ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
Παιδαγωγικό Τμήμα
Δημοτικής Εκπαίδευσης

«Σχολική Παιδαγωγική και

Πρακτική Άσκηση»

Κωνσταντίνα (Νάντια) Τσώλη

Επίκ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε. – Ε.Κ.Π.Α.
 Συναισθηματική Νοημοσύνη

• Περιλαμβάνει ένα σύνολο ικανοτήτων και

δεξιοτήτων που επιτρέπουν στον άνθρωπο να
κατανοεί και να χειρίζεται τις συναισθηματικές
καταστάσεις, τις δικές του και των άλλων, με σκοπό
την προσωπική και κοινωνική τους ανάπτυξη.
 Πέντε (5) βασικές δεξιότητες

1. Να αναγνωρίζετε τα συναισθήματά
σας.
Αν δεν μπορείτε να ορίσετε τα
συναισθήματά σας ή ποια είναι η αιτία
και η ισχύς τους, δεν μπορείτε να πείτε
σε ποιο βαθμό αυτά τα συναισθήματα
επηρεάζουν εσάς και τους γύρω σας.
3. Να μάθετε να διαχειρίζεστε τα
συναισθήματά σας.
2. Να έχετε βαθιά ενσυναίσθηση.
Να ξέρουμε πώς η συναισθηματική
Τότε τα συναισθήματα των ανθρώπων
έκφραση ή η έλλειψή της επηρεάζει
αντηχούν μέσα μας, διαισθητικά
τους άλλους, πώς να διεκδικούμε τα
νιώθουμε τι είναι, πόσο έντονα είναι
θετικά μας συναισθήματα, πώς να
και τι τα προκάλεσε.
εκφράζουμε τα αρνητικά μας ή να τα
αναβάλλουμε για κάποια άλλη στιγμή.

5. Να τα τοποθετείτε όλα σε μια

4. Να διορθώνετε τη συναισθηματική
σειρά.
βλάβη.
Να συντονίζεστε με τα συναισθήματα
Να αναγνωρίζουμε τα λάθη μας, να
των ανθρώπων γύρω σας και να
ζητάμε συγγνώμη, να αναλαμβάνουμε
αλληλεπιδράτε με αυτούς
ευθύνες, να επανορθώνουμε.
αποτελεσματικά.
 Ψυχολογία

Νευροεπιστήμες
Συναισθηματική Παιδαγωγική
Νοημοσύνη

Διοικητική
επιστήμη
Η γέννηση της συναισθηματικής νοημοσύνης:
Η απίστευτη ιστορία του Phineas Gage
Επιτυχής εκδοχή συναισθηματικής νοημοσύνης (1)
 Στις ταινίες κινούμενων σχεδίων βλέπουμε να μεταφέρονται οι πιο λεπτές, κινούμενες
αποχρώσεις σε μια ευρεία γκάμα συναισθημάτων με μερικές μόνο γραμμές σε μια δισδιάστατη
επιφάνεια. Αυτοί οι σχεδιασμένοι στον Η/Υ συναισθηματικοί μοχλοί είναι πολύ πιο φθηνοί και
πιθανόν πιο αξιόπιστοι από αυτό που μπορεί να παράσχει οποιοσδήποτε ηθοποιός με σάρκα
και οστά.
Βασίζονται σε περισσότερο από έναν αιώνα έρευνας-αρχίζοντας από το βιβλίο του Δαρβίνου το
1872 με τίτλο Η Έκφραση των Συναισθημάτων στον Άνθρωπο και τα Ζώα.
Άλλες μορφές συναισθηματικής νοημοσύνης (2)

Όταν θέλουμε να επηρεάσουμε ανθρώπους

για να αγοράσουν ή να ψηφίσουν. Τα καλά
διαφημιστικά γραφεία είναι πολύ
επιτυχημένα στο να χρησιμοποιούν τα
συναισθήματα των ανθρώπων για να
επιτύχουν τους στόχους των πελατών τους.
Άλλες μορφές συναισθηματικής νοημοσύνης (3)

• Ένα πολύ δραματικό παράδειγμα της χρήσης της

συναισθηματικής νοημοσύνης, αν θέλουμε να
εκφοβίζουμε και να τρομοκρατούμε ανθρώπους με
σκοπό τη συμμόρφωση, είναι η νοημοσύνη που έχει
χρησιμοποιηθεί προ απομνημονεύτων ετών και
συνεχώς εκσυγχρονίζεται (π.χ. η Ιερά Εξέταση, οι Ναζί
της Γκεστάπο), οι οποίοι επιτυγχάνουν τον σκοπό τους
με συναισθηματικά μέσα.
Άλλες μορφές συναισθηματικής νοημοσύνης (4)

• Σε προσωπικό επίπεδο μπορούμε να

χρησιμοποιήσουμε τις συναισθηματικές μας δεξιότητες
για να αναπτύξουμε αυτοέλεγχο ή να καθησυχάσουμε
και να απομονώσουμε τον εαυτό μας συναισθηματικά.
Ακόμη, και να ελέγχουμε άλλους δημιουργώντας
ενοχές, φόβο ή κατάθλιψη.
• Οι μόνες συναισθηματικές ικανότητες που βελτιώνουν
τη ζωή των ανθρώπων μακροπρόθεσμα είναι αυτές που
είναι επικεντρωμένες στην αγάπη.
 Συναισθηματική Νοημοσύνη
• Είναι οξύμωρο σχήμα;

Παραδοσιακά η σχέση ανάμεσα στη νοημοσύνη και το

συναίσθημα εμπεριείχε μια διάσταση διαμάχης.
«Γνώθι σαυτόν»
Σωκράτης
(470-399 π.Χ.)
 «Ο καθένας μπορεί να «Κοινωνική Νοημοσύνη
θυμώσει-αυτό είναι είναι η ικανότητα που Θεωρία των πολλαπλών
εύκολο. Αλλά το να έχει κανείς να τύπων νοημοσύνης
θυμώσει κανείς με το καταλαβαίνει τους
σωστό άτομο, στο σωστό άνδρες και τις γυναίκες,
βαθμό και στη σωστή τα αγόρια και τα «Πολλοί άνθρωποι με δείκτη νοημοσύνης
στιγμή, για τη σωστή κορίτσια, και να 160 εργάζονται για ανθρώπους
αιτία και με το σωστό χειρίζεται με σοφία τις με ΔΝ 100, αν οι πρώτοι έχουν φτωχή
τρόπο-αυτό δεν είναι ανθρώπινες σχέσεις» ενδοπροσωπική νοημοσύνη και οι
εύκολο» Thorndike δεύτεροι πλούσια»
Αριστοτέλης (1874-1949)
(384-322)
• Οι άνθρωποι όμως που έχουν υψηλό IQ δεν έχουν απαραίτητα και την ικανότητα
να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους ή να τα πηγαίνουν καλά με τους άλλους. Ίσως
μάλιστα να ισχύει και το αντίθετο. Έρευνες που αναφέρει ο Goleman τονίζουν ότι
ο δείκτης IQ συνεισφέρει όχι περισσότερο από 20% στην ικανότητα ενός ατόμου
να λειτουργεί αποτελεσματικά και επιτυχημένα στο πλαίσιο της επιχείρησης. Το
υπόλοιπο 80% καλύπτεται από δεξιότητες Συναισθηματικής Νοημοσύνης.
Τα συστατικά της επιτυχίας

Γενική Νοημοσύνη

Συναισθηματική
Νοημοσύνη

Προσωπικότητα
 Χαρακτηριστικά ατόμου με υψηλή Συναισθηματική
Νοημοσύνη
Κατανοεί τα συναισθήματα και τα κίνητρα των
άλλων
Θέτει κίνητρα στον εαυτό του
Προσαρμόζεται εύκολα στο περιβάλλον
Ελέγχει τα συναισθήματά του με τρόπο
λειτουργικό
Είναι αισιόδοξος
Είναι ικανός στην επικοινωνία
και τη δημιουργία μακροχρόνιων
προσωπικών και επαγγελματικών σχέσεων
  Έχει πίστη στις ικανότητές
του
Χαρακτηριστικά  Μπορεί να εργάζεται υπό
πίεση
εργαζομένων με υψηλή ΣΝ  Μπορεί να συνεργάζεται με
άλλους για την επίτευξη
ενός στόχου
 Δεν τα παρατάει όταν
αντιμετωπίζει δυσκολίες
 Μπορεί να εμπνέει και να
ηγείται
 Κατανοεί τις ανάγκες και
τις απαιτήσεις των
συνεργατών και πελατών
του
 Κάνει σωστή ιεράρχηση
στόχων και αναγκών
 Διαχειρίζεται
αποτελεσματικά τις
διαφωνίες και τις
συγκρούσεις
 Αναλαμβάνει πρωτοβουλία
 Ο ρόλος του σχολείου
Συναισθηματική αγωγή
«Μετά από δώδεκα (ή και περισσότερα) χρόνια σχολικής
εκπαίδευσης, μάθαμε πώς να υπολογίζουμε την τετραγωνική
ρίζα... αλλά δεν γνωρίζουμε πώς να συγχωρούμε τον εαυτό μας και
τους άλλους. Γνωρίζουμε την κατεύθυνση προς την οποία πετούν
τα αποδημητικά πουλιά το φθινόπωρο, αλλά δεν είμαστε σίγουροι
προς ποια κατεύθυνση θέλουμε εμείς να κινηθούμε. Στο σχολείο
μαθαίνουμε το πώς να κάνουμε τα πάντα – όχι όμως το πώς να
ζούμε» (Roger & Mc Williams, 1996).
 Κοινωνική και συναισθηματική μάθηση
• Ο όρος «κοινωνική και συναισθηματική μάθηση»
χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1994 σε μία συνάντηση
ερευνητών και εκπαιδευτικών με αφορμή την
αναποτελεσματικότητα του μεγάλου αριθμού προληπτικών
προγραμμάτων και σκοπό την προαγωγή της θετικής ανάπτυξης
και ανθεκτικότητας των παιδιών. Η συνάντηση
πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Ινστιτούτου Fetzer, ενός
μη κερδοσκοπικού ιδιωτικού οργανισμού, τα μέλη του οποίου
υποστήριξαν ότι η ΚΣΜ μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των
παιδιών, να βελτιώσει τις ακαδημαϊκές τους επιδόσεις και να
αντιμετωπίσει τον κατακερματισμό που παρουσίαζαν τα
προγράμματα μέχρι τότε. Από τη συγκεκριμένη συνάντηση
αναδύθηκε ο οργανισμός CASEL.
Συστήματα υποστήριξης
 Πολύπλευρες παρεμβάσεις
✓Σχεδιασμός, εφαρμογή και αξιολόγηση ενός εξειδικευμένου
αναλυτικού προγράμματος
✓Ενσωμάτωση δραστηριοτήτων στο αναλυτικό πρόγραμμα
✓Διαμόρφωση μιας γενικότερης θετικής ατμόσφαιρας στην όλη
σχολική ζωή και η ανάπτυξη ενός υποστηρικτικού μαθησιακού
περιβάλλοντος
✓Τροποποίηση των διδακτικών διαδικασιών και χρήση
ποικίλων και αλληλεπιδραστικών μεθόδων εκπαίδευσης
✓Εκμετάλλευση του «κρυφού αναλυτικού προγράμματος»
✓Συνεργασία σχολείου-οικογένειας
Οφέλη ΚΣ 1. Συναισθηματική αυτοεπίγνωση
• Βελτίωση στην αναγνώριση και κατονομασία των συναισθημάτων
αγωγής • Βελτίωση στην ικανότητα κατανόησης των αιτιών των συναισθημάτων
• Αναγνώριση της διαφοράς ανάμεσα στο συναίσθημα και στην πράξη που
πηγάζει από αυτό
2. Χειρισμός των συναισθημάτων
• Μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στον έλεγχο του θυμού και στην
έκφρασή του με κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους
• Μείωση των συγκρούσεων και της διασπαστικής συμπεριφοράς
• Μειωμένος αριθμός τιμωριών και αποβολών
• Μείωση των κρουσμάτων επιθετικότητας
• Αύξηση των θετικών συναισθημάτων για τον εαυτό, το σχολείο, την
οικογένεια
• Αποτελεσματικότερη διαχείριση του άγχους
• Μείωση της μοναξιάς και του κοινωνικού άγχους
3. Δημιουργική χαλιναγώγηση συναισθημάτων
• Αύξηση της αίσθησης της ευθύνης και του καθήκοντος
• Μείωση των παρορμητικών αντιδράσεων
• Καλύτερα αποτελέσματα στα τεστ επιδόσεων
Οφέλη ΚΣ
4. Ενσυναίσθηση: Αντίληψη των συναισθημάτων των άλλων
αγωγής
•Μεγαλύτερη ικανότητα κατανόησης της οπτικής του άλλου
•Αυξημένη ευαισθησία στα συναισθήματα των άλλων
•Βελτίωση της ικανότητας ενσυναισθητικής ακρόασης των
άλλων
5. Χειρισμός των σχέσεών μας
•Βελτίωση της ικανότητας κατανόησης των σχέσεών μας
•Μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στην επίλυση προβλημάτων,
συγκρούσεων και διαφωνιών
•Μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στην επικοινωνία
•Πιο φιλικοί και εξωστρεφείς με τους συνομηλίκους
•Μεγαλύτερη συμπόνια και ευαισθησία
•Αύξηση της ικανότητας συνεργασίας στο πλαίσιο της ομάδας
•Πιο δημοκρατικοί στις συναναστροφές με άλλους
 2. Προστίθενται στα
υπάρχοντα μαθήματα
3. Έλλειψη χρόνου,
πηγών, συντονισμού,
αξιολόγησης

4. Μικρή διάρκεια

1. Αποσπασματικότητα 5. Σε επίπεδο τάξης

Η Επιστήμη του Εαυτού
• Το πρόγραμμα βοήθησε
τους μαθητές να
βελτιωθούν σε 22
χαρακτηριστικά της
προσωπικότητας και της
συμπεριφοράς τους που
αφορούσαν την
αυτογνωσία, την
κοινωνική επίγνωση και
τη ρύθμιση των
συναισθημάτων του
εαυτού και των άλλων.
 Προγράμματα στην Ελλάδα
• Πρόγραμμα ελέγχου των συγκρούσεων «Εγώ κι εσύ
γινόμαστε εμείς» (Τριλίβα & Chimienti, 1998)
 Προγράμματα στην Ελλάδα
• «Ο κήπος των συναισθημάτων» (Κάντζου, Δαμηλάκη,
Λαμπρινέα, 2009)
 Προγράμματα στην Ελλάδα
• Πρόγραμμα προαγωγής της ψυχικής υγείας και της μάθησης:
Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο Σχολείο»
(Χατζηχρήστου, 2005)
Προγράμματα στην Ελλάδα
• ΚΕΘΕΑ, «Ο κήπος με τις 11 γάτες»
Προγράμματα στην Ελλάδα
• Βήματα για τη Ζωή (Κουρμούση, 2011)