuu:

Hawaasa, waltajjii, ykn workshopii ogummaa fedhii kee irratti xiyyeeffatetti makami.

Marii irratti hirmaachuu, muuxannoo qooduu, fi namoota dhuunfaa adda addaa sadarkaa ogummaa adda
addaa qaban irraa baradhu.

Namoota Kaaniif Gatii Kennuu:

Dandeettii fi beekumsa kee namoota biroo barachuu barbaadaniif dhiyeessi.

Muuxannoo fi hubannoo mataa keetii qooduudhaan guddina namoota biroof gumaacha gochuu qofa osoo
hin taane hubannoo fi dandeettii mataa keetii cimsita.

Neetworkii fi Hariiroo Ijaarsa:

Taateewwan industirii, seminaara, ykn konfiraansii irratti hirmaachuun namoota dhuunfaa fi ogeeyyii
damee kee irratti yaada walfakkaataa qaban waliin wal qunnami.

Namoota dhuunfaa imala guddina ogummaa kee irratti si deeggaruu fi si kakaasuu danda’an waliin
hariiroo ijaari.

Hedduminaa fi Ilaalcha Garaa Garaa Hammachuu:

Namoota dhuunfaa haala jireenyaa fi dandeettii adda addaa irraa dhufan waliin bobba’uu.

Ilaalchaa fi mala adda addaa hammadhu, hubannoo kee bal’isuu fi kalaqa guddisuu waan danda’uuf.

Barataa Jireenyaa Guutuu Ta'uu:

Adeemsi barumsaa itti fufiinsa akka qabu hubachuu.

Yeroo hunda carraa namoota biroo irraa barachuu fi beekumsa kee babal’isuuf barbaaduudhaan sammuu
banaa fi gad of deebisuu qabaadhu.

Goolaba:

Gorsaa fi tumsi meeshaalee ciccimoo guddina ogummaati. Gorsaa argachuudhaan, hariiroo gorsaa fi
gorsaa uumuudhaan, pirojektoota walta’iinsaa irratti bobba’uudhaan, hawaasaa fi workshopii irratti
hirmaachuudhaan, namoota biroof gatii kennuudhaan, walitti dhufeenya networking fi ijaaruudhaan,
garaagarummaa fi ilaalcha adda addaa hammachuudhaan, fi yaada barattootaa umurii guutuu eeguun,
yaada barattootaa umurii guutuu eeguun, fayyadamuu dandeessa ogummaa waloo fi muuxannoo namoota
biroo guddina kee saffisiisuuf. Namoota biroo irraa barachuun guddina ogummaa kee qofaaf osoo hin

17 | P a g e
taane guddina dhuunfaa fi ogummaa keetif faayidaa akka qabu yaadadhu. Boqonnaa itti aanu keessatti
adeemsa ogummaa horachuu keessatti barbaachisummaa of-ilaaluu fi of-madaaluu ni qoranna.

18 | P a g e