TATLONG LARAWAN ISANG SALITA

KABANATA 3
PAGSASALIN NG MGA PILING
TEKSTONG MAKABULUHAN SA
DALUMAT NG/SA FILIPINO
A. SULYAP SA KASAYSAY
AN NG PAGSASALIN SA F
ILIPINAS
NI
VIRGILIO S. ALMARIO
Doctrina Christiana (1593)
-ang unang aklat sa Filipinas. I
to ay salin ng mga pangunahin
g dasal at tuntunin ng simbaha
ng Katoliko na kailangan sa pa
gpapalaganap ng Kristiyanism
o.
Isinulat ni Juan de Plasencia.
Ang layunin ng mga misyonerong Espanyol sa p
aglilimbag ng naturang libro ay hindi nalalayo sa
sinasabi ni Theodore H. Savory na unibersal na g
awain ang pagsasalin,
"Sa lahat ng panahon at sa lahat ng dako, isinag
awa ang mga salin alang-alang sa mga dalisay na
layuning utilitaryo at walang ibang nais ang tagas
alin maliban sa pag-aalis ng hadlang na naghihiw
alay dahil sa pagkakaiba ng mga wika, sa manunu
lat at sa mambabasa.
•ODYSSEY - pinakamatandang nakaulat na sali
n sa bersiyong Latin noong 240 B.C ng isang
aliping Griyego na si Livius Andronicus.
•Gumanap ang mga sentrong pangnegosyo no
ong araw bilang mga lugar na palitan din ng k
ultura.
•Unang halimbawa nito ang Alexandria na itin
ayo sa ngalan ni Alexander ang Dakila noong
bandang 332 B.C
•Naging sentro ito ng Hellenismo at
karunungang Semitico at nagtampo
k ng pinakamataas na pag-unlad ng
saliksik at agham na Griyego.
• Noong ikawalo't ikasiyam na dantaon, ang Ba
ghdad naman ang sityo ng pakikinabang sa da
kilang pamana ng kulturang Griyego.
• Sinasabing ang pagsulong ng karunungang Ar
abe ay bunga ng masiglang pagsagap - sa pam
amagitan ng salin tungo sa Arabe - sa mga sin
ulat nina Aristotle, Plato, Galen, Hippocrates,
at iba pang tinitingalang Griyego.
•Nang manghina ang karunungan at kapangya
rihang Arabe, sumigla naman ang pag-aaral s
a Europa.
•Sa Toledo, Espanya natipon ang mga iskolar
na nagsalin tungo sa Latin ng mga aklat sa Ar
abe.
•Sa panahong ito ginawa sa Toledo ni Robert
de Retines ang unang salin ng Koran (1141-1
143).
•Ika-12 siglo - naging masiglang-masigla ang
pagsasalin sa mga wika ng lumitaw na mga
bansa sa Europa.
•Bibliya at akdang panrelihiyon ang unang p
okus ng pagsasalin sa panahong ito.
•Sinasabing maaaring ituring na tagapanguna
si King Alfred noon pang ika-10 siglo.
•John Wycliffe - ang unang nagsalin sa i
ngles ng Bibliya at unang lumabas noo
ng 1382.
•Pinakamatingkad namang salin sa Ger
man ang ginawa ni Martin Luther noon
g 1522 at 1534 na sinasabing naging pa
mantayan sa pagkakatatag ng wikang p
ambansa ng Germany.
• Hindi laging mula sa orihinal na wika ng akda ibin
abatay ang pagsasalin.
• Halimbawa: ang akdang "Mga Buhay ng Bantog n
a Romano" ni Plutarch ay isinalin sa German noo
ng 1579 ni Jacques Amyot, na may bansag na “Pr
insipe ng mga tagasalin."
• Ang salin ni Amyot ang pinagbatayan ng salin sa i
ngles noong 1579 ni Sir Thomas North.
•Tinawag ni Savory na "tani
kalang-wika" (Language C
hain) ang pangyayaring ito.
WIKA NG PAG
BIBINYAG
•Sa unang tingin, waring dala ng mga mis
yonerong Espanyol ang sigla ng pagsasa
lin sa Europa nang dumating sila sa Filip
inas.
•Kaya mga salin o halaw ang mga unang
proyektong lumabas sa limbagan sa pan
ahon ng kolonyalismong Espanyol.
• Watak-watak sa iba't ibang pangkating etniko na
may kani-kanilang wikang katutubo ang mga Filip
ino nang sakupin ng Espanya.
• Dahil dito, unang binalikat ng mga misyonerong
nadestino sa Filipinas ang pag-aaral ng mga wika
ng katutubo at ang paglilimbag ng mga aklat na
nakasulat sa mga wikang katutubo upang maga
mit sa paghimok sa mga katutubo na maging bin
yagan.
•Ang unang aklat na may orihinal na mga pir
aso ng tula ay ang Memorial de la vida cris
tina en lengua tagala (1605) ni Fray Francis
co de San Jose.
•Ang unang diksiyonaryo, ang Vocabulario d
e la lengua tagala (1627) ni Fray Pedro de S
an Buenaventura ay isang kasangkapan par
a matuto ng Tagalog ang mga Espanyol.
TEKSTONG KRIS
TIYANISMO
•Ang "Meddicationes" ay unang s
alin sa Tagalog ng mga gawaing e
spiritwal o Exercitia spiritualia ni
San Ignacio de Loyola mula sa Es
pañol ni Fray Francisco de Salazar
.
• Manga panalanging pagtatagobilin sa calolova nang
tauong naghihingalo (1703) - unang proyekto ng isa
ng makatang Filipino na si Gaspar Aquino de Belen, i
sang Batanggenyo na nagtrabaho sa imprenta ng mg
a Heswita.
• Ang libro ay salin ng Recomendacion del alma (1613)
ni Tomas de Villacastin.
• Gaspar Aquino de Belen - may gawa ng tulang Maha
l na Passion na siyang unang pasyong patula sa Filipi
nas.
•Barlaam at Josaphat - salin ni Fray
Antonio de Borja.
•Isa itong pinakapopular na katha mu
la sa Kristiyanong Silangan at pinagta
talunan pa ng mga iskolar kung paan
o ito nagsimula batay sa buhay ni Bu
ddha at nasalin sa wikang Arabe.
•1584 - isinama ni Baroniu
s sina Barlaam at Josaphat
sa listahan ng mga Banal n
a Martir ng Kristiyanismo.
• Ang proyektong Memorial ni de San Jose ang sus
undan ng iba pang libro ng sermon at platikas sa
buong panahon ng kolonyalismo at sa iba pang wi
kang katutubo.
• Bukod dito’y may ikakalat ding mga nobena at da
sal sa Tagalog at ibang wikang katutubo na tiyaka
ng salin o halaw sa mga modelong Español. Ang is
inasalin ay maaari din namang hindi Español ang
wika ng orihinal, gaya ng nangyari sa akda ni San I
gnacio de Loyola.
• Isa pang nagdaan sa “tanikalang-wika” ang libro
ng Ang infiernong na bubucsan sa tauong Christi
ano, at nang houag masoc doon (1713) ni Fray P
ablo Clain (Paul Klein).
• Ayon na rin sa paunawa ng libro, ang orihinal nit
ó ay sinulat sa Italiano ng isang Heswita, sakâ isi
nalin sa Español ng isa ring Heswita. Ang salin sa
Español ang ginamit ng Heswitang si Clain sa Tag
alog na Ang infiernong.
SALIN PARA SA TAN
GHALAN AT ALIWAN
•Bago magtapos ang ika-18 siglo, ang pa
gsasalin ay magagawi sa mga akdang hi
ndi tuwirang gamit sa simbahan at semi
naryo. Nagkaroon din ito ng paksain na
bagama’t sumasang-ayon sa doktrinang
Kristiyano ay nagtataglay ng elementon
g sekular sa kabuuan.
•Pangunahin dito ang mga mahabàng tulang
pasalaysay na awit at korido at ang mga pat
ulang pagtatanghal na komedya. Ang awit a
t korido ay naging babasahing popular at ali
wan sa tahanan. Bagama’t karaniwang itinat
anghal kapag may pistang panrelihiyon, ang
komedya ay may mga kuwento at nilalaman
g katulad ng awit at korido.
• Walang tiyak na saliksik kung alin ang nauna sa kome
dya at sa awit at korido. Gayunman, malinaw na salin
o hango ang mga ito sa panitikang naging popular din
sa Español, at sa buong Kristiyanong Europa, noong p
anahong Midyibal.
• Ang mga awit at korido ay mula sa mga metrico roma
nce samantalang ang komedya ay may hiram na anyo
at balangkas ng pagtatanghal sa comedia de capa y es
pada. May mga romance rin na naging awit o korido a
t komedya.
• Bukod sa anyo, maaaring uriin ang mga naturang aliwan at
pagtatanghal sa dalawang pangkalahatang paksain.
• UNA, ang mga kuwento ng pakikipagsapalaran ng mga pri
nsipe, kabalyero, at maalamat na tauhan, gaya ng búhay ni
na Bernardo Carpio, Gonzalo de Cordoba, Doce Pares ng Fr
ancia, Siete Infantes de Lara, Aladino, Duke Almansor, at ib
a pa.
• IKALAWA, ang mga kuwento ng kabanalan, gaya ng búhay
nina Faustino at Matidiana, San Juan de Dios, Doña Marcel
a, at iba pang martir at santong Kristiyano.
•Naging magandang sanayan ang naturang pa
nitikang salin o halaw tungo sa totoong mali
khaing pagsulat nitong ika-19 dantaon. Ang
Florante at Laura ni Balagtas ay maaaring it
uring na tulay at tugatog. Tulay ito tungo kin
a Rizal at Bonifacio kung ituturing na komple
tong orihinal na akda na gumamit lámang ng
saknungang awit.
TUNGKOL AT PARA SA DI-
TAGALOG
• Dahil ang Maynila ang napiling sentro ng gobyerno
ng kolonyal ay higit na nabuhos ang mga gawain ng
limbagan sa akdang Tagalog. Ang pinakamaagang li
mbag na akda sa wikang Ilokano, Kapampangan, o
Bisaya ay ikalawang hati na ng ika-18 siglo at malam
ang pang inimprenta sa Maynila.
• Sumigla lámang ang limbag na akda sa ibang wika n
ang magkaroon ng imprenta sa Bacolor, Cebu, Iloilo,
Naga, at Vigan. Hindi kailanman nagkaroon ng impr
enta sa Samar-Leyte noong panahon ng Español.
•Bunga nitó, malaki ang posibilidad
na may mga naganap na pagsasalin
ng nobena at aklat-dasalan mulang
Tagalog tungo sa ibang wika. Ganit
o ang nangyari sa salin at halaw ng
pasyon mula Tagalog tungo sa iban
g katutubong wika.
• Noong 1875, lumabas ang isang nob
ena ni Fray Francisco Encina na isin
a-Tagalog ni Melchor Fernandez at is
ina-Bikol ni Ibo Mella. Ang orihinal n
a akdang Urbana at Feliza (1854) ni
Modestro de Castro ay nagkaroon n
g salin sa Ilokano ni Jacinto Caoile M
ariano at nilimbag sa Maynila noong
1866 sakâ isinalin sa Bikol ni Fruto d
el Prado at nalathala sa Maynila noo
ng 1892.
• Bago iwanan ang panahon ng Español ay dapa
t ding sulyapan ang posibilidad ng salin mula s
a katutubong wika ng Filipinas tungo sa Españ
ol. Naganap ito dahil din sa interes ng mga Es
pañol na pag-aralan at iulat ang kultura at pan
itikan ng mga Filipino.
• Dalawang alamat sa Panay ang nabúhay hang
gang ngayon dahil sa muling pagkukuwento sa
Español ni Fray Pedro Chirino. Sa makapal na
saliksik ni Fray Ignacio Francisco Alzina tungko
l sa kalinangang Bisaya (1668) ay binuod niya s
a Español ang dalawang mahabang salaysay n
a patula ng mga Boholano.
• Kung susundin ang himaton ni James A. Leroy totoon
g pumasok sa “modern era” ang Filipinas noong 186
9 at buksan ang Suez Canal.
• Bumilis at dumami ang biyahe sa pagitan ng Maynila
at España, lumaki ang bilang ng mga Español at Euro
peo sa Filipinas, lumuwag ang kalakalan at negosyo n
a nagdulot ng bagong-yaman sa lipunan, at hindi na
napigil ng sensura ang pagdagsa ng mga bago at idea
ng liberal mula sa Europa. Malaki ang posibilidad na
ginamit ng mga konserbatibong awtoridad sa pamah
alaang kolonyal ang Pag-aalsa sa Cavite noong 1872
para supilin ang mga kabaguhang dulot ng “modern
era” sa Filipinas.
• Ngunit sa halip nitó, ang pagbitay sa ta
tlong paring martir at pagpapatápon s
a mga pilìng miyembro ng edukado’t
mayamang pamilya sa Katagalugan ay
naging binhi pa ng lihim na mithiing m
areporma ang kalagayang kolonyal sa
pamamagitan ng Kilusang Propaganda
at sa dulo’y ng tahasang pag-aadhikan
g makalaya sa pamamagitan ng Katipu
nan.
• Ang pag-unlad at pagsalimuot ng diwa
ng mapagpalaya mula sa panahon ng L
a Solidaridad ang pangunahing lakas s
a pagdaloy ng kasaysayan ng panitikan
at kalinangan ng Filipinas hanggang sa
kasalukuyan. Kaagapay sa ganitong di
wain ang naging takbo ng pagsasalin,
o kahit paano’y ng anumang makabulu
hang proyekto sa pagsasalin.
• Ginampanan din ito sa dalawang yug
to ng mga tagasalin na may ginamit n
a dalawa’t magkasunod na wikang ba
nyaga. Ang unang yugto ay Español a
ng pangunahing kasanayan sa wikang
banyaga ng mga tagasalin. Ang ikala
wang yugto ay Ingles naman, bunga
ng pagtiim ng pananakop na America
no, ang pangunahing kasanayan sa w
ikang banyaga ng mga manunulat.
May tiyak na balikang direksiyon din
ang buong pagkilos sa pagsasalin. Baga
ma’t higit na marami ang bilang ng sali
n mula sa wikang banyaga tungo sa kat
utubong wika ay may lumalakas at mal
ay na proyekto ng salin mula sa katutu
bong wika tungo sa wikang banyaga.
• Modelo si Jose Rizal sa unang direksiyon. Dahil sa
malinaw na hangaring magdulot ng bagong babas
ahin sa kanyang mga pamangkin ay isinalin niya m
ula sa orihinal na German ang Wilhelm Tell ni Schi
ller. Limang kuwentong pambatà ng dakilang si Ha
ns Christian Andersen ang kaniya ring isina-Tagalo
g at ipinadalá sa Filipinas.
• Tiyakang pinilì ni Rizal ang dula ni Schiller dahil sa
damdamin nitóng makabayan at sa mensahe ng p
agsusuwail laban sa mananakop. Inihandog nama
n ni Rizal ang mga kuwento ni Andersen bilang ba
basahíng naiiba sa katon at akdang panrelihiyon s
a ilalim ng mga Español.
 LAYUNING
NASYONALISTA
 Layuning Nasyonalista

• Isang mahalagang saling pampolitika ang polye

tong Ang mga Karampatan ng Tawo (1891-92)
na lihim na kumalat sa Maynila. Salin ito ng Dec
laration of the Rights of Man and of the Citizen
na bumubuod sa diwa ng Rebolusyong Frances
at sa gayo’y nagpapakilála sa paghiram ng mga
Propagandistang Filipino ng ideolohiyang libera
l mula sa naturang himagsik sa Francia.
• Hindi laging dayuhan ang awtor ng isinasalin sa T
agalog. Ang sanaysay na “Amor Patrio” ni Rizal ay i
sinalin sa Tagalog na “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”
ni Marcelo H. del Pilar at inilathala sa isyung 20 Ag
osto 1882 ng Diariong Tagalog. Ang naturang lathal
a at salin ang maituturing na unang nakalimbag na
hudyat ng lantad na pagpapahayag ng damdaming
makabayan sa kasaysayan ng Filipinas.
• Hinango naman dito pagkatapos ni Bonifacio an
g kanyang tulang “Pag-ibig sa Tinubuang Baya
n.” Ang tulang “Mi Ultimo Adios” ni Rizal ay mul
ing itinula sa Tagalog na “Huling Paalam” ni Bon
ifacio. Sa panahon ng Americano, ang tulang ito
ni Rizal ay isasalin din nina Pascual Poblete, Julia
n Cruz Balmaseda, at Jose Corazon de Jesus upa
ng pagkaraan ay muli pang isalin nina Ildefonso
Santos, Jose Villa Panganiban, C.M. Vega, at Virg
ilio S. Almario. Isasalin din ito sa ibang wikang k
atutubo ng Filipinas at sa ibang wika sa daigdig.
• Dahil sa kahingiang nasyonalista, ang teksto
ng Español ng Pambansang Awit na sinulat
noong 1899 ni Jose Palma ay isinalin sa Tag
alog noong bandang 1940 nina Ildefonso Sa
ntos at J.C. Balmaseda at nilagyan ng pagba
bago noong 1956. Ngunit sa panahon ng A
mericano, nagkaroon ito ng salin sa Ingles n
i Camilo Osias at siyang opisyal na ginamit
hanggang panahon ng Komonwelt. Kamaka
ilan naman, sa sulsol ng damdaming rehiyo
nalista ay nagkaroon ito ng salin sa Sebwan
o at Ilonggo.
• Nitóng 1953 ay lumabas ang Tagalog Peri
odical Literature, listahan ng mga nalathal
ang akda at pagsusuri sa panahon ng Am
erikano hanggang 1941 na isinaayos ni Te
odoro A. Agoncillo.
• Lumilitaw sa index na ito ang patuloy na
paglalathala ng mga akdang panrelihiyon
mula sa panahon ng Español. Ngunit may
nakagugulat na bilang ng mga saling akda
ng pampanitikan: 109 na maikling kuwent
o, 51 tula, 19 na dula, 87 nobela, 2 paniti
kang-bayan.
• Dahil sa idinulot na impluwensiya sa malikhaing pag
sulat bago magkadigma ay maituturing na nangung
una sa kabuluhan ang tulad ng Sa Gitna ng Lusak na
salin ni Gerardo Chanco ng Camille ni Dumas, Natap
os na ang Lahat na halaw ni Narciso Asistio sa Anna
Karenina ni Tolstoi, Ang Buhay ay Pag-ibig nina Leon
ardo A. Dianzon at G. Chanco mula sa Vivir es Amar
ni Manuel Ibo Alfaro, Ang Masayang Balo na salin ni
Patricio Mariano sa operang La Viuda Alegre, gayun
din ang salin at halaw sa mga kuwento nina Balzac,
Guy de Maupassant, Edgar Allan Poe, at sa mga tula
nina Ruben Dario, Roman Campoamor, Manuel Acu
ña, Henry Wadsworth Longfellow, Percy Bysche She
lley, at Lord Byron.
• May mga pagsisikap ding isa-Tagalog an
g mga kapuwa awtor na Filipino sa Espa
ñol. Nangunguna sa listahan si Rizal. Kas
unod ang mga tula nina Jose Palma at F
ernando Ma. Guerrero, mga kuwento ni
Jose Balmori, at isang dula ni Jose Ma. R
ivera.
 MULA SA INGLES
• 1940 - lumabas na salin ni Dionisio San Agustin ng dakilang D
on Quixote ay batay na sa saling Ingles.
• Tulad sa mga akda sa Español, isinalin din ang mga akda sa In
gles na Filipino ang awtor.
• Ang unang nobela sa Ingles, ang "A Child of Sorrow" ni Zoilo
Galang ay isinalin niya mismo bilang Anak Dalita.
• AURELIO TOLENTINO – Kilala bilang trilinggu
wal.
• Bagamat maalam sa Espanyol, higit niyang nil
inang ang pagsasalin ng sariling akda mula Ta
galog tungo sa Kapampangan at vise-versa.
• Isinalin diumano niya mulang Espanyol ang C
onde de Monte Cristo ni Dumas at Quo Vadis
ni Sienkiewicz tungo sa Tagalog at Kapampan
gan.
• Ang kanyang nobelang “Ang Buhok ni Ester”
ay may bersyong Ing Buac ning Ester.
TUNGO SA PORMALISASYON A
T PROPESYONALISASYON
Sapagkat hindi natutugunan ang tinatawa
g ni Savory na “layuning utilitaryo,” patuloy
na kulang sa organisadong malasakit ang la
rangan ng pagsasalin hanggang makaraan a
ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
Bihira ang lumilinang sa kakayahan at talin
ong magsalin sapagkat mahirap asahang ha
napbuhay. Malimit na ang mga tagasalin ay
naitutulak lámang ng likás na hilig o kayâ’y
mga manunulat at guro sa wika na nagbaba
kasakali ng dagdag na kita.
• Sa ganitong pangyayari, mahirap as
ahan ang isang malinaw na program
a upang maisalin man lámang halim
bawa ang mga piling panitikan ng ib
a’t ibang katutubong wika tungo sa
Filipino o sa Ingles. Wala ding paraa
n para masuri ang mga salin at matu
lungan ang mga mahilig magsalin tu
ngo sa pagpapahusay ng kanilang ta
lino.
• May dibisyon sa pagsasalin ang Surian ng Wika
ng Pambansa ngunit sa matagal na panahon ay
wala itong malinaw na estratehikong target up
ang masagot ang napakalaki at iba’t ibang pan
gangailangan sa pagsasalin.
• Malimit na maukol lámang ang panahon ng mg
a empleado ng dibisyon sa mga ipinasasalin ng
iba’t ibang opisina ng pamahalaan. Gayunman,
naglabas ang SWP ng Patnubay sa Koresponde
nsiya Opisyal (1977 nirebisa noong 1984, at m
uli, nitóng 2013), at ilang tomo ng mga salin ng
katawagan.
• Isang makabuluhang hakbang tungo sa institusyona
lisasyon ng pagsasalin ang pagbuo ng isang Kawanih
an sa Pagsasalin sa loob ng Partido Komunista ng Pil
ipinas nitong bungad ng dekada 70. Kinilála ng parti
do ang malaking papel ng pagsasalin sa edukasyong
pangmasa bukod sa malawakang gamit ng wikang Fi
lipino sa lahat ng gawaing pangkomunikasyon.
• Bunga nitó, lahat ng importanteng dokumento sa p
ropaganda at pagtuturo ay mabilisang ipinasalin mu
lang Ingles tungo sa Filipino. Kabilang dito ang Lipu
nan at Rebolusyong Pilipino, Mga Siniping Pangung
usap ni Mao Tsetung, Limang Gintong Silahis, at mg
a tomo ng sinulat ni Mao Tsetung.
• Bago ideklara ang Batas Militar, may mga kadre nang si
nanay sa pagsasalin at nakatalaga sa iba’t ibang pangka
ting legal at ilegal ng partido at halos lahat ng mga bab
asahíng ilathala, mula sa Ang Bayan hanggang Ang Pak
sa, ay may salin sa Filipino kapag Ingles ang unang edis
yon.
• May mga organisasyong pangkultura na nagsalin ng mg
a akdang politikal mula sa ibang bansa, gaya ng Kamao
na isang koleksiyon ng mga isinaling tulang nakikibaka
mula sa iba’t ibang dako ng mundo. Paglipas ng panah
on, nagkaroon din ng mga pagsasanay sa pagsasalin tu
ngo sa ibang wika ng Filipinas at may mga lumabas na s
alin ng awit, tula, o iskit mula sa Metro Manila para ma
gamit sa pagkilos sa ibang rehiyon ng bansa.
• Sa ilalim ng Batas Militar, ipinagpatuloy ng mga aktibista
sa Unibersidad ng Pilipinas (UP) ang naturang gawain. N
oong Pebrero 4, 1975, isang tanging bilang ng Philippine
Collegian ang lumabas na may mga salin ng panitikan ng
Ikatlong Daigdig.
• Sinundan ito ng isangworkshop, ang Panday-Salin, sa lo
ob ng dalawang araw noong5-6 Abril 1975 para talakayi
n ang mga problema ng pagsasalin at hasain ang mga ka
lahok sa pagsasalin ng panitikan sa mga wikang katutub
o. Ang Panday-Salin ang unang pambansang workshop s
a pagsasalin at nagbunga ito ng isang tanging bilang ng
Philippine Collegian noong 14 Agosto 1975 na naglalam
an ng mga akda sa Filipino mula sa orihinal na Ilokano, B
ikol, Kapampangan, Sebwano, Hiligaynon, at Español.
• Sa panahong ito’y may mga pormal nang kurs
o sa pagsasalin sa UP. Pinahintulutang buksan
ang isang sabjek sa pagsasalin noong 1970 na
nang lumaon ay yumabong tungo sa BA medy
or sa Pagsasalin.
• Pagsapit ng 1988 ay may kursong doktorado n
a sa pagsasalin ang UP. Nagbukás naman ng B
A sa pagsasalin noong 1978 hanggang 1985 a
ng Unibersidad ng Santo Tomas (UST). Sa ngay
on, may sabjek din sa pagsasalin sa Philippine
Normal University (PNU) samantalang ibinubu
kás ito bilang kursong elective para sa di-grad
wado at gradwado sa De La Salle University (D
LSU).
• Noong 15 Abril 1983 ay nabuo ang Pam
bansang Samahan ng Pagsasaling-wika
mula sa isang workshop pangwika na gi
nanap sa Batac, Ilocos Norte. Ang sama
han ang nagdaos ng unang pambansang
kumperensiya sa pagsasalin noong Oktu
bre 1983 sa Hiyas Convention Center, M
alolos, Bulacan. Ang samahan din ang n
angasiwa sa proyekto ng LEDCO-PNC Co
nsortium para magsalin ng mga akdang
bernakular tungo sa Filipino.
• Anupa’t may mahahalatang pagtindi ng ka
mulatan hinggil sa halaga ng pagsasalin kau
gnay ng mga nabanggit na pormal na pagsa
sanay at kapisanan. Sa kabilâng dako, dahil
sa unti-unting pananaig ng wikang Filipino
sa iba’t ibang larangan at gawain ay higit n
a lumawak ang paksa’t nilalaman ng mga s
alin.
• Malinaw din ngayon ang pagpapahalaga sa
pagsasalin ng mga panitikan sa iba’t ibang
wika ng Filipinas tungo sa pagbuo at pagpa
palakas ng pambansang kamulatan.
B. Tungkulin ng Ta
gasalin
Ni Walter Benjamin
C. Pagsasaling Siyentipiko at Tek
nikal: Kalikasan, Mga Teorya, at
Metodolohiya
Lilia F. Antonio at Florentino A.
Iniego, Jr.
Hindi matatawaran ang kahalagahan ng
pagsasaling siyentipiko at teknikal
(ST) sa pagpapalaganap ng impormasyon
sa iba’t ibang sangay at institusyon
ng bansa.
Paghahambing sa mga wik
a: daan sa pagsasalin
• 1. Gramatikal
• 2. Morpolohikal
• 3. Sintaktikal
• 4. Leksikal
• 5. Denotatibo
• 6. Konotatibo
• 7. Kultural
Ang Siyentipiko at Teknikal na Wi
ka
Ayon kay Pinchuck, tinutukoy na teknikal n
a wika ang “isang varayti ng pangkalahata
ng lengguwahe na nagtataglay ng tiyak at p
artikular na mga katangian ng bokubularyo
at sa higit na limitadong saklaw ng gramat
ika.”
 URI NG WIKA SA SUB-VARIETIES

• Wikang pangsiyentipiko
• Wikang pangkasanayan
• Wikang pangnegosyo
Mga uri ng dokumentong siyentiko-tekn
ikal

• Ayon kay Pinchuck, mauuri sa tatlong pangunahing tipo ang mga dokument
ong kaugnay sa pagsasaling S-T:
• Resulta ng purong agham (pure science) na naglalayong magbahagi ng kaalam
an na hindi nagsasaalang-alang sa posibleng praktikal na aplikasyon nito;
• Resulta ng aplikasyon ng siyentipokong pananaliksik (applied Scientific r
esearch) na isinagawa upang makalutas sa mga partikular na problema; at
• Gawain ng teknolohista na may intensyong magresulta sa paglikha ng produk
to o prosesong industriyal na maibebenta sa pamilihan.
Kalikasan ng pagsasal
ing siyentipiko at te
knikal
 Mga Tekstong Siyentipiko Mga Tekstong Pampanitikan
Pagiging makatwiran Kawalan ng argumentong pagsulong
Katiyakan Kawalang-katiyakan
Katwiran Emosyon
Katotohanan sa partikular na realidad Katotohanan sa ideal
Heneralisasyon sa partikular na realidad Pagpapatunay
Kahulugang reperensyal Kahulugan batay sa emosyon
Denotasyon Konotasyon
Leksikal na paglalapi Gramatikal na paglalapi
Madalang ang mga idiomatikong Madalas ang mga idyomatikong pagpapahayag
pagpapahayag
Paggamit ng mga daglat, akronim, at mga Limitadong daglat, akronim, at mga register
register
Mga karaniwang ekspresyon Halos lahat ng uri
Paggamit ng mga siyentipikong terminolohiya, Hindi gumagamit ng mga siyentipikong
espesyalisadong item at pormula terminolohiya o pormula
Hindi gumagamit ng matatalinghagang Malawak na paggamit ng matalinghagang
pananalita pananalita
Mga Suliranin sa Pagsasaling Siye
ntipiko at Teknikal
• Maraming suliraning kaakibat ang mg
a pagsasaling ST sa kasalukuyan. Ka
bilang dito ang paparaming bilang n
g mga dayuhang publikasyon na kaila
ngang maisalin sa lalong medaling p
anahon.
Mga pamamaraan sa pagsasaling siyenti
piko-teknikal

• Complete translation.
• Selective translation.
• Condensed translation.
• Summary translation
• Composite translation.
 PANGKALAHATANG TUNTUNIN SA PANGHIHIRAM
AT PAGSASALIN NG MGA SALITANG BANYAGA
• Sikapin munang ihanap ng katumbas ang salitang banyaga sa wikang
Filipino.
• Kapag walang makitang katumbas ang hinihiram na salitang banyaga
sa Filipino, ihanap ito ng katumbas sa alin mang wikang rehiyuna
l.
• Kapag hindi maihanap ng katumbas ang salitang banyaga ayon sa
(1) at (2), ihanap ito ng katumbas sa wikang Kastila.
• Kapag walang makitang katumbas ang hinihiram ng salita ayon sa
(1), (2), at (3), hiramin ang tunog sa Ingles at baybayin sa Fil
ipino ang salita kung ito’y Ingles, o ihanap ng katumbas ang sa
Mga paraan sa pagpapaun
lad ng teknikal na wika
• Saling-angkat (direct borrowing)
• Saling -paimbabaw (surface assimilation)
• Saling-panggramatika (gramamatical trans
lation)
• Saling-hiram (loan translation)
• Salitang likha (word invention)
• Salitang daglat (abbreviated words)
• Salitang-tapat (parallel translation)
• Salitang-taal (indigenous-concept orien
ted translation)
• Salitang-sanib (amalgamated translatio
n)
 Ang tagasalin ng mga Dokumentong Siye
ntipiko at Teknikal
Ayon sa London Institute of Linguistics, kinakailangan an
g mga sumusunod na katangian upang maging tagasalin ng mg
a dokumentong siyentipiko at teknikal:
1. Malawak na kaalaman sa paksa ng tekstong isasalin;
2. Mayamang imahinasyon upang mailarawan sa isipan ang mga
kasangkapan o prosesong tinatalakay;
3. Kakintalan, upang mapunan ang mga nawawala at/o malabon
g bahagi sa orihinal na teksto;
4. Kakayahang makapamili at makapagpasiya sa pinakaa
ngkop na terminong katumbas mula sa literature ng mi
smong larangan o sa diskurso.
5. Kasanayang gamitin ang pinagsasalinang wika ng ma
y kalinawan, katiyakan, at bisa, at
6. Karanasan sa pagsasalin sa mga kaugnay na laranga
n o disiplina.
 Mga Serbisyo sa Pagsasaling Siyentipi
ko at Teknikal sa Internet
1. American Translators Association, (www.atanet.org)
2. Bioscience Writers/Survey Translation Bureau (
www.biosciencewriters.com)
3. Integraldocs, (www.integraldocs.com)
4. PTI Global (www.ptiglobal.com)
5. Technical Translation Services (
www.techtranslations.lu/services)
6. Translation Central (www.translationcentral.com)
7. Vox Translation, Corp (www.vortranslatio.com)
8. Web translation (www.web-translation.eu.com)
 D. HINGGIL SA PAGSASALIN
ni John Dryden
“Lahat ng pagsasalin, sa tingin ko,
ay maaaring ipaloob sa tatlong pangal
ang sumusunod: metaphrase, paraphrase
at imitasyon.”
 METAPRASE
O ang pag-uulit ng isang awtor
nang salita sa salita, at liny
a sa linya, mula sa isang wika
tungo sa isa pa.
 PARAPRASE
O pagsasalin nang may pagluluwag. Dito an
g awtor ay laging nasa pananaw ng tagasal
in, upang hindi kailanman mawala, ngunit
ang kaniyang mga salita ay hindi estrikto
ng sinusunod na katulad sa kaniyang ibig
sabihin; at ito man ay inaaming ipinalil
iwanag, ngunit hindi binabago.
 IMITASYON
Dito ang tagasalin ay nanghahawakan sa kalaya
an, hindi lamang para lumihis sa mga salita a
t ibig sabihin, kundi maging para talikdan ka
puwa ang mga ito kung makita niyang hinihingi
ng pagkakataon; at gumagamit lamang ng mga pa
ngkalahatang pahiwatig mula sa orihinal, para
lumikha ng paghahati sa ginagawa, alinsunod s
a ikinasisiya niya.
“NOR WORD FOR WORD TOO FAITHFULLY TR
ANSLATE.”

-HORACE-
 LABAN SA LITERAL NA SALIN
Sa maikling salita, ang mangongopyang berbal
ay naliligid ng napakarami at sabay-sabay na
kahirapan, kaya hindi niya kailanman maililig
tas ang sarili sa mga ito. Kailangan din niya
ng isaalang-alang ang iniisip ng kaniyang awt
or kasabay ng kaniyang sariling salita, at hu
manap ng katumbas sa bawat isa sa ibang wika;
at bukod dito, kailangan din niyang ipiit ang
sarili sa loob ng sukat at sa pang-aalipin ng
 DALUBHASA SA DALAWANG WIKA
• Sapagkat ang kaisipan, kung totoong i
sasalin ito, ay hindi dapat maglaho s
a ibang wika.
• Mainam para sa kaniya na maputulan ng
mga di-kailangang sanga; ngunit ipipi
lit ko pa rin, walang gayong karapata
n ang tagasalin.
 DAGDAG-BAWAS

• Ngunit sa kabila ng lahat, dapat ko

ng tanggapin na malimit akong lumal
agpas sa aking komisyon; sapagkat k
apuwa ako gumawa ng pagdadagdag at
paglikwad.
 ITANGHAL ANG AWTOR

• Dapat palitawin ng tagasalin ang kaniya

ng awtor na kaakit-akit hanggang makaka
ya niya, hangga’t napapanatili niya an
g kaniyang karakter at naitatanghal niy
a itong hindi katulad nito.
 PROBLEMA SA MODERNONG WIKA

• Ang naiibang kagandahan ay nasa kaniyan

g pagpili ng mga salita.
 MULING PAGBUHAY SA LUMA

• May mga higit na dakilang talino kay C

haucer na ang kahinaan ay ang sobrang
talinghaga. Hindi kailangang isulat ng
awtor ang lahat ng kaya niya; manapa,
yaon lamang kailangan niyang isulat.
• Kapag ang isang sinaunang salita ay
nararapat muling buhayin dahil sa t
unog at halaga nito, mayroon akong
makatwirang pagsamba para sa antigw
edad para ibalik ito.
 ANG HUWARANG TAGASALIN

• Kailangang isang ganap na pag

gagap sa wika ng isinasalin n
iya at sa wikang pinagsasalin
an niya.