1/12/2024

GIUN SÁN KÝ SINH

GIUN KÝ SINH ĐƯỜNG RUỘT

Mục tiêu học tập

Trình bày hình thái, chu kỳ, dịch tễ, khả năng gây
bệnh, phương pháp chẩn đoán, phòng và điều trị :
1. Giun đũa – Ascaris lumbricoides
2. Giun móc/mỏ – Ancylostoma duodenalae/ Necator
americanus
3. Giun tóc – Trichuris trichiura
4. Giun kim – Enterobius vermicularis
5. Giun chỉ – Wuchereria bancrofti / Brugia malayi

1
 1/12/2024

ĐẠI CƯƠNG
§Þnh nghÜa: giun ký sinh lµ nh÷ng ®éng vËt ®a bµo
thuéc hËu sinh ®éng vËt sèng ký sinh. Giun s¸n ký
sinh bao gåm c¸c lo¹i giun s¸n ký sinh trªn ®éng vËt
vµ thùc vËt.

Đối tượng học tập: giun s¸n ký sinh ë ngưêi vµ c¸c

®éng vËt kh¸c liªn quan ®Õn ngưêi nghÜa lµ cã thÓ
truyÒn bÖnh sang ngưêi

Ph©n lo¹i:
Nhãm giun (Nemathelminth): Cã mét líp vá bao bäc
(vá kitin). Trong c¬ thÓ cã phÇn tæ chøc liªn kÕt th©n
(xoang th©n)
+ Líp giun trßn (Nematoda)
+ Líp giun ®Çu gai (Acanthocephada)
Nhãm s¸n (Plathelminth): Kh«ng cã vá bäc, kh«ng cã
xoang th©n
+ Líp s¸n l¸ (Trematoda)
+ Líp s¸n d©y (Cestoda)

2
 1/12/2024

GIUN ĐŨA
Ascaris lumbricoides

Ascaris lumbricoides
1. H×nh thÓ

Giun c¸i: 20-25cm/ Giun ®ùc: 15-17cm

3
 1/12/2024

Ascaris lumbricoides
1. H×nh thÓ
+ Giun trưëng thµnh:
* Cã mµu tr¾ng s÷a hoÆc h¬i hång, th©n h×nh èng hoÆc h×nh trô,
* Giun ®òa cã kÝch thưíc lín nhÊt trong c¸c lo¹i giun ký sinh
®ưêng ruét th«ng thưêng.
* §Çu thon nhọn cã 3 m«i, xÕp c©n xøng
* Giun ®ùc: ®u«i cong vÒ phÝa bông, cã gai giao cÊu
Giun c¸i: ®u«i th¼ng

4
 1/12/2024

Ascaris lumbricoides
1. H×nh thÓ
Trøng giun ®òa
* KÝch thưíc: lín nhÊt trong c¸c lo¹i
trøng giun ®ưêng ruét th«ng thưêng
* H×nh d¹ng: ®a sè h×nh bÇu dôc, vá
dµy, bªn ngoµi líp vá lµ mét tÇng
albumin xï x×, bªn trong cã khèi
nh©n
* Trøng giun cã mµu vµng do b¾t
mµu cña s¾c tè mËt vµ muèi mËt.
45 – 75 µm x 35 – 50 µm

Ascaris lumbricoides
2. Chu kú
-Chu kú ph¸t triÓn giun ®òa thuéc lo¹i chu kú
®¬n gi¶n (1 vËt chñ)
-KiÓu chu kú : Ngưêi <=> Ngo¹i c¶nh.
-VÞ trÝ ký sinh: Giun ®òa trưëng thµnh ký sinh
trong ruét non thưêng ë ®Çu vµ gi÷a ruét non
n¬i cã nhiÒu chÊt dinh dưìng nhÊt

10

5
 1/12/2024

Ascaris lumbricoides
2. Chu kú

- Thêi gian thùc hiÖn chu kú trong c¬ thÓ ngưêi : 60 ngµy

- Tuæi thä : 1 n¨m – 1 n¨m rìi

11

Chu kỳ:
VTKS => Trứng=> Ngoại cảnh (phân)=> Ngoại cảnh
(điều kiện thuận lợi) => Trứng có ấu trùng => Người
(qua đường tiêu hóa) => AT I (do tác động của dịch
đường tiêu hóa) => xuyên qua thành ruột =>mạch
mạc treo ruột => tĩnh mạch cửa => Gan (lột xác AT
II)=> tĩnh mạch trên gan =>Tim phải => Động mạch
phổi => Phổi (lột xác 2 lần)=> AT IV => Ngã ba hầu
họng => Con trưởng thành (VTKS)

12

6
 1/12/2024

-Khả năng phát triển của trứng giun đũa ở môi trường
ngoại cảnh (không hỏi thi)
+ Trong phòng thí nghiệm: 1 giun đũa cái có thể đẻ tới
23 -24 vạn trứng.
+ Formol 6 % , thuốc tím rửa rau sống, cresyl rửa sàn
nhà không có khả năng diệt trứng giun đũa
+ dd Iod 10% để diệt trứng giun sán trong rau sống.
+ Trong thiên nhiên trứng giun đũa thường bị chết bởi
ánh sáng mặt trời, điều kiện thời tiết khô hanh

13

3. DÞch tÔ häc bÖnh giun ®òa

-T×nh h×nh bÖnh giun ®òa trªn thÕ giíi:
+ Ch©u ¢u: BÖnh giun ®òa hÇu như kh«ng cßn (<1%)
+ Ch©u Phi vµ ch©u Mü la tinh: 8% - 12%
+ Ch©u ¸: tû lÖ nhiÔm cao nhÊt thÕ giíi : 50%
-T×nh h×nh bÖnh giun ®òa ë ViÖt Nam:
+ MiÒn b¾c : - Vïng ®ång b»ng: 80 – 90%
- Vïng trung du: 80 – 90%
- Vïng nói: 50 – 70%
- Vïng ven biÓn: 70%
+ MiÒn trung : - Vïng ®ång b»ng: 70,5%
- Vïng nói: 38,4%
- Vïng ven biÓn: 12,5%
+ MiÒn nam : - Vïng ®ång b»ng: 45 – 60%
- Vïng t©y nguyªn: 10 – 25%
+ TrÎ em lµ løa tuæi nhiÔm giun ®òa cao nhÊt vµ nÆng nhÊt
+ N«ng d©n tiÕp xóc víi ph©n, ®Êt cã tû lÖ nhiÔm giun cao

14

7
 1/12/2024

4. Kh¶ n¨ng g©y bÖnh của giun đũa

- ChiÕm thøc ¨n cña c¬ thÓ vËt chñ:

t¸c h¹i quan träng (trÎ em / cßi xư¬ng,

suy dinh dưìng)

15

4. Kh¶ n¨ng g©y bÖnh

Các biến chứng ngoại khoa :
+ Giun chui ống mật, ống tụy
+ Áp xe gan do giun
+ Tắc ruột
+ Gây viêm ruột thừa do giun

16

8
 1/12/2024

17

4. Kh¶ n¨ng g©y bÖnh

* Héi chøng Loeffler :
+ Ho khan (sau cã thÓ cã ®êm lÉn m¸u), sèt
+ §au ngùc
+ Xquang: cã nhiÒu nèt th©m nhiÔm r¶i r¸c
+ B¹ch cÇu ¸i toan t¨ng cao ( 30 - 40% )
* Đôi khi AT giun đũa có thể lạc chỗ:
- Mắc lại ở các kẽ van tim
- Vào tĩnh mạch phổi => Động mạch chủ => các nơi của cơ thể.
* Giun đũa chó/mèo cũng có thể có hiện tượng lạc chủ:
- Toxocara ( T. felis, T. canis )

18

9
 1/12/2024

5. ChÈn ®o¸n
- XÐt nghiÖm ph©n t×m trøng giun ®òa

- Giun chui èng mËt, tụy, ruét : Siªu ©m, Xquang

- Trưêng hîp chÈn ®o¸n c¸c bÖnh do Êu trïng giun ®òa g©y ra
( Viªm mµng n·o…) : Miễn dịch huúnh quang/ELISA

19

6. Phßng bÖnh
-VÖ sinh m«i trưêng

- VÖ sinh ¨n uèng

- Tẩy giun hµng lo¹t ë nh÷ng vïng tû lÖ nhiÔm cao : ph¶i

uèng c¸c ®ît liªn tiÕp c¸ch nhau 3 – 6 th¸ng

20

10
 1/12/2024

7. §iÒu trÞ
- Mebendazole (Vermox, Fugaca…)

- Albendazole (Zentel )

- Pyrantel – pamoat (Combantrin, helmintox…)

21

Giovanni Battista Grassi Shimesu Koino – một bác sĩ nhi khoa

- bác sĩ và nhà động vật học người Ý người Nhật

22

11
 1/12/2024

GIUN MÓC / GIUN MỎ

(Ancylostoma duodenale /
Necator americanus)

23

Ancylostoma duodenale / Necator americanus

1. H×nh thÓ.
*) Màu sắc: trắng
*) Hình dạng: trụ dài
*) Kích thước: ~10 mm
*) Con đực: đuôi có màng sinh
dục xòe chân vịt
Con cái: đuôi nhọn

10 – 13 mm 8 – 11mm

24

12
 1/12/2024

Miệng GIUN MÓC Miệng GIUN MỎ

4 răng móc câu 2 răng bán nguyệt

25

Ancylostoma duodenale / Necator americanus

1. H×nh thÓ
Trøng giun mãc / má

60 x 40 µm

26

13
 1/12/2024

Giun mãc / giun má

Ancylostoma duodenale / Necator americanus
1. H×nh thÓ.
Trøng giun mãc/má
* H×nh bÇu dôc
* KÝch thưíc kh¸ lín
* Trøng vá ngoµi máng, trong suèt, kh«ng cã mµu,
bªn trong lµ khèi nh©n ®· ph©n chia lµm nhiÒu mói

27

Ancylostoma duodenale / Necator americanus

2. Chu kú
-Chu kú ph¸t triÓn giun mãc/má thuéc lo¹i chu kú ®¬n gi¶n ( 1
vËt chñ)
-KiÓu chu kú : Ngưêi <=> Ngo¹i c¶nh.
-VÞ trÝ ký sinh ë hành t¸ trµng, nÕu nhiÔm nhiÒu cã thÓ thÊy
giun ký sinh ë c¶ phÇn ®Çu vµ phÇn gi÷a ruét non.

28

14
 1/12/2024

2. Chu kú
- Thêi gian thùc hiÖn chu kú : 3 – 4 tuÇn
- Tuæi thä: giun mãc 10 – 15 n¨m, giun má 5 – 7 n¨m.

29

Chu kỳ:
VTKS => Trứng=> Ngoại cảnh (phân)=> Ngoại cảnh
(điều kiện thuận lợi) => AT I (24h) =>AT II (3 ngày)=> AT
III (24h) =>Người (Xâm nhập qua da) => tĩnh mạch chủ
=>Tim phải => Động mạch phổi => Phổi (lột xác 2 lần)
=> AT V => Ngã ba hầu họng => Con trưởng thành
(VTKS)

30

15
 1/12/2024

3. DÞch tÔ häc giun mãc – má

T×nh h×nh ph©n bè bÖnh trªn thÕ giíi:
+ BÖnh phæ biÕn ë c¸c nưíc nhiÖt ®íi vµ b¸n nhiÖt ®íi
+ C¸c nưíc xø l¹nh bÖnh ph¸t triÓn ë vïng má than dưíi
mÆt ®Êt (giun mãc)
T×nh h×nh bÖnh giun mãc / má ë ViÖt Nam:
+ Giun má >> Giun mãc
+ NhiÔm giun mãc/má phô thuéc vµo nghÒ nghiÖp n«ng d©n (
trång rau, trång hoa mµu / vïng ®Êt pha c¸t ven s«ng), c«ng
nh©n vïng má than
+ Tuæi cao tû lÖ nhiÔm cao
+ N÷ m¾c nhiÒu h¬n nam

31

4. Khả năng gây bệnh giun móc/mỏ

- Giai ®o¹n Êu trïng xuyªn qua da : g©y viªm da ( ngøa, cã c¸c nèt
mÈn ®á) + MÊt nhanh sau 1 – 2 ngµy

+ KÐo dµi 1 – 2 tuÇn. NÕu cã béi nhiÔm cã thÓ g©y lë loÐt

- Giai ®o¹n ký sinh t¹i ruét :

+ ThiÕu m¸u : kÝch thưíc HC nhá h¬n b×nh thưêng.

+ Viªm loÐt hµnh t¸ trµng

- Giai ®o¹n ë phæi: ng¾n => thưêng kh«ng g©y ra t×nh tr¹ng bÖnh
lý ®èi víi c¬ thÓ vËt chñ.

32

16
 1/12/2024

33

5. ChÈn ®o¸n

- XÐt nghiÖm ph©n t×m trøng giun mãc / má

6. Phßng bÖnh

- VÖ sinh m«i trưêng : Gi¶m mÇm bÖnh ë ngo¹i c¶nh

+ Kh«ng dïng ph©n t¬i ®Ó bãn c©y, hoa mµu

+ X©y dùng nhµ vÖ sinh tù ho¹i

- Tr¸nh tiÕp xóc da víi ®Êt : Cã b¶o hé lao ®éng

- §iÒu trÞ giun mãc / má hµng lo¹t ë vïng tû lÖ nhiÔm cao

34

17
 1/12/2024

7. §iÒu trÞ
- Albendazole (Zentel)

- Pyrantel – pamoat (Combantrin, helmintox…)

- Mebendazole (Vermox, Fugaca…)

35

Giun kim
Enterobius vermicularis

36

18
 1/12/2024

Giun kim – Enterobius vermicularis

1. Hình thể con trưởng thành

Con cái: 9 – 12 mm Con đực: 2 – 5 mm

37

38

19
 1/12/2024

Giun kim – Enterobius vermicularis

1. Hình thể con trưởng thành
- Giun có kích thước nhỏ, màu trắng đục, đầu hơi phình và
có khía nhỏ , miệng có 3 môi hơi thụt vào trong.
- Cơ thể có khía ngang sần xùi để ma sát tốt cho di chuyển.
-Cuối thực quản có ụ phình
-Giun kim đực đuôi cong, có một gai giao hợp
-Giun kim cái đuôi nhọn, thẳng bụng chứa đầy tử cung

39

H×nh thÓ Trøng giun kim

50 - 60 µm x 30 - 32 µm

40

20
 1/12/2024

Giun kim – Enterobius vermicularis

1. H×nh thÓ Trøng giun kim
- Cã vá nh½n, h×nh bÇu dôc vÑt mét ®Çu (h×nh h¹t g¹o)
- Trøng ph¸t triÓn rÊt nhanh cã h×nh Êu trïng bªn
trong
- KÝch thưíc nhá nhÊt trong c¸c lo¹i trøng giun
đường ruột th«ng thưêng
- TÝnh chÊt b¾t mµu cña trøng giun kim phô thuéc vµo
trøng cã tiÕp xóc víi ph©n hay kh«ng

41

2. Chu kú

42

21
 1/12/2024

2. CHU KỲ
+ Loại chu kỳ: chu kỳ đơn giản
+ Kiểu chu kỳ
Người  ngoại cảnh
(tái nhiễm)
+ Vị trí ký sinh : ruột non, vị trí ưa thích là đại
tràng và manh tràng

43

3. DÞch tÔ häc giun kim

-T×nh h×nh ph©n bè bÖnh trªn thÕ giíi: Do giun kim cã chu kú
ph¸t triÓn kh«ng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè m«i trưêng ngo¹i
c¶nh => ph©n bè réng kh¾p mäi n¬i
+ Møc ®é ph©n bè phô thuéc vµo t×nh h×nh vÖ sinh c¸ nh©n
+ TrÎ em lµ løa tuæi dÔ m¾c bÖnh
+ BÖnh dÔ l©y nªn thưêng mang tÝnh tËp thÓ

- T×nh h×nh bÖnh giun kim ë ViÖt Nam:

+ TrÎ em thµnh phè cã tû lÖ nhiÔm cao h¬n n«ng th«n
+ BÖnh cã ë mäi løa tuæi, nhưng tû lÖ gi¶m dÇn theo tuæi

44

22
 1/12/2024

4. Kh¶ n¨ng g©y bÖnh

45

4. Kh¶ n¨ng g©y bÖnh

- Rèi lo¹n tiªu ho¸: ruét bÞ viªm nhiÔm => ®i ngoµi ph©n láng, ®«i khi cã
lÉn nhÇy m¸u => ch¸n ¨n, ®au bông ©m Ø.

- Rèi lo¹n thÇn kinh: kÝch thÝch => trÎ dÔ mÊt ngñ, hay ®¸i dÇm => suy
nhưîc thÇn kinh ( co giËt, run tay, chãng mÆt…)

- Rèi lo¹n sinh dôc : viªm ©m ®¹o, rối loạn cư¬ng dư¬ng, rèi lo¹n kinh
nguyÖt, di tinh.

- BiÕn chøng do l¹c chç (vd: hit phải)

46

23
 1/12/2024

5. ChÈn ®o¸n

- TrÎ ngøa hËu m«n, hay quÊy khãc vÒ ®ªm: dÔ

thÊy giun kim c¸i ë r×a hËu m«n

-XÐt nghiÖm t×m trøng giun kim: phư¬ng ph¸p

giÊy bãng kÝnh

47

6. Phßng bÖnh :

- VÖ sinh c¸ nh©n: c¾t mãng tay, röa hËu m«n b»ng xµ

phßng, vÖ sinh ¨n uèng …

- VÖ sinh tËp thÓ: thưêng xuyªn giÆt giò ch¨n, chiÕu,

lau sµn nhµ, vÖ sinh ®å ch¬i.

- §iÒu trÞ ®Þnh kú cho tËp thÓ: gia ®×nh, vưên trÎ.

48

24
 1/12/2024

7. §iÒu trÞ
- Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ:
+ §iÒu trÞ ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ víi phßng bÖnh ®Ó tr¸nh t¸i
nhiÔm

+ Ph¶i tiÕn hµnh ®iÒu trÞ ®ång lo¹t c¶ tËp thÓ

+ CÇn tiÕn hµnh ®iÒu trÞ trong nhiÒu ngµy liªn tiÕp

- Thuèc ®iÒu trÞ:

+ Albendazole (Zentel)

+ Mebendazole (Vermox, Fugaca…)

49

GIUN TÓC
(Trichuris trichiura)

50

25
 1/12/2024

51

1. Hình thể con trưởng thành

Màu trắng sữa hoặc hồng nhạt

Phần đầu thon nhọn như sợi tóc, phần đuôi phình lớn có
chứa cơ quan sinh dục và cơ quan tiêu hóa.
Kích thước nhỏ
- Con đực 30 – 45 mm đuôi cuộn lại, đầu/đuôi = 3/1
- Con cái 35 – 50 mm đuôi thẳng và tròn, đầu/đuôi = 2/1

52

26
 1/12/2024

Hình thể trứng giun tóc

Màu vàng của sắc tố mật, hình
bầu dục đối xứng
Hình quả cau, có hai nút nhày
ở hai đầu trong suốt
Ngoài cùng là lớp vỏ dày, bên
trong là một khối nhân
Kích thước dài 50µm, ngang 22
µm

53

2. Chu kỳ

+ Vị trí ký sinh: đại tràng, chủ yếu manh tràng

+ Loại chu kỳ: chu kỳ đơn giản
+ Kiểu chu kỳ
Người  ngoại cảnh
Tuổi thọ của giun tóc trung bình 5- 6 năm

54

27
 1/12/2024

55

3. Dịch tễ
+ Mức độ phân bố tương tự giun đũa
+ Vùng đồng bằng đông người chật chội sử dụng
phân ủ và phân tươi trong canh tác có tỷ lệ nhiễm
cao
+ Mắc ở mọi lứa tuổi nhưng tỉ lệ tăng dần theo
tuổi

56

28
 1/12/2024

4. Khả năng gây bệnh

Nhiễm nhẹ: không có biểu hiện lâm sàng
Nhiễm nặng: đau bụng, tiêu chảy nhiều lần, phân ít,
có nhiều nhày. Có thể nhiễm khuẩn thứ phát do vi
khuẩn tả, thương hàn… phối hợp
Gây viêm ruột thừa
Thiếu máu nhược sắc
Trẻ nhỏ nhiễm nhiều: tiêu chảy, mót dặn, sa trực
tràng, thiếu máu nhược sắc, cơ thể suy nhược.

57

5. Chẩn đoán
Xét nghiệm phân tìm trứng giun tóc

6. Điều trị
Albendazole/Mebendazole

58

29
 1/12/2024

Có phải tất cả các con giun vừa học đều chỉ có hại?
- Kinh nghiệm “uống” kst
- Các nghiên cứu dịch tễ mối tương quan giữa tỉ lệ bệnh tự
miễn vs tỉ lệ mắc kst ở các nước phát triển
- Thành công trên các mô hình động vật sử dụng kst sống
để trị bệnh

- Một số bệnh viêm, tự miễn đang được nghiên cứu: đặc

biệt là các bệnh tự miễn gây tác động lên đường tiêu hóa:
Crohn’s disease, Celiac disease, …

59

Cơ chế chữa bệnh tự miễn của kst

60

30
 1/12/2024

https://doi.org/10.1371/journal.ppat.1008508

61

Thực trạng hiện tại của liệu pháp Helminth Therapy

- Mức độ thành công mới chỉ dừng lại ở cấp độ case studies trên
người
- 2 loài được sử dụng nhiều nhất: Necator americanus, Trichuris suis
được cấp phép investigational medicinal product (IMP) bởi FDA (Mỹ)
và MHRA (Châu Âu)
- Có những thử nghiệm lâm sàng ko chứng minh được hiệu quả của
liệu pháp
- Vẫn còn các thử nghiệm lâm sàng đang diễn ra

62

31